Luka podatkowa w podatku od towarów i usług

Transkrypt

1 Izba Gospodarcza Metali Nieżelaznych i Recyklingu Economic Chamber of Non-Ferrous Metal and Recycling homepage: Warszawa, 6 listopada 2012 roku Luka podatkowa w podatku od towarów i usług We publish tax gap figures to provide a broad indicator of trends in compliance and because we think it is important to be transparent on our thinking on this important issue of public interest. Wstęp HM Revenue & Customs (HMRC) W okresie spowolnienia gospodarczego, a tym bardziej kryzysu gospodarczego następuje gwałtowny spadek wpływów do budżetów poszczególnych państw. Podobnego zjawiska doświadczyła Polska na przełomie 2008 i 2009 roku, kiedy nastąpiło załamanie wpływów do budżetu państwa. Najszybszy spadek dotyczył w tym okresie wpływów z podatku od towarów i usług ( VAT ). Podobne zjawisko wystąpiło od połowy 2012 roku. Po 9 miesiącach wpływy z tytułu podatku VAT są o około 1.8% mniejsze od porównywalnego okresu roku poprzedniego. Założone w budżecie przez Ministerstwo Finansów wpływy z tytułu podatku VAT w 2012 roku powinny wynieść 132 mld złotych (po 9 miesiącach powinny więc kształtować się na poziomie 99 mld złotych). W założeniach wpływy z podatku VAT w 2012 roku stanowić miały 45% całkowitych dochodów budżetu państwa, czyli prawie dwa razy więcej od sumy podatku dochodowego od osób fizycznych i osób prawnych. W związku z powyższym bardzo istotnym elementem działalności organu przygotowującego budżet państwa jest szacowanie wielkości podatków niewpływających do budżetu państwa, czyli tzw. luki podatkowej. W Europie wartości luki podatkowej od 2009 roku podaje Wielka Brytania, która szacuje lukę podatkową na podstawie oficjalnych statystyk w celu ustalenia trendu długoterminowych zmian, a także w celu określenia efektywności brytyjskiego systemu podatkowego w relacji do systemów podatkowych innych państw. Wielka Brytania publikuje lukę podatkową, ponieważ zdaniem brytyjskich organów podatkowych jest to interesie publicznym. Wielka Brytania nie jest pierwszym krajem, który publikuje lukę podatkową. W 2007 roku lukę podatkową opublikowały Stany Zjednoczone (Internal Revenue Service). Publikacja dotyczyła luki podatkowej za 2001 rok, która wyniosła 290 mld dolarów (13.7% teoretycznych wpływów budżetowych). Kolejna publikacja dotycząca tego zagadnienia w Stanach Zjednoczonych zaprezentowana została dopiero w styczniu 2012 roku i przedstawiała lukę podatkową w 2006 roku. W 2006 roku do budżetu Stanów Zjednoczonych nie wpłynęło 385 mld dolarów, co stanowiło 14.5% teoretycznych wpływów budżetowych. Amerykański organ podatkowy przedstawił szczegółowy rozkład luki podatkowej, czyli swoistą mapę ryzyka wpływów budżetowych. Luka podatkowa szacowana jest także na najmniejszym kontynencie Australii. Australijski organ podatkowy wylicza wartość luki podatkowej w podatku od towarów i usług ( GST ) w celu obserwacji długoterminowego zachowania podatników oraz oceny efektywności własnych działań. Ze względu na fakt, że w Polsce 45% wpływów do budżetu państwa stanowią wpływy z tytułu podatku VAT przypadek Stanów Zjednoczonych nie został szczegółowo przedstawiony, ponieważ w Stanach Zjednoczonych nie wprowadzono podatku VAT, chociaż na początku kadencji prezydenta Obamy trwały dyskusje na ten temat. Niniejsze opracowanie zawiera natomiast informację o luce podatkowej w podatku VAT na Słowacji. Institute for Financial Policy oszacował, że do słowackiego budżetu państwa w 2010 roku nie trafiło 2.3 mld euro, co stanowiło 3.5% słowackiego PKB. Na podstawie brytyjskich i słowackich wskaźników w niniejszym dokumencie przedstawiono szacunkowe wartości 1

2 luki podatkowej w podatku VAT w Polsce. W najbardziej optymistycznym wariancie (wskaźnik Wielkiej Brytanii) luka podatkowa w podatku VAT w 2011 roku w Polsce wyniosła co najmniej 14 mld złotych. Dla wariantu słowackiego kilkadziesiąt miliardów złotych za ten sam okres. Luka Podatkowa W literaturze funkcjonuje kilka definicji luki podatkowej. Cześć z nich została opracowana przez organy podatkowe. Najprostszą definicję luki podatkowej przedstawia amerykański organ podatkowy (Internal Revenue Service): luka podatkowa jest to różnica między tym, co podatnik powinien płacić, a tym, co aktualnie płaci w określonym przedziale czasowym. Definicja luki podatkowej została zamieszczona w Decyzji Komisji z dnia 24 lipca 1998 r. w sprawie postępowania w przypadkach nadużyć finansowych w zakresie podatku VAT (rozbieżności między teoretycznymi wpływami z podatku VAT i rzeczywistymi wpływami z podatku VAT) dla celów zbiorczej rachunkowości narodowo-gospodarczej (98/527/WE) o następującej treści: Rozbieżności pomiędzy teoretycznymi wpływami z podatku VAT (obliczonymi w świetle wszystkich aktualnych ustaw i przepisów), a rzeczywistymi wpływami z podatku VAT obejmują cztery składniki: 1. różnice czasowe pomiędzy danymi skarbowymi i danymi zawartymi w rachunkach narodowych; 2. umorzenia ad hoc przez władze podatkowe niektórych roszczeń z tytułu podatku VAT w przypadkach niewypłacalności; 3. uchylanie się od podatku w porozumieniu z nabywcą (ze współudziałem) (przypadki, w których nabywca nie płaci podatku VAT sprzedawcy) 4. uchylania się od podatku bez porozumienia z nabywcą (bez współudziału) (przypadki, w których nabywca płaci podatek VAT sprzedawcy, lecz ten ostatni nie przekazuje go władzom podatkowym). W rezultacie wartość uszczuplenia podatku w wyniku uchylania się bez porozumienia z nabywcą bez współudziału powstaje po odjęciu wartości uszczuplenia podatku w wyniku uchylania się w porozumieniu z nabywcą ze współudziałem i wartości umorzeń związanych z niewypłacalnością od rozbieżności pomiędzy teoretycznymi wpływami z podatku VAT i rzeczywistymi wpływami z podatku VAT, z uwzględnieniem różnic czasowych pomiędzy transakcją powodującą powstanie obowiązku podatkowego z tytułu podatku VAT i pobraniem wpływów z podatku VAT przez władze podatkowe. Uchylanie się bez współudziału =Teoretyczne wpływy z podatku VAT minus rzeczywiste wpływy z podatku VAT minus różnice czasowe minus niewypłacalność minus utracone wpływy (Uchylanie się ze współudziałem ) Rysunek 1. Teoretyczna struktura wpływów z podatku VAT źródło: Institute for Financial Policy, The Ministry of Finance of the Slovak Republic, 2012, The Estimate of the Value Added Tax Revenue Loss 2

3 Szara strefa w gospodarce Funkcjonowanie szarej strefy w gospodarce przekłada się na wielkość luki podatkowej. Intuicyjnie można złożyć, że im większa szara strefa, tym większa luka podatkowa. Poniżej przedstawiono dane dotyczące szarej strefy szacowane przez Friedricha Schneidera. Prezentacja danych dotyczących szarej strefy wynika z kwestii oceny, czy prezentowane w dalszej części wskaźniki luki podatkowej dla Wielkiej Brytanii mogą być odnoszone do gospodarki polskiej. Szara strefa w gospodarce krajów Unii Europejskiej w 2003 roku stanowiła 22.3% PKB. Według prognoz Friedricha Schneidera w 2012 roku w 2012 roku stanowić będzie 18.4% PKB. Wykres 1. Szara strefa jako procent Produktu Krajowego Brutto w 2012 roku źródło: Schneider, F., 2012, Size and Development of the Shadow Economy of 31 European and 5 other OECD Countries from 2003 to 2012: Some New Facts W nowych krajach Unii Europejskiej szara strefa jest znacznie większa w stosunku do poziomu szarej strefy w starych krajach Unii Europejskiej. Szara strefa w pięciu najbardziej rozwiniętych krajach OECD (Australia, Kanada, Japonia, Nowa Zelandia i Stany Zjednoczone) stanowić będzie w 2012 roku 9.2% PKB. W 2012 roku według Schneidera z wymienionych krajów najniższą szarą strefę będą mieć Stany Zjednoczone na poziomie 7.0% PKB. Tabela 1. Wielkość szarej strefy w gospodarce w okresie od 2004 do 2012 roku (w % PKB) Kraj Polska Słowacja Wielka Brytania EU źródło: Schneider, F., 2012, Size and Development of the Shadow Economy of 31 European and 5 other OECD Countries from 2003 to 2012: Some New Facts W 2011 roku szara strefa w polskiej gospodarce według szacunków Friedricha Schneidera była prawie 2.4 razy większa od szarej strefy w gospodarce brytyjskiej w tym samym okresie. W relacji do średniej europejskiej szara strefa w polskiej gospodarce była większa o 30%. 3

4 Społeczny wymiar podatku VAT Wielka Brytania prowadzi szczegółowe analizy dotyczące podatku VAT. Tabela 2. Przybliżone proporcje wydatków konsumentów opodatkowanych różną stawką podatku VAT Stawka podatku VAT % wydatków konsumentów Opodatkowane standardową stawką 52% Opodatkowane stawką zredukowaną (5%) 4% Opodatkowane stawką 0% 12% Wyłączone z opodatkowania 32% źródło: House of Commons Library, 2012, VAT:Budget 2012 Changes to Loopholes and Anomalies W 2008 roku 52% wydatków brytyjskich konsumentów opodatkowanych było podstawową stawką podatku VAT. Wykres 1. Podatek od towarów i usług płacony przez gospodarstwa domowe o różnych dochodach źródło: House of Commons Library, 2012, VAT: Budget 2012 Changes to Loopholes and Anomalies Najbiedniejsza część społeczeństwa Wielkiej Brytanii płaci prawie dwa razy większą część swoich dochodów w porównaniu do najbogatszej części społeczeństwa tytułem podatku VAT. Wynika to między innymi z faktu, że część tej grupy pozostaje bez pracy lub żyje na kredyt. Wydatki najbiedniejszej grupy społeczeństwa opodatkowane były najwyższą stawką podatkową podatku VAT. Podwyżki podatku VAT w Wielkiej Brytanii dotykają więc w pierwszej kolejności najbiedniejszą warstwę społeczną. Efektywność podatku VAT Efektywność podatku VAT jest to stosunek wpływów z tytułu podatku VAT do iloczynu podstawowej stawki podatku VAT i całkowitej konsumpcji. Wzór na efektywność podatku VAT gdzie: OECD w 2011 roku opracowało zestawienie efektywności podatku VAT w wybranych krajach, w których obowiązuje podatek VAT. Zestawienie przygotowane przez OECD przedstawia poniższa tabela z modyfikacją polegającą na wylistowaniu krajów według efektywności podatku VAT. 4

5 Tabela 3. Kraj Standardowa stawka podatku VAT Stawka zredukowana Wpływy z VAT jako % PKB Efektywność Nowa Zelandia Luxemburg /6.0/ Szwajcaria /2.4/ Chile Kanada Izrael Słowenia / Japonia Korea Południowa Dania Austria / Holandia Czechy Finlandia /8.0/ Szwecja /6.0/ Węgry / Norwegia /8.0/ Niemcy Irlandia /4.8/ Islandia / Słowacja Portugalia / Australia Belgia /6.0/ Francja / Polska / Grecja / Hiszpania / Wielka Brytania / Włochy / Meksyk Turcja / źródło: OECD (2011) Wskaźnik efektywności nie jest wskaźnikiem idealnym w ocenie właściwego poziomu stawki podatku VAT. Jednak powyższa tabela zgodnie z dość powszechną wiedzą pokazuje, że efektywność podatku VAT w części krajów europejskich jest stosunkowo niska. Prymusem w efektywności jest Nowa Zelandia z 12.5% stawką podstawową podatku VAT, która przyniosła 8.6% PKB wpływów do budżetu państwa. Tabelę co prawda na podstawie danych za 2010 rok zamyka Turcja, która aspiruje do wejścia do Unii Europejskiej, ale niewiele lepszą pozycję mają takie kraje europejskie jak Włochy, Wielka Brytania, czy Hiszpania. Polska według danych z 2010 roku znalazła się między Francją i Grecją. Niska efektywność wynika nie tylko z wpływu stawek zredukowanych lub zerowych, ale także z niewłaściwych rozwiązań systemowych dotyczących tego podatku. Przypadek Nowej Zelandii, Luksemburga i Szwajcarii, Izraela wskazuje, że niska stawka podatku VAT może dzięki wysokiej efektywności zapewnić porównywalne wpływy do budżetu państwa z wpływami przy wysokiej stawce podatku VAT. Jednak wysoka stawka podatku VAT zmniejsza konsumpcję, zwiększa szarą strefę oraz przyciąga podmioty trudniące się wyłudzaniem podatku VAT. Wysoka stawka podatku VAT powoduje większą skłonność do niewłaściwej interpretacji przepisów podatkowych. 5

6 Luka Podatkowa w Wielkiej Brytanii Od kilku lat HM Revenue & Customs publikuje na jesieni informację o wielkości luki podatkowej w poprzednim roku obrotowym. Dane historyczne dotyczące luki podatkowej w Wielkiej Brytanii sięgają roku podatkowego 2004/ października 2012 roku HM Revenue & Customs ( HMRC ) opublikowało informację dotyczącą wielkości luki podatkowej w Wielkiej Brytanii. Według HMRC luka podatkowa w roku podatkowym wyniosła 32 mld funtów, czyli 6.7% teoretycznej wartości wpływów podatkowym. Wykres 2. Porównanie całkowitej luki podatkowej do sumy zapłaconych podatków w roku podatkowym w Wielkiej Brytanii. źródło: HMRC Powyższy wykres w najprostszy sposób przedstawia definicję luki podatkowej. W poprzednim roku podatkowym luka była na poziomie 7.1% wpływów teoretycznych. HMRC 18 października 2012 roku przedstawiło także następujące porównanie luki podatkowej w innych krajach: Tabela 4. Kraj Luka podatkowa jako % teoretycznych wpływów podatkowych Meksyk 23% Stany Zjednoczone 14% Szwecja 10% Wielka Brytania 6.7% źródło: HMRC Luka podatkowa w Wielkiej Brytanii jest dwukrotnie mniejsza niż w Stanach Zjednoczonych oraz ponad trzykrotnie mniejsza niż w Meksyku. Z tytułu podatku od towarów i usług ( VAT ) do budżetu Wielkiej Brytanii nie wpłynęło 9.6 mld funtów, co stanowiło 30% globalnej luki podatkowej. W relacji do teoretycznej wartości wpływów z VAT luka w tym zakresie stanowiła 10.1%. Luka podatkowa w podatku VAT była więc ponad 50% większa od średniej całkowitej luki podatkowej. Tabela 5. Luka podatkowa w Wielkiej Brytanii (w mld funtów) Podatek VAT Cła I inne podatki pośrednie Podatek dochodowy, składki na ubezpieczenia społeczne, podatek od

7 zysków kapitałowych Podatek od przedsiębiorstw Inne podatki bezpośrednie Całkowita luka podatkowa źródło: HMRC Luka podatkowa w Wielkiej Brytanii pozostaje na zbliżonym poziomie nominalnym trzydziestu paru miliardów funtów. W 2010/11 roku podatkowym 45% luki podatkowej stanowił brak wpływów z podatku dochodowego, składek na ubezpieczenia społeczne i podatku od zysków kapitałowych.30% luki podatkowej stanowiła luka podatkowa z tytułu podatku VAT. Tylko 13% stanowił brak wpływów z podatku od przedsiębiorstw. Tabela 6. Luka podatkowa w podatku VAT w Wielkiej Brytanii (jako % przychodów teoretycznych) Podatek VAT 9.8% 13.1% 11.6% 10.5% 12.4% 10.8% 10.1% Cła I inne podatki pośrednie 8.7% 7.8% 8.6% 7.5% 7.1% 6.3% 5.5% Podatek dochodowy, składki na 6.3% 5.5% 5.4% 5.5% 4.5% 5.6% 5.5% ubezpieczenia społeczne, podatek od zysków kapitałowych Podatek od przedsiębiorstw 15.2% 10.7% 10.3% 8.4% 9.0% 9.6% 8.8% Inne podatki bezpośrednie 8.4% 7.2% 7.5% 7.5% 10.6% 6.5% 4.6% Całkowita luka podatkowa 8.2% 7.9% 7.6% 7.0% 7.0% 7.1% 6.7% źródło: HMRC Od 2004/05 roku podatkowego stosunek luki podatkowej do teoretycznych dochodów zmniejszył się z wartości 8.2% do 6.7% w roku podatkowym 2010/11. Spadek luki podatkowej wynikał przede wszystkim ze spadku luki podatkowej w podatku od przedsiębiorstw (z 15.2% w 2004/05 do 8.8% w 2010/11). Od 2004/05 roku podatkowego nie nastąpił spadek luki podatkowej w podatku VAT. Tabela 7. Luka podatkowa w podatku VAT w Wielkiej Brytanii (w mld funtów) Teoretyczne przychody z VAT (VTTL) Rzeczywiste wpływy z VAT Luka podatku VAT w tym MTIC w tym z tytułu zobowiązań Luka podatkowa VAT jako % przychodów teoretycznych z VAT Luka podatkowa VAT jako % przychodów rzeczywistych z VAT 2 VTTL oparte na projekcji 11.6% 10.5% 12.4% 10.8% 10.1% 13.1% 11.7% 14.2% 12.0% 11.3% źródło: HMRC Dane przekazane 18 października 2012 roku przez HM Revenue & Customs wskazują, że w ostatnich pięciu latach największa luka podatkowa w podatku VAT była w roku 2008/09, czyli w okresie nasilenia kryzysu finansowego. Organom podatkowym Wielkiej Brytanii od 2006/07 roku udało się zmniejszyć skalę przestępstw karuzelowych (MTIC) o połowę z 2 mld funtów rocznie do około 1 mld. Dane za rok podatkowy 2008/09 wskazują, że kryzys finansowy spowodował dwukrotny wzrost luki podatkowej z tytułu VAT ze względu na niewypłacalność podmiotów gospodarczych. Luka podatkowa w VAT na Słowacji W marcu 2012 roku Institute for Financial Policy opublikował opracowanie dotyczące luki podatkowej na Słowacji w zakresie podatku VAT. Według opracowania lukę podatkową w VAT należy mierzyć ze 7

8 względu na fakt, że unikanie płacenia tego podatku zwiększa przewagę konkurencyjną podmiotów, które tego nie płacą. Według słowackiego opracowania w długiej perspektywie uczciwe przedsiębiorstwa mogą być zmuszone przez nieuczciwą konkurencję do praktykowania nieuczciwych praktyk. Badanie luki podatkowej w VAT pozwala oceniać efektywność systemu podatkowego. Tabela 8. Luka podatkowa w podatku VAT na Słowacji (w milionach euro) A. Teoretyczne przychody z VAT B. Rzeczywiste przychody z VAT C. Całkowite luka podatku VAT (A-B) Całkowita luka 24.7% 11.7% 19.6% 15.2% 20.9% 18.2% 25.2% 29.5% 29.4% 35.4% 35.9% podatkowa VAT jako % przychodów teoretycznych Całkowita luka 2.30% 1.00% 1.70% 1.30% 2.10% 1.70% 2.50% 2.80% 2.90% 3.70% 3.50% podatkowa VAT jako %PKB D. Niewyegzekwowane zobowiązania z tytułu VAT E. Luka podatkowa VAT (C-D) Luka podatkowa VAT 13.3% 18.1% 22.2% 21.2% 30.4% 34.1% jako % przychodów teoretycznych Luka podatkowa 1.30% 1.80% 2.10% 2.10% 3.10% 3.40% VAT jako %PKB źródło: Institute for Financial Policy, The Ministry of Finance of the Slovak Republic, 2012, The Estimate of the Value Added Tax revenue Loss Wnioski z opracowania dotyczącego Słowacji: Luka podatkowa w podatku VAT od 2005 roku zwiększyła się nominalnie i w relacji do PKB ponad dwukrotnie. Luka podatkowa w podatku VAT w 2010 roku na Słowacji wyniosła 2.3 mld euro, co stanowiło 3.5% PKB. Zwiększenie ściągalności podatku VAT na Słowacji do poziomu średniej europejskiej umożliwiłoby obniżkę stawki podatku VAT o 4.7% przy zachowaniu tego samego poziomu wpływów z VAT. Luka podatkowa GST (goods and service tax) w Australii Australijski organ podatkowy ( ATO ) wylicza lukę podatkową w podatku GST (goods and service tax). Szacowanie luki podatkowej przez ATO jest jednym ze środków do oceny efektywności działań organu podatkowego, a także do badań długotrwałych zmian zachowania podatników. Tabela 9. Luka podatkowa w podatku GST w Australii w latach Luka w podatku GST w mln $ Luka w GST bez 8.9% 8.3% 6.6% 7.3% 5.4% 5.7% 7.0% 7.6% 3.3% zobowiązań jako % rzeczywistych wpływów z GST Luka w GST z 9.6% 9.2% 7.5% 8.3% 6.4% 6.7% 8.1% 9.1% 4.9% zobowiązaniami jako % rzeczywistych wpływów z GST źródło: Australian Taxation Office 8

9 Zgodnie z powyższymi danymi luka podatkowa w Australii od 2001 roku znajduje się w trendzie spadkowym. Wynika to z intensywnych działań podjętych przez ATO w ostatnich latach. Wielkość szarej strefy w Australii spadła z 13.7% PKB w 2003 roku do 10.3% PKB w 2010 roku (prognoza na 2012 zakłada szarą strefę na poziomie 9.8% PKB 1 ). Szacunek luki podatkowej w podatku VAT w Polsce Ministerstwo Finansów nie publikuje oficjalnych danych dotyczących luki podatkowej w Polsce, w szczególności luki podatkowej w podatku VAT. Metoda porównawcza W metodzie porównawczej została oszacowana luka podatkowa w Polsce w podatku VAT na podstawie wskaźników przedstawionych przez HM Revenue & Customs dla Wielkiej Brytanii i Institute for Financial Policy dla Słowacji. Tabela 10. Luka podatkowa w podatku VAT w Polsce na podstawie wskaźników HMRC (w mld złotych) Luka podatkowa VAT jako % 13.1% 11.7% 14.2% 12.0% 11.3% przychodów rzeczywistych z VAT (dane dla Wielkiej Brytania HMRC) Rzeczywiste wpływy do polskiego budżetu państwa z VAT w mld złotych Luka podatku VAT w mld złotych źródło: HMRC, Ministerstwo Finansów, opracowanie własne Przy założeniu, że luka podatkowa w Polsce w ostatnich latach była taka sama jak Wielkiej Brytanii wynika, że w 2011 roku do budżetu państwa nie wpłynęło co najmniej 13.7 mld złotych z tytułu podatku VAT. Przy uwzględnieniu faktu, że szara strefa w gospodarce polskiej jest 2.4 razy większa od szarej strefy w gospodarce brytyjskiej oraz występowania liniowej zależności luka podatkowa wyniosłaby około 33 mld złotych w tym okresie. Tabela 11. Luka podatkowa w podatku VAT w Polsce na podstawie średniej dla 25 krajów Unii Europejskiej szacowanej przez Reckon LLP dla Komisji Europejskiej dla 2006 roku (w mld złotych) Luka podatkowa VAT jako % 13.6% 13.6% 13.6% 13.6% 13.6% przychodów rzeczywistych z VAT (dane dla EU Reckon) Rzeczywiste wpływy do polskiego budżetu państwa z VAT w mld złotych Luka podatku VAT w mld złotych źródło: Reckon, Ministerstwo Finansów, opracowanie własne Przy założeniu, że luka podatkowa w 2011 roku była na poziomie średniej europejskiej szacowanej przez Reckon LLP dla 2006 roku na poziomie 12% teoretycznej wartości wpływów z podatku VAT do budżetu państwa w 2011 roku nie wpłynęło ponad 16 mld złotych. Przy uwzględnieniu faktu, że szara strefa w gospodarce polskiej jest 30% większa od średniej europejskiej luka podatkowa wyniosłaby około 21 mld złotych. 1 Schneider, F., 2012, Size and Development of the Shadow Economy of 31 European and 5 other OECD Countries from 2003 to 2012: Some New Facts 9

10 Tabela 12. Luka podatkowa w podatku VAT w Polsce na podstawie wskaźników obliczonych przez Institute for Financial Policy dla Słowacji (w mld złotych) Luka podatkowa VAT jako % 41.8% 41.6% 54.8% 56.0% przychodów rzeczywistych z VAT (dane dla Słowacji IFP) Rzeczywiste wpływy do polskiego budżetu państwa z VAT w mld złotych Luka podatku VAT w mld złotych źródło: IFP, Ministerstwo Finansów, opracowanie własne Luka podatkowa w Polsce w podatku VAT na podstawie wskaźników przedstawionych przez Institute for Financial Policy i obliczonych dla Słowacji zgodnie z powyższą tabelą sięgałaby kilkudziesięciu miliardów złotych miesięcznie. Podsumowanie Uchylanie się od płacenia podatków lub w skrajnym przypadku wyłudzanie podatku od towarów i usług prowadzą do zakłócenia otoczenia gospodarczego, w którym działają przedsiębiorstwa. Podmioty nie płacące podatków zyskują przewagę konkurencyjną. W długiej perspektywie taki stan doprowadzi do eliminacji uczciwych podmiotów. Podmioty wyłudzające podatek od towarów i usług zyskują nie tylko ogromną przewagę konkurencyjną, ale także w skrajnych przypadkach przejmują w bardzo szybkim czasie cały rynek, na którym dochodzi do patologicznego zjawiska wyłudzania podatku VAT. Wartym podkreślenia jest fakt, że najwięcej swoich dochodów na podatek VAT przeznaczają najbiedniejsze grupy społeczne. Podmioty wyłudzające VAT w pośredni sposób wyłudzają podatek, który został zapłacony przez grupy społeczne przeznaczające 20% swoich dochodów na płacenie tegoż podatku. Skala unikania opodatkowania, a tym bardziej skala wyłudzeń podatku od towarów i usług odzwierciedla skuteczność systemu podatkowego. Dzięki badaniom luki podatkowej można zidentyfikować skalę poszczególnych oszustw podatkowych (opracować mapę ryzyka). Przedsiębiorcy mając dostęp do danych dotyczących luki podatkowej w łatwiejszy sposób są w stanie ocenić skalę ryzyka podatkowego (decyzji administracyjnych organów podatkowych). Mierzenie luki podatkowej jest bardzo istotne także z punktu widzenia polityki fiskalnej, ponieważ analiza danych historycznych pozwala na przygotowanie lepszych prognoz dotyczących przyszłych wpływów podatkowych. Przykład Słowacji pokazuje, że luka podatkowa w podatku VAT może wzrosnąć w ciągu kilku lat bardzo znacząco z 13.3% wpływów (1.3% PKB) w 2005 roku do poziomu 34% wpływów, co stanowiło w 2010 roku 3.4% PKB. Wspomniany przykład Słowacji pokazuje, że zejście w luce podatkowej w VAT do średniej europejskiej umożliwiłoby Słowacji na obniżenie stawki VAT o kilka punków procentowych przy tym samym poziomie wpływów. Lukę podatkową szacuje także australijski organ podatkowy. Luka podatkowa GST (goods and service tax) w Australii od 2001 do 2010 roku ukształtowała na średnim poziomie 7.8% rzeczywistych wpływów z GST. Od 2001 roku następuje regularny spadek luki podatkowej GST w relacji do rzeczywistych wpływów z tegoż podatku. Dane historyczne wskazują, że obniżka podatków zwiększa efektywność podatkową, czyli także nominał wpływów podatkowych. Dane brytyjskie wskazują, że luka podatkowa w podatku VAT zwiększa się w okresie spowolnienia gospodarczego. Polską gospodarkę czekają dwa trudne lata ( ). Podobnie jak w Wielkiej Brytanii prawdopodobnie istotnie zwiększy się luka podatkowa w podatku VAT z tytułu unikania płacenia, ale także procederu wyłudzania zapłaconego podatku przez konsumentów. Sprzyjać temu będzie wielkość polskiej gospodarki oraz stosunkowo wysoka stawka podstawowa podatku VAT. W związku z powyższym wymagane są w Polsce szybkie zmiany systemowe (reforma organów podatkowych, informatyzacja, reforma sądów administracyjnych). Szacunkowa wartość luki podatkowej w Polsce w podatku VAT w 2011 roku wynosiła od 13.7 mld złotych (według wskaźnika dla Wielkiej Brytanii - HMRC) do 16.4 mld złotych dla średniej europejskiej przedstawionej przez Reckon LLP w 2009 dla danych z 2006 roku. Po uwzględnieniu współczynników 10

11 wynikających z porównania szarych stref w gospodarce luka podatkowa w podatku VAT kształtowałaby się od 21 mld złotych do 33 mld złotych w 2011 roku. Bibliografia Barbone, L., Bird, R., Vazquez-Caro, J., 2012, The Costs of VAT: A Review of the Literature Cnossen, S., 2010, Three VAT Studies Gemmell, N., Hasseldine, J., 2012, The Tax Gap: A Methodological Review HM Revenue & Customs, 2012, Measuring Tax Gaps 2012 House of Commnons Library, 2012, VAT: Budget 2012 Changes to Loopholes and Anomalies Institute for Financial Policy, The Ministry of Finance of the Slovak Republic, 2012, The Estimate of the Value Added Tax Revenue Loss Jensen, J., Wohlbier, F., 2012, Improving Tax Governance in EU Member States: Criteria for Successful Policies Mooij, R., Keen, M., 2012, Fiscal Devaluation and Fiscal Consolidation: The VAT in Troubled Times Reckon, 2009, Study to Quantify and Analyse the VAT Gap in the EU-25 Member States Schneider, F., 2012, Size and Development of the Shadow Economy of 31 European and 5 other OECD Countries from 2003 to 2012: Some New Facts Swedish National Tax Agency, 2008, Tax Gap Map for Sweden 11