Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpocz cia egzaminu.

Transkrypt

1 Uk ad graficzny CKE 2010 KOD Centralna Komisja Egzaminacyjna Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpocz cia egzaminu. WPISUJE ZDAJ CY PESEL Miejsce na naklejk z kodem EGZAMIN MATURALNY Z BIOLOGII POZIOM PODSTAWOWY MAJ 2013 Instrukcja dla zdaj cego 1. Sprawd, czy arkusz egzaminacyjny zawiera 13 stron (zadania 1 29). Ewentualny brak zg o przewodnicz cemu zespo u nadzoruj cego egzamin. 2. Odpowiedzi zapisz w miejscu na to przeznaczonym przy ka dym zadaniu. 3. Pisz czytelnie. U ywaj d ugopisu/pióra tylko z czarnym tuszem/atramentem. 4. Nie u ywaj korektora, a b dne zapisy wyra nie przekre l. 5. Pami taj, e zapisy w brudnopisie nie b d oceniane. 6. Podczas egzaminu mo esz korzysta z linijki. 7. Na tej stronie oraz na karcie odpowiedzi wpisz swój numer PESEL i przyklej naklejk z kodem. 8. Nie wpisuj adnych znaków w cz ci przeznaczonej dla egzaminatora. Czas pracy: 120 minut Liczba punktów do uzyskania: 50 MBI-P1_1P-132

2 2 Zadanie 1. (3 pkt) Mitochondria to centra energetyczne komórki. Ich liczba w komórkach ró nych tkanek jest ró na. W pojedynczej komórce organizmu cz owieka przeci tnie wyst puje od kilkuset do kilku tysi cy mitochondriów, np. w komórkach w troby jest ich oko o a) Wyja nij, dlaczego mitochondria nazywa si centrami energetycznymi komórki. b) Okre l, od czego zale y liczba mitochondriów w komórce. c) Uzasadnij, e brak mitochondriów w erytrocytach jest przystosowaniem budowy tych komórek do transportu tlenu. Zadanie 2. (1 pkt) Na rysunkach przedstawiono trzy rodzaje nab onków jednowarstwowych wyst puj cych w ró nych narz dach organizmu cz owieka. Na podstawie: M. Podbielkowska, Z. Podbielkowski, Biologia z higien i ochron rodowiska, Warszawa Zaznacz rodzaj nab onka, z którego zbudowane s ciany p cherzyków p ucnych, i wyka zwi zek budowy tego nab onka z jego funkcj w tych p cherzykach. Zadanie 3. (1 pkt) W organizmie cz owieka wyst puj trzy rodzaje tkanki mi niowej: g adka, poprzecznie pr kowana szkieletowa oraz poprzecznie pr kowana mi nia sercowego. Podkre l nazwy tych narz dów, które s zbudowane g ównie z tkanki mi niowej g adkiej. macica, mi sie trójg owy, p cherz moczowy, przepona, serce, o dek

3 Zadanie 4. (3 pkt) W budowie kr gos upa cz owieka wyró nia si pi odcinków zbudowanych z kr gów, które s ze sob po czone za pomoc mi ni i wi zade. a) Uporz dkuj wymienione w tabeli odcinki kr gos upa w kolejno ci ich wyst powania. Wpisz odpowiednio numery Nazwa odcinka kr gos upa Numer piersiowy guziczny szyjny 1 krzy owy l d wiowy b) Wymie dwie funkcje, które pe ni kr gos up w organizmie cz owieka Zadanie 5. (2 pkt) Na rysunku przedstawiaj cym miednic cz owieka liter X oznaczono po czenie pomi dzy ko mi miednicy. a) Podkre l rodzaj po czenia oznaczonego na rysunku liter X. ruchome, sta e, pó ruchome Na podstawie: b) Podaj nazw ko ci miednicy tworz cych po czenie w miejscu oznaczonym liter X. Zadanie 6. (1 pkt) Uporz dkuj wymienione rodzaje elementów morfotycznych krwi (krwinek) ze wzgl du na ich liczb we krwi zdrowego cz owieka, pocz wszy od najliczniejszych. trombocyty, erytrocyty, leukocyty Wype nia egzaminator Nr zadania 1a) 1b) 1c) a) 4b) 5a) 5b) 6. Maks. liczba pkt Uzyskana liczba pkt

4 4 Zadanie 7. (3 pkt) Na rysunku przedstawiono przekrój pod u ny serca cz owieka w jednej z faz jego pracy. Na podstawie rysunku wykonaj poni sze polecenia. Na podstawie: a) Okre l, które struktury przedstawionego serca s w skurczu (wpisz S), a które w rozkurczu (wpisz R). Przedsionki serca... Komory serca... b) Okre l, które zastawki w sercu s otwarte (wpisz O), a które zamkni te (wpisz Z). Zastawki przedsionkowo-komorowe... Zastawki pó ksi ycowate... c) Zaznacz nazw naczynia krwiono nego oznaczonego na rysunku liter X. A. y a g ówna B. y a p ucna C. t tnica p ucna D. aorta Zadanie 8. (1 pkt) W leczeniu chorób serca coraz cz ciej przeprowadza si zabiegi wprowadzania stentów do naczy wie cowych. Stent to niewielka spr ynka, któr umieszcza si wewn trz naczynia krwiono nego za pomoc cewnika zako czonego niewielkim balonem. W miejscu docelowym balon rozpr a si, powoduj c rozszerzenie zygzakowatych drucików stentu. Na schemacie, w sposób uproszczony, przedstawiono przekrój t tnicy cz owieka, u którego stwierdzono mia d yc, oraz przekrój tego naczynia z wprowadzonym stentem. Na podstawie: Wyja nij, dlaczego wprowadzenie stentu do t tnicy wie cowej sprawia, e ryzyko martwicy mi nia serca si zmniejsza.

5 Informacje do zadania 9. i 10. Oddawanie ciep a przez organizm chroni go przed przegrzaniem, ale je li nie ma odpowiedniej ochrony, mo e by przyczyn hipotermii. W tabeli przedstawiono udzia ró nych sposobów oddawania ciep a przez organizm doros ego cz owieka w temperaturze 20 C. Drogi oddawania ciep a Utrata ciep a w % Parowanie potu 19 Promieniowanie z powierzchni cia a 46 Przewodnictwo i konwekcja 19 Z powietrzem wydychanym z p uc 16 Na podstawie: A. Jerzmanowski, Biologia z higien i ochron rodowiska, Warszawa Zadanie 9. (2 pkt) Na podstawie danych z powy szej tabeli narysuj diagram s upkowy ilustruj cy udzia wymienionych dróg oddawania ciep a przez organizm cz owieka. 5 Zadanie 10. (1 pkt) Wymie dwa czynniki rodowiska, które wp ywaj na ilo potu wydzielanego przez organizm cz owieka podczas gor cego, s onecznego dnia Wype nia egzaminator Nr zadania 7a) 7b) 7c) Maks. liczba pkt Uzyskana liczba pkt

6 6 Zadanie 11. (1 pkt) Podczas spoczynku przez naczynia krwiono ne skóry przep ywa oko o cm 3 krwi na minut. Podczas wysi ku fizycznego ta warto wzrasta nawet do ponad 5000 cm 3 na minut. Wyka zwi zek mi dzy zwi kszonym przep ywem krwi przez naczynia krwiono ne skóry podczas wysi ku fizycznego a utrzymywaniem temperatury cia a w a ciwej dla organizmu. Zadanie 12. (1 pkt) Cz owiek silnie reaguje na zmiany st enia dwutlenku w gla we krwi jednego z czynników zaburzaj cych równowag wewn trzn organizmu. Uzupe nij poni szy tekst, wpisuj c w odpowiedniej formie okre lenia wybrane spo ród wymienionych. hamowanie, pobudzenie, podwy szenie, rdze kr gowy, rdze przed u ony, obni enie Wzrost st enia dwutlenku w gla we krwi prowadzi do... ph krwi, co powoduje... o rodka oddechowego zlokalizowanego w.... W efekcie zwi ksza si cz stotliwo i g boko oddechów. Zadanie 13. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono trzy g ówne naczynia krwiono ne w troby. Strza ki oznaczaj kierunek przep ywu krwi. a) Wymienionym nazwom naczy krwiono nych przyporz dkuj litery, którymi oznaczono je na schemacie. t tnica w trobowa... y a wrotna... y a w trobowa... b) Podaj, jak liter oznaczono naczynie, w którym st enie tlenu we krwi jest wy sze ni w pozosta ych naczyniach. Odpowied uzasadnij.

7 Zadanie 14. (2 pkt) Komórki ok adzinowe cian o dka wydzielaj kwas solny (HCl), który obni a ph wype niaj cej go tre ci pokarmowej do warto ci ph ok. 2. Wymie dwie funkcje, jakie pe ni rodowisko silnie kwasowe w o dku Zadanie 15. (2 pkt) W ci gu ostatnich 50 lat spo ycie napojów gazowanych w USA wzros o pi ciokrotnie. W tym samym czasie nast pi sze ciokrotny wzrost zachorowalno ci na raka prze yku u m czyzn. W Chinach i Japonii, gdzie spo ycie napojów gazowanych jest du o ni sze, nie dostrze ono wzrostu zachorowa na ten typ nowotworu. Dwutlenek w gla, zbieraj cy si w o dku po wypiciu napojów gazowanych, powoduje jego nadmierne rozci gni cie i cofanie si kwa nej zawarto ci do prze yku. Kwas solny i enzymy zawarte w soku o dkowym powoduj podra nienie i uszkodzenie luzówki prze yku (tzw. chorob refluksow ), co w konsekwencji mo e doprowadzi do rozwoju nowotworu. Na podstawie tekstu mo na wnioskowa, e Na podstawie: www://zbigniew-sz-n.salon24.pl/143103,ile-slodzisz bezpo redni przyczyn choroby refluksowej jest......, po redni przyczyn choroby refluksowej jest Zadanie 16. (2 pkt) Jedna z regu ywieniowego dekalogu cz owieka zaleca: Co najmniej trzy razy dziennie jedz warzywa i owoce, g ównie wie e, mro one lub suszone. Przedstaw dwa ró ne argumenty uzasadniaj ce korzystny wp yw stosowania tej regu y na zdrowie cz owieka Zadanie 17. (2 pkt) W ród wymienionych funkcji zaznacz dwie, które pe ni witamina C w organizmie cz owieka. A. Neutralizuje wolne rodniki. B. Bierze udzia w syntezie protrombiny. C. U atwia wch anianie wapnia z pokarmu. D. Wzmacnia w osowate naczynia krwiono ne. E. Bierze udzia w wytwarzaniu barwnika wzrokowego. 7 Wype nia egzaminator Nr zadania a) 13b) Maks. liczba pkt Uzyskana liczba pkt

8 8 Zadanie 18. (2 pkt) Poziom glukozy we krwi regulowany jest przez insulin i glukagon. Przeprowadzono badanie st enia insuliny i glukagonu we krwi zdrowych osób. Obserwacje rozpocz to na godzin przed spo yciem posi ku bogatego w w glowodany i prowadzono w ci gu czterech godzin po jego spo yciu. Wyniki badania przedstawiono na wykresie. a) Na podstawie wykresu okre l, jak podczas drugiej godziny pomiaru zmienia o si st enie: insuliny..., glukagonu.... b) Podaj nazw narz du, który wydziela insulin i glukagon. Zadanie 19. (1 pkt) W transplantologii stosuje si ró nego rodzaju rodki zmniejszaj ce lub eliminuj ce niebezpiecze stwo odrzucania przeszczepionego narz du przez organizm biorcy. Najcz ciej podaje si biorcy leki immunosupresyjne, których dzia anie hamuje aktywno immunologiczn ca ego uk adu odporno ciowego. Obecnie wprowadza si metod polegaj c na wywo aniu u biorcy stanu tolerancji na antygeny dawcy, przy zachowaniu ca kowitej reaktywno ci na pozosta e antygeny. Uzasadnij, e przedstawiona metoda jest korzystniejsza dla organizmu biorcy ni metoda oparta na podawaniu leków immunosupresyjnych.

9 Zadanie 20. (1 pkt) Przebycie choroby zaka nej pochodzenia bakteryjnego lub wirusowego daje najcz ciej odporno na powtórne zaka enie takim samym patogenem. Zaznacz rodzaj odporno ci swoistej, której dotyczy powy szy opis. A. bierna sztuczna B. bierna naturalna C. czynna sztuczna D. czynna naturalna Zadanie 21. (1 pkt) Mejoza to proces podzia u komórki, który w organizmie cz owieka zachodzi w komórkach gonad i umo liwia wytworzenie gamet. Zaznacz poprawne doko czenie poni szego zdania. W wyniku podzia u mejotycznego z komórki maj cej 46 chromosomów powstan A. dwie komórki zawieraj ce po 23 chromosomy. B. cztery komórki zawieraj ce po 23 chromosomy. C. dwie komórki zawieraj ce po 46 chromosomów. D. cztery komórki zawieraj ce po 46 chromosomów. Zadanie 22. (2 pkt) Na schemacie przedstawiono proces transkrypcji informacji genetycznej. 9 a) Uzupe nij schemat, wpisuj c sekwencj nukleotydów we fragmencie mrna syntetyzowanym na przedstawionym fragmencie nici DNA. b) Podaj, ile aminokwasów mo e kodowa przedstawiony fragment mrna. Zadanie 23. (1 pkt) Oce prawdziwo informacji dotycz cych kodu genetycznego. Wpisz w tabel liter P, je li zdanie jest prawdziwe, lub liter F, je li zdanie jest fa szywe. P/F A B C Kodon zawsze sk ada si z trzech nukleotydów. Niektóre kodony mog wyznacza wi cej ni jeden aminokwas. Ka dy z 64 kodonów kodu genetycznego odpowiada konkretnemu aminokwasowi. Wype nia egzaminator Nr zadania 18a) 18b) a) 22b) 23. Maks. liczba pkt Uzyskana liczba pkt

10 10 Zadanie 24. (2 pkt) Na rysunku przedstawiono etapy klonowania pierwszego ssaka, w wyniku którego powsta a s ynna owca Dolly. Na podstawie: a) Uporz dkuj wymienione w tabeli czynno ci, tak aby odpowiada y kolejnym etapom klonowania. Wpisz odpowiednio numery 2 6. Opis czynno ci Przeniesienie zarodka do macicy kolejnej owcy rasy szkockiej Pobudzanie podzia ów komórkowych oocytu impulsem elektrycznym Hodowanie zarodka we wczesnym stadium rozwojowym w warunkach laboratoryjnych Pobranie oocytu od owcy rasy szkockiej, usuni cie z niego j dra komórkowego 1 Pobranie komórki somatycznej od owcy rasy fi skiej i przeniesienie jej j dra komórkowego do oocytu owcy rasy szkockiej Otrzymanie klonu Numer etapu b) Zaznacz owc, której klonem by a owca Dolly. Odpowied uzasadnij. A. owca rasy fi skiej B. owca rasy szkockiej C. zast pcza matka owca rasy szkockiej Uzasadnienie...

11 Zadanie 25. (1 pkt) Bli ni ta jednojajowe (monozygotyczne) s zawsze tej samej p ci, natomiast bli ni ta ró nojajowe (dizygotyczne) mog mie p e tak sam lub ró n. Wyja nij, od czego zale y p e bli ni t ró nojajowych. Zadanie 26. (3 pkt) Czynnik krwi Rh dziedziczony jest u cz owieka jednogenowo i autosomalnie. Osoby z grup krwi Rh + maj na b onie erytrocytów antygen D, którego obecno warunkuje dominuj cy allel genu D, natomiast allel recesywny d odpowiada za brak tego antygenu. Kobieta z Rh oczekuje dziecka z m czyzn Rh +, którego matka ma grup krwi Rh. a) Podaj genotypy rodziców tego dziecka. Genotyp kobiety... Genotyp m czyzny... b) Zapisz krzy ówk genetyczn i na jej podstawie okre l, jakie jest prawdopodobie stwo (w %), e dziecko tej pary b dzie mia o krew grupy Rh Prawdopodobie stwo urodzenia dziecka z grup krwi Rh +... Zadanie 27. (2 pkt) W skórze nosoro ca bia ego eruj larwy muchówek oraz kleszcze czerpi ce od niego potrzebny pokarm. S one g ównym pokarmem b kojada czerwonodziobego, którego cz sto obserwuje si na grzbietach nosoro ców. Nosoro ec ma bardzo s aby wzrok. Gdy zbli a si wróg, ptaki przebywaj ce na grzbiecie zwierz cia wzlatuj z piskiem, ostrzegaj c go o niebezpiecze stwie. Podaj nazwy zale no ci mi dzygatunkowych, które wyst puj pomi dzy larwami muchówek a nosoro cem..., nosoro cem a b kojadem czerwonodziobym.... Wype nia egzaminator Nr zadania 24a) 24b) a) 26b) 27. Maks. liczba pkt Uzyskana liczba pkt

12 12 Zadanie 28. (2 pkt) Poni ej przedstawiono przyk ady trzech przedstawicieli rodzaju Homo, którzy pojawili si na Ziemi w toku ewolucji cz owiekowatych. I. Cz owiek wyprostowany (Homo erectus) II. Cz owiek rozumny (Homo sapiens) III. Cz owiek zr czny (Homo habilis) a) Uporz dkuj przedstawicieli rodzaju Homo (I III) w kolejno ci, w jakiej pojawiali si na Ziemi. b) Przyporz dkuj wymienionym przedstawicielom cz owiekowatych po jednym charakterystycznym dla nich zespole cech (A D). A. wszystko erny, pojemno puszki mózgowej ok. 800 cm 3, korzystanie z ognia, wytwarzanie kamiennych narz dzi przy u yciu innych przedmiotów B. masywne uz bienie, du a uchwa wysuni ta do przodu, pojemno puszki mózgowej ok. 500 cm 3, pos ugiwanie si prostymi narz dziami kamiennymi C. pojemno puszki mózgowej od 800 do 1200 cm 3, wytwarzanie skomplikowanych narz dzi kamiennych, krzesanie i przechowywanie ognia, zak adanie obozowisk D. smuk a budowa cia a, pojemno puszki mózgowej od 1200 do 1400 cm 3, zdolno wytwarzania skomplikowanych narz dzi i wyrobów artystycznych Cz owiek wyprostowany (Homo erectus) Cz owiek rozumny (Homo sapiens) Cz owiek zr czny (Homo habilis) Zadanie 29. (2 pkt) Budowa elektrowni atomowych wzbudza wiele kontrowersji. Wielu ludzi uwa a elektrownie atomowe za zagro enie. Naukowcy opowiadaj si za wykorzystaniem energetyki j drowej, argumentuj, e w najbli szym czasie na wiecie jeszcze bardziej wzro nie zapotrzebowanie na energi. Szacuje si, e w Polsce do 2030 r. zapotrzebowanie na energi elektryczn wzro nie o 57%. Obecnie w 31 krajach dzia a ponad 430 reaktorów j drowych, które wytwarzaj oko o 15% energii elektrycznej. Na podstawie: Bior c pod uwag mo liwe skutki dla rodowiska przyrodniczego, podaj jeden argument przemawiaj cy za rozwojem energetyki j drowej i jeden argument przeciw temu rozwojowi. Argument za... Argument przeciw... Wype nia egzaminator Nr zadania 28a) 28b) 29. Maks. liczba pkt Uzyskana liczba pkt

13 BRUDNOPIS 13