STRATYGRAFIA I LITOLOGIA OSADÓW CZWARTORZĘDOWYCH WE WSCHODNIEJ CZĘŚCI KLIFU ORZECHOWSKIEGO I ICH IMPLIKACJE PALEOGEOGRAFICZNE

Transkrypt

1 Geologia i geomorfologian n9n nsłupsk 2012, s Ireneusz J. Olszak Wacław Florek Agnieszka Mystkowska STRATYGRAFIA I LITOLOGIA OSADÓW CZWARTORZĘDOWYCH WE WSCHODNIEJ CZĘŚCI KLIFU ORZECHOWSKIEGO I ICH IMPLIKACJE PALEOGEOGRAFICZNE Słowa kluczowe: stratygrafia osadów czwartorzędowych, litologia osadów czwartorzędowych, klif orzechowski, paleogeografia Key words: Quaternary deposits stratigraphy, Quaternary deposits lithology, Orzechowo Cliff, palaeogeography WSTĘP Klif w Orzechowie stanowi jeden z najbardziej znanych i najlepiej rozpoznanych (Marsz, Tobolski 1993) odcinków klifowych wybrzeży Polski. Położony jest na wschód od Ustki. Ma długość około 1,5 km i składa się z dwóch części rozdzielonych ujściem Potoku Orzechowskiego. Według starszych podziałów (Subotowicz 1982) odcinek położony na wschód od ujścia Potoku Orzechowskiego stanowi fragment klifu dębińskiego, zaś odcinek na zachód od ujścia Potoku wchodzi w skład klifu usteckiego. Badania przeprowadzono we wschodniej części klifu, na osiemdziesięciometrowym odcinku leżącym około 300 m na wschód od ujścia Potoku Orzechowskiego. Wysokość ściany klifu zmienia się od około 5 m w części zachodniej do około 13 m w części centralnej. Lokalizację badanego odcinka przedstawiono na rysunku 1. Na tle innych odcinków klifowych wybrzeża Polski badany obszar wyróżnia się wyraźnie pod względem budowy geologicznej. W większości klifów dominują osady plejstoceńskie, głównie gliny zwałowe (Olszak 1998, Masłowska i in. 2003, Olszak, Seul 2004, 2005), natomiast na badanym glina zwałowa tworzy niewysoką ścianę jedynie w zachodniej jego części. Na niej odsłaniają się osady wypełniające dawny zbiornik glacilimniczny, zaś większość ściany klifu zbudowana jest z osadów holoceńskich. Strop osadów plejstoceńskich ma tu przebieg zafalowany. W niektórych miejscach zapada on poniżej poziomu morza, w innych zaś osiąga rzędną około 5-6 m n.p.m. (poza strefą badań prowadzonych przez autorów nawet m n.p.m.). Z podobną sytuacją można spotkać się również na innych odcinkach klifowych polskiego wybrzeża, jednak rzadko się zdarza, żeby strop osadów plejstoceńskich obniżał się poniżej poziomu morza (Olszak i in. 2007, 2008). 45

2 46 Rys. 1. Lokalizacja badanego odcinka klifu orzechowskiego Fig. 1. Location investigated part of the Orzechowo Cliff

3 BUDOWA GEOLOGICZNA Ze względu na małą stabilność ściany klifu w jej obrębie wykonano sześć pojedynczych odsłonięć (rys. 2). Zostały one rozmieszczone tak, aby można było prześledzić ciągłość poszczególnych poziomów litologicznych. Trzy odsłonięcia (A, B i E) wykonano w centralnej części badanego odcinka klifu, dwa (C i D) w jego części zachodniej, zaś jedno (F) w części wschodniej. Odsłonięcie A (rys. 2, 3) objęło serię eoliczną, budującą górną część ściany klifu, oraz dolną serię torfową wraz z podścielającymi ją piaskami limnicznymi. Strop odsłonięcia znajduje się na rzędnej 6,20 m n.p.m., zaś jego spąg na wysokości 2,00 m n.p.m. Litologia osadów na tym odcinku klifu była następująca: 13,20-13,00 naspa przyklifowa, 13,00-4,60 piaski drobnoziarniste, eoliczne, 4,60-4,07 piaski drobnoziarniste, eoliczne, przewarstwione cienkimi warstewkami torfu, 4,07-2,49 torf silnie sprasowany, 2,49-? piaski glacilimniczne, drobno- i średnioziarniste. Odsłonięcie B (rys. 2, 3) objęło stropową część serii torfowej oraz całą, przykrywającą torfy, serię piasków eolicznych. Strop odsłonięcia znajduje się na rzędnej 11,10 m n.p.m., zaś jego spąg na wysokości 6,80 m n.p.m. Budowa litologiczna odsłoniętych tu osadów była następująca: 11,10-10,80 naspa przyklifowa, 10,80-7,87 piaski drobnoziarniste, eoliczne, 7,87-7,35 piaski średnioziarniste, eoliczne, 7,35-6,85 piaski drobnoziarniste, eoliczne, z cienkimi przewarstwieniami torfu, 6,85-? torf. W zachodniej części badanego odcinka klifu zlokalizowane zostały dwa odsłonięcia: C i D (rys. 2, 3). W odsłonięciu C widoczna jest stropowa część serii ilastej oraz cała, leżąca powyżej aż do korony klifu seria piaszczysto-torfowa. Strop odsłonięcia znajduje się na rzędnej 9,20 m n.p.m., zaś jego spąg na wysokości 2,40 m n.p.m. Litologia odsłoniętych tu osadów wyglądała następująco: 9,20-9,05 naspa przyklifowa, 9,05-8,64 eoliczne piaski drobnoziarniste, 8,64-8,26 torf, 8,26-7,86 piaski eoliczne, drobno- i średnioziarniste, 7,86-3,96 piaski eoliczne drobno- i średnioziarniste, z pojedynczymi cienkimi przewarstwieniami piasków gruboziarnistych, 3,96-3,30 piaski drobnoziarniste, eoliczne, 3,30-3,15 torf, 3,15-2,48 piaski glacilimniczne, drobno- i średnioziarniste, 2,48-? ił glacilimniczny. Odsłonięcie D zamykało od strony zachodniej badany odcinek klifu. Widoczne są tu osady budujące ścianę klifu od jej podstawy aż po koronę. W dolnej części odsłonięcia leży szara glina zwałowa z pojedynczymi przewarstwieniami mułko- 47

4 48 Rys. 2. Schemat budowy geologicznej badanego odcinka klifu w Orzechowie; późny plejstocen: 1 szara glina zwałowa, 2 drobno- i średnioziarnisty piasek glacilimniczny, 3 mułek glacilimniczny, holocen: 4 torf, gleba i detrytus roślinny, 5 torf z przewarstwieniami piasku eolicznego, 6 starsze piaski eoliczne, drobno- i średnioziarniste, 7 młodsze piaski eoliczne, drobnoziarniste, A-F odsłonięcia, z których pobrano próbki do analiz, por. rys. 3 Fig. 2. Geological structure investigated part of the Orzechowo Cliff; Late Pleistocene: 1 grey till, 2 fine- and mid-grained glaciolimnic sand, 3 glaciolimnic silt, Holocene: 4 peat, soil and plant detritus, 5 peat interbedded eolian sand, 6 older eolian sands, fine- and mid- -grained, 7 younger eolian sands, fine-grained, A-F exposures from which picked samples for analyses, comp. Fig. 3

5 Rys. 3. Wyniki datowań radiowęglowych i termoluminescencyjnych osadów występujących w odsłonięciach A, B i C (lokalizacja na rys. 2) Fig. 3. Results of radiocarbon and thermoluminescence dating samples from exposures A, B and C (location on Fig. 2) wymi, przykryta serią mułkowo-ilastą. Powyżej znajduje się warstwa torfu obocznie przechodząca w warstewkę detrytusu roślinnego, w stropowej części poprzewarstwiana cienkimi laminami piasków drobnoziarnistych. W górnej części odsłonięcia widoczne są eoliczne piaski drobnoziarniste. Strop odsłonięcia znajduje się na rzędnej 4,90 m n.p.m., zaś jego spąg na wysokości 1,50 m n.p.m. Litologia osadów w tym odsłonięciu była następująca: 4,90-4,71 naspa przyklifowa, 4,71-3,20 eoliczne piaski drobnoziarniste, 3,20-3,00 piaski drobnoziarniste z cienkimi laminami torfowymi, 3,00-2,90 torf lub detrytus roślinny, 2,90-2,25 seria mułkowo-ilasta, 2,25-2,05 glina zwałowa, szara, 2,05-1,60 mułek glacjalny, 1,60-? glina zwałowa, szara. W odsłonięciu E widoczna jest środkowa część ściany klifu (rys. 2). Widać tu stropową część limnicznej serii piaszczystej oraz leżące powyżej niej torfy i przykrywającą je spągową część serii eolicznej. Strop odsłonięcia znajduje się na rzędnej 6,60 m n.p.m. (przy rzędnej terenu ok. 10,60 m n.p.m.), zaś jego spąg na wysokości 1,20 m n.p.m. Litologia odsłoniętych tu osadów była następująca: 49

6 10,60-10,38 naspa przyklifowa, 10,38-6,10 piaski eoliczne, drobnoziarniste, 6,10-3,60 piaski drobnoziarniste z cienkimi przewarstwieniami torfu, 3,60-1,38 torf, silnie sprasowany, 1,38-? piaski glacilimniczne, drobno- i średnioziarniste, z pojedynczymi wkładkami torfu. We wschodniej części ściany wykonano tylko jedno odsłonięcie (F; rys. 2). Widoczne są tu piaski glacilimniczne podścielające serię torfową oraz przykrywające wszystko drobnoziarniste piaski eoliczne. Strop odsłonięcia znajduje się na rzędnej 4,60 m n.p.m., zaś jego spąg na wysokości 2,20 m n.p.m. Litologia osadów w tym odsłonięciu była następująca: 6,60-6,22 naspa przyklifowa, 6,22-4,27 drobnoziarniste piaski eoliczne, 4,27-3,97 torf z cienkimi przewarstwieniami piasków drobnoziarnistych, 3,97-2,47 torf, 2,47-? piaski drobno- i średnioziarniste, glacilimniczne. Najstarszymi osadami, odsłoniętymi w zachodniej części (odsłonięcie D), są szara glina zwałowa oraz przykrywające ją osady ilasto-mułkowe. W stropowej części gliny występują drobne przewarstwienia ilaste. Strop gliny zalega tu na rzędnej około 2,25-2,30 m n.p.m. W centralnej części klifu, u podstawy ściany, glina ta została nawiercona na rzędnej 0,8 m p.p.m., zaś w części wschodniej na rzędnej 0,6 m n.p.m. Zarówno na wschód, jak i na zachód od badanego odcinka klifu strop szarej gliny zwałowej podnosi się do rzędnych kilkunastu metrów n.p.m. W obniżeniu stropu gliny, bezpośrednio na niej, zalegają iły i mułki glacilimniczne (odsłonięcie D). Seria ilasto-mułkowa osiąga tu miąższość około 0,60-0,70 m, zaś w kierunku na wschód i zachód, w miarę podnoszenia się stropu gliny, stopniowo się wyklinowuje. Mułki i iły przykryte są lokalnie drobno- i średnioziarnistymi piaskami limnicznymi. Na ich powstanie w środowisku limnicznym wskazuje struktura tych osadów. Ich geneza jest jednak bardziej złożona, bowiem skład mineralny (dominacja kwarcu) w powiązaniu z cechami strukturalnymi sugeruje, że mogły one zostać nawiane na powierzchnię zbiornika, po czym osadziły się na jego dnie. O pierwotnym transporcie eolicznym tych osadów świadczy znaczny stopień eolizacji powierzchni ich ziaren. Powyżej piasków limnicznych znajduje się seria silnie sprasowanych, zailonych torfów. W odsłonięciu D torfy te zalegają bezpośrednio na serii mułkowo-ilastej. W ich stropowej części występują cienkie (2-3 cm) przewarstwienia drobnoziarnistych piasków eolicznych. W centralnej części stanowiska miąższość torfów wynosi około 1,6 m (odsłonięcia A i E), a w zachodniej części spada do około 10 cm (B). Strop serii torfowej osiąga najwyższe położenie w odsłonięciu B 7,35 m n.p.m. i obniża się wyraźnie zarówno w kierunku wschodnim, jak i zachodnim. W zachodniej części stanowiska (odsłonięcie D) leży on na rzędnej około 3,20 m n.p.m., zaś w części wschodniej (odsłonięcie F) na rzędnej około 3,97 m n.p.m. Tak duże różnice w wysokości zalegania stropu tych torfów wynikają z kilku przyczyn: w centralnej partii obniżenia, gdzie miąższość torfu była największa głównie z jego póź- 50

7 niejszej kompakcji; w zachodniej części klifu z dwudzielności torfu (w odsłonięciu D jest to warstewka powstała na przełomie plejstocenu i holocenu, w odsłonięciach B i C górnoholoceńska warstwa powiązana ze stropową warstwą torfu w zbiorniku głównym). Seria torfowa w odsłonięciach A, B i C przykryta jest drobnoziarnistymi piaskami eolicznymi o cechach nieco odmiennych od piasków głównej serii eolicznej. Mają one miąższość od 0,45 m w odsłonięciu A do 0,66 m w odsłonięciu C. Powyżej opisanej warstewki piasków, jak też powyżej torfów w pozostałych odsłonięciach, w których piaski te nie występują, leżą piaski eoliczne, określone przez autorów jako dwudzielne. W odsłonięciach F, E, A i B są to wyłącznie piaski młodszej serii eolicznej, w odsłonięciu C stwierdzono obecność dwóch serii eolicznych rozdzielonych warstwą organiczną, zaś w stropie odsłonięcia D występują piaski eoliczne, być może należące do obu wyróżnionych serii. Miąższość serii eolicznych jest bardzo różna. W odsłonięciu D jest to tylko około 1,5 m. Największą miąższość, ponad 8 m, osady te osiągają w odsłonięciach A i E. Wynika to z lokalizacji tych odsłonięć w centralnej części stanowiska, gdzie powierzchnia nadbudowującej klif wydmy osiąga swoje najwyższe położenie. W obrębie tych piasków brak jest jakichkolwiek przewarstwień organicznych (z wyjątkiem wspomnianego już odsłonięcia C). Taka budowa geologiczna, a zwłaszcza występujące tu obniżenia i wyniesienia stropu osadów plejstoceńskich, ma konsekwencje w podatności brzegu na procesy abrazyjne. Osady plejstoceńskie (gliny) są bardziej odporne. W miejscach, gdzie ich strop występuje powyżej poziomu morza, brzeg niszczony jest znacznie wolniej niż w miejscach, gdzie zbudowany jest wyłącznie z osadów holoceńskich (torfy i piaski eoliczne). Zaznacza się to wyraźnie w przebiegu linii brzegowej, gdzie na przemian występują tzw. ostrogi oraz płytkie zatoki. Nie jest to jednak przedmiotem niniejszego opracowania. WYNIKI DATOWAŃ TL I C 14 Wszystkie serie osadowe, w wyjątkiem gliny zwałowej i iłów, poddane zostały datowaniom metodami C 14 i TL. Łącznie wydatowano 29 próbek metodą TL i 6 próbek metodą C 14. Najstarszymi datowanymi metodą TL osadami były piaski limniczne w odsłonięciach: A, E i F oraz mułki w odsłonięciu D. Piasków limnicznych w odsłonięciu C nie datowano. Uzyskano następujące daty TL (rys. 3): odsłonięcie A: 10,0±1,5 ka BP (KIE-718), 9,8±1,5 ka BP (KIE-719) oraz 11,4±1,7 ka BP (KIE-720), odsłonięcie E: 9,9±1,5 ka BP (KIE-739) i 10,2±1,5 ka BP (KIE-740), odsłonięcie F: 10,8±1,6 ka BP (KIE-742) i 10,7±1,6 ka BP (KIE-743). Podobne daty TL otrzymano, badając mułki z dolnej części odsłonięcia D: 10,0±1,5 ka BP (KIE-735), 10,5±1,6 ka BP (KIE-736), 10,8±1,6 ka BP (KIE-737) oraz 10,7±1,6 ka BP (KIE-738). W przypadku silnie sprasowanego torfu w odsłonięciu A uzyskano trzy daty C 14. Spąg tego torfu wydatowany został na 9240±60 lat BP (MKL-385). Środek serii 51

8 torfowej wydatowano na 5430±60 lat BP (MKL-391), zaś jej strop na 4890±50 lat BP (MKL-390). W odsłonięciu D wydatowano warstwę torfu, która obocznie przechodzi w detrytus roślinny. Jej miąższość jest niewielka, zaledwie około 20 cm. Uzyskane daty C 14 : 9910±80 lat BP (MKL-490) i ±90 lat BP (MKL-486) wskazują, że jest to torf pochodzący ze wstępnej fazy sedymentacji tej serii. Piaski eoliczne o cechach odmiennych od pozostałych piasków tej genezy, a występujące w odsłonięciach A i C, datowane były trzykrotnie. Uzyskane daty TL 4,9±0,7 ka BP (KIE-717), 4,6±0,7 ka BP (KIE-731) i 4,7±0,7 ka BP (KIE-730) tworzą bardzo zwarty przedział czasowy. Dla piasków eolicznych budujących górną część klifu otrzymano 15 dat TL. Liczba datowanych próbek tych osadów była różna w poszczególnych odsłonięciach i wahała się od jednej w odsłonięciu F do czterech w odsłonięciu B. Uzyskane wyniki datowań są następujące: odsłonięcie A: 1,8±0,3 ka BP (KIE-716) w środkowej części serii eolicznej, 0,6±0,1 ka BP (KIE-715) w części stropowej tych osadów, odsłonięcie B: 0,6±0,1 ka BP (KIE-724) i 0,7±0,1 ka BP (KIE-723) w środkowej części serii eolicznej oraz dwie daty TL 0,4±0,1 ka BP (KIE-721 i KIE-722) w stropowej części piasków. Jak już wspomniano, w odsłonięciu D w obrębie piasków eolicznych występują cienkie przewarstwienia torfów. Jedna z takich warstewek torfowych została wydatowana metodą C 14 na 2010±40 lat BP (MKL-392). Datowania TL piasków eolicznych podścielających i przykrywających te torfy dały następujące wyniki: odsłonięcie C: dla piasków podścielających górny torf: 2,8±0,4 ka BP (KIE- -729), 2,6±0,4 ka BP (KIE-728) i 2,2±0,3 ka BP (KIE-727). Dla piasków przykrywających torf: 1,1±0,2 ka BP (KIE-726) w ich spągu oraz 0,6±0,1 ka BP (KIE-725) w stropie, odsłonięcie D: 2,2±0,3 ka BP (KIE-733) i 1,8±0,3 ka BP (KIE-734) dla piasków podścielających torf oraz 1,1±0,2 ka BP (KIE-732) dla spągu piasków przykrywających, odsłonięcie F: 0,6±0,1 ka BP (KIE-741). Pełne zestawienie dat termoluminescencyjnych (TL) oraz radiowęglowych (C 14 ) znajduje się w tabeli 1. Tabela 1 Zestawienie dat TL i C 14 osadów wschodniej części klifu orzechowskiego Table 1 Results of thermoluminescence (TL) and radiocarbon (C 14 ) datings samples from eastern part of Orzechowo Cliff Próbka Rzędna poboru (m n.p.m.) Nr lab. Wiek osadu (tys. lat) Daty TL Osad A-1 12,8 KIE-715 0,6 ± 0,1 p. dr. eol. A-2 6,0 KIE-716 1,8 ± 0,3 p. dr. eol. 52

9 A-3 4,8 KIE-717 4,9 ± 0,7 p. dr. + śr. A-4 2,4 KIE ,0 ± 1,5 p. dr. + śr. A-5 2,2 KIE-719 9,8 ± 1,5 p. dr. + śr. A-6 2,1 KIE ,4 ± 1,7 p. dr. + śr. B-1 10,7 KIE-721 0,4 ± 0,1 p. dr. B-2 9,5 KIE-722 0,4 ± 0,1 p. dr. B-3 8,6 KIE-723 0,7 ± 0,1 p. dr. B-4 7,8 KIE-724 0,6 ± 0,1 p. dr. C-1 9,0 KIE-725 0,6 ± 0,1 p. dr. C-2 8,8 KIE-726 1,1 ± 0,2 p. dr. + śr. C-3 8,2 KIE-727 2,2 ± 0,3 p. dr. + śr. C-4 8,0 KIE-728 2,6 ± 0,4 p. dr. C-5 7,9 KIE-729 2,8 ± 0,4 p. dr. + śr. C-6 3,8 KIE-730 4,7 ± 0,7 p. dr. + śr. C-7 3,4 KIE-731 4,6 ± 0,7 p. dr. + śr. D-1 3,6 KIE-732 1,1 ± 0,2 p. dr. D-2 3,4 KIE-733 2,2 ± 0,3 p. dr. D-3 3,3 KIE-734 1,8 ± 0,3 p. dr. D-4 2,8 KIE ,0 ± 1,5 m. D-5 2,6 KIE ,5 ± 1,6 m. D-6 2,4 KIE ,8 ± 1,6 m. D-7 2,3 KIE ,7 ± 1,6 m. E-1 0,4 KIE-739 9,9 ± 1,5 p. dr. + śr. E-2 0,3 KIE ,2 ± 1,5 p. dr. + śr. F-1 5,6 KIE-741 0,6 ± 0,1 p. dr. F-2 1,3 KIE ,8 ± 1,6 p. dr. + śr. F-3 1,2 KIE ,7 ± 1,6 p. dr. + śr. Daty C 14 C-14-A-1 4,0 MKL ± 50 torf C-14-A-2 3,5 MKL ± 60 torf C-14-A-3 2,6 MKL ± 60 torf C-14-C-1 8,4 MKL ± 40 torf C-14-D-1 2,9 MKL ± 80 torf C-14-D-2 3,0 MKL ± 90 torf 53

10 PALEOGEOGRAFIA WSCHODNIEJ CZĘŚCI KLIFU ORZECHOWSKIEGO Na podstawie analiz litologicznych i sedymentologicznych oraz w świetle wyników datowań termoluminescencyjnych i radiowęglowych autorzy podjęli próbę opisania schematu rozwoju okolic Orzechowa w późnym plejstocenie i w holocenie. W schyłkowej fazie ostatniego na tym terenie zlodowacenia zaznaczyła się nierównomierność akumulacji lodowcowej. Strop warstwy glin zwałowych poprzewarstwianych mułkami był nierówny, deniwelacje terenu sięgały kilkunastu metrów, przy spadkach nieprzekraczających kilku stopni. Ułatwiło to rozwój procesów stokowych przyjmujących postać spływów błotnych lub mających charakter soliflukcyjny. Sprzyjało to wyrównywaniu deniwelacji oraz komplikowało budowę stropowych warstw glacjalnych, opisaną w odsłonięciu D. Podobnie interpretowali rozwój powierzchni tego obszaru A.A. Marsz i K. Tobolski (1993), którzy zajmowali się zachodnią częścią klifu, położoną w odległości ok. 1,5 km od miejsca naszych badań. U schyłku plejstocenu w większych obniżeniach terenu zaczęły funkcjonować liczne płytkie zbiorniki glacilimniczne, które z czasem zyskały charakter jezior. Na pierwszym etapie w badanym zbiorniku doszło do sedymentacji osadów ilasto-mułkowych. Zachowały się one jedynie w zachodniej, brzeżnej części zbiornika. Wiek tych osadów, jak już wspomniano, określony został na około 10,5 tys. lat BP. Równolegle, w centralnej części zbiornika trwała sedymentacja piasków drobnoi średnioziarnistych. Zachowały się one wyłącznie w centralnej, najgłębszej jego części. Wiek tych piasków określono na około 10,2 tys. lat BP (młodszy dryas). Biorąc pod uwagę granice błędu metody TL, zarówno osady mułkowo-ilaste, jak i piaski drobno- i średnioziarniste należy uznać za jednowiekowe. Trzeba podkreślić, że w tym samym czasie na wyżej położonej powierzchni gliny zwałowej osadzały się warstwy organiczne, co wskazuje na obecność tu skąpej roślinności, najprawdopodobniej o składzie tundry lub tundry parkowej. Na kolejnym etapie, w wyniku obniżenia poziomu wody w zbiorniku rozpoczęła się sedymentacja torfów. Początkowa miąższość torfów była znacznie większa niż obecnie. Wskazuje na to ich kompakcja. Spąg torfów wydatowano metodą C 14 na 9240±60 ka BP (preboreał). W spągu torfów zalegają fragmenty drzew, co odpowiada sytuacji opisanej przez A.A. Marsza i K. Tobolskiego (1993). Zakończenie sedymentacji tej serii torfów w centralnej części obniżenia nastąpiło 5430±60 lat BP (okres atlantycki). Jak już wspomniano, w stropowej części serii torfowej występują przewarstwienia piasków eolicznych, co wskazuje, że ostatniej fazie istnienia bagna, w którym osadzały się torfy, towarzyszył proces uruchamiania wydm. Ten fragment serii torfowej wydatowany został metodą C 14 na 4890±50 lat BP. W odsłonięciu C pod warstwą organiczną, której strop został wydatowany na 2010±40 lat BP, leżą piaski, noszące cechy piasków eolicznych (choć zawierają domieszkę pyłu), a zostały wydatowane metodą termoluminescencyjną na 4,6-4,7±70 ka BP, co wskazuje, że na przełomie okresów atlantyckiego i subborealnego rozwijały się tu niewielkie wydmy. Mogłoby to wskazywać na wcześniejszą niż dotąd opisywana bliskość brzegu morza. Proces eolizacji obszaru postępował pod koniec okresu subborealnego (mniej więcej 2,6-2,8 tys. lat BP) i został uwieńczony uformowaniem się w okresie sub- 54

11 atlantyckim wydm, których wysokość lokalnie przekraczała nawet 8 m. W efekcie narastania pokrywy piaszczystej torfy uległy kompakcji. Prawdopodobnie rozwój subatlantyckich wydm był możliwy dzięki bliskości plaży bałtyckiej, która stanowiła źródło materiału. L I T E R AT U R A Marsz A.A., Tobolski K., 1993: Osady późnoglacjalne i holoceńskie w klifie między Ustką a ujściem Potoku Orzechowskiego. W: Geologia i geomorfologia środkowego Pobrzeża i południowego Bałtyku 1, red. W. Florek, Słupsk, s Masłowska M., Olszak I.J., Jurys L., Michałowska M., 2003: Budowa geologiczna, stratygrafia i paleogeografia osadów południowej części klifu osłonińskiego. W: Geologia i geomorfologia Pobrzeża i południowego Bałtyku 5, red. W. Florek, Słupsk, s Olszak I.J., 1998: Chronostratigraphy of the western part of the cliff of Kępa Swarzewska near Jastrzębia Góra (Baltic coast). W: Peribalticum VII, Z problematyki badawczej wybrzeża południowobałtyckiego, red. R. Gołębiewski, Gdańsk, s Olszak I.J., Seul C., 2004: Wiek osadów plejstoceńskich klifu w Niechorzu i Rewalu. W: Geneza, litologia i stratygrafia utworów czwartorzędowych, t. IV, Poznań, s Olszak I.J., Seul C., 2005: Wiek i litologia osadów plejstoceńskich klifu na odcinku Trzęsacz Dziwnówek. W: Geologia i geomorfologia Pobrzeża i południowego Bałtyku 6, red. W. Florek, Słupsk, s Olszak I.J., Florek W., Seul C., Majewski M., 2007: Litologia, wiek i geneza osadów plejstoceńskich klifu Jarosławiec Wicie. W: Geologia i geomorfologia Pobrzeża i południowego Bałtyku 7, red. W. Florek, Słupsk, s Olszak I.J., Florek W., Seul C., Majewski M., 2008: Stratygrafia i litologia mineralnych osadów występujących w klifach środkowej części polskiego wybrzeża Bałtyku, Landform Analysis 7, s Subotowicz W., 1982: Litodynamika brzegów klifowych wybrzeża Polski, Gdańsk, s Stratigraphy and lithology of Quaternary sediments in the eastern part of Orzechowo Cliff and their palaeogeographic implications SUMMARY In the analysed section of Orzechowo Cliff, situated east of the mouth of the Potok Orzechowski, there are outcrops of sediments whose structural and textural features indicate that they belong to the following groups: boulder clay, glacilimnic clays and silts, plant detritus, peat; the whole is covered by fine-grain eolian sand. The majority of sediments series, except for till and clays, were dated by the thermoluminescence (TL) and radiocarbon (C 14 ) methods. A total of 29 TL and 6 C 14 dates were obtained. The analysis of the textural features of sediments, sedimentation structures and dating results provided data for a reconstruction of sedimentation processes and their temporal determination. In the period of Younger Dryas, directly after the withdrawal of the ice sheet, in a hollow in the till roof, a shallow glacilimnic reservoir was formed. Then silt-clay sediments were deposited there. At the beginning of the Pre-Boreal, following the draining of the reservoir, peat sedimentation began, in the edges taking the form of plant detritus accumulation. The process of peat 55

12 formation lasted for the whole Boreal up to the beginning of the Atlantic period. Between the Atlantic and Subboreal period, as a result of a lowering of the ground water level, peat sedimentation gradually ceased (the period is documented by sand-peat interbeddings). At the end of the Subboreal period, sedimentation of eolian deposits began. Initially they filled the hollow completely, and then formed dune mounds over the surface of the ground. In the Sub-Atlantic period, during the formation of eolian sediments, in the edge zone of the hollow, a short-term peat sedimentation occurred. It is marked in the form of thin interbeddings within eolian sands. Ireneusz J. Olszak Zakład Geomorfologii i Geologii Czwartorzędu Instytut Geografii i Studiów Regionalnych Akademia Pomorska w Słupsku ul. Partyzantów Słupsk i.olszak@poczta.fm Wacław Florek Zakład Geomorfologii i Geologii Czwartorzędu Instytut Geografii i Studiów Regionalnych Akademia Pomorska w Słupsku ul. Partyzantów Słupsk florekw@apsl.edu.pl Agnieszka Mystkowska Zakład Geomorfologii i Geologii Czwartorzędu Instytut Geografii i Studiów Regionalnych Akademia Pomorska w Słupsku ul. Partyzantów Słupsk aga.m2@onet.eu 56