ZRÓZNICOWANIE BEZROBOCIA W REGIONACH UE

Transkrypt

1 IX Kongres Ekonomistów Polskich Tomasz MISIAK * Katarzyna MROCZEK ** Tomasz TOKARSKI *** ZRÓZNICOWANIE BEZROBOCIA W REGIONACH UE 1. Wprowadzenie Współczesny rynek pracy to jeden z ciekawszych a zarazem najbardziej problematycznych obszarów badań w ekonomii. Główną przyczyną tego stanu rzeczy jest przede wszystkim występowanie zjawiska wysokiego bezrobocia a jednocześnie jego przestrzennego zróżnicowania zarówno na poziomie krajów, jak i regionów 1. Ponadto okazuje się, iż rynek pracy jest wyjątkowo wrażliwy na sytuacje kryzysowe w gospodarce, czego przykładem jest wzrost stóp bezrobocia w wielu krajach Europy po 2008 roku. Celem prezentowanego opracowania jest analiza przestrzennego zróżnicowania stóp bezrobocia oraz określenie kierunku i siły wpływu wybranych determinant na przyrosty owych stóp wśród regionów UE. W pracy znajdują się zarówno opisowe analizy zróżnicowania, jak i oszacowania parametrów wybranych determinant wynikających z przedstawionego modelu teoretycznego. Prowadzone w opracowaniu rozważania oparto na danych panelowych dla 270 regionów Unii Europejskiej (NUTS 2) w latach Ponadto dla potrzeb porównania wyników regiony UE pogrupowano oraz dokonano oszacowań parametrów zaproponowanego modelu wśród regionów krajów UE15 (członków UE sprzed 2004 roku), UE12 (nowych członków UE bez Chorwacji), UE10 ((nowych członków UE bez Chorwacji, Cypru i Malty) oraz w regionach krajów Grupy Wyszehradzkiej. Struktura opracowania przedstawia się następująco. W punkcie 2 znajdują się opisowe analizy przestrzennego zróżnicowania stóp bezrobocia zarówno w krajach 27 UE, jak i ich regionach. Punkt 3 zawiera prezentację prostego modelu teoretycznego * Dr, Katedra Ekonomii Politechniki Rzeszowskiej. ** Mgr, Katedra Ekonomii Matematycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego. *** Prof. dr hab., Katedra Ekonomii Matematycznej Uniwersytetu Jagiellońskiego. 1 Przestrzenne zróżnicowanie bezrobocia oraz kwestie konwergencji realnej stóp bezrobocia w Polsce na poziomie regionalnym, jak i lokalnym analizowane były np. w opracowaniach: Misiaka, Tokarskiego, Włodarczyka [2011] lub Misiaka, Tokarskiego [2012]. 2 Ponieważ Chorwacja dopiero w 2013 roku została członkiem UE, zatem z prowadzonych w pracy analizach pominięto regiony chorwackie.

2 uzależniającego przyrosty stóp bezrobocia od ich poziomów oraz zmian wielkości produkcji. W punkcie 4 znajdują się oszacowania parametrów owego modelu zarówno w 270 regionach UE27, jak i UE12, UE10 oraz w regionach krajów Grupy Wyszehradzkiej. Opracowanie kończy punkt 5, w którym znajduje się podsumowanie prowadzonych w nim rozważań oraz ważniejsze wnioski. 2. Przestrzenne zróżnicowanie stóp bezrobocia w regionach UE 3 Opis przestrzennego zróżnicowania stóp bezrobocia w regionach UE zostanie poprzedzony krótką analizą przeciętnego poziomu i dynamiki wspomnianej zmiennej makroekonomicznej w 27 krajach UE. Na mapie 1 zilustrowano przestrzenne zróżnicowanie średnich stóp bezrobocia w latach w 27 krajach UE. Średnie wartości opisywanej zmiennej makroekonomicznej oscylowały pomiędzy 3,7% w Holandii a 14,6% na Słowacji. Poza Holandią w grupie państw o niskich przeciętnych stopach bezrobocia znalazły się także: Luksemburg (średnio w latach ,4%), Cypr (4,5%), Austria (4,7%), Dania (4,9%), Wielka Brytania (5,7%), Słowenia (5,9%), Irlandia (6,5%) oraz Szwecja (6,8%). Z kolei wysokimi przeciętnymi wartościami analizowanej zmiennej makroekonomicznej charakteryzowały się następujące kraje: Francja (9,1%), Estonia (9,3%), Grecja (9,7%), Bułgaria (10,3%), Litwa (10,3%), Łotwa (11,0%), Hiszpania (12,1%), Polska (13,8%) oraz Słowacja (14,6%). Dane zaprezentowane w tablicy 1 pozwolą na analizę zmian stóp bezrobocia w krajach UE w latach W tablicy przedstawiono poziom stóp bezrobocia w roku 2002, w roku 2010 oraz bezwzględną zmianę (wyrażoną w punktach procentowych) wartości opisywanej zmiennej w roku 2010 w stosunku do roku W celu lepszej przejrzystości analizy kraje zostały podzielone na trzy grupy. W pierwszej grupie znalazły się państwa charakteryzujące się niską wartością omawianej cechy. Następnie w grupach drugiej i trzeciej kraje o średnim i wysokim poziomie analizowanego wskaźnika. 3 Punkt ten, w znacznej mierze, oparty jest na rozważaniach prowadzonych w pracy Mroczek [2013]. 2

3 Mapa 1. Przestrzenne zróżnicowanie stóp bezrobocia w krajach UE w latach Źródło: obliczenia własne na podstawie danych na stronie W 2002 roku w grupie krajów o niskich stopach bezrobocia znajdowały się: Holandia, Luksemburg, Cypr, Irlandia, Dania, Portugalia, Austria, Szwecja i Wielka Brytania. W 2010 roku do pierwszej grupy awansowały: Malta, Niemcy, Słowenia, Czechy i Rumunia, jednocześnie wypychając do grupy drugiej Danię, Wielką Brytanię, Szwecję oraz do grupy trzeciej Portugalię i Irlandię. Należy zaznaczyć, że Irlandia w 2002 roku zajmowała 4 miejsce w opisywanym zestawieniu krajów, a już roku 2010 roku zajęła 22 miejsce spadając aż o 18 pozycji. W 2002 roku do grupy krajów o wysokich stopach bezrobocia wchodziły następujące gospodarki: estońska, grecka, fińska, hiszpańska, litewska, łotewska, bułgarska, słowacka oraz polska. Finlandia, Bułgaria i Polska w 2010 roku awansowały do grupy drugiej. 3

4 Powyższy opis wskazuje, iż miejsca krajów UE w rankingu przeciętnych stóp bezrobocia w 2002 i w 2010 roku były niestabilne, co potwierdza także współczynnik korelacji pomiędzy rangami państw równy 0,615. Wspomniana niestabilność wynika ze specyfiki opisywanej zmiennej, której poziom jest bardzo wrażliwy na zmiany koniunktury w gospodarce światowej i krajowej. W okresach dobrej koniunktury w kraju stopa bezrobocia zazwyczaj dość szybko spada, zaś słabej dość szybko rośnie (por. dane dotyczące np. Polski i Hiszpanii). Tablica 1. Stopy bezrobocia w krajach UE w latach Grupy krajów Lata Zmiana w roku 2010 w stosunku do roku 2002 (w punktach procentowych) Holandia 2,6 Austria 4,4 Polska -10,3 Luksemburg 2,6 Luksemburg 4,4 Bułgaria -7,9 Cypr 3,3 Holandia 4,5 Słowacja -4,3 pierwsza Irlandia 4,2 Cypr 6,2 Finlandia -2,0 Dania 4,3 Malta 6,9 Niemcy -1,4 Portugalia 4,5 Niemcy 7,1 Rumunia -0,8 Austria 4,8 Słowenia 7,2 Włochy -0,8 Szwecja 5,0 Czechy 7,3 Austria -0,4 Wielka Brytania 5,0 Rumunia 7,3 Malta 0,0 Węgry 5,6 Dania 7,4 Czechy 0,3 Słowenia 5,9 Wielka Brytania 7,8 Francja 0,5 Belgia 6,9 Belgia 8,3 Słowenia 1,3 druga Malta 6,9 Finlandia 8,4 Belgia 1,4 Czechy 7,0 Szwecja 8,4 Luksemburg 1,8 Rumunia 8,1 Włochy 8,4 Holandia 1,9 Niemcy 8,5 Polska 9,6 Grecja 2,2 Francja 9,2 Francja 9,7 Wielka Brytania 2,8 Włochy 9,2 Bułgaria 10,2 Cypr 2,9 Estonia 9,4 Portugalia 10,8 Dania 3,1 Grecja 10,3 Węgry 11,2 Szwecja 3,4 Finlandia 10,4 Grecja 12,5 Litwa 4,8 trzecia Hiszpania 11,2 Irlandia 13,5 Łotwa 5,5 Litwa 13,0 Słowacja 14,4 Węgry 5,6 Łotwa 13,2 Estonia 16,9 Portugalia 6,3 Bułgaria 18,1 Litwa 17,8 Estonia 7,5 Słowacja 18,7 Łotwa 18,7 Hiszpania 8,9 Polska 19,9 Hiszpania 20,1 Irlandia 9,3 Źródło: obliczenia własne na podstawie danych na stronie Kontynuując analizę dynamiki zmian stóp bezrobocia warto zwrócić uwagę, że w 8 z 27 krajów UE nastąpiło obniżenie stóp bezrobocia w roku 2010 w stosunku do roku Zdecydowanie największy spadek opisywanej zmiennej został odnotowany w Polsce (spadek o 10,3 punktu procentowego). Znaczny spadek stóp bezrobocia można było zaobserwować również w Bułgarii (o 7,9 punktu procentowego) i na Słowacji (o 4,3 punktu procentowego). 4

5 Nieznacznie obniżyła się także wartość omawianej zmiennej w Finlandii (o 2 punktu procentowego), w Niemczech (o 1,4 punktu procentowego), w Rumunii (o 0,8 punktu procentowego), we Włoszech (o 0,8 punktu procentowego) oraz w Austrii (o 0,4 punktu procentowego). W pozostałych 27 krajach UE stopa bezrobocia wzrosła w 2010 roku w stosunku do roku 2002 (z wyjątkiem Malty, gdzie pozostała ona bez zmian). Zdecydowanie największy wzrost stóp bezrobocia odnotowano w następujących krajach: Dania (wzrost o 3,1 punktu procentowego), Szwecja (3,4 punktu procentowego), Litwa (4,8 punktu procentowego), Łotwa (5,5 punktu procentowego), Węgry (5,6 punktu procentowego), Portugalia (6,3 punktu procentowego), Estonia (7,5 punktu procentowego), Hiszpania (8,9 punktu procentowego) i Irlandia (9,3 punktu procentowego). Niewątpliwie jedną z głównych przyczyn wzrostu stóp bezrobocia w wymienionych krajach było pogorszenie sytuacji w gospodarce światowej w latach spowodowane kryzysem na rynkach finansowych. Mapa 2 oraz tablica 2 prezentują przestrzenne zróżnicowanie poziomu rozważanej zmiennej makroekonomicznej w 269 regionach UE w latach W tablicy 2 zestawiono liczby regionów poszczególnych państw członkowskich w grupach kwintylowych ze względu na wysokość przeciętnych stóp bezrobocia. W pierwszej grupie znajdują się regiony o najniższej stopie bezrobocia, w ostatniej piątej grupie kwintylowej regiony o najwyższych wartościach omawianej zmiennej. W pierwszej i drugiej grupie kwintylowej, czyli w grupach o najniższych przeciętnych stopach bezrobocia, znalazły się wszystkie regiony holenderskie i duńskie oraz Luksemburg i Cypr. Ponadto należało do nich także ponad 50% regionów: austriackich, brytyjskich, czeskich, włoskich oraz dokładnie połowa regionów: rumuńskich, słoweńskich i irlandzkich. W skład opisywanych grup nie wszedł żaden region grecki, bułgarski, hiszpański oraz polski. Warto zaznaczyć, że przeciętne stopy bezrobocia w pierwszej grupie kwintylowej zestawienia znajdowały się w przedziale od 2,5% do 4,9%, czyli były zbliżone do tak zwanej naturalnej stopy bezrobocia, występującej w gospodarkach w stanie równowagi na rynku pracy. Zdecydowanie najniższa przeciętna stopa bezrobocia została odnotowana w regionie Provincia Autonoma di Bolzano/Bozen (Włochy, 2,5%, 1) 5. W pierwszej dziesiątce regionów o najniższych średnich stopach bezrobocia znalazły się także: Zeeland (Holandia, 2,6%, 2), Tirol (Austria, 2,8%, 3), Salzburg (Austria, 3,0%, 4), Utrecht (Holandia, 3,2%, 5), Praha (Czechy, 3,2%, 6), Gelderland (Holandia, 3,3%, 7), Noord- Brabant (Holandia, 3,3%, 8), 4 Z uwagi na brak dostępu do danych statystycznych w Eurostacie w analizie został pominięty fiński region Aland. 5 W opracowaniu, podobnie jak ma to miejsce na stronach internetowych Eurostatu, będą używane rodzime nazwy regionów UE. 5

6 Provincia Autonoma di Trento (Włochy, 3,4%, 9) oraz Valle d'aosta/vallée d'aoste (Włochy, 3,5%, 10). Mapa 2. Przestrzenne zróżnicowanie stóp bezrobocia w regionach UE w latach Źródło: obliczenia własne na podstawie danych na stronie Z kolei w skład czwartej i piątej grupy kwintylowej, czyli grup o najwyższych średnich stopach bezrobocia, weszły wszystkie regiony polskie oraz Litwa, Łotwa i Estonia. Znalazło się w nich także ponad połowa regionów: hiszpańskich, bułgarskich, greckich, słowackich, francuskich oraz połowa regionów fińskich. W ostatniej grupie kwintylowej wartości przeciętnych stóp bezrobocia znajdowały się w przedziale od 11,7% do 28,5%. Najwyższe średnie stopy bezrobocia zostały odnotowane w regionach: Stredné Slovensko (Słowacja, 17,8%, 260), Mecklenburg-Vorpommern (Niemcy, 17,8%, 261), województwo 6

7 zachodniopomorskie (Polska, 17,9%, 262), województwo dolnośląskie (Polska, 17,9%, 263), Andalucía (Hiszpania, 18,3%, 264), Východné Slovensko (Słowacja, 19,2%, 265) oraz we francuskich terytoriach zależnych: Martinique (Francja, 21,6%, 266), Guyane (Francja, 23,4%, 267), Guadeloupe (Francja, 24,6%, 268) oraz, Réunion (Francja, 28,5%, 269). Tablica 2. Liczby regiony UE w grupach kwintylowych ze względu na stopę bezrobocia w latach Kraj Grupa kwintylowa pierwsza druga trzecia czwarta piąta Holandia Luksemburg Cypr Austria Dania Wielka Brytania Słowenia Irlandia Szwecja Czechy Malta Rumunia Portugalia Węgry Belgia Włochy Finlandia Niemcy Francja Estonia Grecja Bułgaria Litwa Łotwa Hiszpania Polska Słowacja Źródło: obliczenia własne na podstawie danych na stronie 3. Prosty model teoretyczny 7 Analizując wpływ wzrostu gospodarczego (mierzonego stopą wzrostu PKB) na zmiany bezrobocia w regionach UE wykorzystano prosty model, w którym przyjmuje się 6 Kraje w tablicy 2 uporządkowane są w rosnącej kolejności średnich stóp bezrobocia w latach Tego typu modele przyrostów stóp bezrobocia wykorzystane były do analiz regionalnego i lokalnego zróżnicowania bezrobocia w Polsce m.in. w pracach Tokarskiego [2005], Dykasa, Misiaka [2013], Dykasa, Misiaka, Tokarskiego [2013] oraz Majchrowskiej, Mroczek, Tokarskiego [2013]. 7

8 założenie, że stopa wzrostu liczby pracujących 8 produktu L & = L f ( g) gdzie: '( g) > 0 g = Y& / Y, co można zapisać następująco: L & / L jest rosnącą funkcją f(g) stopy wzrostu, (1) f. Korzysta się również z tożsamości stopy bezrobocia: U L u = = 1, (2) U + L N gdzie: u oznacza stopę bezrobocia, U liczbę bezrobotnych, L liczbę pracujących, N=L+U zasób siły roboczej (podaż pracy). Różniczkując tożsamość (2) dochodzi się do zależności: LN& LN & L N& L& u& = =, 2 N N N L a stąd oraz ze związku (2) wynika, iż: N& L& ( ) u& = 1 u. (3) N L Z równania (3) płynie wniosek, iż jeśli stopa wzrostu podaży pracy od stopy wzrostu liczby pracujących niższe/wyższe, im wyższa była stopa bezrobocia. Wstawiając zaś równanie (1) do (3) uzyskuje się: N & / N jest wyższa/niższa L & / L, to przyrosty stóp bezrobocia u& są tym N& u& = ( 1 u) f ( g). (4) N Z zależności (4) wynika, że przyrosty stóp bezrobocia u& są malejącą funkcją stopy wzrostu produktu g oraz (w zależności od znaku różnicy rosnącymi funkcjami stóp bezrobocia u. N & / N L& / L ) mogą być malejącymi bądź 8 Zapis x& oznacza pochodną zmiennej x po czasie t, czyli ekonomicznie rzecz biorąc przyrost wartości owej zmiennej w momencie t. 8

9 4. Oszacowania parametrów modelu W statystycznych analizach wpływu stóp wzrostu PKB (w czasie skokowym lny it ) na przyrosty stóp bezrobocia ( u it ) w regionach UE oszacowano parametry równania nawiązującego do zależności (4) postaci: u it = α β β γ lny. (5) 1uit 1 + 2d uit 1 it d w równaniu (5) to przełącznikowa zmienna zerojedynkowa przyjmująca wartość 1 wówczas, gdy stopa bezrobocia w regionie i w roku t rosła, 0 w pozostałych przypadkach. Natomiast parametry α, β 1, β 2, γ>0 interpretuje się następująco: α stała, która nie ma bezpośredniej interpretacji ekonomicznej, β 1 mierzy siłę oddziaływania stopy bezrobocia z poprzedniego roku na przyrost stopy bezrobocia wówczas, gdy stopa ta nie rośnie, β2 β 1 (przy czym β 2 >β 1 ) mierzy siłę oddziaływania stopy bezrobocia z poprzedniego roku na przyrost stopy bezrobocia wówczas, gdy stopa ta rośnie, γ opisuje wpływ stopy wzrostu PKB na przyrost stopy bezrobocia. Parametry równania (5) oszacowano metodą najmniejszych kwadratów (dalej MNK) w regionach UE27, UE15, UE12, UE10 oraz w regionach krajów Grupy Wyszehradzkiej. Oszacowania te zestawiono w tablicy3. Równanie (5), po uwzględnieniu efektu dywersyfikacji stałej (fixed effect por. np. Pindyck, Rubinfeld [1991, s ]) na poziomie 27 krajów UE, można również rozszerzyć następująco: u it 28 ( α jd j ) β1uit 1 + β2d uit 1 γ lnyit = α +, (6) j = 2 gdzie d j to zmienne zerojedynkowe dla gospodarek niebazowych, zaś α j korekty na stałą dla gospodarek niebazowych. Oszacowane MNK parametry równań (6) w regionach UE27, UE15, UE12, UE10 oraz w regionach krajów Grupy Wyszehradzkiej zestawiono w tablicy 4. Z przedstawionych w tablicach 3-4 oszacowań parametrów równań (5-6) płyną następujące wnioski: Stopy wzrostu PKB oraz opóźnione o rok stopy bezrobocia objaśniały przyrosty owych stóp w regionach UE27 w latach w 58,3%, w regionach UE12 w 57,9%, UE12 59,7%, UE10 63,3%, zaś w regionach krajów Grupy Wyszehradzkiej w 62,9% (por. skorygowane R 2 w tablicy 3). 9

10 Tablica 3. Estymowane parametry równań (5) Zmienna Grupa UE27 UE15 UE12 UE10 Grupa Wyszehradzka Stała 0,00538 *** (11,821) 0,0479 *** (10,177) 0,00874 *** (6,379) 0,00859 *** (5,808) 0,00630 *** (3,734) u it-1-0,142 *** (-30,852) -0,135 *** (-26,465) -0,163 *** (-15,364) -0,134 *** (-11,685) -0,134 *** (-11,012) d u it-1 0,243 *** (52,367) 0,234 *** (45,379) 0,258 *** (25,283) 0,243 *** (22,990) 0,247 *** (22,301) lny it -0,0645 *** (-13,435) -0,0621 *** (-12,090) -0,0801 *** (-6,719) -0,131 *** (-8,838) -0,0959 *** (-5,367) R 2 Skor. R 2 0,584 0,583 0,580 0,579 0,599 0,597 0,636 0,633 0,632 0,629 Próba Liczba obserwacji Austria, Belgia etc. to zmienne zerojedynkowe dla kolejnych gospodarek niebazowych. W nawiasach pod oszacowaniami parametrów podano statystyki t-studenta. R 2 (skor. R 2 ) to współczynnik determinacji (skorygowany współczynnik determinacji). *** oznaczono zmienne istotne statystycznie na 1% poziomie istotności, ** na 5% poziomie istotności, zaś * na 10% poziomie istotności. We wszystkich prezentowanych w tablicach 3-4 oszacowaniach parametrów równań (5-6) stopa wzrostu PKB istotnie statystycznie oddziaływała na przyrosty stóp bezrobocia. Stopa wzrostu PKB najsilniej oddziaływała na zmiany regionalnych stóp bezrobocia w regionach krajów UE10 i Grupy Wyszehradzkiej, najsłabiej zaś w regionach UE27 oraz UE15. Tablica 4. Estymowane parametry równań (6) Zmienna Grupa UE27 UE15 UE12 UE10 Grupa Wyszehradzka Stała 0,00792 ** (2,351) 0,00599 *** (5,878) 0,0103 ** (2,204) 0,0102 ** (2,313) 0,0110 *** (3424) Austria -0, ,00141 (-0,836) (-1,006) Belgia -0, (-0,399) Bułgaria -0, , (-623) (-0,435) Cypr -0, , , (-0,237) (-0,342) (-0,0618) Czechy -0,00182 (-0,512) - -0,00267 (-0,554) -0,00226 (-0,499) -0,00483 * (-1,738) Dania 0, ,00574 ** (0,894) (2,103) Estonia 0,00636 (1,338) - 0,00611 (0,966) 0,00729 (1,224) - 10

11 Finlandia -0, , (-0,112) (0,266) Francja -0, , (-0,583) (-0,707) Grecja 0, ,00186 (0,157) (1,498) Hiszpania 0, ,00599 *** (1,371) (5,147) Holandia -0, ,00170 (-0,943) (-1,330) Irlandia 0, ,00404 * (0,604) (1,749) Litwa 0, , , (1,197) (0,873) (1,036) Luksemburg - 0,00149 (0,475) Łotwa 0, , , (1,017) (0,715) (0,834) Niemcy -0, ,00131 (-0,795) (-1,252) Malta 0, (0,182) Polska 0, (0,172) - 0, (0,170) 0, (0,0254) -0,00327 (-1,411) Portugalia -0, ,00107 (-0,159) (0,693) Rumunia 0, , (0,492) (0,276) Słowacja 0, , , (0,891) (0,730) (0,786) Słowenia -0, , , (-0,416) (-0,532) (-0,473) Szwecja -0, , (-0,674) (-0,649) Węgry -0, (-0,209) - -0,00199 (-0,407) -0,00162 (-0,353) -0,00406 (-1,411) Wielka Brytania -0, ,00123 (-0,831) (-1,180) Włochy -0, ,00206 (-0,952) (-1,610) u it-1-0,153 *** (-27,313) -0,145 *** (-24,359) -0,173 *** (-12,631) -0,145 *** (-9,916) -0,142 *** (-9,413) d u it-1 0,238 *** (51,352) 0,229 *** (44,827) 0,255 *** (24,773) 0,241 *** (22,732) 0,245 *** (22,007) lny it -0,0729 *** (-14,897) -0,0683 *** (-13,342) -0,0884 *** (-7,181) -0,139 *** (-9,281) -0,101 *** (-5,568) R 2 Skor. R 2 0,601 0,597 0,600 0,597 0,609 0,600 0,646 0,636 0,635 0,629 Próba Gospodarka Luksemburg Belgia Malta Malta Słowacja bazowa Liczba obserwacji Austria, Belgia etc. to zmienne zerojedynkowe dla kolejnych gospodarek niebazowych. W nawiasach pod oszacowaniami parametrów podano statystyki t-studenta. R 2 (skor. R 2 ) to współczynnik determinacji (skorygowany współczynnik determinacji). *** oznaczono zmienne istotne statystycznie na 1% poziomie istotności, ** na 5% poziomie istotności, zaś * na 10% poziomie istotności. 11

12 Również opóźniona o rok stopa bezrobocia, zarówno bez zmiennej przełącznikowej d, jak i po przemnożeniu przez ową zmienną, istotnie statystycznie objaśniała przyrosty stóp bezrobocia. Ponieważ wszystkie oszacowania parametrów β 1 oraz β2 β1 są dodatnie, zatem w regionach UE stopa bezrobocia w okresie słabej/dobrej koniunktury zazwyczaj najszybciej rosła/spadała w tych regionach, na której kształtowała się ona na najwyższym poziomie. Z analizy oszacowań parametrów równań (5) wynika, że w okresach, w których stopa bezrobocia nie rosła opóźnione o rok stopy bezrobocia najsilniej oddziaływały na przyrosty owych stóp w regionach UE12 i UE27, najsłabiej zaś w regionach UE10 i Grupy Wyszehradzkiej. W okresach, w których bezrobocie rosło przeszłe stopy bezrobocia najsilniej wpływały na ich przyrosty w regionach Grupy Wyszehradzkiej i UE10, natomiast najsłabiej w UE15 i UE12. Z oszacowań zaś parametrów równań (6) płynie wniosek, iż w okresach, w których stopa bezrobocia nie rosła najsilniejsze oddziaływanie u it 1 na uit zanotowano w regionach UE12 i UE27, najsłabiej w regionach UE10 i Grupy Wyszehradzkiej. Natomiast w okresach rosnącego bezrobocia oddziaływanie to było najsilniejsze regionach Grupy Wyszehradzkiej i UE10, najsłabsze w UE12 i UE15. Większość krajowych zmiennych zerojedynkowych okazała się nieistotna statystycznie. 5. Podsumowanie Prowadzone w opracowaniu rozważania można podsumować następująco: I. W wielu krajach a także regionach UE kwestia występowania wysokiego poziomu bezrobocia była i nadal jest jednym z istotniejszych problemów społecznych, których nie rozwiązuje prowadzona polityka na rynku pracy. Mimo, iż można wskazać takie gospodarki, jak np. polska czy bułgarska, gdzie średnie stopy bezrobocia w badanym okresie zmniejszyły się o połowę, to w większości gospodarek UE (w 18 z 27) notowana stopa bezrobocia była w 2010 roku na wyższym poziomie, niż w 2002 roku. II. W ujęciu regionalnym stopy bezrobocia w UE charakteryzowały się wysokim poziomem zróżnicowania oraz nierównomiernym rozkładem w grupach kwintylowych. W gospodarkach holenderskiej czy austriackiej w zasadzie wszystkie 12

13 regiony znajdowały się w grupie o najniższych średnich stopach bezrobocia, zaś w gospodarkach polskiej czy słowackiej prawie wszystkie regiony znajdowały się w grupie o najwyższych średnich stopach bezrobocia w analizowanym okresie. III. Estymacje parametrów zaproponowanego w opracowaniu prostego modelu przyrostu stóp bezrobocia potwierdzają tezę, że zmiany koniunktury gospodarczej (mierzonej stopą wzrostu PKB) istotnie statystycznie determinują zmiany stóp bezrobocia. Stopy wzrostu gospodarczego silniej wpływały na zmiany regionalnych stóp bezrobocia w krajach słabiej rozwiniętych (UE10), zaś w grupie krajów o ugruntowanych, rozwiniętych gospodarkach rynkowych (UE15) wpływ stóp wzrostu PKB na przyrost stóp bezrobocia był ponad dwukrotnie słabszy. IV. Regiony UE, w których występowały najwyższe stopy bezrobocia okazały się najbardziej prokoniunkturalne. W regionach tych, w okresach dobrej koniunktury stopy bezrobocia najszybciej spadały, zaś w okresach słabej koniunktury najszybciej rosły. V. Opóźnione o rok stopy bezrobocia oraz stopy wzrostu PKB objaśniały przyrosty stóp bezrobocia we wszystkich analizowanych grupach regionów UE w ok. 60%. Literatura I. Dykas P., T. Misiak, T. Tokarski [2013] Czynniki kształtujące regionalne zróżnicowanie stóp bezrobocia rejestrowanego w latach , Humanities and Social Sciences HSS vol. XVII, 20(1/2013) January-March II. Dykas P., T. Misiak [2013] Determinanty przestrzennego zróżnicowania wybranych zmiennych makroekonomicznych w[w:] M. Trojak, T. Tokarski [2013]. III. Majchrowska A., K. Mroczek, T. Tokarski [2013] Przestrzenne zróżnicowanie stóp bezrobocia rejestrowanego w latach , Gospodarka Narodowa nr 9/2013. IV. Misiak T., T. Tokarski., R.W. Włodarczyk [2011] Konwergencja czy dywergencja polskich rynków pracy?, Gospodarka Narodowa nr 7-8/2011. V. Misiak T., T. Tokarski [2012] Wewnątrzregionalne zróżnicowanie rynku pracy w Polsce, Wiadomości Statystyczne nr 12/2012. VI. Mroczek K. [2013] Zróżnicowanie podstawowych zmiennych makroekonomicznych w polskich województwach na tle regionów Unii 13

14 VII. VIII. IX. Europejskiej, opracowanie powstałe w ramach grantu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego nr N N kierowanego przez T. Tokarskiego. Pindyck R.S., D.L. Rubinfeld [1991] Econometric Models and Economic Forecast, McGraw-Hills, New York etc Tokarski T. [2005] Statystyczna analiza regionalnego zróżnicowania wydajności, zatrudnienia i bezrobocia w Polsce, Wydawnictwo PTE, Warszawa. Trojak M., T. Tokarski (red.) [2013] Statystyczna analiza przestrzennego zróżnicowania rozwoju ekonomicznego i społecznego Polski, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków. 14