Materiały z sympozjum zorganizowanego w dniu 18 listopada 2006 r. w Bibliotece Publicznej im. Ks. Prof. J. Tischnera w Drezdenku.
|
|
- Daria Zakrzewska
- 10 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Pamięci Burmistrza dr. Romana Cholewińskiego
2
3 i jego dokonania w odbudowie Nowej Marchii po wojnie siedmioletniej i w zagospodarowaniu doliny Warty i Noteci. Rola Drezdenka w stosunkach polsko-brandenburskich w 2 połowie XVIII wieku. Materiały z sympozjum zorganizowanego w dniu 18 listopada 2006 r. w Bibliotece Publicznej im. Ks. Prof. J. Tischnera w Drezdenku. Drezdenko 2010
4 Copyright : Urząd Miejski w Drezdenku Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Zbigniewa Herberta w Gorzowie Wlkp. Redakcja: Edward Jaworski, Grażyna Kostkiewicz-Górska, Błażej Skaziński Przekład referatów: Zbigniew Czarnuch Przekład wstępu: Robert Piotrowski Korekta tekstu: Anna Sokółka, Danuta Zielińska Projekt okładki: Zbigniew Olchowik Skład komputerowy: Sebastian Wróblewski ISBN Adres redakcji: Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Zbigniewa Herberta w Gorzowie Wlkp. ul. Sikorskiego 107, Gorzów Wlkp. tel , fax region@wimbp.gorzow.pl Wydawca: Urząd Miejski w Drezdenku ul. Warszawska 1, Drezdenko Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Zbigniewa Herberta w Gorzowie Wlkp. ul. Sikorskiego 107, Gorzów Wlkp. Druk: SONAR Sp. z o.o. ul. Kostrzyńska Gorzów Wielkopolski Nakład 500 egz.
5 SPIS TREŚCI Maciej Pietruszak Wstęp... 7 MATERIAŁY Gerhard Weiduschat Franz Balthasar Schönberg von Brenckenhoff. Szkic biograficzny... 9 Christa Kouschil Franz Balthasar Schönberg von Brenckenhoff i jego dokonania w Nowej Marchii pod panowaniem Fryderyka II Zbigniew Czarnuch Drezdenko w 2 połowie XVIII wieku jako ośrodek handlu z Polską i dywersji Prus przeciw Rzeczypospolitej KOMUNIKATY Zbigniew Kubasik Rola Johanna Gottloba Treppmachera w dziejach Drezdenka w XVIII w Błażej Skaziński Wpływ Franza Balthasara von Brenckenhoffa na rozwój urbanistyczny Drezdenka Zbigniew Miler Chyża w Drezdenku stara osada słowiańska czy produkt kolonizacji niemieckiej? Krzysztof Bartowski Dzieje Kanału Bydgoskiego i związane z tym aneksje terytorialne ziem polskich Stanisława Janicka Źródła do dziejów osadnictwa nad Notecią w okresie działalności Franza von Brenckenhoffa ( ), znajdujące się w aktach Archiwum Państwowego w Gorzowie Wlkp Robert Piotrowski Resümmes
6
7 Mamy przyjemność przekazania Państwu kolejnego opracowania dotyczącego Drezdenka. Po dwóch wydawnictwach albumowych i monografii przyrodniczej proponujemy publikację historyczną o charakterze popularnonaukowym. Na jej treść składają się referaty wygłoszone podczas sesji naukowej zorganizowanej we współpracy z Wojewódzką i Miejską Biblioteką Publiczną w Gorzowie Wlkp., która odbyła się w Drezdenku w 2006 roku. Uzupełnieniem tekstu są ilustracje, wśród których szczególne znaczenie mają materiały kartograficzne pochodzące ze zbiorów gorzowskiej Książnicy. Motywem przewodnim opracowania jest postać Franza Balthasara Schönberga von Brenckenhoffa, który w XVIII wieku kierował pracami związanymi z regulacją rzek, osuszaniem błot i zasiedlaniem nowo pozyskanych terenów osadnikami z Niemiec, Holandii i Polski. Dzięki staraniom autorów poznajemy nietuzinkową ale i kontrowersyjną postać, której działaniom Drezdenko w znacznym stopniu zawdzięcza swój obecny kształt. Mamy nadzieję, że lektura tej publikacji przybliży Państwu historię Drezdenka, a także postać człowieka, którego mieszkańcy miasta w uznaniu jego zasług uhonorowali pomnikiem, zajmującym dawniej centralne miejsce na dzisiejszym placu Wileńskim. Es ist für uns eine grosse Freude Ihnen ein weiteres Buch über Drezdenko (Driesen) vorzustellen. Nach zwei Bildbänden und einer Ausarbeitung über die Natur legen wir eine geschichtliche Publikation mit einem populär-wissenschaftlichen Charakter vor Sie beinhaltet die Referate, die bei einer zusammen mit der Öffentlichen Woiwodschaftsund Stadtbibliothek in Gorzów im Jahre 2006 veranstalteten Tagung präsentiert wurden. Eine geeignete Ergänzung der Texte sind die kartographischen Werke aus dem Bestand der Gorzówer Bücherei. Der Schwerpunkt liegt auf der Person von Franz Balthasar Schönberg von Brenckenhoff, der im 18. Jh. jene Arbeiten leitete, die mit der Regulierung der Flüsse, Trockenlegung der Brüche und Besiedlung der neu gewonnen Ländereien durch die Siedler aus Deutschland, Niederlanden und Polen sich verbanden. Dank der Bemühungen der Referenten lernen wir diese einmalige aber auch umstrittene Persönlichkeit kennen, derer Aktivitäten Drezdenko im Weiten seine heutige Gestalt verdankt. Wir hoffen, dass Ihnen die Lektüre die Geschichte von Drezdenko und die Person, die von den Stadteinwohnern in Anerkennung seiner Errungenschaften mit einem Denkmal, damals in zentraler Lage des heutigen Wileński-Platzes, geehrt wurde näher bringt. Burmistrz Osoba Pełniąca Funkcję Organów Gminy Maciej Pietruszak Beauftragte für die Gemeindeverwaltung Bürgermeister von Drezdenko Maciej Pietruszak
8
9 Franz Balthasar Schönberg von Brenckenhoff 9 Gerhard Weiduschat Franz Balthasar Schönberg von Brenckenhoff Szkic biograficzny Nim przystąpię do zaprezentowania poniższego opracowania, pragnę się nieco usprawiedliwić. Nie powstało ono bowiem w wyniku badań źródłowych, lecz oparte zostało na naukowej literaturze przedmiotu. Ta metoda ma swoje złe strony. Po pierwsze, uniemożliwia weryfikację licznych obiegowych danych dotyczących życiorysu interesującej nas postaci. Po drugie, cała przestudiowana przeze mnie literatura naukowa pochodzi sprzed 1920 roku i widać w niej wpływ epoki II Rzeszy. Nowsze informacje można znaleźć tylko w krótkich notach encyklopedii biograficznych. Po trzecie, dużą liczbę tekstów napisali regionalni badacze z Towarzystwa Historii Nowej Marchii, wypowiadający się w duchu obrony Brenckenhoffa, co utrudnia obiektywną ocenę tej postaci. Należy do nich również jego niedawno zmarły potomek Benno von Knobelsdorff-Brenkenhoff. W sumie metoda ta uniemożliwia dokonanie rzetelnej oceny analizowanej postaci, w szczególności w odniesieniu do problemu tzw. defektu Brenckenhoffa, tak więc w jaki sposób odpowiedzieć na pytanie, kim był Brenckenhoff? Oszustem czy wzorowym Prusakiem, jednym z tych którzy zasłużyli się Prusom, oddając swe życie i majątek w służbie skromnie żyjącego króla, zadawalając się jedynie świadomością spełnianego obowiązku i dochowania wierności swemu panu? W tej sprawie mamy do czynienia z szeregiem kontrowersji odnoszących się do jego postaci, poczynając od pisania jego nazwiska na różne sposoby (autor wybrał wersję Franz Balthasar Schönberg von Brenckenhoff przyp. red). Znani historycy Prus, tacy jak August Skalweit i Reinhard Koser biograf Fryderyka II, oceniają tego cudzoziemca negatywnie, podkreślając jego niespokojne i luksusowe życie. Koser określa go między innymi słowami: oryginał, zuchwały spekulant z bezwzględną pogardą dla porządnej księgowości. Erich Neuhaus, Max Rehman i Paul Schwarz starają się pokazać na łamach czasopism Towarzystwa Historii Nowej Marchii bardzo pozytywny obraz działalności tego wielkiego praktyka, wielkiego finansisty i założyciela Nowego Miasta w Drezdenku oraz dobroczyńcy całego dystryktu noteckiego. Pozytywnie, ale zarazem krytycznie ocenia Brenckenhoffa Carl Friedrich von Beneckendorf. Jednym z obszernych źródeł dotyczących postaci Brenckenhoffa jest jego sprawozdanie na temat działalności w Nowej Marchii, które, jak się przypuszcza, napisał dla Generalnej Dyrekcji w roku 1776 z pomocą swojego sekretarza Lindego. Tekst tego sprawozdania opublikowany został już w roku 1782, czyli zaledwie dwa lata po śmierci Brenckenhoffa. Wydawcą był profesor August Gottlieb Meißner z Pragi, przyjaciel jego syna. Paul Schwartz twierdził, że sprawozdanie opublikowane przez Meißnera w porównaniu z osobistym sprawozdaniem Brenckenhoffa ma się tak jak matowa kopia do lśniącego całą gamą kolorów oryginału. Franz Brenckenhoff w świetle tego tekstu jawi się jako człowiek myślący racjonalnie, obeznany z rolnictwem, hodowlą bydła, z uprawą sadów i winnic, budownictwem
10 10 Gerhard Weiduschat W księstwie Anhalt-Dessau Książę Leopold von Anhalt-Dessau, wg sztychu J. G. Willa z końca XVIII w. Ze zbiorów WiMBP w Gorzowie Wlkp. wodnym i wojskowością, mający na względzie dobro państwa i swojego chlebodawcy Fryderyka II. Przedstawiony jest także jako człowiek sukcesu, bezinteresowny, jednak nierzadko przez biurokratów, spekulantów i czasami też przez samego króla ograniczany, co utrudniało mu w pełni urzeczywistnić swoje projekty. Bliższe dane z wczesnego okresu życia Brenckenhoffa znajdujemy w mowie pogrzebowej wygłoszonej przez pastora z Lipich Gór, Lichenia i Pielic, Rehfeldta. Matką Franza była Christine Sabine von Barsewisch ( ) z Scharpenlohe w Starej Marchii, która w 1721 roku wyszła za mąż za polsko-saksońskiego rotmistrza z Reideburga Juliusa Schöneberga von Brenckenhoffa ( ). Ten z kolei wstąpił do austriackiej służby wojskowej i następnie popadł w tarapaty finansowe, a w czasach wojen tureckich ślad po nim zaginął. Czy rodzina von Brenckenhoff rzeczywiście z powodów religijnych została wypędzona z Palatynatu lub pochodziła z Westfalii, trudno ustalić. Z małżeństwa tego pochodziło czworo dzieci, w tym jedna dziewczynka. Najstarsze dziecko urodziło się 15 kwietnia 1723 roku w Reideburgu pod Halle nad Saalą i nadano mu imiona Franz Balthasar, a nazwisko Schönberg von Brenckenoff. Matka umarła, kiedy Franz Balthasar był w wieku 13 lat. Ojciec miał go rzekomo wysłać z ośmiogroszówką w kieszeni w świat, by nauczył się walki o egzystencję, jak to kwieciście Rehmann sformułował. Gdy miał 15 lat, książę Leo pold z Anhalt-Dessau przyjął go do służby w roli pazia, z zamiarem uczynienia z niego praktyka rolnictwa. Wkrótce umożliwiono mu handlowanie gołębiami, końmi i trzodą chlewną. W roku 1745 awansował na koniuszego, a w dwa lata później, w wieku dwudziestu czterech lat, został dyrektorem izby rentowej, urzędu odpowiadającego dzisiejszemu ministerstwu finansów. Pod panowaniem trzech książąt Leopolda Maksymiliana, który go powołał, oraz Dietricha i Leopolda Fryderyka Franciszka zajmował to stanowisko przez 15 lat. Poza tym był nominalnym kierownikiem melioracji łęgów nad Łabą, co w jego późniejszej praktyce było nader ważne. Prace te w rzeczywistości były nadzorowane przez zbiegłego pruskiego eksperta, inżyniera Materne go, który jednak pozostawał w cieniu. Dalszy los Materne go godny jest w tym miejscu przybliżenia, ponieważ ma związek z Brenckenhoffem. Materne był pruskim inżynierem
11 Franz Balthasar Schönberg von Brenckenhoff 11 budownictwa wodnego. Z powodu wystąpienia przeciw przełożonemu uciekł do Anhaltu i z wdzięczności za udzieloną ochronę kierował pracami osuszania łęgów nad Łabą. Ostatecznie, pod naciskiem dworu berlińskiego książę musiał ulec i uciekiniera wydać. Brenckenhoff nie zapomniał jednak o swoim nauczycielu i pracując już od pewnego czasu nad Wartą i Notecią, poinformował króla u kogo zdobył wiedzę z zakresu budownictwa wodnego. Mówił także, że mógłby osiągnąć jeszcze większe sukcesy, gdyby Materne, przewyższający go wiedzą teoretyczną, był przy nim. Za sprawą Brenckenhoffa król zaoferował uwięzionemu Maternemu wolność i stanowisko. Ten jednak podziękował i odmówił. Twierdził, że nie będzie już długo żył i chce pozostać w więzieniu aż do śmierci. Podczas swojej działalności w roli dyrektora izby finansowej został Brenckenhoff zobowiązany do wydzierżawienia opuszczonego majątku Wörlitz. Przy jego gospodarczej odbudowie Brenckenhoff pierwszy raz pokazał szpona lwa jak to w niezrównany sposób formułuje Rehmann. Ponad dwukrotnie zwiększył kwotę wpływów z dzierżawy i stworzył warunki do założenia przez księcia Franza parku w Wörlitz. Zmiana terenu jego działań z doliny Łaby na doliny Noteci i Warty odbyła się za obopólną zgodą. Przypuszczalnie książę Franz nawet polecił Fryderykowi II mistrza rolnictwa Brenckenhoffa. Jeszcze prawie 10 lat po jego odejściu książę pisał do pruskiego urzędnika Franza Brenckenhoffa i prosił go o pomoc. Chodziło o to, że w następstwie powodzi w 1771 roku w księstwie Anhalt-Dessau miały miejsce duże straty w zbiorach zbóż. Brenckenhoff chciał mu pomóc w ich wyrównaniu, narzekał jednak na obecność nad Notecią i Wartą dużej liczby wojsk i ciążący na nim obowiązek ich wykarmienia oraz na zwiększone zapotrzebowanie na bydło rzeźne w Berlinie i Poczdamie, gdzie musiał je dostarczać. Obiecywał, że dopiero wiosną 1772 roku będzie mógł pomóc księciu w dostawie zboża w obecnej chwili jeszcze zmagazynowanego nad Sundem. Ten jedyny zachowany list Brenckenhoffa do księcia napisany został w bardzo serdecznym tonie. O jego losach przed powołaniem go na teren Pomorza i Nowej Marchii dowiadujemy się od niego samego bardzo niewiele. Brenckenhoff pisze, że Fryderyk II wezwał go ze służby w Anhalt-Dessau do siebie, do Wrocławia, gdzie aktualnie przebywał, by powierzyć mu zadanie odbudowy ze zniszczeń wojennych z francuskiego retablissement dwóch prowincji. Przybył do Prus z dobrze wypełnionymi kieszeniami jak pisze Rehmann czyli z sumą około pół miliona talarów. Obok zyskownego gospodarowania na swym majątku, gdzie miał opinię wzorowego rolnika, pieniądze te pochodziły także z przeprowadzanych transakcji zaopatrywania w zboże i konie pruskiej armii podczas wojny siedmioletniej. W szczególności podczas przygotowań do bitwy stoczonej pod Torgau 3 listopada 1760 roku, ostatniej dużej bitwy tej wojny. Okres pobytu Brenckenhoffa w Anhalt-Dessau można określić jako czas praktyki en miniature przed późniejszymi działaniami na większą skalę. Praktyki w zdumiewająco wielostronnym spektrum handlu, rolnictwa, budownictwa wodnego i administracji. W królestwie Prus Dnia 20 kwietnia 1762 roku Brenckenhoff stawił się we Wrocławiu u króla pruskiego z deklaracją gotowości do służby. Król nadał mu oficjalny tytuł Tajnego radcy do spraw finansów, wojny i domen, czyli ziemskich majątków skarbu państwa, oraz wyposażył w nadzwyczajne pełnomocnictwa. Tajny radca w roku 1762 przeniósł się z Dessau do Berlina, aby być bliżej nowego chlebodawcy. Także później często zatrzymywał się w Berlinie, o ile osobiście nie musiał być obecny nad Notecią i Wartą. Koser podaje, że Brenckenhoff już w kwietniu roku 1762, kiedy zawarcie pokoju ze Szwecją i Rosją wydawało się pewne, został wysłany na Pomorze. Przybył tu z przesłaniem Fryderyka II, w którym król wzywał szlachtę pomorską do zniesienia poddaństwa. Pierwsza żona Brenckenhoffa, Louisa von Bergen, pozostała w Dessau. Małżeństwo zostało unieważnione w roku
12 12 Gerhard Weiduschat Fryderyk Wielki, wg sztychu C. W. Schenka z końca XVIII w. Ze zbiorów WiMBP w Gorzowie Wlkp (lub w 1776), być może powodem była odmowa żony wyjazdu do Nowej Marchii. Do nowego miejsca zamieszkania towarzyszyło mu kilku jego współpracowników, między innymi późniejszy koniuszy w Pławinie, von Bergen, krewny jego żony. Jego drugą żoną była Elisabeth Gottliebe von Papstein, córka właściciela części Lipich Gór. Małżeństwo to zostało zawarte 4 kwietnia 1776 roku (lub w 1774). Brenckenhoff miał wówczas 53 lata. Z tego nowego związku na świat przyszło troje dzieci, w tym dwie córki, które przeżyły ojca, i syn zmarły w roku Leopolda, syna z pierwszego małżeństwa urodzonego w roku 1749, sprowadził z Halle do Berlina i powierzył jego wykształcenie Gottholdowi Ephraimowi Lessingowi, a następnie Mosesowi Mendelsohnowi, wybitnym pisarzom i myślicielom tej epoki. Leopold został później oficerem przybocznym księcia brunszwickiego i pisarzem, wspieranym przez ojca rocznym zasiłkiem w wysokości 900 talarów. Brenckenhoff w swym sprawozdaniu pisał, że w Anhaltcie zostawił talarów, które były oprocentowane. Utrzymywał tam także stadninę koni ze szczególnie dobrymi ogierami. Konie te były bardzo cenione i eksportowane do krajów Rzeszy i do Francji. Z inwentarza żywego z tamtego majątku sprowadził do Nowej Marchii jedynie bydło fryzyjskie. Zarzucano Brenckenhoffowi, jak donosi Max Rehmann, braki w sztuce pisania, za co obwiniano Starego Dessauera, dla którego wartość miało tylko wykształcenie praktyczne. Jeśli przyjąć to za prawdę, to gdy analizujemy ten problem w kontekście autobiograficznego tekstu Brenckenhoffa z roku 1776, być może napisanego przez jego sekretarza Linkego w znakomitym stylu, stwierdzamy, że zakres jego wiedzy jest bardzo rozległy. W tekście tym Brenckenhoff proponuje kredyty dla rolnictwa na niską stopę oprocentowania, podobne jak w Anglii, z czego wnioskować należy, że znał dobrze sytuację w tym kraju. Pisze o hodowli bawołów i wielbłądów, o krzyżowaniu tureckich i tatarskich owiec z gatunkami rodzimymi, zachęca do zakładania stawów rybnych z karpiami w celu wyrównania niedoborów w rybołówstwie, opisuje zalety uprawy kminku, który się świetnie sprzedawał w polskich gorzelniach i był stosowany także do wyrobu serów, podkreśla konieczność minimalnie ośmioletniego kształcenia szkolnego dzieci oraz wprowadzenia takich przedmiotów, jak: nauka czytania i pisania, liczenia, historii i geografii. W dniu 1 czerwca 1763 roku Brenckenhoff zakupił wieś Pławin w powiecie Strzelce Krajeńskie od zadłużonego Hansa Joachima von Unfriedta za sumę talarów. Poprzez wymianę lub kupno niewielkich działek ciągle powiększał
13 Franz Balthasar Schönberg von Brenckenhoff 13 swoją posiadłość. Dlaczego zakupił właśnie Pławin? Po przejściu do pruskiej służby Brenckenhoff sprzedał swoją posiadłość w Dessau i chciał osiedlić się niedaleko przyszłego obszaru działania. Pomiędzy Drezdenkiem i Strzelcami Krajeńskimi były tylko dwa duże majątki: Karwin i Pławin. Brenckenhoff od razu zainteresował się kupnem majątku, gdy von Unfriedt wskazał jako przyczynę sprzedaży szkodliwą powódź, a nie zatajone długi. Kwestia, czy majątku przed kupnem rzeczywiście sam nie oglądał, jak o tym pisze, musi pozostać otwarta. Szukał nad Notecią, majątku, ponieważ rozpoczęto właśnie meliorację tamtejszych łęgów. Jego drugim dużym nabytkiem było kupno w lipcu 1763 roku położonego na wysoczyźnie majątku Licheń, za którego braciom Christianowi Ludwigowi i Gottliebowi Wilhelmowi von Sydow zapłacił talarów. Także i tę posiadłość powiększał drogą zakupów ziemi. W Licheniu, jak się przypuszcza, zamiast starego budynku o konstrukcji belkowo-ryglowej wystawił okazały dwór z potężnym murem, jak to określa Rehmann. Licheń (niem. Lichtenow) będzie potem bardzo znany. Król Fryderyk Wilhelm II, następca Fryderyka II, sprezentuje ten majątek wraz z Pławinem i Zieleńcem 5 września 1797 roku, krótko przed swoją śmiercią, swojej długoletniej ukochanej Wilhelmine Enke, ze związku z którą miał pięcioro dzieci. Król zmarł 16 listopada tegoż roku, a posiadłości w kwietniu 1798 roku zostały skonfiskowane i ponownie przekazane państwu. Hrabina Lichtenau, która nosiła ten tytuł oficjalnie od roku 1794, zmarła w 1820 roku w Berlinie. Brenckenhoff dzierżawił także od rodziny von Möhlen majątek Gardzko w sąsiedztwie Lichenia. Ostatecznie Gardzko stało się miejscem jego zamieszkania, ponieważ majątek leżał pomiędzy jego posiadłościami w Nowej Marchii. Trzecim dużym nabytkiem Brenckenhoffa w Nowej Marchii były w 1774 roku lenno sołtysie w Karninie oraz Zieleniec, wieś leżąca na terenie łęgów warciańskich, zamieszkała przez kolonistów. Wraz z zakupem majątków pojawił się problem ludzi z nim związanych. Rehmann dlatego też pisze, nie przedstawiając konkretnych sytuacji: Od Brenckenhoffa wiemy, Johann Bernoulli, wg sztychu G. F. Schmidta z końca XVIII w. Ze zbiorów WiMBP w Gorzowie Wlkp. że zostawiał i dawał chłopom to, co im się należało. Ale nie brakowało też zarzutów przeciwko niemu, bowiem prawo pana i siłę mocniejszego wykorzystywał niezwykle twardo. Także Johann Georg Scheffner, urzędnik pruski, donosi w swojej autobiografii o spotkaniu z Brenckenhoffem w 1772 roku w Bydgoszczy, że poznał geniusza finansowego, lecz mającego w swej działalności często za mało względu na ludzi i okoliczności. Nazwisko Scheffnera pojawia się
14 14 Gerhard Weiduschat Franz Balthasar Schönberg von Brenckenhoff, wg sztychu Glassbacha, z końca XVIII w. Ze zbiorów WiMBP w Gorzowie Wlkp. jeszcze raz w innym kontekście. Max Rehmann, jako zapamiętały obrońca Brenckenhoffa, odrzuca krytykę Schefflera związaną z zarzutem oszczędzania na jedzeniu podczas hałaśliwych uczt wydawanych przez tajnego radcę. Brenckenhoff był przyzwyczajony przez polskich gości w Drezdenku do bardzo głośnych dysput prowadzonych podczas posiłków. W roku 1772 miał miejsce pierwszy rozbiór Polski. Fryderyk II wysłał Brenckenhoffa do Dystryktu Noteckiego, a więc na terytorium przyłączonej do Prus części Polski. Kierowana przez niego budowa Kanału Bydgoskiego, zakończona w 1775 roku, była na tym obszarze prestiżowym przedmiotem polityki wewnętrznej kolonizacji prowadzonej przez króla. W tym kontekście należy jeszcze przywołać realizacje trzech dalszych przedsięwzięć króla w tej dziedzinie: pozyskanie w roku 1769 podmokłych ziem okolic jeziora Miedwie na Pomorzu, w roku 1771 zmeliorowanie bagien nad Thurą na wyspie Uznam i w roku 1774 osuszenie doliny rzeki Płoni na Pojezierzu Myśliborskim. Zatrudniony na Akademii Berlińskiej szwajcarsko-holenderski naukowiec Johann Bernoulli jest autorem pochodzącego z tego czasu i robiącego wrażenie opisu Brenckenhoffa. Bernoulli zwiedzał w latach wschodnie prowincje Prus i przyjechał specjalnie do Sławna, gdzie Brenckenhoff przebywał, aby spotkać się z tym sławnym finansistą. Brenckenhoff pisze Bernoulli jest nadzwyczajnie gruby. Ma czworokątną, bardzo czerwoną twarz o rysach nieszczególnie szlachetnych, ale podniosłych i ujmujących. Jego oczy są ogniste i świadczą o duszy i odwadze. Porównując ten opis ze znanym portretem Brenckenhoffa namalowanym przez Christiana Friedricha Reinholda Lisiewskiego (wzgl. Liszewskiego), przypuszczalnie w roku 1775, znajdujemy potwierdzenie opisu Bernoulliego. Jego imponującą sylwetkę podkreśla nieco wygnieciony surdut, uszyty z bardzo dobrego materiału i jedwabna kamizelka. Lisiewski, urodzony w roku 1725, ma bardzo zbieżne z Brenckenhoffem fragmenty życiorysu. Był on bowiem w latach portrecistą na dworze w Dessau. Nie można wykluczyć, że tam się poznali. Lisiewski przeniósł się do Berlina, lecz nie odniósł tam większego sukcesu i w roku 1779 przybył na dwór księcia meklembursko-schwerińskiego w Ludwigslust, gdzie w 1794 roku zmarł. Z wielu przedsięwzięć rolniczych Brenckenhoffa tylko jedno jest nam dokładniej znane, czyli gospodarowanie na Pławinie. Po nabyciu majątku od Hansa Joachima von Unfriedta nie było możliwości urządzania polowań na tym terenie. Dziki były tępione, ponieważ przeszkadzały w osiedlaniu kolonistów. Dlatego Brenckenhoff próbował założyć tu hodowlę bażantów, które w Nowej Marchii znano, ale występowały w małych ilościach i nie urządzano na nie polowań, w przeciwieństwie do sąsiedniej Wielkopolski.
15 Franz Balthasar Schönberg von Brenckenhoff 15 Sprowadził jaja bażantów z Czech, które jak to Brenckenhoff dokładnie opisał, do Nowej Marchii musiały być przynoszone, a nie przywożone, by poprzez wstrząsy ich nie uszkodzić. Przedsięwzięcie powiodło się i przypuszczalnie już, jak utrzymuje Rehmann, w roku 1767 (choć Brenckenhoff w swym doniesieniu podaje rok 1776) na ogrodzonym areale hodowano tu rocznie 400 bażantów, z czego część sprzedawano. Zanim pierwszy bażant się wykluł, król wsparł projekt wzbogacenia pól Nowej Marchii o te łowne ptaki i zabronił pod groźbą wysokiej kary pieniężnej polowania na nie w ciągu dwunastu lat zarówno w królewskich, jak i szlacheckich dobrach. Naturalnie król zrobił to na prośbę Brenckenhoffa, za co ten musiał wesprzeć kasę państwa. Rehmann donosił na początku XX wieku, że choć hodowla bażantów dawno już przestała istnieć w Pławinie, jedno z pól wciąż nosiło nazwę Fasanenwerder Bażancia Kępa. Testament i śmierć Swój testament Brenckenhoff spisał 24 kwietnia 1780 roku, a zmarł 21 maja tegoż roku o godzinie w Gardzku pod Strzelcami Krajeńskimi. Jako przyczynę śmierci Berg wymienia dolegliwości astmatyczne, których Brenckenhoff nabawił się podczas prac przy budowie Kanału Bydgoskiego. Wdowa po nim przeżyła męża o 32 lata. W roku śmierci jego córka Franziska, zwana Fränzchen, miała lat pięć, druga córka Gottliebe półtora roku. Fränzchen poślubiła Leopolda Karla Wilhelma von Knobelsdorff z Otanowa w powiecie myśliborskim i tak powstała linia Knobelsdorff-Brenkenhoff. Pozostawione posiadłości ziemskie były znaczne. Obok Pławina, Lichenia i Zieleńca w Nowej Marchii nabył Brenckenhoff (na Pomorzu) wsie Schwenz/Świniec, Cosemühl/Kozin, a także niewielkie części majątków w Cose/Kozy, Klein-Rackitt/Rokitki, Lessaken/Lisiaki i Schwante lub Swantee/Święte. Majątki Brenckenhoffsthal/Przybynin i Papsteinsthal (brak polskiej nazwy) były darem króla. Brenckenhoff szacował w testamencie swoje posiadłości na około talarów, inne prywatne i państwowe szacunki wskazywały sumę mię- dzy a talarów. Po śmierci Brenckenhoffa liczni wierzyciele zwrócili się do Fryderyka II z prośbą o interwencję wobec faktu, iż ten uchylał się od spłaty długów. Brenckenhoff zostawił akta i rachunki w diabelskim nieładzie, z czego wynikały wieloletnie zatargi przede wszystkim między spadkobiercami i państwem, które znalazły swój kres dopiero 31 grudnia 1789 roku, prawie 10 lat po śmierci Brenckenhoffa. O jakimś zamierzonym oszustwie ze strony Brenckenhoffa nie ma mowy pisał Max Beheim-Schwarzbach w swoim obszernym opracowaniu na temat kolonizacji prowadzonej przez Hohenzollernów. Stephan Skalweit pisze na ten temat, że Mamy tu do czynienia z nieprzejrzystym mieszaniem prywatnego kapitału z powierzonymi środkami finansowymi państwa z kasy melioracyjnej, co stanowi źródło bardzo kontrowersyjnej sprawy wady czy defektu Brenckenhoffa ( ). Spór ten przyćmił jego wielkie, innowacyjne przedsięwzięcia, jak karczowanie i osuszanie podmokłych łęgów nad Notecią i Wartą, będące wspaniałą kontynuacją akcji osuszania błot nad Odrą, i jego liczne przedsięwzięcia na Pomorzu w tym niezwykle istotną budowę Kanału Bydgoskiego. Prace te stanowiły punkt odniesienia dla innych dużych przedsięwzięć w tej dziedzinie. Brenckenhoff według relacji Berga sam dyktował w dniu swojej śmierci list do Fryderyka II, w którym przewidywał pojawienie się konfliktów po jego śmierci. List ten przedstawiam z niewielkimi skrótami: Wasza Królewska Mość, proszę o łaskę, a nie stosowanie prawa. Służyłem Waszej Królewskiej Mości przez 20 lat z największą gorliwością i spędziłem mój najlepszy czas życia piastując najwyższe rangą urzędy. Na Pomorzu i w Nowej Marchii powstały nowe dzieła, przez co uszczęśliwiłem wielu ludzi. Podczas moich lat służby straciłem znaczną, a być może większą część mego majątku, który przywiozłem tu z Anhaltu, ponieważ moje własne interesy odsunąłem na bok i kosztowniejsze projekty z myślą o polepszeniu sytuacji tutejszego regionu finansowałem z własnych środków, co czyniłem z patriotyczną gorliwością zadowolenia Waszej Królewskiej Mości. Owocem moich starań było powięk-
16 16 Gerhard Weiduschat szenie państwa o nowe terytorialne nabytki ziem polskich, w następstwie czego przybywały do mnie liczne orszaki Rosjan i Polaków, potem zorganizowanie administracji dystryktu noteckiego, gdzie nie było ani zarządu terytorialnego (kammery), ani sądownictwa, co czyniłem sam przy pomocy cudzoziemców, za co nie otrzymałem żadnego wynagrodzenia. Na sfinansowanie kosztów budowy Kanału Bydgoskiego złożyły się także moje prywatne fundusze. Podczas prac w Komisji Melioracyjnej na Pomorzu miałem do czynienia ze złymi ludźmi, których musiałem opłacać, aby uniknąć afer. Wobec tak znacznego wkładu mojego majątku w to dzieło, ufam, że po śmierci nie stracę dobrego imienia, o które tak zabiegałem. Nawet jeśli w kasie melioracyjnej odkryte zostaną jakieś niedobory, za sprawą których moi wrogowie, jakich z konieczności rzeczy musiałem się dorobić, mieliby możliwość zhańbienia mnie po śmierci. List kończy się zdaniem: W obliczu zbliżającej się śmierci dziękuję za całą okazaną mi łaskę et cetera. Gardzko 21 maja 1780 r. Meißner ten ostatni list Brenckenhoffa skomentował słowami: Próżność i nieprawda są zazwyczaj daleko od ust umarłego. * * * Pozwólcie Państwo, że zakończę moje wystąpienie małą zachętą związaną z dokonaniami Franza Balthasara von Brenckenhoffa. Pagórkowate tereny Nowej Marchii zachęciły bohatera naszej konferencji do założenia winnicy w okolicach Starego Kurowa. Z sukcesem! Produkowane przez niego wino nie tylko miało piękny, podobny do burgundzkiego kolor, ale pod względem jakości podziwiano je i porównywano z najlepszymi produktami winnic zielonogórskich i miśnieńskich. Już po pięciu latach od założenia winnica przyniosła dobre zbiory. Może zatem pięć lat po naszym spotkaniu w Drezdenku, w roku 2012, ponownie zorganizujemy w tym mieście naukowe spotkanie, podczas którego wychylimy lampkę burgunda tutejszej produkcji o nazwie na przykład Cuvèe Brenckenhoff?
17 Franz Balthasar Schönberg von Brenckenhoff 17 Christa Kouschil Franz Balthasar Schönberg von Brenckenhoff i jego dokonania w Nowej Marchii pod panowaniem Fryderyka II Przyjmując zobowiązanie opracowania referatu na konferencję w Drezdenku na temat Franza Balthasara Brenckenhoffa w listopadzie 2006 roku, początkowo odniosłam wrażenie, że wszystko już zostało dawno przebadane i opisane. Dziś, po przewertowaniu archiwaliów, wiem jednak, że tak nie jest. Przede wszystkim należy stwierdzić, że we współczesnej świadomości historycznej Niemców prace na temat tej wybitnej osobistości 1 opracowane na przełomie XIX i XX wieku uległy zapomnieniu. Należy także stwierdzić, że dla historyka żyjącego w XXI wieku i trudniącego się dziejami Nowej Marchii, jest to postać centralna. Nasz współczesny punkt widzenia pozwala spojrzeć obiektywnie na jego dokonania w rozwoju ogólnospołecznym i socjalno-ekonomicznym. Poza tym należy także przewietrzyć szereg kolportowanych legend. Uwagi w sprawie źródeł Niektóre z opublikowanych niegdyś ważnych źródeł archiwalnych zachowały swe znaczenie. Palma pierwszeństwa w tej dziedzinie przypada Paulowi Schwartzowi, wydawcy doniesień Brenckenhoffa na temat jego działań na terenie Nowej Marchii 2. Także wspomnieć należy o cennych, opublikowanych w XIX wieku zbiorach prusko-brandenburskich edyktów i rozporządzeń (Novum Corpus) oraz wydawnictwie Acta Borussica 3. Moje poszukiwania źródłowych materiałów odnoszących się do Brenckenhoffa, poczynione w Brandenburgischen Landeshauptarchiv w Poczdamie (BLHA) oraz w Geheimen Staatsarchiv w Berlinie-Dahlem (GStA), uświadomiły mi, jak wiele skarbów dotąd niewydobytych na światło dzienne, można tam znaleźć. Także akt odnoszących się do Brenckenhoffa i jego aktywności w wielu dziedzinach, na które, choć rozproszone, natrafić można w różnych zbiorach 4. Wiele z nich dokumentuje ingerencję Fryderyka II w każdą sprawę podejmowaną przez Brenckenhoffa, który musiał składać królowi relacje o swych najdrobniejszych przedsięwzięciach. Nawet gdy sprawa dotyczyła sprowadzenia do Kostrzyna złotnika. Zbiór materiałów na interesujący nas temat jest tak bogaty, że każda praca badawcza może mieć tylko charakter selektywny, jak to ma miejsce w przypadku niniejszego opracowania. Analizy archiwaliów dokonałam pod kątem warunków, jakie Brenckenhoff stwarzał sprowadzanym kolonistom zajmującym się uprawą ziemi oraz jego wkładu w dzieło historycznego rozwoju rolnictwa w powiązaniu z realizowanym zadaniem melioracji dolin Noteci i Warty i obwałowań tych rzek. W toku analizy wybranych źródeł poczyniłam także spostrzeżenia odnoszące się do problemu wiarygodności danych statystycznych. Również wobec tych dokumentów źródłowych, które zostały opublikowane przez historyków. Należy bowiem sobie zdać sprawę z faktu, że w czasach Brenckenhoffa statystyka nie wypracowała sobie jeszcze godnego zaufania warsztatu. Wiarygodność licznych tablic i zestawień pozostawia wiele do życzenia i badacz powinien je traktować z wielką ostrożnością.
18 18 Christa Kouschil co można potraktować jako przejaw ograniczonej troski o przezwyciężanie cierpień; 1763/ kierowanie pracami melioracyjnymi, obwałowaniem Noteci, osadnictwem kolonistów i odbudową miast, do których sprowadza rzemieślników i fabrykantów; melioracja, obwałowanie i kolonizacja Łęgów nad Wartą oraz dokonania polityczne przeciw Polsce (I rozbiór 1772), budowa Kanału Bydgoskiego; okres narastania konfliktów z kolonistami Łęgów nad Notecią, wzra stający dystans króla do Brenckenhoffa i jego śmierć. I. Odbudowa Nowej Marchii w latach /64 G. Lisiewski, portret Franz Balthasar von Brenckenhoff z pałacu w Lipich Górach, Heimatkalender f.d. Kreis Friedeberg 1928, s.42. Ze zbiorów WiMBP w Gorzowie Wlkp. Struktura prezentowanego opracowania Działalność Brenckenhoffa na terenie Nowej Marchii możemy uznać za główne dzieło jego życia. Tu na różnych płaszczyznach aktywności ujawnił swe siły twórcze i pozostawił trwałe ślady. Dokonania te można wyodrębnić w następujących odcinkach czasowych: /64 okres realizacji programu odbudowy kraju po zniszczeniach wojennych (Retablissement), walka z głodem i biedą przede wszystkim na wsiach, by król znowu mógł z tych prowincji czerpać dochody, Po okresie służby, w latach młodości u księcia Anhaltu Starego Dessaua, Franz Balthasar Schönberg von Brenckenhoff w latach wojny siedmioletniej pomagał armii Fryderyka II. Wyróżnił się przed bitwą pod Torgau organizowaniem niezbędnych dostaw dla armii, czego dokonał w dość pokrętny sposób, uzyskując przy tym korzyści osobiste. W kwietniu roku 1762 został zaangażowany przez króla do Generalnej Dyrekcji w Berlinie w randze Radcy rzeczywistego Finansów, Wojny i Domen królewskich. Był bezpośrednim wykonawcą woli króla w wyznaczonym obszarze działania, o nieograniczonych kompetencjach, co wynikało z absolutystycznego stylu sprawowania władzy przez Fryderyka II. O ważnych sprawach państwa decydowały nie jego organa, ale wyznaczone przez króla zaufane osoby 5. Brenckenhoff dobrał sobie grono specjalistów, wśród których do najbliższych współpracowników należeli: radca wojenny Schartow, inspektor budowlany Hahn, inspektor wałów Fiddicke oraz inżynier pułkownik Petri. Nie był więc w swych zadaniach skazany tylko na siebie. Choć ze strony kolektywnego ciała, którego był członkiem, a więc Generalnej Dyrekcji, pomocy oczekiwał daremnie 6. Także Kamera Nowomarchijska sprzeciwiała się jego rozporządzeniom. Powodowało to naturalną koleją rzeczy narastanie atmosfery wzajemnej wrogości 7.
19 Franz Balthasar Schönberg von Brenckenhoff 19 Mapa Nowej Marchii i Marchii Wkrzańskiej po 1753 r. Ze zbiorów WiMBP w Gorzowie Wlkp. Program odbudowy kraju Pierwszym zadaniem Brenckenhoffa była realizacja programu zwanego Retablissement dotyczącego likwidacji zniszczeń powstałych na Pomorzu i w Nowej Marchii w wyniku wojny siedmioletniej. Wymagał tego stan wyniszczonej gospodarki tych prowincji. Na tym terytorium wojska pruskie walczyły ze szwedzkimi i rosyjskimi. Brenckenhoff tak charakteryzował zastaną w roku 1762 sytuację: W wyniku długo trwającej ostatniej wojny szczególnie do ruiny doprowadzona została Nowa Marchia, której domeny, miasta i wsie znajdują się w godnym pożałowania stanie 8. Ludność uległa
20 20 Christa Kouschil zdziesiątkowaniu. Wiele domów zostało zrujnowanych. Kostrzyn spopielono w całości. Nieuprawiane pola zamieniły się w ugory 9. Na początku XVIII wieku Nowa Marchia miała tylko 505 mieszkańców na milę kwadratową, a Pomorze 420, co w porównaniu z Saksonią, z jej mieszkańcami na takim samym obszarze, jest bardzo wymowne 10. W pewnym dokumencie z roku 1736 napisano: Przyczyną tutejszej biedy jest znikoma liczba poddanych zamieszkałych w Nowej Marchii. W tych realiach rzucał się w oczy wzrastający ucisk ekonomiczny chłopów(gsta 1) 11. Uwagi w sprawie pojęcia Retablissement W tekstach historycznych opartych na źródłach z XVIII w. dominuje interpretacja tego pojęcia w zarysowanym powyżej znaczeniu. Jednak, zdaniem Ingrid Mittenzwei, ambicje króla sięgały dalej. Fryderykowi chodziło w dalszej perspektywie także o stabilizację budżetu państwa poprzez rozwój gospodarczy kraju 12. Dodajmy tu jeszcze, że w XVIIIwiecznych źródłach często można spotkać formę Re-und Etablissement. Pierwsza instrukcja Fryderyka II z dnia 20 kwietnia 1762 roku wysłana do Brenckenhoffa jako jego pełnomocnika zobowiązywała go do złagodzenia przejawów głodu i biedy do ponownego postawienia gospodarki na nogi i zwolnienia poddanych. Powinno się zacząć od urzędników podległych instancjom władzy, z pomocą których zadanie to może być wykonane. Szlachcie obiecał zwolnienia z wysokich opłat kontrybucyjnych, jeśli zwolnią poddanych z pańszczyzny (GStA 23) 13. O zniszczonych miastach w tym pierwszym okresie jeszcze nie ma mowy. W zakresie zdobywania zboża chlebowego i siewnego Brenckenhoff był specjalistą. Czego nie udało mu się wydostać z magazynów królewskich, odbijał rosyjskim oddziałom wojskowym (GStA 24, Bl. 56). Także ze zdobywaniem zwierząt pociągowych nie miał problemów. Kupił 800 koni w Gdańsku, w Polsce i na Ukrainie (GStA 24, Bl. 57). Już w sierpniu 1762 roku meldował, że problem koni pociągowych dla Nowej Marchii w zasadzie już rozwiązał. Niemniej uskarżał się: Nadal mam kłopoty z krnąbrnością poddanych. Nie chcą mieć koni, aby nie mieć zobowiązań świadczenia z nimi różnych służb. Opracowałem dla każdej wsi proporcjonalny do jej warunków wykaz służb w tym roku. Ale co z tego wyniknie? Gdy pola domen królewskich nie zostaną obsiane, kasa królewska się nie zapełni i z brakiem chleba nie będzie końca (tamże, Bl. 53). Nie pozostało mi nic innego, niż rozwiązać problem na sposób wojskowy i wyegzekwować zobowiązania chłopów poprzez przegnanie opor - nych przez rózgi (GStA 23, Bl. 54). Król zamiar zaakceptował (tamże, Bl. 53). Skargi tego typu na krnąbrnych poddanych ciągną się przez wszystkie lata pełnienia przez niego urzędu. Egzekwowanie obowiązków na wzór wojskowy było natychmiastowe. Problem poddaństwa Zniesienie poddaństwa chłopów było jednym z zadań, jakie stawiał sobie Fryderyk II kierujący się zasadami absolutyzmu 14. Widział w tym środek na ponowne postawienie na nogi gospodarki państwa, jak to już raz wyartykułował, a teraz powtórzył podczas pobytu w maju 1763 roku na Pomorzu. Król dyktował Brenckenhoffowi instrukcję w 26 punktach, w której wyjaśnił, jak zamierza osiągnąć poprawę położenia chłopów. Mowa w niej była o zniesieniu pańszczyzny 15. Polecenie to uznał Brenckenhoff za niewykonalne. Szkoda, że nie dał temu wyrazu w obszernym raporcie z roku W dniach 9 i 10 grudnia 1763 roku był uczestnikiem zorganizowanej w Szczecinie konferencji, na którą zaprosił urzędników kamery pomorskiej i przedstawicieli stanów Pomorza Przedniego i Tylnego, aby z nimi omówić problem zniesienia pańszczyzny 16. Jednak nie doszło do porozumienia. W odniesieniu do Nowej Marchii pragnę omówić dokument Kamery Wojen i Domen z 13 lutego 1764 roku. Czytamy w nim, że chłopi deklarację króla o zniesieniu poddaństwa źle zrozumieli odnosząc ją do zwolnień z wszystkich zobowiązań, jakie ciążą na poddanych wobec właścicieli
"Żył w świecie, który nie był gotowy na jego pomysły". T estament Kościuszki
"Żył w świecie, który nie był gotowy na jego pomysły". T estament Kościuszki -Polacy niestety za często czują się ofiarami. Mieliśmy przecież takich bohaterów jak Kościuszko czy Sobieski. Nie możemy czekać,
Narodowe Czytanie Stefan Żeromski Przedwiośnie
Narodowe Czytanie 2018 Stefan Żeromski Przedwiośnie Stefan Żeromski Żeromski urodził się 14 X 1864 roku w Strawczynie pod Kielcami, w patriotycznej szlacheckiej rodzinie. Trudna sytuacja materialna, częste
Gałąź rodziny Zdrowieckich Historię spisał Damian Pietras
Gałąź rodziny Zdrowieckich Historię spisał Damian Pietras Wszystkie informacje dotyczące tej pracy pochodzą od mojej babci Józefy (córki Józefa) i mojej mamy (wnuczki Józefa). Wszystko zaczęło się w Kociubińcach,
EDUKACJA FINANSOWA /WIEDZA I UMIEJĘTNOŚCI/ PARTNERSTWO KONSUMPCJA BIZNES
EDUKACJA FINANSOWA /WIEDZA I UMIEJĘTNOŚCI/ PARTNERSTWO KONSUMPCJA BIZNES NASZE ŻYCIE NIE MAMY WPŁYWU NA TO, JAK SIĘ RODZIMY I JAK UMIERAMY (ZAZWYCZAJ) Dobry mąż, dobry ojciec, ale zły elektryk NASZE ŻYCIE
1) W jaki sposób rady samorządów uczniowskich szkół w mojej gminie dokumentują swoją działalność?
Braki w informowaniu przez rady samorządów uczniowskich o swoich działaniach oraz unikanie przez nie odpowiedzi na prośby o udostępnienie informacji na ich temat. AGKMPRS Spis treści 1. Wybór i opis problemu
Członkowie rodziny pracujący w gospodarstwie: matka i żona założyciela, czasami dzieci
Wstęp: Gospodarstwo prowadzi różne działania w zakresie szeroko rozumianego rolnictwa. Zajmuje się hodowlą bydła, zagrożonych gatunków, bydła na mięso, owiec na mleko i produkcją wełny, pszczelarstwem,
EKONOMIA SŁUCHANIE (A2)
EKONOMIA SŁUCHANIE (A2) Witam państwa! Dziś w naszej audycji porozmawiamy o tym jak inwestować, żeby nie stracić, jak oszczędzać i jak radzić sobie w trudnych czasach. Do studia zaprosiłam eksperta w dziedzinie
projekt Fundacji Zawsze Warto w ramach Programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa Wolontariat dla dziedzictwa
KOLONIA JÓZEFA projekt Fundacji Zawsze Warto w ramach Programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa Wolontariat dla dziedzictwa Dofinansowano w ramach Programu Narodowego Instytutu Dziedzictwa Wolontariat
DEKRET z dnia 18 kwietnia 1955 r. o uwłaszczeniu i o uregulowaniu innych spraw, związanych z reformą rolną i osadnictwem rolnym
Kancelaria Sejmu s. 1/1 DEKRET z dnia 18 kwietnia 1955 r. o uwłaszczeniu i o uregulowaniu innych spraw, związanych z reformą rolną i osadnictwem rolnym Opracowano na podstawie: tj. Dz.U. z 1959 r. Nr 14,
Dlaczego poprawki do projektu ustawy o Sądzie Najwyższym niczego nie zmieniają?
Dlaczego poprawki do projektu ustawy o Sądzie Najwyższym niczego nie zmieniają? W toczącym się procesie legislacyjnym nad poselskim projektem ustawy o Sądzie Najwyższym (druk sejmowy 1727) zostały zgłoszone
Sekretarz gminy Przewodniczący komisji Sekretarz gminy Przewodniczący komisji Sekretarz gminy
1 Protokół nr 52/2014 z posiedzenia Komisji Rewizyjnej Rady Gminy Mikołajki Pomorskie z dnia 28 kwietnia 2014 roku. Przewodniczący komisji Zuzanna Smoter o godz. 12 00 otworzyła posiedzenie i przywitała
Pan Władysław Kosiniak Kamysz. Minister Pracy i Polityki Społecznej. Szanowny Panie Ministrze,
R ZE C ZN IK PRAW OBYWATEL SKICH Irena Lipowicz Warszawa, 2 lipca 2015 r. VII.534.18.2015.MO Pan Władysław Kosiniak Kamysz Minister Pracy i Polityki Społecznej Szanowny Panie Ministrze, Uprzejmie dziękuję
Aktywność zawodowa społeczności wiejskich Pomorza dawniej i dziś między indywidualistyczną konkurencją a wspólnotową kooperacją
Aktywność zawodowa społeczności wiejskich Pomorza dawniej i dziś między indywidualistyczną konkurencją a wspólnotową kooperacją Cezary Obracht-Prondzyński Reformy pruskie, czyli przejście systemowe od
Zadanie 1. Zapoznaj się z treścią współczesnego hymnu polskiego, a następnie wykonaj polecenie. Mazurek Dąbrowskiego Jeszcze Polska nie zginęła,
Karta pracy 16. Temat: Polacy w epoce napoleońskiej. Oś czasu: 1797 utworzenie Legionów Polskich we Włoszech 1807 powstanie Księstwa Warszawskiego 1812 początek wojny z Rosją 1815 - kongres wiedeński i
Spadek po krewnym w Niemczech
W Niemczech na rachunkach bankowych znajduje się ponad 2 miliardy euro, które czekają na właścicieli. Pieniądze te należą się spadkobiercom zmarłych i nikt się po te środki nie zgłasza! Macie Państwo w
Wnioski przyjęte na Walnym Zgromadzeniu Małopolskiej Izby Rolniczej w dniu
Wnioski przyjęte na Walnym Zgromadzeniu Małopolskiej Izby Rolniczej w dniu 4.10.2018 L.p. Wniosek Uzasadnienie Autor Sposób załatwienia 1. O współfinansowanie przez Państwo kosztów bioasekuracji w gospodarstwach
Rejestracja zmian w spółce w KRS
biblioteczka spółki z o.o. Rejestracja zmian w spółce w KRS BEZ BŁĘDÓW I ZBĘDNYCH KOSZTÓW Rejestracja zmian w spółce w KRS Bez błędów i zbędnych kosztów Autorzy: Michał Kuryłek, radca prawny Maciej Szupłat,
Andrzej Jezierski. Cecylia Leszczyńska HISTORIA
Andrzej Jezierski Cecylia Leszczyńska HISTORIA Wydawnictwo Key Text Warszawa 2003 Spis treści Od autorów 13 Rozdział 1 Polska w średniowieczu 1.1. Państwo 15 1.2. Ludność 19 1.2.1. Zaludnienie 19 1.2.2.
Program Edukacyjny. Muzeum Twierdzy Kostrzyn. dla uczniów. Szkół Podstawowych
Program Edukacyjny Muzeum Twierdzy Kostrzyn dla uczniów Szkół Podstawowych Wykonał: Jerzy Dreger 1. Założenia Podstawowym celem działalności edukacyjnej Muzeum Twierdzy Kostrzyn jest przybliżanie wiedzy
Wywiad z Panem Krzysztofem Jeziorskim, właścicielem zakładu produkcyjno-usługowo-handlowego JUNIT
Wywiad z Panem Krzysztofem Jeziorskim, właścicielem zakładu produkcyjno-usługowo-handlowego JUNIT Bartosz Burzyński: Panie Krzysztofie proszę powiedzieć, kiedy rozpoczął pan swoją działalność? Krzysztof
Dlaczego Cele Zrównoważonego Rozwoju są ważne dla młodych ludzi?
Prezentacja Ośrodka Informacji ONZ Dlaczego Cele Zrównoważonego Rozwoju są ważne dla młodych ludzi? Slajd 1: strona tytułowa Slajd 2: Cele Zrównoważonego Rozwoju Trochę historii: Cofnijmy się do roku 2000,
Niewykonany kontrakt może zrealizować ktoś inny
Niewykonany kontrakt może zrealizować ktoś inny Wierzyciel może wystąpić do sądu o upoważnienie go do wykonania konkretnej czynności, np. otynkowania warsztatu, na koszt jego dłużnika. Po udzieleniu takiego
HISTORIA GOSPODARCZA RYBNIKA I POWIATU RYBNICKIEGO W XIX I XX WIEKU
HISTORIA GOSPODARCZA RYBNIKA I POWIATU RYBNICKIEGO W XIX I XX WIEKU ZESZYTY RYBNICKIE 9 K O N F E R E N C J E HISTORIA GOSPODARCZA RYBNIKA I POWIATU RYBNICKIEGO W XIX I XX WIEKU praca zbiorowa pod redakcją
SCENARIUSZ LEKCJI. Temat: Konstytucja 3 maja. Nauczyciel uczący: mgr Joanna Marczak-Burzyńska
SCENARIUSZ LEKCJI Temat: Konstytucja 3 maja Nauczyciel uczący: mgr Joanna Marczak-Burzyńska Przedmiot: historia Klasa: 5b Cele lekcji: - uczeń poprawnie posługuje się terminami: Sejm Wielki, konstytucja,
Warszawa, październik 2013 BS/146/2013 ZMIANY W POSTRZEGANIU KRYZYSU I ZACHOWANIACH EKONOMICZNYCH POLAKÓW
Warszawa, październik 2013 BS/146/2013 ZMIANY W POSTRZEGANIU KRYZYSU I ZACHOWANIACH EKONOMICZNYCH POLAKÓW Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 11 stycznia 2013 roku
Gawrony. 1.1. Dawne nazwy wsi.
Gawrony 1.1. Dawne nazwy wsi. Gaffarum 1499 r., Gaffarn 1511 r., Gafern 1550 r., Gaffron 1555 r., Groß Gabern 1670 r., Groß Gafren 1679 r., Groß Gaffron- 1687/88 r., Gafffron i Groß Gaffron 1787 r., 1818
2. Wpisz w odpowiednie miejsca nazwy: Inflanty, ziemię smoleńską, ziemię czernihowską, wschodnią Ukrainę.
1. Uzupełnij schemat wpisując w odpowiednie miejsca podane pojęcia: wojsko, izba poselska, urzędnicy, skarb, prawo, waluta, król, senat, polityka zagraniczna. RZECZPOSPOLITA OBOJGA NARODÓW 2. Wpisz w odpowiednie
My Polacy - niepodlegli, przedsiębiorczy. projekt współfinansowany przez
My Polacy - niepodlegli, przedsiębiorczy. projekt współfinansowany przez Cel projektu Nasz projekt, został napisany z myślą o młodzieży, chcącej poszerzać swoją wiedzę z zakresu przedsiębiorczości. Zajęcia
Sprzedaż gospodarstwa rolnego a podatek dochodowy
.pl https://www..pl Sprzedaż gospodarstwa rolnego a podatek dochodowy Autor: Maria Czarniakowska Data: 23 listopada 2015 Rolnik nie płaci, co do zasady, podatku dochodowego od sprzedaży gruntu rolnego.
Koperta 2 Grupa A. Szukanie śladów w dawnej twierdzy Kostrzyn Widzieć, czytać i opowiadać historię
Szukanie śladów w dawnej twierdzy Kostrzyn Widzieć, czytać i opowiadać historię Koperta 2 Grupa A Podczas dzisiejszego szukania śladów przeszłości w starym mieście Kostrzyn, dla waszej grupy ciekawe będą
Warszawa, październik 2013 BS/152/2013 ZMIANY W POSTRZEGANIU KRYZYSU I ZACHOWANIACH EKONOMICZNYCH POLAKÓW
Warszawa, październik 2013 BS/152/2013 ZMIANY W POSTRZEGANIU KRYZYSU I ZACHOWANIACH EKONOMICZNYCH POLAKÓW Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 11 stycznia 2013 roku
Biblia dla Dzieci. przedstawia. Kobieta Przy Studni
Biblia dla Dzieci przedstawia Kobieta Przy Studni Autor: Edward Hughes Ilustracje: Lazarus Redakcja: Ruth Klassen Tłumaczenie: Joanna Kowalska Druk i oprawa: Bible for Children www.m1914.org 2014 Bible
Biblia dla Dzieci przedstawia. Kobieta Przy Studni
Biblia dla Dzieci przedstawia Kobieta Przy Studni Autor: Edward Hughes Ilustracje: Lazarus Redakcja: Ruth Klassen Tłumaczenie: Joanna Kowalska Druk i oprawa: Bible for Children www.m1914.org 2014 Bible
II Forum Wiedzy i Innowacji
II Forum Wiedzy i Innowacji Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich: Europa inwestująca w obszary wiejskie. Projekt opracowany przez Centrum Doradztwa Rolniczego w Brwinowie Projekt
Zapis stenograficzny (259) 25. posiedzenie Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej w dniu 7 czerwca 2006 r.
ISSN 1643-2851 SENAT RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Zapis stenograficzny (259) 25. posiedzenie Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej w dniu 7 czerwca 2006 r. VI kadencja Porządek obrad:
Rozdział II, w którym to o Złotym wieku Rzeczpospolitej rozprawiać będziemy
Rozdział II, w którym to o Złotym wieku Rzeczpospolitej rozprawiać będziemy Społeczeństwo i gospodarka Rzeczypospolitej w XVI wieku Niebo dla szlachty, raj Żydów, czyściec mieszczan, piekło chłopów. Ulotka
ZAPEWNIENIE EKONOMICZNEJ SAMOWYSTARCZALNOŚCI ŻYWNOŚCIOWEJ GŁÓWNYM ZADANIEM POLSKIEGO ROLNICTWA NA CAŁY XXI w.
VI PROF. DR HAB. INŻ. WALDEMAR MICHNA MGRINŻ. DANUTA LIDKĘ DR INŻ. DOMINIK ZALEWSKI ZAPEWNIENIE EKONOMICZNEJ SAMOWYSTARCZALNOŚCI ŻYWNOŚCIOWEJ GŁÓWNYM ZADANIEM POLSKIEGO ROLNICTWA NA CAŁY XXI w. Redakcja
Nowe Prawo łowieckie to jest potrzebna ustawa!
.pl https://www..pl Nowe Prawo łowieckie to jest potrzebna ustawa! Autor: Ewa Ploplis Data: 23 marca 2018 22 marca 2018 r. zostało przyjęte przez Sejm nowe Prawo łowieckie. Ustawa powinna rozwiązać wiele
na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r.
Historia Gminę Lipie utworzono 1 stycznia 1973r. na mocy uchwały Wojewódzkiej Rady Narodowej w Katowicach z dnia 6 grudnia 1972 r. Gmina skupia miejscowości o bogatej i pięknej przeszłości, które od dawna
Dlaczego wybrałem leasing?
.pl Dlaczego wybrałem leasing? Autor: Elżbieta Sulima Data: 2 grudnia 2015 Pan Stanisław Szczepańczuk ze wsi Hieronimowo współkieruje zespołem gospodarstw rodzinnych o łącznej powierzchni ok. 1000 ha.
SPOSOBY NA DOBRY POCZĄTEK ROKU SZKOLNEGO
SPOSOBY NA DOBRY POCZĄTEK ROKU SZKOLNEGO 1. Zadbanie, aby dziecko miało stałe miejsce do uczenia się, w którym znajdują się wszystkie potrzebne przedmioty. 2. Podczas odrabiania lekcji ważne jest stworzenie
Transformacja tekstu
Transformacja tekstu Jarosław Kubiak IV r., gr. I Środki dydaktyczne: Podręcznik: M. Koczerska, U źródeł współczesności. Historia - Średniowiecze. Podręcznik do klasy 1 gimnazjum, cz.2, [wyd. WSiP], Warszawa
Testament forma i treść. Różnica między spadkobraniem a zapisem. Zachowek. Wydziedziczenie i uznanie za niegodnego dziedziczenia.
Testament forma i treść. Różnica między spadkobraniem a zapisem. Zachowek. Wydziedziczenie i uznanie za niegodnego dziedziczenia. Testament zawsze ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Rodzaje
ZIEMIANIE W PORTRECIE I FOTOGRAFII
ZIEMIANIE W PORTRECIE I FOTOGRAFII Zofia Zinserling MAJĄTEK MONIAKI ZEMBRZUSKICH W połowie XIX w. duży niegdyś majątek Moniaki stopniowo podupadał i kilkakrotnie zmieniał właścicieli, aż wreszcie w 1858
Nadpłata powstanie wtedy, gdy podatnik zapłaci podatek, mimo że nie powinien go płacić, bo
Wniosek o zwrot nadpłaty podatku Informacje ogólne Kiedy powstaje nadpłata Nadpłata powstanie wtedy, gdy podatnik zapłaci podatek, mimo że nie powinien go płacić, bo uzyskał dochód zwolniony od podatku
Temat: Jak wędrówka może zmienić człowieka? (na podstawie filmu Emilio Esteveza Droga życia )
Temat: Jak wędrówka może zmienić człowieka? (na podstawie filmu Emilio Esteveza Droga życia ) 1. W filmie Emilio Esteveza Droga życia reżyser wykorzystuje retrospekcję. W jaki sposób to robi i czemu ten
AKT OSKARŻENIA W SPRAWIE HANDLU FAŁSZYWYMI OBRAZAMI
POLICJA.PL Źródło: http://www.policja.pl/pol/aktualnosci/138699,akt-oskarzenia-w-sprawie-handlu-falszywymi-obrazami.html Wygenerowano: Piątek, 24 lutego 2017, 15:46 AKT OSKARŻENIA W SPRAWIE HANDLU FAŁSZYWYMI
6 godz. (edukacja polonistyczna, edukacja matematyczna, plastyczna) 2 godz. (prezentacja projektu i jego ocena)
SCENARIUSZ PROJEKTU EDUKACYJNEGO NR 1/II Tytuł: Klasa: Kształtowane kompetencje: Efekty kształcenia: Szkoła dawniej i dziś druga - społeczne, - językowe, - matematyczne. Uczeń: - podaje temat projektu
Szanowni Państwo, Szanowni Internauci,
Szanowni Państwo, Szanowni Internauci, Mija kolejny już rok działalności Schroniska dla zwierząt w Jeleniej Górze. 1 / 6 Robiąc podsumowanie ostatnich 12 miesięcy stwierdzam, że wiele udało nam się osiągnąć,
Nadwarciański Rocznik Historyczno-Archiwalny 2/6,
Ryszard Wójtowicz Informatyzacja akt osobowych byłych pracowników państwowych gospodarstw rolnych w archiwum zakładowym Oddziału Terenowego Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa w Gorzowie Wlkp. Nadwarciański
Pani Aleksandra Stanisława Kania tłumacz przysięgły języka angielskiego ul. Marszałkowska 83 lok Warszawa
Warszawa, 29 grudnia 2016 r. WOJEWODA MAZOWIECKI WK-V.431.8.2016 (WK-V.431.9.27.2016) Pani Aleksandra Stanisława Kania tłumacz przysięgły języka angielskiego ul. Marszałkowska 83 lok. 54 00 683 Warszawa
Zestaw pytań egzaminacyjnych z 2014 r. Zakres 2
Zestaw pytań egzaminacyjnych z 2014 r. Zakres 2 1. Proszę podać w jakich przypadkach, w jakim trybie i na jakich zasadach, może być dokonany podział nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym. 2. Proszę
Projekt ustawy o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw
Projekt ustawy o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw Przyjęty przez Radę Ministrów w dniu 23 lutego 2016 r. projekt ustawy o wstrzymaniu
HISTORIA ADMINISTRACJI W POLSCE Autor: Wojciech Witkowski
HISTORIA ADMINISTRACJI W POLSCE 1764-1989 Autor: Wojciech Witkowski Rozdział 1. Geneza i charakterystyka ustroju administracyjnego państw nowożytnej Europy 1.1. Pojęcie administracji i biurokracji 1.2.
USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw 1)
Kancelaria Sejmu s. 1/7 USTAWA z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy - Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw 1) Opracowano na podstawie: Dz.U. z 2004 r. Nr 93, poz. 889. Art. 1. W ustawie z dnia
L. PIETRAS, Józef Elsner konfrater Paulinów, Ruch Muzyczny (2004), nr 16, s Kurier Warszawski (18 XI 1829), nr 249.
DODATEK NUTOWY Józef Antoni Franciszek Elsner urodził się 1 czerwca 1769 r. w Grodkowie na Opolszczyźnie; zmarł 18 kwietnia 1854 r. w Warszawie. Należał on bez wątpienia do najważniejszych postaci życia
Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl. Wypracowania Leon Kruczkowski. Niemcy
Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl Wypracowania Leon Kruczkowski Niemcy Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by wiedza24h.pl Wszelkie prawa zastrzeżone.
Dyrektor szkoły, a naciski zewnętrzne
2.2.2. Dyrektor szkoły, a naciski zewnętrzne Niezwykle trudno mówić jest o wpływie dyrektora szkoły na funkcjonowanie i rozwój placówki bez zwrócenia uwagi na czynniki zewnętrzne. Uzależnienie od szefa
Proszę bardzo! ...książka z przesłaniem!
Proszę bardzo!...książka z przesłaniem! Przesłanie, które daje odpowiedź na pytanie co ja tu właściwie robię? Przesłanie, które odpowie na wszystkie twoje pytania i wątpliwości. Z tej książki dowiesz się,
UCHWAŁA NR XVI/330/16 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO z dnia 15 lutego 2016 r.
UCHWAŁA NR XVI/330/16 SEJMIKU WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO-POMORSKIEGO z dnia 15 lutego 2016 r. w sprawie rozpatrzenia wniosku o rozwiązanie stosunku pracy z Radnym Województwa Kujawsko-Pomorskiego Na podstawie
WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ. SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący) SSN Agnieszka Piotrowska (sprawozdawca) SSN Hubert Wrzeszcz
Sygn. akt IV CSK 565/14 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 19 czerwca 2015 r. SSN Kazimierz Zawada (przewodniczący) SSN Agnieszka Piotrowska (sprawozdawca) SSN Hubert
DANE KONTAKTOWE WNIOSKODAWCY
DANE KONTAKTOWE WNIOSKODAWCY Nazwa Polska Fundacja Przeciwko Nepotyzmowi Imię i nazwisko osoby kontaktowej Krzysztof Korzempa Adres e-mail antynepotyzm@wp.pl Numer telefonu 515180 296 WNIOSKODAWCA Nazwa
SEKCJA III: INFORMACJE O CHARAKTERZE PRAWNYM, EKONOMICZNYM, FINANSOWYM I TECHNICZNYM
Page 1 of 5 Świecie: Wycena nieruchomości dla potrzeb Urzędu Miejskiego w Świeciu Numer ogłoszenia: 44098-2012; data zamieszczenia: 14.02.2012 OGŁOSZENIE O ZAMÓWIENIU - usługi Zamieszczanie ogłoszenia:
Rejestracja zmian w spółce w KRS
biblioteczka spółki z o.o. Rejestracja zmian w spółce w KRS BEZ BŁĘDÓW I ZBĘDNYCH KOSZTÓW Rejestracja zmian w spółce w KRS Bez błędów i zbędnych kosztów Autorzy: Michał Kuryłek, radca prawny Maciej Szupłat,
Senat przyjął ustawę o wstrzymaniu sprzedaży ziemi!
.pl https://www..pl Senat przyjął ustawę o wstrzymaniu sprzedaży ziemi! Autor: Redaktor Naczelny Data: 13 kwietnia 2016 Senat przyjął Ustawę o wstrzymaniu sprzedaży ziemi z Zasobu Własności Rolnej Skarbu
Ziemie polskie w latach
Ziemie polskie w latach1815-1830 1. Sprawa polska na kongresie wiedeńskim 1. Z części ziem Ks. Warszawskiego utworzono Królestwo Polskie związane unią personalną z Rosją 2. Z Krakowa i okolicznych ziem
W Berlinie odbywa się ślub Wilhelma I i Wilhelminy Pruskiej, rodziców Marianny Orańskiej.
1791 W Berlinie odbywa się ślub Wilhelma I i Wilhelminy Pruskiej, rodziców Marianny Orańskiej. 1795 Po inwazji armii rewolucyjnej Francji późniejsi rodzice Marianny uchodzą z kraju i nie powrócą do niego
1. Czy umowa przeniesienia praw do działki musi być sporządzona przed notariuszem?
1. Czy umowa przeniesienia praw do działki musi być sporządzona przed notariuszem? Umowa przeniesienia praw do działki nie musi być sporządzona przed notariuszem. Art. 41 ust. 1 ustawy o ROD jasno wskazuje,
Wiedza o powstaniu w getcie warszawskim i jego znaczenie
KOMUNIKAT Z BADAŃ ISSN 2353-5822 Nr 49/2018 Wiedza o powstaniu w getcie warszawskim i jego znaczenie Kwiecień 2018 Przedruk i rozpowszechnianie tej publikacji w całości dozwolone wyłącznie za zgodą. Wykorzystanie
1 Maria Zduniak Ukończyła studia w zakresie teorii muzyki i gry na fortepianie w Państwowej Wyższej Szkole Muzycznej we Wrocławiu (1961), a także w zakresie historii sztuki na Uniwersytecie Wrocławskim
3 dzień: Poznaj siebie, czyli współmałżonek lustrem
3 dzień: Poznaj siebie, czyli współmałżonek lustrem Trzeba wierzyć w to, co się robi i robić to z entuzjazmem. Modlić się to udać się na pielgrzymkę do wewnętrznego sanktuarium, aby tam uwielbiać Boga
S T A T U T Lubuskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Zielonej Górze
Załącznik do Uchwały Nr 31/327/2003 Zarządu Województwa Lubuskiego z dnia 10.06.2003 r. S T A T U T Lubuskiego Zarządu Melioracji i Urządzeń Wodnych w Zielonej Górze 1 Lubuski Zarząd Melioracji i Urządzeń
MONARCHIA KAZIMIERZA WIELKIEGO ( )
Uniwersytet Wrocławski Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Instytut Historii Państwa i Prawa Zakład Historii Administracji Studia Stacjonarne Administracji pierwszego stopnia Agata Jamróz MONARCHIA
Wykształcenie i praktyka: Wykształcenie w rolnictwie i gospodarce leśnej, mleczarstwie (mistrz); dyplom sommeliera specjalizującego się w serach.
Wstęp: Rodzina Sternów mieszkała w gospodarstwie od XVI wieku. Aktualnie żyją tu trzy pokolenia. Działalność opiera się na produkcji przyjaznej dla środowiska i utrzymywaniu wysokiej jakość produktów.
Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia:
1 z 5 2014-04-17 14:09 Adres strony internetowej, na której Zamawiający udostępnia Specyfikację Istotnych Warunków Zamówienia: www.wzmiuw.wrotapodlasia.pl Białystok: Pełnienie nadzoru przyrodniczego podczas
1. ŹRÓDŁA WIEDZY O ORGANIZACJI I ZARZĄDZANIU ORAZ JEJ DOTYCHCZASOWY ROZWÓJ
Władysław Kobyliński Podstawy współczesnego zarządzania Społeczna Wyższa Szkoła Przedsiębiorczości i Zarządzania w Łodzi Łódź - Warszawa 2004 SPIS TREŚCI SŁOWO WSTĘPNE... 7 1. ŹRÓDŁA WIEDZY O ORGANIZACJI
10 SEKRETÓW NAJLEPSZYCH OJCÓW 1. OKAZUJ SZACUNEK MATCE SWOICH DZIECI 2. DAJ DZIECIOM SWÓJ CZAS
10 SEKRETÓW NAJLEPSZYCH OJCÓW 1. OKAZUJ SZACUNEK MATCE SWOICH DZIECI Jedną z najlepszych rzeczy, jaką ojciec może zrobić dla swoich dzieci, to okazywać szacunek dla ich mamy. Jeśli jesteś żonaty, dbaj
Słowo wstępne. Z PRACY swojej ma człowiek pożywać chleb: bo z pracy rąk twoich będziesz pożywał, będziesz szczęśliwy i dobrze ci będzie (Ps 128,2)
Słowo wstępne Z PRACY swojej ma człowiek pożywać chleb: bo z pracy rąk twoich będziesz pożywał, będziesz szczęśliwy i dobrze ci będzie (Ps 128,2) Człowiek od początku przez Boga powołany do pracy: uczyńmy
Sprawdzian nr 2. Rozdział II. Za wolną Polskę. 1. Przeczytaj uważnie poniższy tekst i zaznacz poprawne zakończenia zdań A C.
Rozdział II. Za wolną Polskę GRUPA A 0 1. Przeczytaj uważnie poniższy tekst i zaznacz poprawne zakończenia zdań A C. Wykrzyknąłem z uniesieniem [ ]: Niech żyje Polska wolna, cała i niepodległa!, co w ogóle
Rozwój gospodarczy ziem polskich w XII-XIII w.
Rozwój gospodarczy ziem polskich w XII-XIII w. 1. Przyczyny ożywienia gospodarczego Stopniowa stabilizacja osadnictwa Wzrost zaludnienia Początek wymiany pieniężnej Przekształcanie podgrodzi w osady typu
{{{ Sytuacja finansowa Gminy Góra w latach
{{{ Sytuacja finansowa Gminy Góra w latach 2007-2014 Sytuacja ekonomiczna Gminy Góra w latach 2007-2014. Stan na dzień 31 grudnia Wyszczególnienie 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 DOCHODY 41 256
Podsumowanie wyników Egzaminu ze Statystyki 1 Semestr zimowy 2017/2018
Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach Podsumowanie wyników Egzaminu ze Statystyki 1 Semestr zimowy 2017/2018 Wykładowca/egzaminator: dr Michał Trzęsiok e mail: michal.trzesiok@ue.katowice.pl Terminy konsultacji:
Formy działalności gospodarczej. Finansowanie i ryzyko.
Formy działalności gospodarczej. Finansowanie i ryzyko. dr Rafał Lipniewicz Uniwersytet Wrocławski Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Rok akademicki 2017/2018 Formy prawne działalności gospodarczej
Księgarnia PWN: Wojciech Witkowski - Historia administracji w Polsce
Księgarnia PWN: Wojciech Witkowski - Historia administracji w Polsce 1764-1989 Spis treści Do Czytelnika..... 11 Przedmowa....... 13 Rozdział 1. Geneza i charakterystyka ustroju administracyjnego państw
GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH Michał Serzycki
GENERALNY INSPEKTOR OCHRONY DANYCH OSOBOWYCH Michał Serzycki Warszawa, dnia 18 sierpnia 2009 r. DOLiS/DEC 825/09 dot. DOLiS-440-748/08 D E C Y Z J A Na podstawie art. 104 1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960
Trzebnica. Zarys rozwoju miasta na przestrzeni wieków. pod redakcją Leszka Wiatrowskiego. Wrocław Trzebnica 1995 Wydawnictwo DTSK Silesia
Trzebnica Zarys rozwoju miasta na przestrzeni wieków pod redakcją Leszka Wiatrowskiego Wrocław Trzebnica 1995 Wydawnictwo DTSK Silesia Spis treści Przedmowa (Henryk Jacukowicz) 5 Wstęp (Jerzy Kos, Leszek
Zabytkowa Nieruchomość - jakie czekają ograniczenia?
Zabytkowa Nieruchomość - jakie czekają ograniczenia? Atrakcyjna lokalizacja nieruchomości to powód do zadowolenia, ale może się wiązać z ograniczeniami w dysponowaniu swoją własnością i dodatkowymi nakładami
Badanie nauczania filozofii w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych
Badanie nauczania filozofii w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych Scenariusz wywiadu pogłębionego z Nauczycielem Filozofii Scenariusz wywiadu pogłębionego z nauczycielem filozofii Dzień Dobry, Nazywam
DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO
DZIENNIK URZĘDOWY WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO Katowice, dnia 4 czerwca 2013 r. Poz. 4095 UCHWAŁA NR XLII/465/2013 RADY MIEJSKIEJ W TARNOWSKICH GÓRACH z dnia 22 maja 2013 r. w sprawie zmiany statutu samorządowej
dr hab. Krzysztof Ślusarek Galicja Struktura społeczna ludności Galicji na przełomie XIX i XX wieku
dr hab. Krzysztof Ślusarek Galicja 1772-1918 Struktura społeczna ludności Galicji na przełomie XIX i XX wieku Skutki przemian cywilizacyjnych Przemiany cywilizacyjne, zachodzące w Galicji w 2. połowie
BUDOWA BUDYNKU OSP W NACZĘSŁAWICACH
BUDOWA BUDYNKU OSP W NACZĘSŁAWICACH OGŁOSZENIE O ZAMÓWIENIU - roboty budowlane Zamieszczanie ogłoszenia: obowiązkowe. Ogłoszenie dotyczy: zamówienia publicznego. SEKCJA I: ZAMAWIAJĄCY I. 1) NAZWA I ADRES:
Piotr z Gumowa [Gumowski] (k. XIV w ) - wójt tykociński
Piotr z Gumowa [Gumowski] (k. XIV w. - 1459) - wójt tykociński Urodził się przypuszczalnie w końcu XIV w. Pochodził ze szlachty osiadłej w Gumowie, najprawdopodobniej w powiecie łomżyńskim, parafii lubotyńskiej.
Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl. Wypracowania Biblia. Najważniejsze zagadnienia cz II
Publikacja pod patronatem wiedza24h.pl Wypracowania Biblia Najważniejsze zagadnienia cz II Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by Wydawnictwo Psychoskok, 2013 Copyright by wiedza24h.pl Wszelkie prawa
Objaśnienia przyjętych wartości.
Załącznik Nr 2 do Uchwały Nr III/13/2010 Rady Gminy Sieroszewice z dnia 29 grudnia 2010 Objaśnienia przyjętych wartości. Do opracowania WPF wykorzystano historyczne materiały źródłowe dotyczące wykonania
Historia wikliniarstwa w Rudniku nad Sanem
Historia wikliniarstwa w Rudniku nad Sanem Plecionkarstwo towarzyszyło człowiekowi od najdawniejszych czasów. W miarę rozwoju kultury ludności rodziły się nowe potrzeby na przedmioty użytkowe, ozdobne,
Zbiory kartograficzne Część 1
Nr 20/2018 08 02 18 Zbiory kartograficzne Część 1 Autor: Bogumił Rudawski (IZ) Zbiory kartograficzne Archiwum II Wojny Światowej Instytutu Zachodniego obejmują kilkadziesiąt planów i map. Są to dokumenty
STATUT STOWARZYSZENIA NASZE JEZIORA
STATUT STOWARZYSZENIA NASZE JEZIORA ROZDZIAŁ I POSTANOWIENIA OGÓLNE 1. Stowarzyszenie nosi nazwę NASZE JEZIORA, w dalszych postanowieniach statutu zwane Stowarzyszeniem. 2. Stowarzyszenie jest zrzeszeniem
nie było, a przy usuwaniu zniszczono koryta rzek).
Wygrajmy w Zielone Zieloność to przewaga Podlaskiego, to marka, którą trzeba wykorzystać dla rozwoju regionu mówi jasno Strategia. Ludzie zajmujący się ochroną i kształtowaniem środowiska w Podlaskiem,
Szkoła austriacka w ekonomii
Szkoła austriacka w ekonomii Ekonomia głównego nurtu a ekonomia heterodoksyjna (instytucjonalizm, szkoła historyczna itp.) Istnieje od końca XIX wieku do dziś Założyciel Carl Menger (1840-1921) Ważni przedstawiciele: