AMERYKAŃSKIE RUCHY AWANGARDOWE. aleatoryzm, happening, teatr instrumentalny, minimalizm

Transkrypt

1 AMERYKAŃSKIE RUCHY AWANGARDOWE aleatoryzm, happening, teatr instrumentalny, minimalizm

2 ALEATORYZM łac. alea kości inaczej: indeterminizm włączenie w proces kreacji w różnym wymiarze i momencie elementu przypadku na etapie komponowania na etapie wykonania dzieła otwarte, wielość możliwych realizacji silny związek z happeningiem, improwizacją, muzyką graficzną

3 ALEATORYZM prekursorzy: dadaiści i pierwsza awangarda literacka pierwsze zastosowanie w muzyce: Marcel Duchamp Erratum musical 1913 aleatoryzm na etapie komponowania i wykonania 25 kart z pojedynczymi dźwiękami, wymieszanych w kapeluszu, losowanych trzy partie: Yvonne, Magdelaine, Marcel bez zaznaczenia, czy do wykonywania jednocześnie, czy jedna po drugiej rozkwit po roku 1950 znak firmowy Johna Cage a i jego uczniów zarzuty: unikanie odpowiedzialności twórczej, rozmycie pojęcia dzieła

4 JOHN CAGE pianista, kompozytor, eksperymentator muzyczny najbardziej wpływowy muzyk amerykański II połowy XX wieku studiował m.in. u Arnolda Schönberga krąg nowojorskiej awangardy: choreograf Merce Cunningham, malarz Robert Rauschengerk, poeta Frank O Hara inspiracja praktyką zen (nurt buddyzmu chińskiego) zainteresowanie rezygnacją z podmiotowości, ciszą, jednością świata wykładowca w Black Mountain College pisma: Odczyt o Niczym, Odczyt o Czymś

5 FORTEPIAN PREPAROWANY wynalazek Johna Cage a modyfikowanie brzmienia fortepianu przez wkładanie do niego różnych przedmiotów, zaczepianie ich o struny lub układanie na nich John Cage Sonaty i interludia ( ) inspiracja estetyką indyjską rytmy oparte na układach liczb pierwszych i ułamków

6 John Cage Sonata nr 5 z cyklu Sonaty i Interludia, wyk. Innara Ferreira

7 ALEATORYZM JOHN CAGE na etapie tworzenia Music of Changes (1951): parametry dźwięku ustalone za pomocą rzutu monetą i interpretacji zgodnej z chińską Księgą Przemian Atlas Eclipticalis na orkiestrę ( ): wysokości dźwięków zależne od położenia gwiazd na mapie nieba umieszczonej pod papierem nutowym na etapie wykonania Imaginary Lanscape No. 4 (1951) utwór na 12 radioodbiorników Koncert fortepianowy (1958): wykonawca wybiera ze zbioru kartek, może wybrać dowolną liczbę

8 Imaginary Lanscape No. 4 (1951) utwór na 12 radioodbiorników

9 ALEATORYZM 1958 wizyta Cage a na Wakacyjnych Kursach Nowej Muzyki w Darmastadcie wpływ aleatoryzmu na muzykę europejską Pierre Boulez III Sonata fortepianowa Karlheinz Stockhausen Klavierstück XI Kazimierz Serocki A piacere Bogusław Schaeffer partytury graficzne Witold Lutosławski koncepcja aleatoryzmu kontrolowanego

10 Kazimierz Serocki A piacere

11 JOHN CAGE 4 33 pogranicza aleatoryzmu, happeningu, teatru instrumentalnego utwór trzyczęściowy na dowolny skład wykonawczy prawykonanie: 1952, wyk. David Tudor tacet cisza nie ma ciszy absolutnej (doświadczenia Cage a w komorze bezechowej)

12 HAPPENING niepowtarzalne zorganizowanie pewnego wycinka rzeczywistości w postaci wydarzenia artystycznego spontaniczność, przypadkowość (zbieżność z celami aleatoryzmu) udział publiczności znoszenie różnicy między sztuką a życiem, włączenie w obręb sztuki wydarzeń codziennych, prozaicznych pierwotnie cele: społeczne i etyczne zjednoczyć ludzi, pobudzić wrażliwość odbiorców, estetyczne przełamać granice między sztukami

13 HAPPENING oficjalny początek: Nowy Jork 1959: 18 happeningów w 6 częściach Alana Kaprowa faktyczny początek: 1952, Nowy Jork Black Mountain College, John Cage czytający wykład, Mary Caroline Richards recytująca na drabinie, Robert Rauschenberg puszczający płyty na gramofonie, David Tudor grający na fortepianie, Merce Cunningham tańczący wokół, potem wpadł jeszcze pies początek tzw. muzycyrków pionierzy: Hermann Nitzsch, Wolf Vostell, George Brecht związki ze sztuką konceptualną i działalnością grupy Fluxus (np. Compositions 1960 La Monte Younga przysunąć fortepian do ściany i pchać dalej, wypuścić nad sceną motyle) pionierzy w Polsce: Bogusław Schaeffer Non-stop (7,5 godziny, Kraków 1960) Tadeusz Kantor Koncert morski (Łazy 1967)

14 HAPPENING oficjalny początek: Nowy Jork 1959: 18 happeningów w 6 częściach Alana Kaprowa faktyczny początek: 1952, Nowy Jork Black Mountain College, John Cage czytający wykład, Mary Caroline Richards recytująca na drabinie, Robert Rauschenberg puszczający płyty na gramofonie, David Tudor grający na fortepianie, Merce Cunningham tańczący wokół, potem wpadł jeszcze pies początek tzw. muzycyrków pionierzy: Hermann Nitzsch, Wolf Vostell, George Brecht związki ze sztuką konceptualną i działalnością grupy Fluxus (np. Compositions 1960 La Monte Younga przysunąć fortepian do ściany i pchać dalej, wypuścić nad sceną motyle) pionierzy w Polsce: Bogusław Schaeffer Non-stop (7,5 godziny, Kraków 1960) Tadeusz Kantor Koncert morski (część Panoramicznego happeningu morskiego, Łazy 1967)

15 Tadeusz Kantor, Koncert morski

16 John Cage, Water Music (1952), wersja na perkusję, wyk. Luís Bittencourt

17 TEATR INSTRUMENTALNY specyficzna postać po części kontrolowanego i ograniczonego happeningu różne sceniczne, niekiedy improwizowane gesty i akcje instrumentalistów na tematy okołomuzyczne pojęcie łączone z twórczością Mauricia Kagela w początkowym okresie twórczości obrazoburca, twórca teatrów instrumentalnych, pastiszy 1960 Sur scene pierwszy teatr instrumentalny Karlheinz Stockhausen, Dieter Schnebel w Polsce Bogusław Schaeffer TIS MW2 (1963) na flet, wiolonczelę, fortepiany, sopran, aktora, tancerkę i mima

18 Mauricio Kagel, Dressur (1977)

19 MINIMALIZM prekursorski utwór: Erik Satie Vexations (1983): jedna fraza powtórzona 840 razy radykalne ograniczenie materiału muzycznego amerykański sprzeciw wobec europejskiej awangardy (zwłaszcza serializmu) repetytywizm zapętlanie prostych, krótkich motywów powrót do tonalności dur/moll inspiracje z muzyki afrykańskiej wiązany z duchowym klimatem New Age forma procesualna z powoli, prawie niezauważalnie zachodzącymi zmianami nazwę nurtowi nadał Michael Nyman w 1969 roku pierwsze pokolenie minimalistów: La Monte Young (ur. 1935) Composition 1960 #7 jeden interwał czystej kwinty z dookreśleniem trzymać długo Terry Riley (ur. 1935) In C (1964): 53 powtarzane krótkie motywy w tonacji C-dur Steve Reich (ur. 1936) It s Gonna Rain (1965)

20 Steve Reich, Piano Phase (1967), choreografia Anne Teresa De Keersmaeker

21 MINIMALIZM drugie pokolenie minimalistów amerykańskich Philip Glass (ur. 1937) John Adams (ur. 1970) Michael Nyman (ur. 1944) zróżnicowana europejska interpretacja Louis Andriessen (ur. 1939) Tomasz Sikorski ( ) harmoniczne nasycenie melancholia, depresyjność Zygmunt Krauze (ur. 1938) inspiracja malarskim unizmem Władysława Strzemińskiego Paul Griffiths holy minimalists Arvo Pärt (ur. 1935) Galina Ustvolska ( ) Henryk Mikołaj Górecki ( )

22 Arvo Pärt, Spiegel im Spiegel (1978), wyk. Leonhard Roczek, Herbert Schuch

23 John Adams, Short Ride on a Fast Machine (1986), wyk. BBC National Orchestra of Wales, dyr. Thomas Søndergård