CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU W numerze

Transkrypt

1 EKONOMISTA CZASOPISMO POŚWIĘCONE NAUCE I POTRZEBOM ŻYCIA ZAŁOŻONE W ROKU Indeks ISSN Cena 49,20 zł (w tym 23% VAT) W numerze STANISŁAW ALWASIAK, MONIKA LEWANDOWSKA-KALINA, LECH KALINA, OSKAR KOWALEWSKI, MICHAŁ MOŻDŻEŃ, KRZYSZTOF RYBIŃSKI Interes publiczny a interesy grupowe w polskim ustawodawstwie DAWID PIĄTEK, KATARZYNA SZARZEC, MICHAŁ PILC Wolność gospodarcza i demokracja a wzrost gospodarczy krajów transformujących się PIOTR MISZTAL Zjawisko uporczywości (inercyjności) inflacji w Polsce POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH POLSKIE TOWARZYSTWO EKONOMICZNE WYDAWNICTWO KEY TEXT

2 WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW 1. Redakcja przyjmuje do oceny i publikacji niepublikowane wcześniej teksty o charakterze naukowym, poświęcone problematyce ekonomicznej. 2. Redakcja prosi o składanie tekstów w formie elektronicznej (dokument MS Word na CD, dyskietce lub em) oraz 2 egzemplarzy wydruku komputerowego. Wydruk powinien być wykonany na papierze A4 z podwójnym odstępem między wierszami, zawierającymi nie więcej niż 60 znaków w wierszu oraz 30 wierszy na stronie, w objętości (łącznie z tabelami statystycznymi, rysunkami i literaturą) do 30 stron. Opracowania podzielone na części powinny zawierać śródtytuły. 3. Wraz z tekstem należy dostarczyć do Redakcji Oświadczenie Autora. Wzór oświadczenia dostępny jest na stronie 4. Do tekstu należy dołączyć streszczenie (200 słów) składające się z uzasadnienia podjętego tematu, opisu metody oraz uzyskanych wyników. Streszczenie powinno zawierać słowa kluczowe (w języku polskim, rosyjskim i angielskim). 5. Przypisy wyjaśniające tekst należy zamieszczać na dole strony, a dane bibliograficzne w tekście przez podawanie nazwisk autorów i roku wydania dzieła, na końcu zdania w nawiasie. W bibliografii zamieszczonej na końcu tekstu (ułożonej w porządku alfabetycznym) należy podawać: w odniesieniu do pozycji książkowych nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł dzieła, wydawcę, miejsce i rok wydania; w przypadku prac zbiorowych nazwisko redaktora naukowego podaje się po tytule dzieła; w odniesieniu do artykułów z czasopism nazwisko, imię (lub inicjały imion) autora, tytuł artykułu, nazwę czasopisma ujętą w cudzysłów, rok wydania i kolejny numer czasopisma; w przypadku korzystania z internetu należy podać adres i datę dostępu; powołując dane liczbowe należy podawać ich źrodło pochodzenia (łącznie z numerem strony). 6. W przypadku gdy artykuł jest oparty na wynikach badań finansowanych w ramach programów badawczych, autorzy są proszeni o podanie źródła środków. 7. Rysunki proste, wektorowe, w czerni. Linie na wykresach i pola mogą być w szarościach rysunki powinny być czytelne w tej postaci, bez kolorów i efektów specjalnych (np. cieni, faz, płynnych przejść, tekstur, szrafów, efektów przestrzennych). Format wektorowy PDF, EPS, ostatecznie osadzone wykresy z Excela. 8. Nazewnictwo plików teksty: Autor_Tytuł.docx (np. Jan Kowalski_Gospodarka polska.docx); streszczenia do artykułów: Autor_Streszczenia.docx (np. Jan Kowalski_Streszczenia.docx); ewentualne dodatkowe pliki nazywamy w analogiczny sposób: (np. Jan Kowalski_rysunek01.pdf). 9. Warunkiem przyjęcia tekstu do oceny i dalszej pracy jest podanie przez autora pełnych danych adresowych wraz z numerem telefonicznym i adresem . Autorzy artykułów są również proszeni o podanie danych do notatki afiliacyjnej: tytuł naukowy oraz nazwa uczelni albo innej jednostki (tylko jedna jednostka). Dane afiliacyjne są zamieszczane w opublikowanych tekstach. 10. Opracowanie zakwalifikowane przez Komitet Redakcyjny do opublikowania na łamach EKONOMISTY, lecz przygotowane przez autora w sposób niezgodny z powyższymi wskazówkami, będzie odesłane z prośbą o dostosowanie jego formy do wymagań Redakcji. 11. Materiały zamieszczone w EKONOMIŚCIE są chronione prawem autorskim. Przedruk tekstu może nastąpić tylko za zgodą Redakcji. 12. Redakcja nie zwraca tekstów i nie wypłaca honorariów autorskich.

3 2014 3

4 WydawcY Copyright by POLSKA AKADEMIA NAUK KOMITET NAUK EKONOMICZNYCH Copyright by Polskie Towarzystwo Ekonomiczne Copyright by WYDAWNICTWO KEY TEXT Rada Programowa Marek Belka, Adam Budnikowski, Krzysztof Jajuga, Wacław Jarmołowicz, Mieczysław Kabaj, Eugeniusz Kwiatkowski, Jan Lipiński, Aleksander Łukaszewicz, Wojciech Maciejewski, Jerzy Osiatyński, Stanisław Owsiak, Emil Panek, Antoni Rajkiewicz, Andrzej Sławiński, Andrzej Wernik, Jerzy Wilkin (przewodniczący Rady), Michał G. Woźniak Komitet Redakcyjny Marek Bednarski, Bogusław Fiedor, Marian Gorynia, Brunon Górecki, Joanna Kotowicz-Jawor, Barbara Liberska, Adam Lipowski (zastępca redaktora naczelnego), Zbigniew Matkowski (sekretarz redakcji), Elżbieta Mączyńska, Adam Noga, Marek Ratajczak, Eugeniusz Rychlewski, Zdzisław Sadowski (redaktor naczelny), Tadeusz Smuga, Jan Solarz, Jan Toporowski, Andrzej Wojtyna Wydanie publikacji dofinansowane przez Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego Pierwotną wersją czasopisma jest wersja drukowana Polecamy wersje elektroniczne Ekonomisty (e-issn: ) na stronie internetowej Adres Redakcji: Warszawa, ul. Nowy Świat 49, tel oraz redakcja@ekonomista.info.pl Realizacja wydawnicza Wydawnictwo Key Text sp. z o.o., Warszawa, ul. Sokołowska 9/410 tel , tel. kom wydawnictwo@keytext.com.pl Nakład 400 egz., ark. wyd. 11

5 Spis treści In memoriam Adam Szeworski ( ) Artykuły Stanisław A L W A S I A K, Monika L E W A N D O W S K A - K A L I N A, Lech K A L I N A, Oskar K O W A L E W S K I, Michał M O Ż D Ż E Ń, Krzysztof R Y- B I Ń S K I: Interes publiczny a interesy grupowe w polskim ustawodawstwie. 349 Dawid P I Ą T E K, Katarzyna S Z A R Z E C, Michał P I L C: Wolność gospodarcza i demokracja a wzrost gospodarczy krajów transformujących się Piotr M I S Z T A L: Zjawisko uporczywości (inercyjności) inflacji w Polsce Miscellanea Radosław P A S T U S I A K: Efektywność finansowa Łódzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej Eseje Maciej B A Ł T O W S K I, Maciej M I S Z E W S K I: Przeobrażenia cywilizacyjne a zmiany modelu polityki gospodarczej Dyskusje i polemiki Romuald I. Z A L E W S K I: Miejsce towaroznawstwa w naukach ekonomicznych głos polemiczny do artykułu M. Goryni i T. Kowalskiego Nauki ekonomiczne i ich klasyfikacja a wyzwania współczesnej gospodarki ( Ekonomista 2013, nr 4) Marian G O R Y N I A, Tadeusz K O W A L S K I: Odpowiedź na uwagi polemisty 453 Recenzje i omówienia Bogusława S K U L S K A, Regionalizm ekonomiczny w Azji Wschodniej. Jedno spojrzenie różne wymiary (rec. Katarzyna A. Nawrot, Tomasz Rynarzewski) Każ dy ar ty kuł za wie ra stresz cze nie w ję zy ku an giel skim i ro syj skim. * An giel sko ję zycz ne stresz cze nia ar ty ku łów za miesz cza nych w Eko no mi ście są re je strowane w serwisie The Central European Journal of Social Sciences and Humanities : Czasopismu Ekonomista przyznano 10 punktów za publikacje (załącznik do komunikatu Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 17 grudnia 2013 r., na podstawie 14 ust. 2 rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego z dnia 13 lipca 2012 r. w sprawie kryteriów i trybu przyznawania kategorii naukowej jednostkom naukowym)

6

7 Contents In memoriam Adam Szeworski ( ) Articles Stanisław A L W A S I A K, Monika L E W A N D O W S K A - K A L I N A, Lech K A L I N A, Oskar K O W A L E W S K I, Michał M O Ż D Ż E Ń, Krzysztof R Y B I Ń S K I: Public Interest and Group Interests in the Polish Legislation 349 Dawid P I Ą T E K, Katarzyna S Z A R Z E C, Michał P I L C: Economic Freedom and Democracy and Economic Growth in Transition Countries Piotr M I S Z T A L: The Phenomenon of Inflation Persistence (Inertia) in Poland 397 Miscellanea Radosław P A S T U S I A K: Financial Efficiency of Łódź Special Economic Zone Essays Maciej B A Ł T O W S K I, Maciej M I S Z E W S K I: Civilization Change and Changes in the Model of Economic Policy Discussions and Polemics Romuald I. Z A L E W S K I: The Place of the Science of Commodities in Economic Sciences: A Polemical Note on the Article by M. Gorynia and T. Kowalski, Economic Sciences and Their Classification vs. Challenges of Contemporary Economy ( Ekonomista 2014, no. 4) Marian G O R Y N I A, Tadeusz K O W A L S K I: A Response to the Polemicist s Remarks Book Reviews Bogusława S K U L S K A, Regionalizm ekonomiczny w Azji Wschodniej. Jedno spojrzenie różne wymiary (Economic Regionalism In East Asia. One Look, Various Dimensions), (rev. by Katarzyna A. Nawrot, Tomasz Rynarzewski) Each article is followed by a summary in English and Russian. * Abstracts of Ekonomista are reproduced in the The Central European Journal of Social Sciences and Humanities : Magazine Economist awarded 10 points for publications (Annex to the Communication from the Ministry of Science and Higher Education of 17 December 2013, pursuant to 14 para. 2 Regulation of the Minister of Science and Higher Education of 13 July 2012 on the criteria and procedure for granting the category of scientific research institutes)

8

9 Содержание In memoriam Адам Шеворски ( ) Статьи Станислав А Л Ь В А С Я К, Моника Л Е В А Н Д О В С К А-К А Л И Н А, Лех К А Л И Н А, Оскар К О В А Л Е В С К И, Михал М О Ж Д Ж Е Н Ь, Кшиштоф Р Ы Б И Н Ь С К И: Публичный интерес и групповые интересы в польском законодательстве Давид П И О Н Т Е К, Катажина Ш А Ж Е Ц, Михал П И Л Ь Ц: Свобода и демократия и экономический рост в период преобразований Пётр М И Ш Т А Л Ь: Явление инертности инфляции в Польше Разное Радослав П А С Т У С Я К: Финансовая эффективность Лодзинской особой экономической зоны Эссе Мачей Б А Л Т О В С К И, Мачей М И Ш Е В С К И: Цивилизационные преобразования и изменения модели экономической политики государства. 433 Дискуссии и полемики Ромуальд И. З А Л Е В С К И: Место товароведения в экономических науках полемика со статьей М. Горыни и Т. Ковальского Экономические науки и их классификация перед вызовами современной экономики ( Ekonomista 2013, 4) Мариан Г О Р Ы Н Я, Тадеуш К О В А Л Ь С К И: Ответ на замечания полемиста 453 Рецензии и обзоры Богуслава С К У Л Ь С К А, Экономический регионализм в Восточной Азии. Один взгляд разные измерения (рец. Катажина А. Наврот, Томаш Рынажевски) Каждая статья сопровождается резюме на английском и руском языках. * Содержание и резюме статей, помещаемых в Экономисте, a также в The Central European Journal of Social Sciences and Humanities : Журнал Ekonomista получил 10 пунктов за публикации (приложение к сообщению Министра науки и высшего образования от 17 декабря 2013 г. на основании 14 абз. 2 Распоряжения Министра науки и высшего образования от 13 июля 2012 г. по вопросам критериев и процедуры присуждения научной категории научным единицам)

10

11 Prof. dr hab. Adam Szeworski ( ) Cześć Jego pamięci Komitet Redakcyjny

12 346 Adam Szeworski Gdy w 1955 r. Michał Kalecki powrócił do Polski po rezygnacji z posady w ONZ, kontynuował on pracę nad rozwojem ekonomicznym w poszczególnych krajach w Instytucie Nauk Ekonomicznych PAN. W tej pracy towarzyszyło mu grono wybitnych młodych ekonomistów, którzy przejęli od Kaleckiego jego charakterystyczną metodę analizy rozwoju ekonomicznego. Wśród nich znajdował się Adam Szeworski, który współpracował z Kaleckim nad badaniami cykli koniunkturalnych w rozwiniętych państwach kapitalistycznych oraz w Azji. Szeworski był utalentowanym ekonomistą, po studiach na uniwersytach w Zurychu i Warszawie. W momencie wybuchu drugiej wojny światowej służył w Pierwszej Dywizji Grenadierów w Lotaryngii, skąd dotarł do Szwajcarii po rozwiązaniu dywizji w 1940 r. Po powrocie do Polski studiował na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie potem został mianowany profesorem ekonomii. Był autorem cyklu artykułów i książek badających powojenne dzieje wielu czołowych państw świata, m.in. Stanów Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Niemiec Zachodnich, a także Indii, Korei i Japonii. W swojej książce Cykl koniunkturalny a interwencja państwa (PWE 1965), w której badał cykle koniunkturalne w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, Adam Szeworski zdefiniował swoją metodologię w sposób wyraźnie ukazujący wpływ Kaleckiego na jego pracę: Wahania cykliczne dochodu narodowego w kapitalizmie mają swoje źródła w zmianach poziomu inwestycji. Konsumpcja bowiem kształtuje się równolegle do dochodu narodowego, jeśli nie występuje zmiana relacji płac do zysków lub zmiana stopy oszczędności z bieżących dochodów indywidulnych (jak również stopnia opodatkowania tych dochodów). Przy stałości tych relacji wielkość dochodu narodowego jest wyznaczana przez inwestycje. ( ) Fakt ten jest uwarunkowany problemem realizacji. Oszczędności, tj. akumulacja kapitalistów, może być bowiem zrealizowana tylko w tym stopniu, w jakim znajduje odpowiednik w inwestycjach rzeczowych 1. Zdaniem Szeworskiego inwestycje powodują akumulację rezerw finansowych w przedsiębiorstwach. Rezerwy te, które stanowią podstawę do dalszych inwestycji. Na poziomie gospodarki inwestycje decydują o poziomie produkcji i zatrudnienia. Ten sposób określenia produkcji i zatrudnienia był zasadniczym odkryciem Kaleckiego i Keynesa. W swej pracy Szeworski pokazywał również, jak zmniejszenie inwestycji w głównych krajach uprzemysłowionych było równoważone przez wydatki państwa, które ogólnie stabilizowały i podtrzymywały wzrost produktu krajowego po wojnie. W okresie powojennym ważną pozycją w budżetach państwa były wydatki wojskowe. Stabilizacja gospodarcza w Europie po drugiej wojnie światowej zbiegła się ze znacznym udziałem przemysłu będącego pod kontrolą państwa. Pozwoliło to na znacznie bardziej efektywną regulację inwestycji przez państwo. Podobną analizę stosował Szeworski do krajów rozwijających się. Jednakże w tym przypadku handel zagraniczny staje się znacznie bardziej bezpośrednią przeszkodą dla wzrostu i rozwoju ekonomicznego, gdyż dobra inwestycyjne muszą być importowane, jak wskazuje analiza Kaleckiego dotycząca barier finansowych w krajach rozwijających się. Badania Szeworskiego nad gospodarką Indii i Japonii pokazały, jak rozwój przemysłu był wielokrotnie przerywany przez trudności w bilansie handlu zagranicznego. Również w tym przypadku 1 A. Szeworski, Cykl koniunkturalny a interwencja państwa, PWE, Warszawa 1965, s. 7.

13 A r t y k u ł y Stanisław Alwasiak, Monika Lewandowska-Kalina, Lech Kalina, Oskar KOWALEWSKI, Michał Możdżeń, Krzysztof Rybiński * Interes publiczny a interesy grupowe w polskim ustawodawstwie Wstęp W państwach demokratycznych szeroko przyjmowanym przez badaczy celem działania polityków jest zadowolenie wyborców przynajmniej w takim zakresie, w jakim zwiększa to ich szanse na reelekcję. Wydaje się to sensownym założeniem, biorąc pod uwagę racjonalny egoizm polityków, którzy dodatkowo świadomie wybrali taką, a nie inną ścieżkę kariery. Owo zadowalanie wyborców może odnosić się do redystrybucji, jak i innych form działania państwa (regulacja, dostarczanie dóbr publicznych). W szczególności jednak redystrybucja wydaje się mieć tendencję do przybierania nieintuicyjnego kierunku od większości do mniejszości. Fakt ten jest powszechnie kojarzony z istnieniem i działaniem tzw. grup interesów, które aktywnie dążą do realizacji preferowanych przez nie polityk. Wydaje się, że jeszcze bardziej skomplikowana sytuacja występuje w uwarunkowaniach geopolitycznych i historycznych, w których znalazła się Polska. W celu przeanalizowania powyższego problemu zostały przeprowadzone badania nad realizacją interesów grupowych w procesie legislacyjnym w okresie wrzesień 2011 r. luty 2012 r. na próbie 1365 ustaw uchwalonych w latach Badania te koncentrowały się na dwóch powiązanych ze sobą kwe- * Mgr Stanisław Alwasiak Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, s.alwasiak@gmail.com; Mgr Monika Lewandowska-Kalina Kolegium Gospodarki Światowej, Szkoła Główna Handlowa, monika_lewandowska@vp.pl; Dr. Lech Kalina Kolegium Analiz Ekonomicznych, Szkoła Główna Handlowa, lechkalina@vp.pl; Dr hab. Oskar Kowalewski Instytut Nauk Ekonomicznych PAN, okowale@sgh.waw.pl; Mgr Michał Możdżeń Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, michal.mozdzen@gmail.com; Dr hab. Krzysztof Rybiński, Prof. Vistula Uczelnia Vistula, rybinski@rybinski.eu

14 350 S. Alwasiak, M. Lewandowska-Kalina, L. Kalina, O. Kowalewski, M. Możdżeń, K. Rybiński stiach: stanu polskiego prawodawstwa oraz legislacyjnego odzwierciedlenia wpływu grup interesu na stan spraw publicznych. Niniejszy artykuł nie daje bezpośredniego wglądu w proces lobbingu ustawowego, a jedynie odnosi się do faktu uprzywilejowania w prawie niektórych grup kosztem ogółu społeczeństwa. W poszukiwaniu przyczyn takiego stanu rzeczy odwołuje się do teorii grup interesu oraz szerszej kategorii koncepcji w ramach nurtu tzw. przechwycenia państwa (state-capture theories), a także teorii politycznego cyklu koniunkturalnego oraz politycznego cyklu budżetowego (Boehm 2007; Drazen 2001). Odnosi się również do specyfiki polskiej struktury instytucjonalnej konstytuującej ramy wpływu grup interesu na proces prawodawczy, niekiedy zwanej chwiejnym korporatyzmem (Sroka 2006). Do badania zostały wykorzystane zebrane przez nas dane z eksperckiej oceny 1366 ustaw dotyczących finansów publicznych (czyli dokonujących redystrybucji zasobów publicznych) i wolności gospodarczej (czyli mających wpływ na warunki prowadzenia działalności biznesowej w Polsce), które zostały uchwalone przez Sejm RP w latach Każda ustawa była oceniana pod kątem realizacji interesu publicznego lub grupowego, wpływu na wolność gospodarczą i finanse publiczne. Powstała w ten sposób baza danych została uzupełniona o szczegółowe informacje dotyczące przebiegu procesu legislacyjnego, takie jak podmiot występujący z inicjatywą ustawodawczą, długość procedowania ustawy w parlamencie, czas, jaki upłynął od inicjatywy i od uchwalenia ustawy do wyborów parlamentarnych, oraz o informacje dotyczące rządzącej w momencie uchwalenia ustawy koalicji, jak również o osobach pełniących w rządzie eksponowane funkcje. Dodatkowo zostały wprowadzone również dane dotyczące wzrostu gospodarczego i deficytu budżetowego, mające odzwierciedlać informacje o kondycji polskiej gospodarki w trakcie trwania procesu legislacyjnego. Artykuł został podzielony na pięć części: 1) wstęp opisujący specyfikę polskiego systemu wpływu grup interesu na proces stanowienia prawa, 2) przegląd literatury teoretycznej oraz empirycznej, 3) przedstawienie metodologii badania, 4) opis wyników badań, 5) konkluzje i rekomendacje. 1. Przegląd literatury Bogata teoretyczna i empiryczna literatura odnosząca się do fenomenu realizacji interesów grupowych daje podstawy do wyciągnięcia różnorodnych wniosków, które mogą stanowić podstawę dla wyrażenia hipotez wiążących ów fenomen ze zmiennymi gospodarczymi, budżetowymi oraz związanymi z naturą procesu politycznego. W szczególności dwie grupy rodziny teorii mogą stanowić wygodny punkt wyjścia dla dalszego wywodu: grupa teorii przechwytywania państwa (state-capture) oraz grupa teorii politycznego cyklu koniunkturalnego i politycznego cyklu budżetowego (political business cycle, political budget cycle). Teorie przechwytywania

15 DAWID Piątek, KATARZYNA Szarzec, Michał Pilc* Wolność gospodarcza i demokracja a wzrost gospodarczy krajów transformujących się 1 Wstęp A. Smith, F.A. Hayek, M. Friedman dostrzegali związek między wolnością polityczną i gospodarczą a wzrostem bogactwa i dobrobytu narodu, ale były to sądy aprioryczne, niepoparte badaniami empirycznymi. Uznawali, że wolność jest naturalną cechą człowieka, a państwo działające praworządnie ma umożliwić efektywne korzystanie z niej (Szarzec 2013). Żaden z tych ekonomistów nie miał odpowiednich narzędzi do mierzenia wolności politycznej i ekonomicznej. Prace nad ich miernikami, które prowadzone są od lat 70. XX w. w przypadku wolności politycznej i od lat 90. w przypadku wolności gospodarczej, mają wielkie znaczenie dla rozwoju ekonomii i formowania poglądów na temat roli i pożądanych cech instytucji państwa w gospodarce. Problemem podjętym w artykule jest pytanie o relację przyczynową pomiędzy wolnością gospodarczą, polityczną (demokracją) a wzrostem gospodarczym w krajach transformujących się. Problem ten jest poruszany w literaturze przedmiotu, jednak badań empirycznych jest stosunkowo niewiele, a także nie zawsze wykorzystywano dostępne wskaźniki wolności politycznej i gospodarczej. Ponadto upływ czasu sprawił, że dysponujemy znacznie dłuższymi szeregami czasowymi, co przy tego rodzaju badaniach jest szczególnie istotne. Kraje transformujące się łączył ten sam system polityczny i gospodarczy, który był też przyczyną ich pro- * Dr Dawid Piątek, Katedra Makroekonomii i Badań nad Gospodarką Narodową, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, dawid.piatek@ue.poznan.pl; dr hab Katarzyna Szarzec, Katedra Makroekonomii i Badań nad Gospodarką Narodową, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, k.szarzec@ ue.poznan.pl; dr Michał Pilc Katedra Makroekonomii i Badań nad Gospodarką Narodową, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, michal.pilc@ue.poznan.pl 1 Praca powstała w ramach projektu pt. Państwo wobec wolności gospodarczej. Teoria i praktyka transformacji, sfinansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC 2011/01/B/HS4/00802.

16 368 Dawid Piątek, Katarzyna Szarzec, Michał Pilc blemów. Transformacja postsocjalistyczna była zarówno zmianą polityczną (od systemu autorytarnego do demokratycznego), jak i gospodarczą (od gospodarki centralnie zarządzanej do gospodarki rynkowej oferującej znacznie więcej wolności gospodarczej). Ponadto transformacja stanowiła tzw. quasi-naturalny eksperyment (Acemoglu i in. 2005) i dlatego też badanie relacji między wolnością polityczną i gospodarczą a wzrostem gospodarczym w tych krajach wydaje się uzasadnione. Pojawia się więc pytanie, jaki jest wpływ wolności politycznej i gospodarczej na wzrost gospodarczy i czy doświadczenia tych państw potwierdzają ustalenia, które pojawiają się w literaturze przedmiotu w odniesieniu do krajów rozwiniętych. 1. Przegląd literatury 1.1. Demokracja Znaczenie ustroju politycznego demokracji czy dyktatury dla dobrobytu kraju jest przedmiotem zainteresowania od bardzo długiego czasu. Z punktu widzenia wolnego człowieka ustrojem, który oferuje mu wolność polityczną, jest demokracja. W pismach ekonomistów ten system pojawia się jako pożądany, choć wskazują oni na uwarunkowania wykształcenia się i rozwoju demokracji w zależności od poziomu rozwoju gospodarczego kraju. Na związki między demokracją a gospodarką zwracano już uwagę w XVII w., kiedy nowoczesna demokracja dopiero się formowała, a przyrosty dobrobytu były niewielkie. Pojawiły się wówczas dwa konkurencyjne spojrzenia na związki między demokracją a gospodarką. T. Hobbes (1651) w Lewiatanie wypowiadał się negatywnie na temat demokracji. Twierdził, że rządy większości łatwiej ulegają wpływom różnych grup interesów, które nie kierują się w swoich działaniach dobrobytem całego społeczeństwa. Wyżej cenił więc rządy autorytarne uważając, że w interesie panującego jest dbanie o dobrobyt poddanych, co zapewnia bogactwo, siłę i bezpieczeństwo państwa. Z taką pozytywną oceną władcy nie zgadzał się J. Harrington (1656, 1992), według którego to właśnie panujący dąży do wzbogacenia się kosztem swoich poddanych i dlatego należy konstytucyjnie ograniczyć jego władzę. Tam, gdzie T. Hobbes widział ułomności rządu większości, tam J. Harrington widział siłę demokracji w ograniczaniu władzy panującego. Pierwszy z nich wskazywał więc na naciski grup interesów, a drugi wątpił w dobre intencje władcy. Wraz z wykształceniem się gospodarki kapitalistycznej, zaczęto analizować związki między demokracją a kapitalizmem. Rozważania koncentrowały się wokół dwóch wątków. Po pierwsze, jakie warunki sprzyjają przyjmowaniu i upowszechniania się systemu demokratycznego, i po drugie jak demokracja wpływa na dobrobyt (wzrost gospodarczy). M. Weber uważał, że demokracja i kapitalizm są wynikiem unikalnego splotu warunków, które zaistniały w Europie Zachodniej. Wśród nich wymieniał protestantyzm, kładący nacisk na odpowiedzialność jed-

17 Piotr Misztal* Zjawisko uporczywości (inercyjności) inflacji w Polsce Wprowadzenie Skuteczność polityki monetarnej w stabilizowaniu cen zależy od wielu czynników, a w szczególności od dynamiki inflacji, wiarygodności banku centralnego, zakresu koordynacji polityki monetarnej i fiskalnej, obowiązującego systemu kursu walutowego oraz stopnia aktywności polityki monetarnej. Jednym z czynników wpływających na dynamikę inflacji jest sposób ustalania cen przez krajowe przedsiębiorstwa. Jeżeli znaczna liczba przedsiębiorstw ustala swoje ceny na podstawie informacji pochodzących z przeszłości, wówczas w kraju ma miejsce zjawisko upor czywości inflacji (Gali, Gertler 1999), czyli występuje tendencja do powolnego dostosowywania się inflacji po wystąpieniu szoku do poziomu równowagi długookresowej. Zatem uporczywość inflacji oznacza silną i dodatnią zależność między inflacją z bieżącego okresu i okresów go poprzedzających. Zjawisko to sprawia trudności władzom monetarnym kraju w ograniczaniu inflacji do wyznaczonego celu inflacyjnego po okresie jej wzrostu, a niezbędne dostosowania trwają dłużej i powodują większą zmienność produkcji i zatrudnienia. Celem niniejszego artykułu jest analiza zjawiska uporczywości (inercyjności) inflacji w teorii ekonomii i w polskiej gospodarce. Analiza teoretyczna jest oparta na studiach literaturowych z zakresu makroekonomii i finansów, a analiza empiryczna wykorzystuje metody ekonometryczne (model wektorowej autoregresji VAR). Wszystkie dane statystyczne wykorzystane w tej analizie miały częstotliwość miesięczną, obejmują okres od stycznia 1996 r. do września 2012 r. i pochodzą z urzędu statystycznego Unii Europejskiej Eurostat. 1. Uporczywość (inercyjność) inflacji oraz jej rodzaje Powszechnie uważa się, że inflacja jest często narażona na występowanie licznych szoków makroekonomicznych, które mogą prowadzić do odchyleń bieżącej stopy * Prof. dr hab. Piotr Misztal, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, Wydział Zarządzania i Administracji, misztal@tdkami.net

18 398 Piotr Misztal inflacji od jej średniego poziomu, który jest na ogół określony przez cel inflacyjny banku centralnego. Wspomniane szoki ekonomiczne mogą mieć trwały charakter lub mogą mieć trwałe skutki dla inflacji ze względu np. na występowanie sztywności nominalnej cen, co prowadzi do trwałych odchyleń inflacji od jej celu. Dlatego też wiedza dotycząca trwałości tych szoków i stopnia odchyleń inflacji od wyznaczonego celu odgrywa istotną rolę z punktu widzenia banku centralnego, którego nadrzędnym celem jest osiągnięcie stabilności cen. Dostosowanie bieżącej inflacji do jej długookresowego poziomu po wystąpieniu szoku można scharakteryzować przez prędkość, z którą inflacja podąża z powrotem do swojej wartości średniej. Im wyższa jest ta prędkość, tym mniej skomplikowane może być dążenie banku centralnego do utrzymania stabilności cen (Darvas, Varga 2007). Zatem jedną z najważniejszych charakterystyk dynamiki inflacji jest stopień jej uporczywości. Zjawisko uporczywości inflacji J.L. Willis (2003) definiuje jako szybkość, z jaką inflacja powraca do poziomu wyjściowego po wystąpieniu szoku. W literaturze ekonomicznej stosuje się dwa główne sposoby pomiaru uporczywości inflacji, mianowicie miary parametryczne oraz miary strukturalne. W ramach miar parametrycznych wyróżnia się różnego typu modele autoregresyjne, a do miar strukturalnych zalicza się metody bazujące na neokeynesowskiej krzywej Phillipsa. Tabela 1 Sposoby pomiaru uporczywości inflacji w literaturze ekonomicznej Miary statystyczne Miary parametryczne Miary strukturalne Modele Model autoregresji ze stałą średnią (autoregressive model with constant mean) Model autoregresji ze zmienną średnią (autoregressive model with time-varying mean) Model autoregresji częściowo zintegrowany ze średnią ruchomą (autoregressive fractionally integrated moving average model ARFIMA) Nowa hybrydowa krzywa Phillipsa (the new hybrid Phillips curve) Źródło: Franta, Saxa, Šmídková (2007). Koncepcja uporczywości (inercyjności) inflacji (inflation persistence) dotyczy istotnej zależności bieżącej stopy inflacji od stóp inflacji w przeszłości. J.C. Fuhrer (2009) wyróżnia uporczywość wewnętrzną (intrinsic inflation persistence), związaną z korelacją bieżącej inflacji z przeszłą inflacją, i uporczywość odziedziczoną (inherited inflation persistence), związaną z uporczywością czynników determinujących inflację. N. Batini (2002) wyróżnia trzy typy uporczywości inflacji, tzn. uporczywość będącą konsekwencją dodatniej korelacji zmiennych uwzględnianych do obliczenia inflacji, uporczywość wynikającą z opóźnień czasowych między systematycznie prowadzoną polityką monetarną banku centralnego i jej oddziaływaniem na inflację oraz uporczywość, która wynika z opóźnionej reakcji inflacji na niesystematyczne działania ze strony władz monetarnych kraju.

19 M I S C E l l A N E A RADOSŁAW PASTUSIAK* Efektywność finansowa Łódzkiej Specjalnej Strefy Ekonomicznej Wprowadzenie Koncepcja utworzenia specjalnych stref ekonomicznych w Polsce narodziła się w połowie lat 90. XX w. W 1997 r. została przyjęta ustawa określająca zasady funkcjonowania specjalnych stref ekonomicznych, a w szczególności przywileje finansowe nadawane inwestującym w strefach przedsiębiorstwom. Każda strefa była powoływana na mocy rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów. Region łódzki w związku ze słabością przemysłu i postępującymi przekształceniami strukturalnymi stał się naturalnym miejscem typowania specjalnej strefy ekonomicznej. W założeniach SSE miała przynieść spadek bezrobocia, polepszenie konkurencyjności regionu, zwiększenie inwestycji. Analizując zmiany, które zaszły w okresie w makroregionie łódzkim, można pokusić się o pierwsze wnioski. Celem artykułu jest próba podsumowania wpływu łódzkiej specjalnej strefy ekonomicznej na rozwój makroregionu łódzkiego. W analizie zostały wykorzystane dostępne dane makroekonomiczne. Specjalne strefy ekonomiczne istnieją w Polsce od 2000 r. Od tego czasu skala inwestycji lokowanych w strefach jest rzeczywiście zauważalna, szczególnie gdy dana strefa pozyskuje znaczącego partnera z zagranicy. Strefy przyciągają również inwestorów krajowych. SSE można wykorzystać dla realizacji założonych celów gospodarczych bądź społecznych. Podstawowe oczekiwania stawiane przed strefami koncentrują się na likwidacji bezrobocia w regionie oraz realizacji założeń regionalnych strategii rozwojowych. Mogą one polegać na budowie lokalnych parków naukowo-technologicznych, dla których trzonem są inwestycje w strefie. Mogą również koncentrować określone gałęzie przemysłu lub usług; wówczas otoczenie biznesu w zakresie badań i rozwoju musi być szczególnie atrakcyjne. 1. Model enklaw P. Warra Pomimo że specjalne strefy ekonomiczne powstały w latach 60. w Ameryce Łacińskiej, pierwsze modelowe rozwiązania pojawiły się dopiero w połowie lat 70. XX w. Były one * Dr Radosław Pastusiak Zakład Finansów Korporacji, Uniwersytet Łódzki, rpastusiak@uni. lodz.pl

20 420 Miscellanea opracowywane na podstawie efektów funkcjonowania stref w Chinach, innych krajach azjatyckich oraz Stanach Zjednoczonych. Finanse SSE jako pierwszy spróbował ująć w zależności modelowe K. Hamada (1974). W późniejszym okresie pojawiły się inne rozwiązania, obecnie ujmowane w cztery rodzaje modeli teoretycznych, których autorami są: K. Hamada, L. Young, K. Miyagiwa i L. Young oraz B. Copeland. Modelem podsumowującym efektywność funkcjonowania SSE był model P. Warra (ROK). Autor wykorzystał w nim wpływ różnych czynników mikro- i makroekonomicznych, które decydują o akumulacji kapitału w kraju, który zorganizował SSE. Model wskazuje, czy dana strefa przyniosła korzyści dla gospodarki krajowej, czy spełniła swoje zadanie jako narzędzie polityki gospodarczej. Opisuje on strefę ekonomiczną jako zamkniętą gospodarkę, w niewielkim stopniu kooperującą z otaczającą ją gospodarką narodową. Strefa stanowi swoistą enklawą gospodarczą, stąd też wzięła się nazwa modelu. Założenia poczynione przy konstrukcji tego modelu opisywały zagregowane finanse specjalnej strefy ekonomicznej dla regionu lub kraju, w którym strefa ta funkcjonowała. Weryfikacja empiryczna modelu została dokonana na danych pochodzących ze stref azjatyckich (Warr 1989). W późniejszych latach zostały w podobny sposób opisane strefy ekonomiczne funkcjonujące w Ameryce Środkowej. Model ten jest oparty na teorii międzynarodowej mobilności kapitału, rozwijanej przez R.W. Jonesa (1980) oraz R.E. Cavesa i R.W. Jonesa (1985), która założyła istnienie trzech podstawowych zmiennych opisujących fluktuacje międzynarodowego kapitału inwestycyjnego: średnioterminowe wpływy z handlu, stopa zwrotu z zainwestowanego kapitału oraz koszty pracy. Rysunek 1 przedstawia koncepcję mobilności międzynarodowego kapitału inwestycyjnego. Zależność wartości dodanej od stopy zwrotu z kapitału opisuje poniższe równanie: V j = a Kj R j + a Lj w, (1) gdzie: V j wartość dodana, a Kj wartość kapitału, a Lj wartość czynników produkcji, R j stopa zwrotu, w płaca. Do naszej analizy został wybrany model P. Warra, ze względu na czytelną i jednoznaczną procedurę analizy, jak również ze względu na wyniki uzyskiwane przez badaczy, które nigdy nie były ze sobą sprzeczne Środowisko gospodarcze SSE Model enklaw był konstruowany na bazie doświadczeń określonych stref ekonomicznych, których warunki funkcjonowania nie są takie same. Oznacza to, że istnieje potrzeba dokonania niewielkich korekt dostosowawczych modelu w zależności od tego, z jakimi warunkami gospodarczymi mamy do czynienia w otaczającym strefę kraju. Najistotniejszymi elementami środowiska gospodarczego SSE były wakacje podatkowe. Przedsiębiorstwa funkcjonujące w SSE korzystają ze zwolnień podatkowych na okres od 3 do 10 lat. Firmy często przed zainwestowaniem negocjują otrzymanie zwolnień podatkowych, podobnych

21 E S E J E Maciej Bałtowski, Maciej Miszewski* Przeobrażenia cywilizacyjne a zmiany modelu polityki gospodarczej 1. Ramy teoretyczno-analityczne i zawartość artykułu Celem artykułu jest przedstawienie i analiza globalnych zmian modelu polityki gospodarczej realizowanego w większości krajów o rozwiniętej gospodarce rynkowej po II wojnie światowej, ich przyczyn oraz konsekwencji. Politykę gospodarczą definiujemy ogólnie jako oddziaływanie państwa (władz państwowych oraz podległych im instytucji) na system gospodarczy, przy czym za przedmiot rozważań przyjmujemy gospodarki, w których wolny, co do zasady, choć zawsze w pewnym stopniu regulowany rynek współistnieje z systemem społeczno-politycznym demokracji parlamentarnej. Model polityki gospodarczej jest charakteryzowany naszym zdaniem głównie przez zakres i zasady funkcjonowania instytucji ograniczających działanie wolnych rynków oraz przez sposób egzekwowania uniwersalnych norm i mechanizmów regulujących, a niekiedy również przez zasady określania przez państwo i realizowania celów rozwojowych. Oznacza to skupienie uwagi na relacjach pomiędzy dwoma podstawowymi regulatorami gospodarki: państwem i rynkiem, w szczególności na polityce regulacyjnej, w ramach której państwo nakłada ograniczenia na funkcjonowania rynków i podmiotów w nich uczestniczących w danym systemie gospodarczym, w tym dotyczące zapobiegania zawodnościom rynków. Poza obszarem rozważań pozostawiamy dla jasności wywodu inne oddziaływania państwa dotyczące polityki budżetowej, redystrybucji dochodów, zasad i finansowania polityki społecznej itp. Analizowany okres obejmuje w przybliżeniu ostatnie 65 lat od pierwszych lat po II wojnie światowej do chwili obecnej. Stosujemy periodyzację, wedle której jako tradycyjne określamy stadium cywilizacyjne charakterystyczne dla lat , wyrosły na jego podłożu system społeczno-gospodarczy oraz realizowaną w jego ramach politykę gospodarczą. Ostatnie ćwierćwiecze XX w. traktujemy jako stadium przejściowe. Przez współczesny system społeczno-gospodarczy oraz współczesną politykę gospodarczą rozumiemy zjawiska pojawiające się dopiero w bieżącym stuleciu. Podział ten nie może być w pełni ostry, choć będziemy wskazywać na wydarzenia mogące stanowić cezury pomiędzy trzema wyróżnionymi stadiami. * Prof. dr hab. Maciej Bałtowski UMCS w Lublinie, maciej.baltowski@umcs.lublin.pl; prof. dr hab. Maciej Miszewski Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, e.m.miszewscy@pro.onet.pl

22 434 Eseje Pojęcia państwo używamy w dwóch znaczeniach. Po pierwsze, jako zespół organów władczych i instytucji regulacyjnych zdolnych do wywierania wpływu na gospodarkę. Obejmujemy tym określeniem rządy i ich najróżniejsze agendy oraz zwykle współcześnie od rządów niezależne banki centralne. Po drugie, państwo rozumiemy jako wspólnotę terytorialno-polityczną, tradycyjnie konstytuującą się wokół poczucia tożsamości narodowej, lecz potencjalnie możliwą jako wspólnota obywatelska, skupiająca się wokół także i innych wartości. Przyjmujemy założenie, że zmiany modelu polityki gospodarczej w ostatnich dziesięcioleciach nie mają charakteru autonomicznego, lecz są głównie skutkiem szeroko pojętych przemian cywilizacyjnych, których z kolei najważniejszą przyczyną są innowacje technologiczne dotyczące sposobów i możliwości komunikowania się ludzi, zawierania transakcji gospodarczych itp. Opracowanie składa się z trzech części. W pierwszej przedstawiamy tradycyjny model systemu społeczno-gospodarczego, jaki ukształtował się po II wojnie światowej w najbardziej rozwiniętych krajach świata oraz funkcje państwa (polityki gospodarczej) w tym modelu. W części drugiej analizujemy zmiany w relacjach państwo gospodarka zachodzące w ostatnim ćwierćwieczu XX w., a więc w stadium przejściowym. Wskazujemy, że postępujące procesy globalizacyjne powodowały stopniowy zanik skuteczności wielu wcześniejszych funkcji polityki gospodarczej poszczególnych państw. W części trzeciej rozważamy przeobrażenia o charakterze cywilizacyjnym, jakie następują od początku XXI w. oraz ich gospodarcze konsekwencje. Stawiamy tezę, że polityka gospodarcza w tradycyjnym ujęciu, prowadzona na szczeblu państw narodowych, staje się coraz bardziej nieskuteczna, nieefektywna i nieadekwatna do wyzwań tworzonych przez gospodarkę globalną. Główną tego przyczyną jest fakt, że naturalne zawodności rynków przejawiają się w coraz silniejszym stopniu w skali globalnej, pozostając poza oddziaływaniem regulacyjnym państw narodowych. Uważamy, że realizowanie w skali globalnej podstawowych funkcji polityki gospodarczej korygowania ułomności rynków i kształtowania strategii rozwojowych systemów gospodarczych jest możliwe jedynie po utworzenie globalnego regulatora ekonomicznego wyposażonego w odpowiednie uprawnienia egzekucyjne. Rozważamy pokrótce uwarunkowania powstania i skutecznego działania takiego organu. 2. Tradycyjny model systemu społeczno-gospodarczego i odpowiadające mu relacje państwo gospodarka Po II wojnie światowej, po wcześniejszych doświadczeniach Wielkiego Kryzysu, na teoretycznej podstawie ekonomii keynesowskiej, a także niemieckiej ekonomii ordoliberalnej, w krajach świata zachodniego ukształtował się porządek społeczno-gospodarczy, który zapewnił tym krajom długotrwały wzrost gospodarczy i stabilność społeczną, a po kilkudziesięciu latach przyniósł im powszechny dobrobyt ( złoty wiek kapitalizmu ). Opierał się on na połączeniu demokracji parlamentarnej z regulowaną przez państwo gospodarką rynkową. Na wagę politycznej komponenty w tym porządku wskazuje fakt, że mimo podobieństw w warstwie ekonomicznej, nigdy nie udało się osiągnąć wysokiej efektywności ekonomicznej, a zwłaszcza dobrobytu, w krajach rządzonych dyktatorsko. Ogólnie rzecz biorąc, system działał w taki sposób, że konsumenci (wszyscy obywatele) swobodnie artykułowali swoje potrzeby, których zaspokojenie zapewniała rynkowa i wol-

23 D Y S K U S J E I P o l E M I K I Romuald I. Zalewski Miejsce towaroznawstwa w naukach ekonomicznych Głos polemiczny dotyczący artykułu: Marian Gorynia, Tadeusz Kowalski, Nauki ekonomiczne i ich klasyfikacja a wyzwania współczesnej gospodarki ( Ekonomista 2013, nr 4, s ) Dziedzina nauk ekonomicznych należy obecnie w Polsce do obszaru nauk społecznych. Jej przynależność do tego obszaru można uznać za zasadną w świetle licznych opinii i obserwacji udokumentowanych w pracy przeglądowej opublikowanej przez Lazeara (2000). Inni autorzy sukces ekonomii upatrują w zdolnościach do formułowania modeli i ich empirycznej weryfikacji (ekonometria), twórczego wzorowania się na naukach ścisłych (matematyka, fizyka), a także w imperializmie, który polega na sprzężonej zwrotnie wymianie osiągnięć, doświadczeń, metod badawczych itp. z innymi dyscyplinami (Brzeziński, Gorynia, Hockuba 2009, s. 59). W dziedzinie nauk ekonomicznych mieszczą się cztery dyscypliny naukowe: ekonomia, nauki o zarządzaniu, finanse i towaroznawstwo. Klasyfikacja obszarów, dziedzin i dyscyplin naukowych jest efektem próby dopasowania regulacji polskich do systemu obowiązującego w Unii Europejskiej (FOS 2007). System ten ma strukturę hierarchiczną. W każdej dyscyplinie naukowej można na niższym poziomie hierarchii wyodrębnić specjalizacje. Jak piszą M. Gorynia i T. Kowalski ( ) zdobycie kompetencji potrzebnych do uprawiania badań na wysokim poziomie wymaga nakładów czasu i pracy, co sprawia, że bez specjalizacji jest to w zasadzie niemożliwe (2013, s. 459). Specjalizacja z jednej strony może zwiększyć efektywność pracy badawczej, ale z drugiej może doprowadzić do alienacji i ograniczenia kontaktów z innymi dyscyplinami. To zagrożenie jest niepokojące w nadchodzącej erze gospodarki realnej opartej na wiedzy i innowacjach procesowych, produktowych oraz organizacyjnych. Budzi to obawy i jest sprzeczne z zasadami ogólnej teorii systemów, która jest skuteczna w wielu zastosowaniach i rodzi podobne pytania w tak różnych na pozór naukach, jak fizyka, chemia, biologia, ekonomia, psychologia, socjologia czy politologia, dlatego wzmaga się komunikacja (Jakimowicz 2009) i wzmacnia przepływ informacji, idei, pomysłów pomiędzy różnymi grupami zawodowymi. Tworzy się w ten sposób nowy rodzaj społeczności naukowej, zdolnej do generowania świeżych, odkrywczych pomysłów, ich realizacji w kierunku innowacji i jeśli to możliwe komercjalizacji. Współpraca wspólnot naukowych uprawiających różne dyscypliny naukowe powinna być priorytetem w przyszłości. Wyraźnym * Prof. dr hab. Romuald I. Zalewski Komisja Nauk Towaroznawczych PAN, Oddział w Poznaniu.

24 Marian Gorynia Tadeusz Kowalski Odpowiedź autorów na uwagi polemisty Dziękujemy Panu Profesorowi Romualdowi I. Zalewskiemu za zainteresowanie naszym artykułem Nauki ekonomiczne i ich klasyfikacja a wyzwania współczesnej gospodarki, ( Ekonomista 2013, s ) i za notę polemiczną. Nasz artykuł odwołuje się do wcześniejszej publikacji i jest kontynuacją rozważań zawartych w tekście zatytułowanym Nauki ekonomiczne a kryzys gospodarczy ( Studia Ekonomiczne 2009, s ). Podstawową inspiracją do napisania tego artykułu były jednak skutki obecnej fazy globalizacji i implikacje kryzysu zapoczątkowanego w USA w 2007 r. dla nauk ekonomicznych. Podkreślamy mocno ten czynnik pisząc, że procesy rozwoju technologicznego stały się fundamentem wzrostu ogólnej produktywności i globalizacji gospodarczej. Doprowadziły jednak do hiperkonkurencji, równoległego zwiększenia niepewności i współzależności między gospodarkami, sektorami i regionami. Wystąpiło zjawisko kompresji czasu i przestrzeni, istotnie modyfikując dwa kluczowe wymiary aktywności człowieka gospodarującego ( ) Już tak ogólna prezentacja trendów w poszczególnych obszarach gospodarowania uzmysławia wyzwania stojące przed współczesną ekonomią i naukami pokrewnymi w ich głównych przekrojach mikro, mezo i makro oraz w ujęciu diagnostycznym i normatywnym ( ) (s. 458). Dodatkowym bodźcem do napisania tego tekstu były zmiany w naukach ekonomicznych (mikro i makro oraz w podejściu opisowym i normatywnym wywołane Wielkim Kryzysem lat ). Zadaliśmy więc sobie pytanie, na ile oskarżenia pod wpływem współczesnego nam kryzysu kierowane pod adresem ekonomii, finansów i także zarządzania są zasadne oraz na ile w wyniku tych oskarżeń i przewartościowań możliwe jest wyłonienie się nowego paradygmatu, o skali odmienności podobnej do tej, którą zainspirował, a właściwie wymusił Wielki Kryzys. Koncentracja uwagi na wymienionych trzech dyscyplinach miała także swe źródła w ich naturalnej wspólnocie i powiązaniach metodologicznych wypływających ze specyfiki ich obszaru badawczego. Pragniemy podkreślić, że na liście nauk oskarżanych o swoisty współudział w tworzeniu warunków dla rozwinięcia się globalnego kryzysu finansowego nigdzie w światowej i polskiej literaturze przedmiotu nie spotkaliśmy zarzutów w odniesieniu do nauk towaroznawczych. Może to z jednej strony świadczyć o pewnej odrębności towaroznawstwa, z drugiej może być interpretowane jako przejaw wysokiej pozycji towaroznawstwa na tle ekonomii, finansów i zarządzania, potwierdzonej rankingami przytoczonymi przez prof. R.I. Zalewskiego.

25 R e c e n z J E I o m ó W I E n I A Bogusława Skulska, Regionalizm ekonomiczny w Azji Wschodniej. Jedno spojrzenie różne wymiary, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2012, s. 230 Pod koniec 2012 r. ukazała się monografia Bogusławy Skulskiej Regionalizm ekonomiczny w Azji Wschodniej. Jedno spojrzenie różne wymiary, opublikowana nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu. Książka ta uzupełnia dostępną w polskiej literaturze naukowej ofertę prac dotyczących regionu Azji Wschodniej i dokonujących się tam przemian gospodarczych i politycznych, a także szeroko rozumianego regionalizmu ekonomicznego. Monografia B. Skulskiej stanowi podsumowanie jej wieloletnich prac badawczych nad zagadnieniami rozwoju społecznego, gospodarczego i politycznego Azji Wschodniej, a jej zasadniczym celem było uzyskanie odpowiedzi na następujące pytania: Jak ewoluował azjatycki regionalizm ekonomiczny, w którym aktywnie uczestniczyły kraje rozwijające się i rozwinięte? Jakie czynniki miały dominujący wpływ na kształt nowego regionalizmu w Azji Wschodniej? Czy kierunki rozwoju tego regionalizmu pozwolą na wyciągnięcie w przyszłości pozytywnych wniosków krajom zlokalizowanym w innych regionach świata? Autorka konsekwentnie odpowiada na postawione we wstępie pytania w kolejnych pięciu rozdziałach książki, weryfikując jednocześnie następującą tezę: regionalizm ekonomiczny obserwowany w Azji Wschodniej wiąże się z dążeniami państw tego regionu do określenia swojej tożsamości opartej na kategorii wartości azjatyckich, która stanowi istotny czynnik sprzyjający współpracy ekonomicznej między ich gospodarkami i przedsiębiorstwami oraz tworzeniu bloków współpracy w różnych konfiguracjach (s. 12). Warto w tym miejscu podkreślić, że u początków procesów współpracy krajów Azji Wschodniej trudno mówić o tradycjach integracyjnych, czy silnej tożsamości azjatyckiej. Główną przesłanką początkowego stadium procesów integracyjnych, szczególnie w południowej części regionu będącej kolebką azjatyckiego regionalizmu, było pojawienie się zagrożeń zewnętrznych. Wiązały się one z aspiracjami mocarstw kolonialnych dążących do utrzymania status quo, a także z niebezpieczeństwem zwłaszcza o charakterze militarnym. Ponadto pojawiły się zagrożenia wynikające z podziału świata wywołanego zimną wojną, co pociągnęło za sobą próby włączenia krajów azjatyckich w strefy wpływu rywalizujących ze sobą obozów. Utworzenie Chińskiej Republiki Ludowej w 1949 r., wzrastające znaczenie polityczne Państwa Środka oraz propagowanie maoistycznych ideologii wśród znacznej emigracji z tego kraju, podział Półwyspu Koreańskiego oraz ekspansja ekonomiczna Japonii stały się dodatkowymi impulsami we wzmacnianiu pozycji i samostanowieniu regionu w stosunkach międzynarodowych. Początkowe inicjatywy integracyjne koncentrowały się zatem głównie wokół krajów Azji Południowo-Wschodniej, odzwierciedlając jednak różnorodność celów i interesów poszczególnych państw oraz biegunowość sił politycznych. Istniejące podziały były dodatkowo pogłębione procesem kolonizacji, który dotknął większość krajów regionu. Nie sposób nie zgodzić się z tezą B. Skulskiej, że wartości azjatyckie stanowiły czynnik sprzyjający współpracy ekonomicznej. Początek lat 90. wzbudził w środowisku naukowym

26 456 Recenzje i omówienia ożywioną dyskusję w odniesieniu do wartości azjatyckich w związku z imponującą dynamiką gospodarczą krajów tego regionu. Naukowcy i praktycy życia gospodarczego, w szczególności wywodzący się z azjatyckiego kręgu kulturowego, zwrócili uwagę na czynniki kulturowe, argumentując, że stanowiły one główny katalizator szybkiego rozwoju kapitalistycznego i zadecydowały o sukcesie gospodarek azjatyckich. Zaczęto się odwoływać do cech wywodzących się z kultury azjatyckiej, ukształtowanych zwłaszcza przez idee konfucjanizmu. Warto przy tym zasygnalizować, że dekadę później w rezultacie azjatyckiego kryzysu finansowego 97/98 wartości azjatyckie zostały okrzyknięte główną przeszkodą w rozwoju jako źródło nepotyzmu, niskiego poziomu konsumpcji i interwencjonizmu państwa. W jednym z rozdziałów swojej książki B. Skulska podkreśla znaczenie azjatyckiego kryzysu finansowego w zacieśnianiu regionalnych powiązań finansowych, który to proces został wzmocniony jeszcze przez kryzys światowego systemu finansowego zapoczątkowany 15 września 2008 r. upadkiem banku Lehman Brothers. Wyciągnięta z kryzysu lat 90. lekcja znalazła odzwierciedlenie w większej odporności rynków azjatyckich na skutki globalnego kryzysu. Okazało się, że kraje azjatyckie zarówno indywidualnie, jak i kolektywnie były do kryzysu stosunkowo dobrze przygotowane, o czym świadczą w kolejnych latach wskaźniki makroekonomiczne, w tym tempa wzrostu PKB, salda na rachunkach bieżących, poziom rezerw walutowych czy wreszcie inicjatywy o charakterze instytucjonalnym mające zapewnić stabilność finansową regionu (Chiang Mai Initiative) i będące podwaliną do dyskusji jednakże przedwczesnej o przesuwaniu się centrum finansowego świata w kierunku Azji Wschodniej. Znaczenie czynników kulturowych w procesach rozwojowych Azji Wschodniej jest też podkreślane w wybitnych opiniotwórczych ośrodkach krajów regionu, m.in. na Forum Shanghajskim (Shanghai Forum) czy Sasin Bangkok Forum. Autorka książki odwołuje się w tym kontekście również do dyskusji toczonej w polskim środowisku naukowym w trakcie konferencji Zmiany w gospodarce światowej, która odbyła się w styczniu 2012 r., w tym do opinii Jerzego Kleera, argumentującego, że charakter powiązań regionalnych w gospodarce determinują nie tylko takie czynniki jak wielkość poszczególnych państw, ich populacja, potencjał ekonomiczny, zasoby naturalne, położenie geograficzne, potencjał polityczny, lecz również systemy kulturowe, a kombinacja powyższych składników daje dopiero podstawę do określenia i wyboru strategii rozwoju. Pokłosiem wspomnianej konferencji i prac naukowych nad zmianami w gospodarce światowej, w tym również w kontekście współpracy w Azji Wschodniej jest warta uwagi praca zbiorowa Zmiany w gospodarce światowej pod redakcją J. Kleera i A. Wierzbickiego. Analizując współpracę i integrację gospodarczą w Azji Wschodniej, autorzy wspomnianej pracy zbiorowej zwracają też uwagę na dwa równoległe procesy, mianowicie integrację de iure i de facto. W związku z tym pojawia się pytanie, w jakim stopniu instytucjonalizacja integracji gospodarczej była jedynie formalizacją istniejących już więzi, będących rezultatem działania sił rynkowych, a w jakim ją poprzedzała. Warto zastanowić się również, w jakim stopniu aspekty kulturowe oddziaływały na procesy w sferze de iure i de facto z osobna. W tym względzie autorka recenzowanej książki dokonuje interesującej analizy tworzonych sieci produkcyjnych w regionie w kontekście zasad wywodzących się z konfucjanizmu i buddyzmu. W szczególności koncentruje uwagę na japońskich grupach kapitałowych (keiretsu), grupach biznesowych w Korei Południowej (chaebols), chińskich firmach rodzinnych oraz konglomeratach w Azji Południowo-Wschodniej. Trzeba również podkreślić, że początki integracji regionalnej to istotny brak powiązań instytucjonalnych na poziomie regionalnym czy gospodarek narodowych. Instytucjonalizacja integracji regionalnej w Azji Wschodniej nigdy nie była też procesem łatwym