Status: orzeczenie prawomocne. TEZA aktualna

Transkrypt

1 I SA/Wa 2018/16, Podstawa prawna dla osoby pozostającej w związku małżeńskim do otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego. - Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie LEX nr Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 21 lutego 2017 r. I SA/Wa 2018/16 Podstawa prawna dla osoby pozostającej w związku małżeńskim do otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego. Status: orzeczenie prawomocne TEZA aktualna Podstawą prawną dla osoby pozostającej w związku małżeńskim do otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego, należnego z tytułu opieki nad niepełnosprawnym w znacznym stopniu współmałżonkiem jest art. 17 ust. 1 pkt 2 u.ś.r. Okoliczność bowiem, że obowiązki małżeńskie są w szczególny sposób regulowane przez prawo nie oznacza, że pomiędzy współmałżonkami nie występuje obowiązek o charakterze alimentacyjnym. UZASADNIENIE Skład orzekający Przewodniczący: Sędzia WSA Agnieszka Jędrzejewska-Jaroszewicz (spr.). Sędziowie WSA: Marta Kołtun-Kulik Emilia Lewandowska. Sentencja Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 21 lutego 2017 r. sprawy ze skargi U. B. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w (...) z dnia (...) października 2016 r. nr (...) w przedmiocie odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego uchyla zaskarżoną decyzję oraz decyzję Prezydenta Miasta (...) z dnia (...) kwietnia 2014 r. nr (...). Uzasadnienie faktyczne Samorządowe Kolegium Odwoławcze w (...) decyzją z dnia (...) października 2016 r., nr (...), utrzymało w mocy decyzję Prezydenta Miasta (...) z dnia (...) kwietnia 2016 r. nr (...), w przedmiocie odmowy przyznania świadczenia pielęgnacyjnego. Wskazana decyzja wydana została w następującym stanie faktycznym i prawnym. Prezydent Miasta (...) decyzją nr (...) z dnia (...) kwietnia 2016 r., nie uwzględnił wniosku złożonego w dniu (...) marca 2016 r. przez U. B. w przedmiocie przyznania świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy w związku z opieką nad

2 mężem G. B. W uzasadnieniu organ wskazał, że Wnioskodawczyni nie spełnia ustawowych przesłanek określonych w art. 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych, do otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego. W szczególności tych określonych w art. 17 ust. 5 pkt 2a ustawy, z uwagi na pozostawanie z G. B. w związku małżeńskim. Od powyższej decyzji U. B. wniosła odwołanie. Strona wskazała, że zaskarżona decyzja wydana została oparciu o przepis art. 17 ust. 1b, ust. 5 pkt 2a ustawy o świadczeniach rodzinnych, który uznany został przez TK za niezgodny z Konstytucją, a zatem taki którego się nie wykonuje. W uzasadnieniu odwołania strona podniosła, że mąż G. B. jest niezdolny do samodzielnej egzystencji z powodu niepełnosprawności o charakterze trwałym, która powstała (...) maja 2009 r., co potwierdza orzeczenie Komisji Lekarskiej ZUS z dnia (...) stycznia 2011 r. Opiekę nad mężem sprawuje ona jako jego żona. Samorządowe Kolegium Odwoławcze w (...) decyzją z dnia (...) października 2016 r., nr (...), utrzymało w mocy decyzję organu pierwszej instancji, uznając ją za słuszną merytorycznie i zgodną z obowiązującymi przepisami prawa oraz stanem faktycznym sprawy. Organ podkreślił, że przepis określający warunki przyznania świadczenia pielęgnacyjnego - art. 17 ustawy z 28 listopada 2003 r., o świadczeniach rodzinnych stanowi, że świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje matce, ojcu, innym osobom na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r., kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.) ciąży obowiązek alimentacyjny, opiekunowi faktycznemu dziecka, jeśli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji albo osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Jednak w ustępie 5 pkt 2 lit. a tego przepisu wprowadzono ograniczenie możliwości przyznania świadczenia pielęgnacyjnego wyłącznie w stosunku do osób nie pozostających w związku małżeńskim, czyli samotnych. Nadto, z treści nadal obowiązującego art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych wynika, że w tej sprawie zaistniała też druga negatywna przesłanka stojąca na przeszkodzie do przyznania odwołującej się świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu opieki nad niepełnosprawnym mężem, ponieważ jego niepełnosprawność powstała po 18 roku życia. Skład orzekający nie podzielił poglądu odwołującej się, iż stwierdzenie zawarte w opublikowanym wyroku Trybunału Konstytucyjnego, że przepis ustawy lub innego aktu normatywnego jest niezgodny z Konstytucją skutkuje utratą jego mocy obowiązującej. Z treści art. 72 ust. 2 ustawy z dnia 22 lipca 2016 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. z 2016 r. poz. 1157) wynika, że jeżeli Trybunał postanowi, iż utrata mocy obowiązującej aktu normatywnego nastąpić ma po dniu ogłoszenia orzeczenia stwierdzającego niezgodność z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą, w orzeczeniu określa się termin utraty mocy obowiązującej tego aktu, co w tym przypadku nie miało miejsca. Zdaniem organu, jeśli Trybunał Konstytucyjny stwierdzi niekonstytucyjność jakiegoś przepisu prawa jest to tylko sygnał dla ustawodawcy do jego zmiany lub uchylenia a w tym przypadku ustawodawca nie dokonał do chwili obecnej zmiany brzmienia przepisu art. 17

3 ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych co powoduje, że przepis ten nadal obowiązuje i jest podstawą do orzekania przez organy administracji, które same nie tworzą prawa lecz tylko je stosują. Ponadto z treści art. 27 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wynika, że oboje małżonkowie obowiązani są każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny którą przez swój związek założyli. Natomiast zgodnie z art. 23 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego są oni obowiązani do wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny którą przez swój związek założyli. Te regulacje potwierdzają, że wśród obowiązków małżeńskich jest także obowiązek opieki nad chorym niepełnosprawnym małżonkiem który nie jest uwarunkowany przyznaniem świadczenia finansowego z tego tytułu. Ust. 5 pkt 2a art. 17 ustawy o świadczeniach rodzinnych nie budzi żadnych wątpliwości interpretacyjnych, że na przeszkodzie do przyznania U. B. świadczenia pielęgnacyjnego o jakie wnioskowała jest też ustalenie, że osoba wymagająca opieki - G. B. pozostaje z nią w związku małżeńskim a odwołująca się nie legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. W sprawie dotyczącej tej kwestii wypowiedział się Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 13 listopada 2015 r. sygn. Akt: I OSK 1339/14 opublikowanym w LEX nr stwierdził, że "Ograniczenie prawa do otrzymania przez wymienione w art. 17 ust. 1 lub ust. 1a ustawy o świadczeniach rodzinnych osoby świadczenia pielęgnacyjnego w związku ze sprawowaniem opieki nad osobą pozostającą w związku małżeńskim wyłącznie do sytuacji w której współmałżonek takiej osoby legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności stanowi swego rodzaju nie mogący podlegać wykładni rozszerzającej wyjątek uzasadniony wynikającym z nadania przez ustawodawcę szczególnego charakteru istniejącym między małżonkami relacjom i więzom prawnym. " Na powyższą decyzję U. B. wniosła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie zarzucając jej: 1) rażące naruszenie prawa przez niezastosowanie przez organ I i II instancji art. 24 ust. 2a, art. 26 pkt 6 oraz art. 27 pkt 5 w związku z art. 17 ust. 1b i ust. 5 pkt 2a ustawy i dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych, 2) obrazę prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art, pkt 2 k.p.a i 2 oraz art. 17 ust. 1b i ust. 5 pkt 2a ustawy o świadczeniach rodzinnych, oraz naruszenie przepisów prawa uregulowanych m.in. w art. 154 oraz art. 155 k.p.a. poprzez nieuwzględnienie decyzji własnej nr (...) z dnia (...) stycznia 2011 r. oraz nieuwzględnienie wyroku WSA w Warszawie SA/Wa 3139/14 z dnia 13 stycznia 2015 r. naruszając tym samym zasadę zaufania do państwa i stanowionego prawa, 3) obrazę prawa materialnego przez błędną jego wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 17 ust. 1 i ust. 1b oraz ust. 5 pkt 2a ustawy o świadczeniach rodzinnych, niezgodnie z art. 2, art. 18, art. 32 ust. 1, art. 69 oraz art. 71 ust, I Konstytucji RP oraz Protokołem 1 art. 1 Europejskiej Konwencji o ochronie Praw Człowieka i podstawowych wolności (dalej: EKPC) a także art. 6 ust. 1 EKPC (w kontekście naruszenia zasady pewności prawnej) w zw. z art. 11 ust. 1 oraz ust, 3 ustawy z dnia 7

4 grudnia.2012 r. o zmianie ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2012, poz. 1548) w zakresie w jakim uniemożliwia nabycie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego obciążonej obowiązkiem alimentacyjnym, zdolnej do pracy, żonie (U. B.) opiekującej się swoim niepełnosprawnym, niezdolnym do samodzielnej egzystencji mężem (G. B.) i pobierającej w związku z tą opieką świadczenie pielęgnacyjne od dnia 1 października 2010 r. do 31 grudnia 2015 r.,jako osoby, która jest uprawniona do uzyskania w dalszym ciągu prawa do świadczenia pielęgnacyjnego uaktualnionego o termin trwania (trwale, bezterminowo), zgodny z orzeczeniami o niepełnosprawności męża G. B., 4) naruszenie zasady równości (art, 2 konstytucji RP) przez niekonstytucyjny charakter ustawy, na którą powołuje się SKO i OPS, dyskryminującej "jednych" opiekunów względem "drugich" uprzywilejowanych poprzez regulację różnicującą reżim prawny opiekunów czy "podobnych sytuacji (ekonomicznych) tych opiekunów. (Wyrok TK 38/13) Wskazując na powyższe Skarżąca wniosła o: a) uchylenie zaskarżonej decyzji poprzez uwzględnienie decyzji własnej SKO w (...) nr (...) z dnia (...) stycznia 2011 r. oraz uwzględnienie wyroku WSA w Warszawie SA/WA 3139/14 z dnia 13 stycznia 2015 r. wydanych wcześniej tej samej sprawie. b) uchylenie zaskarżonej decyzji poprzez uwzględnienie art. 24 ust. 2a, art. 26 pkt 6 oraz art. 27 pkt 5 w związku z art. 17 ust.lb i ust. 5 pkt 2a ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzin, jako przepisy zgodne i mające zastosowanie do stanu faktycznego sprawy, c) zmianę zaskarżonej decyzji poprzez uwzględnienie, żony opiekującej się niepełnosprawnym "dorosłym" mężem G. B. i pobierającej na podstawie prawomocnej decyzji administracyjnej świadczenie pielęgnacyjne do (...) grudnia 2015 r. wydanej z mocy ustawy z o świadczeniach rodzinnych (w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2012 r.) jako osoby, która jest uprawniona do uzyskania uaktualnionego o datę ważności prawa do świadczenia pielęgnacyjnego w okresie od (...) października 2010 r. do bezterminowo, w związku z opieką nad G. B. ur. (...)., który legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, z terminem orzeczonej niepełnosprawności "bezterminowo trwale", d) zasądzenie wypłaty należnego świadczenia pielęgnacyjnego za okres od (...) stycznia 2016 r.r. do (...) r. w kwocie po (...) zł za każdy miesiąc, oraz wypłatę w dalszym ciągu, bezterminowo tegoż świadczenia zgodnie z waloryzacją i dokonanie wpłaty i dalej wpłat bezterminowo tego świadczenia pieniężnego na konto bankowe U. B., jakie jest znane co do danych OPS w dziale Świadczeń Rodzinnych w (...), e) zasądzenie na rzecz Skarżącej zwrotu kosztów postępowania przed Organami administracyjnymi oraz Sądem,

5 f) rozpatrzenie skargi poza kolejnością ze względu na długotrwałe postępowanie i bezczynność organu II instancji (skarga do WSA w Warszawie na bezczynność SKO w Warszawie sygn. akt I SAB/Wa 1504/16 wniesiona przez skarżącą dn. (...) r.), które powodowało i powoduje pogłębiającą się z każdym dniem biedę pięcioosobowej rodziny dotkniętej niepełnosprawnością. g) ewentualnie, o uchylenie decyzji obu organów administracji w zaskarżonym zakresie oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie. Uzasadnienie prawne Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie zważył, co następuje: Stosownie do art. 1 ustawy z 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2016 r. poz. 718 z późn. zm., zwanej dalej w skrócie "p.p.s.a."), sądy administracyjne powołane są do kontroli zgodności z prawem działalności administracji publicznej, przy czym kontrola ta sprawowana jest pod względem zgodności z prawem, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. W ramach swej kognicji sąd bada, czy przy wydaniu zaskarżonego aktu nie doszło do naruszenia prawa materialnego i przepisów postępowania administracyjnego, nie będąc przy tym związanym granicami skargi, stosownie do treści art p.p.s.a. Orzekanie - w myśl art. 135 p.p.s.a. - następuje w granicach sprawy będącej przedmiotem kontrolowanego postępowania, w której został wydany zaskarżony akt lub czynność i odbywa się z uwzględnieniem wówczas obowiązujących przepisów prawa. Sąd, uwzględniając skargę na decyzję, uchyla decyzję w całości albo w części, jeżeli stwierdzi naruszenie prawa materialnego, które miało wpływ na wynik sprawy, naruszenie prawa dające podstawę do wznowienia postępowania administracyjnego lub inne naruszenie przepisów postępowania, jeżeli mogło ono mieć istotny wpływ na wynik sprawy, co wynika z art pkt 1 p.p.s.a. W świetle powyższych zasad zaskarżona w niniejszej sprawie decyzja oraz poprzedzająca ją decyzja organu I instancji podlegają uchyleniu. W kontrolowanym postępowaniu organy stanęły na stanowisku, że wnioskowany zasiłek dla opiekuna nie przysługuje Skarżącej U. B. z uwagi na treść art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych. Przepis ten wyklucza możliwość przyznania świadczenia pielęgnacyjnego, jeżeli osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Sąd orzekający w niniejszej sprawie nie podziela stanowiska organów w tym względzie. Podkreślić należy, że wskazane zagadnienie było już przedmiotem rozważań sądów administracyjnych (np. WSA w Warszawie z dnia 5 lipca 2012 r. sygn. akt I SA/Wa 880/12, NSA z dnia 26 marca 2010 r. sygn. akt I OSK 1699/10 oraz z dnia 12 stycznia 2010 r. I OSK 1105/09). Stanowisko wyrażone w tych wyrokach Sąd w składzie niniejszym w pełni podziela ze względów przedstawionych poniżej. Stosownie do art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, w brzmieniu obowiązującym w dacie podjęcia zaskarżonej decyzji, świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z

6 zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługiwało: 1) matce albo ojcu; 2) innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności; 3) opiekunowi faktycznemu dziecka - jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, albo osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Natomiast art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych ustanawia negatywną przesłankę przyznania świadczenia pielęgnacyjnego w stosunku do osób wymagających opieki pozostających w związku małżeńskim, chyba że współmałżonek legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Niewątpliwie wykładnia językowa przytoczonej normy prawnej prowadzi do wniosku, że świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w związku z koniecznością opieki nad mężem nie przysługuje Skarżącej ze względu na fakt, że G. B. pozostaje w związku z małżeńskim z wnioskodawczynią, która nie legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Nie można jednak pominąć faktu, że taka wykładnia przepisów art. 17 ust. 1 i art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych jest sprzeczna z zasadą równości wyrażoną w art. 32 Konstytucji RP. Wyraźnie stwierdził to Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 18 lipca 2008 r. sygn. akt P 27/07 (OTK - A 2008/6/107). Wyjaśnić trzeba też, że tego rodzaju sprzeczność powstała dopiero w wyniku dokonywanych nowelizacji art. 17 ust. 1, ponieważ przepis ten w pierwotnym brzmieniu przewidywał, że prawo do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością opieki nad dzieckiem przysługiwało matce lub ojcu dziecka albo opiekunowi faktycznemu dziecka, jeżeli nie podejmuje lub rezygnuje z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad dzieckiem legitymującym się orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji i edukacji, albo osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Z powyższym unormowaniem korespondowała ściśle regulacja art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych, zgodnie z którą świadczenia pielęgnacyjne nie przysługują, jeżeli osoba wymagająca opieki pozostaje w związku małżeńskim. To z kolei wynikało z faktu, że Kodeks rodzinny i opiekuńczy w art i 2 stanowi, że obowiązek alimentacyjny rodziców względem dziecka istnieje do czasu, w którym dziecko jest w stanie utrzymać się samodzielnie (chyba,

7 że pozostaje w niedostatku). Z kolei obowiązek alimentacyjny między małżonkami, bądź też obowiązek jednego małżonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa, wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka (art. 130 k.r.o.). Zatem zawarcie związku małżeńskiego przez osobę wymagającą opieki powodowało, że rodzice dziecka, tracąc z tą chwilą obowiązek alimentacyjny względem niego, tracili jednocześnie prawo do pobierania świadczenia pielęgnacyjnego na dziecko. Obowiązek opieki nad taką osobą przechodził następnie na współmałżonka, który w świetle regulacji art. 27 k.r.o. miał od tego momentu obowiązek zaspakajania potrzeb nowopowstałej rodziny. W przytoczonym wyżej wyroku z dnia 18 lipca 2008 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, w zakresie, w jakim uniemożliwia nabycie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego obciążonej obowiązkiem alimentacyjnym osobie zdolnej do pracy, niezatrudnionej ze względu na konieczność sprawowania opieki nad innym niż jej dziecko niepełnosprawnym członkiem rodziny, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji RP. Trybunał podkreślił, że wprawdzie orzeczenie o niekonstytucyjności dotyczy wyłącznie art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych, ale do organów stosujących przepisy tej ustawy należeć będzie ocena skutków stwierdzenia niekonstytucyjności zaskarżonego art. 17 ust. 1 ustawy, w konfrontacji z innymi przesłankami określającymi prawo do świadczenia pielęgnacyjnego. Wprawdzie art. 17 ust. 1 ustawy o świadczeniach rodzinnych został znowelizowany w ten sposób, że od dnia 1 stycznia 2009 r. świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługiwało osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, a także opiekunowi faktycznemu dziecka (...), lecz nowelizacją tą nie objęto art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych. W rezultacie przepis, który nie nasuwał wątpliwości w związku z pierwotnym brzmieniem art. 17 ust. 1, w zestawieniu z obecną treścią art. 17 ust. 1 prowadzi do wniosku, że świadczenie pielęgnacyjne z tytułu opieki nad osobą pozostającą w związku małżeńskim nie będzie przysługiwało. Koniecznym jest zatem dokonanie wykładni systemowej i celowościowej tych przepisów uwzględniającej stanowisko Trybunału Konstytucyjnego. Taka wykładnia prowadzi do przyjęcia, że świadczenie pielęgnacyjne będzie mogło być przyznane z tytułu opieki nad osobą pozostającą w związku małżeńskim, jeśli zostaną spełnione pozostałe przesłanki, warunkujące - co do zasady - możliwość ubiegania się o ten rodzaj świadczenia. Podsumowując zatem, Sąd uznał, że zastosowana w kontrolowanym postępowaniu przez organy literalna wykładnia art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych wykluczająca prawną możliwość przyznania świadczenia osobie sprawującej opiekę nad osobą pozostającą w związku małżeńskim jest sprzeczna z przywołanym wyżej orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego. Dlatego też wykładnia ta nie może zostać zaaprobowana, ponieważ prowadziłoby to do zniweczenia skutków orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego w stosunku do osób pozostających w związku małżeńskim. Zdaniem Sądu, podstawą prawną dla osoby pozostającej w związku małżeńskim do otrzymania świadczenia pielęgnacyjnego, należnego z tytułu opieki nad niepełnosprawnym w znacznym stopniu współmałżonkiem jest art. 17 ust. 1 pkt 2 omawianej ustawy. Okoliczność

8 bowiem, że obowiązki małżeńskie są w szczególny sposób regulowane przez prawo (szerszy) nie oznacza, że pomiędzy współmałżonkami nie występuje obowiązek o charakterze alimentacyjnym. Zgodnie z treścią art. 27 k.r.o., oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. (...). Ponadto, w myśl art. 23 k.r.o., są oni obowiązani do wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Analiza powyższych przepisów wskazuje zatem, że więź, która łączy współmałżonków jest wielopłaszczyznowa i obejmuje nie tylko samych małżonków, ale i całą, założoną przez nich rodzinę. Z tego powodu prawa i obowiązki małżonków zostały uregulowane prawnie w sposób odrębny i jednocześnie szczególny. Powyższe nie zmienia jednak faktu, że wśród obowiązków małżeńskich istnieje obowiązek wzajemnej alimentacji (przyczynianie się do zaspokajania wzajemnych potrzeb, wzajemna pomoc i współdziałanie dla m.in. wzajemnego dobra). Tak też powszechnie pojmowane są wspomniane wyżej przepisy prawa rodzinnego, zarówno przez literaturę przedmiotu jak i orzecznictwo. Akcentuje się wręcz nawet, że "... obowiązek alimentacyjny z art. 27 ma szerszą treść od zwykłego obowiązku alimentacyjnego" oraz, iż "... pomimo istnienia (...) różnic obowiązek alimentacyjny ustanowiony w art. 27 nie zmienia swojego charakteru alimentacyjnego". (por. np. Jerzy Ignatowicz, Kazimierz Piasecki, Janusz Pietrzykowski i Jan Winiarz: Kodeks Rodzinny i Opiekuńczy z Komentarzem Wyd. Prawn. Warszawa 1990 str. 131 i 132). Nie można było zatem również przyjąć, że kwestię obowiązku alimentacyjnego należało wyłącznie rozpatrywać w kontekście art. 128 i n.k.r.o. Uwzględniając powyższe nie można uznać, że ustawa o świadczeniach rodzinnych, posługując się - w art. 17 ust. 1 pkt 2 - pojęciem "innych osób, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.) ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności", nie dotyczy współmałżonków. Za trafnością tego stanowiska przemawia m.in. fakt, że nawet teoretycznie przyjmując pogląd, iż w myśl art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy o świadczeniach rodzinnych, świadczenie rodzinne przysługiwałoby małżonkowi z tytułu sprawowania opieki nad współmałżonkiem, ale tylko w sytuacji, w której oboje małżonkowie są osobami legitymującymi się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności, to poza art. 17 ust. 1 pkt 2 omawianej ustawy (który posługuje się pojęciem "osoby na której ciąży obowiązek alimentacyjny"), brak byłoby przepisu, który mógłby stanowić podstawę do przyznania, w takiej sytuacji, świadczenia wnioskodawcy. W konsekwencji prowadzi to do wniosku, że art. 17 ust. 1 pkt 2 cyt. ustawy o świadczeniach rodzinnych ma w pełni zastosowanie do (będącego osobą sprawną) małżonka, ubiegającego się o przyznanie prawa do świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej z powodu opieki nad współmałżonkiem legitymującym się - jak w przypadku Skarżącej i jej męża-orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności. Przepis art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a ustawy oświadczeniach rodzinnych powinien być zatem rozumiany w ten sposób, iż normuje on przypadki, gdy o świadczenie pielęgnacyjne z tytułu sprawowanej opieki nad osobą niepełnosprawną, pozostającą w związku małżeńskim ubiega się osoba spełniająca kryteria wskazane w ust. 1 (lub w ust. 1a), niebędąca małżonkiem zobowiązanym w pierwszej kolejności do alimentacji.

9 Jako kolejny argument odmówienia Skarżącej U. B. przyznania wnioskowanego przez nią świadczenia pielęgnacyjnego, Samorządowe Kolegium Odwoławcze w (...) utrzymując w mocy, rozstrzygnięcie organu I instancji wskazało na niespełnienie przesłanki określonej w art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych. Kolegium ustaliło bowiem, że mąż wnioskodawczyni G. B., jest osobą legitymująca się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności,czego dowodem jest treść orzeczenia Powiatowego Zespołu ds. orzekania o Niepełnosprawności w (...) z dnia (...) r. oraz orzeczenie Komisji Lekarskiej ZUS z dnia (...) r. uznające ww za osobę trwale niezdolną do pracy i samodzielnej egzystencji, jednakże Kolegium podkreśliło, że przymiot niepełnosprawności uzyskał on po ukończeniu 25 roku życia. Zgodnie zaś z art. 17 ust. 1b u.ś.r. świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała nie później niż do ukończenia 18 roku życia (pkt 1) lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25 roku życia (pkt 2). W odniesieniu do powyższego podkreślić należy, że art. 17 ust. 1b u.ś.r. był przedmiotem oceny Trybunału Konstytucyjnego, który wyrokiem z dnia 21 października 2014 r., sygn. akt K 38/13 (Dz. U. z 2014 r. poz. 1443) orzekł, że przepis ten w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Zdaniem Trybunału "przesłanka wieku powstania niepełnosprawności osoby wymagającej opieki, stanowiąca warunek przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego, powoduje zróżnicowanie sytuacji prawnej w gronie opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych. Takie zróżnicowanie w wersji przyjętej przez ustawodawcę nie ma konstytucyjnego uzasadnienia. Ustawodawca powinien w jednakowy sposób uregulować prawo do świadczenia pielęgnacyjnego opiekunów osób niepełnosprawnych, które nie są dziećmi. Konstytucja nie stwarza bowiem podstaw różnicowania sytuacji prawnej podmiotów należących do tej grupy. Takie zróżnicowanie mogłoby być uznane za uzasadnione tylko, gdyby opierało się na obiektywnych kryteriach odnoszących się do oceny całokształtu sytuacji materialnej osoby niepełnosprawnej." Należy też zauważyć, że Trybunał nie skorzystał z przewidzianej w art. 190 ust. 3 Konstytucji możliwości odroczenia utraty mocy obowiązującej art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych, co oznacza, że bezpośrednim skutkiem orzeczenia jest utrata przez ten przepis (we wskazanym w wyroku zakresie) domniemania konstytucyjności. Prawidłowości tego stanowiska nie podważa także zakresowy charakter tego wyroku. Z uwagi na to, że unormowanie art. 17 ust. 1b pkt 1 ustawy tylko w części jest niekonstytucyjne, usunięcie całego przepisu z porządku prawnego nie było pożądane. W rezultacie sam Trybunał w uzasadnieniu wskazał, że potrzebne jest dokonanie zmian ustawodawczych. Nie oznacza to, jak wynika z powyższych rozważań, że wyrok ten nie ma znaczenia dla rozstrzygania spraw indywidualnych. Podstawą odmowy przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego grupie opiekunów osób, których niepełnosprawność nie powstała w dzieciństwie nie może być wypowiedź zawarta w uzasadnieniu omawianego wyroku TK, według której, "skutkiem wejścia w życie niniejszego wyroku nie jest ani uchylenie art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych, ani uchylenie decyzji przyznających świadczenia, ani wykreowanie "prawa" do żądania

10 świadczenia dla opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych, jeżeli niepełnosprawność podopiecznych nie powstała w okresie dzieciństwa". Konstatacja ta, w odniesieniu do braku uchylenia przepisu art. 17 ust. 1b oraz decyzji przyznających świadczenia, jest oczywista w świetle art. 190 ust. 1-4 Konstytucji RP. Nadto, skoro TK nie jest ustawodawcą pozytywnym, co wynika wprost z art. 188 ust. 1 Konstytucji, wyrok TK nie stanowi źródła prawa. Jednak stwierdzenie konstytucyjności w wyroku zakresowym wywołuje domniemanie niekonstytucyjności zakwestionowanej części przepisu. (por. Janusz Trzciński, glosa do uchwały SN z dnia 17 grudnia 2009 r., sygn. akt III CZP 2/09, ZNSA 2010/3/15; Marcin Wiącek, glosa do uchwały SN z dnia 17 grudnia 2009 r., sygn. akt III CZP 2/09, Przegląd Sejmowy 2010/3/153; Grzegorz Wąsiewski, glosa do uchwały SN z dnia 17 grudnia 2009 r., sygn. akt III CZP 2/09, Państwo i Prawo 2010/10/136; Michał Ziółkowski, glosa do uchwały SN z dnia 17 grudnia 2009 r., sygn. akt III CZP 2/09, Przegląd Sejmowy 2011/5/185). W omawianej sytuacji, w braku reakcji ustawodawcy, należy zatem odkodować podstawę prawną z tych przepisów normujących daną instytucję materialnoprawną, które nie utraciły cechy zgodności z Konstytucją, tak jak to uczyniono w uwagach zamieszczonych powyżej. Skoro bowiem stwierdzona została niezgodność z Konstytucją danego przepisu, to Sąd nie może tej okoliczności nie brać pod uwagę. Sądy związane są orzeczeniem Trybunału Konstytucyjnego w zakresie stwierdzenia przez ten Trybunał niekonstytucyjności przepisu prawa. Z uwagi na to, iż organy odmawiając przyznania wnioskodawczyni pomocy finansowej wydały rozstrzygnięcia na podstawie przepisu uznanego za niekonstytucyjny oraz z pominięciem wykładni przepisów prawa przedstawionej wyżej, Sąd z mocy art pkt 1 lit. a, b i c ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. - Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, orzekł jak w sentencji wyroku. Rozpoznając sprawę ponownie organ winien, uwzględniając stanowisko Trybunału Konstytucyjnego wyrażone w uzasadnieniu wyroku z dnia 21 października 2014 r., sygn. akt K 38/13, rozważyć czy Skarżącej przysługuje wnioskowane świadczenie w świetle pozostałych przepisów ww. ustawy o świadczeniach rodzinnych oraz uwzględnić stanowisko zawarte w niniejszym orzeczeniu.