Sterowanie rozwojem aglomeracji i planowanie strategiczne rozwoju miast z punktu widzenia adaptacji do zmian klimatu

Transkrypt

1 Sterowanie rozwojem aglomeracji i planowanie strategiczne rozwoju miast z punktu widzenia adaptacji do zmian klimatu Andrzej Mizgajski, Iwona Zwierzchowska Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Zakład Geografii Kompleksowej Warszawa, 24 października 2014r.

2 Zmiany temperatury powierzchni w latach All Figures IPCC 2013

3 Tezy referatu Prognozowane zmiany klimatu będą miały skutki dla wszystkich aspektów rozwoju aglomeracji; Środowiskowych np. zmiana struktury opadów, wyższa dynamika atmosfery, zmiana stosunków wodnych, zmiana zestawu taksonów synantropijnych w miastach; Gospodarczych np. zróżnicowanie cen nieruchomości, zmiana struktury kosztów budowy i utrzymania obiektów, koszty wynikające z ekstremalnych zjawisk przyrodniczych (zapobieganie, zwalczanie likwidacja skutków) Społecznych np. wpływ na jakość życia mieszkańców, zmiana postrzegania elementów zielonej infrastruktury w obszarach zurbanizowanych. NA POZIOMIE LOKALNYM NAJWIĘKSZE ZNACZENIE MA ADAPTACJA, KTÓREJ GŁÓWNE ELEMENTY TO: Kształtowanie struktury zagospodarowania przestrzennego Kształtowanie pożądanych zachowań interesariuszy.

4 Adaptacja przez zagospodarowanie przestrzenne Ochrona i kształtowanie zielonej infrastruktury aglomeracji obejmującej lasy komunalne, roślinność dolin rzecznych, parki, inne powierzchnie biologicznie czynne, ale także zielone dachy i fasady; Rozwijanie rozwiązań alternatywnych dla kanalizacji deszczowej: zwiększanie zdolności gruntu do infiltracji ograniczanie uszczelniania powierzchni, kształtowanie zdolności retencyjnej ekosystemów w mieście Rozważne wprowadzanie wysokiej zieleni miejskiej przy głównych szlakach komunikacyjnych.

5 Powiązania pomiędzy bilansami: radiacyjnym, cieplnym i wodnym Balance of: L k radiation heat water L L k P Rn G K + K + L + L= Rn Rn = G + S + LE E + H = P H Źródło: Kędziora, Olejnik (1996) common element common element

6 Wpływ udziału powierzchni uszczelnionej na spływ powierzchniowy i infiltrację wód Źródło: Arnold, Gibbons (1996)

7 Struktura pokrycia terenu w Poznaniu na podstawie Urban Atlas Ogródki działkowe Zabudowa zwarta (udział pow. uszczelnionych> 80%) Zabudowa luźna (udział pow. uszczelnionych 50-80%) Zabudowa luźna (udział pow. uszczelnionych 30% - 50%) Zabudowa luźna (udział pow. uszczelnionych 10-30%) Zabudowa luźna (udział pow. uszczelnionych < 10%) Pojedyncze zabudowania Strefy przemysłowe, handlowe, usług publicznych i wojskowe Szybkie drogi tranzytowe i tereny z nimi związane Pozostałe drogi i tereny im towarzyszące Tereny kolejowe Lotniska Miejsca eksploatacji, wysypiska Place budów Nieużytki Tereny zieleni miejskiej Tereny sportowe i wypoczynkowe Grunty rolne, obszary roślinności semi-naturalnej, tereny podmokłe Lasy Wody Granica miasta Źródło: Zasoby Zakładu Geografii Kompleksowej UAM

8 Poznań jako wyspa ciepła Średnia intensywność miejskiej wyspy ciepła w Poznaniu dla okresu ciepłego (IV-IX) i zimnego (X-III) w roku. Dane za okres czerwiec 2008 maj 2013 Źródło: Kolendowicz i inni (2010) Warunki klimatyczne oraz właściwości powietrza atmosferycznego w aglomeracji poznańskiej, [w:] Mizgajski A. (red.)zasoby przyrodnicze i ich ochrona w aglomeracji poznańskiej, CBM UAM, Poznań.

9 Zróżnicowanie temperatury radiacyjnej w Poznaniu Temperatura radiacyjna [ o C] Pokrycie terenu Min_T Max_T Ave_T SD_T Grunty rolne, obszary roślinności seminaturalnej, tereny podmokłe 17,4 37,5 23 2,3 Lotniska 23,2 32,8 28,2 2,1 Place budów 20, ,5 2,2 Zabudowa zwarta (udział powierzchni nieprzepuszczalnych > 80%) 19,2 35,5 27,3 2,1 Zabudowa luźna o dużym zagęszczeniu (udział powierzchni nieprzepuszczalnych 18,3 33,2 25,6 1, %) Zabudowa luźna o średnim zagęszczeniu (udział powierzchni nieprzepuszczalnych 18,3 30,7 23,9 1,9 30% - 50%) Zabudowa luźna o małym zagęszczeniu (udział powierzchni nieprzepuszczalnych 18,3 27,8 23,2 1,7 (10-30%) Zabudowa luźna o bardzo małym zagęszczeniu (udział powierzchni 20, ,5 0,4 nieprzepuszczalnych (< 10%) Szybkie drogi tranzytowe i tereny z nimi związane 20,5 31,1 25,5 1,8 Lasy 17 37,5 20,8 2 Tereny zieleni miejskiej 17, ,8 2,6 Strefy przemysłowe, handlowe, usług publicznych i wojskowe 17,9 44,7 27,5 3,4 Pojedyncze zabudowania 18,3 31,1 22,4 1,9 Nieużytki 19,2 33,2 25,4 2,3 Miejsca eksploatacji odkrywkowej, wysypiska 19,7 31,5 24,6 3,1 Pozostałe drogi i tereny im towarzyszące 17,4 41,7 25,7 3 Tereny kolejowe 18,3 35,9 25,6 3 Tereny sportowe i wypoczynkowe 18,3 32,8 24,6 2,3 Wody powierzchniowe ,8 2,2 Data pozyskania obrazu satelitarnego 17 czerwca 2010r. godz. 9:33 Źródło: Lupa P., Łowicki D., Materiały niepublikowane, Zakład Geografii Kompleksowe UAM, Poznań.

10 Sterowanie rozwojem Sterowanie/planowanie władcze: (Koncepcja) (Konsultacje) Decyzja Wykonanie Kontrola - Reakcja; Sterowanie/planowanie uczestniczące (governance): Identyfikacja interesariuszy, Podnoszenie świadomości społecznej i akceptacji dla określonego kierunku działań, Wyznaczenie ram, w których muszą się zawierać akceptowalne rozwiązania, Poszukiwanie rozwiązań akceptowalnych dla większości i dających największą sumę korzyści (najmniejsza sumę strat dla interesariuszy), Decyzja Wdrażanie Ocena - Korekta.

11 Grupy interesariuszy Władający nieruchomościami, w tym: elementami zielonej i niebieskiej infrastruktury, terenami zainwestowanymi; Inwestorzy; Społeczności lokalne; Interesariusze zewnętrzni. Organy władzy lokalnej + eksperci kreowanie i tworzenie warunków do realizacji wspólnych celów, budowanie kapitału społecznego, kształtowanie zachowań, minimalizacja konfliktów.

12 Rola władz lokalnych wobec konkurowania o przestrzeń Wzmacnianie odporności miasta na konsekwencje zmian klimatycznych ale jednocześnie dostrzeganie innych aspektów interesu ogólnego Zapewnienie dostępu do zielonej infrastruktury dla celów rekreacyjnych, Dbałość o walory estetyczne miasta, Kształtowanie racjonalnej struktury przestrzennej miasta zwartego (koszty infrastruktury, dostępność transportu publicznego, odległości), Zaspokajanie potrzeb mieszkaniowych, w tym zahamowanie odpływu zamożnych podatników, Sprzyjanie inwestycjom kreującym miejsca pracy i przysparzającym dochodów, Optymalizacja kosztów inwestycyjnych i utrzymania przestrzeni publicznej.

13 Partnerzy Typ relacji Centrum Badań Metropolitalnych koordynacja Konsorcjum uczelni Poznania - wykonawca Typ relacji Interesariusze Prezydent Poznania Burmistrzowie gmin Starosta Powiatu Rada Aglomeracji Poznańskiej Stowarzyszenie Metropolia Poznań Inspiracje Propozycje Formułowanie zadań Ocena Aprobowanie rezultatów Finansowanie DIAGNOZA FUNKCJONOWANIA AGLOMERACJI Zasoby przyrodnicze i ich ochrona w aglomeracji poznańskiej STRATEGIA AGLOMERACJI POZNAŃSKIEJ Program kształtowanie i ochrona terenów o wysokich walorach przyrodniczych w ramach osi strategicznej Gospodarka przestrzenna i środowisko STUDIUM UWARUNKOWAŃ ROZWOJU PRZESTRZENNEGO AGLOMERACJI POZNAŃSKIEJ Osnowa przyrodnicza, jej waloryzacja i kolizje z różnymi formami zainwestowania Spotkania konsultacyjne Spotkania w ramach Akademii Aglomeracyjnej Indywidualne konsultacje zespołów eksperckich Forum internetowe Samorząd lokalny Organizacje społeczne Mieszkańcy gmin Planiści Urbaniści Studenci gospodarki przestrzennej PROGRAMY REALIZACYJNE Źródło: opracowanie własne na podstawie Strategii rozwoju aglomeracji poznańskiej (2011), CBM UAM Poznań oraz Studium uwarunkowań rozwoju przestrzennego aglomeracji poznańskiej (2011), CBM UAM Poznań

14 Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 Cel 1. Zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego i dobrego stanu środowiska Kierunek działań 1.5 adaptacja do zmian klimatu w gospodarce przestrzennej i budownictwie Priorytet: OPRACOWANIE ZASAD ZABUDOWY obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi i chronionych, obszarów zieleni w miastach, pasa nadbrzeża oraz budowy obiektów użyteczności publicznej. Wprowadzenie ograniczeń w zakresie budownictwa powszechnego i dodatkowe wymagania w zakresie ochrony przed zalaniem budynków podpiwniczonych na obszarach zalewowych i w strefie nadmorskiej oraz na terenach zagrożonych ruchami masowymi. Wprowadzane zasad bezpiecznego inwestowania na klifach. Wdrożenie działań zabezpieczających przed osuwiskami. Wprowadzenie wymogu dostępu on-line do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego i obowiązku doradztwa dla osób i firm pragnących inwestować w strefach zagrożonych. Źródło: Ministerstwo Środowiska (2013) Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do 2020 z perspektywą do roku 2030, Warszawa.

15 Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 Cel 4. Zapewnienie zrównoważonego rozwoju regionalnego i lokalnego z uwzględnieniem zmian klimatu Kierunek działań 4.2 miejska polityka przestrzenna uwzględniająca zmiany klimatu Priorytet: UWZGLĘDNIENIE W PLANACH ZAGOSPODAROWANIA W MIASTACH KONIECZNOŚCI zwiększenia obszarów zieleni i wodnych, korytarzy wentylacyjnych oraz dopuszczalnego preferowanego sposobu ogrzewania budynków. Opracowanie miejskich planów adaptacji z uwzględnieniem zarządzania wodami opadowymi (lub uwzględnienie komponentu adaptacyjnego w innych dokumentach strategicznych i operacyjnych). Rewitalizacja przyrodnicza, w tym przywracanie zdegradowanym terenom zieleni i zbiornikom wodnym ich pierwotnych funkcji, ze szczególnym uwzględnieniem małej retencji w miastach. Wymiana szczelnych powierzchni gruntu na przepuszczalne. Źródło: Ministerstwo Środowiska (2013) Strategiczny plan adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do 2020 z perspektywą do roku 2030, Warszawa.

16 Podsumowanie i wnioski Konsekwencje zmian klimatu obejmą wszystkie elementy istotne dla zrównoważonego rozwoju Adaptacja powinna być główną osią inicjatyw na poziomie lokalnym Dbałość o należyty udział powierzchni biologicznie czynnej łączy w sobie zmniejszenie dotkliwości upałów, zmniejszenie wielkości odpływu powierzchniowego oraz podniesienie walorów estetyczno-rekreacyjnych terenu, co ma wpływ na ceny działek, a pośrednio na wpływy gmin z podatków Zintegrowane sterowanie rozwojem aglomeracji powinno silniej uwzględniać znaczenie powierzchni biologicznie czynnej w wymiarze środowiskowym, ekonomicznym i społecznym Wyzwaniem dla strategów i planistów jest wyważenie między różnymi, czasem sprzecznymi, celami ogólnospołecznymi w poszczególnych aglomeracjach, pośród których kształtowanie odporności na skutki zmian klimatycznych jest ciągle niedostatecznie uwzględniana.

17 Dziękujemy za uwagę Andrzej Mizgajski Iwona Zwierzchowska Zakład Geografii Kompleksowej Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

18 Uniwersyteckie Centrum Badań nad Środowiskiem Przyrodniczym i Zrównoważonym Rozwojem Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa Towarzystwo Urbanistów Polskich Prezentacja została wygłoszona podczas konferencji: MIASTO IDEALNE MIASTO ZRÓWNOWAŻONE Planowanie przestrzenne terenów zurbanizowanych i jego wpływ na ograniczenie skutków zmian klimatu Warszawa, 24 października 2014 r. Pod patronatem: Polskiego Komitetu ds. UNESCO Unii Metropolii Polskich Niniejszy materiał został opublikowany dzięki dofinansowaniu Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Za jego treść odpowiada wyłącznie Uniwersytet Warszawski.