Stan rozpoznania stanowisk zagro onych i chronionych gatunków flory na przyk³adzie leœnictwa Soko³owice (Nadleœnictwo Oleœnica)

Transkrypt

1 DOI: /v z Leœne Prace Badawcze (Forest Research Papers), 2012, Vol. 73 (4): ORYGINALNA PRACA NAUKOWA Stan rozpoznania stanowisk zagro onych i chronionych gatunków flory na przyk³adzie leœnictwa Soko³owice (Nadleœnictwo Oleœnica) Recognition of endangered and protected species in the flora and their current condition: an example from Soko³owice forest administration region (Oleœnica forest district) Piotr Gorzelak Nadleœnictwo Oleœnica, ul. Spacerowa 3, Oleœnica Tel ; fax ; apgorzelak@gmail.com Abstract. This article is an attempt to draw attention to the differentiation used to conserve endangered and protected species of flora in an area that is administered by the management board of the State Forests. I also draw attention to areas of insufficient knowledge of this subject-matter. A detailed inventory of endangered and protected species of flora for the purpose of planning in forestry would be very useful in light of laws related to nature conservation and the problem of preserving biological diversity. Research in the forest administration region of Soko³owice indicates that almost 2/3 (65.16%) of all sites harbouring endangered and protected species of flora are new (previously undocumented), despite the existence of numerous protected areas this fact indicates that there are great research possibilities in this field. The main conclusion from this research confirms that multifunctional forestry in Poland will provide the greatest opportunity to preserve the widespread and numerous sites holding endangered and protected species of flora in economically important forests. Key words: endangered plants, protected plants, forestry, nature protect, biodiversity 1. Wstêp i cel pracy Ochrona przyrody w leœnictwie polskim zyskuje w ostatnich latach coraz wy sz¹ rangê, choæ i dotychczas by³a ona dyscyplin¹ traktowan¹ przez leœników z nale- yt¹ uwag¹. Jednak z racji coraz szerszej ekologizacji leœnictwa, zapocz¹tkowanej przez ustawê o lasach z 1991 r. (Ustawa 1991) oraz Zarz¹dzenie nr 11A Dyrektora Generalnego Lasów Pañstwowych z 1999 r. (PGLLP 1999), a kontynuowanej przez np. obligatoryjne sporz¹dzanie planów ochrony przyrody dla nadleœnictw w ramach planu urz¹dzania lasu, zmiany w zasadach hodowli lasu czy zaliczenie wielu terenów leœnych do obszarów Natura 2000, wa nym zagadnieniem wydaje siê byæ inwentaryzacja zasobów przyrodniczych poszczególnych nadleœnictw (Olaczek 2007). Obliguje do tego równie ustawa o ochronie przyrody (Ustawa 2004) i stosowne do niej rozporz¹dzenia. Celem niniejszej pracy by³o zarysowanie stanu wiedzy o zasobach przyrodniczych lasów gospodarczych, pozostaj¹cych w zarz¹dzie Pañstwowego Gospodarstwa Leœnego Lasy Pañstwowe (PGLLP), na tle dotychczasowej wiedzy na ten temat, w szczególnoœci zagro onych oraz chronionych gatunków roœlin. Praca jest te prób¹ wskazania wagi szczegó³owej inwentaryzacji przyrodniczej jako bazy danych, przydatnej przy sporz¹dzaniu planów oraz dokonywaniu póÿniejszych modyfikacji dzia³añ hodowlanych i ochronnych w lasach. 2. Materia³ i metody Badania terenowe zosta³y przeprowadzone na terenie leœnictwa Soko³owice w Nadleœnictwie Oleœnica (N51 15'42, E17 27'39 ) RDLP Wroc³aw w czasie dwóch okresów wegetacyjnych, w latach Badania obejmowa³y poszukiwania stanowisk roœlin prawnie chronionych oraz umieszczonych na lokalnych lub ogólnopolskich listach roœlin zagro onych, w³¹czaj¹c równie stanowiska porostów oraz mszaków. W celu usprawnienia badañ leœnictwo Soko³owice podzielono na dwie czêœci. W roku 2009 zbadano pierwsz¹ czêœæ terenu, do której nale a³y oddzia³y: , 193, 260A, , , natomiast w roku 2010 przeprowadzono badania w drugiej czêœci terenu, w oddzia³ach: , ,

2 284 P. Gorzelak / Leœne Prace Badawcze, 2012, Vol. 73 (4): Podczas badañ penetrowano ka dy z oddzia³ów leœnictwa Soko³owice wzd³u transektów, usytuowanych równolegle do d³u szego boku oddzia³u. Transekty by³y oddalone od siebie o 50 m, ich liczba uzale niona by³a od szerokoœci oddzia³u. Powtórzeñ obserwacji w ka - dym z badanych oddzia³ów dokonywano w odstêpach dwutygodniowych, pocz¹wszy od pocz¹tku marca do po³owy wrzeœnia. Zbadano równie pobie nie tereny w administracyjnych granicach leœnictwa Soko³owice, niebêd¹ce w zarz¹dzie Lasów Pañstwowych. Za odrêbne stanowisko uznano populacje roœlin lub ich czêœci, znajduj¹ce siê w ró nych wydzieleniach leœnych, których oznaczenia s¹ zgodne z Planem urz¹dzania lasu dla nadleœnictwa Oleœnica na lata (BULiGL 2003). Dla stanowisk znajduj¹cych siê poza terenem w zarz¹dzie Lasów Pañstwowych podano wspó³rzêdne geograficzne. Nazewnictwo przyjêto za opracowaniem Fa³tynowicza (2003), Mirka et al. (2002) oraz Ochyry et al. (2003), wykorzystuj¹c równie klucze do oznaczania ró nych grup taksonomicznych roœlin (Nowak, Tobolewski 1975; Rothmaler 2009; Rutkowski 2004; Szafran 1957, 1961). Leœnictwo Soko³owice le y w kwadratach ATPOL 10 x10 km CE22, CE31 i CE32; poszczególne stanowiska odnoszono do tych e kwadratów (Zaj¹c et al. 2001). W celu porównania danych dokonano równie przegl¹du literatury, dotycz¹cej przyrodniczej charakterystyki badanego terenu, skupiaj¹c siê na stanowiskach roœlin zagro onych oraz chronionych (Kossowska, Turzañska 1993; BULiGL 2003; Bazan, Tarnawski 2005a, b, 2007; Gorzelak 2008, w druku; Stefañska-Krzaczek, K¹cki 2009b). 3. Charakterystyka badanego terenu Leœnictwo Soko³owice (1163,80 ha powierzchni leœnej oraz 2553,74 ha zasiêgu terytorialnego) le y w ca³oœci na Równinie Oleœnickiej, wzd³u doliny rzeki Oleœnicy, zajmuj¹c zarówno obni enie doliny, jak i wy - sze tarasy rzeczne oraz otaczaj¹ce równiny (Kondracki 1988; BULiGL 2003). Wed³ug podzia³u geobotanicznego obszar badañ znajduje siê w Dziale Brandenbursko-Wielkopolskim, Krainie Dolnoœl¹skiej, zaœ wed³ug podzia³u przyrodniczo-leœnego w Krainie Œl¹skiej, Dzielnicy Dolnoœl¹skiej (Trampler et al. 1990; Matuszkiewicz 1993). Wed³ug Romera klimat panuj¹cy na tym terenie nale y do grupy klimatów podgórskich nizin i kotlin, co jest cech¹ obszaru przejœciowego pomiêdzy klimatem atlantyckim i kontynentalnym (Schmuck 1959). Przewaga wp³ywu klimatu oceanicznego powoduje ³agodzenie amplitudy rocznej i w konsekwencji wystêpowanie ³agodnych i krótkich zim, wczesnych, wilgotnych wiosen, jak i równie ciep³ego lata (Kondracki 1998). W dolinie rzeki Oleœnicy dominuj¹ gleby zwi¹zane z dolinami rzecznymi, powstaj¹ce przy wspó³udziale wody. S¹ to zazwyczaj gleby semihydrogeniczne i hydrogeniczne. Wystêpuj¹ tutaj czarne ziemie, gleby glejobielicoziemne i gleby bagienne oraz pobagienne. Na wy szych tarasach rzecznych oraz przyleg³ych równinach wystêpuj¹ równie gleby brunatnoziemne, tj. brunatne kwaœne czy bielicoziemne-rdzawe (które stanowi¹ ponad 80% powierzchni leœnictwa) oraz gleby bielicowe (Bro ek, Zwydak 2003; BULiGL 2003; Gorzelak 2008, w druku). Rycina 1. Procentowy udzia³ typów siedliskowych lasu w leœnictwie Soko³owice (Nadleœnictwo Oleœnica) Figure 1. The percentage participation of the forest site types in Soko³owice forest administration region (Oleœnica forest district)

3 P. Gorzelak / Leœne Prace Badawcze, 2012, Vol. 73 (4): Stosownie do zró nicowania geologicznego badanego terenu wystêpuje równie zró nicowanie fitosocjologiczne spotyka siê tutaj zarówno zespo³y roœlinne typowo leœne, jak i zespo³y licznych ³¹k oraz pastwisk pozostaj¹cych w przewa aj¹cej czêœci w rêkach prywatnych w³aœcicieli. Do najczêœciej wystêpuj¹cych nale ¹ zespo³y Querco roboris-pinetum, Calamagrostio arundinaceae- Quercetum petraeae oraz Leucobryo-Pinetum dwa pierwsze zwi¹zane s¹ z typem siedliskowym lasu BMœw i LMœw oraz glebami rdzawymi, natomiast zespó³ boru œwie ego Leucobryo-Pinetum zwi¹zany jest z wystêpowaniem gleb bielicowych i ubo szych rdzawych (Matuszkiewicz 2002, 2006). Wystêpuj¹ tutaj równie liczne zbiorowiska zwi¹zane bezpoœrednio lub poœrednio z wod¹, tj. Fraxino- Alnetum, Ribeso nigri-alnetum, Ficario-ulmetum minoris; mo na równie spotkaæ zespó³ Galio sylvatici- Carpinetum betuli, jednak doœæ rzadko. W zwi¹zku z obecnoœci¹ na tym terenie kilku stawów hodowlanych wystêpuj¹ tutaj równie zbiorowiska z klas Potametea czy Phragmitetea, jak równie zbiorowiska ³¹k, muraw i pastwisk z klas Molinio-Arrenatheretea, Koelerio-Corynephoretea czy Nardo-Callunetea (Matuszkiewicz 2002; Bazan, Tarnawski 2005a, b, 2007; Matuszkiewicz 2006; Dzwonko 2007; Gorzelak 2008, w druku; Stefañska-Krzaczek, K¹cki 2009a, b). Ze wzglêdu na ró norakie wp³ywy zewnêtrzne, takie jak gospodarka rolna, leœna czy te wp³yw pobliskich osad, wymienione zbiorowiska podlegaj¹ zniekszta³ceniom ró nego typu obserwuje siê tutaj procesy monotypizacji, fruticetyzacji, cespityzacji, juwenalizacji, neofityzacji czy pinetyzacji (Stefañska-Krzaczek, K¹cki 2009a). Zró nicowanie typów siedliskowych lasu, równie powi¹zane z wystêpuj¹cymi glebami, rozk³ada siê bardzo nierównomiernie ponad 80% stanowi¹ siedliska BMœw i LMœw (ryc. 1.). Odnotowano wystêpowanie równie takich typów siedliskowych lasu jak: LMw, Lœw, Lw, Ol, Olj, L³ (BULiGL 2003). Tereny chronione na terenie leœnictwa Soko³owice reprezentowane s¹ przez trzy u ytki ekologiczne ( Olsy Spalickie", Olsy Soko³owickie" oraz Mokrad³a Boguszyckie ), jeden proponowany u ytek ekologiczny ( Uroczysko Grotowskiego Ma³e Brzezie ) oraz obszar Natura 2000 Dolina Oleœnicy i potoku Boguszyckiego (Natura 2000), obejmuj¹ce swoim zasiêgiem zarówno tereny PGL LP, jak równie tereny prywatne. 4. Wyniki dostêpnej literatury, dotycz¹cej badanego obszaru, stwierdzono wystêpowanie 68 gatunków roœlin chronionych oraz posiadaj¹cych kategoriê zagro enia na listach regionalnych i krajowych, na 686 stanowiskach (tab. 1.) (Kossowska, Turzañska 1993; BULiGL 2003; Bazan, Tarnawski 2005a, b, 2007; Gorzelak 2008, w druku; Stefañska-Krzaczek, K¹cki 2009b). Spoœród nich 52 gatunki objête s¹ ochron¹ gatunkow¹ (643 stanowiska), a 29 gatunków posiada ró ne kategorie zagro- enia (103 stanowiska). Wœród stwierdzonych gatunków roœlin wystêpuje 18 gatunków mchów (287 stanowisk) oraz 10 gatunków porostów (39 stanowisk). Wystêpowania jednego gatunku znanego z literatury (Salvia glutinosa) nie zdo³ano potwierdziæ w terenie (Bazan, Tarnawski 2007). Stanowiska dotychczas niepublikowane stanowi¹ 65,16% ogólnej liczby stwierdzeñ (55 gatunków). Pod wzglêdem liczby odnalezionych gatunków dominuj¹ zbiorowiska leœne (klasy Querco Fagetea, Alnetea glutinosae oraz Vaccinio Piceetea), których gatunki stanowi¹ 54,41% ogó³u stwierdzeñ. Stanowiska poza terenami pozostaj¹cymi w zarz¹dzie PGLLP stanowi¹ 2,62% ogó³u stwierdzeñ (15 gatunków na 18 stanowiskach). W ujêciu fitosocjologicznym (Matuszkiewicz 2006) gatunki roœlin z terenu leœnictwa Soko³owice nale ¹ do nastêpuj¹cych grup syntaksonomicznych: 1. Zbiorowiska wodne i bagienne: klasa Scheuchzerio-Caricetea 2 gatunki, klasa Potametea 3 gatunki, klasa Oxyccoco-Sphagnetea 1 gatunek. 2. Zbiorowiska szeroko pojêtych u ytków zielonych (³¹ki, murawy, pastwiska): klasa Molinio-Arrhenatheretea 5 gatunków, klasa Nardo-Callunetea 2 gatunki, kl. Koelerio-Corynephoretea 1 gatunek 3. Zbiorowiska leœne i welonowe: klasa Querco-Fagetea 16 gatunków, klasa Alnetea glutinosae 4 gatunki, klasa Vaccinio-Piceetea 17 gatunków, klasa Rhamno-Prunetea 2 gatunki. 4. Zbiorowiska segetalne, ruderalne i porêbowe: klasa Stellarietea mediae 1 gatunek. 5. Szuwary w³aœciwe i turzycowe: klasa Phragmitetea 1 gatunek. Ponadto 13 gatunków reprezentuje inne zbiorowiska. Na podstawie obserwacji przeprowadzonych w terenie na obszarze leœnictwa Soko³owice oraz analizy

4 286 P. Gorzelak / Leœne Prace Badawcze, 2012, Vol. 73 (4):

5 P. Gorzelak / Leœne Prace Badawcze, 2012, Vol. 73 (4): Chrobotek naje ony Cladonia portentosa (Dufour) 181c,h CE22 Cz Coem. 10. Chrobotek reniferowy Cladonia rangiferina (L.) Weber ex 185c; 181h; 182b CE22 Cz F.H. Wigg. 11. Chrobotek smuk³y Cladonia ciliata (Stirt.) Harm. 209f,d CE32 Cz 12. Cis pospolity Tacsus baccata L. 273a 8 CE32 Cz 13. Czartawa poœrednia Circaea intermedia Ehrh. 217a; 261b CE22 LC 14. Drabik drzewkowaty Climacium dendroides (Hedw.) 268c CE32 Cz Web. et Mohr 216i CE Dziubkowiec bruzdkowany Eurhynchium striatum (Hedw.) Schimp. 16. Dziubkowiec Zetterstedta Eurhynchium angustirete (Broth.) T. Kop. 17. Fa³downik nastroszony Rhytidiadelphus squarrosus (Hedw.) Warnst. 261a; 184h CE22 Cz 203a; 271j; 263d CE32 Cz 184h; 217a,ax, bx CE22 Cz 215k CE Fa³downik trzyrzêdowy Rhytidiadelphus triquetrus 184h CE22 Cz (Hedw.) Warnst. 19. Gajnik lœni¹cy Hylocomium splendens (Hedw.) 266f,g CE32 Cz Schimp. 180h; 184c,d,f; 181a; 182b,c,d; 185b,c CE Gr¹ el ó³ty Nuphar luteum (L.) Sibith. et Sm. 184g 1 CE22 Cz 21. Groszek b³otny Lathyrus paluster L. 184h 5 CE22 NT 276f 3 ; nieu ytek prywatny 91) CE31 215b 4 CE Groszek skrzydlasty Lathyrus montanus Bernh. 267g; 264b CE32 NT 261f CE Gruszyczka okr¹g³olistna Pyrola rotundifolia L. 186b CE22 LC 24. Kalina koralowa Viburnum opulus L. 260Aa; 183n 8 ; 184h 5 ; 186a 8 CE22 Cz 268d 1 ; 267d 1 ; 215c,t 8 CE32 276f 3 ; ³¹ka prywatna 1) CE Kocanki piaskowe Helichrysum arenarium L. ³¹ka prywatna 1) ; ³¹ka prywatna 2) CE22 Cz 26. Kokorycz w¹t³a Corydalis intermedia (L.) Merat 262a 6 ; 261c; 260Aa; CE22 LC las prywatny 1) 1) 1) 1) 2) 1) E17 25'20,N51 14'01 E17 25'20, N51 14'20 E17 28'32, N51 16'24, E17 28'37, N51 16'15 E17 29'50, N51 16'51 268d CE Konwalia majowa Convallaria majalis L. 260Aa,b 8,c 8,d,f 8 ; 261b 8,f 8,g 5 ; 262b 8,c,f 8 CE22 Cz 263a 8,d 8,f 8,h 8,i,l; 264b,d 8,f 8,h; 202a,c 8 ; 203c 8,g; 204a 8 ; CE32 211a 8 ; 212a 8,b 8 ; 213b 8,c 8 ; 298a,d 8

6 288 P. Gorzelak / Leœne Prace Badawcze, 2012, Vol. 73 (4): Kopytnik pospolity Asarum europaeum L. 184a 8 ; 216j 1,b; 260Aa; las prywatny 1) CE22 Cz 1) E17 29'49, N51 16'46 215k CE Kosaciec syberyjski Iris sibirica L. ¹ka prywatna 7 1) CE32 C/VU/V 1) E17 28'26, N51 16' Kostrzewa leœna Festuca altissima All. 183n CE22 LC 31. Kruszyna pospolita Frangula alnus Mill. 180b 8,h 8,i 8 ; 181b 8,c 8,d 8 ; 182a 8,b 8,c 8 ; 183a,b 8,c 8, CE22 Cz d 8,f 8,g 8,h 8,j 8,n,l; 184a 8,b 8,d 8,f 8,h 8,i 8 ; 185b 8,f 8 ; 186b 8,c 8,f 8 ; 187a 8,c 8 ; 216a,b,c 8,d,f 8,g 8,h 8 j 1 ; 217h 8,i 8,j 8,ax 8 ; 260Aa 8,b 8,c 8,d 8,f 8 ; 261a 8,b 8,c 8,d 8,f 8,g 8 ; 262a 8,b 8,c 8,d 8,f 8 202a 8,c 8,b 8,f 8 ; 203a,c,g 8,h 8,f; 204b,f,i,j 8 ; 205a 8,b 8,d 8,f 8,g 8 ; 206a 8,b 8,c 8,d 8,f 8 ; 207a 8,b 8,c 8 ; 208a 8,b 8,c 8,d 8,f 8 ; 209a,b 8,c,f 8 ; 211a 8,b 8 ; 212a 8,b 8,f; 213a,b 8,c 8,d 8,g,f 8 ; 214a 8,b,c 8,g 8,j 8,m, n 8,i; 215a 8,f 8,h 8,k,l 8,n 8 ; 263c 8,d,f,g 8,h 8,i; 264a,b, c,d,f,g; 265a 8,c 8,d 8,f,g 8,h 8 ; 266a 8,b 8,c 8,f 8,g 8,h 8,i 8 ; 267a 8,b 1,c 8,j 8,k,l 8,f 8,g 8,i 8 ; 268b 4,d 8,c 8,f 8 ; 271b 8,k 8,l 8 ; 272b,c 8,d 8,h,i; 273a 8 ; 274b,d 1,g,i,f 8,h 8 ; 275g, f 8,a,c 8,d,h; 277b; 297a,b,c 8 ; 298a 8,b 8,c,d 8,f 8 CE32 193a 1,b 8 ; 210b 8,c 8,d 8,f 8,g 8,h 8,i 8,j 8 ; 276a 8,b,c,d,f 8 CE Kuku³ka plamista Dactilorhiza maculata (L.) Soo ¹ka prywatna 1) CE22 C/VU 1)E17 29'22, N51 16' Kuku³ka szerokolistna Dactilorhiza majalis (RCHB.) 268a 1 CE32 C/NT P.F.HUNT & SUMMERH. 34. Listera jajowata Listera ovata (L.) R. Br. 184a 5 CE22 C 35. M¹kla tarniowa Evernia prunastri (L.) Ach. 184f,b; 180b,f, 181c,185d,c CE22 Cz/NT 211a; 213b; 264f; 268b; 267j CE M¹klik otrêbiasty Pseudevernia furfuracea (L.) Zopf 180b, 181c,185d,c CE22 C 37. Mokrad³oszka zaostrzona Calliergonella cuspidata (Hedw.) 184a,h CE22 Cz Loeske 276f CE31 268c CE Ostró eczka polna Consolida regalis Gray 275h CE32 LC 39. Pierwiosnka lekarska Primula veris L. 262b 6 CE22 Cz 40. Piórosz pierzasty Ptilium crista-castrensis (Hedw.) 205a; 266f CE32 Cz De Not. 41. P³onnik pospolity Polytrichum commune Hedw. 211a; 212a CE32 Cz 217x; 262b CE P³ucnica islandzka Cetraria islandica (L.) Acharius 181d,h CE22 Cz/VU 43. P³ucnik modry Platismatia glauca (L) W.L.Culb et 180f; 184f,b CE22 C C.F. Culb

7 P. Gorzelak / Leœne Prace Badawcze, 2012, Vol. 73 (4): Pomocnik baldaszkowy Chimaphila umbellata (L.) 186b; 182d CE22 C/EN W.P.C.BARTON 45. Porzeczka czarna Ribes nigrum L. 276f 3 CE31 Cz 268c,f CE32 262a; 261a,c; 260Aa; 216f 1 ; 184a 5 CE Próchniczek b³otny Aulacomnium palustre (Hedw.) ¹ka prywatna 1) CE32 Cz 1) E17 25'32, N51 14'09 Schwägr. 47. Przytulia wonna Galium odoratum (L.) Scop. 260Aa CE22 Cz 48. Rokietnik pospolity Pleurozium schreberi (Willd.) Mitten. 263a,b,d,f,g,h; 264a,b,c,d,f,g,h i; 265a,b,c,d,f,g,h; 266a,b,c,d,f,g,h,i; 267a,b,c,d,f,g,i,k; 268f; 271h,i; 272b,d,h,i,g; 273b,c,d,g,i,j; 274b,g,h,i,d,f; 275a,b,c,d,f,g,h; 297a,b,c,d; 298a,b,c; 277b; 209a,b,c,d,f; 208a,b,c,f; 207a; 206b,c; 205a,b,c,d; 204b,c,d,f,i,j; 203a,b,c,f,g,h,i; 202a,b,c,d,f; 211a,b; 212a,b; 213b,c,d; 214a,c; 276d; 193a,b; 210a,c,d; CE31 182a,b,c,d; 183a,b,f,c,d;181a,b,c,d,g,f,h; 180d,g,h,i,b,f; CE22 184b,c,d,f; 185a,b,c,d,f; 186a,b,c,d, f; 187a,b,c; 216a,f; 260Ab,c,d, f; 261b,d,f,g; 262b,c,d,f; 216f; 217a,ax,bx,fx CE32 Cz 49. Rutewka w¹skolistna Thalictrum lucidum L. 184a 5 CE22 LC 1) E17 25'21, N51 13'58 276f 3 ; nieu ytek prywatny 91) CE31 215b 4 CE Rzêœl hakowata Callitriche hamulata Kutz. ex 215 c; 214b CE32 DD W.D.J. Koch 51. Siedmiopalecznik b³otny Comarum palustre L. ³¹ka prywatna 1) CE32 NT 1) E17 25'32, N51 14' Skrzyp olbrzymi Equisetum telmateia Ehrh. 184a 5 CE22 C/VU 1) E17 25'17, N51 14'10 nieu ytek prywatny 91) CE32 268d 4 CE Starzec b³otny Senecio congestus (R.Br.) D.C. 184g 5 CE22 VU 1) E17 25'24, N51 14'00 nieu ytek prywatny 91) CE31 214b 4 ; 215c 4 CE Starzec kêdzierzawy Senecio rivularis (Waldst. & Kit.) 268a 6,d 6,c; 215c; 214m CE32 NT DC. 216i CE Œniedek baldaszkowaty Ornithogalum umbellatum L. 187c CE22 LC 56. Œnie yca wiosenna Leucojum vernum L. 260Aa 6 ; ³¹ka prywatna 1) CE22 C/NT/V 1)E17 29'53, N51 16' Œnie yczka przebiœnieg Galanthus nivalis L. 260Aa CE22 C/NT 297c 6 CE32 prawdopodobnie synantropijne

8 290 P. Gorzelak / Leœne Prace Badawcze, 2012, Vol. 73 (4): Sza³wia lepka Salvia glutinosa L. proponowany u ytek ekologiczny Uroczysko CE22 RE nie potwierdzono Grotowskiego Ma³e Brzezie Torfowiec nastroszony Sphagnum squarrosum L. 260Aa; 184h CE22 Cz 268c CE Torfowiec b³otny Sphagnum palustre L. 184h CE22 C 61. Tujowiec tamaryszkowy Thuidium tamariscinum (Hedw.) 184h; 260Aa CE22 Cz Br. Eur. 62. Turzyca tunikowa Carex appropinquata Schum. 215c 4,a 4 ; 214a 4 ; ³¹ka prywatna 1) CE32 NT nieu ytek prywatny 92) CE31 ³¹ka prywatna 3) ; 216h 5 CE Wawrzynek wilcze³yko Daphne mezereum L. 260Aa; 184a 8 ; 216b 8,g 5 ; 217h 8,i 8 CE22 C 214m 4 ; 213a 8 CE Wid³ak goÿdzisty Lycopodium clavatum L. 203a CE32 C/VU 182b CE Wid³ak ja³owcowaty Lycopodium annotinum L. 266i 6 CE32 C/VU 66. Wid³oz¹b kêdzierzawy Dicranum polysetum Sw. 180i,h; 184d,f; 182b; 181a,c,h,d; 185b,c; 186a,b,c,f; CE22 Cz/VU 187a,c 204f; 208b; 209a,b,c; 266f,g,b CE Wid³oz¹b miot³owy Dicranum scoparium (L.) Hedw. 181a,c,h; 185b,c; 187a,c; 182b; 186b,f CE22 Cz 264g; 209a,b; 204f; 208b; 205g CE W³osienicznik wodny Batrachium aquatile (L.) Dum. 184a 5 CE22 C 276f 3 CE31 1) 2) 3) E17 28'32, N51 16'04 E17 25'14, N51 14'06 E17 29'15, N51 16'36 ród³o / Source: 1 Kossowska, Turzañska 1993, 2 Stefañska-Krzaczek, K¹cki 2009b, 3 Bazan, Tarnawski 2005a, 4 Bazan, Tarnawski 2005b, 5 Bazan, Tarnawski 2007, 6 Gorzelak 2008, 7 Gorzelak (w druku), 8 BULiGL 2003, 9 Tarnawski 2004.

9 P. Gorzelak / Leœne Prace Badawcze, 2012, Vol. 73 (4): Dyskusja i wnioski Szczegó³owa inwentaryzacja chronionych oraz zagro onych wyginiêciem gatunków flory na terenie leœnictwa Soko³owice w znacznym stopniu uzupe³ni³a wyniki wczeœniejszych, licznych badañ na tym terenie. Blisko 2/3 liczby stanowisk nie by³o wczeœniej zarejestrowanych, chocia w granicach leœnictwa znajduje siê wiele terenów chronionych (trzy u ytki ekologiczne, jeden proponowany u ytek ekologiczny oraz obszar Natura 2000). Wobec zmieniaj¹cego siê charakteru lasów w Polsce zwi¹zanego z przebudow¹ litych soœnin na drzewostany odpowiadaj¹ce siedlisku, zmian zachodz¹cych w zespo³ach roœlinnych na skutek zaniechania niektórych aspektów tradycyjnego sposobu u ytkowania terenów leœnych (wypas, zbiór œcio³y), wp³ywu zwi¹zków azotowych na roœlinnoœæ i glebê, zmian klimatycznych oraz problemu zachowania ró norodnoœci biologicznej, dane te mog¹ stanowiæ doskona³¹ bazê podstawow¹, przydatn¹ w planowaniu zarówno dzia³añ z zakresu ochrony przyrody, jak równie ochrony i hodowli lasu (Czerepko, Soko³owski 2006; Krzy anowski et al. 2002; Matuszkiewicz (red.) 2007; Szwagrzyk 2007; Korzeniak 2009; Za³uski 2009). Fakt ten ma du e znaczenie, zw³aszcza wobec stwierdzenia, e tak wysoki procent nieznanych stanowisk flory nie jest przypadkiem odosobnionym, lecz znajduj¹cym potwierdzenie w literaturze (K¹cki et al. 2003). Ochrona stanowisk rzadkich i zagro onych wyginiêciem gatunków flory w lasach nie wymaga zaniechania u ytkowania zasobów drzewnych czy te wy³¹czenia z u ytkowania terenów leœnych, a tylko modyfikacji standardowych czynnoœci z zakresu ochrony i hodowli lasu, wykonywanych w ramach planu urz¹dzania lasu dla nadleœnictw PGLLP, chocia mo e byæ czasami obci¹ eniem dla gospodarki leœnej (Kujawa-Pawlaczyk, Pawlaczyk 2001, 2003; Fa³tynowicz 2006; Szwagrzyk 2007; Referowska-Chodak 2010). Czynnoœci takie, jak: czyszczenia, trzebie e czy u ytkowanie rêbne drzewostanu, powinny byæ poprzedzone lustracj¹ terenu w celu zidentyfikowania wystêpuj¹cych tam rzadkich i chronionych gatunków flory. Nale y zwróciæ uwagê równie na gatunki porostów epifitycznych, wœród których równie wystêpuj¹ gatunki zagro one (w badanym leœnictwie 4 gatunki na 22 stanowiskach). Nastêpstwem tego bêdzie, w miarê mo liwoœci, pe³na ochrona tych e gatunków, poprzez lokalizacjê szlaków zrywkowych poza ich stanowiskami, unikanie œcinki oraz zak³adania sk³adnic w miejscach ich wystêpowania czy te lokalizacja kêp ekologicznych, wyznaczanych w ramach u ytkowania rêbnego, w miejscach wystêpowania rzadkich gatunków. Czynnoœci z zakresu ochrony lasu, a dok³adnie ich lokalizacjê w terenie, tj. wyk³adanie drzew zgryzowych dla jeleniowatych czy wyk³adanie pu³apek klasycznych na szkodniki wtórne, powinno równie planowaæ siê na podstawie lustracji terenowej w celu unikniêcia przypadkowego zniszczenia cennych przyrodniczo stanowisk flory (Berdowski 2003; Fa³tynowicz 2006; Olaczek 2007; Gorzelak 2008, 2009). Jednoczeœnie stwierdziæ trzeba, e sama gospodarka leœna bywa jednym z czynników generuj¹cych rozprzestrzenianie siê lub ochronê niektórych gatunków, poprzez nisze ekologiczne, które tworzone s¹ w trakcie zabiegów hodowlanych, np. rozprzestrzenianie siê porostów z rodzaju Cladonia wzd³u u ytkowanych dróg i szlaków zrywkowych (Kujawa-Pawlaczyk, Pawlaczyk 2003; Fa³tynowicz 2006). Dane o stanie flory powinny byæ zawarte w planie ochrony przyrody wraz ze szczegó³owymi zaleceniami dotycz¹cymi dzia³añ potrzebnych dla zachowania stanowisk tych e gatunków. Niestety metodyka prac urz¹dzeniowych nie jest w stanie obj¹æ swoim zakresem pe³nej inwentaryzacji zagro onych i chronionych gatunków roœlin, co wyraÿnie widaæ w prezentowanym materiale badawczym dane o stanowiskach rzadkich i chronionych gatunków roœlin, opracowane na podstawie planu urz¹dzania lasu (PUL) (BULiGL 2003) dla nadleœnictwa Oleœnica, stanowi¹ 26,82% ogó³u stanowisk oraz 11,76% liczby gatunków stwierdzonych w trakcie badañ, przy czym g³ównym gatunkiem inwentaryzowanym by³a kruszyna pospolita (80,97% liczby stwierdzonych w PUL stanowisk). Dlatego celowym jest korzystanie z informacji pracowników terenowych LP oraz uzupe³nienie danych na podstawie literatury, jak równie w porozumieniu ze specjalistami. Wi¹ e siê to równie z dobrym rozpoznawaniem gatunków przez pracowników terenowych LP, co powinno byæ wspierane poprzez szkolenia z tego zakresu (Gorzelak 2008; Referowska-Chodak 2010). Innym aspektem jest ochrona czynna chronionych i zagro onych gatunków flory, która generuj¹c koszty, obci¹ a finansowo PGLLP, jak równie niespójne prawo ochrony przyrody, dotycz¹ce zw³aszcza obszarów Natura 2000, co rodzi wiele powa nych pytañ dotycz¹cych gospodarki leœnej na tych terenach problemy te nie zosta³y do tej pory rozwi¹zane systemowo (Szwagrzyk 2007; Referowska-Chodak 2010; Kacprzak 2011). Wyniki przeprowadzonych badañ pozwalaj¹ na sformu³owanie nastêpuj¹cych wniosków: 1. Ochrona stanowisk rzadkich i zagro onych wyginiêciem gatunków flory w lasach nie wymaga zaniechania u ytkowania zasobów drzewnych czy te wy³¹czania z u ytkowania terenów leœnych.

10 292 P. Gorzelak / Leœne Prace Badawcze, 2012, Vol. 73 (4): Szczegó³owe rozpoznanie stanowisk zagro onych i chronionych gatunków flory mo e stanowiæ doskona³¹ bazê podstawow¹, przydatn¹ w planowaniu dzia³añ z zakresu ochrony przyrody, ochrony i hodowli lasu. 3. Stan rozpoznania stanowisk zagro onych i chronionych gatunków flory jest dalece niewystarczaj¹cy wobec obowi¹zuj¹cego prawa oraz tendencji panuj¹cych w szeroko pojêtej ochronie przyrody. Literatura Bazan S., Tarnawski D. 2005a. Proponowany u ytek ekologiczny Olsy Spalickie. Maszynopis. Instytut Zoologiczny Uniwersytetu Wroc³awskiego, Zak³ad Bioró norodnoœci i Taksonomii Ewolucyjnej. Bazan S., Tarnawski D. 2005b. Proponowany u ytek ekologiczny Olsy Soko³owickie. Maszynopis. Instytut Zoologiczny Uniwersytetu Wroc³awskiego, Zak³ad Bioró - norodnoœci i Taksonomii Ewolucyjnej. Bazan S., Tarnawski D Proponowany u ytek ekologiczny Uroczysko Grotowskiego Ma³e Brzezie. Maszynopis. Instytut Zoologiczny Uniwersytetu Wroc³awskiego, Zak³ad Bioró norodnoœci i Taksonomii Ewolucyjnej. Berdowski W Zanikanie gatunków leœnych na Dolnym Œl¹sku, w: Zagro one gatunki flory naczyniowej Dolnego Œl¹ska (red. Z. K¹cki). Instytut Biologii Roœlin Uniwersytetu Wroc³awskiego, Wroc³aw, Polskie Towarzystwo Przyjació³ Przyrody Pro Natura, s ISBN Bro ek S., Zwydak M., Atlas gleb leœnych Polski. Warszawa. Centrum Informacji Lasów Pañstwowych, 466 s. ISBN BULiGL Plan urz¹dzania lasu dla Nadleœnictwa Oleœnica na lata Maszynopis. Biuro Urz¹dzania Lasu i Geodezji Leœnej w Brzegu. Cieœliñski S., Czy ewska K., Fabiszewski J Czerwona lista porostów w Polsce, w: Czerwona lista roœlin i grzybów Polski (red. Z. Mirek, K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Szel¹g). Kraków, Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, s ISBN Czerepko J., Soko³owski A. W Zmiany roœlinnoœci mokrade³ leœnych na terenie Bia³owieskiego Parku Narodowego w przeci¹gu ostatnich lat badañ. Materia³y z konferencji jubileuszowej z okazji 85-lecia Bia³owieskiego Parku Narodowego Nauka Przyroda Cz³owiek, Bia³owie a, Wydawnictwo Bia³owieskiego Parku Narodowego, s Dzwonko Z Przewodnik do badañ fitosocjologicznych. Poznañ Kraków, Instytut Botaniki Uniwersytetu Jagielloñskiego, 304 s. ISBN Fa³tynowicz W The lichens, lichenicolous and allied fungi of Poland. An annotated checklist. Kraków, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Science. Fa³tynowicz W Porosty w lasach Polski znaczenie, zagro enie, ochrona. Rogów, Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leœnej, 8(4): Gorzelak P. (w druku). Nowe stanowisko kosaæca syberyjskiego Iris sibirica L. (Iridaceae) na Dolnym Œl¹sku. Acta Botanica Silesiaca. Gorzelak P Zagro one oraz chronione gatunki flory naczyniowej Równiny Oleœnickiej oraz zachodniej czêœci Wzgórz Trzebnickich. Acta Botanica Silesiaca, 3: Gorzelak P Nowe stanowisko widlicza sp³aszczonego Diphasiastrum complanatum L. (Lycopodiaceae) na Dolnym Œl¹sku i mo liwoœci jego ochrony z punktu widzenia leœnika. Acta Botanica Silesiaca, 4: Kacprzak P Problemy gospodarki leœnej na obszarach Natura Warszawa, Wydawnictwo Œwiat, Biblioteczka Leœniczego, 335. K¹cki Z., Dajdok Z., Szczeœniak E Czerwona lista roœlin naczyniowych Dolnego Œl¹ska, w: Zagro one gatunki flory naczyniowej Dolnego Œl¹ska (red. Z. K¹cki). Wroc³aw, Instytut Biologii Roœlin Uniwersytetu Wroc³awskiego, Polskie Towarzystwo Przyjació³ Przyrody Pro Natura, s ISBN Kondracki J Geografia fizyczna Polski. Warszawa, PWN, 463 s. ISBN Korzeniak J National monitoring of threats and the effectiveness of vascular plant protection in Poland, w: Rare, relict and endangered plants and fungi in Poland (eds. Z. Mirek, A. Nikel). Kraków, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Science, s ISBN Kossowska M., Turzañska M Inwentaryzacja stanowisk chronionych gatunków roœlin na terenie gminy Oleœnica. Maszynopis. Wojewódzki Konserwator Przyrody we Wroc³awiu. Krzy anowski A., Zaj¹czkowski S., Zielony R Struktura siedlisk leœnych w Polsce oraz kierunki zmian, w: In ynieria ekologiczna, 6 (red. J. Siuta) Warszawa, Polskie Towarzystwo In ynierii Ekologicznej, s ISBN Kujawa-Pawlaczyk J., Pawlaczyk P Rzadkie i zagro- one roœliny naczyniowe lasów Ziemi Lubuskiej i u yc. Œwiebodzin, Wydawnictwo Lubuskiego Klubu Przyrodników, 222 s. ISBN Kujawa-Pawlaczyk J., Pawlaczyk P Ochrona rzadkich i zagro onych roœlin w lasach. Œwiebodzin, Wydawnictwo Lubuskiego Klubu Przyrodników, 118 s. ISBN Matuszkiewicz J. M Krajobrazy roœlinne i regiony geobotaniczne Polski. Prace Geograficzne, 158: Matuszkiewicz J. M Zespo³y leœne Polski. Warszawa, PWN, 357 s. ISBN Matuszkiewicz J. M. (red.) Geobotaniczne rozpoznanie tendencji rozwojowych zbiorowisk leœnych w wybranych regionach Polski. Warszawa, PAN, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. S. Leszczyckiego, Monografie 8, 976 s. ISBN Matuszkiewicz W Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roœlinnych Polski. Warszawa, PWN, 537 s. ISBN Mirek Z., Piêkoœ-Mirkowa H., Zaj¹c A., Zaj¹c M., Paul W., Ronikier M. et al Flowering plants and pteridophytes of Poland a checklist. Biodiversity of Poland, 1.

11 P. Gorzelak / Leœne Prace Badawcze, 2012, Vol. 73 (4): Kraków, W. Szafer Institite of Botany. Polish Academy of Sciences, 442 s. ISBN Natura 2000 viewer. Natura 2000 Standard Data Form Dolina Oleœnicy i Potoku Boguszyckiego, PLH European Enviroment Agency. europa.eu/natura2000/sdf.aspx?site=plh020091#1 [ ]. Nowak J., Tobolewski Z Porosty polskie. Opisy i klucze do oznaczania porostów w Polsce dotychczas stwierdzonych lub prawdopodobnych. Warszawa Kraków, PWN, 1177 s. Ochyra R Czerwona lista mchów zagro onych w Polsce, w: Czerwona lista roœlin zagro onych w Polsce (red. K. Zarzycki, W. Wojewoda) Warszawa, PWN, s Ochyra R., arnowiec J., Bednarek-Ochyra H Census catalogue of Polish mosses, w: Biodiversity of Poland, 3 (red. Z. Mirek), s ISBN X. Olaczek R Inwentaryzacja przyrodnicza w Lasach Pañstwowych kolejny krok na drodze ekologizacji gospodarki leœnej, w: Siedliska i gatunki wskaÿnikowe w lasach (red. D. Anderwald). Rogów, Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leœnej, 2/3(16): PGLLP Zarz¹dzenie Nr 11 A Dyrektora Generalnego Lasów Pañstwowych z dnia 11 maja 1999 r. zmieniaj¹ce Zarz¹dzenie Nr 11 Dyrektora Generalnego Lasów Pañstwowych z dnia 14 lutego 1995 roku w sprawie doskonalenia gospodarki leœnej na podstawach ekologicznych. Pañstwowe Gospodarstwo Leœne Lasy Pañstwowe. Referowska-Chodak E Leœne chronione gatunki roœlin naczyniowych, w: Unia Europejska dla zachowania ró norodnoœci biologicznej polskich lasów. (red. D. Anderwald). Studia i Materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo- Leœnej, 2(25): Rothmaler W Exkursionsflora von Deutschland, Band 3. Gefäßpflanzen: Atlasband. Heidelberg, Spektrum Akademischer Verlag, 753 s. ISBN Rutkowski L Klucz do oznaczania roœlin naczyniowych Polski ni owej. Warszawa, PWN, 814 s. ISBN Schmuck A Zarys klimatologii Polski. Warszawa, PWN, 160 s. Stefañska-Krzaczek E., K¹cki Z. 2009a. Identyfikacja leœnych siedlisk przyrodniczych NATURA 2000 na przyk³adzie Nadleœnictwa Oleœnica Œl¹ska. Leœne Prace Badawcze, 70(1): Stefañska-Krzaczek E., K¹cki Z. 2009b. Fitosocjologiczna charakterystyka leœnych siedlisk przyrodniczych Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 w nadleœnictwie Oleœnica Œl¹ska. Acta Botanica Silesiaca, 4: Szafran B. (oprac.) Mchy (Musci), t. 1, w: Flora Polska, Roœliny Zarodnikowe Polski i Ziem Oœciennych. Warszawa, PWN, 448 s. Szafran B. (oprac.) Mchy (Musci), t. 2, w: Flora Polska, Roœliny Zarodnikowe Polski i Ziem Oœciennych. Warszawa. PWN, 405 s. Szwagrzyk J Przestrzenne aspekty ochrony przyrody w lasach, w: Siedliska i gatunki wskaÿnikowe w lasach (red. D. Anderwald ). Rogów, Studia i materia³y Centrum Edukacji Przyrodniczo-Leœnej, 2/3(16): Tarnawski D Proponowany u ytek ekologiczny Mokrad³a Boguszyckie. Maszynopis. Instytut Zoologiczny Uniwersytetu Wroc³awskiego, Zak³ad Bioró norodnoœci i Taksonomii Ewolucyjnej. Trampler T., Kliczkowska A., Dmyterko E., Sierpiñska A Regionalizacja przyrodniczo-leœna Polski na podstawach ekologiczno-fizjograficznych. Warszawa, Pañstwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leœne, 155 s. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dz.U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880, z 2005 r. Nr 113, poz. 954, Nr 130, poz Ustawa z dnia 28 wrzeœnia 1991 r. o lasach. Dz.U nr 101 poz Zaj¹c A., Zaj¹c M. (red.) Atlas rozmieszczenia roœlin naczyniowych w Polsce. Kraków, Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagielloñskiego, 714 s. ISBN Za³uski T A voice in the discussion on threatened species. w: Rare, relict and endangered plants and fungi in Poland. (eds Z. Mirek, A. Nikel) Kraków, W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Science, s ISBN Zarzycki K., Szel¹g Z. (red.) Czerwona lista roœlin naczyniowych w Polsce, w: Czerwona lista roœlin i grzybów Polski. (red. Z. Mirek, K. Zarzycki, W. Wojewoda, Z. Szel¹g) Kraków, Instytut Botaniki im. W. Szafera, PAN, s ISBN Praca zosta³a z³o ona r. i po recenzjach przyjêta r. 2012, Instytut Badawczy Leœnictwa

12