Wschodnia strona ANIMACJI

Transkrypt

1 Diagnoza lokalnego potencjału kulturotwórczego w gminie Hrubieszów Wschodnia strona ANIMACJI Gminny Ośrodek Kultury w Hrubieszowie z siedzibą w Wołajowicach Dofinansowano ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach programu Dom Kultury+ Inicjatywy lokalne 2019.

2 Opracowanie: Agata Cholewa, Agnieszka Duda-Jastrzębska, Marta Nazaruk-Napora oraz Izabela Wilk Lubelska Grupa Badawcza Koordynator projektu: Magdalena Bień Współpraca: zespół GOK Hrubieszów - Aleksandra Muzyczuk, Magdalena Bień, Malwina Filańska-Marcych, Grażyna Smaga, Anna Pępko, Sylwia Luchowska Animator z ramienia Narodowego Centrum Kultury: Mateusz Nowak 2

3 Wstęp Raport, który Państwo czytacie podsumowuje etap badawczy projektu Wschodnia strona ANIMACJI realizowanego przez Gminny Ośrodek Kultury w Hrubieszowie z siedzibą w Wołajowicach w ramach programu Dom Kultury + Narodowego Centrum Kultury. Celem projektu jest uzyskanie, w pierwszym etapie, informacji o potencjale do tworzenia kultury wśród mieszkańców gminy, a w drugim, przeprowadzenie konkursu i realizacja inicjatyw oddolnych. Program Dom Kultury + dąży do pobudzenia aktywności mieszkańców i ich udziału w tworzeniu lokalnej oferty kulturalnej. Dzięki etapowi badawczemu możliwe jest rozpoznanie kierunków działań ważnych dla mieszkańców. Program pokazuje, jak istotne jest wychodzenie do mieszkańców, rozmowy i spotkania z nimi. Dzięki temu, oferta domu kultury staje się atrakcyjniejsza, a z czasem też współrealizowana przez mieszkańców, którzy zostają domownikami domu kultury. Badania zrealizowaliśmy w ciągu miesiąca, opierając je z założenia przede wszystkim na pracy zespołu GOK Hrubieszów z siedzibą w Wołajowicach. Dzięki takiemu podejściu pracownicy domu kultury mają okazję, by wyjść do mieszkańców, poznać się, wzmocnić relacje. Spotkania stają się też początkiem rozmów o inicjatywach i dalszej współpracy. W ramach badań zrealizowaliśmy: ankietę on-line (22 wypełnienia), 12 wywiadów indywidualnych przeprowadzonych w bibliotekach, 7 wywiadów pogłębionych z kołami gospodyń wiejskich, klubami seniora oraz zespołami śpiewaczymi, wiszące pytanie oraz 10 wywiadów pogłębionych, telefonicznych. Dodatkowo przeprowadziliśmy analizę materiałów zastanych - stron, artykułów, raportów dotyczących działalności kulturalnej GOK i gminy Hrubieszów. Swoje wizje czasu wolnego narysowały również dzieci spotykające się w bibliotekach. 3

4 Ponadto prace badawcze w ramach projektu rozpoczęliśmy warsztatem z zespołem GOK (wraz z paniami bibliotekarkami). Zespół określił swoje marzenia dotyczące przyszłości GOK, uwspólnił główne cele i wyznaczył działania jakie są niezbędne do ich osiągnięcia. Wśród marzeń pojawiły się takie, żeby GOK był miejscem otwartym, przyciągającym mieszkańców, drzwi do bibliotek prawie się nie zamykały a we wszystkich tych miejscach był widoczny twórczy zamęt i słyszany radosny śmiech. Pierwszymi działaniami na drodze do realizacji marzeń było wyruszenie w teren z ankietami i zorganizowanie spotkania dla mieszkańców. Następnie, na spotkaniu z mieszkańcami gminy, przeprowadziliśmy warsztat mapujący. Działania w ramach diagnozy zamykał warsztat kreatywny, podczas którego skupiliśmy się na potrzebach grup docelowych w gminie i pomysłach na inicjatywy. Celem raportu jest wskazanie kierunków działania i inspiracji do tworzenia inicjatyw kulturalnych mieszkańców mających uzupełniać ofertę kulturalną tworzoną w gminie zarówno przez GOK, jak i wszelkie inne zainteresowane podmioty. W kolejnych rozdziałach przedstawimy najważniejsze wnioski z badań, a następnie, bardziej już szczegółowo źródła lokalnego potencjału i inspiracje do działalności. Zapraszamy do lektury. 1. Drogowskazy - najważniejsze kierunki i wnioski Poniżej prezentujemy główne wnioski wyniesione z badań. Część z nich dotyczy działalności samego GOK-u, który projektem Wschodnia Strona Animacji rozpoczyna nowy etap swej działalności. Druga grupa wskazówek dotyczy planowanych inicjatyw i działań. Drogowskazy dla Gminnego Ośrodka Kultury Gminny Ośrodek Kultury w Hrubieszowie z siedzibą w Wołajowicach rozpoczyna nowy rozdział swojej działalności. W tej drodze trzeba podjąć kilka kluczowych decyzji, ustalić kolejność działania i wybrać sojuszników - osoby, grupy nieformalne oraz organizacje, z którymi warto współpracować, które tej współpracy potrzebują i chcą. W tym wszystkim pomoże także świadomość potencjału, który drzemie w gminie. Mamy nadzieję, że drogowskazy pomogą zespołowi GOK wybrać kierunki, które przyniosą satysfakcję zarówno im, jak i mieszkańcom gminy. Potencjał w zespole. GOK ma duży potencjał w swoich pracownikach, zarówno w, pełnych chęci i gotowości do działania, członkach podstawowego zespołu GOK, jak również w bibliotekarkach, które od dawna już działają na rzecz społeczności lokalnej. Panie bibliotekarki znają społeczność lokalną i jej potrzeby, prowadzą wiele działań z zakresu animacji kultury, mają też pomysły na inicjatywy, które chcą realizować. 4

5 GOK zatrudnia pracowników sklepów i punktów handlowych funkcjonujących w niektórych świetlicach wiejskich jako klubokawiarnie. Ich główne zadania dotyczą handlu, możliwe że jednak da się włączyć tych pracowników do promocji wydarzeń kulturalnych i wypracować nawyk aktywnego informowania mieszkańców o wydarzeniach i działaniach kulturalnych. Włączenie pracowników sklepów w działania GOK stworzy nowy kanał informacyjny dostępny dla osób, które nie korzystają z Internetu czy mediów społecznościowych. Gminny Ośrodek Kultury, w bieżącym roku, zyskał nowych pracowników, którzy chcą lepiej poznać społeczność lokalną, jej zasoby, potencjał, potrzeby w zakresie kultury i na tej bazie współtworzyć z mieszkańcami nową ofertę i zasady współpracy. Poszukiwanie nowego pomysłu na działalność GOK rozpoczęło się od integracji zespołu pracowników GOK i pracowników bibliotek, poznania własnych pasji, mocnych stron, pomysłów na działania. Wspierające dla zespołu byłyby także szkolenia, warsztaty rozwijające istniejące i budujące nowe kompetencje. Warto poszukać możliwości wymiany wiedzy i umiejętności zarówno wewnątrz zespołu, jak i wsparcia zewnętrznego. Kolejnym krokiem może być wspólne określenie celów, oczekiwanych kierunków rozwoju, zarówno z zakresu tworzenia, upowszechniania kultury, jak i wzmacniania potencjału kulturotwórczego. Powiększony zespół posiada energię, chęci do działania, potrzebuje jednak sojuszników w budowaniu elementów strategii rozwoju kultury w gminie Hrubieszów. Sojusznicy. Naturalnymi partnerami dla GOK-u są aktywne grupy mieszkańców formalne i nieformalne, takie jak Koła Gospodyń Wiejskich, Kluby seniora, Rady sołeckie, zespoły Ochotniczej Straży Pożarnej, drużyny harcerskie, organizacje pozarządowe ale także pracownicy instytucji oświaty, opieki społecznej, jednostek samorządu terytorialnego (urzędu gminy). Kół Gospodyń Wiejskich jest na terenie gminy wiele. Część z nich posiada długą tradycję, doświadczenie i duży poziom samodzielności. Działania, które realizują są ważne dla mieszkańców, a członkinie Kół są dumne ze swojej pracy. W ramach działań, które same realizują potrzebują niewielkiego wsparcia ze strony GOK i zawsze śmiało po nie występują (nagłośnienie, wsparcie techniczne oraz animatorskie - przygotowanie i realizacja atrakcji dla dzieci). We współpracy z kołami warto więc docenić ich samodzielność i zachęcić do współpracy na rzecz społeczności gminy (podczas wydarzeń realizowanych przez GOK) lub na rzecz miejscowości, w których nie działa koło ani żadna organizacja. KGW wskazują także obszary, w których potrzebują pomocy i porady, są to tematy związane z rejestracją kół, pozyskiwaniem funduszy i rozliczaniem. Zawsze dobrze mieć na uwadze, by korzyści ze współpracy były po obu stronach, np. w formie wsparcia udzielanego przez KGW dla GOK. Warto prowadzić działania integracyjne dla Kół działających na terenie gminy, umożliwiające dzielenie się doświadczeniem, wymianę 5

6 inspiracji, umiejętności, sieciowanie, budowanie uzupełniającej się oferty społeczno kulturalnej. W gminie działają także liczne organizacje pozarządowe, częściowo złożone z osób, które są też zrzeszone w kołach gospodyń wiejskich. NGO wydają się jeszcze bardziej samodzielne niż Koła, korzystają z wielu źródeł finansowania i realizują swoje projekty. Z nimi również GOK może współpracować, korzystając z potencjału organizacji pozarządowych i włączając ich w działania aktywizujące mieszkańców. Trzeba mieć na uwadze, że KGW czy organizacje pracują w bardzo określony sposób, skupiając się na imprezach gminnych i potrzebach rozwojowych grupy. Podobnie większość organizacji działa z grupami seniorów. I choć zarówno KGW, jak i kluby seniora, są świadome potrzeb społeczności lokalnych, starają się proponować od czasu do czasu działania dla dzieci, to jednak naturalne jest, że ani nie jest w ich mocy dotarcie do młodzieży, ani też nie dla wszystkich ich oferta jest atrakcyjna. Dlatego nieraz pomimo lokalnej aktywności niektóre grupy pozostają bez oferty. Dla GOK oznacza to konieczność szukania sojuszników, którzy chcą pracować także z tymi grupami. Szkoły. W gminie funkcjonują zarówno szkoły państwowe, jak i te prowadzone przez stowarzyszenia. Kadra nauczycielska również posiada potencjał kulturotwórczy. Warto wzmocnić współpracę z tymi środowiskami i poszukać przestrzeni do realizacji wspólnych działań. Szkoły to też świetna przestrzeń do realizacji projektów, które mogą kształtować potrzeby kulturalne, pokazać uczniom, jakie możliwości daje uczestnictwo w kulturze, i, na tej bazie, zachęcać ich do poznania a być może nawet współtworzenia oferty GOK Wołajowice jako miejsca spotkań, miejsca rozwijania pasji i talentów. Gminny Ośrodek Kultury może stanowić przestrzeń inspiracji zarówno dla uczniów, jak i dla nauczycieli. Realizacja oferty zajęć dodatkowych w szkołach napotyka na problemy, pierwszy to likwidacja tzw. godzin karcianych w szkołach, drugi to grafik autobusów przewożących dzieci do domów. Ich rozkład jest tak ułożony, że część dzieci nie może zostawać na zajęcia pozalekcyjne. Świetlice. Świetlice wiejskie, zarządzane obecnie przez gospodarzy sołectw, stanowią bardzo istotną, potencjalną bazę współpracy. Część świetlic jest prowadzona przez kadrę przyciągającą aktywnych mieszkańców, np. w Masłomęczu czy w Teptiukowie. Niestety brak stałego zatrudnienia powoduje przerwy w działalności, a po przerwie współpraca z odbiorcami musi być budowana od nowa. Świetlice to ważne miejsca w przestrzeni gminy, ale także duże wyzwanie. Umożliwienie wpływu GOK Hrubieszów (np. poprzez rekrutowanie ich bądź szkolenie) na osoby zarządzające świetlicami mogłoby być bardzo ważnym posunięciem na rzecz współtworzenia miejsc spotkań mieszkańców. Przy stałej współpracy możliwe byłoby wzmocnienie merytoryczne (warsztaty) kadry świetlic, dalej wspólne planowanie i realizowanie oferty kulturalnej a to istotnie mogłoby wpłynąć na zwiększenie możliwości aktywizowania mieszkańców. 6

7 Wydaje się więc, że bardzo istotną kwestią jest znalezienie sposobu na współzarządzanie świetlicami przez GOK i utworzenie relacji z osobami zarządzającymi. Ich rola jest bowiem bardzo ważna więc wskazane jest, żeby osoby te czuły misję związaną ze swoją praca z ludźmi i animacją kultury. Potrzebne jest poznanie się, szkolenie i wsparcie, by wzmocniły się w swej pracy. Pierwszy krok to zapewnienie stałego zatrudnienia osobom, które obecnie sprawdziły się w pracy w świetlicach. Kolejny to wspólna praca nad ofertą i dokładną diagnozą potrzeb lokalnych społeczności oraz zapewnienie instruktorów do zajęć, który uzupełnią pracę świetliczanek w pracy z konkretnymi grupami. Mobilnie i centralnie. Obecnie mieszkańcy rzadko przyjeżdżają do Wołajowic w celu realizacji potrzeb kulturalnych. Przede wszystkim wynika to z usytuowania Gminnego Ośrodka Kultury poza głównymi szlakami komunikacyjnymi (brak dojazdu komunikacji publicznej). Wołajowice są małą miejscowością, nieposiadającą istotnych w skali gminy atrakcji. Budując relację z mieszkańcami można w pierwszym etapie oprzeć się na własnej mobilności i wykorzystać busy należące do GOK, by dojeżdżać z zajęciami do poszczególnych miejscowości (świetlic, szkół, bibliotek) czy też przywozić uczestników na warsztaty, spotkania do Wołajowic. Takie działania są już praktykowane. Z czasem warto jednak budować markę samych Wołajowic, dając się lepiej poznać mieszkańcom i tworząc ofertę realizowanych tutaj zajęć oraz wydarzeń, które będą przyciągały odbiorców. By zapełnić ludźmi budynek GOKu w Wołajowicach korzyści związane z odwiedzaniem tego miejsca, muszą być istotniejsze niż czas i energia poświęcone na dojazd do tego miejsca. Wypracowanie takiego stanu rzeczy wymaga zaplanowania i realizacji długoterminowych, systematycznych działań. Prawdopodobnie nie będą to też bardzo liczne grupy. Zwiększenie dostępności do kultury z pewnością ułatwi też planowane uruchomienie w południowej części gminy filii GOK Hrubieszów. Zaistnieć w świadomości mieszkańców. Obecnie mieszkańcy kojarzą GOK głównie z dużymi wydarzeniami, takimi jak Dzień Samorządowca czy Dożynki oraz konkursami. Nowa wizja działania zespołu będzie wymagała stopniowego coraz lepszego poznania mieszkańców, zachęcania ich do korzystania i współtworzenia nowej oferty, działań na rzecz kształtowania potrzeb kulturalnych oraz uczestnictwa w nich. Przy budowaniu nowej oferty warto rozważyć działania umożliwiające stopniowe zmniejszenie udziału rozrywki na rzecz edukacji kulturalnej. Będzie to długotrwały proces, którego początkiem byłoby znalezienie tego, co GOK w Wołajowicach może wyróżnić, oraz grup dla których to ważne. Zaistnienie i utrwalenie GOK jako miejsca aktywności, miejsca spotkań wymaga promocji dostosowanej do potrzeb różnych grup mieszkańców. Na czym budować? Kluczem do potrzeb mieszkańców, w świetle zrealizowanych działań, jest inspirowanie, pokazywanie nowego. Wśród istotnych potrzeb, o których podczas rozmów mówili mieszkańcy są potrzeby uczestnictwa w spotkaniach z ciekawymi, znanymi, inspirującymi osobami, uczestnictwa w warsztatach, zajęciach budzących pasje. Inspiracji potrzebują zarówno mieszkańcy, jak i osoby czy grupy pracujące z mieszkańcami. Potrzebne są też zajęcia wysokiej jakości, jakich nie ma 7

8 w okolicy a także wyszukiwanie i wzmacnianie rozwoju osób utalentowanych. GOK w Wołajowicach mógłby stać się centrum twórczym, wzmacniającym i promującym talenty. Kolejnym oczekiwany kierunkiem zmian jest także stworzenie oferty dla młodzieży. Młodzi ludzie mają możliwość korzystać z części świetlic natomiast być może to właśnie GOK mógłby stać się ich miejscem, bazą aktywności. Jest to duże wyzwanie i wymagałoby uzyskania efektu dużego zaangażowania młodych ludzi. Być może rozwiązaniem będzie też wychowanie grupy odbiorców usług poprzez działania jakie przy współpracy ze szkołami i sołtysami realizują aktualnie pracownicy GOK, a więc codziennej pracy animacyjnej. Jeszcze jedną propozycją zgłoszoną jako zapotrzebowanie są zajęcia rodzinne, klub rodziców mamy/taty i malucha. Grupa ta wskazywana jest jako posiadająca potencjał i chęć do spotkań. Centrum dowodzenia. GOK Hrubieszów z siedzibą w Wołajowicach może funkcjonować jako miejsce spotkań KGW i organizacji pozarządowych, centrum wspólnego planowania działań, współpracy mającej na celu znalezienie przestrzeni i grup najbardziej ich potrzebujących oraz, budowania wspólnej odpowiedzialności za kulturę w gminie. Wspólny cel - to własne, unikatowe wydarzenie, wyróżnik gminy na tle sąsiadów i mapie województwa lubelskiego łączące aktywne grupy z poszczególnych miejscowości, np.: Festiwal 8.dnia, pomysł zrodzony na warsztatach kreatywnych (opisany zostanie w późniejszych rozdziałach). 8

9 Drogowskazy dla twórców inicjatyw Twórcami inicjatyw są wszyscy, którzy swoim zaangażowaniem przyczynili się do powstania pomysłów, które zostały złożone w konkursie projektu Wschodnia strona ANIMACJI, ale także w innych konkursach lub są czy będą realizowane oddolnie, bez konkursu, przez mieszkańców, grupy, organizacje dla społeczności gminy Hrubieszów. Celem konkursu inicjatyw jest wzrost aktywności społecznej w zakresie uczestnictwa w życiu społeczno kulturalnym i budzenie oddolnych działań na rzecz integracji i rozwoju lokalnego. Współpraca. Bardzo cenne są projekty umożliwiające współpracę między miejscowościami i różnymi osobami. W wielu miejscowościach działają doświadczone Koła Gospodyń Wiejskich lub organizacje, swoją radą i wsparciem służy też cały zespół GOK. Planując inicjatywy warto kontaktować się z nimi, szukając rady, inspiracji i możliwości współpracy. Dla tych, którzy mają mniej. Mieszkańcy gminy chętnie korzystają z działań, które są przeprowadzane w ich otoczeniu. Przychodzą do bibliotek, świetlic, na wydarzenia realizowane przez organizacje, wioski tematyczne czy koła gospodyń wiejskich. Czasem dojeżdżają do Hrubieszowa. Nie wszystkie grupy znajdują jednak coś dla siebie. Najczęściej o braku interesującej oferty mówi młodzież, czasem dorośli, zwłaszcza ci z małymi dziećmi. Planując swoje inicjatywy dobrze jest rozejrzeć się i przeanalizować, która okoliczna miejscowość nie posiada oferty wydarzeń dla mieszkańców i, jeśli to możliwe, zaprosić mieszkańców do współpracy lub zrealizować tam część działań. Zobaczmy też, która grupa mieszkańców naszej okolicy ma najmniej interesujących propozycji? Może uda nam się włączyć ich do działań, czy to organizacyjnych czy udziału w projekcie, poprzez np. działania międzypokoleniowe czy rodzinne. Prawie zawsze na nasze działania będą też odpowiadać dzieci. Warto o tym pamiętać i tworząc ofertę dla młodzieży mieć także w zanadrzu dodatkowy pomysł, który zajmie młodsze dzieci. Podobnie, planując zajęcia wyłącznie dla kobiet, niech będą one planowane w takich dniach i godzinach, kiedy matki będą mogły zorganizować opiekę dla małych dzieci. Czas oczekiwania na dzieci uczestniczące w zajęciach może być dla opiekunów czasem na spotkania z kulturą, czy tworzenie kolejnych inicjatyw. Nie tylko duże wydarzenia. Kultura w gminie nieraz kojarzona jest z dużymi wydarzeniami, uroczystościami, i imprezami. Są one ważne dla mieszkańców, ale część z nich to przede wszystkim rozrywka. Potrzebne są jeszcze działania, które faktycznie będą integrowały rodziny, mieszkańców. Wspólne warsztaty, wykonywanie razem pracy, poszukiwanie lokalnej historii czy też może rajdy i wycieczki szlakiem ważnych miejsc? Działania, podczas których ludzie mogą się poznać i współpracować, które pokażą też nowe sposoby spędzania wolnego czasu. Bardzo cenne są cykle warsztatów czy spotkań, także dla mało licznych grup. Wpływają one na potrzeby kulturalne, rozwojowe. Z jednej strony dają szansę zmiany perspektywy, dostrzeżenia możliwości, 9

10 zdobywania nowych umiejętności, rozwijania talentów, pasji, z drugiej integrują i wzmacniają najpierw grupę, a potem większą część społeczności. Lokalnie i centralnie. Projekty i inicjatywy, które będą planowane mogą mieć charakter lokalny. Realizując ofertę kulturalną w sąsiedztwie, korzystając z zasobów i potencjałów mieszkańców buduje się aktywność lokalną i integrację. Z kolei zapewniając dostępność wyrównuje się szanse. Przygotowując projekty można wziąć pod uwagę wsparcie i zaplecze lokalowe siedziby GOK Hrubieszów w Wołowicach, dzięki czemu wzmacniamy jego wartość w oczach mieszkańców. Koła Gospodyń Wiejskich, kluby seniora, OSP i organizacje pozarządowe. Wszystkie te organizacje, istniejące w gminie, są bardzo aktywne i samodzielne. Mieszkańcy cenią ich działania, a członkowie są dumni ze swojej pracy. W pomysłach na inicjatywy organizacje mogą zaplanować spotkania, warsztaty mające na celu przekazywanie wiedzy i umiejętności społecznościom lokalnym, zarówno z zakresu tradycji i historii, jak również praktyki tworzenia i organizowania przedsięwzięć. Inspirować. Osoby pracujące z dziećmi i młodzieżą w obszarze kultury podkreślają, że bardzo ważne jest pokazywanie nowych wzorów i inspiracji. Mieszkańcy gminy nieraz mają poczucie, że wokół nic się nie zmienia, nic się nie dzieje. Jednak jej rozwój zależy też od nich samych. Dlatego ważną potrzebą jest poszukiwanie inspiracji i wnoszenie nowych pomysłów w życie miejscowości. Równie ważne jest utrzymywanie dobrych rozwiązań i wzorców. Jeśli w każdym projekcie pokażemy choć jedną inspirację, jeden nowy pomysł, który mieszkańcy mogą realizować, autorytet, osobę, która swoją postawą, wiedzą, umiejętnościami będzie zachęcała do próbowania nowych rzeczy, to małymi krokami otoczenie zacznie się zmieniać. Zwłaszcza młodzież i dzieci to grupy, które chętnie obserwują świat i pomysły, inne niż poznały dotychczas. Warto pokazać im twórcze podejście do organizowania wolnego czasu, realizowania zadań a nawet mierzenia się z wyzwaniami. Inspirowaniu mogą służyć podróże, wyjazdy poza teren gminy ale także wycieczki (piesze, rowerowe) po okolicy, pozwalające oglądać ją z różnych perspektyw, np.: osób w innym wieku, poprzez aparat fotograficzny, kamerę. Zainteresowania. Mieszkańcy gminy mają wiele zainteresowań, na nich można oprzeć pomysły na działania. Na podstawie ankiety i rozmów z mieszkańcami, jako ważne, można wskazać: podróże i turystykę, fotografię, rękodzieło (w tym tkactwo), działalność społeczną, gry terenowe, z wykorzystaniem narzędzi tradycyjnych (mapy, kompasy) i multimedialnych, zajęcia z zakresu rozwijania kompetencji wychowawczych, kreatywnej edukacji, umiejętności odpoczywania, relaksowania się, spotkania faktycznie integrujące rodziny i mieszkańców (wydarzenia bez alkoholu). Wśród potrzeb wspominano także warsztaty plastyczne i działania dotyczące historii lokalnej. Istotne dla mieszkańców jest poszukiwanie inspiracji, nowych, innowacyjnych pomysłów, dlatego mieszkańcy chętnie wezmą udział w spotkaniach z ważnymi, znanymi i ciekawymi osobami czy w wyjazdach. Ważnym tematem jest też przedsiębiorczość, która charakteryzuje lokalną społeczność, możliwe, że tematy z nią związane, jak również z rozwojem osobistym, byłyby atrakcyjne dla mieszkańców. 10

11 Gmina wypełniona jest piękną przyrodą, dlatego kolejnym kierunkiem interesującym mieszkańców są warsztaty terenowe, dotyczące przyrody i lokalnej kultury. Wsparciem w tych działaniach mogą być lokalne wioski tematyczne, osoby pomagające dostrzec cenną przyrodę, znające historię i potrafiące opowiadać w ciekawy sposób. Kolejną propozycją zgłoszoną jako zapotrzebowanie są zajęcia rodzinne, klub rodziców mamy/taty i malucha, spotkania dla rodziców nastolatków, czy też wspólne z nimi warsztaty a także zajęcia rozwojowe dla dorosłych. Piękno okolicy. Mieszkańcy bardzo cenią piękno okolicznej przyrody, doceniają ją. Rzadziej jednak wskazują konkretne miejsca, które byłyby przez nich ulubione. W inicjatywach można zająć się poszukiwaniem takich ważnych i cennych lokalnie miejsc, także poza znanymi powszechnie wioskami tematycznymi. Z drugiej strony wartość przyrodnicza terenów nadbużańskich, terenów natura 2000 oraz atrakcje turystyczne stanowią przestrzeń do rozwijania przedsiębiorczości. Większość miejscowości gminnych posiada atrakcje turystyczne. Na tej bazie tworzona była idea wiosek tematycznych. Nie wszystkie utrzymały swoją działalność, natomiast te funkcjonujące rozwijają się i są miejscem upowszechniania wiedzy o kulturze i tradycji regionu. Ciekawostki historyczne czy przyrodnicze mają dużą wartość edukacyjną. Na terenie gminy stworzone zostały trasy turystyczne. Mieszkańcy mówią o potrzebie rozwijania sieci ścieżek rowerowych. Cenne przyrodniczo i historycznie miejsca mogą być także na nowo odkrywane przez mieszkańców gminy, stanowić element przestrzeni działań kulturalnych ale także przestrzeni traktowanej jako miejsca aktywności sportowej i relaksu. Małymi krokami do sukcesu. Realizacja własnego projektu nie jest łatwa. Pierwszym krokiem do sukcesu jest dobry plan. Tworząc go pomyślmy, co chcemy zrobić i dla kogo. Porozmawiajmy z kimś, kto zna grupę, z którą chcemy pracować, dowiedzmy się w jakich terminach, godzinach i gdzie najlepiej działać? Co ich i nas interesuje i czego potrzebujemy? Gdy będzie już pomysł, rozejrzyjmy się szukając wsparcia, kto i czym nas może wesprzeć. Zaprośmy znajomych do współpracy, skorzystajmy z pomocy i rady GOK czy lokalnych organizacji. No i bierzmy się do pracy! Cieszmy się wspólnym działaniem i realizacją pomysłów, a w notesie zapisujmy kolejne na przyszłość, jeśli coś wyjdzie nie tak jak chcieliśmy, to potraktujmy to jak cenną naukę a nie problem. Powodzenia i dobrej zabawy! 11

12 2. Gmina Hrubieszów Gmina Hrubieszów jest wyjątkowa w wielu aspektach. Jest jednym z najdalej wysuniętych na wschód obszarów Polski. Graniczy poprzez rzekę Bug z Ukrainą. Stanowi jednocześnie wschodnią granicę Unii Europejskiej. Historia mieszkańców terenów gminy była niezwykle bogata. Od pradziejów obszar ten był atrakcyjnym miejscem osadniczym. Świadczą o tym odkrycia archeologiczne w Gródku, czy Masłomęczu, będącym starożytną stolica regionu zamieszkiwanego przez Gotów. Teren gminy był również polem walk prowadzonych zarówno w wojnie polsko bolszewickiej w 1920 r. jak i I oraz II wojnie światowej. Przez wieki przenikały się tutaj kultury polska, ruska, litewska, ukraińska, żydowska, religia katolicka, prawosławna, judaistyczna i muzułmańska. Wpływa to na bogactwo kulturowe regionu. Na terenie gminy można zobaczyć ciekawe zabytki z różnych okresów historycznych: średniowieczne grodzisko w Gródku, eklektyczny pałacyk z połowy XIX w. w Czumowie, ruiny dworku z XIX w. w Moroczynie, dawną cerkiew grekokatolicką pw. Narodzenia pana Jezusa w Szpikołosach, cmentarze z I połowy XIX w. w Moniatyczach oraz z okresu I wojny światowej w Szpikołosach i Cichobórzu, czy Rządcówkę i Kuźnię w Dziekanowie, a także budowle kościelne w Moniatyczach, Mienianach i Jankach. Badania archeologiczne nad kulturą Gotów prowadzone w Kotlinie Hrubieszowskiej, związana z tym długoletnia obecność naukowców, studentów, pasjonatów turystów i mediów, gości z różnych stron świata dały bodziec do zawiązania Masłomęckiego Stowarzyszenia i stworzenia w Masłomęczu Wioski Gotów. Dzięki tej inicjatywie i zaangażowaniu wielu osób odtworzono życie codzienne lokalnej wielokulturowej społeczności z III i IV w. Na podstawie informacji uzyskanych w trakcie badań archeologicznych, przy współpracy z naukowcami, opracowano projekt rekonstrukcji gockiej zabudowy mieszkalnej z II-III w. n.e. i wykonano wioskę gotów, w której realizowane są żywe lekcje historii, pokazy, warsztaty dawnych rzemiosł, walk, dawnej kuchni. Corocznie w Masłomęczu odbywa się też Biesiada Archeologiczna, w tym roku odbędzie się jej 16 edycja. Idea wiosek tematycznych zakorzeniła się w gminie. Przyjęto ją jako ciekawy, innowacyjny sposób na tworzenie lokalnego produktu turystycznego. Dzięki pomysłowości, przedsiębiorczości i determinacji mieszkańców w Moroczynie powstała Wioska strachów. Oferuje ona gry terenowe w stylizowanej formie, warsztaty artystyczne, przedstawienie i wspólne zabawy. Działa ona przy świetlicy, w zabytkowym parku i przy ruinach dworu. W Stefankowicach Kolonii stworzono natomiast wioskę tematyczną Einstein na łące. Można tam badać zjawiska fizyczne i chemiczne, poznać zawód stolarza i kowala, dowiedzieć się jak wyglądała dawna wieś i poznać lepiej piękną, ciekawą okoliczną przyrodę. W I połowie września od 9 lat na przyparkowych polach organizowane są rekonstrukcje zwycięskiej bitwy 15 Pułku Piechoty Wilków nad kawalerią Budionnego, która odbyła się we wrześniu 1920 roku pod Stefankowicami. W atrakcje wpisane są także zabawy, gry sprawnościowopoligonowe i zwiedzanie parku podworskiego, w tym oglądanie cennych okazów drzew. 12

13 Przyroda jest także niezwykle ważnym zasobem gminy. Na tyle, że częściowo jest objęta różnymi formami ochrony prawnej. W północnej części gminy utworzono Strzelecki Park Krajobrazowy. Obszar doliny Bugu objęto ochroną w formie Nadbużańskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu. Na powierzchni muraw kserotermicznych i podmokłych łąk pomiędzy Gródkiem i Czumowem, utworzony został użytek ekologiczny Błonia Nadbużańskie. W celu ochrony bogactwa przyrodniczego, w tym populacji dziko występujących rzadkich gatunków ptaków oraz utrzymania ich siedlisk w niepogorszonym stanie część gminy Hrubieszów włączono w skład obszarów chronionych Sieci Natura Obszar specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 Dolina Środkowego Bugu i Lasy Strzeleckie, specjalny obszar ochrony Natura 2000 Zachodniowołyńska Dolina Bugu i Uroczyska Lasów Strzeleckich. Cenna przyroda i historia składają się na walory turystyczne gminy. Infrastrukturę turystyczną tworzą przede wszystkim szlaki oraz ścieżki piesze, których łączna długość na terenie gminy to ok. 110 km. Znacznie mniej jest niestety szlaków oraz ścieżek rowerowych. Bazę noclegową stanowi kilkanaście gospodarstw agroturystycznych oraz Turystyczna Baza Noclegowa przy Szkole Podstawowej w Husynnem. W Ślipczu istnieje możliwość wypożyczenia kajaków oraz odbycia spływu rzeką Bug, zaś w Obrowcu znajduje się hodowla koni, dzięki którym wieś i okolice można zwiedzać latem na bryczce lub na wozie a zimą na saniach usłanych sianem lub słomą. 13

14 Zajmując powierzchnię 259 km2 gmina Hrubieszów jest także jedną z największych obszarowo gmin w Polsce. W skład gminy wchodzi 36 sołectw, w tym jedno tworzą dwie miejscowości. Centralna lokalizacja gminnego miasta Hrubieszów oraz peryferyjne położenie Gminnego Ośrodka Kultury w obszarze gminy ma istotny wpływ na jego działalność. Ze względu na duży obszar gminy na całym jej terenie rozsiane są zarówno instytucje kultury, jak i instytucje oświaty oraz obiekty przeznaczone do rekreacji, rozwijania zainteresowań i integracji lokalnych społeczności. Znajdują się one w następujących lokalizacjach: Gminny Ośrodek Kultury w Hrubieszowie z siedzibą w Wołajowicach: Wołajowice + planowana filia w msc. Kosmów. Gminna Biblioteka Publiczna: Moniatycze + 4 filie i punkt biblioteczny Czerniczyn, Dziekanów, Mieniany, Stefankowice, Teptiuków (punkt biblioteczny). Szkoły podstawowe prowadzone przez gminę: 6 szkół podstawowych oraz 5 punktów lub oddziałów przedszkolnych - Czerniczyn (+oddział przedszkolny), Husynne (+punkt przedszkolny), Kozodawy - SP Ślipcze (+punkt przedszkolny), Mieniany (+Zamiejscowy Punkt Przedszkolny z siedzibą w Cichobórzu), Moniatycze (+punkt przedszkolny), Stefankowice. Szkoły podstawowe prowadzone przez stowarzyszenia oraz przez osoby prawne i osobę fizyczną: 7 szkół podstawowych oraz 8 punktów przedszkolnych - Dąbrowa (+punkt przedszkolny), Dziekanów (+punkt przedszkolny), Kobło (+punkt przedszkolny), Kosmów, Kułakowice Trzecie (+punkt przedszkolny), Obrowiec (+punkt przedszkolny), Szpikołosy (+punkt przedszkolny) oraz Punkt Przedszkolny Wilczęta w Stefankowicach. Świetlice gminne: 32 - Brodzica, Cichobórz, Czerniczyn, Czumów, Dąbrowa, Dziekanów, Gródek, Husynne, Janki, Kobło, Kosmów, Kozodawy, Kułakowice Pierwsze, Kułakowice Drugie, Kułakowice Trzecie, Łotoszyny, Masłomęcz, Metelin, Mieniany, Moniatycze, Moroczyn, Nowosiółki, Obrowiec, Stefankowice, Stefankowice-Kolonia, Szpikołosy, Ślipcze, Świerszczów, Teptiuków, Ubrodowice, Wolica, Wołajowice. Szkoły Na terenie objętym diagnozą działają zarówno szkoły gminne, jak i szkoły przejęte przez stowarzyszenia, osoby fizyczne i osobę prawną. Ukazuje to zaangażowanie mieszkańców na rzecz ratowania - utrzymania małych szkół w sąsiedztwie. Szkoły stowarzyszeniowe mają mniejsze środki finansowe do dyspozycji, zatrudnieni tam nauczyciele nie są objęci Kartą Nauczyciela, ich zarobki są niższe. Prowadzenie szkoły wiąże się z ogromnym nakładem pracy i energii, a jednak w wielu miejscach gminy 14

15 mieszkańcy zmobilizowali się i zdecydowali, że warto poświęcić czas, energię i pieniądze, żeby utrzymać szkoły zlokalizowane blisko miejsca zamieszkania. W związku z likwidacją Gminnego Gimnazjum w Kozodawach do budynku zostanie przeniesiona Szkoła Podstawowa i Punkt przedszkolny ze Ślipcza. Szkoła Podstawowa zyska więc nowe możliwości lokalowe, wyposażenie i kadrę posiadającą umiejętności pracy z młodzieżą, czynniki które mogą istotnie wpłynąć na jakość kształcenia. Wywiady oraz analiza dostępnych danych dotycząca szkół pod kątem edukacji kulturalnej i społecznej pokazuje różnorodność oferty. Istnieją szkoły, w których zapewniana jest przede wszystkim podstawowa oferta edukacyjna, ale są też takie, które zapewniają również ciekawe dla uczniów zajęcia rozwojowe, wspierają samorządność i zaangażowanie na rzecz środowiska lokalnego. Szkoły organizują ważne szkolne święta i wydarzenia, współpracują z bibliotekami, GOK, policją, część z drużynami ZHP, uczestniczą w konkursach gminnych, międzyszkolnych, same także przygotowują konkursy przedmiotowe, artystyczne, sportowe etc. Szkoły zapraszają do siebie ciekawych ludzi z różnorodną ofertą, wyjeżdżają na wycieczki, turnieje. Niektóre pomimo braku tzw. godzin karcianych/dyrektorskich organizują zajęcia rozwojowe. To bardzo cenne inicjatywy. Przykładem szkoły, która szczególnie wyróżnia się swoją działalnością kulturalną i społeczną jest Szkoła Podstawowa im. Tadeusza Kościuszki w Husynnem. Odbywają się tam zajęcia rozwijające - taneczne, wokalne, plastyczne, informatyczne, sportowe. Działają dwa zespoły taneczne: dziecięcy Kalejdoskop i zespół dla dorosłych Wesoła Ferajna. Harcerze organizują tu bal karnawałowy. Wspólnie przygotowywany jest Dzień Seniora. Realizowane są projekty edukacyjne w tym, np.: teatrzyk wielkanocny. W planach jest utworzenie szkolnej grupy teatralnej. W szkole aktywnie działa Rada Rodziców. Miejsce to łączy i inspiruje do działania różne środowiska. Warto taką aktywność wspierać, promować, ale też korzystać z dobrych praktyk. Zawiązywanie współpracy służy wzbogacaniu podstawowej działalności szkoły, może wzmacniać zarówno uczniów, jak i nauczycieli oraz opiekunów. Utrzymywanie pozytywnych relacji ze środowiskiem lokalnym może dawać każdej ze stron wymierne korzyści: lepszego poznania możliwości, umiejętności rodziców, uczniów, nauczycieli, mieszkańców miejscowości, a dalej wspólne organizowanie przedsięwzięć a nawet pozyskiwanie dodatkowych środków na działalność edukacyjną i społeczno-kulturalną. Szkoły odpowiadają za kształtowanie potrzeb i postaw. Uczniowie spędzają w nich wiele czasu. Szkoły mają duży potencjał kulturotwórczy i mogą poprzez współpracę, wspólne działania istotnie wpływać na rozwój społeczności lokalnej a tym samym na rozwój własnej instytucji. Warto pogłębić diagnozę potencjału, zasobów szkół, zarówno prowadzonych przez gminę, jak i prowadzonych przez organizacje czy osoby, wyławiać aktywność, talenty, pracować nad wzmocnieniem wiedzy i umiejętności, które pomogą instytucjom kultury oraz oświaty działać wspólnie na rzecz rozwoju życia kulturalnego i budzenia aktywności w środowisku lokalnym. 15

16 Świetlice Działalności świetlic wiejskich na terenie gminy Hrubieszów nadzorowana jest przez pracownika urzędu i odbywa się w oparciu o wprowadzony przez Wójta Gminy regulamin. Zgodnie z jego zapisami Do głównych zadań świetlic należy w szczególności rozpoznawanie i rozbudzanie zainteresowań i potrzeb kulturalnych lokalnej społeczności, pobudzanie aktywności społecznej mieszkańców, organizowanie różnych form zespołowego i indywidualnego uczestnictwa w kulturze, organizowanie różnych form edukacji kulturalnej, kształtowanie wzorców aktywnego spędzania wolnego czasu, organizacja imprez kulturalnych, konkursów, turniejów, przeglądów, spotkań okolicznościowych oraz inspirowanie nowych form działalności kulturalnej. Ponadto świetlice mogą realizować inne zadania nie przewidziane regulaminem, a które są zgodne z obowiązującymi przepisami prawa. Świetlice powinny być ogólnodostępne dla mieszkańców, ale korzystanie z nich ma odbywać się pod nadzorem opiekunów świetlic lub innych pełnoletnich mieszkańców sołectwa upoważnionych przez Sołtysa. Dotychczas pracownicy świetlic byli zatrudniani na czas określony, w ramach różnych form zatrudnienia (staże, roboty, publiczne, prace interwencyjne). W związku z tym występują okresy, w których świetlicach nie ma zatrudnionych osób. W okresach zatrudnienia w części świetlic zatrudnione są osoby faktycznie pełniące rolę zaangażowanych animatorów społeczności lokalnej. Jako świetnie pracujące obecnie, wskazywano świetlice w Masłomęczu i Teptiukowie. Świetlice powinny współpracować z: sołtysami, radami sołeckimi, radnymi, Gminnym Ośrodkiem Kultury i bibliotekami, szkołami, instytucjami, organizacjami pozarządowymi, firmami, środowiskiem lokalnym, korzystając z ich wiedzy i doświadczenia. Jest to jednak znacznie utrudnione przy braku stabilnego zatrudnienia, zmianach kadrowych w świetlicach. Świetlice są ważną bazą działań edukacyjnych, wychowawczych, kulturalnych i integracyjnych, miejscem rozwijania zainteresowań, kształtowania nowych umiejętności, w tym kreatywnego spędzania wolnego czasu, rozwijania i promowania talentów. Jeśli uda się zadbać o stałość zatrudnienia najlepszych świetliczanek miejsca te mogą się stać jeszcze bardziej istotne. W części świetlic działają sklepy tzw. klubokawiarnie (Kobło, Kułakowice Trzecie, Mieniany). Biblioteka, jej filie i punkt oraz klubokawiarnie oraz 2 sklepy: w Wołajowicach i Dziekanowie znajdują się w strukturach GOK w Hrubieszowie z siedzibą w Wołajowicach. Same świetlice są poza strukturami GOK. Na terenie gminy znajdują się także: 23 place zabaw, w miejscowościach: Brodzica, Cichobórz, Czumów, Czerniczyn, Dąbrowa, Gródek, Husynne, Janki, Kobło, Kozodawy, Kułakowice Drugie, Masłomęcz, Mieniany, Moroczyn, Nowosiółki, Obrowiec, Stefankowice, Szpikołosy, Ślipcze, Świerszczów, Ubrodowice, Wolica i Wołajowice, 16

17 8 fitness placów, w miejscowościach: Dziekanów, Moniatycze, Mieniany, Moroczyn, Obrowiec, Stefankowice Kolonia, Ślipcze, Teptiuków, 27 boisk sportowych w miejscowościach: Brodzica, Cichobórz, Czumów, Czerniczyn, Dziekanów, Dąbrowa Gródek, Husynne (x2), Janki, Kobło, Kosmów, Kozodawy, Kułakowice Pierwsze, Kułakowice Trzecie, Moniatycze, Moroczyn, Mieniany (x 2), Nowosiółki, Obrowiec, Stefankowice, Szpikołosy, Ślipcze, Teptiuków, Ubrodowice i Wolica, 1 kompleks sportowy (Teptiuków), 17 remiz Ochotniczych Straży Pożarnej z bazami w miejscowościach: Brodzica, Czerniczyn, Dąbrowa, Dziekanów, Kobło, Kozodawy, Kułakowice Trzecie, Masłomęcz, Mieniany, Moniatycze, Nowosiółki, Obrowiec, Ślipcze, Teptiuków, Stefankowice, Ubrodowice, Wołajowice. Ponadto, w miejscowości Kułakowice Trzecie, w budynku po szkole planowane jest uruchomienie Dziennego Domu Seniora, a w miejscowości Ślipcze - Wiejskiego Centrum Edukacji. Rozbudowana baza instytucji kultury, oświaty, obiektów, miejsc integracji mieszkańców stanowi pole do działania działań umożliwiających budzenie i wzmacnianie aktywności mieszkańców. 17

18 Organizacje pozarządowe i grupy nieformalne Na terenie gminy Hrubieszów powstało wiele grup nieformalnych i organizacji pozarządowych. Na dzień r. według Urzędu Gminy Hrubieszów funkcjonowało 90 organizacji pozarządowych, w tym: 17 Ochotniczych Straży Pożarnych, 24 stowarzyszenia, w tym 1 klub sportowy, Uczniowski Klub Sportowy przy Szkole Podstawowej w Moniatyczach, 13 Kółek Rolniczych, 28 Kół Gospodyń Wiejskich oraz wspierająca ich działalność Gminna Rada Kół Gospodyń Wiejskich, 2 Kluby Seniora: Srebrne Świerki w Kułakowicach Trzecich oraz Biedronki w Ślipczu. We wszystkich jednostkach OSP zrzeszonych jest ok 550 członków i członkiń, w tym 54 kobiety. Przy jednostkach działały też Żeńskie i Męskie Młodzieżowe Drużyny Pożarnicze oraz Kobieca Drużyna Pożarnicza. OSP poza swoją podstawową działalnością włączają się też w działania edukacyjne i działania na rzecz integracji społeczności lokalnych. Większość stowarzyszeń działa na rzecz konkretnych społeczności lokalnych sołectw, prowadzi szkoły, organizuje spotkania integracyjne, dni miejscowości: Stowarzyszenie na Rzecz Ekorozwoju i Promocji Wsi Cichobórz, Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Obrowiec, Stowarzyszenie Rozwoju i Promocji Wsi Kosmów, Stowarzyszenie Rozwoju i Promocji Wsi Dąbrowa C.L., Stowarzyszenie Rozwoju i Promocji Wsi Kobło, Stowarzyszenie Rozwoju i Wspierania Promocji Wsi Kułakowice Trzecie, Stowarzyszenie Rozwoju i Promocji Wsi Dziekanów, Stowarzyszenie Zbudujmy Nową Przyszłość w Jankach, Stowarzyszenie Rozwoju Lokalnego Nasz Dom w Moniatyczach,, Masłomęckie Stowarzyszenie Wioska Gotów, Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Czumów KRESY, Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Lokalnego Wsi Kułakowice Pierwsze, Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Teptiuków, Stowarzyszenie Dolina Bugu w Ślipczu, Stowarzyszenie Rozwoju Wsi Kozodawy Ziarno, Stowarzyszenie na rzecz Wspierania i Rozwoju Herkules, Stowarzyszenie na Rzecz Rozwoju Ziemi Hrubieszowskiej z/s w Wołajowicach, Stowarzyszenie Sołtysów Gminy Hrubieszów. 18

19 Poniżej opisujemy organizacje wskazywane przez uczestników badań jako najbardziej aktywne: Stowarzyszenie "Przystań" Mieniany - działa na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym. Głównym celem stowarzyszenia było powołanie Centrum Integracji Społecznej, którego zadaniem jest szeroko rozumiana pomoc oraz reintegracja zawodowa osób długotrwale bezrobotnych. Dzięki działalności stowarzyszenia powstała i działa z sukcesem Spółdzielnia Socjalna Kuźnia Talentów im. Stanisława Staszica. ( Fundacja CzasoPrzestrzeń prowadzi działalność społecznie użyteczną na rzecz ogółu społeczności w zakresie oświaty, wychowania, nauki i techniki, kultury fizycznej i sportu. Realizuje działania z młodzieżą, dziećmi i innymi grupami wiekowymi, także inicjatywy dążące do wymiany międzypokoleniowej. Fundacja realizuje różnorodne projekty, takie jak: Szkoła Małego Strażaka, Jesteśmy z lasu, Rewolucje w kuchni z Babcią, Lokalny Klub Kodowania Czasoprzestrzeni. Współpracuje m.in. z ZHP Hufiec Hrubieszów, instytucjami oświaty i kultury, OSP. ( Stowarzyszenie Sosenka w Stefankowicach - zajmuje się szeroko rozumianą edukacją. Głównym kierunkiem działalności stowarzyszenie jest prowadzenie Punktu Przedszkolnego "Wilczęta" w Stefankowicach. Stowarzyszenie organizuje też wydarzenia, włącza się w działania i pozyskuje fundusze na rozwój społeczności lokalnej (fb/stowarzyszenie-sosenka). Stowarzyszenie Kobiet Gminy Hrubieszów - Polskie Kwiaty - stowarzyszenie zrzesza kobiety, które chcą działać na rzecz rozwoju gminy. Działalność ma na celu zwiększenie aktywności kobiet w życiu społecznym i gospodarczym, reprezentowanie zbiorowych interesów kobiet i ich rodzin, ułatwianie dostępu do informacji, w tym innowacji, aktów prawnych, pomoc w rozwiązywaniu problemów, działanie na rzecz przedsiębiorczości i edukację, w tym tworzenie dzieciom i młodzieży odpowiednich warunków do nauki, rozwoju i wypoczynku oraz wiele innych działań na rzecz poprawy jakości życia. Stowarzyszenie wspiera działania KGW, dzieli się informacjami, uczestniczy i organizuje wydarzenia współpracując z innymi organizacjami i grupami organizuje, np.: Charytatywny Turniej Piłki Siatkowej o puchar Wójta Gminy Hrubieszów, promuje gminę. (fb/stowarzyszenie Kobiet Gminy Hrubieszów-Polskie Kwiaty) Stowarzyszenie Twórców Sztuki i Rękodzieła Artystycznego Gminy Hrubieszów w Mienianach - zajmuje się szeroko rozumianą działalnością artystyczną i edukacyjną oraz promowaniem twórców i ich wytworów, dzieł. (fb/stowarzyszenie-twórcówsztuki-i-rękodzieła-artystycznego-gminy-hrubieszów) Ponadto na terenie gminy Hrubieszów swoje działania prowadzi też Stowarzyszenie Hrubieszowskie Lepsze Jutro Lokalna Grupa Działania, którego misją jest: podnoszenie jakości życia społeczności lokalnej, rozwijanie aktywności społeczności lokalnej, rozwój turystyki wiejskiej w tym agroturystyki, promowanie lokalnego 19

20 dziedzictwa krajobrazowego i przyrodniczego, w szczególności obszarów objętych poszczególnymi formami ochrony przyrody, w tym obszarów Natura 2000, zachowanie lokalnego dziedzictwa kulturowego i historycznego. Realizuje warsztaty, prowadzi konkursy, przekazuje informacje o dostępnych dotacjach. ( Organizacje realizują swoje cele statutowe, współpracują z władzami gminy w zakresie wykonywania zadań publicznych, pozyskiwania środków na działania z obszaru edukacji, kultury, opieki społecznej ale także rozbudowy infrastruktury rekreacyjno sportowej i promocji gminy. Władze gminy wspierają zaś organizacje promując ich działalność stronach internetowych UG, GOK oraz podczas gminnych uroczystości, a także na podczas wyjazdów na różnego rodzaju targi turystyczne, wizyty studyjne i wspierając je organizacyjnie przy prowadzonych przedsięwzięciach, udostępniając bazę lokalową z jej wyposażeniem, transport a także poprzez oddelegowanie księgowych do pomocy organizacjom w rozliczeniach. Z punktu widzenia władz gminy wsparcie przy sporządzaniu dokumentów i bieżącym funkcjonowaniu jest nadal potrzebne zarówno organizacjom pozarządowym, jak i grupom nieformalnym. 3. Gdzie jesteśmy - działalność Gminnego Ośrodka Kultury w Hrubieszowie z siedzibą w Wołajowicach Głównym celem działalności GOK jest rozwój i kształtowanie potrzeb oraz aspiracji kulturalnych na drodze powszechnego i aktywnego uczestnictwa w kulturze społeczności Gminy Hrubieszów oraz udostępnienie zbiorów bibliotecznych, upowszechnianie czytelnictwa. GOK w Hrubieszowie powstał w 1989 roku i niedługo potem wprowadził się do nowowybudowanego budynku w Wołajowicach. Placówka realizuje szereg imprez, konkursów na skalę gminną, współpracuje z kołami gospodyń wiejskich, klubami seniora i innymi lokalnymi organizacjami, wspierając je w realizacji własnych, lokalnych wydarzeń, szkołami i przedszkolami. Przy ośrodku działają zespoły: Zespół Biedronki ze Ślipcza, Zespół Wokalno-Teatralny Czerwona Jarzębina z Moroczyna, Zespół Czerwone Róże ze Szpikołos, Zespół Jutrzenka z Czerniczyna, Zespół Na Jeden Raz z Mienian, Zespół Pokolenie z Kułakowic Pierwszych, 20

21 Zespół Polanie z Wolicy, Zespół To i Owo na Ludowo z Gródka, Zespół Taneczny Wesoła Ferajna z Husynnego, Zespół dziecięcy Wesołe Nutki ze Ślipcza, Zespół Zuzanki z Moniatycz. W ramach GOK działa Gminna Biblioteka Publiczna w Moniatyczach i jej filie w Czerniczynie, Dziekanowie, Mienianach, Stefankowicach oraz punkt biblioteczny w Teptiukowie. Najbardziej znane wydarzenia, imprezy, działania realizowane lub współrealizowane przez Ośrodek to: święta sołectw, festyny, Gminne Święto Kobiet, Dzień Samorządu Terytorialnego, Biesiada Archeologiczna, dożynki, konkursy, zabawy i animacje dla dzieci. Do najbardziej rozpoznawanych przez mieszkańców inicjatyw bibliotecznych należą: Noc Bibliotek, zajęcia feryjne i wakacyjne, konkursy i turnieje czytelnicze oraz recytatorskie, wakacyjne wyjazdy i wycieczki dla dzieci. Ośrodek wspiera ponadto pracownię tkacką we wsi Dąbrowa. Działalność GOK wielu osobom kojarzy się też z konkursami. Konkursy oceniane są bardzo dobrze, jako profesjonalnie przygotowane można jednak odnieść wrażenie, że w jakimś stopniu ta formuła się wyczerpuje, że potrzeba czegoś więcej. Zauważone i docenione zostały nowe działania GOK - gry, zabawy i animacje dla dzieci organizowane w różnych miejscach gminy oraz kampania Zachowaj Trzeźwy Umysł, podczas której pracownice GOK spotykały się z uczniami Szkół Podstawowych w Gminie Hrubieszów i prowadziły zajęcia z odkrywania talentów. 21

22 Konkursy zazwyczaj sprawdzają wiedzę i umiejętności, dają możliwość zaprezentowania się, współzawodnictwa i mogą też inspirować ale często biorą w nich udział te same osoby. Warsztaty pozwalają nauczyć się w praktyce czegoś nowego, różnego rodzaju gry, w tym terenowe mogą natomiast sprawdzać wiedzę, umiejętności poprzez zabawę i uczyć współpracy. Wraz z realizacją projektu Wschodnia Strona ANIMACJI, zespół GOK-u, wzbogacony niedawno o dwie animatorki, postanowił symbolicznie, na nowo, otworzyć placówkę na mieszkańców. Wychodząc w teren gminy i rozmawiając z osobami mieszkającymi w poszczególnych wsiach, zespół zbiera informacje mające nadać placówce kierunek na kolejne lata. Kluczowym tematem przewodnim jest współpraca. GOK z jednej strony ma już doświadczenie i historię długiej współpracy z KGW czy innymi organizacjami, z drugiej strony poszukuje też innych obszarów współdziałania. Biorąc pod uwagę energię i potencjał zespołu, ale też bardzo dobre opinie odnośnie dotychczasowej współpracy z organizacjami i instytucjami, można zakładać, że wkrótce pojawią się nowe partnerstwa, a w ich efekcie, udane projekty. Największym wyzwaniem jakie stoi przed placówką jest lokalizacja samego GOK-u. W gminie, która niczym aureola otacza Hrubieszów, Wołajowice są ulokowanie z boku i poza głównymi szlakami komunikacyjnymi. Z tego względu, mieszkańcy, choć znają, cenią instytucję i uczestniczą w dużych imprezach, z Dniem Samorządowca na czele, to jednak w samym GOK-u bywają rzadko lub wcale. Kojarzą go z charakterystycznym budynkiem, konkursami czy wydarzeniami, takimi jak sylwester czy dzień kobiet a także wsparciem, jakie zawsze GOK niesie kołom i innym organizacjom. Więcej mieszkańców sołectw, na co dzień, ma za to kontakt ze świetlicą bądź biblioteką. Dzieci przychodzą do tych placówek na zajęcia, dorośli kierują się do bibliotek po książkę i, by porozmawiać. Część osób uczestniczących w badaniach wspomina także, że wozi dzieci na zajęcia do Hrubieszowskiego Domu Kultury. 22

23 Biorąc pod uwagę wyzwanie lokalizacji zespół planuje wzmocnienie lokalnej oferty działań, które mogłyby odbywać się w świetlicach i bibliotekach oraz w szkołach. Poprzez taką propozycję działań i stały kontakt z mieszkańcami można będzie poszukać też ważnych wytycznych dla działań realizowanych w Wołajowicach, by z czasem działać prężnie i tu. Dom Kultury - wizje Osoby badane prosiliśmy o wskazanie tego, co jest dla nich ważne w związku z funkcjonowaniem domu kultury. W ankiecie on-line zapytaliśmy mieszkańców o to, jakie cechy ich zdaniem powinien mieć wymarzony dom kultury. Wśród odpowiedzi znalazły się następujące: otwarty dla wszystkich, z ofertą atrakcyjną dla różnych grup wiekowych, profesjonalny, innowacyjny, nowoczesny, chętny do działania, działający z mieszkańcami wsi, działający też w popołudniowych godzinach. Najczęściej padającą odpowiedzią była otwartość. Rozumiano ją zarówno jako ofertę skierowaną dla wszystkich grup wiekowych czy współpracę z wsiami, ale też jako możliwość załatwienia czegoś na miejscu: Otwarty dla mieszkańców, z bogatą ofertą kulturalną ale też żeby mogli załatwić prosta sprawę np. skorzystać z Internetu, wysłać . W kolejnym pytaniu zapytaliśmy, o to, co zachęca mieszkańców do udziału w wydarzeniach i zajęciach. Najczęściej wskazywano bliskość miejsca zamieszkania (11 odpowiedzi) oraz pozytywną atmosferę (również 11). Kolejne dwie odpowiedzi to bezpłatna lub tania możliwość uczestnictwa oraz możliwość realizowania własnych pomysłów (po 9 wskazań). 23

24 Osoby wypełniające ankietę odpowiadały też na pytanie o to, czy chciałyby mieć wpływ na działania realizowane w GOK i jego stałą ofertę. Większość odpowiedziała wymijająco lub wskazywała działania, które ich zdaniem są potrzebne. Kilka osób potwierdziło jednak, że chciałoby mieć wpływ na to, co jest realizowane. Małe zainteresowanie można tłumaczyć tym, że trudno odnieść możliwość wpływu do tak dużych wydarzeń jak np.: dożynki czy Dzień Samorządowca, a to z nimi dotychczas kojarzy się GOK. Partycypacyjne podejście w planowaniu oferty trzeba więc wprowadzać małymi krokami, zaczynając od działań planowanych przez zespół w terenie. 24

25 4. Potencjał do tworzenia kultury - pogłębienie na podstawie badań: W naszych badaniach poszukiwaliśmy potencjału do tworzenia kultury w gminie Hrubieszów. Jego źródłem są przede wszystkim ludzie - ich zainteresowania, potrzeba działania dla innych i dla siebie. Czasem źródłem motywacji do działania są bariery i problemy oraz dążenie do ich przełamywania. Czasem twórcza energia związana jest z konkretnymi miejscem, jego historią i obecną atmosferą. Wreszcie potencjał to też wartość współpracy między organizacjami, grupami nieformalnymi czy po prostu mieszkańcami. Dlatego w dalszych akapitach opiszemy poszczególne źródła potencjału, to, co na podstawie zrealizowanych badań, jest istotne w przypadku gminy Hrubieszów. Wskazane pomysły czy zainteresowania nie są gotowymi receptami na sukces, są jednak pewnymi drogowskazami, inspiracjami, na których można oprzeć inicjatywy i działalność instytucji i organizacji. Warto zawsze sięgnąć do opinii mieszkańców i wspólnie wypracować najlepsze rozwiązania. Jak podkreślali nasi rozmówcy każda miejscowość ma swoją specyfikę, trzeba o niej pamiętać i pomysły konsultować lokalnie z grupami docelowymi. Wspólnym mianownikiem dla opisanych poniżej kierunków jest ich związek z szeroko rozumianą kulturą. Jak więc rozumieją ją mieszkańcy gminy? Kultura w gminie kojarzy się mieszkańcom wypełniającym ankietę on-line przede wszystkim z wydarzeniami dla seniorów, ponadto wskazywane są wioski tematyczne i duże imprezy, jak np. dożynki. Wspominano także wiejskie festyny, działalność KGW i Teatr Piosenki Młyn. W prowadzonych wywiadach również pojawiła się podobna prawidłowość. Z jednej strony mieszkańcy znają duże imprezy gminne, z drugiej widzą dużą aktywność KGW i działania skierowane do seniorów. Lokalnie jednak stają się ważne wydarzenia realizowane we wsiach, bibliotekach czy świetlicach. Ważnym punktem odniesienia dla osób badanych jest też działalność wiosek tematycznych z Wioską Gotów na czele. Zainteresowania mieszkańców Mieszkańcy sołectw, z którymi prowadziliśmy wywiady a także osoby wypowiadające się w tzw. wiszącym pytaniu wskazywały najczęściej zainteresowania związane z codziennymi aktywnościami. Pojawiały się informacje o czytaniu książek, oglądaniu telewizji, filmów i seriali. Kobiety mówiły o szyciu i pieczeniu. Niektóre o tym, że zajmują się dziećmi czy wnukami. Czasem pojawiały się mniej popularne pasje, jak np. historia Polski, w szczególności w okresie II wojny światowej czy polowania. Wśród zainteresowań pojawiły się także: ogród i uprawa kwiatów. Niektórzy do listy dodali gry komputerowe oraz aktywne spędzanie czasu, np. sport, wycieczki rowerowe, taniec, 25

26 wyjazdy i podróże. Zainteresowania te pokrywają się w większości z deklarowanymi sposobami spędzania czasu wolnego. Tu jednak dodawano spotkania ze znajomymi czy też uczestnictwo w ważnych wydarzeniach, jak np. dożynki. Młodsi mówią o sporcie, piłce nożnej, ale też o zajęciach w bibliotece (np. Nocy Bibliotek). Czas spędza się także surfując po Internecie czy grając w gry. Uczestnicy ankiety również odpowiedzieli nam na temat swoich zainteresowań. Najczęściej wskazywali podróże i turystykę, spotkania z ciekawymi ludźmi i fotografię. Inaczej sytuacja wygląda, gdy o zainteresowania zapytać Koła Gospodyń Wiejskich, Kluby seniora zespoły śpiewacze, czy też osoby działające aktywnie w innych organizacjach. W czasie wywiadów grupowych padało bardzo wiele informacji zarówno o zainteresowaniach, jak i sposobach spędzania wolnego czasu. W KGW w Masłomęczu panie mają bardzo różne zainteresowania, począwszy od tkactwa, szydełkowania czy robótek na drutach, poprzez lekturę książek, ogród i spotkania ze znajomymi, a skończywszy na siatkówce. Panie mają własną drużynę i organizują turnieje. Z kolei w Cichobórzu wspominane są talenty plastyczne - panie malują na szkle, robią kwiaty z bibuły, w czasie wolnym chętnie się spotykają, lub w domowym zaciszu czytają, oglądają TV, zajmują się ogrodem. Wśród rozmówców pojawiły się też osoby zainteresowane szkoleniami z obsługi Facebooka czy realizacji imprez. 26

27 W Moroczynie członkinie KGW czas wolny spędzają z rodziną lub KGW. Powodzeniem cieszy się plenerowa siłownia, gra w koszykówkę, a także książki, gry planszowe i krzyżówki. Wśród zainteresowań wymieniono: muzykę, śpiew, taniec ale także plecenie wieńców dożynkowych i aktywne spędzanie czasu. Uczestnicy Klubu Seniora Srebrne Świerki w czasie wolnym, poza oglądaniem telewizji, realizują różne zainteresowania: hodowla głębi, szydełkowanie, czytanie, krzyżówki czy wreszcie nalewki. Osoby obecne na spotkaniu z klubem seniora i zespołem śpiewaczym ze Ślipcza, jako zainteresowania wskazywali muzykę, w tym disco polo, taniec, seriale, czytanie książek. W wolnym czasie, oprócz popularnego ogrodnictwa i szydełkowania, wskazywali także stolarkę i spawanie. W Gródku, mieszkańcy związani z KGW i zespołem śpiewaczym mówili o tym, że wystarczy chcieć i można wszystko. Wśród zainteresowań wymienili: śpiew, taniec i gotowanie, ale też rękodzieło, szycie, robienie lalek i tematykę naturalnych produktów. Czas wolny jest dobry ale nie na długo - tak uważają panie z KGW w Kosmowie. Oprócz odpoczynku wypełniają go chętnie zwiedzaniem i podróżami, aktywnym wypoczynkiem z dziećmi, grą w piłkę czy spacerami. Wśród zainteresowań tej grupy jest też śpiewanie, czytanie książek, gotowanie oraz umiejętności plastyczne - kwiaty z bibuły czy pisanki (panie mogą poprowadzić na ten temat warsztaty). Z kolei osoby obecne na spotkaniu informacyjnym dotyczącym projektu inicjatyw jako wymarzony sposób spędzania czasu często wskazywały aktywność fizyczną, jazdę na rowerze, na rolkach, taniec, bieganie, śpiew, eksperymenty kulinarne, rękodzieło: szydełkowanie, robienie na drutach, haft, serwety, szycie, szeroko rozumiane działania artystyczne, plastyczne: w tym prace z filcu, lepienie z modeliny, malowanie, tkactwo, wytwarzanie biżuterii, fotografowanie, historię, w tym historię regionu, pracę w ogrodzie, czytanie, wycieczki, podróżowanie, pieczenie i gotowanie, układanie kwiatów, tworzenie palm, wieńców, organizowanie wydarzeń, przedstawień, działań dla społeczności lokalnych. Do badań włączyliśmy także dzieci. Poprzez rysunki opowiedziały nam o swoim czasie wolnym i zainteresowaniach. Najczęściej pojawiały się motywy związane z przyrodą, spacery do lasu, obserwacje zwierząt. Często pojawiał się komputer, ale też odpoczynek czy motywy związane z wakacjami. Niektóre dzieci dopisały komentarze do prac, np.: W wolnym czasie lubię jeździć łowić ryby. Moja ulubiona ryba to sum. Bardzo lubię chodzić na grzyby do lasu. 27

28 Podsumowując, część mieszkańców gminy spędza wolny czas w prosty, codzienny sposób - z rodziną, książką, przed telewizorem. Jeśli w ich wsi jest biblioteka to zaglądają do niej, pożyczają książki i rozmawiają z bibliotekarkami. Dzieci odwiedzają też świetlice, a w ciągu roku szkolnego, jeśli mają możliwość, korzystają z oferty zajęć dodatkowych w szkołach. Wśród lokalnych społeczności są też osoby z mniej typowymi zainteresowaniami czy umiejętnościami. Część z nich działa w Kołach Gospodyń Wiejskich, organizacjach, grupach, część realizuje swoje pasje w domowym zaciszu lub czeka na okazję uczestnictwa w zewnętrznych działaniach. Sytuacja bardzo się zmienia w przypadku osób uczestniczących w Kołach Gospodyń Wiejskich czy innych organizacjach. Osoby te, głównie kobiety w wieku średnim i seniorskim, odkrywają dzięki wspólnym zajęciom, wiele talentów i zainteresowań. W swoim gronie je rozwijają, czy specjalizują się w wybranych. Część z kół otwiera się też na potrzeby dzieci organizując dla nich zajęcia w sąsiedztwie. Część wybiera aktywne sposoby spędzania czasu - grę w koszykówkę czy siatkówkę. Oferta KGW nie obejmuje jednak całej społeczności ale jej wycinek. Co wzmocnić w ofercie kulturalnej gminy? Jakie są więc potrzeby społeczności lokalnych? Co zrobić, by więcej osób odnajdywało interesujące zajęcia dla siebie? To nie są łatwe pytania. Nasi rozmówcy podkreślali, że trudno o jedną wspólną odpowiedź dla całej gminy. Wskazywano, że ważne jest rozmawianie i poznawanie kontekstu konkretnej miejscowości i społeczności. Osoby działające w organizacjach starają się tworzyć i kierować projekty do konkretnych grup lub miejscowości, w których pojawia się już aktywność. W kolejnych działaniach do projektów dołączają osoby wcześniej nieobecne. Wskazywano, że najczęściej pozbawione ciekawych zajęć i działań są dzieci, zwłaszcza starsze, i młodzież. Przy czym chodzi nie tylko o atrakcyjność oferty, ale także to, by była realizowana blisko, w miejscowości zamieszkania. Podstawowym miejscem, w którym dzieci szukają zajęć dla siebie, są świetlice. Problem z nimi polega na tym, że osoby prowadzące je są zatrudniane okresowo oraz, że nie 28

29 każda z nich odnajduje się w pracy z dziećmi i młodzieżą. Są jednak w gminie takie świetlice, które są bardzo lubiane przez mieszkańców i cenione przez użytkowników. Warto zadbać w tych miejscach o ciągłość zatrudnienia dla pań prowadzących te placówki i przyjrzeć się ich pracy analizując, co jest kluczem do sukcesu i dzielić się refleksjami na ten temat. Przykładem takich świetlic wyznaczających dobre praktyki jest placówka w Teptiukowie, czy w Masłomęczu. W świetlicy w Teptiukowie, jeśli tylko działa (tj.: podpisana jest umowa z osoba prowadzącą świetlicę od wielu lat) ciągle coś się dzieje. W czasie wolnym od zajęć szkolnych organizowane są gry i zabawy, w tym zabawy choinkowe, karnawałowe, wspólne gotowanie, wspólne wycieczki i dla dzieci, młodzieży i dla dorosłych. Z okazji Dnia Ziemi przy świetlicy urządzane są kwietniki. Do współpracy przy realizacji działań w świetlicy zapraszani są harcerze, bibliotekarka, panie z Koła Gospodyń Wiejskich, ratownik medyczny ze Straży Pożarnej, czy uczniowie z Hrubieszowa. Świetlica jest miejscem dla wszystkich grup. Jako ważne działania wymieniane były też zajęcia prowadzone przez instruktorów zewnętrznych: szkolenie z rękodzieła, realizowane w ramach kilkumiesięcznego projektu. W okresach, gdy świetlica nie działa dzieci dopytują kiedy znów będzie otwarta. W świetlicy w Masłomęczu realizowanych jest szereg zajęć, w których bierze udział czasem i po 20 dzieci. Jak mówi osoba prowadząca świetlicę, najwięcej dzieci przychodzi na zajęcia z gotowania. Starsze towarzystwo lubi zajęcia polegające na realizacji eksperymentów, są też zajęcia plastyczne, ruchowe, planszówki. Czasem maluszkom towarzyszą mamy, innymi razy rodzice starszych dzieci, po ich przeprowadzeniu spędzają czas na rozmowie między sobą, siadając na pobliskiej ławeczce. Oprócz regularnych zajęć, codziennie związanych z innym tematem, dzieci mogą też brać udział, np. w nocowaniu z planszówkami czy konkursie na projekt maskotki - zwycięskie dzieło zostanie uszyte w nagrodzie przez panią świetliczankę. W rozmowach wyraźnie wybrzmiewa informacja, że świetlice to koła napędowe aktywności i dlatego powinny funkcjonować całorocznie, bez przerw. Żeby to było możliwe potrzebują zatrudnionych tam zaangażowanych w pracę, chcących się rozwijać pracowników. Łatwiejsze będzie wtedy planowanie działań, pozyskiwanie projektów umożliwiających organizowanie zajęć warsztatowych, także z instruktorami. Inną grupą, którą nasi rozmówcy wskazywali jako potencjalnie zainteresowaną działaniami, są rodzice małych dzieci. Natomiast grupy, które zdaniem uczestników badań, mają największą ofertę to przede wszystkim seniorzy i osoby działające w zespołach śpiewaczych. Jak mówiła jedna z naszych rozmówczyń, fakt ten wiąże się w dużej mierze z priorytetami projektów, z których pozyskuje się dofinansowania. Jednocześnie obserwuje się powolne zmiany, coraz częściej powstają projekty zapraszające z jednej strony seniorów, z drugiej młodzież. Na potrzeby tej ostatniej grupy otwiera się Ochotnicza Straż Pożarna, coraz częściej stawiają na nie organizacje, takie jak np. Fundacja Czasoprzestrzeń, Stowarzyszenie Sosenka czy Klub Sportowy Huragan. Prężnie działają też 3 drużyny harcerskie: w Husynnem, Moniatyczach i Czerniczynie. 29

30 Podsumowując, najważniejszą potrzebą jest lokalna realizacja stałej oferty działań oraz planowanie i uwzględnianie potrzeb grup dotąd nieaktywnych lub nieobjętych ofertą: dzieci, zwłaszcza starszych, młodzieży, rodziców małych dzieci, może też dorosłych w średnim wieku. Przy czym jest ważne, żeby ofertę opierać na lokalnej diagnozie, uwzględniając specyfikę miejscowości. Warunkiem koniecznym, żeby oferta powstała, jest jednak obecność animatorów i instruktorów. Nasi rozmówcy w tym upatrują problemy z ofertą dla młodzieży. To jedna z trudniejszych grup, potrzebuje atrakcyjnych zajęć, animatorów z charyzmą i profesjonalnych instruktorów. Praca z dziećmi jest łatwiejsza, dlatego działań skierowanych do nich jest więcej, zarówno w świetlicach, szkołach, jak i realizowanych przez KGW. Jeśli z dziećmi i młodzieżą będą pracować osoby trafiające z pomysłami w potrzeby, to z czasem, za ich ofertą przyjdzie moda na bywanie w danym miejscu, która przyciągnie kolejnych uczestników. Tak się dzieje w Masłomęczu, gdzie atrakcyjna oferta działań sprawia, że coraz więcej dzieci (do ok. 15 rż.) spędza czas w świetlicy. Nasi rozmówcy wskazywali jako potencjalnie atrakcyjne dla młodzieży i wartościowe: zajęcia edukacyjne w atrakcyjnej formie (np. eksperymenty), nowe technologie, tworzenie stron internetowych, filmów, bezpieczeństwo w sieci, profesjonalne zajęcia taneczne, rajdy rowerowe, majsterkowanie z użyciem narzędzi, tworzenie czegoś konkretnego samodzielnie. 30