SPOTKANIA NAUKOWE. Pierwsze Krajowe Sympozjum Paleolimnologiczne Włocławek n/wisłą 6-8 czerwca 1974 r.

Transkrypt

1 71 SPOTKANIA NAUKOWE Pierwsze Krajowe Sympozjum Paleolimnologiczne Włocławek n/wisłą 6-8 czerwca 1974 r. Sławomir Żurek Instytut Geografii, Akademia Świętokrzyska im. Jana Kochanowskiego Sympozjum zostało zorganizowane z inicjatywy Komitetu Badań Czwartorzędu PAN, a organizacji podjął się Instytut Geografii UW z Pracownią Geologii Czwartorzędu Zakładu Nauk Geologicznych PAN. Jego celem był przegląd wyników badań w zakresie paleolimnologii oraz wyłonienia problematyki na projektowaną konferencję międzynarodową, która odbyła się 2 lata później w 1976 roku w Mikołajkach (Kondracki 1977). Komitet Organizacyjny Sympozjum (przewodniczący prof. Jerzy Kondracki, sekretarze dr Kazimierz Więckowski i dr Barbara Marciniak) skierowali do potencjalnych uczestników prośbę, by jego tematyka koncentrowała się na następujących zagadnieniach: 1. Budowa geologiczna i ewolucja rzeźby pojezierzy w czwartorzędzie na obszarze Niżu Polskiego. 2. Paleogeografia jezior, wahania poziomu wód i ich przyczyny, zanik zmarzliny itp. 3. Sedymentacja w jeziorach (rodzaj osadów i szybkość ich akumulacji w nawiązaniu do typu jezior, budowy ich mis i zlewni, problem zaniku jezior itp.). 4. Metody badań paleolimnologicznych (chemizm osadów, biostratygrafia, geochronologia itp.). Sympozjum obradowało we Włocławku Kulinie, w hotelu Na Skarpie, na prawym wysokim brzegu Wisły, Ryc. 1 Miejsce obrad Pierwszego Krajowego Sympozjum Paleolimnologicznego Hotel Na Skarpie we Włocławku-Kulinie (6 VI 1974). Ryc. 2 Rozmowy w przerwie obrad na tarasie hotelu. W środku prof. Prusinkiewicz, z prawej prof. Mikulski. powyżej zapory wodnej. Otwarcia sympozjum 6 czerwca o godzinie dokonał prof. S.Z. Różycki przewodniczący Komitetu Badań Czwartorzędu PAN, a słowo wstępne wygłosił prof. J. Kondracki. Prof. S.Z. Różycki objął przewodnictwo obrad przedpołudniowych. Wprowadzeniem do nich były 2 pierwsze referaty: prof. Z. Prusinkiewicza z mgr B. Noryśkiewicz oraz K. Więckowskiego. W pierwszym z nich rozpatrywano geochemiczne i paleopedologiczne aspekty powstawania osadów węglanowych w jeziorach (Prusinkiewicz & Noryśkiewicz 1975). Na podstawie rekonstrukcji warunków powstawania kredy w rynnie jezior Głuchych na sandrze Brdy badanych już przez Borówko-Dłużakową (1962) i Słowańskiego (1961) autorzy doszli do wniosku, że intensywne procesy odwapniania osadów lodowcowych zachodziły w starszym holocenie, a nie w późnym glacjale, jak sugerowali niektórzy gleboznawcy (Kowalkowski 1973). Na ten temat wypowiedzieli się później badacze poznańscy (Nowaczyk & Tobolski 1980), którzy doszli do wniosku, że akumulacja jeziornych osadów wapiennych zachodziła z różną intensywnością w holocenie, w późnym glacjale, a także w pełni Würmu. W drugim referacie K. Więckowski mówił o charakterze, miąższości i tempie akumulacji osadów dennych w jeziorach poszczególnych regionów Polski. Bogaty materiał zebrany przez autora pochodził z osadów jezior Jaczno, Kameduł i Wigry koło Suwałk, Śniardwy, Bełdanów, Flosek na Mazurach, 5 jezior na Pojezierzu Lubelskim, jeziora Konińskiego, Biskupińskiego, Gopła i Pakość na Kujawach, Kwiecka na Pojezierzu Pomorskim, Żarnowieckiego na Pobrzeżu Gdańskim, Raduńskiego (wspólnie z R. Gołębiowskim), Maliszewskiego w dolinie Narwi (wspólnie z S. Żurkiem), Zalewu Wiślanego oraz jezior tatrzańskich (Morskie Oko, Toporowy Staw Niżni). Monolity pobierano z reguły sondą własnej konstrukcji (Więckowski 1959). Osady opisywano w laboratorium, gdzie wykonywano również analizy chemiczne. Niektóre z nich poddane były analizie palinologicznej i okrzemkowej. Jedynie na Pojezierzu Lubelskim domi-

2 72 nowały osady organiczne, podczas gdy w obszarach pojeziernych były to z reguły gytie węglanowe, a nawet kredy jeziorne. Pod gytiami często występowały warstewki torfów datowane na alleröd, z czego wnioskowano o wieku jezior sięgającym tys. lat. Dolna część osadów była często laminowana, przy czym wyróżniono tu 9-11-letnie cykle sedymentacji. Szybkość akumulacji gytii wahała się od 0,5 do 1 mm, maksymalnie do 2-3 mm rocznie. Osady mineralne dominowały w odcinkach spągowych rdzeni (późnoglacjalnych), potem pojawiły się dopiero w częściach stropowych (erozja, wypalanie lasu). Referat wywołał ożywioną dyskusję (Kotlarczyk, Mojski, Lindner, Pruszyński). Niektóre wyniki tych badań opublikowane zostały w późniejszych latach (Więckowski 1978, 1993). Kolejny referat wygłosiła dr W. Przybyłowska-Lange z Gdańskiego Oddziału PIHM. Mówiła o historii Zalewu Wiślanego (Przybyłowska 1973) i jeziora Drużno w świetle analizy okrzemkowej (Przybyłowska-Lange 1976, Zachowicz & Kępińska 1987). W 9,3 m profilu jeziora Drużno pod wapienną gytią występowały torfy mszyste (6,91-7,32; 7,53-8,63; 8,78-8,94; 8,97-9,09 m). Torfy odkładały się w allerödzie i młodszym dryasie, okresie preborealnym i początkach okresu atlantyckiego. Profile z Zalewu Wiślanego nie obejmują całego holocenu. W późnym glacjale występowały licznie okrzemki stenotermiczne, zimnowodne (Eunotia, Pinnularia, Navicula). W starszym holocenie w torfowisku akumulowały się okrzemki obojętne, głównie epifity (Fragilaria). Pod koniec Atlantyku, po zamianie torfowisk w zbiornik wodny, pojawiły się okrzemki euhalobowe (Coscinodiscus i planktonowe). W subboreale zbiornik uległ wysłodzeniu, była to jeszcze część Zalewu Wiślanego. Narastanie delty Nogatu spowodowało rozdzielenie obydwu zbiorników, a Drużno wypłycało się i zarastało. W stropie osadów pojawiają się okrzemki słonolubne (zamknięcie wód Nogatu do Zalewu w 1915 roku). Po przerwie mgr J. Zachowicz z IMGW mówiła o rozwoju Zalewu Szczecińskiego w świetle analizy pyłkowej osadów dennych. Na podstawie analizy rdzenia o długości 6,35 m z centrum Zalewu, autorka stwierdziła, że w okresie borealnym występowały tu torfowiska i zbiorniki wodne. Torf datowany był w profilu nr 30 na 8944±400 lat BP. W okresie atlantyckim osady gytii świadczą o rozwoju zbiornika wodnego połączonego z morzem (transgresja litorynowa). W subboreale i subatlantyku zbiornik się wypłycał, a jego brzegi ulegały zatorfieniu. Ten sam profil osadów badany był na zawartość okrzemek przez mgr K. Tarczyńską z IMGW. W okresie borealnym i atlantyckim dominowały gatunki oligohalobowe. W drugiej połowie młodszej części atlantyku przewaga gatunków mezohalobowych świadczy o napływie wód morza litorynowego. W etapie 3 (subboreał) brak okrzemek dokumentuje obniżenie się poziomu wody i przejście zatoki w lagunę. W etapie 4 (pierwsza połowa subatlantyku) dominują zarówno gatunki oligohalobowe, jak i mezohalobowe, słonawowodne świadczące o nowej transgresji morza. W etapie 5 (młodszy okres subatlantycki) okrzemki świadczą o wysłodzeniu zbiornika. W swych referatach autorki nie nawiązywały do wyników badań zmian poziomów wody w południowej części Zatoki Szczecińskiej, które występowały na wielkim torfowisku wysokim Wilcze Bagno i szczegółowo omawiane były przez M. Jasnowskiego (1960). O sytuacji geologicznej i osadach organogenicznych zbiornika w Niechorzu (Pomorze Zachodnie) opowiadały mgr E. Brykczyńska (Brykczyńska 1978) i dr K. Kopczyńska-Lamparska (Kopczyńska-Lamparska 1976) z Zakładu Geologii Czwartorzędu UW oraz dr B. Marciniak z Pracowni Geologii Czwartorzędu PAN. Osady o miąższości 1,9 m w postaci gytii, mułków, mułków torfiastych i torfu odsłaniają się w klifie morskim i odkładały się w całym późnym glacjale i holocenie. Osady organiczne przykryte są piaskami wydmowymi. Wstępne badania pyłkowe i okrzemkowe zostały w następnych latach pogłębione, a ich wyniki opublikowane w kilku pracach (Cieśla & Marciniak 1982; Kopczyńska-Lamparska 1980; Kopczyńska-Lamparska i in. 1980; Kopczyńska-Lamparska i in. 1984; Marciniak 1979; Marciniak 1981). Historię rozwoju jezior Raduńskich przedstawił dr R. Gołębiewski w oparciu o swe badania prowadzone w latach (Gołębiewski 1976). Wykonano 20 wierceń a najstarsze osady gytii podścielone torfami pochodzą z okresu preborealnego. Dominują gytie wapienne, a amplituda zmian poziomów wody w starszym holocenie była duża, rzędu m, co wydaje się mało prawdopodobne. W okresie atlantyckim poziom ten był wyższy od stanu obecnego. Po przerwie obiadowej obradom przewodniczył J. Kondracki. Prof. B. Czeczuga omówił historię jeziora Wigry na podstawie badań osadów 5 wierceń o miąższości od 2,3 do 9,9 m. Badania chemiczne objęły Fe 2 O 3, CaO, Mg, P 2 O 5, K 2 O, Na 2 O, B, Cu, Mn, Ni, Co, Cr, Zn, Mo, Pb. Oznaczano również Cladocera i puszki głowowe Chironomidae. Budzi zdziwienie fakt, że autor na podstawie tych badań wyróżnił 6 okresów rozwoju jeziora: preborealny, borealny, atlantycki, subborealny, subatlantycki i neoborealny. Interesujące jest stwierdzenie, że jezioro Wigry w okresie swego istnienia nigdy w całości nie było jeziorem eutroficznym. Prof. J. Mikulski omawiał holoceńską historię jeziora Jeziorak na podstawie badań Cladocera. Porównywano zatokę Moty, rynnę Jezioraka i północną część rozlewiskową (Siemiany). Były one w pewnych okresach oddzielnymi zbiornikami, zaś ich połączenie następowało w miarę wahań poziomu wód w późnym holocenie. Z kolei doc. Z. Michalska i B. Marciniak z Zakładu Nauk Geologicznych PAN charakteryzowały kopalne jezioro eemskie w Nidzicy, w dolinie górnej Wkry. Gytie miąższości 25 m wypełniały głęboką na 80 m rynnę wypełnioną później piaskami i żwirami. Analizę pyłkową wykonał dr J. Niklewski (fazy d-j eemu), a okrzemkową B. Marciniak. Prof. W. Niewiarowski mówił o zmianach

3 73 poziomu wód w jeziorze Pakość (Niewiarowski 1976). Lód w rynnie wytopił się już w allerödzie. W starszym holocenie poziom wód był niższy niż dziś, a w starszej części subboreału był niższy od obecnego o około 1 m. W końcu subboreału poziom wód podniósł się do 76 m n.p.m., czyli był 1 m wyżej od współczesnego. Po okresie halsztackim wody podniosły się aż do 79 m n.p.m. a po okresie wczesnorzymskim poziom opadł do 75 m n.p.m. W średniowieczu podniósł się do 77,5 m n.p.m, a na skutek melioracji opadł o 2,5 m. Mgr M. Sokół zajął się zmianami flory okrzemkowej w 16- metrowych osadach jeziora Gopło. Z tego samego profilu jeziornego badała pyłki dr B. Jankowska (Jankowska 1980), określając wiek spągu osadów na starszy dryas. W próbkach późnoglacjalnych nie było okrzemek. M. Sokół wyróżnił 3 grupy okrzemek: o szerokiej skali ekologicznej, przywiązane do określonych okresów klimatycznych i bytujące w całym profilu. Na zakończenie tej sesji dr E. Drozdowski mówił o glacjalnym pochodzeniu rozszerzenia Wisły pod Grudziądzem. Świadczą o tym zagłębienia wytopiskowe jezior Rudnickiego Wielkiego i Rudnickiego Małego oraz tarasy kemowe (Drozdowski 1974). Po kolacji odbyło się bardzo sympatyczne spotkanie towarzyskie służące głównie zacieśnianiu więzi między badaczami jezior kopalnych. Siódmego czerwca 3 sesją referatową kierował J. Mikulski. Na początku K. Więckowski mówił o zasypywaniu przez osady Zbiornika Włocławskiego. Wykonał on w 1973 roku 10 przekrojów przez zbiornik. Pod skarpą występowały mułki ze zniszczenia wysokiego brzegu, a na tarasie zalewowym ciemne mułki ilaste. Z kolei wystąpił dr S. Skompski z Instytutu Geologicznego omawiając faunę jezior plejstoceńskich w Polsce, głównie mięczaki, małżoraczki, owady i ryby (Skompski 1991).Szczątki mięczaków znaleziono w ponad 700 stanowiskach i, jak do tej pory, są one głównie wykorzystywane do określania środowiska ekologicznego, klimatu oraz wieku osadów ( 14 C). Dr Z. Lamparski z UW omówił genezę i wiek osadów jeziornych rynny janoszyckiej leżącej na N od Płocka (Lamparski 1964; 1976). Kopalny zbiornik jeziorny składa się z czarnych iłów, dwóch poziomów kredy jeziornej i dwóch poziomów torfu przykrytych gliną zwałową. Osady te pochodzą z allerödu, a glina to osad zboczowo-soliflukcyjny. Pewne zamieszanie wprowadziły analizy 14 C, gdyż torf leżący wyżej jest starszy (11800±100 BP), a torf leżący niżej młodszy (11300±95 BP). O kopalnych jeziorach i osadach dolinowych Narwi rejonu Łomży mówiła K. Straszewska. Osady kopalne doliny Łomżyczki gytie i torfy do 23 m miąższości przykryte są piaskami i żwirami. Eemskie osady organiczne Łomżyczki (Niklewski & Dąbrowski 1974 niepubl.) zostały szczegółowo rozpoznane znacznie później (Niklewski & Krupiński 1992). Badania osadów przełomu pod Łomżą skłoniły autorkę do postawienia tezy, że odpływ wód następował ku wschodowi, do dorzecza Niemna, a odpływ ku zachodowi nastąpił dopiero u schyłku ostatniego glacjału (Musiał & Straszewska 1988). Tego samego obszaru dotyczył referat mgr A. Bałukowej o młodoplejstoceńskim zbiorniku jeziornym w okolicach Łomży (Bałuk 1991). Charakteryzowała ona również rynnowe osady jeziorne Łomżyczki, narwiańskie osady przełomu pod Łomżą oraz zwróciła uwagę na związek rynny Łomżyczki z moreną Czerwonego Boru. Po przerwie dr B. Mańkowska mówiła o etapach zapełniania drobnych zagłębień bezodpływowych podczas eemu i vistulianu. Są nimi: etap akumulacji jeziornej i stokowo-jeziornej, etap akumulacji stokowej i zlądowacenia jeziora, etap akumulacji eolicznej. Dr Z. Klajnert charakteryzował genezę drobnych zastoisk w zaawansowanej fazie lądolodu warciańskiego w okolicy Skierniewic. Znane są tam kilkumetrowe mułowo-ilaste osady jeziorne, spoczywające na glinie morenowej Warty. Przykryte są one tylko cienkimi warstewkami osadów stokowych. Referaty z geomorfologicznego ośrodka łódzkiego kontynuował Goździk mówiąc o mineralnych pyłowo-piaszczysto-żwirowych osadach pełni Würmu w zagłębieniu jeziornym w Napoleonowie. Są one podścielone eemskimi osadami organicznymi i przykryte osadami organicznymi późnoglacjalno holoceńskimi (Balwierz 1980). Z kolei dr S. Żurek z Instytutu Melioracji i Użytków Zielonych referował zagadnienie jezior holoceńskich jako etap rozwoju Pradoliny Biebrzy. Był to jeden z elementów pracy doktorskiej autora, w której wyróżniono (w Pradolinie Biebrzy) fazę przedwstępną (bölling młodszy dryas) z lokalnymi zastoiskami wodnymi i allerödzkimi torfowiskami, fazę wstępną (okres preborealny atlantycki) z kompleksami torfowiskowo-jeziornymi w basenach Biebrzy Górnej, Biebrzy Środkowej i Wizny (Żurek 1975). To kopalne pojezierze zajmowało w dolinie Biebrzy 8% współczesnej powierzchni torfowisk (8276 ha). Zatorfienie jezior nastąpiło w końcu okresu preborealnego lub w okresie atlantyckim. W zasadniczej fazie zatorfienia Pradoliny Biebrzy (atlantycko-subatlantyckiej) rozwijają się tylko niewielkie jeziorka na torfie jako wynik dopływu wód źródliskowych, a pozostało jedynie 100-hektarowe Jezioro Maliszewskie w dolinie Wizny (Żurek & Więckowski 1972). Referat doc. dr J. Stasiakowej o rozwoju zabagnień w Kotlinie Biebrzańskiej w świetle osadów jeziora Maliszewskiego (Stasiak 1979) nie odbył się z powodu nieobecności prelegentki. Po przerwie obiadowej przewodniczył obradom W. Niewiarowski. Dr K. Krupiński mówił o dynamice rozwoju eemskiego zbiornika interglacjalnego w Żyrardowie na podstawie materiałów swej pracy doktorskiej (Krupiński 1978). Eemski zbiornik jeziorny powstał na warstewkach ściółki i ciemnych łupków pokrytych rytmicznie warstwowaną gytią wapienną. Na brzegach jeziora zaczął się odkładać torf, który w końcu eemu został przykryty osadami mineralnymi. O jeziornych i rzecznych osadach czwartorzędu okolicy Otwocka mówiła dr M.D. Baraniecka z Państwowego Instytutu Geologicznego. Omawiała reperowy profil z Ponurzycy, w którego 30-metrowej warstwie osadów, po-

4 74 łowę stanowią osady jeziorne (Baraniecka 1975). Te preglacjalne osady zostały szczegółowo rozpoznane. O osadach jeziornych na stanowisku archeologicznym w Otalążce w dolinie Mogielanki, koło Mogielnicy mówiły dr A. Kohlman-Adamska i doc. dr E. Stupnicka (Bender & Stupnicka 1974). Osady jeziorne z bogatą malakofauną (Dzięczkowski 1974) zostały przykryte torfami w okresie atlantyckim (Oświt & Żurek 1974, Kohlman-Adamska 1984). Wstępne wyniki badań palinologicznych wykazały, że gytia osadzała się w okresie preborealno-atlantyckim. Na rzymskim stanowisku archeologicznym zebrano bogatą kolekcję owoców i nasion (Madeyska 1984). O rozwoju zbiornika jeziornego i historii roślinności w Ferdynandowie podczas interglacjału mazowieckiego mówili dr Z. Jańczyk-Kopikowa i mgr J. Rzechowski z PIG. Profil tych osadów znajduje się w rejonie Kocka. Osady interglacjału mazowieckiego mają maksymalną miąższość około 27 m. Spektrum palinologiczne zawiera pełny zapis tego interglacjału (Jańczyk-Kopikowa 1963). W tym rejonie istnieje wiele stanowisk świadczących o kopalnym pojezierzu istniejącym po zlodowaceniu południowopolskim. Jeziora powstały na skutek procesów wytopiskowych. W Ferdynandowie było to jezioro eutroficzne zarośnięte w końcu przez roślinność torfotwórczą, a kolejne pogłębienie zbiornika spowodowało nawrót gytii na torfach. Na gytii leżą osady rzeczno-lodowcowe i morenowe zlodowacenia środkowopolskiego. O mezoplejstoceńskiej sedymentacji jeziornej w rejonie Sernik nad Wieprzem mówili J. Rzechowski i mgr B. Gronkowski z PIG. Osady czwartorzędowe przekraczają tu 114 m miąższości, a w górnej części według M. Sobolewskiej (Sobolewska 1956) są to osady interglacjału mazowieckiego, wykształcone w postaci kredy jeziornej. Zostały one już znalezione w 1942 roku podczas prac w Instytucie Naukowym w Puławach (Pruszyński & Karaszewski 1952), a po wierceniach PIG w dolinie Wieprza opisane przez W. Karaszewskiego (Karaszewski 1952). Poniżej osadów interglacjalnych zalegają trzy poziomy glin morenowych. Dwie górne zostały zaliczone do zlodowacenia południowopolskiego, a najniższa do zlodowacenia starszego. Pomiędzy glinami zalegają osady rzeczne, wodnolodowcowe i jeziorne. Najstarsze jezioro syrnickie (30 m miąższości osadów) powstało podczas interglacjału kromerskiego. Kolejny zbiornik, z osadem o miąższości 10 m, powstał podczas interstadiału południowopolskiego. Jezioro z interglacjalu mazowieckiego o miąższości ponad 20 m składa się z margli, mułków wapnistych i gytii wapiennych. W ich stropie znaleziono torf przykryty osadami wodnolodowcowymi zlodowacenia środkowopolskiego. Ostatnie dwa referaty dotyczyły osadów jeziornych na Polesiu Lubelskim. Doc. dr J. Mojski i doc. dr J. Trembaczowski scharakteryzowali osady jeziorne interglacjału mazowieckiego (Włodawa, Suszno), eemskiego oraz późnoglacjalne torfy podścielające holoceńskie gytie (Trembaczowski 1963; Mojski & Trembaczowski 1961, 1975). Genezą jezior Uściwierskich (Pojezierze Łęczyńsko- Włodawskie), zajmowali się dr J. Buraczyński i dr J. Wojtanowicz z UMCS, których referat zamieszczony był w materiałach. Poglądy o ich krasowej genezie reprezentował prof. T. Wilgat (Wilgat 1954) później Maruszczak (Maruszczak 1966). Buraczyński i Wojtanowicz wykonując dla tego obszaru mapy geologiczne 1: (Orzechów Nowy, Kołacze) wysunęli nową wytopiskowo-termokrasową koncepcję pochodzenia jezior (Buraczyński & Wojtanowicz 1981). Procesy wytopiskowe w schyłku zlodowacenia środkowopolskiego, a procesy termokrasowe i wytapiania zmarzliny spowodowały powstanie jezior w późnym glacjale ostatniego zlodowacenia. W odpowiedzi Wilgat (Wilgat 1991, 1994) jeszcze raz wrócił do zagadnienia genezy tych jezior podtrzymując swą tezę o krasowym pochodzeniu jezior. Należy dodać, że również K. Więckowski przychylił się do krasowej ich genezy, gdyż na 10 profili geologicznych, które odwiercił na Polesiu osiem miało pod osadami jeziornymi utwory kredowe (Więckowski & Wojciechowski 1971). W materiałach Sympozjum było jeszcze kilka niewygłoszonych referatów, jak prof. J. Siemińskiej o przydatności mikroskopii elektronowej do badań biostratygraficznych, mgr A. Makowskiej o typach interglacjalnych i interstadialnych zbiorników jeziornych i ich osadach nad dolną Wisłą oraz dr W. Słowańskiego o jeziornych i deltowych osadach interglacjalnych w północno-zachodniej części Mazur (Węgorzewo, Kętrzyn, Giżycko, Orzysz). Jerzy Kondracki po dyskusji po referacie J. Mojskiego zamknął obrady Sympozjum podkreślając, że bogata jego tematyka dowodzi, że Polska może się podjąć organizacji sympozjum o charakterze międzynarodowym. 8 czerwca odbyła się wycieczka po Pojezierzu Dobrzyńskim prowadzona przez Z. Lamparskiego. Trasa jej biegła w kierunku Lipna po wysoczyźnie morenowej gliniastej. Od Lipna z kościołem gotyckim z XIV w. jechaliśmy w kierunku Sierpca i miejscowości Żuchowo, gdzie oglądaliśmy w odsłoniętym erozyjnie zboczu doliny Mie- Ryc. 3 Dolina Mieni koło Sierpca. Stanowisko Żuchowo.

5 75 ni, wysokości około 8 m osady późnoglacjalno-holoceńskie. Demonstrowała je J. Łyczewska z PIG. Na dnie występowały soliflukcyjne spływy piaszczysto-żwirowe z bryłami gliny zwałowej. Na nich osadził się pokład gytii ilastej ze szczątkami roślin i mięczakami. Ku górze w gytii nie występowały już szczątki roślinne, a pojawiły się one dopiero w partii stropowej. Wyżej gytię pokrył torf niski. Torf zasypany został z kolei piaskiem na skutek procesów denudacyjnych związanych prawdopodobnie z odlesieniem terenu. Strumień odwadniający jeziorko wciął się wgłąb i spowodował spłynięcie jego wód. Utworzyła się przełomowa dolina dzisiejszej rzeki Mieni. Osady jeziorka tworzyły się od allerödu aż po okres współczesny (Łyczewska 1957; Oszast 1957; Stangenberg i in. 1957; Urbański 1957). Z Żuchowa jechaliśmy w kierunku Sierpca po drodze oglądając w Wymyślinie zabudowania klasztorne i starą karczmę, a potem jeziorka Skępskie, badane przez prof. K. Kępczyńskiego (Kępczyński 1960). Za Sierpcem droga prowadziła skrajem wysoczyzny lodowcowej glacifazy leszczyńskiej i poziomami wodnolodowcowymi Skrwy, gdzie oglądaliśmy osady jeziorne rynny janoszyckiej (referował Z. Lamparski). Z drugiego punktu wycieczkowego nastąpił powrót do Włocławka. Ryc. 4 Stanowisko Żuchowo. Odkrywka osadów jeziornych. Ryc. 6 Jeziorka w Skępem. Stoją przodem od lewej prof. TeresaMadeyska, prof. Anna Dylikowa, prof. B. Manikowska, prof. J. Kondracki. Ryc. 5 Stanowisko Żuchowo. Tyłem doc. Marek Pruszyński. Ryc. 7 Prezentacja na sandrze Skrwy koło Płocka. Z lewej w białej kurtce tyłem stoi prof. J.E. Mojski. Bardzo krótkie sprawozdania z Sympozjum zostały opublikowane w Przeglądzie Geograficznym (Kondracki 1975) i Studia Limnologica et Telmatologica (Kowalewski 2007).

6 76 Literatura Balwierz Z Analiza palinologiczna późnoglacjalnych i holoceńskich osadów z torfowiska w Napoleonowie. Acta Universitatis Lodzensis. Nauki Matem.-Przyr. Ser. 2,22: Bałuk A Czwartorzęd dorzecza dolnej Narwi (północnowschodnie Mazowsze). Prace PIG, 130: Baraniecka M.D Znaczenie profilu z Ponurzycy dla badań genezy i wieku preglacjału Mazowsza. Kwartalnik Geologiczny 19,3: Bender W., Stupnicka Z badań archeologiczno-geologicznych stanowiska torfowego w miejscowości Otalążka, pow. Grójec. Archeologia Polski 19,2: Borówko-Dłużakowa Analiza pyłkowa osadów jeziornych w Lasce koło Brus na Pojezierzu Pomorskim. Kwartalnik Geologiczny 6,1: Brykczyńska E Próba odtworzenia rozwoju roślinności w późnym glacjale i holocenie w okolicach Niechorza na Pomorzu Zachodnim. Kwartalnik Geologiczny 22,2: Buraczyński J., Wojtanowicz J Wpływ zlodowacenia środkowopolskiego na rzeźbę południowej części Polesia Lubelskiego. Annales UMCS. Sec. B 35/36: Cieśla A. Marciniak B Rozwój późnoglacjalnych zbiorników jeziornych z Niechorza (Pomorze Zachodnie) w świetle analizy diatomologicznej i geochemicznej. Kwartalnik Geologiczny 26,1: Drozdowski E Geneza basenu Grudziądzkiego w świetle osadów i form glacjalnych. Prace Geograficzne IG PAN 104: Dzięczkowski A Subfosylne szczątki mięczaków (Mollusca) i roślin ze stanowiska 1 w Otalążce, pow. Grójec. Archeologia Polski 19,2: Gołębiewski R Osady denne Jezior Raduńskich. Gdańskie Towarzystwo Naukowe. Wydział Nauk o Ziemi. Gdańsk: Jańczyk-Kopikowa Z Analiza pyłkowa osadów czwartorzędowych z Ferdynandowa. Kwartalnik Geologiczny 7,4: Jankowska B Szata roślinna okolic Gopła w późnym glacjale i holocenie oraz wpływ osadnictwa na jej rozwój w świetle danych paleobotanicznych. Przegląd Archeologiczny 27: Jasnowski M Torfowisko wysokie w dolinie Odry u jej ujścia do Zalewu Szczecińskiego. Zeszyty Problemowe Postępów Nauk Rolniczych 25: Karaszewski W O obecności dwóch starszych interglacjałów w profilu Syrnik nad Wieprzem. Z Badań Czwartorzędu w Polsce 1: Kępczyński K Zespoły roślinne Jezior Skępskich i otaczających je łąk. Studia Societatis Scientiarum Toruniensis. Suppl.: Kohlman-Adamska A Badania palinologiczne i karpologiczne osadów holoceńskich w rejonie stanowiska archeologicznego Otalążka kolo Grójca. Acta Palaeobotanica 24,1-2: Kondracki J Sympozjum paleolimnologiczne. Przegląd Geograficzny 41, 1: Kondracki J II Międzynarodowe Sympozjum paleolimnologiczne. Przegląd Geograficzny 49,3: Kopczyńska-Lamparska K Radiocarbon datings of the Late Glacial and Holocene deposits of Western Pomerania. Acta Geologica Polonica 26,3: Kopczyńska-Lamparska K Zestawienie i interpretacja materiałów geologicznych, paleobotanicznych i chemicznych osadów kopalnych zbiorników jeziornych okolic Niechorza. Sprawozdanie z Badań Naukowych Komitetu Badań Czwartorzędu PAN 3: Kopczyńska-Lamparska K., Cieśla A. & Skompski S Evolution of fossil lake basins of the Late Glacial and Holocene in the cliff near Niechorze (Pomeranian Lakeland, Poland). Quaternary Studies in Poland 5: Kopczyńska-Lamparska K., Cieśla A., Skompski S. & Szeroczyńska K Stratigraphie der Spätglaziale Sedimente und Deglazation der Ubegund von Niechorze (NW Pommern, VR Poland). Wissenscha Zeitschr. Ernst-Moritz-Arndt-Univer. Greifswald, Mat. Natur. Reiche 39, Greifswald. Kowalewski G Badania paleolimnologiczne w Polsce przez pryzmat konferencji paleolimnologicznych. Studia Limnologica et Telmatologica 1,1: Kowalkowski A Geneza i podstawy klasyfikacji gleb wytworzonych z osadów peryglacjalnych. Suplement PT Gleboznawcze, Warszawa: Krupiński K Historia, dynamika rozwoju i zaniku zbiornika interglacjalnego w Żyrardowie. Biuletyn Instytutu Geologicznego 300: Lamparski Z Zarys stratygrafii czwartorzędu i morfologia dorzecza dolnej Skrwy. Acta Geologica Polonica 14, 3: Lamparski Z New radiocarbon datings of the late glacial and Holocene organic deposits of the Janoszyce furrow, Dobrzyń Lakeland. Acta Geologica Polonica 26,3: Łyczewska J Budowa geologiczna okolic Żuchowa na Ziemi Dobrzyńskiej. Z Badań Czwartorzędu w Polsce 8: Madeyska E Owoce i nasiona późnorzymskiego stanowiska archeologicznego w Otalążce nad rzeką Mogielanką, woj. Radomskie. Acta Palaeobotanica. 24,1-2: Marciniak B Dominant Diatoms from Late Glacial and Holocene lacustrine sediments in Northern Poland. Nova Hedwigia. BEIH. Vaduz, 64: Marciniak B Late Glacial Diatom Phases in Western Pomerania. Acta Geologica Polonica 31,1-2: Maruszczak H Zagadnienie genezy i wieku jezior łęczyńskowłodawskich. Folia Soc. Sci. Lubl. D, Geografia 5/6: Mojski J.E., Trembaczowski J Przekrój geologiczny utworów czwartorzędowych w Susznie koło Włodawy nad Bugiem. Z Badań Czwartorzędu w Polsce 10: Mojski J.E., Trembaczowski J Osady kenozoiczne Polesia Lubelskiego. Z Badań Czwartorzędu w Polsce 17: Musiał A., Straszewska K Geneza doliny Narwi między Pniewem a Nowogrodem. PWN, Warszawa: Niewiarowski W Wahania poziomu wód w Jeziorze Pakowskim w świetle badań geomorfologicznych i archeologicznych. Studia Societatis Scientarum Toruniensis, Sec. C, Geographia et Geologia 8,4-6:

7 77 Niklewski J., Krupiński K Sediments of the Eemian Interglacial and Vistulian in the Łomżyca Basin (NE Poland). Studia Geologica Polonica, 99: Nowaczyk B., Tobolski K W sprawie późnoglacjalnych osadów wapiennych akumulowanych w środowisku wodnym. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią. Ser. A. Geografia Fizyczna 33: Oszast J Historia klimatu i flory Ziemi Dobrzyńskiej w późnym glacjale i holocenie. Z Badań Czwartorzędu w Polsce 8: Oświt J., Żurek S Stratygrafia i fazy rozwojowe torfowiska Otalążka. Archeologia Polski 19, 2: Prusinkiewicz Z., Noryśkiewicz B Geochemiczne i paleopedologiczne aspekty genezy kredy jeziornej jako skały macierzystej północnopolskich rędzin. Acta UMC Geografia 11: Pruszyński M., Karaszewski W Notatka o profilu interglacjalnym w Syrnikach nad Wieprzem w powiecie lubartowskim. Z Badań Czwartorzędu w Polsce 2: Przybyłowska W Wyniki analizy okrzemkowej profilu osadów dennych Zalewu Wiślanego. Przegląd Geofizyczny 18, 1-2: Przybyłowska-Lange W Diatoms of Lake Deposits from the Polish Baltic Coast. I. Lake Drużno. Acta Palaeobotanica 17,2: Skompski S Fauna czwartorzędowa Polski. Bezkręgowce. Wyd. UW Warszawa: Słowański W Wczesnoholoceńskie osady jeziorne w Lasce kolo Brus. Kwartalnik Geologiczny, 5,3: Sobolewska M Roślinność plejstoceńska z Syrnik nad Wieprzem. Z Badań Czwartorzędu w Polsce 7: Stangenberg M., Żemoytel-Kolanko K., Solski A., Stangenberg K Osady jeziorne w Żuchowie koło Karnkowa. Z Badań Czwartorzędu w Polsce 8: Stasiak J Wiek Jeziora Maliszewskiego i bagien w Kotlinie Biebrzy. Prace i Studia IG UW, 8: Trembaczowski J Stratygrafia utworów czwartorzędowych okolic Włodawy. W: Polesie Lubelskie. Wyd. Lubelskie, Lublin: Urbański J Mięczaki osadów holocenu w Żuchowie koło Karnkowa (Ziemi Dobrzyńskiej). Z Badań Czwartorzędu w Polsce 8: Więckowski K Pierwsze próby z sondą rdzeniową do pobierania monolitów osadów dennych jezior. Przegląd Geograficzny 31,2: Więckowski K Bottom deposits in lakes of different region of Poland (their characteristics, thicknesses and rates of accumulation), Polskie Archiwum Hydrobiologii 25,1-2: Więckowski K Procesy sedymentacji i tempo akumulacji osadów dennych w wybranych jeziorach. W: (red. I. Dynowska) Przemiany stosunków wodnych w Polsce w wyniku procesów naturalnych i antropogenicznych. Kraków: Więckowski K., Wojciechowski I Zmiany charakteru limnologicznego jezior sosnowickich. Wiadomości Ekologiczne 17,3: Wilgat T Jeziora Łęczyńsko-Włodawskie. Annales UMCS, Sec. B 8: Wilgat T Geneza jezior. W: Studia Ośrodka Dokumentacji Fizjograficznej 19: Wilgat T Spory wokół jezior łęczyńsko-włodawskich W: Przewodnik wycieczki Ogólnopolskiego Zjazdu PTG, UMCS. Lublin: Zachowicz J., Kępińska U e palaeoecological development of Lake Drużno (Vistula Deltoic Area). Acta Palaeobotanica 27,1: Żurek S Geneza zabagnienia Pradoliny Biebrzy. Prace Geograficzne IG i PZ PAN, 110: Żurek S., Więckowski K e Maliszewskie Lake. Excursion Guide Book in the INQUA Commision on Studies in the Holocene. Part 2, Poland, September 1972: