Zwierzęta w badaniach naukowych: rozważania etyczne

Transkrypt

1 Zwierzęta w badaniach naukowych: rozważania etyczne Elżbieta Kompanowska- Jezierska IMDiK im M. Mossakowskiego PAN, KKE, PolLASA

2 Społeczne widzenie badań naukowych Brak akceptacji ponieważ: # do badań używa się ogromnej liczby zwierząt, większej niż do innych celów # wszystkie badania naukowe wiążą się z cierpieniem zwierząt # badania powtarzane wielokrotnie; nie wnoszą nic do praktyki lekarskiej # to samo można uzyskać in vitro lub in silico # badania robione dla pieniędzy, kariery lub zysku koncernów # nie ma żadnych praw regulujących badania naukowe

3 Czy zwierząt rocznie wykorzystywanych w całej UE w doświadczeniach naukowych i edukacyjnych to dużo? NaŚwiecieżyje 7 mld ludzi, którzy rocznie hodują 59 mld zwierząt z przeznaczeniem na rzeź Jeden człowiek, o ile nie jest wegetarianinem czy weganinem, zjada w ciągu życia blisko 7 tys. zwierząt (11 krów, 27 świń, 30 owiec, 80 indyków, kurczaków, ryb) Polacy na Boże Narodzenie zjadają 10 mln karpi Amerykanie na Święto Dziękczynienia zjadają 45 mln indyków W trakcie uprawy zbóż ginie średnio 15 zwierząt na hektar w ciągu roku. W USA jest 120 milionów hektarów ziem uprawnych szacowana liczba zwierząt, które giną rocznie w czasie prowadzenia upraw roślinnych wynosi 1,8 miliarda.

4 Społeczne widzenie badań naukowych Fakty: Co roku miliony, w krajach najbardziej rozwiniętych Wspólnoty, 2-4 mln (ok. 20 razy mniej od liczby mieszkańców = raz na 20 lat na każdego poświęcone 1 zwierzę doświadczalne) W krajach mniej rozwiniętych używanych jest ok. 10 do 100 razy mniej zwierząt. W Polsce zamiast zakładanych 1,9 mln do badań używa się tylko 0,2-0,3 mln W tym 30-50% używanych do testów wymaganych prawem nie do badań naukowych!!! Wciąż nie znamy takich liczb dla Chin, Japonii, Rosji czy Indii Ważne wiarygodny test in vitro redukuje (3 R) liczbę potrzebnych zwierząt!

5 Społeczne widzenie badań naukowych Liczba zwierząt użytkowanych w Polsce na różne cele: Drób: mln Świnie: mln, w tym ok. 2,5 mln pada w trakcie chowu Bydło: 5,2 mln Psy: 6-9 mln, w tym 1 mln bezdomnych a ok 0,5 mln żyje w schroniskach Koty: 3-6 mln, w tym 0,2-0,3 mln żyje w schroniskach Owce: 0,3 mln Laboratoryjne: 0,2-0,3 mln rocznie Konie: 0,12-0,25 mln Futerkowe: 0,1-0,2 mln Nawet wytworzenie sojowych produktów wymaga poświęcenia zwierząt (ok gryzoni na długowiecznego wegetarianina)

6 Ile zwierząt zjadają psy i koty? Zapotrzebowanie na karmę dla psów i kotów w Polsce: 1500 ton mięsa dziennie = 500 tys. ton rocznie Do tego celu potrzeba: 350 mln Kurcząt lub 10 mln świń lub 4 mln sztuk bydła Na karmę dla zwierząt towarzyszących hodujemy i uśmiercamy sto razy więcej zwierząt niż do badań naukowych!!! Kręgowce używane do badań to najwyżej 0,1% wszystkich ptaków i ssaków używanych przez człowieka do różnych celów.

7 Naukowcy systematycznie redukują (3R) liczbę najbardziej problematycznych doświadczeń Myszy, szczury, inne gryzonie, kurczęta i ryby to ponad 90% wszystkich zwierząt używanych do badań naukowych Zwierzęta bardziej rozwinięte używane są bardzo oszczędnie i tylko do specjalnych celów (cała Europa to naczelnych, gł. W Brytania; Europa wschodnia tylko Węgry, sztuk rocznie)

8 Większość zwierząt poddaje się bezbolesnym doświadczeniom lub zadaje się im niewielki, krótkotrwały ból: W skali Europy: 7% (liczba ta ciągle maleje) zwierząt odczuwa ból lub stres o średnim lub silnym natężeniu 50% (liczba rośnie z powodu metod in vitro) jedyna procedura to uśmiercenie (pobranie tkanek) 10-15% poddawanych obserwacji, uczeniu, testowaniu 30% operowanych pod narkozą i zaopatrywanych przeciwbólowo po operacji

9 Najtrudniejsze do uniknięcia przypadki zadawania bólu i cierpień Badania mechanizmów bólu i nowych środków przeciwbólowych Badania nad nowotworami Okres pooperacyjny w doświadczeniach chronicznych Badania nad stresem, wymagające uciążliwego wystawiania na stres

10 Czy doświadczenia na zwierzętach są bez sensu? # przedwcześnie umierały miliony ludzi z powodu: cukrzycy, zawału serca, chorób nerek # dziś ratuje się 70% dzieci z ostrą białaczką limfatyczną # operacje zaćmy ratują wzrok milionom ludzi # rehabilitacja (opracowana na zwierzęcych modelach) pomaga setkom tysięcy ludzi po udarach mózgu lub uszkodzeniach rdzenia kręgowego na powrót do sprawności # technika implantacji sztucznych stawów pozwala setkom tysięcy ludzi samodzielnie chodzić

11 Czy doświadczenia na zwierzętach są bez sensu? Korzyści z badań na zwierzętach często trafiają do zwierząt!!! # Miliony psów, kotów i innych towarzyszących człowiekowi, a także zwierząt gospodarskich umierało na ok. 200 chorób, które są obecnie uleczalne lub można im zapobiec przez szczepienia # Medycyna weterynaryjna w ciągu kilku lat adaptowała metody opracowane (w badaniach na zwierzętach) dla leczenia ludzi np. wdrożono ostatnio wymianę zastawek

12 Dlaczego ciągle powinniśmy je prowadzić? Ostatnie 2 3 generacje to przedłużenie życia ludzkiego o więcej niż 20 lat (dzięki badaniom!!!) Wciąż nierozwiązane problemy: # Nowotwory # Cukrzyca # Nadciśnienie # Psychozy i depresje # Choroba Alzheimer a # Choroby zakaźne Testowanie: procedur, wynalazków/urządzeń, metod chirurgicznych, leków

13 3R - zastąpić in vivo stosując in vitro, in silico? # In vitro, przydatne w fazie wstępnej badań # Badania in vitro cenne informacje o procesach wewnątrzkomórkowych; wstępne testowanie toksyczności Ważne!!! reakcja organizmu często dalece różni się od reakcji pojedynczego organu a ta od reakcji pojedynczej komórki!!! # większość badań in vitro trzeba powtórzyć in vivo # badania in silico do testowania modeli komputerowych potrzeba ogromnej masy danych zebranych w badaniach in vivo i in vitro!

14 Społeczne widzenie badań naukowych Naukowcy robią badania dla pieniędzy, kariery lub zysku wielkich firm??? # Apanaże naukowców są raczej wzruszająco śmieszne # Zaspakajanie ambicji, własnego ego i walka o miejsce w hierarchii nie częstsze niż przeciętne, rzadsze niż w polityce czy w show business # Chęć sukcesu zawodowego godna pochwały ale w tej dziedzinie nauki, sukces wyjątkowo trudny i niepewny # najważniejsza motywacja zaspokojenie ciekawości i potrzeba twórczego działania poświęcanie życia zwierząt nie może być bezrefleksyjne

15 Najważniejsza motywacja zaspokojenie ciekawości i potrzeba twórczego działania # Ssaki, ptaki i wiele innych wykazuje ciekawość # Nowa nieznana sytuacja źródło ciekawości ale i lęku, strachu. Nowość wzbudza silne dążenie do eksploracji, jeśli zagrożenie niewielkie i odroczone. # Uzyskana wiedza redukuje lęk i zagrożenie biologiczny sens zaspokajania ciekawości # Naukowcy odkrywcy nieznanego, w imieniu i dla całego społeczeństwa. Wyniki badań pozwalają zmniejszyć lub usunąć zagrożenia (często te, których nadejścia nawet nie przewidywaliśmy)

16 Pamiętajmy, że: # doświadczenia na zwierzętach nie muszą przynosić natychmiastowych korzyści i zastosowań # nie można przewidzieć, które informacje okażą się kluczowe dla przyszłych odkryć (zwykle stoimy na ramionach gigantów a oni stoją na naszych) # wyniki każdego dobrze zaplanowanego i rzetelnie wykonanego doświadczenia mogą kiedyś okazać się istotne dla rozwiązania kluczowego problemu. Najczęściej zwiększają nasze zrozumienie wszechświata

17 Nie lekceważmy społecznego widzenia badań naukowych # nauka jak wszelka ludzka aktywność budzi konflikty, które muszą być ze społeczeństwem negocjowane # badania na zwierzętach to jeden z wielu obszarów konfliktu nauki i etyki # dwie prawdy: Ani nie można zaniechać wszelkich badań naukowych ani nie można prowadzić ich bez żadnych ograniczeń a także ignorując aprobatę społeczeństwa

18 Konflikt nauki i etyki: # Etyka istniała wcześniej niż nauka. Duże, złożone społeczeństwa powstawały w oparciu o akceptację reguł postępowania, uwzględnianie praw i interesów innych osób. Dopiero społeczeństwa stworzyły system poszerzania wiedzy # Stabilność każdego systemu społecznego wymaga jakiejś formy powszechnie uznawanej etyki # Etyka, jak wszystko, ewoluuje. Naukowcy na tę ewolucję mogą wpływać ale nie mogą jej ignorować

19 Ważniejsze konflikty wartości stworzone przez postęp nauki Zwłoki ludzkie używane do sekcji (problem stary jak świat) Doświadczenia na żywych zwierzętach Energia jądrowa Wpływ roślin i zwierząt GMO na rolnictwo i środowisko Zapłodnienie in vitro u ludzi Eutanazja ludzi na życzenie.. i wiele innych Kwestionowanie zasadności prowadzenia badań na zwierzętach to jeden z wielu konfliktów etycznych

20 Filozofia a etyka Ciało (ludzkie i zwierzęce) to nieświadomy, nieodczuwający automat (mechanizm) Prowadził wiwisekcje na psach Jego żona i córka stały się obrończyniami praw zwierząt BUAV 1898 Frances Cobbe 1947 delegalizacja

21 Konflikt nauki i etyki: konieczny dialog # Musimy prowadzić dialog ze społeczeństwem # Trzeba mieć świadomość i zaakceptować, że często będziemy w sporze z opinią publiczną # Nie rezygnując z własnych racji słuchać i próbować rozumieć co mówi społeczeństwo # Nauczyć się jak przekazywać społeczeństwu wyniki badań, dyskutować o celu, przedstawiać nasz system wartości i punkt widzenia Bez akceptacji uprawianie nauki nie jest możliwe!!!

22 Konflikt nauki z etyką Akceptacja badań wśród obywateli Unii (wnioski z raportu Science and Technology Eurobarometer, czerwiec 2010) 44% za 37% przeciw 44% uważa, że można zezwolić na badania na psach i małpach 66% uważa, że można zezwolić na badania na myszach, jeśli pomogą wyjaśnić przyczyny ludzkich chorób 18% jest przeciw

23 Oczekiwania obywateli EU odnośnie standardów etycznych naukowców Respektowanie zasad etycznych to gwarancja, że badania naukowe i innowacje spełnią nasze oczekiwania (70%) Wszyscy naukowcy powinni przechodzić obowiązkowe kursy etyki (84%) Wszyscy młodzi naukowcy powinni składać przysięgę, analogiczną do przysięgi Hipokratesa, że będą przestrzegać zasad etycznych i prawa (83%) Eurobarometr 2014 raporty Odpowiedzialna Nauka oraz Percepcja nauki"

24 Konflikt nauki z etyką: 3R powszechnie akceptowana reguła etyczna (Russell W.M. & Burch R.L., The principles of Humane Experimental Technique, 1959) Redukcja (Reduction) liczby zwierząt używanych do doświadczeń Zastępowanie (Replacement) zwierząt bardziej rozwiniętych, mniej rozwiniętymi a tych modelami nie wymagającymi użycia zwierząt Ulepszanie (Refinement) badań, tak by zapewnić zwierzętom możliwie dobre warunki egzystencji To nieprawda, że nie ma żadnych praw regulujących badania naukowe!

25 Wątpliwe atuty nowej Dyrektywy i Ustawy Istotne ograniczenie badań na naczelnych: # fizjologia naczelnych bliższa fizjologii człowieka niż fizjologia gryzoni # im bliżej zastosowań praktycznych tym większa potrzeba uzyskania danych z badań na naczelnych # Naczelne to 160 gatunków, niektóre bardzo małe lemurek myszaty: 50 g (badania nad otyłością) # szczególna ochroną objęto hominidy (ogromne problemy z testowaniem szczepionek w badaniach przedklinicznych ostatniej fazy) # ogromne utrudnienia dla badań podstawowych (brak widoków na aplikacje)

26 Wątpliwe atuty nowej Dyrektywy i Ustawy Wzrost kosztów, niewielkie zyski dla zwierząt: # warunki utrzymania zwierząt doświadczalnych ulegają systematycznemu podwyższaniu bez rozporządzeń Dyrektywy # wymiana klatek (nie zawsze sensowna), zgodnie z nowymi normami będzie kosztowała w skali Unii kilkanaście miliardów euro!!! # Z powodu przesunięcia kosztów/środków (odebranie pieniędzy nauce) wiele badań zostanie odroczonych lub zaniechanych. Niektóre firmy przeniosą badania poza EU obniżenie konkurencyjności gospodarki unijnej a także często osłabienie jakości

27 Państwo prawa czy państwo ideologii? Pamiętajmy, że: Współczesne państwa funkcjonują w oparciu o zbiór praw i egzekwując wynikające z nich obowiązki Niezależnie więc od naszego widzenia rzeczy musimy przestrzegać zapisanych prawem regulacji

28 DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ!