Zachowania seksualne kobiet w ciąży

Transkrypt

1 Uniwersytet Medyczny im Karola Marcinkowskiego wpoznaniu Zakład Edukacji Medycznej Wydział Nauk o Zdrowiu Kierunek: Położnictwo Katarzyna Borensztajn Zachowania seksualne kobiet w ciąży Praca magisterska napisana pod kierunkiem prof. UM dr hab. Macieja Wilczaka Poznań, 2010

2 Oświadczenie Ja niżej podpisana Katarzyna Borensztajn studentka Wydziału Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Medycznego im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu oświadczam, że przedkładaną pracę magisterską pt. Zachowania seksualne kobiet w ciąży napisałam samodzielnie. Oświadczam również, że przy pisaniu pracy, poza niezbędnymi konsultacjami, nie korzystałam z pomocy innych osób, a w szczególności nie zlecałam opracowania rozprawy lub jej części innym osobom, ani nie odpisywałam tej rozprawy lub jej części z innych prac. Jednocześnie przyjmuję do wiadomości, że złożenie nieprawdziwego oświadczenia będzie skutkowało decyzją o nie wydaniu mi dyplomu. Poznań,dnia podpis

3 Podziękowania...jakiśtekst... 2

4 Rozdział 1 Wstęp Seksuologia jest stosunkowo młodą nauką, a jej dynamiczny rozwój rozpoczął się w drugiej połowie XXw. Przez swój interdyscyplinarny charakter integruje w sobie osiągnięcia i wiedzę z różnych dziedzin tak, aby stworzyć spójny obraz człowieka i ukazać wielowyimarowość jego seksualności. Seksualność, która jest konsekwencją podziału ludzi na dwie płcie, stanowi złożone zagadnienie- warunkowane nie tylko samą biologią, ale także kontekstem psychicznym, społecznym i kulturowym, którego człowiek doświadcza w swoim życiu. Rozwój badań nad seksulanością człowieka przyniósł wyjaśnienie wielu fenomenów seksualnych, a z drugiej strony otworzył nowe przestrzenie, które wymagają dalszego poznania. Jedną z takich kwestii, wokół której nadal istnieją spore kontrowersje, jest szeroko rozumiana seksualność kobiet- w jej aspekcie biologicznym, psychicznym, społecznym i kulturowym. Okres ciąży w życiu kobiety jest bespośrednią konsekwencją jej seksualności. Jednak przemiany ewolucyjne, które miały na celu m.in. stworzenie optymalnych warunków chroniących kobietę ciężarną i młodą matkę przed porzuceniem przez partnera spowodowały, że seksualność kobiet nie ogranicza się jedynie do samej reprodukcji, a potrzeba kontaktu seksualnego ujawnia się również w ciąży. Istnieje niewiele badań dotyczących seksualności kobiet w ciąży, a głoszone poglądy często powstają w sferze domysłów i stanowią obiegowe opinie, nieposiadające głebszych uzasadnień. 3

5 Temat pracy brzmi: Zachowania seksualne kobiet w ciąży i jest próbą przedstawienia tego, jak kształtują się zachowania seksualne ciężarnych, a także w jaki sposób ciąża modyfikuje te zachowania. Przystępujac do pisania pracy i zbierania matriału badawczego, byłam świadoma trudności stojących przed osobą, która podejmuje się badań na gruncie seksuologii.(trudności te dotyczą przede wszystkim niejednoznaczności w: definiowaniu pojęć, ciągle niewyjaśnionych i kontrowersyjnych teoriach dotyczących seksualności kobiet, niewielkiej ilości badań prowadzonych w tym zakresie, a także trudności metodologicznych). Jednak ważność tego tematu, który dotyczy większości kobiet w populacji, a także nie pozostaje bez wpływu na ich partnerów i poczęte dziecko, skłoniła mnie do podjęcia tego ryzyka badawczego. Praca składa się z dwóch zasadniczych części. Pierwsza- przedstawiająca teoretyczne zagadnienia, obejmuje rozdziały od 2. do 4., natomiast druga, poświęcona badaniomwłasnym,zawartajestwrozdziale5i6;(rozdział1stanowiwstęp,a7 zakończenie z podsumowującymi wnioskami). Rozdział 2 został poświęcony teoretycznym rozważaniom na temat seksualności kobiet. Jego pierwsza część przedstwaia elementy rozwoju psychoseksualnego kobiet, opisuje cechy seksualności kobiet, a także uwarunkowania biologiczne, psychospołeczne i kulturowe jakim ta seksualność podlega. Dalsza część pracy to omówienie przebiegu fizjologii reakcji seksualnej z uwzględnieniem proponowanych modelów przeżywania orgazmu przez kobiety. W drugiej częsci tego rozdziału zostały zawarte zagadnienia odnoszące się wprost do seksualności w okresie ciąży; zostały omówiono czynniki wpływające na zachowania ciężarnych, a także- na podstawie dostępnych badańw sposób uogólniony- scharakteryzowano kształtowanie się aktywności seksualnej w ciąży. Rozdział 3 zawiera sformułowany cel pracy. W rozdziale 4 zostały zawarte teoretyczne podstawy metodologii badań własnych z uwzględnieniem zagadnień odnoszących się do przedmiotu i celu badań, problemów, hipotez badawczych, a także metod, technik i narzędzi badawczych wykorzystanych w przebiegu badań. 5 rozdział otwiera część badawczą pracy i stanowi przedstawienie wyników badań własnych. W rozdziale 6 uzyskane wyniki zostały odniesione do rezultatów badań nad seksualnością ciężarnych różnych autorów.

6 Rozdział 2 Zachowania seksualne kobiet w ciąży Seksualność kobiet w ciąży i zachowania, które są jej przejawem, stanowią obszar w nauce ciągle niedostatecznie zbadany i poznany. W tej części pracy zostanie przedstawiona wiedza na temat wybranych fenomenów seksualnych kobiet. W pierwszej części rozdziału będą poruszone niektóre zagadnienia dotyczące różnych sposobów pojmowania seksualności kobiet, jej cech i fizjologii. Natomiast druga część to próba ukazania wpływu ciąży na zachowania seksualne kobietz uwzględnieniem czynników biologicznych, a także kontekstu psychologicznego, społecznego i kulturowego. 2.1 Seksualność kobiet jako problem wieloaspektowy Seksuologia jest nauką o życiu uczuciowo-seksualnym i jego zaburzeniach oraz o kształtowaniusięrelacjipartnerskich 1.Tostosunkowomłodadziedzinąwiedzy,a jej dynamiczny rozwój przypada na druga połowę XXw. Współczesne osiągnięcia naukowe, a także szerokie zainteresowanie społeczne zagadnieniami dotyczącymi 1 Lew-StarowiczZ.(red.):Seksualnośćczłowiekawujęciuwieloaspektowym.WyższaSzkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie, Warszawa 2009, s. 9 5

7 życia seksualnego człowieka przyczyniają się do rozwoju interdyscyplinarności tej nauki. Z jednej strony kształtuje się medycyna seksualna, która jest obszarem zainteresowań dla seksuologów, urologów, psychiatrów i ginekologów. Z drugiej strony- przez powiązania seksualności z relacjami partnerskimi, cechami osobowości, reakcjami psychicznymi, a także kontekstem kulturowym i społecznym w którym człowiek żyje- seksuologia czerpie z takich gałęzi nauk jak: psychologia, filozofia,antropologia,socjologia,pedagogikaiin. 2.Interdyscyplinarnośćseksuologii- jak zauważa Z. Lew-Starowicz, stawia przed tą nauką zadanie. Polega ono - nie tylko na dostrzegnaniu złożoności zagadnień- ale przede wszystkim na ich integrowaniu i tworzeniu spójnego obrazu człowieka tak, aby wszystkie działania profilaktyczne i terapeutyczne odnosiły jak najlepszy skutek. Jedną z zalet interdyscyplinarności seksuologii jest ewoluowanie terminologii i tworzenie nowych pojęć, które w pełni i wielowymiarowo oddają sens zagadnień. Do takich nowych pojęć należy seksualność, której definicję w Wyzwaniach seksuologii przytacza Lew-Starowicz pisząc, że jest nią: centralny aspekt bycia człowiekiem przez całe życie obejmujący: seks, płciową identyfikację, orientację seksualną, erotyzm, pożądanie, intymnośc i reprodukcję. Seksualność jest wyrażana i doświadczana w myślach, fantazjach, przeżyciach, przekonaniach, wartościach, zachowaniach, rolach i związkach. Seksualność powstaje w interakcji czynników: biologicznych, psychologicznych, społecznych, ekonomicznych, politycznych, kulturowych, etycznych,prawnych,historycznych,religijnychiduchowych 3.JakzauważaImieliński - seksualność jest konsekwencją podziału ludzi na dwie płci- męską i żeńską. Z tego wynika również fakt, że wszystko to, co odnosi się do przytoczonej powyżej definicji seksualności należy rozpatrywać także przez kontekst kobiecości i męskości. Osobno więc należy mówić o seksualności kobiet i odrębnie o seksualności mężczyzn 4.Wedługprzytoczonejpowyżejdefinicji,zachowaniaseksualnekobiet są jednym z przejawów sesualności. Aby dobrze zrozumieć wpływ ciąży na zachowania seksualne, trzeba najpierw poznać w jaki sposób kształtuje się sama seksualność kobiet, jaka jest jej fizjologia biologiczna, psychologiczna i społeczna. 2 Ibidem,s.7 3 Ibidem,s.10 4 ImielińskiK.(red.):Seksuologiabiologiczna.PaństwoweWydawnictwoNaukowe,Warszawa 1985,s.9

8 Poniższe podrozdziały będą próbą przedstawienia tego zagadnienia. Jednak- jak wskazuje wielu autorów- jest to zadanie trudne, ponieważ pytanie o istotę seksualności kobiet jest jednym z najczęściej spotykanych kontrowersyjnych kwestii we współczesnejseksuologii Elementy rozwoju psychoseksualnego kobiet Rozwój psychoseksualny w okresie dzieciństwa i młodości decyduje o kształtowaniu się osobowości, postrzeganiu własnej roli płciowej. Tworząca się struktura psychoseksualna w późniejszym wieku jest dosyć trwała. Z tego powodu omówienie poszczególnych etapów rozwoju psychoseksualnego kobiety pozwoli lepiej zrozumiećpojęciekobiecości,atakżejejroliseksualnej 6 Brzezińskarozwójjednostki określa jako wypadkową różnych sił, zarówno o charakterze biologicznym, jako efekt dojrzewania organizmu, jak i o charakterze społecznym, jako efekt uczenia siępodwpływemstymulacjipłynącejzotoczenia 7.Seksualność,którajestjedną z integralnych sfer człowieka, podlega podobnym prawom i odbywa się pod wpływem czynników: biologicznych, psychologicznych i społecznych. Czynniki te z różną siłą oddziaływują na poszczególnych etapach rozwoju i wywierają różny wpływ na kształtowanie się seksualności. I chociaż prawa rozwojowe są uniwersalne dla każdego człowieka, to rozwój każdej jednostki przebiega w sposób zindywidualny. Dynamiczny rozwój emocjonalno-seksualny, odbywający się w ramach rozwoju całokształtu osobowości, podlega takim samym prawidłowościom. Podlega także społeczno-kulturowymograniczeniom 8.Podstawądorozwojusądwiecechyseksualności- stałość i zmienność. Stałość oznacza, że seksualność dotyczy każdego człowieka,jestjegoatrybutem-bezwzględunatakiecechyjaknp.wiek,płeć,rasa. Ze stałością, czyli faktem bycia seksualnym, nierozerwalnie wiążą się czynniki opisane powyżej, które kształtują seksualność. Zmienność seksualności wskazuje 5 Lew-StarowiczZ.(red.):Seksualnośćczłowieka...,op.cit.,s.10 6 Lew-StarowiczZ.:Kobietaieros.ZakładNarodowyim.OssolińskichWydawnictwo,Warszawa1991,s.9 7 BrzezińskaA.:Społecznapsychologiarozwoju.WydawnictwoNaukoweScholar,Warszawa 2000,s ImielińskiK.(red.):Seksuologiaspołeczna.PaństwoweWydawnictwoNaukowe,Warszawa 1984,s.27

9 najejdynamizmwcyklużyciaczłoweka-mówiozmianach,którezachodząna poszczególnych etapach. Opisywanie tych zmian i ich charakteryzowanie ze względu na czasowy podział jest bardzo trudne, ponieważ różne etapy u poszczególnych osóbprzebiegająwindywidualnymrytmie 9.MariaBeisertproponuje,abyrozwój psychoseksualny opisywać z perspektywy psychologii rozwoju przyjmując, że rowój dotyczy każdego wieku i dokonuje się etapami, a każdy etap wcześniejszyjest podłożemdlarowojuetapupóźniejszego 10.Wyróżniaonatrzyetapy:dzieciństwo, dorastanie i dorosłość. Zaznacza, że podejście rozwojowe seksualności jest natyleogólne,żejestmożliweodniesieniesięwnimdowielukoncepcji-psychoanalizy, teorii społecznego uczenia się, teorii poznawczych czy kulturowych. Większość autorów w sposób wyraźny podkreśla, że od samego początku rozwój seksualny dziewczynek przebiega w sposób odrębny od rozwoju chłopców. Przebieg rozwoju seksualnego można podzielić na etapy: dzieciństwo(0-12 lat), dorastanie (12-18) i dorosłość(powyżej 18 lat). Podział ten jest orientacyjny i poszczególni autorzy przyjmują różne granice wieku do wyznaczenia tych okresów. W nurcie psychoanalizy okres dzieciństwa dzieli się na krótsze podokresy. Wynika to z faktu, że psychoanalitycy twierdzą, że te poszczególne przedziały czasowe różnią się zasadniczo od siebie co do przebiegu i wpływu na rozwój dziecka. Od momentu zakończenia się procesów kształtujących płeć w życiu płodowym okres dzieciństwa charakteryzuje się ciszą hormonalną. Stanowi ona tło dla kształtowania się pierwszych zrębów seksualności. Okres od 0-3 lat jest określany jako preedypalny. W tym okresie powstają u dziecka podstawy tożsamości płciowej, rodzajowej i orientacji seksualnej. Na tym etapie- dla kształotowania się seksualności dziecka - największy wpływ ma matka. Wpływ ten wywiera na dziecko przez związek jaki z nim tworzy, przez akceptację płci dziecka podczas codziennych czynności pielęgnacyjnych i karmienia, a także przez bezpośredni kontakt fizyczny. Kolejny etap określany jest edypalnym i przypada on między 3 a 6,7 rokiem zycia. Największy wpływnarozwójwtymokresiemajużnietylkomatka,alecałysystemrodzinny i do pewnego stopnia rówieśnicy. Jest to okres w którym wzrasta zainteresowanie 9 Lew-StarowiczZ.,SkrzypulecV.(red.):Podstawyseksuologii.WydawnictwoLekarskie PZWL, Warszawa 2010, s Ibidem,s.83

10 seksualnością. W przeprowadzanych badaniach jednak nie udało się ustalić przyczyny tego zjawiska, ponieważ- jak wspomniano wcześniej- dla dziecka jest to czas swoistej ciszy hormonalnej. W tym okresie dziecko zaczyna wchodzić w interakcje z osobami spoza rodziny. Wykazując inicjatywę i podejmując różne czynności często wchodzi w konflikt z celami, które prezentuje rodzina. Zainteresowanie dziecka otoczeniem dotyczy innych osób, ale także i seksualności. Skutkuje to bogatą ekspresją seksualną w zakresie zachwań autoerotycznych, orientacyjnych i interakcyjnych. Źródłem konfliktów są zachowania, które z jednej strony zaspakajają ciekawość, dostarczają przyjemności, rozładowują napięcie emocjonalne, a z drugiej strony naruszają granice nietykalności innych osób. Dojrzewanie na tym etapie polega na stopniowym przyjmowaniu norm promowanych przez otoczenie- dziecko uczy się w jakich okolicznościach nie wolno podejmować zachowań seksualnych. Pod koniec okresu edypalnego dziecko posiada już podstawy tożsamości płciowej i zaczynają się kształtować podstawy tożsamości rodzajowej związanej z poczuciem stałości własnej płci. Jest to podstawa do dalszego rozwijania wiadomosci z zakresu różnic płciowych, ich funkcji, a także do przyswojenia sobie podstawowych norm zachowań seksualnych. Po zakończeniu okresu edypalnego rozpoczyna się faza latentna -utajenia.obejmujeonaczasmiędzyok.6a11rokiemżycia.niecechujesięona takim dynamizmem na obszarze seksualnym, a punkt zainteresowań dziecka przenosi się na sferę społeczną- i związanymi z nią- nowymi zadaniami rozwojowymi. Jest to okres w którym dzieci podkreślają swoją niechęć do seksualności, nie tworzą się nowe rodzaje ekspresji seksualnej i zmniejsza się też ich ilość. Pomimo posiadanej coraz większej wiedzy z zakresu biologii pod koniec tego etapu osłabia sie tożsamość rodzajowa, która u dziewczynek przejawia się w zmniejszeniu poczucia tożsamości płciowej, kobiecości. To osłabienie tożsamiości rodzajowej przyczynia się do podporządkowania się stereotypom płciowym. Wraz z końcem fazy letalnej rośnie zapotrzebowanie na wiedzę związaną z seksualnością- jest to odpowiedź na wygasającą ciszą hormonalną i budzący się popęd. Okres dorastania, przypadający na czas pomiędzy ok. 11 i 18 rokiem życia charakteryzuje się ogromną intensywnością zmian biologicznych, która wyraża się w podjęciu czynności przez układ podwzgórze-przysadka-jajnik i rowinięciu drugo- i trzeciorzędowych cech płciowych. Przemiany biologiczne, które są źródłem nowych doznań, prowadzą

11 często do niestabilności emocjonalnej i trudności w funkcjonowaniu sfery poznawczej. Obok zachodzących zmian biologicznych na tym etapie największe znaczenie w kształtowaniu się seksualności ma grupa rówieśnicza, której opinie i naciski są konfrontowane z pozostałymi sferami wpływów- rodziną, Internetem, religią, mediami i in. W rozwoju dziewcząt zmiany hormonalne nie zachodzą tak gwałtownie ani w takich samych proporcjach jakościowych i ilościowych. U dziewcząt hormony męskie wydzielają się w śladowych ilościach, co skutkuje przewagą rozwoju emocjonalnego nad rozwojem zdolności do przeżywania pobudzenia seksualnego. Dojrzewanie i integracja czynnika emocjonalnego z seksualnym polega na rowinięciu pożadania, aby w przyszłości kobieta potrafiła uświadomić sobie i wyrazić swoje potrzeby seksualne w związku uczuciowym z partnerem. Wszystkie te przemiany dokonują się na tle konfliktu z rodzicami. Konflikt ten jest odtworzeniem na nowym poziomie konfliktu z okresu edypalnego i polega on u dziewcząt na rywalizacji z matką i uwodzeniu ojca. Z jednej strony dorastająca dziewczynka szukaoparciawrodzicach,azdrugiejnastępujeichnegacjaizwróceniesięw stronę grupy rówieśniczej, która ma największy wpływ na tym etapie w kształtowaniu sie seksualności. Grupa rówieśnicza jest jednocześnie terenem nabywania nowych umiejętności i ćwiczenia zachowań seksualnych. Doświadczenia seksualne wyniesione z okresu dzieciństwa zostają zastąpione nowymi. Najczęściej te nowe doświadczenia wiążą się najpierw z aktywnością pozagenitalną, która obejmuje takie zachowania jak: masturbacja, podglądanie, dotykanie, petting, aby pod koniec fazydojrzewaniazamienićsięwaktywnośćgenitalną 11.Wrozwojupsychoseksualnym kobiety na etapie dojrzewania seksualnego często rozwijają się kompleksy związane z niezadowoleniem z własnego ciała, a czynnik urody jest silnym źródłem rywalizacji dziewcząt. Na tym etapie następuje ostateczna identyfikacja z własną płcią. Proces ten może ulec zaburzeniom ze względu na panujące w społeczeństwie stereotypy związane z kobiecością, a nie odpowiadajace osobowości konkretnej kobiety. I tak np. osobowość dominująca może mieć problem w identyfikacji własnej roli płciowej, jeśli w środowisku w którym dojrzewa kreowany jest mit kobiecości łagodnej,macierzyńskiejiuległej 12.Poburzliwymokresiedojrzewanianastępuje 11 Ibidem,s.hujwi 12 Lew-StarowiczZ.:Kobietaieros,op.cit.,s.27

12 dorosłość, która jest najdłuższym i niejednorodnym. Początek wyznacza gotowość do podjęcia aktywności genitalnej i związanej z nią funkcji prokreacyjnej, a koniec - śmierć. Dorosłość można podzielić za Levinsonem na etapy: wczesnadorosłość rokżycia, średniadorosłość rokżycia, późnadorosłość-powyżej60rokużycia. Okres prokreacyjny dla kobiet przypada więc głównie na wczesną dorosłość. Jednak przemiany społeczne, ekonomiczne, a także postęp w naukach medycznych spowodował, że coraz częściej górna granica wieku prokreacyjnego przesuwa się na początkowy okres średniej dorosłości.(ze względu na temat pracy- dotyczący kobiet ciężarnych- zostanie poniżej przedstawiony etap wczesnej dorosłości, który odnosi się do potencjalnego wieku rozrodczego kobiety.) We wczesnej dorosłości największy wpływ na seksualność kobiet ma grupa rówieśnicza w okresie poszukiwania partnera, a następnie sam partner. Pełną dojrzałość seksualną kobiety osiągają w czwartej dekadzie życia; dla mężczyzn pełnia przypada na trzecią dekadę.ukobietczastenzwiązanyjestzcyklemciążiporodów,którewsposób istotny modyfikują seksualność kobiet- poziom doznań, rytm współżycia, a także nie pozostają bez wpływu na relację partnerską. Wczesną dorosłość charakteryzuje również różnorodność w podejmowanych zachowaniach seksualnych. Koniec etapu wczesnej dorosłości przypada w momencie rozdzielenia funkcji prokreacyjnejodseksualności 13.Prawidłowyrozwójpsychoseksualnywg.Zbigniewa Lwa-Starowiczapowinienwykształcićnastępującecechydojrzałościseksualnej 14 : Zdolność do nawiązywania trwałych więzi uczuciowych z osobami odmiennej płci, wspólnoty psychicznej, przyjaźni, współpracy. Samoświadomość płci, seksu oraz zbudowanie swej kobiecości. 13 Lew-StarowiczZ.,SkrzypulecV.(red.):Podstawyseksuologii,op.cit.,s Lew-StarowiczZ.:Sekspartnerski.PaństwowyZakładWydawnictwLekarskichPZWL, Warszawa 1984, s. 66

13 Widzenia partnera o odmiennej płci jako równego sobie z poczuciem odpowiedzialności za siebie i za niego. Umiejętność kierowania swymi potrzebami, zachowaniami seksualnymi, zdolność do panowania nad własnym seksualizmem oraz okazywanie pomocy drugiej osobie, aby również osiągnęła zdolność samokontroli seksualnej. Według autora dojrzałość psychoseksualna umożliwia nawiązywanie dialogu, daje świadomość odrębności psychoseksualnej płci, umożliwia rozwój miłości, inicjiuje współżycie jako wyraz więzi partnerskiej, miłości między partnerami o równych prawach, godności, szacunku, budzi wdzięczność wobec partnera za jego oddanie, wspólneprzeżyciaizjednoczenie 15.Przedstawioneprawidłowościrozwojupsychoseksualnego kobiet odzwierciedlają pewne ogólne schematy tego rozwoju, w ich ramach istnieją jednak rozliczne i różnorodne odchylenia indywidualne, związanezniepowtarzalnąosobowościąkobiety 16.Zrozumienieprzebiegurozwojupsychoseksualnego, jego wpływu na kształtowanie się dojrzałości seksualnej kobiety pozwoli w dalszej części pracy lepiej dostrzeć przyczyny i skutki niektórych fenomenów seksualnych charakterystycznych dla okresu ciąży Uwarunkowania i cechy seksualności kobiet Seksualność kobiet na poszczególnych etapach rozwija się pod wpływem różnych czynników- biologicznych, psychologicznych, społecznych, kulturowych, religijnych i in. Seksualność kobiety jest zjawiskiem złożonym i stanowi obszar zainteresowania różnych nauk. W tym podrozdziale zostaną przedstawione wybrane uwarunkowania i cechy seksualności kobiety. Czynnik biologiczny seksualności kobiet jest jednym z najszerzej omawianych w literaturze, jednak ciągle nie do końca poznanym, ponieważ pobudzenie seksualne u kobiet jest z natury bardziej rozproszoneitrudniejszedozmierzenianiżumężczyzn 17.Naczynnikbiologicz- 15 Ibidem,s ImielińskiK.:Człowiekiseks.InstytutWydawniczyZwiązkówZawodowych,Warszawa 1985, s LeiblumS.,RosenR.(red.):Terapiazaburzeńseksualnych.GdańskieWydawnictwoPsychologiczne, Gdańsk 2005, s. 115

14 ny składa się konstytucja genetyczna kobiety, funkcjonowanie hormonalne, rola neuroprzekaźników, a także anatomia i fizjologia seksualna. Wśród uwarunkowań anatomicznych obszarem szczególnie wrażliwym na stymulację seksualną u większości kobiet jest łechtaczka. Dzięki zastosowaniu nowych metod diagnostycznych jest możliwa ocena krążenia w łechtaczce i badania jej reaktywności. Nowe narzędzia diagnostyczne pozwoliły również poznać unerwienie pochwy, a także jej wpływ na funkcjonowanie seksualne kobiet. W powstawaniu pobudzenia u kobiet udowodniono również znaczenie mięśni Kegla i przestrzeni Gräfenberga. Użycie aparatury pomiarowej pozwoliło na udowodnienie faktu istnienia punktu G, którego stymulacja powoduje wyzwolenie skurczu mięśnia zwieracza odbytu i mięśni okołopochwowych. Odkrycia w zakresie uwarunkowań biochemicznych poszerzyły zakres wiedzy na temat reaktywności seksualnej kobiet. Działanie neuroprzekaźników na poziomie obwodowym i centralnym przyczynia się do powstawania pobudzenia seksualnego. Szczególne znaczenie dla seksualności kobiet mają: norepinefryna, acetylocholina, oksytocyna, dopamina, wazopresyna, tlenek azotu, opioidyihormonypłciowe.wpływtychostatnichpolegana 18 : zwiększaniu wrażliwości i przepływu krwi w narządach płciowych, pobudzaniu wzrostu i funkcji mięśni gładkich łechtaczki i pochwy, lubrykacji pochwy, pozytywnym wpływie na rozwój nerwów i przewodnictwa synaptycznego, regulacji syntezy tlenku azotu, pobudzaniu motywacji seksualnej, fantazji erotycznych, odczuwania pożądania, zwiększaniu częstotliwości orgazmów. Właściwe stężenie estrogenów i androgenów warunkują prawidłowy poziom libido, wpływają na nastrój i samopoczucie psychiczne. Testosteron odpowiada za zwiększenie zainteresowania seksem, satysfakcję seksualną i częstość przeżywanych orgazmów. Poziom testosteronu zaczyna spadać już przed 30 rokiem życia, a 18 Lew-StarowiczZ.,SkrzypulecV.(red.):Podstawyseksuologii,op.cit.,s.126

15 przed menopauzą jego poziom dorównuje w połowie temu, który utrzymywał się w wieku 20 lat. Z badań nad regulacją neuronalną reaktywności seksualnej wynika, że w pobudzeniu seksualnym uczestniczą różne obszary mózgu kobiety: jądro podwzgórzowe trzykomorowe, kora obręczy, hipokamp, ciało migdałowate, wyspa, zwoje podstawy, jądro półleżące prążkowia i struktury pnia mózgu- istota szara środkowa, istota siatkowata śródmózgowia, jądra pasma samotnego. Ponadto w badaniach nad regulacją neuronalną ustalono, że u kobiet istnieją trzy drogi powstawania orgazmu- wyobrażeniowa, nerwowa od receptorów na obwodzie przez rdzeńkręgowydomózguinerwowaodreceptorówzokolicpochwyiszyjkiprzez nerwbłędnydomózgu 19.Dobiologicznychcechiuwarunkowańseksualnościkobiet należą: wrażliwość na bodźce erotyczne, a także sfery erogenne. W kulturze panuje stereotyp, że kobiety są bardziej wrażliwe na bodźce słuchowe i dotykowe, a mężczyźni na wzrokowe. Z badań wynika, że to uogólnione stwierdzenie jest prawdą, jednak większa wrażliwość zaprogramowana od strony biologicznej może być modelowana przez czynniki psychiczny i kulturowy i zależeć np. od treści i rodzaju przekazu. Bodźce zapachowe, mimo iż w świecie przyrody są uznawane za podstawowe, mają mniejsze znaczenie dla seksualności człowieka niż bodźce dotykowe, wzrokowe i słuchowe. Reaktywność na zapach- uznawany za pozytywny lub negatywny- jest większa u osób z wyższym poziomem temperamentu seksualnego. Bodźce smakowe rzadko są sygnałami wyzwalajacymi podniecenie seksualne, chybaże wiążą się ze smakiem pocałunku. Natomiast smak obszarów genitalnych jest bardzo rzadko oceniany jako wyzwalajacy podniecenie seksualne i uznawany za bodziec erotyczny. Strefy erogenne są obszarami ciała wrażliwymi na dotyk i reagującymi wyzwoleniem podniecenia seksualnego. Kobiety- w stosunku do mężczyzn- są bardziej wyposażone przez naturę w strefy erogenne. Obejmują one ok. 15% powierzchni ciała, u mężczyzn zaledwie 3-5%. Różnice są dostrzegalne nietylko na poziomie ilościowym, ale także jakościowym- u kobiet obszary reagujące podnieceniem seksualnym na dotyk są bardziej rozproszone i nie związane tak sciśle z okolicą genitalną jak u mężczyzn. Istnieje duża różnorodność prefernecji stymulacji dotykowej u kobiet. Niektóre oczekują zróżnicowanej siły bodźców, inne 19 Ibidem,s.127

16 jednoczasowego pobudzania kilku sfer, a jeszcze inne przechodzenia z jednej strefy erogennej do drugiej. Zatem kobieca mapa ciała jest niezwykle zróżnicowana iwymagadokładnegopoznaniaprzezniesameipartnera 20.Złożonawrażliwość fizyczna i poziom reaktywności na bodźce dotykowe są uzależnione od wielu czynników takich jak: umiejscowienie receptorów dotykowych i ich biologicznej reaktywności, poziomu hormonów, wpływu witamin i mikroelementów, ciśnienia krwi, wpływu używek na obwodowy i centralny układ nerwowy i czynników pozabiologicznych. Wyniki badań nad biologicznymi uwarunkowaniami cech kobiecości są bardzo istotne, ponieważ przez długi czas były głoszone teorie, że odmienność psychiczna płci jest pozorna i wynika jedynie z typu wychowania i kultury, aniemauzasadnieniawbiologiicentralnegoukładunerwowego 21.Obokczynnika biologicznego kolejnym czynnikiem warunkującym seksualność jest komponent psychiczny. W jego obszarze mieszczą się takie zagadnienia jak: samoakceptacja i samoocena, obraz własnego ciała, postawy wobec seksu, ciała, mężczyzn, historia seksualna, doświadczenia seksualne z okresu kształtowania sie dojrzałości psychoseksualnej i in. W budowaniu kobiecości i samooceny w roli kobiety niezwykle ważny jest mechanizm odbierania oczekiwań ze świata męskiego. Wysyłane komunikaty- w sposób jawny lub ukryty- przez mężczyzn w stronę kobiet, kształtują jej wyobrażenia o tym, czego tak naprawdę oczekują mężczyźni. W zależności od spełnienia tych życzeń przez system nagród i kar następuje wzmocnienie poszczególnych zachowań. Pierwszym mężczyzną, który stawia określone wymagania jest ojciec. Kobieta w tej relacji ma szanse nauczyć się odczytywania w sposób prawidłowy oczekiwań innych mężczyzn w dorosłym życiu. Jeśli zabraknie tej relacji, w przyszłości obawiając się odrzucenia, kobieta może stać się seksualnie uległa wobec mężczyzn. Natomiast jeśli jej obraz własnej kobiecości będzie spójny z tym, czego oczekują mężczyźni wtedy przez łatwość w kontaktach heteroseksualnych będzie łatwiej akceptowała siebie. Przyjmowanie zróżnicowanych postaw wobec mężczyzn nie jest jedynie wynikiem konfrontacji z oczekiwaniami mężczyzn, ale również konsekwencją wpływu matki w rozwoju psychoseksualnym, a także naśla- 20 Lew-StarowiczZ.:Kobietaieros,op.cit.,s Ibidem,s.107

17 dowaniainnychkobiet,przyjmowanianormobyczajowychwdanejspołeczności 22. Na seksualność kobiet ogromny wpływ ma akceptacja, a także świadomość własnego ciała. Rozwija się ona stopniowo pod wpływem wzbogacania się w przeżycia związane ze współżyciem seksualnym, orgazmem, ciążą, porodem, karmieniem. Rozwinięcie samoświadomości ciała oznacza odkrycie jego możliwości, reakcji erotycznych,wartościdlasamejkobietyipartnera 23.Nasamoakceptacjęciała przez kobietę i jej seksualność pozytywnie wpływa prawidłowa więź i relacja z partnerem, udane życie seksualne, a także fascynacja partnera. Ta fascynacja pomaga kobiecie odkrywać własne ciało i poznawać moc jego oddziaływania. Poczucie atrakcyjności daje kobiecie ogromne zadowolenie, które pozytywnie wpływa na utrzymanie równowagi psychicznej. Natomiast kompleksy potrafią skutecznie burzyć tą równowagę, ponieważ potrzeba podobania się jest jedną z istotnych potrzebpsychicznychkobiety 24.Ponadto ukobiet,którenieakceptująwłasnego ciała, często występuje wstyd. Blokuje on ochotę na seks czy przyzwala nań tylko pociemku 25.Wsródczynnikówspołecznychwarunkującychseksualnośćkobietdo najważniejszych należą: wykształcenie, wysoko płatna praca, brak rygoryzmu religijnego,atakżeuwarunkowaniakulturowe 26.Niezwykleistotnymkomponentem uwrunkowań psychicznych seksualności są potrzeby seksualne kobiet. Oprócz biologicznych potrzeb, które są łatwe do zdefiniowania, jak np. potrzeba odżywiania czy oddychania, w przypadku seksualności sprawa nie jest taka prosta, ponieważ niemajakiejśwyizolowanej,autonomicznejpotrzebyseksualnej 27.Potrzeby związane z seksualnością są złożone z różnych czynników- biologicznych(rozładowanie napięcia seksualnego, prokreacja), psychologicznych(potrzeba bliskości, bezpieczeństwa) i egzystencjalnych(potrzeba wspólnoty z partnerem, twórczości, rodzicielstwa). Zatem sfera seksualności wiąże się z różnymi potrzbami i różna jest ich hierarchia. W przypadku kobiet hierarchię tę ujawniają panujące stereotypy mówiące o tym, że: w seksie dla kobiety najważniejsza jest miłość, dla kobie- 22 Ibidem,s Ibidem,s Ibidem,s IzdebskiZ.,OstrowskaA.:Sekspopolsku.Muza,Warszawa2003,s Lew-StarowiczZ.,SkrzypulecV.(red.):Podstawyseksuologii,op.cit.,s Lew-StarowiczZ.:Kobietaieros,op.cit.,s.119

18 ty ważniejsze są potrzeby psychiczne w seksie, kobieta ma mniejsze potrzeby fizyczne niż mężczyzna czy że w seksie są dla kobiety niezbędne uczucia. Pomimo iż są to obiegowe opinie, to potwierdzają fakt, że kobiety w przeżywaniu swojej seksualności są bardziej uczuciowe, a w ich potrzebach seksualnych dominuje element psychiczny. Co prawda w miarę upływu wieku rozwija się znaczenie potrzeb biologicznych, ale nie oznacza to, że zmniejszają się potrzeby psychiczne. Na kształtowanie się potrzeb ogromny wpływ mają warunki wychowawcze i klimat w jakim nastepował rozwój psychoseksualny. Warunki te w większym stopniu oddziałują na kobiety, ich późniejszą seksualnośc, zdolność przeżywania orgazmu niż na mężczyzn. Podobnie wpływ pierwszych doświadczeń seksualnych- pozytywnych jak i negatywych- ma silniejsze i bardziej trwałe skutki dla seksualności kobiet niż mężczyzn. Komponent psychiczny uwarunkowań seksualnych przejawia się również silnie w motywacjach do podejmowania kontaktu seksualnego z partenrem. W porównaniu z mężczyznami motywacje pozaseksualne w podejmowaniu zachowań seksualnych są częstsze u kobiet i wynikają z bardziej złożonych potrzeb- pragnienia ustabilizowania się w życiu, założenia rodziny i stworzenia bezpiecznych warunków do wychowania potomstwa, uzyskania potrzebnej pozycji społecznej, materialnej, itd. I chociaż większość potrzeb kształtuje się u kobiet w stosunku do czasu przeszłego(wpływ minionych doświadczeń) i przyszłego(wizja życia z partnerem), to ogromne znaczenie dla seksualności kobiet ma życie teraźniejsze- stabilizacja w życiu codziennym, barwność, urozmaicenie związku z partnerem, nastrój kontaktów seksualnych, zachowania adoracyjne partnera i ogólnie rozumiana satysfakcja z życia. Zrozumienie wpływu czynnika psychicznego na kształtowanie się seksualności kobiety może zapobiec trudnościom w życiu seksualnym, a także rozwinięciu się zachowań patologicznych. Poza uwarunkowaniami biologicznymi i psychicznymi seksualności kobiet nie bez znaczenia pozostają wpływy społeczne i kulturowe. Te właśnie czynniki sprawiają, że seks kobiety przejawia się w odmienny sposób w różnych epokach historycznych(...). One też tworzyłyobowiązującewdanejkulturzemodelemiłościiseksu 28.Uwarunkowania kulturowe i społeczne dotyczą zdecydowanie bardziej kobiet niż mężczyzn, 28 ImielińskiK.:Kobietaiseks.KrajowaAgencjaWydawnicza,Warszawa1989,s.7

19 ponieważ potrzeba akceptacji i poczucia bezpieczeństwa cześciej wyzwala zachowania konformistyczne w stosunku do oczekiwań społeczności i kręgu kulturowego w którym kobieta żyje. Seksualność kobiety warunkują zatem mechanizmy i tradycje kreowane przez cywilizacje, religie, tradycje narodowe, środowiskowe, kulturęmasową,literaturę,sztukęisystemyprawne 29.WcywilizacjiZachodu ujawnia się długotrwały wpływ patriarchatu i podporządkowania kobiet, a także konflikt między istniejącymi modelami kobiety. Ponadto funkcjonujące mity i zespoły zachowań przekazywane od dzieciństwa w bajkach, baśniach, podaniach ludowych nie pozostają bez wpływu na kształtowanie sie seksualności, potrzeb i zachowań seksualnych kobiet. Innym silnym czynnikiem, który oddziałuje na wyobrażenia o kobiecości jest religia. Dla naszego kręgu kulturowego szczególne znaczenie ma chrześcijaństwo i system norm, które niesie ze sobą. Z przeprowadzonych badań wynika, że w sposób pozytywny na seksualność kobiet wpływają następujące czynniki kulturowe i społeczne: poziom wykształcenia, dobrze płatna praca, brak rygoryzmu religijnego, a także przemiany kulturowe prowadzące do przyznania kobietom równorzędnego miejsca w społeczeństwie w stosunku do mężczyzn w zakresie praw, obowiązków i przywilejów Fizjologia reakcji seksualnej kobiet Bodźce seksualne działąjące na ciało wyzwalają szereg procesów fizjologicznych i psychicznych, które składają się na reakcję seksualną. O ile istnieją badania i próby mierzenia reakcji fizjologicznych obiektywnymi metodami, o tyle reakcji psychicznych nie można zmierzyć. Pozostają one w sferze subiektywnych odczuć i kształtują się bardzo indywidualnie. Pierwsze próby zrozumienia i zbadania reakcji seksualnej podjęli się w latach siedemdziesiatych ubiegłego wieku W. Masters i V. Johnson. Przebadali oni 321 mężczyzn i 382 kobiety, a poddali analizie cykli reakcji seksualnych podczas masturbacji, pieszczot, stosunków seksualnych, a także pobudzania przy pomocy sztucznego członka i pochwy. Owocem tych badań było rozwinięcie pojęcia ośrodków zmysłowych u kobiet- miejsc wrażliwych na dotyk i pozwalających osiągać orgazm, a także poznanie przebiegu fizjologii reakcji 29 Lew-StarowiczZ.:Kobietaieros,op.cit.,s.44

20 seksualnej i orgazmu. Z przeprowadzonych badań wynika, że podniecenie seksualne jest złożonym stanem fizjologicznych i psychicznych objawów powstałych w wyniku działania bodźców erotycznych:wyobrażeniowych, dotykowych, wzrokowych, słuchowych, węchowych, smakowych, a rozwojem podniecenia seksualnegosterującentralnejakiobwodoweośrodki 30.Wynikiemtychbadańbyłotakże poznanie fizjologicznych objawów podniecenia: wysypki plamkowo-grudkowej, erekcji brodawek, obrzmienia piersi i otoczki brodawki sutkowej, napięcia mięśni, przyspieszenia oddechu i akcji serca, wzrostu ciśnienia krwi, nabrzmieniu żołędzi łechtaczki i jej wydłużeniu, pojawienie sie lubricatio, zmiany zabarwienia ścian pochwy, jej wydłużenia, uniesienia się macicy i wzroście pobudliwości jej mięśnia. Te wszystkie odkrycia niewątpliwie przyczyniły się do stworzenia naukowych podstaw w opisywaniu fenomenów seksualnych kobiety i dały impuls do dalszych badań. Z drugiej strony utrwaliły linearny i uniwersalny dla obu płci schemat cyklu reakcji seksualnej na pobudzenie. Zakładał on, że kolejne cykle nastepują po sobie w następującej kolejności: faza podniecenia- faza plateau- orgazm- odprężenie. Dalsze badania Robinsona udowodniły, że faza plateau jest integralną częścią fazy podniecenia i wcześniejszy schemat został zredukowany do trzech faz: podniecenia - orgazmu- odprężenia. Dalsze badania Helen Singel Kaplan ujawniły nieadekwatność tego modelu dla seksualności kobiet i dodała kolejną fazę- pożądanie, która miała poprzedzać podniecenie seksualne. W ten sposób powstał w 1979r. model 4-fazowy Mastersa, Johnson i Kaplan. Jednak stworzenie tego modelu nie wyczerpywało odpowiedzi na wszystkie pytania dotyczące seksualności kobiet, ponieważ ona nie wyczerpuje się w samej fizyczności, a model ten nie uwzględniał innych czynników. Odpowiedź na budzące się wątpliwości przyniósł współczesny, obecnie obowiązujący model reakcji seksualnych, stworzony przez Rosemary Basson w 2001r. Uznała, że pożądanie nie jest główną motywacją do podejmowania kontaktu seksualnego przez kobiety. Kobiety motywowane pozaseksualnymi czynnikami (głównie psychicznymi) otwierają się na kontakt intymny i stają się receptywne na bodźce seksualne, czego konsekwencją będzie powstanie podniecenia seksualnego z jego fizjologicznymi konsekwencjami. Jeżeli na wstępie reakcji seksualnej 30 Ibidem,

21 nie było pożądania, to może ono zostać wzbudzone w trakcie stymulacji seksualnej, a konsekwencją narastania podniecenia jest zadowolenie seksualne, które może kończyć się orgazmem lub występować bez niego. Ze względu na możliwość wystąpienia pozaseksualnej motywacji do podjęcia współżycia zadowolenie seksualne będzie uzależnione od osiągniecia pierwotnie założonego celu- np. poczucia bliskości, bezpieczeństwa, wzmocnienia więzi z partnerem itd.. Stąd zdarza się, że w reakcji seksualnej kobiety ważniejsze od osiągnięcia orgazmu jest osiągnięcie nieseksualnejgratyfikacji 31.Modelten,zakładająccyklicznośćinakładanie się różnych procesów i faz pobudzenia, pozwala w pełniejszy sposób zrozumieć fizjologię reakcji seksualnej kobiety, a z drugiej strony wskazuje na złożoność tego zagadnienia. O ile fizjologiczne objawy pobudzenia zostały do tej pory dobrze poznane, o tyle sam orgazm ciągle pozostaje najbardziej zagadkową częścią odpowiedziseksualnej 32. Zagadki jakotakiejniestanowikomponentbiologiczny, a czynniki psychospołeczne, które modyfikują przeżycia w trakcie orgazmu. Z analizy badań wynika, że przeżywaniu orgazmu sprzyja: udany związek, optymalny czas trwania pieszczot wstępnych i stosunku, wyższy poziom wykształcenia, osobowość optymistyczna, aktywna, obdarzona wyobraźnią erotyczna, akceptacja własnej roli kobiecej i własnego JA, pozytywny przebieg kolejnych faz rozwoju psychoseksualnego 33.Wtrakcieprzebieguorgazmudochodzidonatężeniaobjawów pobudzenia seksualnego- wzmacnia się rumień, następuje uczucie chłodu lub rozpalenia, następuje natężenie skurczów macicy, wzrostu napięcia mięśniowego w całym ciele, obrzmienia okolicy cewki moczowej. Nastepuje niekontrolowany skurcz mięśnia zwieracza zewnętrznego odbytu i rytmiczne skurcze platformy orgazmu. Skurcze te początkowo wynoszą 2-4 razy na minutę, a następnie3-15 razy na0,8s.wzależnościoddrogistymulacjiorgazmmożebyćpostrzeganywróżny sposób. Orgazm osiągnięty w wyniku pobudzania łechtaczki często jest określany jako bardziej miejscowy i ograniczony niż orgazm w wyniku pobudzania pochwy. Zdarza się, że kobiety orgazm uzyskany przez stymulowanie łechtaczki uważają za mniej wartościowy, chociaż jest bardziej powszechny. Jednak należy pamiętać 31 Lew-StarowiczZ.,SkrzypulecV.(red.):Podstawyseksuologii,op.cit.,s Ibidem,s Lew-StarowiczZ.:Encyklopediaerotyki.Muza,Warszawa2004,s.433

22 o tym, że droga powstawania orgazmu jest jednakowa, bez względu czy stymulowana jest łechtaczka czy pochwa. Stąd związek miedzy sposobem uzyskiwania orgazmu, a poczuciem satysfakcji seksualnej jest po części problemem związanym ze sferą emocji i czynnikami pozabiologicznymi. 2.2 Ciąża a zachowania seksualne kobiet Dla zrozumienia jak kształtuja się zachowania seksualne kobiet w czasie ciąży warto uściślić czym są zachowania seksualne, a także w jakich normach się zamykają. Zachowanie się człowieka nie jest statyczne, lecz dynamiczne, tj. podlegające w miarę upływu czasu zmianom. Jest ono uwarunkowane ustawiczną walką różnychpotrzeb,tendencjiidążeńpsychofizycznych 34.Wedługdefinicjiprzedstawionej przez Z. Lwa-Starowicza zachowania seksualne(prawidłowe) to dowolne zachowanie heteroseksualnych partnerów, wzajemnie przez nich akceptowane, służące obopólnemu zadowoleniu, niesprzeczne z zasadą nieszkodzenia zdrowiu i obowiązującym prawem. Cechą zachowań seksualnych prawidłowych jest możliwość jednoczesnego spełnienia funkcji prokreacyjnej(płodzenie potomstwa), psychologicznej(zaspokojenie seksualne) i społecznej(tworzenie i utrwalanie więzi partnerskiej) 35.Donajczęstszychzachowańzaliczamystosunekseksualny,kontakty oralno-genitalne i masturbację. Jak podkresla Imieliński zachowanie seksualne nie jest izolowaną funkcją narządów płciowych, lecz jest działaniem osobowości. Z zachowaniem seksualnym silnie zintegrowane są emocje, wola, zdolności poznawcze i właściwości charakteru(...). Integracja zaś sprawia, że przeżycia seksualne stają się czynnikiemwzbogacającymrozwójczłowiekaorazczynnikiemwięziotwórczym 36. Ustalenie norm seksualnych dla poszczególnych zachowań jest bardzo trudne, a historia kultury wskazuje na to, że niewiele było praktyk seksualnych, które we wszystkich czasach i wszystkich społeczeństwach były uważane za nienormalne, podobnie jak niewiele było takich, które zawsze i przez wszystkich były uważane 34 ImielińskiK.:Miłośćiseks.InstytutWydawniczyCRZZ,Warszawa1980,s Lew-StarowiczZ.:Słownikencyklopedyczny.Miłośćiseks.WydawnictwoEuropa,Wrocław 1999,s ImielińskiK.(red.):Seksuologiakulturowa.PaństwoweWydawnictwoNaukowe,Warszawa 1984,s.18

23 zanormalne 37.DalejImielińskistwierdza,że przytworzeniunormseksualnych, które zresztą próbowano podporządkować postulatom moralnym, zasadniczą rolę odgrywały nie potrzeby seksualne ludzi, lecz rozmaicie rozumiane interesy społeczne,anawetekonomiczne 38.Współcześnieistniejewieleróżnorodnychdefinicji norm.taróżnorodnośćświadczyotym,żeżadnanormadokońcaiwpełniniewyczerpuje zagadnienia. W powyższej definicji przedstawionej przez Lwa-Starowicza została przyjęta tzw. norma partnerska ukształtowana w następstwie tzw. rewolucji seksualnej w końcu lat 60. Jako normalne zaczęto określać to, co akceptują partnerzy 39.Ponadtodefinicjaodnosisiędonormyprawnej,atakżemedycznej. Norma prawna jest zmienna w zależności od miejsca w którym dany system prawny funkcjonuje. Natomiast norma medyczna zachowania seksualne rozpatruje z punktu widzenia zdrowia i choroby. Pomimo, że normy medyczne nie są uniwersalne, to jednak pozostają wiążące dla lekarzy i seksuologów. Wyrastają one z definicji zdrowia seksualnego ONZ, Deklaracji Praw Seksualnych WHO i Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych WHO. Obowiązująca definicja zdrowia seksualnego została opracowana przez Międzynarodową Konferencję ONZ na Rzecz Ludności i Rozwoju w Kairze. Definicja brzmi następująco: Zdrowie seksualne jest częścią zdrowia reprodukcyjnego i polega na zdrowym rozwoju seksualnym, równych i odpowiedzialnych relacjach partnerskich, satysfakcji seksualnej, wolności od chorób, niedomagań, niemocy seksualnej, przemocy i innych krzywdzących praktyk związanych z seksualnością. Konsekwencją przyjęcia tej definicji była zmiana postaw wobec zdrowia seksualnego i wprowadzenia zmian w międzynarodowej klasyfikacji chorób i problemów zdrowotnych WHO. W sierpniu 2002 roku WHO opublikowało Deklarację Praw Seksualnych, która wyraża pozytywny stosunek do seksualności, masturbację uznano za marker zdrowia, a udane życie seksualne traktuje się jako czynnik prozdrowotny. Okres ciąży jest czasem wyjątkowym w życiu kobiety. Rozpoczyna się on w momencie zapłodnienia i trwa średnio 280 dni. Jest to czas burzliwych przemian biologicznych, które mają na celu stworzenia optymalnych warunków dla rozwoju nowego życia i 37 ImielińskiK.:Seksiatria.PaństwoweWydawnictwoNaukowe,Warszawa1990,s Ibidem,s :Zdrowieseksualne.PsychiatriawPraktyceOgólnolekarskiej,3(1):1-3,2003,s.2

24 wydania go na świat. Przemianom biologicznym towarzyszą zjawiska obejmujące swym zasięgiem wszystkie obszary funkcjonowania kobiety- a więc jej osobowość, życie emocjonalne, społeczne, rodzinne. Ciąża nie pozostaje bez wpływu na seksualność kobiety, która- jak zostało to przedstawione w pierwszej części rozdziałujest złożonym zagadnieniem, uwarunkowanym czynnikami biopsychospołecznymi, kulturowymi i może być rozpatrywana pod różnymi aspektami. Doświadczenie macierzyństwa, bez względu czy oczekiwanego, czy nie, niesie za sobą szereg zmian w dotychczasowym życiu- zwłaszcza jeśli dotyczy pierwszej ciąży. Macierzyństwo, ojcostwo są elementami natury człowieka, kontynuacją i wypełnieniem męskościkobiecości. Rodzicielstwo należy do największych wartości osobowości człowieka, co wynika z racji biologicznych(prokreacja, przedłużenie gatunku, trwanie życia), pedagogicznych(dzięki rodzicielstwu dzieci są wprowadzane w świat wartości kultury, w życie społeczne), psychologicznych(zaspakaja potrzeby samorealizacji, celuisensużycia,miłości) 40.Ponadtociążaizwiązanezniąrodzicielstwonadaje nową rangę związkowi rodziców i doprowadzają go do pełni. Ze względu na doniosłość faktu jakim jest powstanie nowego życia należy przypuszczać, że nie pozostaje bez wpływu na seksualność kobiet, jej przejawy i sposób przeżywania. Dalsza część pracy jest próba ukazania wzajemnych zależności i tego w jaki sposób czynniki biologiczne, psychiczne i społeczno-kulturowe związane z przebiegiem ciąży wpływają na zachowania seksualne kobiet Czynniki biologiczne a zachowania seksualne ciężarnych Czas ciąży jest okresem burzliwych przemian o podłożu biologicznym. Wszystkie te zmiany są ukierunkowane na to, aby zapewnić optymalne warunki dla rozwoju poczętego dziecka i przygotować organizm kobiety do porodu. Intensywność zachodzących zmian wpływa na całokształt funkcjonowania kobiety w poszczególnych trymestrach ciąży. Seksualność- jako integralna część osobowości- jest również podporządkowana tym procesom. Na pierwszy plan wysuwają się zmiany w funkcjonowaniu hormonalnym kobiety. W istotny sposób wzrasta stężenie progesteronu i estrogenów produkowanych przez ciałko żółte, a następnie łożysko. 40 Lew-StarowiczZ.:Sekspartnerski,op.cit.,s

25 W ciąży wzrasta również stężenie androgenów, które są syntetyzowane przez ciałko żółte, nadnercza ciężarnej, a także przez gonady i nadnercza płodu. Stężenie androgenów w surowicy ciężarnej jest wyższe jeśli płód jest płci męskiej. Wzrost stężenia hormonów może działać pobudzająco na seksualność kobiety i jej popęd. Zmiany te jednak nie mają decydującego znaczenia w stosunku do czynnika psychicznego, który jest modyfikatorem reakcji seksualnych u kobiet w ciąży podlegającymsilnymzmianomnapodłożuemocjonalnym 41.Zachodząceprzemianyw układzie hormonalnym prowadzą do zmian miejscowych, które jeśli nie bezpośrednio- to w sposób pośredni mają wpływ na funkcjonowanie i aktywność seksualną ciężarnych. Do najważniejszych można zaliczyć te, które zachodzą w obszarze genitalnym. Wraz z rozpoczęciem ciąży następuje przekrwienie narządów płciowych, czego konsekwencją jest rozpulchnienie i obrzmienie pochwy i sromu. W wyniku wzmożonego wydzielania śluzu szyjkowego, które jest spowodowane przerostem nabłonka płaskiego i jego złuszczaniem, wzrasta wilgotność pochwy. W miarę rozwoju ciąży zmienia się topografia narządów płciowych, która często jest przyczyną częstego oddawania moczu i powstawania zaparć. Zaparcia są również efektem działania progesteronu, który spowalnia perystaltykę jelit. Na dalszym etapie ciąży powiększająca się macica uciska na naczynia krwionośne, które zapewniają powrót krwi z obwodu. Może to być przyczyną zastoju, którego następstwa to: obrzęki, żylakikończyndolnychisromu.ponadtowczasieciąży-wzwiązkuzpowiększającą się macicą- dochodzą trudności w oddychaniu, pojawiają się rozstępy. Wiele kobiet obserwuje u siebie takie dolegliwości jak: nudności, wymioty, zgaga, wzdęcia, migrenowe bóle głowy, przebarwienia na skórze, obrzmienie i bolesnośc piersi. W miarę postępu ciąży, z powodu powiększającego się brzucha, niektóre pozycje seksualne stają się niewygodne, a czasami wręcz niebezpieczne. Może dojść bowiem- przy zbyt dlugim leżeniu na plecach- do utrudnienia przepływu krwi w naczyniach uciskanych przez rozwijający się płód i dodatkowo przez ciężarmężczyzny 42.Wszystkotowpływanasamopoczuciepsychiczneiobraz własnej osoby ciężarnej. Jeżeli kobieta nie akceptuje tych zmian, to przekładają się one na trudności w życiu seksualnym i mniejszą chęć do podejmowania zacho- 41 Lew-StarowiczZ.,SkrzypulecV.(red.):Podstawyseksuologii,op.cit.,s WestheimerR.:Seks.ReadMe,Warszawa1999,s.181

26 wań seksualnych. Ciekawym zagadnieniem jest spojrzenie na biologię seksualności kobiet w ciąży z punktu ewolucyjnego. Kobiety w wyniku zmian fizjologicznoanatomicznych na przestrzeni dziejów zatraciły cykliczność odczuwania popędu płciowego, a także pojawiła się u nich zdolność odczuwania przyjemności. Cechy te są czymś nowym w ewolucji i nieobserwowanym u innych gatunków. Spowodowały zwiększenie atrakcyjności współżycia po to, aby kobiety miały dodatkowe możliwości, aby zatrzymać przy sobie mężczyznę i zaangażować go w opiekę nad dzieckiem. Zmiany w trakcie ewolucji miały na celu zminimalizowanie porzucenia ciężarnejkobiety 43.Przykładtenpokazujejakgłębokozakorzenionesąmotywy podejmowania zachowań seksualnych z partnerem- również w czasie ciąży, mimo, że sama potrzeba reprodukcji została już zaspokojona Czynniki psychospołeczne i kulturowe a zachowania seksualne ciężarnych Badania nad psychologią kobiet ciężarnych są jeszcze ciągle w powijakach. O przeżyciach kobiet w tym okresie najczęściej mówi się przez pryzmat obiegowych opinii, stereotypów, a rzadziej są one obiektem badań naukowych, które w sposób rzetelny mogłyby rozstrzygnąć sporne kwestie. Funkcjonowanie psychiczne ciężarnych jest zagadnieniem o tyle ważnym, że nie dotyczy ono tylko samych kobiet, ale również wpływa na rozwój poczętego dziecka, a także relację partnerską. W zdecydowanej większości przypadków ciąża nie pozostaje bez wpływu na seksuaność kobiet, a potrzeba zaspokojenia seksualnego utrzymuje się w zasadzie przez cały okres ciąży,choćkształtujesięróżniewposzczególnychjejtrymestrach 44.Okresciążyjest czasem wzmożonego stresu psychicznego- bez względu, czy kobieta odczuwa tylko niewielkie dolegliwości, jest szczęśliwa z powodu poczęcia wyczekiwanego dziecka, czy też przebieg ciąży odbiega od fizjologii. Stres jest niekorzystnym czynnikiem wpływającym na seksualność i najczęściej wiąże się z lękiem przed bólem w czasie porodu, eknomicznymi następstwami ciąży i macierzyństwa, utratą niezależności 43 PiątekZ.:Biologiawobecpłciiseksu.PolskaAkademiaNauk,Kraków1994,s SzczerbaK.:Wkręguerosaipsyche.OficynaWydawniczo-ArtystycznaMiryan-Press,Wrocław1991,s.93