Podstawy prawa UE r.a. 2013/14

Transkrypt

1 mgr Anna Czaplińska Katedra Europejskiego Prawa Konstytucyjnego WPiA UŁ Podstawy prawa UE r.a. 2013/14 Materiały do ćwiczeń CZĘŚĆ 2 Skutek bezpośredni aktów prawa wtórnego UE: rozporządzenia, decyzje, dyrektywy A. Skutek rozporządzeń 1. Sprawa 34/73 Variola Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z , sprawa 34/73 Fratelli Variola S.p.A. przeciwko Amministrazione italiana delle Finanze Tezy: [ ] 3. Rozporządzenie, ze względu na jego szczególny charakter oraz miejsce w systemie źródeł prawa wspólnotowego, jest bezpośrednio skuteczne ze skutkiem natychmiastowym i przyznaje podmiotom indywidualnym prawa, które sądy krajowe mają obowiązek chronić. Bezpośrednie stosowanie rozporządzenia oznacza, że jego wejście w życie oraz stosowanie na korzyść lub przeciwko tym podmiotom jest niezależne od przyjęcia jakiegokolwiek środka recypującego jego treść do prawa krajowego. Przepis prawa krajowego, który powtarza treść bezpośrednio stosowalnego przepisu prawa wspólnotowego, nie ma żadnego wpływu na bezpośrednie stosowanie tego przepisu lub na wynikającą z Traktatu jurysdykcję Trybunału. 4. O ile przepisy nie stanowią inaczej, uchylenie rozporządzenia nie uchyla uprawnień, jakie na mocy tego rozporządzenia nabyły podmioty indywidualne. 5. Nie można uchwalać krajowych przepisów, które sprzeciwiałyby się bezpośredniemu stosowaniu rozporządzeń i innych przepisów wspólnotowych w krajowych porządkach prawnych, bez narażenia na szwank szczególnego charakteru norm wspólnotowych oraz podstawowej zasady nadrzędności prawa wspólnotowego. W szczególności, dotyczy to daty, od której przepisy wspólnotowe uzyskają moc obowiązującą i przyznają prawa podmiotom indywidualnym. Swoboda państw członkowskich, w braku bezpośredniego upoważnienia, do wprowadzania różnych terminów wejścia w życie przepisów wspólnotowych, zostaje wyłączona ze względu na konieczność zapewnienia jednolitego i równoczesnego stosowania prawa wspólnotowego na obszarze Wspólnoty. Uzasadnienie: Podstawy wyroku: 1. Zarządzeniem z r., [...], Przewodniczący Tribunale civile e penale di Trieste przedłożył ETS wniosek o wydanie orzeczenia wstępnego w przedmiocie interpretacji Rozporządzenia Rady nr 19 z

2 r. oraz Rozporządzenia nr 120/67/EEC z r. w sprawie wspólnej organizacji rynku zbóż wraz z pytaniami dotyczącymi bezpośredniej skuteczności norm wspólnotowych w porządkach prawnych państw członkowskich. Pierwsze pytanie [ ] Drugie pytanie 4. W drugim pytaniu wnosi się, by Trybunał wypowiedział się w kwestii tego, czy opłata nałożona wyłącznie na produkty importowane (bez względu na to czy pochodzą z państw członkowskich czy z państw trzecich) tylko z tego powodu, że zostały one wyładowane w porcie danego państwa, stanowi opłatę o skutku podobnym do cła, zakazaną przez wymienione powyżej przepisy rozporządzeń. 5. Akta sprawy wskazują, że chodzi o opłatę zwaną "opłatą wyładowczą" z art. 27 Ustawy nr 82 z r. w sprawie opłat i ceł nakładanych na towary importowane i rozładowywane w portach, redach i nabrzeżach państwa. W przypadku zbóż opłata wynosi 30 lirów za tonę. Wpływy z opłaty przeznaczone są na budowę i konserwację instalacji portowych. 6. Zakaz wprowadzania wszelkich nowych ceł i opłat o skutku podobnym obejmuje wszelkie opłaty nałożone w momencie lub z powodu importu, które ograniczają swobodę przepływu towarów w takim samym stopniu jak cła, ponieważ w sposób szczególny dotyczą produktów importowanych. Nałożenie takich opłat, bez względu na ich wysokość, wraz z towarzyszącymi im formalnościami administracyjnymi, utrudnia swobodny przepływ towarów. Pytania trzecie i szóste 7. Trzecie i szóste pytania dotyczą tego, czy postanowienia art. 18 i 20 Rozporządzenia nr 19/62 oraz art. 18 i 21 Rozporządzenia nr 120/67 należy traktować jako przepisy bezpośrednio skuteczne w państwach członkowskich, które przyznają podmiotom indywidualnym prawa, które sądy krajowe muszą chronić. 8. Na mocy art. 189 ust. 2 [249] TWE, rozporządzenie ma zastosowanie ogólne i stosuje się bezpośrednio we wszystkich państwach członkowskich. Zgodnie z tym, ze względu na jego szczególny charakter oraz miejsce w systemie źródeł prawa wspólnotowego, rozporządzenie jest bezpośrednio skuteczne ze skutkiem natychmiastowym i przyznaje podmiotom indywidualnym prawa, które sądy krajowe mają obowiązek chronić. Dlatego odpowiedź na pytanie sądu powinna być twierdząca. Pytania czwarte i piąte 9. Czwarte i piąte pytanie dotyczy w zasadzie tego, czy omawiane przepisy rozporządzeń mogą być wprowadzone do porządku krajowego państwa członkowskiego przy pomocy wewnętrznych przepisów powtarzających treść przepisów wspólnotowych w taki sposób, że ich zakres przedmiotowy wprowadza się do prawa krajowego, zaś jurysdykcja Trybunału zostaje ograniczona. 10. Bezpośrednie stosowanie rozporządzenia oznacza, że jego wejście w życie oraz zastosowanie na korzyść lub przeciwko podmiotom indywidualnym nie jest uzależnione od wydania jakiegokolwiek środka recypującego ich treść do prawa krajowego. Na mocy zobowiązań wynikających z Traktatu oraz jego ratyfikacji, państwa członkowskie mają obowiązek nie utrudniać bezpośredniego stosowania rozporządzeń oraz innych przepisów prawa wspólnotowego. Bezwzględne zastosowanie się do tych obowiązków jest nieodłącznym warunkiem równoczesnego i jednolitego stosowania rozporządzeń wspólnotowych na obszarze Wspólnoty. 11. Państwa członkowskie nie mogą wprowadzać jakichkolwiek środków, które mogą wpłynąć na jurysdykcję Trybunału w zakresie wypowiadania się w sprawie pytań dotyczących interpretacji prawa wspólnotowego lub ważności aktu instytucji Wspólnoty. Oznacza to, że niedopuszczalna jest jakakolwiek procedura, której rezultatem jest przemilczenie wspólnotowego charakteru normy prawnej przez jej adresatów. W szczególności, wynikająca z art. 177 [234] TWE jurysdykcja Trybunału nie zostaje ograniczona przez przepis prawa krajowego, który przekształca normę prawa wspólnotowego w normę prawa krajowego. Pytanie siódme 12. Siódme pytanie dotyczy tego, czy prawa przyznane podmiotom indywidualnym przez art. 18 i 20 Rozporządzenia nr 19/62 pozostały w mocy po wejściu w życie Rozporządzenia nr 120/ Art. 33 Rozporządzenia nr 120/67 stanowi, że jego postanowienia wywołują skutki prawne od r., oraz że w tej dacie Rozporządzenie nr 19/62 traci moc. O ile przepisy nie stanowią inaczej, uchylenie rozporządzenia nie uchyla uprawnień, jakie na mocy tego rozporządzenia nabyły podmioty indywidualne. 2

3 Zakaz zawarty w art. 18 i 20 Rozporządzenia nr 19/62, dotyczący nakładania opłat o skutku podobnym do opłat celnych, został uchylony przez art. 18 i 21 Rozporządzenia 120/67. Wynika stąd, że prawa przyznane podmiotom indywidualnym przez art. 18 i 20 Rozporządzenia nr 9/62 pozostały w mocy, bez naruszenia ich ciągłości, po wejściu w życie Rozporządzenia nr 120/67. Pytanie ósme 14. Ósme pytanie dotyczy tego, czy państwo członkowskie może zmienić datę wejścia w życie zakazu wprowadzania opłat o skutku podobnym, na mocy aktu prawnego wydanego po wejściu w życie omawianych rozporządzeń. Z akt sprawy wynika, że pytanie zadano w związku z Ustawą nr 447 z r., na mocy której zniesiono opłatę statystyczną oraz opłatę administracyjną, które to opłaty Trybunał uznał za sprzeczne ze wspólnotowymi przepisami zakazującymi nakładania opłat o skutku podobnym do ceł w sprawach nr 24/68 oraz 8/ Nie można uchwalać krajowych przepisów, które sprzeciwiałyby się bezpośredniemu stosowaniu rozporządzeń i innych przepisów wspólnotowych w krajowych porządkach prawnych, w tym wynikającego z art. 9 [23] TWE zakazu wprowadzania opłat o skutku podobnym do ceł, bez narażenia na szwank szczególnego charakteru norm wspólnotowych oraz podstawowej zasady nadrzędności prawa wspólnotowego. W szczególności, dotyczy to daty, od której przepisy wspólnotowe uzyskają moc obowiązującą i przyznają prawa podmiotom indywidualnym. Swoboda państw członkowskich, w braku bezpośredniego upoważnienia, do wprowadzania różnych terminów wejścia w życie przepisów wspólnotowych zostaje wyłączona, ze względu na konieczność zapewnienia jednolitego i równoczesnego stosowania prawa wspólnotowego na obszarze Wspólnoty. (źródło: R. Skubisz (red), Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, Warszawa 2003) 2. Sprawa C-253/00 Muňoz 3

4 4

5 (źródło; W. Czapliński, R. Ostrihansky, P. Saganek, A. Wyrozumska, Prawo Wspólnt Europejskich. Orzecznictwo Wydanie nowe z suplementem Warszawa 2005) B. Skutek decyzji 1. Sprawa 9/70 Grad Wyrok Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości z , Sprawa 9/70 Franz Grad przeciwko Finanzamt Traustein Tezy: 1. Generalne wyłączenie możliwości powołania się przez zainteresowaną osobę na obowiązek wynikający z decyzji byłoby sprzeczne z wiążącym skutkiem przyznanym decyzji przez art. 189 [249] TWE. W sprawach, w których organy wspólnotowe nałożyły decyzją na państwo lub wszystkie państwa obowiązek działania w określony sposób, skuteczność takiego środka zostałaby osłabiona, gdyby obywatele państw-adresatów nie mogli powołać się na treść decyzji przed sądami, zaś sądy krajowe nie mogłyby brać jej pod uwagę jako części prawa wspólnotowego. Aczkolwiek skutki decyzji nie mogą być identyczne ze skutkami przepisów zawartych w rozporządzeniu, różnica ta nie wyłącza tego, że rezultat końcowy, a mianowicie prawo jednostki do powoływania się na treść decyzji przed sądami, może być taki sam jak w przypadku bezpośrednio skutecznych przepisów rozporządzenia. W każdej sprawie należy upewnić się czy charakter, geneza oraz treść przepisów wskazują, że mogą one wywoływać bezpośrednie skutki w stosunkach prawnych pomiędzy adresatem aktu a podmiotami trzecimi. 2. Art. 4 ust. 2 Decyzji Rady z r., który zakazuje państwom członkowskim stosowania wspólnego systemu podatku obrotowego równolegle ze szczególnymi podatkami nałożonymi zamiast tego podatku, może, w związku z postanowieniami Dyrektywy z r. oraz z r., wywoływać bezpośrednie skutki w stosunkach prawnych pomiędzy państwami członkowskimi, do których decyzja jest adresowana, a podmiotami indywidualnymi podlegającymi ich jurysdykcji, w ten sposób przyznając tym ostatnim prawo do powoływania się na treść tych przepisów przed sądami. 3. Zakaz stosowania wspólnego systemu podatku obrotowego równolegle z innymi podatkami obowiązuje od dnia określonego w trzeciej Dyrektywie Rady z r., to jest od r. 5

6 4. Podczas gdy art. 4 ust. 2 nakazuje zniesienie podatków szczególnych celem zapewnienia wspólnego i spójnego systemu podatku obrotowego, nie wyklucza to możliwości nałożenia na usługi transportowe podatków o innym charakterze lub celach odmiennych od tych, dla jakich wprowadzono wspólny system podatku obrotowego. Podatek, który nie jest nakładany z tytułu transakcji handlowych, ale z tytułu prowadzenia określonej działalności, i w którym podstawy opodatkowania nie stanowi wyświadczenie usługi, ale wielkość ładunku wyrażona w sześciennych tono-kilometrach nie odpowiada spotykanym zwykle formom podatku obrotowego, w rozumieniu art. 4 ust. 2 Decyzji z r. 5. Nie jest zadaniem Trybunału, w trybie postępowania z art. 177 [234] TWE, dokonanie oceny cech środka podjętego przez jedno z państw członkowskich, z punktu widzenia prawa wspólnotowego. Do kompetencji Trybunału należy dokonanie interpretacji odpowiednich przepisów prawa wspólnotowego w sposób, który pozwoli sądowi krajowemu zastosować tego rodzaju środek zgodnie z prawem wspólnotowym. Uzasadnienie: Podstawy wyroku: 1. Zarządzeniem z r., [...], Finanzgericht Munchen przedłożył Trybunałowi na podstawie art. 177 [234] TWE szereg pytań do tyczących interpretacji art. 4 Decyzji Rady z r. w sprawie harmonizacji określonych przepisów wpływających na konkurencyjność transportu kolejowego, drogowego oraz śródlądowego (Dz.Urz. ESE 1965, s. 67) oraz art. 1 pierwszej Dyrektywy Rady z r. w sprawie harmonizacji przepisów państw członkowskich dotyczących podatków obrotowych (Dz.Urz. ESE 1967, s. 14). W przypadku udzielenia przez Trybunał negatywnych odpowiedzi na przedłożone pytania, Finanzgericht przedłożył dodatkowe pytania dotyczące interpretacji art. 90 [86] i 92 [87] TWE. Pierwsze pytanie 2. W pierwszym pytaniu sąd krajowy wnosi o udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy art. 4 ust. 2 Decyzji Rady nr 65/271/EEC z r., w związku z art. 1 pierwszej Dyrektywy Rady z r., jest bezpośrednio skuteczny w stosunkach między państwami członkowskimi a podmiotami podlegającymi ich jurysdykcji w taki sposób, że przyznaje jednostkom prawa podlegające ochronie ze strony sądów krajowych. 3. Pytanie dotyczy łącznych skutków przepisów zawartych w decyzji i dyrektywie. Zgodnie z art. 189 [249] TWE decyzja wiąże w całości swoich adresatów. Ponadto, zgodnie z tym przepisem, dyrektywa wiąże co do rezultatu jaki ma być osiągnięty, każde państwo członkowskie, do którego jest adresowana, pozostawiając mu swobodę wyboru formy i metody. 4. Rząd RFN broni poglądu, że poprzez rozróżnienie skutków rozporządzeń z jednej strony, a decyzji i dyrektyw z drugiej, art. 189 [249] TWE wyklucza możliwość wywoływania przez dyrektywy i decyzje skutków, o których mowa w pytaniu, ponieważ są one zastrzeżone dla rozporządzeń. 5. Jednakże, pomimo że należy się zgodzić z twierdzeniem, że na mocy art. 189 [249] TWE rozporządzenia stosuje się bezpośrednio i dlatego, ze względu na ich charakter, zawarte w nich przepisy mogą być bezpośrednio skuteczne, nie wynika stąd, że inne akty prawne wymienione w art. 189 [249] TWE nie mogą nigdy wywołać podobnych skutków. W szczególności, przepis ten stanowi, że decyzje wiążą adresatów w całości. Pozwala to postawić pytanie, czy przeciwko adresatowi obowiązku wynikającego z decyzji mogą powołać się wyłącznie instytucje wspólnotowe, czy też z takiego prawa mogą korzystać wszyscy, którzy mają interes w wykonaniu tego obowiązku. Generalne wyłączenie możliwości powołania się przez zainteresowaną osobę na obowiązek wynikający z decyzji byłoby sprzeczne z wiążącym skutkiem przyznanym decyzji przez art. 189 [249] TWE. W przypadkach, w których organy wspólnotowe nałożyły decyzją na państwo lub wszystkie państwa obowiązek działania w określony sposób, skuteczność takiego środka zostałaby osłabiona, gdyby obywatele państw-adresatów nie mogli powołać się na treść decyzji przed sądami, zaś sądy krajowe nie mogłyby brać jej pod uwagę jako części prawa wspólnotowego. Aczkolwiek skutki decyzji nie mogą być identyczne ze skutkami przepisów zawartych w rozporządzeniu, różnica ta nie wyłącza tego, że rezultat końcowy, a mianowicie prawo jednostki do powoływania się na treść decyzji przed sądami, może być taki sam jak w przypadku bezpośrednio skutecznych przepisów rozporządzenia. 6. Art. 177 [234] TWE, na mocy którego sądy krajowe mają prawo do przedkładania Trybunałowi wszelkich pytań dotyczących ważności i interpretacji wszystkich aktów prawnych instytucji wspólnotowych, oznacza również, że podmioty indywidualne mogą powoływać się na te akty przed sądami krajowymi. W każdej 6

7 sprawie należy upewnić się, czy charakter, geneza oraz treść przepisów wskazują, że mogą one wywoływać bezpośrednie skutki w stosunkach prawnych pomiędzy adresatem aktu a podmiotami trzecimi. 7. Decyzja Rady z r., adresowana do wszystkich państw członkowskich, została wydana na podstawie art. 75 [71] TWE, który upoważnia Radę do wydania "wspólnych zasad", "warunków, na jakich przewoźnicy nie mający stałej siedziby w państwie członkowskim mogą wykonywać usługi transportowe" oraz "innych odpowiednich przepisów" w celu realizacji wspólnej polityki transportowej. Rada dysponuje szerokim zakresem swobody co do wyboru środka, jaki zamierza wydać. Analizowana decyzja, brana pod uwagę w całości, ustala, jakie cele mają być osiągnięte w ramach polityki harmonizacji krajowych przepisów oraz harmonogram ich realizacji. W świetle tych celów, art. 4 ust. 1 decyzji stanowi, że od momentu przyjęcia przez Radę i wejścia w życie w państwach członkowskich wspólnego systemu podatku obrotowego, państwa muszą stosować ten system do przewozu towarów koleją, drogą lub wodami śródlądowymi. Art. 4 ust. 2 Decyzji stanowi, że wspólny system podatku obrotowego zastępuje inne podatki szczególne, w zakresie, w jakim przewóz towarów koleją, drogą lub wodami śródlądowymi był obciążony takimi podatkami. 8. Przepis ten nakłada na państwa członkowskie dwa obowiązki. Po pierwsze, stosowania od określonej w nim daty wspólnego systemu podatku obrotowego na przewóz towarów transportem kolejowym, drogowym lub śródlądowym. Po drugie, zastąpienia szczególnych podatków, o których mówi art. 4 ust. 2 Decyzji, tym systemem nie później niż w dniu jego wejścia w życie. Ten drugi obowiązek w sposób oczywisty stanowi zakaz wprowadzania lub powtórnego nałożenia takich podatków, by nie było możliwe równoległe stosowanie wspólnego systemu podatku obrotowego za usługi transportowe oraz innych dodatkowych podatków tego rodzaju. 9. Z dokumentów przedłożonych przez sąd wynika, że pytanie dotyczy przede wszystkim drugiego obowiązku. Drugi obowiązek ma charakter obligatoryjny i ogólny, aczkolwiek przepis ten pozostawia otwartą kwestię ustalenia daty jego wejścia w życie. Natomiast wyraźnie zakazuje państwom członkowskim stosowania wspólnego systemu podatku obrotowego, równolegle z innymi podatkami, nakładanymi zamiast podatku obrotowego. Obowiązek ten jest bezwarunkowy oraz na tyle dostatecznie jasny i precyzyjny, by wywołać bezpośredni skutek w stosunkach prawnych łączących państwa członkowskie i podmioty podlegające ich jurysdykcji. 10. Data wejścia w życie tego obowiązku została określona w Dyrektywie Rady w sprawie harmonizacji przepisów dotyczących podatków obrotowych, która przewidziała ostateczny termin, do którego państwa członkowskie muszą wprowadzić do swoich porządków prawnych wspólny system podatku obrotowego. Fakt, że datę tą ustalono w Dyrektywie, nie pozbawia tego przepisu jego mocy wiążącej. Z tego powodu obowiązek nałożony przez art. 4 ust. 2 Decyzji z r. został zrealizowany przez tą pierwszą Dyrektywę. Dlatego przepis ten nakłada na państwa członkowskie obowiązki - w szczególności obowiązek niestosowania od określonej daty wspólnego systemu podatku od wartości dodanej równolegle ze wspomnianymi podatkami - które mogą wywoływać bezpośrednie skutki w stosunkach prawnych łączących państwa członkowskie i podmioty podlegające ich jurysdykcji oraz przyznawać tym ostatnim prawo do powoływania się na treść tych obowiązków przed sądami krajowymi. Drugie pytanie 11. Drugie pytanie sądu finansowego dotyczy tego, czy art. 4 ust. 1 Decyzji w związku z art. 1 Dyrektywy zakazuje państwu członkowskiemu, które wprowadziło w życie wspólny system podatku VAT i zniosło inne podatki nałożone na przewóz towarów przed r., przywrócenia tego opodatkowania zamiast podatku obrotowego. Pytanie to w oczywisty sposób dotyczy art. 1 pierwszej Dyrektywy Rady, zmienionego przez trzecią Dyrektywę Rady z r. (Dz.Urz. ESE 1969, s. 551), która zastąpiła datę dzienną r. datą r. 12. Literalna wykładnia art. 4 ust. 2 Decyzji może prowadzić do wniosku, że przepis ten dotyczy dnia, w którym wspólny system wszedł w życie w danym państwie członkowskim. 13. Jednakże taka interpretacja nie odpowiada celowi omawianych dyrektyw. Mają one zapewnić, że system podatku VAT będzie stosowany na wspólnym rynku od określonego terminu. Tak długo jak długo termin ten nie upłynął, państwa członkowskie zachowują swobodę działania w tym zakresie. 7

8 14. Cel Decyzji z r. można osiągnąć wyłącznie na poziomie wspólnotowym. Nie można go zrealizować za pomocą wprowadzenia w życie środków harmonizujących przez część państw członkowskich, w różnych terminach i na podstawie odmiennych harmonogramów. 15. Odpowiedź na to pytanie jest więc następująca: art. 4 ust. 2 Decyzji wszedł w życie r. Trzecie pytanie 16. W trzecim pytaniu Finanzgericht wnosi o rozstrzygnięcie przez Trybunał kwestii, czy federalny podatek z tytułu przewozu towarów transportem drogowym należy uznać za szczególny podatek z tytułu transportu towarów zamiast podatku obrotowego oraz czy w związku z tym jest on objęty zakazem zawartym w art. 4 ust. 2 Decyzji z r. 17. Dokonanie oceny podatku wprowadzonego przez jedno z państw członkowskich z punktu widzenia prawa wspólnotowego nie leży w gestii Trybunału w ramach postępowania w trybie art. 177 [234] TWE. Z drugiej strony, do jego kompetencji należy interpretacja odpowiednich przepisów prawa wspólnotowego, tak by umożliwić sądowi krajowemu prawidłowe zastosowanie tego rodzaju podatku. 18. Art. 4 nakazuje zniesienie podatków szczególnych celem zapewnienia wspólnego i spójnego systemu podatku obrotowego. Sprzyjając w ten sposób przejrzystości rynku w dziedzinie usług transportowych, przepis ten przyczynia się do zbliżenia warunków konkurencji. Dlatego należy uznać go za istotny środek służący harmonizacji przepisów podatkowych państw członkowskich w zakresie transportu. Nie wyklucza to możliwości nałożenia na usługi transportowe podatków o innym charakterze lub celach odmiennych od tych, dla jakich wprowadzono wspólny system podatku obrotowego. 19. Podatek w rodzaju opisanego przez Finanzgericht, który nie jest nakładany z tytułu transakcji handlowych, ale z tytułu prowadzenia określonej działalności, nie wprowadzając żadnego rozróżnienia pomiędzy działalnością na własny rachunek a działalnością na rachunek innych podmiotów, i w którym podstawy opodatkowania nie stanowi wyświadczenie usługi, ale wielkość ładunku wyrażona w sześciennych tono-kilometrach, nie odpowiada spotykanym zwykle formom podatku obrotowego. Ponadto, od podatków szczególnych w rozumieniu art. 4 ust. 2 odróżnia ten podatek cel, dla którego go wprowadzono, tj. przekierowanie części transportu. Zatem na przedstawione pytanie należy odpowiedzieć w sposób zgodny z powyższym. Pytania czwarte do jedenastego 20. Pytania te zostały przedłożone przez Finanzgericht jako alternatywne w przypadku udzielnie negatywnej odpowiedzi na pytanie trzecie. Ponieważ tak nie jest, nie ma potrzeby udzielania na nie odpowiedzi. (źródło: R. Skubisz (red), Orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości, Warszawa 2003) C. Bezpośredni skutek dyrektyw 1. Sprawa 41/74 van Duyn WYROK TRYBUNAŁU z dnia 4 grudnia 1974 r. Porządek publiczny [ ] W sprawie 41/74 [ ] Yvonne Van Duyn przeciwko Home Office orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni art. 48 traktatu EWG oraz art. 3 dyrektywy Rady nr 64/221/EWG z dnia 25 lutego 1964 r. w sprawie koordynacji specjalnych środków dotyczących przemieszczania się i pobytu cudzoziemców, uzasadnionych względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego (Dz.U. z dnia 4 kwietnia 1964 r., str. 850), TRYBUNAŁ, 8

9 [ ] wydaje następujący Wyrok [ ] Co do prawa 1 zważywszy, że postanowieniem Vice Chancellor z dnia 1 marca 1974 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 13 czerwca, High Court of Justice, Chancery Division (Anglia) zwrócił się w trybie art. 177 traktatu EWG z trzema pytaniami w przedmiocie wykładni niektórych przepisów prawa wspólnotowego dotyczących swobody przemieszczania się pracowników; 2 że pytania te zostały podniesione w ramach postępowania ze skargi przeciwko Home Office wniesionej przez obywatelkę niderlandzką, której odmówiono prawa wjazdu na terytorium Zjednoczonego Królestwa w celu podjęcia pracy na stanowisku sekretarki w Kościele scjentologicznym ; 3 że odmowa ta wydana została zgodnie z polityką rządu Zjednoczonego Królestwa wobec tej organizacji, której praktyki uznaje on za zagrożenie dla społeczeństwa; W przedmiocie pytania pierwszego 4 Zważywszy, że pierwsze pytanie wymaga od Trybunału orzeczenia, czy art. 48 traktatu EWG stosuje się bezpośrednio, to znaczy czy stanowi dla osób fizycznych źródło uprawnień, na które mogą się one powoływać przed sądem w państwach członkowskich; 5 zważywszy, że art. 48 ust. 1 i 2 stanowi, iż od zakończenia okresu przejściowego zapewniona jest swoboda przemieszczania się pracowników, która obejmuje zniesienie wszelkiej dyskryminacji ze względu na przynależność państwową między pracownikami państw członkowskich w zakresie zatrudnienia, wynagrodzenia i innych warunków pracy ; 6 że postanowienia te nakładają na państwa członkowskie konkretne zobowiązanie, niewymagające wydania ani przez instytucje Wspólnoty, ani przez państwa członkowskie, żadnego aktu, i niepozostawiające tym państwom żadnego zakresu uznania co do jego wykonania; 7 że w art. 48 ust. 3, określającym uprawnienia wynikające z zasady swobody przemieszczania się pracowników, poczyniono zastrzeżenie dotyczące ograniczeń uzasadnionych względami porządku, bezpieczeństwa i zdrowia publicznego; że stosowanie tego zastrzeżenia podlega jednakże kontroli sądowej, w związku z czym, niezależnie od możliwości powołania się przez państwo członkowskie na to zastrzeżenie, art. 48, ustanawiający zasadę swobody przemieszczania się pracowników, stanowi dla osób fizycznych źródło uprawnień, na które mogą powoływać się przed sądem i które podlegają ochronie sądów krajowych; 8 że na pierwsze pytanie należy zatem udzielić odpowiedzi twierdzącej; W przedmiocie pytania drugiego 9 Zważywszy, że drugie pytanie wymaga od Trybunału rozstrzygnięcia, czy dyrektywa Rady 64/221 z dnia 25 lutego 1964 r. w sprawie koordynacji specjalnych środków dotyczących przemieszczania się i pobytu cudzoziemców, uzasadnionych względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego jest bezpośrednio stosowana, to znaczy czy stanowi dla osób fizycznych źródło uprawnień, na które mogą się one powoływać przed sądem w państwach członkowskich; 10 że, jak wynika z postanowienia odsyłającego, spośród przepisów dyrektywy przedmiotem pytania jest tylko art. 3 ust. 1, zgodnie z którym środki uzasadnione względami porządku publicznego lub bezpieczeństwa publicznego są oparte wyłącznie na zachowaniu danej osoby ; 11 zważywszy, że zdaniem Zjednoczonego Królestwa, ponieważ w art. 189 traktatu dokonano rozróżnienia między mocą wiążącą rozporządzeń, dyrektyw i decyzji, należy domniemywać, iż Rada, wydając dyrektywę, a nie rozporządzenie, zamierzała nadać temu aktowi moc wiążącą odmienną od mocy rozporządzeń, w związku z czym nie jest on bezpośrednio stosowany; 12 zważywszy jednakże, że o ile zgodnie z art. 189 rozporządzenia są bezpośrednio stosowane, a w związku z tym ze swej natury mogą być bezpośrednio skuteczne, o tyle nie wynika stąd, by innym rodzajom aktów określonych w tym artykule nie można było nigdy przypisać podobnej skuteczności; że wykluczenie z zasady możliwości powoływania się przez zainteresowanych na zobowiązania nałożone na mocy dyrektywy byłoby niezgodne z charakterem wiążącym, jaki nadaje jej art. 189; 9

10 że w szczególności w sytuacji gdy w drodze dyrektywy instytucje wspólnotowe zobowiązały państwa członkowskie do określonego postępowania, brak możliwości powołania się przez podmioty prawa na ten akt przed sądem oraz brak możliwości uwzględnienia go przez sądy krajowe jako elementu prawa wspólnotowego ograniczyłby jego skuteczność ( effet utile ); że art. 177, pozwalający sądom krajowym zwrócić się do Trybunału z pytaniem o ważność lub wykładnię każdego bez rozróżnienia aktu instytucji oznacza również, iż podmioty prawa muszą móc powoływać się na te akty przed wspomnianymi sądami; że należy w każdym przypadku zbadać, czy charakter, logika i sformułowanie rozpatrywanego przepisu mogą powodować jego bezpośrednią skuteczność w stosunkach między państwami członkowskimi a jednostkami; 13 zważywszy, że celem art. 3 ust. 1 dyrektywy 64/221, stanowiącego, iż środki uzasadnione względami porządku publicznego mogą być oparte wyłącznie na zachowaniu zainteresowanego, jest ograniczenie zakresu swobodnego uznania, jakie ustawodawstwo krajowe przyznaje z reguły organom właściwym w sprawach wjazdu i ekstradycji cudzoziemców; że, po pierwsze, przepis ten ustanawia zobowiązanie nieopatrzone żadnym zastrzeżeniem ani warunkiem i które z natury nie wymaga wydania żadnego aktu, ani przez instytucje Wspólnoty, ani przez państwa członkowskie; że, po drugie, ponieważ chodzi o wiążący państwa członkowskie zakaz brania pod uwagę, przy stosowaniu odstępstwa od jednej z zasad podstawowych traktatu, działającej na korzyść osób fizycznych, innych okoliczności niż osobiste postępowanie, bezpieczeństwo prawne zainteresowanych wymaga, by mogli się powoływać na ten zakaz, mimo że został on sformułowany w akcie normatywnym, który w całości nie jest bezpośrednio skuteczny z mocy prawa; 14 że o ile sens i dokładne znaczenie przepisu mogą budzić wątpliwości interpretacyjne, o tyle wątpliwości te można rozstrzygnąć na drodze sądowej, w tym w trybie art. 177 traktatu; 15 że na postawione pytanie należy zatem odpowiedzieć w ten sposób, iż art. 3 ust. 1 dyrektywy Rady 64/221 z dnia 25 lutego 1964 r. stanowi dla osób fizycznych źródło uprawnień, na które mogą się one powoływać przed sądem w państwach członkowskich i które podlegają ochronie tych sądów; W przedmiocie pytania trzeciego 16 Zważywszy, że trzecie pytanie wymaga od Trybunału rozstrzygnięcia, czy art. 48 traktatu i art. 3 dyrektywy 64/221 należy interpretować w ten sposób, iż państwo członkowskie, wykonując ciążące na nim zobowiązanie do oparcia środków stosowanych ze względów porządku publicznego na zachowaniu zainteresowanej osoby, może za takie zachowanie uznać: a) przynależność tej osoby do ugrupowania lub organizacji, której działalność państwo członkowskie uznaje za sprzeczną z interesem ogólnym, lecz jego ustawodawstwo nie zakazuje tej działalności; b) zamiar tej osoby prowadzenia w państwie członkowskim działalności w ramach takiego ugrupowania lub organizacji, jeżeli żadne ograniczenia nie dotyczą obywateli tego państwa członkowskiego zamierzających prowadzić podobną działalność w ramach tego samego ugrupowania lub organizacji. 17 zważywszy, że w tej kwestii należy w pierwszym rzędzie ustalić, czy przynależność do ugrupowania lub organizacji może stanowić zachowanie osoby w rozumieniu art. 3 dyrektywy 64/221; że wprawdzie przynależność w przeszłości nie uzasadnia co do zasady uniemożliwienia zainteresowanemu skorzystania ze swobody przemieszczania się na terytorium Wspólnoty, jednakże aktualną przynależność, oznaczającą udział w działaniach ugrupowania lub organizacji oraz identyfikację z jej celami i zamierzeniami, można uznać za dobrowolne działanie zainteresowanego, a zatem za element jego zachowania w rozumieniu wspomnianego przepisu; 18 zważywszy, że postawione pytanie wymaga następnie rozpatrzenia znaczenia okoliczności, iż działalność wspomnianej organizacji, jakkolwiek uznawana przez państwo członkowskie za sprzeczną z interesem ogólnym, nie jest zakazana przez prawo krajowe; że należy w tej kwestii podkreślić, iż pojęcie porządku publicznego w kontekście wspólnotowym, a w szczególności jako uzasadnienie odstępstwa od podstawowej zasady swobody przemieszczania się pracowników, należy interpretować ściśle, w związku z czym jego rozumienia nie może określać jednostronnie każde państwo członkowskie, bez kontroli ze strony instytucji Wspólnoty; 10

11 niemniej konkretne okoliczności uzasadniające powołanie się na względy porządku publicznego mogą różnić się w zależności od państwa członkowskiego oraz w czasie, należy więc przyznać w tej kwestii właściwym władzom krajowym pewien zakres swobodnego uznania, w granicach wyznaczonych traktatem; 19 że w związku z tym możliwość powołania się na względy porządku publicznego przez państwo członkowskie, którego właściwe organy jasno wyraziły swoje stanowisko wobec działalności określonej organizacji, uznając ją za zagrożenie dla społeczeństwa, i podjęły kroki w celu powstrzymania tej działalności, nie może być uzależniona od prawnego zakazu jej prowadzenia, jeśli w istniejących okolicznościach nie zostanie on uznany za celowy; 20 zważywszy, że postawione pytanie wymaga wreszcie rozstrzygnięcia kwestii, czy państwo członkowskie ma prawo sprzeciwić się, ze względów porządku publicznego, zatrudnieniu na jego terytorium obywatela innego państwa członkowskiego przez ugrupowanie lub organizację, jeżeli podobne ograniczenie nie ma zastosowania do jego własnych obywateli; 21 zważywszy, że traktat, ustanawiając zasadę swobody przemieszczania się pracowników bez dyskryminacji ze względu na obywatelstwo, opatruje w art. 48 ust. 3 wynikające stąd uprawnienia zastrzeżeniem dotyczącym ograniczeń uzasadnionych względami porządku, bezpieczeństwa i zdrowia publicznego; że zastrzeżenie to dotyczy między innymi, zgodnie ze wspomnianym postanowieniem, prawa do ubiegania się o rzeczywiście oferowane miejsca pracy, swobodnego przemieszczania się w tym celu po terytorium państw członkowskich oraz przebywania w jednym z państw członkowskich w celu wykonywania pracy; że skutkiem wspomnianego zastrzeżenia jest więc możliwość odmowy zgody na wjazd i pobyt na terytorium państwa członkowskiego obywatela innego państwa członkowskiego w każdym przypadku, gdy zastrzeżenie znajduje zastosowanie; 22 że z drugiej strony jedna z zasad prawa międzynarodowego, której naruszenia przez traktat EWG w stosunkach między państwami członkowskimi nie można zakładać, nie pozwala państwom odmawiać własnym obywatelom prawa wjazdu i pobytu na ich terytorium; 23 że w związku z tym państwo członkowskie może, ze względów porządku publicznego, odmówić obywatelowi innego państwa członkowskiego możliwości skorzystania z zasady swobody przemieszczania się pracowników w celu podjęcia określonego zatrudnienia, również w sytuacji gdy nie nakłada podobnych ograniczeń na własnych obywateli; 24 że na postawione pytanie trzeba zatem udzielić takiej odpowiedzi, iż art. 48 traktatu EWG i art. 3 ust. 1 dyrektywy 64/221 należy interpretować w ten sposób, że państwo członkowskie, powołując się na ograniczenia uzasadnione względami porządku publicznego, może wziąć pod uwagę, jako element zachowania zainteresowanego, jego przynależność do ugrupowania lub organizacji, której działalność uznawana jest przez to państwo członkowskie za zagrożenie dla społeczeństwa, choć nie jest zakazana, i to również w sytuacji, gdy obywatele tego państwa członkowskiego, zamierzający wykonywać działalność podobną do tej, jaką obywatel innego państwa członkowskiego zamierzał prowadzić w ramach tego ugrupowania lub organizacji, nie podlegają żadnym ograniczeniom; W przedmiocie kosztów 25 Zważywszy, że koszty poniesione przez Zjednoczone Królestwo oraz Komisję Wspólnot Europejskich, które przedstawiły Trybunałowi uwagi, nie podlegają zwrotowi; że dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny w stosunku do postępowania przed tym sądem, zatem do niego należy rozstrzygnięcie o kosztach; z powyższych względów TRYBUNAŁ, rozstrzygając w przedmiocie pytań postawionych mu przez High Court of Justice postanowieniem z dnia 21 grudnia 1973 r., orzeka, co następuje: 1) Artykuł 48 traktatu EWG jest bezpośrednio skuteczny w porządkach prawnych państw członkowskich i stanowi dla osób fizycznych źródło uprawnień podlegających ochronie sądów krajowych. 2) Artykuł 3 ust. 1 dyrektywy Rady 64/221 z dnia 25 lutego 1964 r. w sprawie koordynacji specjalnych środków dotyczących przemieszczania się i pobytu cudzoziemców, uzasadnionych względami porządku publicznego, bezpieczeństwa publicznego lub zdrowia publicznego stanowi dla osób fizycznych źródło uprawnień, na które mogą się one powoływać przed sądem w państwach członkowskich i które podlegają ochronie tych sądów. 11

12 3) Artykuł 48 traktatu EWG i art. 3 ust. 1 dyrektywy 64/221 należy interpretować w ten sposób, że państwo członkowskie, powołując się na ograniczenia uzasadnione względami porządku publicznego, może wziąć pod uwagę, jako element zachowania zainteresowanego, jego przynależność do ugrupowania lub organizacji, której działalność uznawana jest przez to państwo członkowskie za zagrożenie dla społeczeństwa, choć nie jest zakazana, i to również w sytuacji, gdy obywatele tego państwa członkowskiego, zamierzający wykonywać działalność podobną do tej, jaką obywatel innego państwa członkowskiego zamierzał prowadzić w ramach tego ugrupowania lub organizacji, nie podlegają żadnym ograniczeniom. (źródło: 2. Sprawa 148/78 Ratti 12

13 (źródło: W. Czapliński, R. Ostrihansky, P. Saganek, A. Wyrozumska, Prawo Wspólnt Europejskich. Orzecznictwo Wydanie nowe z suplementem Warszawa 2005) 13

14 3. Sprawa 8/81 Becker WYROK TRYBUNAŁU z dnia 19 stycznia 1982 r. Skuteczność dyrektyw [ ] W sprawie 8/81 mającej za przedmiot, skierowany do Trybunału na podstawie art. 177 traktatu EWG, przez Finanzgericht (sąd do spraw podatkowych) w Münster, wniosek o wydanie, w ramach toczącego się przed tym sądem postępowania między: Ursulą Becker, pośrednikiem kredytowym prowadzącym działalność na własny rachunek, zamieszkałą w Münster, a Finanzamt Münster-Innenstadt (urzędem podatkowym dla centrum miasta Münster), orzeczenia w trybie prejudycjalnym w przedmiocie wykładni art. 13 część B lit. d) pkt 1 szóstej dyrektywy Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich w odniesieniu do podatków obrotowych wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku, TRYBUNAŁ, [ ] wydaje następujący Wyrok [ ] Co do prawa 1 Postanowieniem z dnia 27 listopada 1980 r., które wpłynęło do Trybunału w dniu 14 stycznia 1981 r., Finanzgericht Münster, na podstawie art. 177 traktatu EWG, skierował do Trybunału pytanie prejudycjalne w sprawie wykładni art. 13 część B lit. d) pkt 1 szóstej dyrektywy Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do podatków obrotowych wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku (Dz.U. L 145, str. 1, zwanej dalej szóstą dyrektywą ) w celu stwierdzenia, czy przepis ten można uznać za bezpośrednio stosowany w Republice Federalnej Niemiec począwszy od dnia 1 stycznia 1979 r., wobec nieprzyjęcia przez to państwo członkowskie w wyznaczonym terminie przepisów niezbędnych dla jego wykonania. Okoliczności leżące u podstaw sporu 2 Należy przypomnieć, że szósta dyrektywa została wydana w dniu 17 maja 1977 r. oraz że zgodnie z jej art. 1 państwa członkowskie zobowiązane zostały najpóźniej do dnia 1 stycznia 1978 r. wydać przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne w celu dostosowania systemu podatku od wartości dodanej do wymogów dyrektywy. Ponieważ kilka państw członkowskich, w tym Republika Federalna Niemiec, nie było w stanie dokonać we właściwym czasie niezbędnych zmian, Rada dziewiątą dyrektywą 78/583 z dnia 26 czerwca 1978 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do podatków obrotowych (Dz.U. L 194, str. 16) przedłużyła tym państwom członkowskim termin wyznaczony w art. 1 szóstej dyrektywy do dnia 1 stycznia 1979 r. 3 Republika Federalna Niemiec zastosowała się do szóstej dyrektywy dopiero od dnia 1 stycznia 1980 r. ustawą z dnia 26 listopada 1979 r. (Bundesgesetzblatt I, str. 1953). 4 Z treści postanowienia odsyłającego wynika, że skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym, wykonująca na własny rachunek zawód pośrednika kredytowego, złożyła w miesięcznych deklaracjach dotyczących podatku obrotowego za okres od marca do czerwca 1979 r. wniosek o zwolnienie od podatku w zakresie dokonanych przez nią czynności, twierdząc, że szósta dyrektywa, której art. 13 część B lit. d) pkt 1 nakłada na państwa członkowskie obowiązek zwolnienia od podatku od wartości dodanej między innymi udzielania oraz negocjacji [pośrednictwa] w sprawach kredytu, stanowiła już od dnia 1 stycznia 1979 r. część prawa krajowego. 5 Z akt sprawy wynika, że skarżąca poinformowała Finanzamt o wysokości obrotów oraz o wysokości podatku naliczonego, powołując się jednocześnie na zwolnienie przewidziane w art. 13 część B lit. d) ust. 1 14

15 szóstej dyrektywy. W konsekwencji za każdym razem deklarowała podatek należny w kwocie zero oraz odliczenia podatku naliczonego. 6 Finanzamt nie zaakceptował złożonych przez nią deklaracji i w decyzjach podatkowych dotyczących spornych miesięcy dokonał z urzędu, zgodnie z przepisami krajowymi, które nie były jeszcze wtedy zmienione, opodatkowania dokonanych przez skarżącą czynności podatkiem obrotowym z uwzględnieniem odliczenia podatku naliczonego. 7 Po oddaleniu odwołania skarżącej wniosła ona w oparciu o wyżej wymieniony przepis szóstej dyrektywy skargę na te decyzje do Finanzgericht. 8 W postępowaniu przed Finanzgericht Finanzamt bronił się, że w spornym okresie szósta dyrektywa nie została jeszcze wykonana w Republice Federalnej Niemiec. Wskazał ponadto, że zgodnie z koncepcją prezentowaną przez wszystkie państwa członkowskie nie można uznać, iż art. 13 część B przyznaje bezpośrednio skuteczne prawo, zważywszy, że przepis ten przyznaje państwom członkowskim pewną swobodę uznania. 9 Właśnie w celu rozwiązania tego sporu Finanzgericht skierował do Trybunału pytanie, sformułowane w następujący sposób: Czy przepis w sprawie zwolnienia z podatku obrotowego pośrednictwa w sprawach kredytu zawarty w tytule X, art. 13 część B lit. d) pkt 1 szóstej dyrektywy Rady z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do podatków obrotowych wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku (77/388/EWG) jest bezpośrednio stosowany w Republice Federalnej Niemiec począwszy od dnia 1 stycznia 1979 r.?. 10 Skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym nie wskazała swojego przedstawiciela w postępowaniu przed Trybunałem. Jej stanowisko popiera Komisja, która przedstawiła Trybunałowi argumentację w celu wykazania, że jednostki mogą dochodzić korzyści wynikających z art. 13 część B lit. d) pkt 1 szóstej dyrektywy. 11 Natomiast pozwane władze administracyjne oraz rząd Republiki Federalnej Niemiec przedstawiły szereg argumentów na poparcie tezy, że na sporny przepis nie można się było powoływać w okresie, kiedy odpowiednie przepisy wykonawcze nie zostały jeszcze wprowadzone w Republice Federalnej Niemiec, to znaczy w roku podatkowym Taki sam punkt widzenia przedstawił rząd Republiki Francuskiej. Co do istoty 12 Pozwane władze administracyjne, rząd Republiki Federalnej Niemiec oraz rząd Republiki Francuskiej nie kwestionują faktu, że jednostki mogą w niektórych okolicznościach powoływać się na przepisy dyrektywy, jak wynika z orzecznictwa Trybunału, ale utrzymują one, że takiego skutku nie można przypisać przepisowi będącemu przedmiotem sporu przed sądem krajowym. 13 Zdaniem rządu francuskiego dyrektywy w sprawach podatkowych służą stopniowej harmonizacji różnych krajowych systemów podatkowych, a nie zastąpieniu ich wspólnotowym systemem podatkowym. Jest tak również w przypadku szóstej dyrektywy, zawierającej wiele przepisów, których warunki stosowania zostały w znacznym stopniu pozostawione do uznania państw członkowskich. Ponieważ dyrektywa ta przyznaje państwom członkowskim w bardzo wielu kwestiach swobodę wyboru, rząd francuski ocenia, że dyrektywa ta, jako całość, nie wywiera żadnego skutku w państwach członkowskich, zanim nie zostaną ustanowione właściwe przepisy krajowe. 14 Jej zdaniem, przy czym rząd Republiki Federalnej Niemiec podziela to stanowisko, nie można w każdym razie przypisać art. 13 bezpośredniej skuteczności, zważywszy na zakres swobodnego uznania, uprawnienia oraz swobodę wyboru, przewidziane w tym artykule. 15 Pozwane władze administracyjne, popierane przez rząd Republiki Federalnej Niemiec zwracają również uwagę na spójność systemu podatkowego, który przewiduje dyrektywa, a w szczególności na problemy wynikające ze wzajemnego zazębiania się opodatkowania, charakterystycznego dla podatku od wartości dodanej. Władze administracyjne uważają, że nie sposób rozpatrywać zwolnienia od podatku przewidzianego w art. 13 część B lit. d) pkt 1 w oderwaniu od całego kontekstu, bez zakłócenia działania całego mechanizmu rozważanego systemu podatkowego. 16 Wobec powyższych argumentów należy zbadać problem w kontekście samej dyrektywy, jak i rozważanego systemu podatkowego oraz w świetle orzecznictwa Trybunału odnoszącego się do skuteczności dyrektyw. 15

16 W przedmiocie skuteczności dyrektyw w ogólności 17 Zgodnie z art. 189 akapit trzeci traktatu dyrektywa wiąże każde państwo członkowskie, do którego jest kierowana, w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków. 18 Z cytowanego fragmentu wynika, że na państwach będących adresatami dyrektywy ciąży zobowiązanie rezultatu, które musi zostać wykonane w terminie wyznaczonym przez samą dyrektywę. 19 Wynika stąd, że we wszystkich przypadkach prawidłowego wykonania dyrektywy wywiera ona skutki wobec jednostek poprzez przepisy wykonawcze wydane przez dane państwo członkowskie (wyrok z dnia 6 maja 1980 r. w sprawie 102/79 Komisja przeciwko Belgii, Rec. str. 1473). 20 Natomiast problemy szczególnego rodzaju powstają, w przypadku gdy państwo członkowskie nie zapewniło poprawnego wykonania przepisów dyrektywy, a w szczególności, w przypadku gdy przepisy dyrektywy nie zostały wykonane mimo upływu terminu wyznaczonego do jej wykonania. 21 Z utrwalonego orzecznictwa Trybunału, a w ostatnim czasie z wyroku z dnia 5 kwietnia 1979 r. w sprawie 148/78 Ratti, Rec. str. 1629, wynika, że o ile na mocy art. 189 rozporządzenia są bezpośrednio stosowane, a w konsekwencji ze względu na swój charakter mogą być bezpośrednio skuteczne, o tyle jednak nie wynika z tego, że inne kategorie aktów, do których odnosi się ten artykuł, nie mogą nigdy wywołać analogicznych skutków. 22 Byłoby bowiem niezgodne z wiążącym charakterem, jaki mają dyrektywy na mocy art. 189, aby jednostki pozbawione były możliwości powoływania się na obowiązki ustanowione w dyrektywie. 23 Zwłaszcza w przypadku gdyby władze wspólnotowe nałożyły dyrektywą na państwa członkowskie obowiązek podjęcia określonych działań, skuteczność ( effet utile ) takiego aktu zostałby osłabiony, gdyby zainteresowane podmioty nie mogły powołać się na ten akt przed sądem, a sądy krajowe nie mogły uwzględnić go jako elementu prawa wspólnotowego. 24 W konsekwencji państwo członkowskie, które nie wydało w wyznaczonym terminie przepisów wykonawczych wymaganych przez dyrektywę, nie może przeciwstawiać jednostkom niewykonania przez samo to państwo obowiązków ciążących na nim na mocy dyrektywy. 25 W ten sposób, jeśli przepisy dyrektywy z punktu widzenia ich treści wydają się bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne, to wobec braku w wyznaczonych terminach przepisów wykonawczych można się na nie powołać wobec wszelkich przepisów prawa krajowego niezgodnych z dyrektywą, bądź też jeśli ich charakter pozwala określić uprawnienia, jakich jednostki mogą dochodzić od państwa. 26 Celem pytania skierowanego przez Finanzgericht jest rozstrzygnięcie, czy charakter taki posiada art. 13 część B lit. d) pkt 1 dyrektywy, zgodnie z którym państwa członkowskie zwalniają, na warunkach, które ustalają w celu zapewnienia właściwego i prostego zastosowania zwolnień od podatku i zapobieżenia oszustwom podatkowym, unikaniu opodatkowania lub nadużyciom: [ ] d) następujące transakcje: [ ] 1. udzielanie oraz negocjacje [pośrednictwo] w sprawach kredytu [ ]. W przedmiocie systemu ustanowionego przez dyrektywę oraz kontekstu 27 Przepis ten, jeśli go rozważać samodzielnie, w zakresie, w jakim określa zwolnione od podatku świadczenie i osobę uprawnioną do zwolnienia, jest wystarczająco precyzyjny, aby mogły się na niego powoływać zainteresowane podmioty oraz aby mógł być stosowany przez sądy. Jednakże konieczne jest jeszcze zbadanie, czy prawo do zwolnienia można uznać za bezwarunkowe, jeśli się weźmie pod uwagę system ogólny wprowadzony przez dyrektywę oraz kontekst art. 13, jak również szczególne cechy systemu podatkowego, w ramach którego ma być zastosowane to zwolnienie. 28 Jeżeli chodzi o system ogólny wprowadzony przez dyrektywę, to należy zbadać, po pierwsze, argument wynikający z okoliczności, że poruszany przez sąd krajowy przepis stanowi integralną część dyrektywy harmonizującej przepisy prawne, która przyznaje państwom członkowskim pod różnymi względami swobodę uznania, fakultatywne uprawnienia oraz swobodę wyboru. 29 O ile szósta dyrektywa przewiduje bez wątpienia w stosunku do państw członkowskich szerszy lub węższy zakres swobodnego uznania w zakresie wykonywania niektórych jej przepisów, o tyle nie można odmówić jednostkom prawa do powoływania się na te przepisy, które z punktu widzenia ich przedmiotu mogą zostać odłączone od pozostałych i stosowane samodzielnie. Tego rodzaju minimalna gwarancja dla osób, które ucierpiały wskutek niewykonania dyrektywy, wynika z wiążącego charakteru obowiązku ciążącego na państwach członkowskich na mocy art. 189 akapit trzeci traktatu. Obowiązek taki zostałby pozbawiony 16

17 wszelkiej skuteczności, gdyby państwa członkowskie mogły, poprzez bezczynność, zniweczyć nawet te skutki, które pewne przepisy dyrektywy mogą wywoływać ze względu na ich przedmiot. 30 Tak więc nie można powoływać się na ogólny charakter omawianej dyrektywy, albo na swobodę, jaką pozostawia ona państwom członkowskim, w celu pozbawienia skuteczności przepisów, na które ze względu na ich przedmiot można się skutecznie powoływać przed sądem, mimo że nie została ona w całości wykonana. 31 Jeżeli chodzi o kontekst art. 13, to pozwane władze administracyjne, popierane przez rząd Republiki Federalnej Niemiec oraz rząd Republiki Francuskiej, zwracają raczej uwagę na pozostawiony państwom członkowskim zakres swobodnego uznania wyrażony w zdaniu wprowadzającym art. 13 część B, gdzie wyjaśnione zostało, iż zwolnienie z podatku przyznawane jest przez państwa członkowskie na warunkach, które ustalają w celu zapewnienia właściwego i prostego zastosowania zwolnień od podatku i zapobieżenia oszustwom podatkowym, unikaniu opodatkowania lub nadużyciom. Podkreślają oni, że z uwagi na te zapisy postanowienia art. 13 dotyczące zwolnień nie są bezwarunkowe, a zatem nie można się na nie powoływać, zanim wspomniane warunki nie zostaną określone. 32 Należy w tym miejscu przede wszystkim zauważyć, że wspomniane warunki nie dotyczą w żaden sposób określenia przedmiotu zwolnienia. 33 Po pierwsze, wspomniane warunki mają na celu zapewnienie właściwego i prostego zastosowania przewidzianych zwolnień. Państwo członkowskie nie może przeciwstawić podatnikowi, który jest w stanie udowodnić, że jego sytuacja podatkowa należy faktycznie do jednej z kategorii zwolnień przewidzianych w dyrektywie, braku przyjęcia przepisów, których celem jest właśnie ułatwienie stosowania tego zwolnienia. 34 Po drugie, warunki dotyczą działań zapobiegających oszustwom podatkowym, unikania opodatkowania lub nadużyciom. Państwo członkowskie, które nie podjęło niezbędnych działań w tym celu, nie może powoływać się na własne zaniechanie, aby odmówić podatnikowi korzyści wynikającej ze zwolnienia podatkowego, którego ma on prawo się domagać na mocy dyrektywy, tym bardziej że nic nie stoi na przeszkodzie, by państwo to wobec braku szczegółowych przepisów w tym zakresie odwołało się do wszelkich przepisów należących do jego ogólnych regulacji podatkowych, których celem jest zwalczanie nadużyć. 35 Dlatego należy uznać za chybiony argument wywodzony ze zdania wprowadzającego art. 13 część B. 36 Kwestionując możliwość powoływania się na rozważany przepis, pozwane władze administracyjne, rząd Republiki Federalnej Niemiec oraz rząd Republiki Francuskiej odwołują się ponadto do art. 13 część C, który brzmi następująco: Prawo wyboru. Państwa członkowskie mogą dać podatnikom prawo wyboru dotyczące opodatkowania w następujących przypadkach: [ ] b) przy transakcjach wymienionych w części B lit. d), [ ] państwa członkowskie mogą ograniczyć zakres prawa wyboru i ustalają szczegóły korzystania z niego. 37 Rząd niemiecki podkreśla, że możliwość wyboru przewidziana w tym przepisie została zastrzeżona dla państw członkowskich i że Republika Federalna Niemiec skorzystała z tej możliwości jedynie w art. 9 ustawy wykonawczej. Nie jest dopuszczalne uprzedzanie tej prawnej możliwości wyboru. Wziąwszy pod uwagę tę zastrzeżoną dla państw członkowskich możliwość oraz zawarte w niej uprawnienie do ograniczenia zakresu prawa wyboru i ustalenia sposobów korzystania z niego, nie można uznać przepisu, na który wskazuje skarżąca w postępowaniu przed sądem krajowym, za bezwarunkowy. 38 Argumentacja ta opiera się na błędnej ocenie zakresu art. 13 część C. W ramach uprawnienia przyznanego przez ten przepis państwa członkowskie mogą przyznać podatnikom korzystającym ze zwolnień przewidzianych w dyrektywie możliwość rezygnacji ze zwolnienia we wszystkich przypadkach lub w pewnym zakresie, bądź wreszcie pod pewnymi warunkami. Należy jednakże podkreślić, że zgodnie z wyżej wymienionym przepisem, w przypadku gdy państwo członkowskie skorzysta z tego uprawnienia, korzystanie z prawa przyznanego w tych warunkach należy wyłącznie do podatnika, a nie do państwa. 39 Z powyższych uwag wynika, że art. 13 część C nie przyznaje państwom członkowskim możliwości poddawania w jakikolwiek sposób określonym warunkom lub ograniczania zwolnień przewidzianych w art. 13 część B. Zastrzega jedynie dla państw możliwość przyznania, w szerszym bądź węższym zakresie, osobom uprawnionym do tych zwolnień prawa do dokonania wyboru opodatkowania, jeżeli uznają one, że jest to w ich interesie. 40 Wydaje się zatem, że przepis, na który powołały się pozwane władze administracyjne oraz rząd niemiecki w celu wykazania warunkowego charakteru tego zwolnienia, nie ma znaczenia w sytuacji, w której podatnik 17

18 wyraził chęć skorzystania ze zwolnienia przewidzianego w dyrektywie, zważywszy, że wyrażenie takiej woli wyklucza w oczywisty sposób skorzystanie z prawa wyboru, o którym mowa w art. 13 część C. W przedmiocie systemu podatku od wartości dodanej 41 Pozwane władze administracyjne, przy poparciu rządu Republiki Federalnej Niemiec, przedstawiły szczegółowo różne argumenty przemawiające przeciwko możliwości powoływania się przez jednostki na art. 13 część B lit. d) pkt 1 odwołujące się do szczególnych cech systemu podatkowego, o którym mowa w tym przypadku, a mianowicie charakterystycznego dla podatku od wartości dodanej wzajemnego zazębiania się w ramach mechanizmu prawa do odliczenia. Zdaniem władz administracyjnych przerwanie ciągłości tego łańcucha na skutek zwolnienia podatkowego mogłoby odbić się niekorzystnie zarówno na interesach samego korzystającego ze zwolnienia podatkowego, jak i innych podatników, którzy występują po nim lub nawet przed nim w owym łańcuchu transakcji. Dodatkowo Finanzamt zwraca uwagę na komplikacje, które może sprawić organom administracji podatkowej stosowanie przepisów dyrektywy, jeszcze przed dostosowaniem odpowiednich przepisów prawa krajowego. 42 W tym kontekście władze administracyjne podkreślają w pierwszej kolejności, że w zależności od okoliczności przewidziane w dyrektywie zwolnienie może być niekorzystne dla samego podatnika za każdym razem, kiedy świadczy usługi podatnikom spełniającym warunki odliczenia. Niekorzystne skutki dla osoby korzystającej ze zwolnienia mogą również wystąpić w przypadku korekty odliczeń w zakresie dóbr inwestycyjnych, która na mocy art. 20 dyrektywy może zostać dokonana w okresie pięciu lat. Władze administracyjne wskazują ponadto na problemy, które mogą wyniknąć ze stosowania przepisów odnoszących się do wystawiania faktur, zawartych w art. 22 ust. 3 lit. b) dyrektywy, zgodnie z którymi faktury wystawiane za świadczenie usług opodatkowanych powinny odrębnie wskazywać wysokość podatku od wartości dodanej. Zgodnie z art. 21 ust. 1 lit. c) takie wskazanie powoduje w przypadku świadczenia usług zwolnionych od podatku powstanie odrębnego zobowiązania podatkowego; podatek należny na mocy tego przepisu nie może zostać w żadnym wypadku, zgodnie z art. 17 ust. 2, odliczony przez odbiorcę świadczenia jako podatek należny. Przyznanie zwolnienia z podatku byłoby więc niekorzystne dla pośredników kredytowych, którzy wystawili faktury wykazujące wysokość podatku. 43 Władze administracyjne podkreślają szczególnie utrudnienia wynikające z faktu, że żądanie zwolnienia może być dokonane a posteriori, ze szkodą dla innych podatników, którzy w stosunkach gospodarczych z korzystającym ze zwolnienia podatkowego następują po nim lub poprzedzają go w łańcuchu transakcji. 44 Należy tu zauważyć, że z ustanowionego przez dyrektywę systemu wynika, po pierwsze, że podatnicy uprawnieni do zwolnienia, ze względu na fakt korzystania z niego, obligatoryjnie rezygnują z prawa do odliczenia podatku naliczonego oraz, po drugie, że skoro skorzystali ze zwolnienia, nie mogą przenieść obciążenia podatkowego na osoby następujące po nich w łańcuchu transakcji, z tym skutkiem, że co do zasady prawa osób trzecich nie mogą zostać naruszone. 45 Wydaje się więc, że argumenty, na które powołały się pozwane władze administracyjne oraz rząd niemiecki, dotyczące zakłócenia normalnego przebiegu przenoszenia ciężaru podatku od wartości dodanej, są bezzasadne w sytuacji, gdy podatnik wyraził wolę skorzystania ze zwolnienia przewidzianego w dyrektywie, przyjmując na siebie tym samym konsekwencje tego wyboru. 46 Wreszcie, jeżeli chodzi o podniesiony przez władze administracyjne argument dotyczący zakłóceń wynikających ze zwolnień, których a posteriori domagają się podatnicy na mocy dyrektywy, należy stwierdzić, że takie zastrzeżenie nie ma znaczenia w przypadku podatnika, który skorzystał ze zwolnienia podatkowego w chwili składania deklaracji podatkowej oraz który w konsekwencji wstrzymał się od zafakturowania podatku odbiorcom jego usług z tym skutkiem, że prawa osób trzecich nie zostały naruszone. 47 Jeżeli chodzi o utrudnienia natury administracyjnej o bardziej ogólnym charakterze, które wynikają ze stosowania zwolnienia przewidzianego w dyrektywie w czasie, gdy ustawodawstwo podatkowe oraz praktyka administracyjna nie były jeszcze dostosowane do nowej sytuacji wynikającej z prawa wspólnotowego, to wystarczy zauważyć, że trudności te, o ile by powstały, wynikałyby z naruszenia przez państwo członkowskie terminu wykonania dyrektywy. Konsekwencje wynikłe z takiej sytuacji powinny ponieść władze administracyjne i nie mogą one zostać przeniesione na podatników powołujących się na obowiązek ciążący na państwie na mocy prawa wspólnotowego od dnia 1 stycznia 1979 r. 18

19 48 Z powyższych uwag wynika, że nieuzasadnione są argumenty dotyczące systemu podatkowego, który stanowi przedmiot dyrektywy. 49 Należy więc odpowiedzieć na przedstawione pytanie, że w przypadku niewykonania przez państwo dyrektywy pośrednik kredytowy, który powstrzymał się od naliczenia podatku swoim odbiorcom, może począwszy od dnia 1 stycznia 1979 r. powołać się na przepis przewidujący zwolnienie pośrednictwa kredytowego od podatku obrotowego, zawarty w art. 13 część B lit. d) pkt 1 szóstej dyrektywy Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do podatków obrotowych wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku, przy czym państwo to nie może przeciwstawić mu niewykonania dyrektywy. W przedmiocie kosztów 50 Koszty poniesione przez rządy Republiki Federalnej Niemiec i Republiki Francuskiej, przez Radę oraz przez Komisję Wspólnot Europejskich, które przedstawiły Trybunałowi swoje uwagi, nie podlegają zwrotowi. Dla stron postępowania przed sądem krajowym niniejsze postępowanie ma charakter incydentalny, dotyczy bowiem kwestii podniesionej przed tym sądem, do niego zatem należy rozstrzygnięcie o kosztach. Z powyższych względów TRYBUNAŁ, rozstrzygając w przedmiocie pytania przedłożonego mu przez Finanzgericht Münster postanowieniem z dnia 27 listopada 1980 r., orzeka, co następuje: W przypadku niewykonania przez państwo dyrektywy pośrednik kredytowy, który zaniechał naliczenia podatku swoim odbiorcom, może począwszy od dnia 1 stycznia 1979 r. powoływać się na przepis przewidujący zwolnienie pośrednictwa kredytowego od podatku obrotowego, zawarty w art. 13 część B lit. d) pkt 1 szóstej dyrektywy Rady 77/388/EWG z dnia 17 maja 1977 r. w sprawie harmonizacji ustawodawstw państw członkowskich odnoszących się do podatków obrotowych wspólny system podatku od wartości dodanej: ujednolicona podstawa wymiaru podatku, przy czym państwo to nie może powołać się na jej niewykonanie. (źródło: 19