Generowanie i propagacja pęknięć w stopach żelaza - wybrane przykłady

Transkrypt

1 Generowane propagacja pęknęć w stopach żelaza - wybrane przykłady WPROWADZENIE Fraktografczne badana morfolog powerzchn przełomów wnoszą znaczący wkład w rozwój wedzy materałoznawczej. Badana te przez bardzo dług okres mały charakter makroskopowy na podstawe ukształtowana przełomu jego wyglądu pozwalały ocenać jakość procesu technologcznego wytwarzana materału, względne mechankę powstawana złomu elementu konstrukcyjnego. Przełomowym momentem w rozwoju fraktograf było zbudowane w połowe lat sześćdzesątych ubegłego stuleca mkroskopu skanngowego elektronowego (SEM) jego zastosowane w badanach materałoznawczych [l, 2]. Mkroskop ten, 0 głęb ostrośc do klkuset razy wększej od osąganej w mkroskopach śwetlnych, okazał sę szczególne przydatny do obserwacj powerzchn przełomów przy dużych powększenach od 200 do razy z zachowanem przestrzennośc" obrazu jego cągłośc w całym zakrese osągalnych powększeń. Mkroskopa skanngowa jako metoda bezpośredna usunęła nedogodnośc zwązane ze stosowanem do badana przełomów mkroskop elektronowej transmsyjnej (TEM), metodą pośredną na replkach odwzorowujących topografę powerzchn przełomu. Mkroskopa elektronowa, główne skanngowa przyczynła sę do wydatnego wzbogacena usystematyzowana wedzy o mechanzmach pękana dekohezj materałów w aspekce mkrostrukturalnym. W szczególnośc stało sę możlwe ujawnane czynnków strukturalnych determnujących generowane mkroszczeln 1 rozwój pękana określonego materału przy uwzględnenu rodzaju morfolog faz, stanu, welkośc oraz prędkośc częstotlwośc dzałana naprężeń wywołanych obcążenem, temperatury oraz czynnków fzykochemcznych (korozj, radacj). Płaszczyznę odnesena dla klasyfkacj mechanzmów pękana odpowadających m morfologcznych odman przełomów stanową wynk uzyskwane w próbach dynamcznego zgnana (udarnośc) w warunkach trójosowego stanu naprężena (płaskego stanu odkształcena). Przyjęta systematyka przełomów termnologa są oparte na bogatym materale eksperymentalnym docekanach teoretycznych [3-r-5]. W warunkach pełzana zmęczena materałów występują mechanzmy dekohezj odpowadające m morfologczne cechy przełomów różnące sę od występujących w konwencjonalnych próbach mechancznych: statycznych dynamcznych [6, 7]. W nektórych przypadkach trawene powerzchn przełomu ujawna dodatkowe szczegóły przebegu pękana [8]. Istotne wzbogacene możlwośc nterpretacyjnych mechanzmu pękana rol czynnków strukturalnych zapewna uzupełnene obserwacj mkroskopowych wynkam analzy chemcznej mkroobszarów przełomu. Można równeż oczekwać stotnego postępu w rozwoju fraktograf loścowej [9-=-11]. Dotychczasowe badana fraktografczne o charakterze jakoścowym, uzupełnane nterpretacyjne wynkam badań metalografcznych mkroanaltycznych, pozwolły na stosunkowo szczegółowe poznane strukturalnych mechanzmów pękana dekohezj materałów. Fraktografa od bardzo dawna okazuje sę równeż Prof. dr'hab. nż. Adolf Macejny (knom@polsl.katowce.pl), dr nż. Lesław Gajda - Katedra Nauk o Materałach, Poltechnka Śląska, dr nż. Robert Życńsk - Instytut Metal Neżelaznych w Glwcach przydatna do oceny poprawnośc przebegu procesów technologcznych ch wpływu na jakość wytwarzanego materału. Ne mnejsze znaczene mają badana fraktografczne dla oceny cech użytkowych mechank pękana elementów konstrukcyjnych. Osąganu przez fraktografę wymenonych celów służy weryfkowane, systematyzowane uogólnane gromadzonych danych dośwadczalnych. Przyczynek do tego zagadnena stanow nnejsze opracowane oparte na wynkach badań fraktografcznych prowadzonych w Instytuce Inżyner Materałowej oraz Katedrze Nauk o Materałach Poltechnk Śląskej. Celem przedstawonego opracowana było porównawcze zestawene charakterystycznych dla wybranych stopów żelaza o określonej mkrostrukturze, morfologcznych odman przełomów próbek z badań udarnośc prowadzonych w temperaturze pokojowej w temperaturach obnżonych. Badanom poddano następujące stopy żelaza: - stale nsko- wysokostopowe o strukturze ferrytycznej austentycznej, - stale stalwa po obróbce ceplnej, - żelwo: szare, sferodalne cąglwe. W prowadzonych badanach koncentrowano sę na określenu czynnków strukturalnych warunkujących występowane mkroszczeln ch przechodzene w makropęknęce. Zwrócono szczególną uwagę na efekty strukturalne wpływające na zwększene powerzchn przełomu, a tym samym wzrost energochłonnośc procesu pękana. Dla uwypuklena oddzaływana składnków strukturalnych na przebeg pękana część przełomów próbek udarnoścowych poddano trawenu w następujących odczynnkach: 1: 10 g nadsarczanu amonu +100 cm 3 wody destylowanej; 2: 3 cm 3 kwasu azotowego + 10 cm 3 kwasu solnego cm 3 alkoholu etylowego; 3: 3 g chlorku żelaza + 10 cm 3 kwasu solnego + 90 cm 3 alkoholu etylowego, 4: 50% roztwór kwasu solnego. Badana mkrofraktogralczne prowadzono na mkroskopach skanngowych: JEOL JSM-S1 JSM-35 oraz Htach S WYNIKI BADAŃ Stale ferrytyczne austentyczne W nskowęglowych stalach normalzowanych domnuje transkrystalczne łuplwe pękane zaren ferrytu, a pęknęca są ncjowane na grancach zaren (rys. 1). Charakterystyczne fgury trawena ujawnone na płaszczyznach łuplwośc wskazują, że pęknęca następują w płaszczyznach {100}. Obserwowane w częśc zaren uskok na płaszczyznach łuplwośc są pęknęcam wtórnym na ogół wynkają z łączena w pęknęca główne, pękana łuplwego w równoległych do sebe płaszczyznach (rys. 2). Uskok powstają równeż przy napotkanu frontu pęknęca na dyslokacje śrubowe, grance skręcena blźnak. W ferrytycznych stalach wysokochromowych podatność do pękana transkrystalcznego łuplwego zwększa sę wydatne z obnżenem temperatury ze wzrostem welkośc zarna ferrytu. Wskazują na to wynk uzyskane w badanach stal OH17T [12]. Przy welkośc zarna ferrytu d = 5,3xlO~ 3 [mm] przełom stal pochodzący z próby udarnoścowej wykonanej w 20 C ma 148 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA ROK XXVI

2 postać ąuas-łuplwą, tj. ze śladam pęknęć cąglwych (rys. 3). Z obnżenem temperatury próby do 196 C występuje typowy przełom transkrystalczny łuplwy (rys. 4). Wzrost welkośc zarna ferrytu stal OH17T do d = 1,40 mm prowadz do pełnej domnacj pęknęć transkrystalcznych łuplwych zarówno w temperaturze 20 C, jak -196 C (rys. 5 6). W stal austentycznej zarówno w temperaturze pokojowej, jak w temperaturach obnżonych domnuje pękane transkrystalczne cąglwe. Potwerdzają to wynk uzyskane dla stal 1H18N9T. Obserwacje powerzchn przełomów po wytrawenu, uzupełnone wynkam badań analtycznych, prowadzą do wnosku, że pękane jest ncjowane na grancach mędzyfazowych węglkoazotków tytanu wtrąceń nemetalcznych z austentyczną osnową (rys. 7 8). Rys. 1. Transkrystalczny łuplwy przełom nskowęglowej stal ferrytycznej Fe-S. Na fasetach łuplwośc wdoczne fgury trawena. Trawene odczynnkem 3 Fg. 1. Transcrystallne cleavage fracture of the Iow - carbon ferrtc Fe S steel. The etchfgures are vsble on the cleavage facets; etchant 3 Stale stalwa po obróbce ceplnej W stopach żelaza o strukturze ferrytyczno-perltycznej mechanzm pękana odpowadająca mu postać przełomu zależą w znacznym Rys. 2. Uskok płaszczyzny łuplwośc w zarne ferrytu stal Fe-S Fg. 2. The cleavage panę steps n the ferrte gran of the Fe-S steel l mm n BI f Wm Rys. 4. Transkrystalczny łuplwy przełom ferrytycznej stal OH17T o welkośc zarna ferrytu d = 5,3 x 10 ~ 3 mm próba przełomu w-196 C[12] Fg. 4. Transcrystallne cleavage fracture of the ferrtc OH17T type steel wth ferrte gran sze d = 5.3 xlo~ 3 mm, fracture test at 196 C [12] 11 ; \ Rys. 3. Quas-hplwy przełom ferrytycznej stal OH17T o welkośc zarna ferrytu d = 5,3 x 10 ~ 3 [mm] próba przełomu w 20 C [12] Fg. 3. Quas-cleavage fracture of the ferrtc OH17Ttype steel wth ferrte gran sze d = 5.3 x W 3 mm, fracture test at 20 C [12] Rys. 5. Przełom transkrystalczny łuplwy ze śladam pękana mędzyzarnstego ferrytycznej stal OH17T o welkośc zarna ferrytu d = 0,14 mm próba przełomu w 20 C [12] Fg. 5. Transcrystallne cleavage fracture wth traces of ntercrystallne crackng n the ferrtc OH17T type steel wth gran sze d = 0.14 mm, fracture test at 20 C [12] NR INŻYNIERIA MATERIAŁOWA 149

3 >«r,. : : ".Y; ' /-: Rys. 6. Transkrystalczny łuplwy przełom ferrytycznej stal OH17T o welkośc zarna d = 0,14 mm, próba przełomu w 196 C [12] Fg. 6. Transcrystallne cleavage fracture of the ferrtc OH17T type steel wth gran sze d = 0.14 mm, fracture test at 196 C [12] Rys. 8. Przełom stal 1H18N9T jak na rys. 7, trawene odczynnkem 2 w temp. 70 C Fg. 8. Fracture mage of the lh18n9ttype steel as on Fg. 7, etched wth reagent 2 at 70 C "r l l j.,:... < r%: -,,, ^. l w I m S :'' Rys. 7. Transkrystalczny cąglwy przełom austentycznej stal 1H18N9T. Na wytrawonej powerzchn przełomu ujawnone wtrącena nemetalczne wydzelena węglkoazotków tytanu. Trawene odczynnkem 2 w temp. 70 C Fg. 7. Transcrystallne ductle fracture of the austentc 1H18N9T type steel wth nonmetallc nclusons and ttanum carbontrdes revealed on the etched fracture surface. Etchng wth reagents 2 at 70 C Rys. 9. Transkrystalczny łuplwy przełom stalwa L35GN po wyżarzanu ujednorodnającym w 1050 C/24 h Fg. 9. Transcrystattne cleavage fracture of the L35GN type cast steel after homogenzng treatment at 1050 C/24h stopnu od welkośc zarna równomernośc rozmeszczena składnków fazowych w mkrostrukturze. Przykładem są wynk uzyskane w badanach stalw konstrukcyjnych [13]. Grubozarnsta mkrostruktura po wyżarzanu ujednorodnającym w wysokej temperaturze skutkuje transkrystalcznym łuplwym pękanem w temperaturze pokojowej (rys. 9 10). Następne normalzowane przywraca przełomom postać cąglwą (rys. 11), a wyżarzane zupełne tylko częścowo (rys. 12). Transkrystalczne łuplwe pękane martenzytycznych stal wysokochromowych jest częścowo modyfkowane fzykochemcznym strukturalnym stanem przygrancznych stref austentu podlegającego przemane. Ze wzrostem temperatury austentyzowana coraz wyraźnej zaznaczają sę pasma pęknęć cąglwych przy grancach zaren byłego austentu (rys ). Efekt ten charakterystyczny równeż dla przypadku nemartenzytycznych produktów przemany austentu (rys. 15) można tłumaczyć obecnoścą austentu szczątkowego w przygrancznych strefach byłych zaren austentu. Wysoke odpuszczane usuwa bowem te efekty, a przełom przyjmuje cąglwą postać na całej powerzchn (rys. 16). Rys. 10. Transkrystalczny łuplwy przełom sauwa L35GSM po wyżarzanu ujednorodnającym w 1050 C/24 h Fg. 10. Transcrystallne cleavage fracture of the L35GSM type cast steel after homogenzng treatment at 1050 C/24h 150 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA ROK XXVI

4 p : Rys. 11. Transkrystalczny cąglwy przełom stalwa L35GN po ujednorodnanu w 1050 C/48h normalzowanu w 920 C/lh Fg. 11. Transcrystallne ductle fracture of the L35GN type cast steel after homogenzng treatment 1050 C/48h and normalzaton at 920 C/1 h Rys. 13. Przełom transkrystalczny łuplwy z pasmem pękana cąglwego wzdłuż grancy zarna perwotnego austentu, stal H9AMFNb (P91) hartowana z 1050 C/1 h/woda Fg. 13. Transcrystallne cleavage fracture wth the ductle bandalong the pror austente gran boundary, the H9AMFNb (P91) type steel after ąuenchngfrom W50 C/lh/water Rys. 12. Przełom transkrystalczny z udzałem pęknęć cąglwych łuplwych, stalwo L35GN po ujednorodnenu w 1050 C/24 h wyżarzanu zupełnym w 920 C/1 h Fg. 12. Transcrystallne fracture wth a share of cleavage and ductle cracks, the cast steel ofl35gn type after homogenzaton at 1050 C/24 h and ful annealng at 920 C/1 h Rys. 14. Przełom jak na rys. 13, stal H9AMFNb (P91) hartowana z 1250 C/lh/(woda) Fg. 14. Thefracture mage as on the Fg. 13, the H9AMFNb (P91) type steel after ąuenchng from 1250 C/1 h/water Żelwa Charakterystyczną cechą rozwoju pęknęć w perlce żelwa szarego jest wyraźne zaznaczone ch prostopadłe usytuowane do kolon płytek cementytu (rys. 17). Grance kolon są na ogół mejscam generowana pęknęć. W żelwe sferodalnym z przewagą osnowy ferrytycznej pękane przebega mechanzmem transkrystalcznym łuplwym (rys. 18). Kwadratowe fgury trawena ujawnone na powerzchn przełomu wskazują, że fasety łuplwośc są usytuowane w płaszczyznach {100}. Na grancy mędzyfazowej osnowy sferodalnych wydzeleń graftu generowane są pęknęca, a perltyczna osnowa żelwa pęka mechanzmem transkrystalcznym łuplwym (rys. 19). Ferrytyczna osnowa żelwa cąglwego wykazuje transkrystalczne pękane typu ąuas-łuplwego. Na obrzeżach faset łuplwośc neregularnego kształtu obserwuje sę wyraźne ślady pęknęć cąglwych (rys. 20). Rys. 15. Przełom jak na rys. 13, stal H9AMFNb (P91) chłodzona z 1150 C/1 h/pec Fg. 15. Thefracture mage as on the Fg. 13, the H9AMFNb (P91) type steel after ąuenchng from 1150 C/1 h/furnace NR 3/2005 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA 151

5 ^Ł^:«n-., Rys. 16. Przełom transkrystalczny cąglwy ncjowany na grancach wtrąceń wydzeleń, stal H9AMFNb(P91) hartowana z 1050 C/lh/pow. odpuszczana w 780 C/3h Fg. 16. Transcrystallne ductle fracture ntated on the boundares of nclusons and precptatons, the H9AMFNb (P91) type steel after guenchng from 1050 C/1 h/ar and temperng at 780 C/3 h ; Rys. 19. Transkrystalczny łuplwy przełom ferrytycznej osnowy żelwa sferodalnego na grancy osnowy sferodu graftu, wdoczne mkropęknęce Fg. 19. Transcrystallne cleavage fracture of the ferrtc matrx n the spherodal graphte ron, the ntcrocracks on the ntatrx and graphte spherod boundary \ * l ' : ć-^ : : l ;. ;,; ;'. 11!, «:"'">; Rys. 17. Transkrystalczne łuplwe pęknęca na grancach kolon perltu w żelwe szarym, trawene odczynnkem 2 Fg. 17. Transcrystallne cleavage cracks n the perlte areas of the grey cast-ron, etchng wth reagent 2 " p?,, '"%. \ Rys. 20. Transkrystalczny ąuas-łuplwy przelom ferrytycznej osnowy żelwa cąglwego Fg. 20. Transcrystallne quas cleavage fracture of the ferrtc matrx n the ductle cast ron PODSUMOWANIE : l Rys. 18. Transkrystalczny łuplwy przełom ferrytycznej osnowy żelwa sferodalnego. Na fasetach łuplwośc wdoczne fgury trawena odczynnkem l Fg. 18. Transcrystallne cleavage fracture of the ferrtc malrx n the spherodalgraphte ron, the etchfgures are vsble on the cleavagefacets, etchant l Przedstawone w opracowanu wynk badań fraktografcznych wskazują na duże zróżncowane czynnków strukturalnych determnujących generowane rozwój pęknęć w stopach żelaza o określonym składze chemcznym mkrostrukturze. W stopach ferrytycznych transkrystalczne łuplwe pęknęca mogą meć zróżncowaną postać w zależnośc od welkośc substruktury zarna ferrytu oraz temperatury wykonywana przełomu. W stalach austentycznych generowane pęknęć następuje główne na grancach mędzyfazowych osnowy oraz wtrąceń nemetalcznych wydzeleń faz węglkowych. W stalwach konstrukcyjnych o strukturze ferrytyczno-perltycznej można skuteczne, poprzez zabeg wyżarzana, wpływać na zmanę mechanzmu pękana transkrystalcznego od łuplwego do cąglwego. W weloskładnkowych, martenzytycznych stalach chromowych o strukturze złożonej z produktów przemany austentu, na transkrystalcznych łuplwych przełomach obserwuje sę pasma pęknęć cąglwych, wzdłuż granc zarn byłego austentu. Zank tego efektu po wysokm odpuszczanu wskazuje, że jest zwązany z obecnoścą w strukturze 152 INŻYNIERIA MATERIAŁOWA ROK XXVI

6 austentu szczątkowego w strefach przygrancznych. Strukturalne składnk osnowy żelwa szarego sferodalnego - ferryt perlt, wykazują znaczną podatność do pękana transkrystalcznego łuplwego. Na grancy mędzyfazowej osnowy wydzeleń graftu następuje generowane pęknęć. W żelwe cąglwym o ferrytycznej osnowe występuje przełom ąuas-łuplwy o bardzo neregularnej, rozwnętej powerzchn. Należy to tłumaczyć znacznym zdefektowanem rozwnętą substrukturą ferrytu, wytworzonego w procese graftyzacj żelwa wyjścowego. LITERATURA [1] Thornton P. R.: Scannng Electron Mcroscopy. Chapman and Hal], London 1968 [2] Kmoto S.: The Scannng Mcroscope as a System, JEOL News, 1972, vol. 10, nr 2 [3] Macejny A.: Kruchość metal, Wyd. Śląsk, Katowce 1973 [4] Wyrzykowsk J. W., Pleszakow E., Senawsk J.: Odkształcane pękane metal, WNT, Warszawa 1999 [5] Blcharsk M.: Odkształcane pękane, Uczelnane Wyd. Naukowo-Dydaktyczne, AGH, Kraków 2002 [6] Hemas A.: Żarowytrzymałość stal stopów, Wyd. Poltechnk Śląskej, Glwce 2000 [7] Kocańda S.: Zmęczenowe pękane metal, WNT, Warszawa 1985 [8] Gerek A., Macejny A., Hernas A., Smółka G.: Badana mkrofraktografczne na mkroskope skanngowym metodą trawena przełomów, Zeszyty Naukowe Poltechnk Śląskej, Hutnctwo, nr416, Glwce 1975, s [9] Olszówka-Myalska A.: Struktura połączena medzy osnową alumnową cząstkam wzmacnającym w kompozytach, Wyd. Poltechnk Śląskej, Glwce 2004 [10] Cwajna J., Macejny A., Szala J.: Aktualny stan kerunk rozwoju fraktograf loścowej, Inżynera Materałowa, nr 6, 1984, wyd. SIGMA- NOT, Warszawa 1984, s [11] Wojnar L., Kurzydłowsk K. J., Szala J.: Praktyka analzy obrazu, Polske Towarzystwo Stęreologczne, AGH, Kraków 2002 [12] Weczorek A.: Grance plastycznośc ferrytycznych stal chromowych, rozprawa doktorska, AGH, Kraków 1975 [13] Gajda L., Macejny A., Głowna J.: Strukturalne podstawy modernzacj obróbk ceplnej stalw konstrukcyjnych, Hutnk-Wadomośc hutncze, nr 5, 2004, wyd. SIGMA-NOT, Warszawa 2004, s [14] Macejny A., Życńsk R.: Oddzaływane struktury temperatury na odkształcalność powstawane złomu w żarowytrzymałych stalach o zawartośc 9-12% Cr, Hutnk-Wadomośc Hutncze, nr 4, 2004, wyd. SIGMA- NOT, Warszawa 2004, s Determnanty wyboru waldacj metody analtycznej w badanach materałoznawczych WPROWADZENIE Określane składu chemcznego tworzyw weloskładnkowych ma podstawowe znaczene w praktyczne wszystkch obszarach badań materałoznawczych. Projektowane nowych materałów o ścśle określonych właścwoścach opracowane technolog ch wytwarzana wymaga prowadzena szeregu badań w obszarze analtyk, zarówno w zakrese określana składu chemcznego, jak fazowego. Dotyczy to równeż wykorzystana surowców wtórnych lub odzyskwana z materałów odpadowych konkretnych składnków, potrzebnych w różnych dzedznach produkcj. Złożoność procesu określana składu chemcznego jest zwązana z tym, że w ramach badań materałoznawczych wymagane jest zwykle oznaczane zawartośc głównych składnków, perwastków towarzyszących, mkrododatków oraz szkodlwych zaneczyszczeń. Stąd też wybór metod analtycznych jest zadanem nezwykle ważnym z punktu wdzena prawdłowej realzacj badań prac usługowych. Problematykę tę potęgują jeszcze nowe wyzwana, dotyczące nektórych elementów analzy fazowej w nżyner materałowej metalurg, np. określene zawartośc alumnum rozpuszczalnego w kwasach (postać metalczna) całkowtej jego zawartośc obejmującej równeż jego tlenek, a w obszarze analtyk środowskowej analzę specjacyjną (specaton analyss dentyfkacja loścowe oznaczene różnych fzycznych chemcznych form występowana perwastka w badanym materale) [1]. Tematyka wyboru metod analtycznych ma już swoje odzwercedlene w opracowanach monografcznych [l -=- 8], jednak systematyczny rozwój technczno-aparaturowy oraz wzrastające wymagana stawane zwłaszcza tym materałom, które przeznaczone są na najbardzej odpowedzalne elementy maszyn urządzeń, powodują że jest ona nadal aktualna [l, 4, 7-H 11]. W nnejszej pracy Dr hab. nż. Andrzej Wycślk prof. nzw. w Po. Śl. (andrzęj.wycslk@polsl.pl) - Wydzał Inżyner Materałowej Metalurg, Poltechnka Śląska wyselekcjonowano najważnejsze czynnk, które determnują wybór metody analtycznej we współczesnych badanach materałoznawczych. Dokonano usystematyzowana pogrupowana wyszczególnonych czynnków w tematyczne zwązane segmenty, a także wykazano wzajemne powązana uwarunkowana rozwoju analtyk materałowej z badanam materałoznawczym. Problematykę tę wzbogacono o krótką charakterystykę waldacj metod analtycznych. METODA ANALITYCZNA I CZYNNIKI JEJ WYBORU Pod pojęcem metody analtycznej należy rozumeć wszystke czynnośc zwązane z wykonanem badań (analz), począwszy od przygotowana badanej próbk, a skończywszy na pomarze welkośc merzonej, będącej podstawą oznaczana opracowana wynków. Laboratorum może wykorzystywać procedury standardowe, opsane w odpowednch normach, posługwać sę metodam podanym w specjalstycznych poradnkach branżowych (typu Handbook"), a także stosować metodyk zameszczone w opracowanach lub raportach frmowych, dołączanych do zakuponej aparatury laboratoryjnej. Często rozwązywane problemów analtycznych wykonuje sę w oparcu o metodyk zawarte w ksążkach albo monografach (wydanych przez uznane wydawnctwo) opsujących metody oznaczana konkretnych perwastków w próbkach określonych materałów. Czasam laboratorum stosuje też zmodyfkowane lub udoskonalone metody znormalzowane. Dopuszczane są też opracowane udokumentowane metody własne, o le są bardzej odpowedne do wykonywanego zadana. Dobór metod technk analtycznych stosowanych w badanach składu chemcznego współcześne stosowanych tworzyw odpadów przemysłowych jest zagadnenem złożonym, poneważ w zdecydowanej wększośc są to materały weloskładnkowe NR INŻYNIERIA MATERIAŁOWA 153