II SA/Bd 134/18, Przesłanki przyznania świadczenia pielęgnacyjnego na osobę dorosłą. - Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy

Transkrypt

1 II SA/Bd 134/18, Przesłanki przyznania świadczenia pielęgnacyjnego na osobę dorosłą. - Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy LEX nr Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 17 kwietnia 2018 r. II SA/Bd 134/18 Przesłanki przyznania świadczenia pielęgnacyjnego na osobę dorosłą. TEZA aktualna Organy, rozpoznając wniosek o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego złożony przez opiekuna dorosłej osoby niepełnosprawnej, w obecnym stanie prawnym (dopóki w tej materii nie zostaną wprowadzone nowe rozwiązania ustawowe) są zobowiązane zbadać, czy wnioskodawca spełnia warunki do przyznania tego świadczenia określone w art. 17 u.ś.r., z wyłączeniem tej części tego przepisu, która z dniem 23 października 2014 r. została ostatecznie uznana za niekonstytucyjną. UZASADNIENIE Skład orzekający Przewodniczący: Sędzia WSA Jarosław Wichrowski. Sędziowie WSA: Anna Klotz, Asesor Katarzyna Korycka (spr.). Sentencja Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 17 kwietnia 2018 r. sprawy ze skargi E.H. na decyzję Samorządowego Kolegium Odwoławczego w (...) z dnia (...) grudnia 2017 r. nr (...) w przedmiocie świadczenia pielęgnacyjnego 1. uchyla zaskarżoną decyzję oraz poprzedzającą ją decyzję Prezydenta Miasta (...) z dnia (...) września 2017 r. nr (...), 2. zasądza od Samorządowego Kolegium Odwoławczego w (...) na rzecz skarżącej E.H. kwotę (...) ((...)) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego. Uzasadnienie faktyczne Decyzją z dnia (...) września 2017 r. nr (...), znak (...) Prezydent Miasta B., powołując się na przepis art. 17 ust. 1b ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz. U. z 2016 r. poz z późn. zm., dalej powoływanej jako ustawa o świadczeniach rodzinnych), po rozpatrzeniu wniosku skarżącej E. H. o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w związku z koniecznością sprawowania opieki nad niepełnosprawną matką H. H., odmówił przyznania skarżącej wnioskowanego świadczenia, z uwagi na nie wykazanie spełnienia określonej w

2 art. 17 ust. 1b w ustawy o świadczeniach rodzinnych przesłanki do przyznania świadczenia pielęgnacyjnego w postaci wymogu aby niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała nie później niż do ukończenia 18 roku życia lub nie później niż do ukończenia 25 roku życia w sytuacji gdy niepełnosprawność powstała w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej. Organ wyjaśnił, że w załączonym do wniosku orzeczeniu lekarza orzecznika ZUS z dnia (...) lipca 2005 r., w którym zaliczono H. H. trwale do osób całkowicie niezdolnych do pracy i niezdolnych do samodzielnej egzystencji, nie wskazano daty powstania całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji, a skarżąca pomimo zawiadomienia przez organ o tej okoliczności nie przedłożyła dodatkowych dokumentów wskazujących, iż niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała nie później niż do ukończenia 18 roku życia lub nie później niż do ukończenia 25 roku życia w sytuacji gdy niepełnosprawność powstała w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej. Od ww. decyzji skarżąca wniosła odwołanie, domagając się jej uchylenia i przekazania sprawy organowi I instancji do ponownego rozpatrzenia. Skarżąca zarzuciła rażące naruszenie art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, wskazując że Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 21 października 2014 r., sygn. akt K 38/13 orzekł, iż art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych jest niezgodny z Konstytucją w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności i w tym też zakresie utracił moc. W konsekwencji więc, zdaniem skarżącej, zgodnie z wyrokiem NSA z dnia 14 grudnia 2016 r., sygn. akt I OSK 1614/16, w stosunku do opiekunów osób wymagających opieki, których niepełnosprawność powstała później, należy dokonywać oceny spełnienia przesłanek niezbędnych dla przyznania świadczenia pielęgnacyjnego z pominięciem kryterium momentu powstania niepełnosprawności. Po rozpatrzeniu odwołania skarżącej, Samorządowe Kolegium Odwoławcze (SKO) w B. decyzją z dnia (...) grudnia 2017 r. znak (...), orzekło o utrzymaniu w mocy decyzji organu I instancji. Podtrzymując stanowisko organu I instancji, SKO podkreśliło, że skarżąca nie spełniła wszystkich przesłanek nałożonych przez ustawodawcę w celu uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego, gdyż w oparciu o materiał dowodowy sprawy nie można ustalić daty powstania niepełnosprawności H. H. Jednocześnie SKO podkreśliło, że art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych nie został przez ustawodawcę uchylony czy też zmieniony zgodnie z zaleceniami Trybunału Konstytucyjnego zawartymi w wyroku z dnia 21 października 2014 r., sygn. akt K 38/13 i w związku z tym stanowi on dla organów administracji obowiązujący przepis. Nie zgadzając się z rozstrzygnięciem organu odwoławczego skarżąca wniosła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy, domagając się uchylenia rozstrzygnięć orzekających w sprawie organów. Zaskarżonej decyzji skarżąca zarzuciła rażące naruszenie art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych w brzmieniu nadanym przez wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 21 października 2014 r., sygn. akt K 38/13, poprzez abstrahujące od treści wyroku Trybunału Konstytucyjnego zastosowanie art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych, i uznanie iż świadczenie pielęgnacyjne przysługuje,

3 jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała nie później niż do ukończenia 18 roku życia, pomimo że przepis ten został uznany za niezgodny z Konstytucją w tym zakresie. W uzasadnieniu skargi skarżąca powtórzyła argumentację zawartą w odwołaniu od decyzji organu I isntancji. W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej oddalenie, podtrzymując swoje dotychczasowe stanowisko w sprawie Uzasadnienie prawne Wojewódzki Sąd Administracyjny w Bydgoszczy zważył, co następuje: Dokonując kontroli zaskarżonej decyzji w zakresie wynikającym z treści art. 1 ustawy z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz. 2188) w zw. z art. 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przez sądami administracyjnymi (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz z późn. zm., dalej powoływanej jako p.p.s.a.), Sąd stwierdził, iż wniesiona w sprawie skarga zasługuje na uwzględnienie. Istota przedmiotowej sprawy dotyczyła kwestii możliwości weryfikacji prawa do uzyskania świadczenia pielęgnacyjnego opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych w oparciu o kryterium momentu powstania niepełnosprawności, o którym mowa w art. 17 ust. 1b ustawy z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (t.j. Dz. U. z 2017 r. poz z późn. zm., dalej powoływanej jako ustawa o świadczeniach rodzinnych lub ustawa). Odnosząc się do tej kwestii należy wskazać, że zgodnie z art. 17 ust. 1 tej ustawy świadczenie pielęgnacyjne z tytułu rezygnacji z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej przysługuje: 1) matce albo ojcu, 2) opiekunowi faktycznemu dziecka, 3) osobie będącej rodziną zastępczą spokrewnioną w rozumieniu ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, 4) innym osobom, na których zgodnie z przepisami ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. - Kodeks rodzinny i opiekuńczy ciąży obowiązek alimentacyjny, z wyjątkiem osób o znacznym stopniu niepełnosprawności - jeżeli nie podejmują lub rezygnują z zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej w celu sprawowania opieki nad osobą legitymującą się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności albo orzeczeniem o niepełnosprawności łącznie ze wskazaniami: konieczności stałej lub długotrwałej opieki lub pomocy innej osoby w związku ze znacznie ograniczoną możliwością samodzielnej egzystencji oraz konieczności stałego współudziału na co dzień opiekuna dziecka w procesie jego leczenia, rehabilitacji edukacji. W art. 17 ust. 1b uśr dodatkowo wskazano, że świadczenie pielęgnacyjne przysługuje, jeżeli niepełnosprawność osoby wymagającej opieki powstała nie później niż do ukończenia 18 roku życia lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25 roku życia. Należy mieć jednak na uwadze, analizując wzorzec normatywny rozstrzygnięcia

4 przedmiotowej sprawy, że Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 21 października 2014 r., sygn. akt K 38/13, orzekł, że art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych w zakresie, w jakim różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w tym przepisie ze względu na moment powstania niepełnosprawności, jest niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji. Trybunał uznał, w ww. wyroku, że w stosunku do opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych, których niepełnosprawność powstała nie później niż do ukończenia 18 roku życia lub w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej, jednak nie później niż do ukończenia 25 roku życia, przepis art. 17 ust. 1b ustawy jest zgodny z Konstytucją i nie ma przeszkód prawnych do jego stosowania. Natomiast w stosunku do opiekunów osób wymagających opieki, których niepełnosprawność powstała później, kryterium momentu powstania niepełnosprawności, jako uniemożliwiające uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego, utraciło przymiot konstytucyjności. Oznacza to zdaniem Sądu, że w odniesieniu do tych osób oceny spełnienia przesłanek niezbędnych dla przyznania świadczenia pielęgnacyjnego należy dokonywać z pominięciem kryterium momentu powstania niepełnosprawności. Sąd podziela w całości stanowisko Naczelnego Sądu Administracyjnego zawarte w wyroku z dnia 21 lutego 2018 r., sygn. akt I OSK 2758/17, iż w obecnej sytuacji prawnej związanej w wydaniem omawianego wyroku Trybunału, nie jest dopuszczalne oparcie decyzji odmawiającej przyznania prawa do świadczenia pielęgnacyjnego na podstawie tej części art. 17 ust. 1b ustawy, której niekonstytucyjność stwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 21 października 2014 r. Choć w uzasadnieniu ww. wyroku stwierdzono, że skutkiem wejścia w życie wyroku nie jest ani uchylenie art. 17 ust. 1b ustawy, ani uchylenie decyzji przyznających świadczenia, ani wykreowanie "prawa" do żądania świadczenia dla opiekunów dorosłych osób niepełnosprawnych, jeżeli niepełnosprawność podopiecznych nie powstała w okresie "dzieciństwa", to jednocześnie Trybunał nie skorzystał z możliwości odroczenia utraty mocy obowiązującej derogowanej części przepisu art. 17 ust. 1b ustawy (art. 190 ust. 3 Konstytucji RP). Oznacza to, że bezpośrednim skutkiem orzeczenia jest utrata przez art. 17 ust. 1b ustawy we wskazanym zakresie domniemania konstytucyjności z dniem publikacji w Dzienniku Ustaw, a okoliczności tej Sąd nie może nie brać pod uwagę. Stwierdzenie niekonstytucyjności określonego przepisu ustawy ze swej istoty tworzy nowy stan prawny od chwili wejścia w życie wyroku Trybunału Konstytucyjnego. Wyrok o sygnaturze K 38/13 został ogłoszony w Dzienniku Ustaw z dnia 23 października 2014 r. pod poz i z tym dniem orzeczenie TK weszło w życie. Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Przyjęcie, że stwierdzenie niekonstytucyjności przepisu nie przekłada się na ukształtowanie nowego stanu prawnego jest sprzeczne z zasadami państwa prawa, które organy mają obowiązek wcielać w życie. Tym samym więc w następstwie stwierdzenia niekonstytucyjności przepisu art. 17 ust. 1b ustawy w ww. zakresie, spowodowało ukształtowanie nowego stanu prawnego, który orzekające w sprawie organy zobowiązane były uwzględnić. Jednocześnie podkreślić nalży, odnosząc się do argumentacji orzekających organów, że treść uzasadnienia wyroku, ani tym bardziej interpretacja fragmentu uzasadnienia nie może modyfikować treści sentencji wyroku, ani też zmieniać wynikających z przepisów prawa skutków orzeczeń wydawanych przez Trybunał Konstytucyjny.

5 Wyrok Trybunału z dnia 21 października 2014 r. jest wyrokiem zakresowym, nie wywołuje więc skutku określonego w art. 190 ust. 1 i 3 Konstytucji RP, tj. utraty mocy obowiązującej zakwestionowanego aktu normatywnego. Powoduje jednak konieczność takiej wykładni przepisów, aby jej wynik nie był sprzeczny ze stanowiskiem wyrażonym w wyroku Trybunału. Skoro więc, zgodnie z ww. wyrokiem Trybunału, w stosunku do opiekunów osób wymagających opieki, których niepełnosprawność powstała później, kryterium momentu powstania niepełnosprawności, jako uniemożliwiające uzyskanie świadczenia pielęgnacyjnego, utraciło przymiot konstytucyjności, to tym samym należy uwzględnić tą okoliczność i dokonać takiej wykładni, która nie byłaby sprzeczna ze stanowiskiem Trybunału, co tym samym oznacza, że w odniesieniu do opiekunów osób wymagających opieki, których niepełnosprawność powstała później, oceny spełnienia przesłanek niezbędnych dla przyznania świadczenia pielęgnacyjnego należy dokonywać z pominięciem spornego kryterium (por wyrok NSA z dnia 14 grudnia 2016 r., sygn. akt 1614/16; wyrok NSA z dnia 11 lipca 2017 r., sygn. akt I OSK 1600/16). Z powyższego wynika, że organy rozpoznając wniosek o przyznanie świadczenia pielęgnacyjnego złożony przez opiekuna dorosłej osoby niepełnosprawnej, w obecnym stanie prawnym (dopóki w tej materii nie zostaną wprowadzone nowe rozwiązania ustawowe) były zobowiązane zbadać, czy wnioskodawca spełnia warunki do przyznania tego świadczenia określone w art. 17 ustawy, z wyłączeniem tej części tego przepisu, która z dniem 23 października 2014 r. została ostatecznie uznana za niekonstytucyjną. Skoro w przedmiotowej sprawie organy tego nie uczyniły, i wydały decyzje, z pominięciem omówionego wpływu wyroku Trybunału na treść art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych, to tym samym naruszyły one powołany przepis, co doprowadziło do jego błędnego zastosowania. Ponownie rozpatrując sprawę organy podejmą rozstrzygnięcia z pominięciem tej części art. 17 ust. 1b ustawy o świadczeniach rodzinnych, która w sposób niekonstytucyjny różnicuje prawo do świadczenia pielęgnacyjnego osób sprawujących opiekę nad osobą niepełnosprawną po ukończeniu przez nią wieku określonego w art. 17 ust. 1b ze względu na moment powstania niepełnosprawności. Organy wezmą pod uwagę, że skutkiem wyroku Trybunału Konstytucyjnego w odniesieniu do art. 17 ust. 1b ustawy jest stwierdzenie, że opiekunowie dorosłych osób niepełnosprawnych muszą być przez ustawodawcę traktowani jako podmioty należące do tej samej kategorii, gdyż ich zróżnicowanie ze względu na moment powstania niepełnosprawności osoby wymagającej opieki zostało uznane wyrokiem Trybunału za niekonstytucyjne. W tym stanie rzeczy Sąd na podstawie art pkt 1 lit. a i art. 135 p.p.s.a. orzekł w punkcie pierwszym wyroku o uchyleniu decyzji organu I i II instancji. O kosztach postępowania orzeczono w pkt 2 wyroku na podstawie art. 200 i art ww. ustawy Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi w zw. z 14 ust. 1 pkt 1 lit. c rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 265).