Żywność modyfikowana genetycznie - obietnice i rzeczywistość,

Transkrypt

1 Żywność modyfikowana genetycznie - obietnice i rzeczywistość, szansa czy zagrożenie Prof. dr hab. Tadeusz P. Żarski Katedra Biologii Środowiska Zwierząt

2 GMO = Genetycznie Modyfikowany Organizm Genetycznie modyfikowane organizmy (GMO) są bardzo rozległym obszarem badawczej i gospodarczej działalności człowieka, obejmującym zarówno mikroorganizmy, rośliny jak i zwierzęta Wiele współczesnych produktów będących w powszechnym użyciu pochodzi z GMO, głównie z mikroorganizmów i roślin. Osiągnięcia biotechnologii zwłaszcza uzyskane na mikroorganizmach są niepodważalne i godne rozwijania. Dlaczego więc na świecie i w Polsce toczy się tak zażarta dyskusja na temat dopuszczenia do upraw modyfikowanych roślin i do chowu zwierząt?

3 GMO Wydaje się, że jądrem problemu GMO jest wielka naukowa i gospodarcza ekspansja kilku światowych gigantów agrobiznesu Monsanto, Syngenta, Pioneer, Dupont czy Bayer, producentów roślin GM, mających: główną pulę patentów na metody modyfikacji roślin nieograniczone wpływy na obrót produktami takimi jak ziarno GM, a także wytwarzanych przez te same koncerny środków dla ochrony roślin i produkcji rolnej.

4 GMO Fakty Korporacje te mając mocne poparcie środowisk politycznych i niektórych międzynarodowych organizacji coraz aktywniej podporządkowują sobie wielkie obszary ziemi ornej a zatem i produkcji żywności. Miliony hektarów powierzchni obsiewanych roślinami transgenicznymi to potężna broń w rękach wielkich producentów. Kto ma w ręku żywność ten rządzi światem.

5 GMO - Obietnice Narody są przy tym karmione nie tylko żywnością pochodzącą z roślin modyfikowanych genetycznie ale i nośnymi hasłami humanitarnymi poprzez uprawę roślin GM uzyskamy wyższe plony zwiększenie plonów zlikwiduje głód na świecie zmniejszając zużycie pestycydów uzyskamy czystą zdrową żywność zwiększy się zysk rolnika a jednocześnie spadną ceny żywności wprowadzenie upraw GM roślin doprowadzi do zmniejszenia presji i degradacji ekosystemów złoty ryż wyleczy chore na ślepotę zmierzchową i kseroftalmię dzieci w III świecie żywność pochodzącą z roślin modyfikowanych genetycznie jest przebadana i w pełni bezpieczna

6 GMO - RZECZYWISTOŚĆ Wiedza o stanie środowiska i zachodzących w nim zmianach pozwala na podejmowanie działań dotyczących jego ochrony. Posiadamy szereg sposobów, które pozwalają wyeliminować lub ograniczyć działanie toksyn środowiskowych. Pierwiastki lub związki chemiczne, wprowadzone do środowiska pozostają w nim w tych samych ilościach a w wyniku naturalnych mechanizmów detoksykacyjnych a także działań ludzkich są unieczynniane lub z niego usuwane.

7 . Z inną sytuacja mamy do czynienia w przypadku GMO czyli organizmów genetycznie modyfikowanych. GMO to żywy organizm, który może mutować, rozmnażać się, krzyżować z innymi żywymi organizmami, a także może się w środowisku przemieszczać. Wprowadzenie do środowiska transgenicznych organizmów lub fragmentów ich materiału genetycznego pociągnie za sobą powstanie trwałych nieodwracalnych skutków i nieprzewidywalne zmiany w naturalnym środowisku GMO mogą nieodwracalnie zmienić środowisko. Uwalnianie "zanieczyszczeń biologicznych" do środowiska może przynieść większe zniszczenie od zanieczyszczeń chemicznych.

8 Obietnica I Rośliny GM dadzą wyższy plon Jednak na razie, nie ma żadnych dowodów na to, że rośliny modyfikowane genetycznie mogą zapewnić większe zbiory z takiego samego areału. Badania Uniwersytetu w Kansas prowadzone w okresie 3 lat pokazały, że uprawy soi modyfikowanej genetycznie dostarczały o 10% mniejszych plonów, niż naturalna soja. Do podobnych wyników doszło działające w Wielkiej Brytanii, stowarzyszenie Soil Association, które porównywało różne badania produktywności roślin modyfikowanych genetycznie. Niższa cena produktów modyfikowanych genetycznie jest skutkiem subsydiów, a nie większej wydajności roślin GMO.

9 Obietnica I Rośliny GM dadzą wyższy plon

10 Obietnica II - poprzez zwiększenie areału upraw GMO i wzrost plonów zlikwidujemy głód na świecie GMO zamiast przyczyniać się do rozwiązania problemu głodu na świecie, dodatkowo powoduje jego pogłębienie. Rzeczywisty problem głodu nie tkwi w braku żywności; na świecie produkuje się ją w wystarczającej ilości! Głód jest wynikiem niewłaściwej polityki rolnej i niewłaściwej dystrybucji żywności.

11 Obietnica II - poprzez zwiększenie areału upraw GMO i wzrost plonów zlikwidujemy głód na świecie Według tych danych od 2007 roku liczba głodujących wzrosła o 40 milionów, a od lat o 115 milionów Co roku umiera z głodu 15 milionów dzieci. Niedożywienie powoduje 55% wszystkich zgonów dzieci na świecie - proporcja, jakiej nie osiągnęła żadna choroba zakaźna od czasów zarazy morowej. Ok. 183 milionów dzieci waży mniej, niż powinny w swoim wieku. Niedożywienie dotyka połowę dzieci poniżej piątego roku życia w Azji południowej i 1/3 dzieci w Afryce Subsaharyjskiej.

12 Obietnica III. Zmniejszając zużycie pestycydów uzyskamy czystą, zdrową żywność Zwiększone zużycie pestycydów w uprawach GM roślin = pogorszenie jakości zdrowotnej plonu

13 Obietnica III. Zmniejszając zużycie pestycydów uzyskamy czystą żywność Zwiększone zużycie pestycydów w uprawach GM roślin = pogorszenie jakości zdrowotnej plonu

14 Obietnica III Zmniejszając zużycie pestycydów uzyskamy czystą żywność Inne zagrożenia związane z żywnością uzyskaną z roślin GM Obecność pozostałości Roundupu, produktów jego rozkładu i substancji technologicznych wywołuje zaburzenia rozrodu : hamowanie procesów podziału komórek zarodka, uszkodzenie komórek łożyska a także zaburzenia syntezy hormonów sterydowych. Walsh Lance P.:Roundup Inhibits Steroidogenesis by Disrupting Steroidogenic Acute Regulatory (StAR) Protein Expression. Environ Health Perspect. 108, , (2000) Obecność toksyny Cry w produktach roślinnych może mieć wpływ na funkcje jelit także u ssaków ( silna reakcja immunologiczna na Cry 1Ac a także obecność receptorów pcry 1 Ac w śluzówce jelita cienkiego myszy ) Vasquez-Pardon R.I. i wsp. Biochem. Biophis. Res. Com. 2000

15 Obietnica III Zmniejszając zużycie pestycydów uzyskamy czystą żywność Chem. Res. Toxicol., 2009, 22 ( 1), pp Oceniono toksyczność czterech formulacji glyfosatu ( G) w rozcieńczeniach 10-5, na trzech rodzajach komórek ludzkich ( pępowinowych, łozyskowych i zarodkowych. To rozcieńczenie jest daleko niższe od stosowanych w rolnictwie i odpowiada niskim poziomom pozostałości w żywności lub paszy. Formulacje handlowe zostały porównane z czystym glyfosatem G oraz z jego głównym metabolitem AMPA (kwas aminometylo fosforowy ) oraz z jednym stosowanym jako dodatek technologiczny POEA (poliethoksylo tallowaminą). Wszystkie formulacje R powodują śmierć komórek w granicach 24 h, przez zahamowanie funkcji mitochondrialnej dehydrogenazy busztynianowej i martwicę, przez uwolnienie cytozolowej kinazy adenylowej Preparaty te powodują też apoptozę przez uaktywnienie enzymatycznej funkcji kaspaz 3/7. Potwierdza to charakterystyczny rozpad DNA, kurczenie i rozpad jąder

16 Obietnica IV Zwiększy się zysk rolnika a jednocześnie spadną ceny żywności Wydajność i opłacalność upraw GMO w porównaniu z konwencjonalną soją wg danych z USA

17 Obietnica IV Zwiększy się zysk rolnika a jednocześnie spadną ceny żywności

18 Obietnica IV Zwiększy się zysk rolnika a jednocześnie spadną ceny żywności Firma sprzedaje rolnikom ziarno siewne GMO, ale pozostaje właścicielem materiału genetycznego tej rośliny. Praktyka patentowania praw własności intelektualnej do całego genomu roślin i zwierząt GMO zyskała sobie miano patentu na życie. Co to w praktyce oznacza? Otóż rolnik podpisuje z firmą kontrakt, w którym zobowiązuje się, że: - co roku kupi od firmy ziarno siewne GMO oraz chemikalia i będzie płacił opłatę licencyjną za używanie własności intelektualnej (patentu na życie), - nie będzie uprawiał nasion uzyskanych z zeszłorocznych plonów, - zezwala inspektorom firmy na kontrolę swoich pól. Jeżeli rolnik złamie umowę i zostanie ukarany finansowo przez firmę, musi podpisać poufne oświadczenie, że nie będzie o tym rozmawiał z mediami ani nawet z sąsiadami.

19 Obietnica V Wprowadzenie upraw GM roślin doprowadzi do zmniejszenia presji i degradacji ekosystemów Stężenie toksyny Bt w poszczególnych częściach roślin bawełny i kukurydzy jest niejednorodne, najniższe w częściach generatywnych, które mają być przez nią chronione, a najwyższe w zielonych liściach. Wahania stężeń dotyczą także okresu wegetacji (Mae-Wan Ho Ineffective against insect pests, harmful to health and biodiversity, yield drag, pest resistance. ISIS Press Release 26/09/05 Stwierdzono obecność toksyny Bt w w wodach rzek i sedymentach w pobliżu pól uprawy kukurydzy w ilościach, które w warunkach doświadczalnych hamowały wzrost dżdżownic w glebie. Release and Potential Impacts of Biological Toxins Bt Genetically-Modified Corn Cropsand Biopesticide Application F. Gagné, M. Douville C. Blaise, A. Marineau. St. Lawrence Centre, Environment Canada, Montreal, Quebec, Canada; B. Lachance and G. Sunahara, Biotechnology Research Institute, Montreal, Quebec, Canada. Poster Communication Dec01 Pyłek genetycznie modyfikowanej kukurydzy oraz resztki pożniwne obecne w ciekach przy uprawach polowych zawierające toksynę Bt działają niekorzystnie na organizmy wodne co może doprowadzić do zaburzeń w łańcuchu troficznym ekosystemów wodnych Toxins in transgenic crop byproducts may affect headwater stream ecosystems E. J. Rosi-Marshall*,, J. L. Tank, T. V. Royer, M. R. Whiles, M. Evans-White, C. Chambers, N. A. Griffiths, J. Pokelsek*, and M. L. Stephen Biological sciences / environmental sciences pnas October 9, 2007 vol. 104 no

20 Obietnica V Wprowadzenie upraw GM roślin doprowadzi do zmniejszenia presji i degradacji ekosystemów Gene flow from transgenic Bt corn to non-bt corn refuges. Ch. F. Chilcutt and B. E. Tabashnik Information Systems for Biotechnology (ISB) July, 2004 Fig. 1. Średnia (± S.E.) koncentracja toksyny Bt Cry1Ab w ziarnie kukurydzy Bt i tradycyjnej

21 Obietnica V. Wprowadzenie upraw GM roślin doprowadzi do zmniejszenia presji i degradacji ekosystemów Oporność owadów na toksynę Bt W populacji występującego w Australii szkodnika bawełny motyla słonecznicy orężówki, Helicoverpa armigera którego istnienie stanowi poważny problem w uprawach bawełny nie tylko w Australii ale także w Chinach, Indiach i w Afryce stwierdzono wytworzenie oporności na toksynę- Cry1Ac pozwalająca na tolerowanie 275-krotnie wyższej dawki tej toksyny, która zabija larwy motyli nieodpornych.. Ponad 70 procent osobników tej populacji przeżywała na bawełnie Bt wytwarzającej toksynę Cry1Ac Motyl słonecznica orężówka (Helicoverpa armigera) i larwa żerująca na bawełnie, pomidorach i kukurydzy wg

22 Obietnica V Wprowadzenie upraw GM roślin doprowadzi do zmniejszenia presji i degradacji ekosystemów Powstawanie chwastów opornych na glifosat Chwast o ang. nazwie horseweed, a polskiej przymiotno kanadyjskie (Conyza canadensis), który stwierdzono w uprawach soi GM (RR) w roku 2000 w stanie Delaware, od tego czasu pojawił się w 14 stanach USA oraz w Brazylii i Chinach. W Argentynie i USA chwast o nazwie ang. Johnsongrass, polskiej sorgo alepskie (Sorghum halepense) rozplenia się w uprawach soi RR. Najpewniej powstawanie chwastów opornych na glifosat zredukuje korzyści z upraw np. soi RR wynikające z oszczędności w technikach uprawy ziemi i zabiegów agrochemicznych, nie mówiąc już o wyłaniających się kolejnych zagrożeniach. Przewiduje się, że w ciągu 3 do 4 lat wielkim problemem będzie epidemia chwastów opornych na glifosat

23 ObietnicaV Wprowadzenie upraw GM roślin doprowadzi do zmniejszenia presji i degradacji ekosystemów Powstawanie chwastów opornych na glifosat

24 Obietnica V Wprowadzenie upraw GM roślin doprowadzi do zmniejszenia presji i degradacji ekosystemów Dobrze udowodniony jest fakt przemieszczania nowych, obcych genów (np. genów oporności na środki chwastobójcze) z roślin GM (rzepak, kukurydza) na uprawy pokrewnych tradycyjnych roślin (nie-gm) a także na pokrewne chwasty drogą przepylenia. Czołowe pismo naukowe Science z 2007 roku przynosi szereg niepokojących opinii. Podaje że poleganie na uprawach roślin GM tolerujących herbicyd glyfosat może w niedalekiej przyszłości kosztować miliardy dolarów strat z powodu spadku wydajności. W dodatku bardzo prawdopodobnym jest, że straty będą czymś więcej niż stratami pieniędzy, ponieważ mogą one mieć niekorzystne, wielkie konsekwencje dla środowiska. Tak poważnie nauka ocenia zagrożenia często bagatelizowane przez środowiska lobbujące za uprawami roślin GM.

25 Obietnica VI. Złoty ryż wyleczy chore na ślepotę zmierzchową i kseroftalmię dzieci w III świecie Złoty ryż, czyli produkt wyposażony w beta-karoten (prowitaminę A) według reklam przemysłu inżynierii genetycznej, pomoże uchronić tysiące dzieci od ślepoty i miliony głodujących od innych chorób wynikających z niedoborów witaminy A. Jednak proste wyliczenie w oparciu o dane producenta pokazuje, że dorosła osoba musiałaby zjeść przynajmniej 12 porcji normalnej 300- gramowej racji ryżu, żeby zaspokoić zalecaną ilość prowitaminy A, co równa około 3,6 kg ryżu, którego waga po ugotowaniu wyniesie 9 kg. Oznacza to, że standardowa dzienna racja 300 gram ryżu w najlepszym razie dostarczyłaby 8% dziennego zapotrzebowania na witaminę A

26 Obietnica VI. Złoty ryż wyleczy chore na ślepotę zmierzchową i kseroftalmię dzieci w III świecie Nowa wersja złotego ryżu zawiera 20 krotną ilość betakarotenu. Pozostaje jednak nadal wątpliwe czy w przypadku niedoboru białka, tłuszczu i cynku nastąpi przekształcenie beta karotenu w witaminę A i jej absorpcja z jelit Modyfikowany genetycznie ryż nie rozwiązuje podstawowych przyczyn niedoboru witaminy A, jakimi są bieda i brak zróżnicowanej diety. Krótkoterminowe rozwiązania takie jak podawanie witamin w tabletkach lub dostarczanie żywności są tanie i skuteczne Istnieje wiele źródeł pożywienia o wysokim poziomie beta-karotenu. Są nimi m.in.: marchewki, warzywa liściaste, maniok, mango, papaja, arbuzy Badania przeprowadzone w Bangladeszu wykazały, że 75g indyjskiego szpinaku taniej, całorocznej, zielonolistnej rośliny dostarcza wystarczającą dzienną dawkę witaminy A. (Haskell et al., 2004).

27 Obietnica VII Żywność pochodzącą z roślin modyfikowanych genetycznie jest przebadana i w pełni bezpieczna Badania wskazujące na możliwość niekorzystnego wpływu pasz i żywności GM na organizmy żywe Badania wskazujące na negatywny wpływ pasz pochodzących z roślin GM na zdrowie zwierząt gospodarskich oraz laboratoryjnych stanowiących model odniesienia do ludzi są stosunkowo nieliczne a i te wielokrotnie podważane, bądź kwestionowane przez innych badaczy i instytucje kontrolujące. których celem jak się wydaje nie jest dochodzenie do prawdy obiektywnej.

28 Informacje, budzące obawy, znajdujące się w oficjalnych materiałach Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), dotyczące genetycznie modyfikowanych roślin rekomendowanych przez Komisję Europejską do wprowadzenia na rynek i do uprawy w krajach UE. I. Kukurydza 1507 oporna na glufosynat amonowy (BASTA) oraz wytwarzajaca bialko Cry1F -badania żywieniowe na ziarnie roślin nie traktowanych herbicydem -badania degradacji białka Cry1F wykonano jedynie w warunkach in vitro bez uwzględnienia specyfiki procesów trawiennych różnych gatunków zwierząt, a także interakcji z innymi składnikami paszy, nie wyjaśniają czy pozostałości nie mogą znaleźć się w odchodach zwierząt. - badania toksyczności ostrej doustnej wykonane na nieznanej liczebnie grupie myszy, jedyne parametry w 14 dniowym doświadczeniu to przyrosty masy i sekcja bez badań patomorfologicznych narządów miąższowych - badania toksyczności subchronicznej 5 grup szczurów a 12 osobników, 90 dni, maksymalnie 33% dodatku kukurydzy, zmiany hematologiczne eozynopenia- obniżenie liczby granulocytów kwasochłonnych we krwi, np. spowodowany przez działanie hormonów kory nadnerczy Nie można tego komentować jedynie zmiennością osobniczą czy związaną z płcią -badania żywieniowe wykonano, jedynie na 35 kurczętach i 12 krowach utrzymywanych grupowo

29 II Kukurydza NK603 oporna na herbicyd Roundup W badaniach toksyczności przewlekłej zmiany hematologiczne. U szczurów otrzymujących najwyższy dodatek kukurydzy NK603 wystąpiła hyperchromia i makrocytoza ( krwinki młodociane) czyli zwiększenie stężenia hemoglobiny w krwinkach (MCHC) i ich objętości (MCV. Przyczyny, mogą być różne; zaburzenia hematopoezy), zmienność osobnicza, odwodnienie, niedobory witaminowe, zaburzenia wymiany gazowej z niedoczynnością tarczycy włącznie III Ziemniaki EH BASF ze zmienionym składem skrobi Badania toksykologiczne: grupy po 10 szczurów. Stwierdzono zmiany w układzie białokrwinkowym i wzrost masy śledziony (nie wykonano morfopatologii narządu), badania te są niezbędne dla oszacowania ryzyka zdrowotnego dla zwierząt a w konsekwencji dla ludzi Obecności cyst w strukturze tarczycy w większej liczbie przypadków w grupie szczurów otrzymującej transgeniczne ziemniaki. Wniosek: badania na zwierzętach chorych bądź patogenne działanie paszy, aktywność mikrosomalnych enzymów wątrobowych uczestniczących w procesach detoksykacyjnych ulega osłabieniu przy niedoczynności tarczycy

30 1.Malatesta M, i wsp., Ultrastructural Morphometrical and Immunocytochemical Analyses of Hepatocyte Nuclei from Mice Fed on Genetically Modified Soybean, Cell Struct Funct. 27 (2002): Malatesta M., i wsp., Ultrastructural Analysis of Pancreatic Acinar Cells from Mice Fed on Genetically modified Soybean, J Anat ; 201(5): ; 3. Malatesta M. i wsp., Fine Structural Analyses of Pancreatic Acinar Cell Nuclei from Mice Fed on GM Soybean, Eur J Histochem 47 (2003): Vecchio i wsp. Ultrastructural Analysis of Testes from Mice Fed on Genetically Modified Soybean, Eur J of Histochem.(2004) 48, no Malatesta M. i wsp.: Reversibility of hepatocyte nuclear modifications in mice fedon genetically modified soybean Eur. J, Histochem. 2005; vol. 49 ( 3 ), ü Długotrwałe badania przeprowadzone na myszach żywionych GM soją RR wykazały zmiany w strukturze jąder komórkowych komórek wątroby, trzustki oraz jąder u samców. Badania te prowadzono przez 8 lub 24 miesiące. Autorzy sugerują, że obserwowane przez nich zmiany w strukturach komórkowych mogą mieć istotny wpływ na ich funkcje wewnątrz i zewnątrz wydzielnicze a w efekcie na przemiany metaboliczne u zwierząt Badania przeprowadzone ostatnio wykazały, że zaobserwowane zmiany w strukturze komórek wątrobowych ustępują po powrocie do żywienia soją tradycyjną

31 Długoterminowe badania zlecone przez Austriacką Agencję ds. Zdrowia i Bezpieczeństwa Żywności, zarządzaną przez Austriackie Federalne Ministerstwo Zdrowia, Rodziny i Młodzieży. Badania prowadzone przez Uniwersytet Weterynaryjny we Wiedniu wykazały, że karmienie myszy genetycznie modyfikowaną kukurydzą (NK 603 x MON 810), spowodowało niższą plenność i zmniejszenie masy ciała. Jeden z prowadzących badanie profesorów prof. Zentek powiedział,że była to bezpośrednia zależność między dietą GM, i że myszy karmione tradycyjną kukurydzą rozmnażały się w bardziej efektywny sposób. Podczas badania austriaccy naukowcy wykonali kilka długotrwałych prób ( 20 tygodni) na myszach laboratoryjnych otrzymujących dietę zawierającą 33% kukurydzy GM (NK 603 x MON 810), i kontroli na kukurydzy nie-gm używanej w wielu krajach. W porównaniu do grupy kontrolnej, statystycznie istotna wielkość miotów i spadki wagi szczurząt zostały udokumentowane w trzecim i czwartym miocie myszy w hodowli ciągłej żywionych kukurydzą GM.

32 Już sama możliwość negatywnych skutków dla ludzi i zwierząt przemawia za niedopuszczeniem w najbliższych latach ryzykownej innowacji jaką są pasze i żywność GM oraz powstrzymaniem się od niepotrzebnego traktowania Polski jako laboratorium a Polaków jako królików doświadczalnych. Polska nie ma żadnego powodu by sięgać po GMO mając nadprodukcję własnej cieszącej się dobrą marką i renomą żywności. Wprowadzenie do obrotu i uprawy roślin GMO na teren Polski zagraża głównym priorytetom w rozwoju polskiego rolnictwa i strategii eksportu naszych produktów rolnych. Tradycyjne gatunki i stare odmiany roślin to nasze bogactwo biologiczne, które Polska wniosła do zubożonej przyrodniczo poprzez masowe stosowanie chemizacji rolnictwa zachodniej Europy.. Konkurentom zagranicznym może zależeć na wymuszeniu na Polsce zgody na uprawy GMO, aby podważyć nasz atut czystej ekologicznie i genetycznie żywności

33 Dziękuję za uwagę