Transakcje giełdowe od podszewki

Transkrypt

1 Transakcje giełdowe od podszewki Autor: Bartłomiej Dąbkowski, ipo.pl Portal finansowy IPO.pl Dla wielu osób przeprowadzanie transakcji na giełdzie wydaje się być prostą sekwencją 2 czynności: kup - sprzedaj. Jednak przy zaglębieniu się w temat, okazuje się, że dokonywanie transakcji giełdowych, nie jest wcale dla wszystkich takie łatwe. Szczególnie dla tych, którzy są dopiero na początku swojej przygody z giełdą. Spotykają się oni z nazwami i skrótami z którymi wcześniej nie mieli do czynienia. Jeśli chcemy efektywnie inwestować powinniśmy poświęcić trochę czasu na przyswojenie podstawowej wiedzy na temat tego czym będziemy się zajmować. Wiadomo, że im silniejszy fundament tym stabilniejsza cała konstrukcja. Niektórzy pogrążeni w marzeniach o lepszej przyszłości, będą inwestowali pieniądze, na które wcześniej, ciężko pracowali. Dlatego nie możemy sobie pozwolić na popełnianie błędów wynikających z braku znajomości podstawowych zagadnień związanych z tematyką giełdową. Stare łacińskie przyslowie mówi "Bis dat, qui cito dat" ( Dwa razy daje, kto szybko daje - Publilius Syrus). Zachęcam do lektury. Transakcje giełdowe, czym są? Giełda jest instytucją zapewniającą koncentrację w jednym miejscu i czasie ofert kupujących i sprzedających dany towar w celu wyznaczenia kursu transakcji i jej realizacji. Transakcje giełdowe stanowią umowę zobowiązującą do przeniesienia własności dopuszczonych do obrotu giełdowego instrumentów finansowych, towarów czy usług na kupującego. Oczywiście, jak to zwykle bywa, nie istnieje tylko jedna forma transakcji. Transakcje przeprowadzane na giełdzie można podzielić na rzeczywiste i nierzeczywiste. Jeśli chodzi o transakcje rzeczywiste, ich celem jest faktyczny zakup lub sprzedaż towaru, tzn. towar, który mamy nabyć jest realny i kupujemy go dla siebie. Dany towar znajduje się na składzie, w pobliżu giełdy, bądź w dalszej odległości, może to być także towar będący dopiero w fazie produkcji. W zależności od terminu i sposobu dostawy transakcje rzeczywiste dzielimy na transakcje z natychmiastową dostawą, transakcje na przybycie lub na towary w drodze oraz transakcje na załadowanie. Transakcje z natychmiastową dostawą (tzw. transakcje SPOT) polegają na tym, że odbiór towaru następuje od jednego dnia do dwóch tygodni od chwili zawarcia umowy. Transakcje na przybycie lub na towary w drodze, dotyczą towarów już załadowanych i skierowanych do określonego miejsca, po zawarciu transakcji nabywca wskazuje miejsce, gdzie towar ma być ostatecznie dostarczony. Natomiast transakcje na załadowanie polegają na tym, że dostawca po zawarciu umowy w ustalonym późniejszym terminie ma obowiązek załadować towar w porcie wysyłki lub innym miejscu i skierować go do miejsca ustalonego w umowie. Drugi typ transakcji to transakcje nierzeczywiste. Mamy z nimi do czynienia wtedy, gdy towar, nabywamy tylko po to, aby czekając na wahania na giełdzie sprzedać go komuś innemu za większe pieniądze, lub sprzedajemy, żeby kupić taniej. Mają one więc charakter czysto spekulacyjny. Zaletą takich transakcji jest to, że pozwalają one na rozwój asekuracji cenowej i łagodzą wpływ koniunktury na wahania cen towarów. Jak dokonujemy transakcji? Przejdźmy do tematu, który dla czytelnika zdaje się być najbardziej interesującym. Po przestudiowaniu tej części artykułu będziemy mogli bez obaw zająć się tym co każdy z nas lubi najbardziej czyli pomnażaniem pieniędzy, w tym przypadku za pośrednictwem giełdy.

2 Wiemy już jaka jest istota rynku giełdowego, wiemy także czym jest transakcja giełdowa i jakie są jej rodzaje. Teraz dowiemy się jak dokonujemy transakcji na giełdzie. Transakcji giełdowych dokonujemy na zasadzie zlecenia ich wykonania instytucji odpowiednio do tego przygotowanej (np. dom maklerski). Zlecenie, czyli informacja o tym, co i na jakich warunkach inwestor chce kupić lub sprzedać na giełdzie, może być złożone tylko za pośrednictwem biura maklerskiego. Biura maklerskie idąc z duchem czasu i wychodząc naprzeciw oczekiwaniom sowich klientów udostępniają nowoczesne sposoby zlecenia transakcji. Wszystko w celu zadbania o komfort inwestora. W dzisiejszych czasach inwestować możemy nie wychodząc z domu, a nawet nie musi dojść do fizycznego kontaktu inwestor-makler. Zlecenia można dokonywać przez Internet bądź telefonicznie. Można także udać się osobiście do domu maklerskiego, lub wysyłać zlecenie faksem. W celu poprawnej realizacji transakcji, podczas składania zlecenia na początku musimy określić jego rodzaj (czyli czy chcemy kupić, czy sprzedać) oraz nazwę instrumentu finansowego, towaru czy usługi, który ma być przedmiotem transakcji. Koniecznym punktem składania zleceń jest określenie ceny, po której chcemy dokonać transakcji, liczbę instrumentów, które chcemy kupić lub sprzedać (tzw. wolumen zlecenia). Jako inwestor określamy również termin ważności zlecenia, możemy też dodać dodatkowe warunki realizacji zlecenia takie jak: limit aktywacji czy minimalna wielkość (wolumen) wykonania. Posiadacze papierów wartościowych mają możliwość dokonywania transakcji codziennie w określonych godzinach. Co się dzieje z naszym zleceniem? Zlecenia złożone przez inwestorów z całego kraju są przekazywane do centrali domów maklerskich, gdzie są weryfikowane przez system komputerowy. Weryfikacja obejmuje m.in. sprawdzenie, czy inwestor, który chce sprzedać akcje, posiada je na swoim rachunku, a ten, który chce je kupić, ma wystarczającą ilość pieniędzy na ich kupno. Jako, że każdy może uczestniczyć w transakcjach giełdowych, bez względu na to, czy jest osobą fizyczną, czy prawną, jest dużym inwestorem, czy też obraca tylko jedną akcją (czyli bez względu na wielkość kapitału, którym dysponuje na rynku giełdowym) występuje zasada równości traktowania zleceń. Równość traktowania zleceń polega też na tym, że niezależnie od tego, w którym domu maklerskim składamy zlecenie kupna czy sprzedaży, jest ono traktowane tak samo jak pozostałe. Wszystkie złożone przez inwestorów zlecenia są anonimowe, co oznacza, że inwestorzy nie wiedzą z kim mogą potencjalnie zawrzeć transakcje. Po za tym wszyscy uczestnicy rynku mają dostęp zarówno do informacji o stanie rynku (kursach transakcji oraz ofertach kupna i sprzedaży), jak i o sytuacji notowanych spółek. Po pomyślnej weryfikacji zlecenia otrzymujemy potwierdzenie jego złożenia, a dom maklerski na jego podstawie składa na giełdę tzw. zlecenie maklerskie. Od listopada 2000 r. wszystkie transakcje na Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych są realizowane w systemie informatycznym WARSET. Zapewnia on pełną automatyzację przekazywania zleceń, zawierania transakcji, sprawny dostęp uczestników rynku do systemu obrotu papierami wartościowymi. Dzięki pełnej automatyzacji całego procesu, sprawności systemu oraz jego integracji z systemami domów maklerskich, cała procedura trwa kilka sekund. Następnie złożone na giełdę zlecenie maklerskie trafia do tzw. arkusza zleceń. Czym są arkusze zleceń? Jest to narzędzie, w którym wszystkie zlecenia na dany instrument są automatycznie porządkowane i czekają na realizację. Ponieważ arkusz zleceń jest cały czas widoczny dla inwestorów, mogą oni na bieżąco, w miarę napływających zleceń, śledzić sytuację na rynku. O kolejności w jakiej realizowane są zlecenia, decyduje przede wszystkim cena zgłoszona przez inwestora, a następnie czas złożenia zlecenia. To oznacza, że ci, którzy chcą kupić drożej, mają pierwszeństwo przed tymi, którzy chcą kupić taniej, a ci, którzy chcą sprzedać taniej, mają pierwszeństwo przed tymi, którzy chcą sprzedać drożej. W przypadku, gdy dwóch lub więcej inwestorów

3 złożyło zlecenia z tą samą ceną, o kolejności, realizacji decyduje czas wprowadzenia tych zleceń do systemu giełdowego. Rodzaje zleceń Aby poprawnie zlecić wykonanie danej transakcji musimy poznać możliwości jakie dają nam biura maklerskie jeśli chodzi o sposób w jaki zlecenie ma zostać zrealizowane. Tych możliwości jest niemało, różnią się one między sobą w zależności od charakteru zlecenia, jego czasu realizacji czy ceny aktywacji. Wyróżniamy takie formy zlecenia jak: zlecenia "z limitem ceny"; PKC - po każdej cenie, zlecenie po cenie rynkowej (PCR), PCRO - po cenie rynkowej na otwarcie; WiN, WUA, DOM - ważność zlecenia; Wmin - z wielkością minimalną; WUJ - z wielkością ujawnioną; LimAkt - z limitem aktywacji. Poniżej znajduje się krótki opis każdej z form. W zleceniach "z limitem ceny" dokładnie określamy kurs (zwany limitem ceny), po jakim chcemy kupić lub sprzedać dany walor. Mówiąc prościej w zleceniu kupna określony przez inwestora limit, to maksymalny kurs, po którym jest skłonny kupić dany instrument. W zleceniu sprzedaży, określony limit to kurs minimalny, po którym inwestor godzi się sprzedać dany instrument. Należy zwrócić uwagę na to, że składając zlecenie z limitem ceny należy pamiętać, że im bardziej korzystną cenę dla siebie podamy, tym dłużej możemy czekać na realizację naszego zlecenia. W zależności od tego co chcemy nabyć obowiązują różne sposoby określania limitu ceny: * w zleceniach na akcje, prawa poboru, prawa do akcji, prawa pierwszeństwa, certyfikaty inwestycyjne, jednostki indeksowe i opcje akcyjne, limit ceny podaje się w złotych, * w zleceniach na obligacje limit ceny podaje się w procentach wartości nominalnej obligacji, * w zleceniach na kontrakty terminowe limit ceny podaje się w punktach (dla kontraktów indeksowych), w złotych (dla kontraktów na akcje i waluty) lub procentach wartości nominalnej (dla kontraktów na obligacje), * w zleceniach na opcje indeksowe limit ceny podaje się w punktach. W praktyce kupujący może nabyć np. akcje po cenie niższej niż wynosił określony przez niego limit, a sprzedający może sprzedać akcje po cenie wyższej niż wynosił określony przez niego limit. Jeżeli zależy nam przede wszystkim na szybkim zawarciu transakcji, nie chcemy ryzykować, że nasze zlecenie może nie zostać zrealizowane w całości, a jednocześnie akceptujemy cenę, która jest aktualnie dostępna na rynku, składamy zlecenie po każdej cenie (PKC). Podstawową cechą tego zlecenia, oprócz braku limitu ceny, jest konieczność jego realizacji w 100%. Kolejna formą zlecenia jest zlecenie po cenie rynkowej (PCR). Wybieramy tą formę jeżeli chcemy nabyć lub sprzedać akcje po najlepszej cenie, jaka jest aktualnie dostępna na rynku i zgadzamy się, żeby nasze zlecenie mogło nie zostać zrealizowane w całości. Zlecenia PCR mogą być składane wyłącznie w trakcie notowań ciągłych, za wyjątkiem okresu równoważenia rynku. Zaletą tego typu zleceń jest czas ich realizacji, zlecenia PCR są realizowane natychmiast po ich złożeniu, po najlepszej cenie, jaką można aktualnie uzyskać na rynku, czyli po cenie najlepszego oczekującego w arkuszu zlecenia przeciwnego. Zlecenie PCR nie zostanie przyjęte przez system, jeżeli po przeciwnej

4 stronie w arkuszu zleceń nie będzie żadnego zlecenia przeciwstawnego z limitem ceny. Musimy pamiętać o tym by przy składaniu zlecenia PCR uważnie obserwować rynek - sytuacja może się bardzo szybko zmienić, co może spowodować, że transakcja zostanie zawarta po niezbyt korzystnym dla nas kursie. Jeżeli zlecenie nie zostanie zrealizowane w całości, część, która pozostanie, stanie się zleceniem z limitem równym ostatniej zawartej transakcji. Zlecenia typu PCRO są bardzo podobne do omówionych powyżej. Składamy je, gdy jesteśmy zainteresowani zawarciem transakcji po kursie, który zostanie ustalony na otwarciu bądź zamknięciu notowań ciągłych lub na fixingu w notowaniach jednolitych. Fixing jest to system notowań według kursu jednolitego. W systemie notowań ciągłych procedurę fixingu stosuje się w fazie na otwarcie i na zamknięcie sesji giełdowej. Podobnie jak poprzednie zlecenie, także zlecenie PCRO, nie musi być zrealizowane w całości, a niezrealizowana jego część stanie się zleceniem z limitem ceny równym odpowiednio: kursowi otwarcia, kursowi zamknięcia, kursowi jednolitemu lub kursowi określonemu w wyniku równoważenia rynku. Przy składaniu zlecenia tego typu musimy pamiętać, że nie może ono zawierać dodatkowych warunków: limitu aktywacji, wielkości minimalnej i wielkości ujawnianej. Dla składającego ważne jest także to, że zleceń PCRO nie można modyfikować w fazie interwencji. Musimy także być świadomi, że zlecenia te wpływają na ustalenie kursu akcji. Do naszej dyspozycji jako inwestorów jest także kilka możliwości jeśli chodzi określenie terminu ważności zlecenia. Określając termin, do którego ważne jest zlecenie, inwestor decyduje, jak długo aktualna jest jego strategia inwestycyjna (taka strategia jest to kolejny ważny aspekt inwestowania, który każdy początkujący inwestor powinien sobie przyswoić). Zlecenie z określoną datą ważności składają głównie inwestorzy mający już sprecyzowaną strategię działania. Wiedzą, po jakiej cenie chcą dokonać transakcji i określają moment w czasie (datę), do którego zlecenie ma być ważne. Jeżeli do tego terminu zlecenie nie zostanie zrealizowane, traci ono ważność. Oprócz zleceń z określonym terminem ważności, inwestorzy mają do wyboru następujące zlecenia: ważne do końca sesji składamy takie zlecenie, gdy chcemy zawrzeć transakcję tylko w czasie tej sesji, na którą składamy zlecenie. Oczywiście, istnieje ryzyko, że zlecenie nie zostanie zrealizowane w czasie jej trwania, zlecenie bez określonego terminu ważności - jest ważne do końca roku kalendarzowego; pozostaje w arkuszu tak długo, aż zostanie zrealizowane lub anulowane przez inwestora, zlecenie wykonaj lub anuluj (WuA) - zlecenie takie składamy, gdy chcemy kupić lub sprzedać określoną liczbę akcji i nie chcemy, aby jego zlecenie było realizowane w częściach, w kilku transakcjach. Takie zlecenie musi być zrealizowane w całości, a jeżeli jest to niemożliwe, traci ważność. ważne do pierwszego wykonania (WiN). Jeżeli jest to zlecenie z limitem, jest ważne do momentu zawarcia pierwszej transakcji z nim związanej, jednak nie dłużej niż do końca fazy przyjmowania zleceń na otwarcie następnej sesji. Jeżeli jest to zlecenie z limitem aktywacji jest ważne do momentu zawarcia pierwszej transakcji z nim związanej. Zlecenie takie umożliwia nam kupno lub sprzedaż chociaż części akcji, na które opiewa. Jeżeli zostanie zrealizowane tylko częściowo, pozostała, niezrealizowana część zostaje natychmiast anulowana. Warto dodać, że pomimo podanych powyżej zasad, zlecenia mogą być usunięte decyzją Zarządu GPW lub wskutek operacji na papierach wartościowych: po ostatnim notowaniu akcji z prawem do dywidendy, po ostatnim notowaniu z prawem poboru oraz przed pierwszym notowaniem po splicie akcji (Split jest to obniżenie wartości nominalnej akcji przy jednoczesnym utrzymaniu dotychczasowego kapitału akcyjnego

5 spółki;split bywa określany także podziałem akcji). Kolejną możliwością jest wykonanie zlecenia Wmin - z wielkością minimalną. Zlecenie Wmin umożliwia określenie minimalnej wielkość jego wykonania. Wybieramy je, gdy nie chcemy realizować swoich zleceń w częściach i jednocześnie zależy nam, aby zlecenia zostały zrealizowane w wielkościach nie mniejszych niż określone w zleceniach. Zlecenie Wmin w zależności od układu arkusza zleceń, może zostać zrealizowane w całości, w części minimalnej określonej przez inwestora lub nie zostać zrealizowane wcale. Jeśli chodzi o wielkość zlecenia mamy także możliwość wydania zlecenia z wielkością ujawnioną. Zastosujemy je zazwyczaj przy składaniu dużych zleceń, gdy nie będziemy chcieli, aby inni dowiedzieli się, jakie są nasze prawdziwe zamiary, ponieważ mogłoby to znacząco wpłynąć na kurs akcji. Ujawnienie chęci zakupu dużej liczby akcji spowoduje, że sprzedający podniosą ceny, czyli wzrośnie kurs akcji. Natomiast widoczne w całości duże zlecenie sprzedaży może doprowadzić do dużego spadku kursu. Budowę tego zlecenia porównuje się często do góry lodowej - na powierzchni widoczna jest tylko jego część ujawniona przez inwestora; pod nią, jak pod powierzchnią wody, kryje się reszta - pozostała część zlecenia niewidoczna dla innych inwestorów. Chyba najbardziej skomplikowanymi, ale przy tym bardzo użytecznymi i popularnymi wśród inwestorów są zlecenia z limitem aktywacji. Jako inwestor mamy do dyspozycji dwa rodzaje zleceń tego typu: zlecenie popularnie zwane STOP LIMIT oraz STOP LOSS. W zleceniu typu STOP LIMIT musimy określić dwa limity: limit aktywacji - czyli poziom kursu na rynku, po przekroczeniu którego nasze zlecenie "uaktywni się" oraz limit, po którym jego zlecenie ma zostać zrealizowane. W przypadku zleceń typu STOP LOSS określamy tylko limit aktywacji. Gdy cena akcji na rynku osiągnie poziom określony jako limit aktywacji, zlecenie staje się "widoczne" na rynku jako zlecenie PKC, czyli akceptujące dowolny kurs. Nie możemy tu określić dowolnych limitów aktywacji czy realizacji zlecenia, ponieważ obowiązują nas pewne reguły. W przypadku zleceń kupna musi być spełniony warunek: kurs ostatniej transakcji musi być mniejszy od limitu aktywacji i jednocześnie nie większy niż limit realizacji. Poza tym zlecenie może zostać złożone, jeżeli określony limit aktywacji jest większy niż kurs ostatniej transakcji. Podsumowanie Było to krótkie wprowadzenie do świata giełdy, po którym nie powinniśmy mieć problemów ze stroną techniczną dokonywania transakcji giełdowych. Jak mówi Robert T. Kiyosaki to pieniądze mają pracować na nas, a nie odwrotnie. Inwestycje na giełdzie, np. w papiery wartościowe są jednym ze sposobów by tak się stało. Należy jednak pamiętać, że inwestycji giełdowych nie można opierać na szczęściu, a na zdobytej wiedzy oraz doświadczeniu. Dlatego też zachęcam do pogłębiania wiedzy na ten temat. Na zakończenie przyszła mi na myśl pewna znaleziona w Internecie sentencja dotycząca ludzi i pieniędzy: Chciwiec wszystko przelicza na pieniądze, głupiec wszystko trwoni za pieniądze, mądry czyni z pieniędzy drogę do celu.