Wykonywanie pomocy wzrokowych 322[16].Z5.03

Transkrypt

1 MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Piotr Michałowski Wykonywanie pomocy wzrokowych 322[16].Z5.03 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2007

2 Recenzenci: dr hab. inŝ. Marek Zając dr Dorota Pałenga-Pydyn Opracowanie redakcyjne: mgr inŝ. ElŜbieta Jarosz Konsultacja: mgr Małgorzata Sienna Korekta: Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[16].Z5.03 Wykonywanie pomocy wzrokowych, zawartego w programie nauczania dla zawodu technik optyk. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom

3 SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie Wymagania wstępne Cele kształcenia Materiał nauczania Technologia wykonania pomocy wzrokowych Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Mocowanie elementów w czasie obróbki Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Szlifowanie elementów optycznych Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów MontaŜ i naprawa pomocy wzrokowych Materiał nauczania Pytania sprawdzające Ćwiczenia Sprawdzian postępów Sprawdzian osiągnięć Literatura

4 1. WPROWADZENIE Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o technologii dopasowywania soczewek do opraw i ich mocowania w czasie obróbki. Poznasz sposoby szlifowania krawędzi soczewek okularowych a takŝe montaŝu i demontaŝu pomocy optycznych. Nabędziesz umiejętności wykonywania napraw wyrobów optycznych. W poradniku zamieszczono: wymagania wstępne, cele kształcenia, materiał nauczania dotyczący: Technologii wykonania pomocy wzrokowych. Mocowanie elementów w czasie obróbki. Szlifowania elementów optycznych. MontaŜu i napraw elementów optycznych. tabele przydatne do wykonywania ćwiczeń, pytania sprawdzające (do jednostki szkoleniowej), ćwiczenia (do jednostki szkoleniowej), sprawdzian postępów (do jednostki szkoleniowej), sprawdzian osiągnięć, wykaz literatury zawierającej treści z zamieszczonego zakresu. Szczególną uwagę zwróć na: umiejętność wyboru odpowiedniej technologii do materiału soczewek, przestrzegania ustalonej kolejności wykonywania pomocy wzrokowych, dobór sposobu mocowania soczewek w czasie obróbki, rodzaje i właściwości róŝnych sposobów mocowania soczewki w oprawie, właściwe dobieranie maszyn szlifujących do ilości wykonywanych prac, umiejętność kontroli wykonanych prac z zachowaniem dopuszczalnych tolerancji, korzystanie z właściwych norm, katalogów, tablic i wzorów obliczeniowych, przestrzeganie zasad bhp i ochrony ppoŝ. na stanowisku pracy. 3

5 Jednostka modułowa 322[16].Z5.03 Wykonywanie pomocy wzrokowych jest częścią modułu Pomoce wzrokowe w programie nauczania zawodu technik optyk 322[16].Z5 Pomoce wzrokowe 322[16].Z5.01 Dobieranie soczewek i opraw okularowych 322[16].Z5.02 Dobieranie soczewek kontaktowych 322[16].Z5.03 Wykonywanie pomocy wzrokowych 322[16].Z5.04 Prowadzenie sprzedaŝy wyrobów i akcesoriów optycznych Schemat układu jednostek modułowych w module 4

6 2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu nauczania jednostki modułowej uczeń powinien umieć: stosować jednostki układu SI, przeliczać jednostki, posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu optyki, fizjologii oczu, elektrotechniki i elektroniki, posiadać umiejętności montaŝu, napraw i konserwacji urządzeń optycznych rozróŝniać podstawowe wielkości optyczne i optometryczne oraz ich jednostki, rozpoznać rodzaje soczewek okularowych, wyznaczyć środek optyczny soczewki, odczytać receptę okularową i ocenić jej poprawność, dobrać soczewki okularowe do opraw okularowych, dobrać i dopasować oprawy okularowe do kształtu głowy i twarzy pacjenta, zmierzyć odległość źrenic do dali i bliŝy, długość zausznika, szerokość mostka, wysokość środka soczewki od dołu tarczy oprawki okularowej, rozpoznać rodzaje pryzmatów, obliczyć działanie pryzmatyczne zdecentrowanej soczewki, dokonywać pomiarów soczewek i opraw, korzystać z róŝnych źródeł informacji, obsługiwać komputer, współpracować w grupie. 5

7 3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej uczeń powinien umieć: wykonać okulary jednoogniskowe sferyczne i sferocylindryczne w oprawce ramkowej metalowej i z tworzywa, w oprawce bezramkowej i półramkowej, naprawić oprawkę okularową metodą klejenia i lutowania twardego, wymienić uszkodzone części oprawki okularowej (zawiasy, zauszniki, nasuwki, nanośniki), przygotować na podstawie zlecenia dokumentację warsztatową w niezbędnym zakresie do wykonania wyrobu, obsłuŝyć urządzenia i sprzęt niezbędny do szlifowania krawędzi soczewek, wiercenia i wykonywania rowków, dopasować element mocujący soczewkę (na przykład oprawkę okularową) do krzywizny soczewki, zastosować uchwyty montaŝowe odpowiednie do materiału i kształtu soczewki, zamocować soczewkę do uchwytu montaŝowego w sposób gwarantujący właściwe ustawienie środka optycznego w gotowym wyrobie, wykonać pomiar odległości źrenic pacjenta do dali i bliŝy, zamocować wykonaną soczewkę róŝnymi sposobami w oprawce, skontrolować napręŝenia w soczewce wywołane mocowaniem i je zlikwidować, wyliczyć wymaganą średnicę soczewki do wielkości elementu mocującego i wymaganego połoŝenia środków optycznych, dokonać wyboru szlifierki ręcznej, automatycznej szablonowej i bezszablonowej w zaleŝności od wymaganej dokładności i kosztów szlifowania, zdecydować o zastosowaniu odpowiedniej techniki montaŝu i napraw, uformować i polerować krawędzie elementów, ocenić jakość wykonanej pomocy wzrokowej, zapisać w dokumentacji technologicznej wykonane czynności, zorganizować i wyposaŝyć stanowisko pracy w niezbędny sprzęt do wykonania okularów i innych pomocy wzrokowych zgodnie z wymaganiami i przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz przeciwpoŝarowych. 6

8 4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Technologia wykonania pomocy wzrokowych Materiał nauczania Technologia wykonywania okularów i innych pomocy wzrokowych wymaga nie tylko sporej wiedzy i precyzji pracy, ale teŝ porządku i czystości oraz systematyczności. Przyjęty raz algorytm postępowania powinien być przestrzegany stale, aby stał się nawykiem. Zapobiegnie to wielu pomyłkom w praktyce. WaŜne jest by zawsze zaczynać pracę od prawego oka- odczyt z recepty, pomiar odległości źrenic, pomiar wysokości, montaŝ soczewki. Wybór prawego oka nie jest przypadkowy patrząc na zdjęcie głowy analizujemy je od prawej strony od góry, obserwując twarz człowieka teŝ patrzymy na prawą część twarzy w tym prawe oko i w naszej kulturze czytamy tekst od tej samej strony. Obserwując okulary moŝemy je obrócić i oglądać z kaŝdej strony, ale okulary na twarzy pacjenta znów zaczniemy obserwować od jego prawej strony. Rozpoczynając prace nad wyrobem optycznym często zawierającym bardzo małe elementy trzeba je zgromadzić w jednym miejscu i nie pogubić w trakcie montaŝu. Dobrze słuŝy do tego celu tacka, na której moŝna łatwo umieścić te elementy, na której jeszcze powinna naleźć się dokumentacja niezbędna do wykonania pracy. KaŜda praca powinna mieć oddzielną tackę. Dla lepszej organizacji pracy tacki mogą mieć róŝne kolory dla oznaczenia prac pilnych, wymagających dodatkowych czynności (na przykład barwienie), wykonanych z róŝnych materiałów i wymagających innego postępowania. Dokumentacja technologiczna Przy wykonywaniu okularów podstawową dokumentacją jest recepta omówiona w pakiecie 322[16].Z1.01, ale nawet, gdy jest kompletna często wymaga uzupełnienia takiego jak: wysokości środków w oprawce, rodzaju i producenta soczewek, wymaganego kąta pantoskopowego, koloru i intensywności zabarwienia, termin wykonania. MoŜna wtedy wszystkie informacje, równieŝ te z recepty zapisać w formularzu zlecenia. Przy bardzo róŝnych formularzach recept taka jednolitość formy zapisu znacznie zmniejsza moŝliwości pomyłek. Jest oczywiste, Ŝe taki dokument musi równieŝ zawierać identyfikację odbiorcy i sposób dostawy. Pacjent Kuberski A. Termin 28 luty Odbiór kurier Konin; ul Polna 14 Kąt pantoskopowy 8 Oprawa typ Bell3456/bl rozmiar / 115 wysokość tarczy 38 kolor niebieski sfera cylinder oś pryzmat baza dodatek Odległość źrenic Wysokość źrenic OP -2,5 +1, OL -1,25 +1, Typ soczewek CR 39/604 producent BGZ powłoka AR Jantar barwa zielony 10% uwagi dodatkowe: polerować krawędzie X P = X L = Y P = Y L = Rys. 1. Przykładowa dokumentacja technologiczna [opracowanie własne] 7

9 Rys. 2. Połączenie zlecenia z dokumentacją technologiczną [opracowanie własne] 8

10 Innym przykładem dokumentacji technologicznej moŝe być przedstawione na Rys. 2 zlecenie klienta na wykonanie usługi. Na rysunku przedstawiono wymiary wysokości i szerokości ustawienia soczewek, natomiast w naroŝnikach pozostawiono miejsce dla adnotacji, kto zamówił do tego zlecenia potrzebne materiały, kto dokonał montaŝu, kto sprawdził zgodność z zamówieniem i normami oraz kto wydał zlecenie i przedstawił klientowi instrukcję uŝytkowania. Na ogół środki tarcz C w oprawach na Rys. 3 nie pokrywają się z punktami recepturowymi O - gdzie powinny się znaleźć środki recepturowe soczewek. Środki recepturowe najczęściej pokrywają się ze środkiem optycznym soczewki, ale przy soczewkach wieloogniskowych czy z działaniem pryzmatycznym mają inne połoŝenie. WaŜne by przepisany na recepcie środek znalazł się przed okiem. Przesunięcia środków moŝna obliczyć ze wzorów x P = (a+d)/2-dp P x L = (a+d)/2-dp L y P = H P - b/2- α/2 y L = H L - b/2- α/2 gdzie: x P przesunięcie soczewki prawej w kierunku nosa (wartości ujemne oznaczają przesunięcie ku skroni) x L przesunięcie soczewki lewej w kierunku nosa y P przesunięcie soczewki prawej w górę y L przesunięcie soczewki lewej w górę (wartości ujemne znaczą opuszczenie w dół) a szerokość tarczy w systemie skrzynkowym b wysokość tarczy w systemie skrzynkowym d odległość między tarczami w systemie skrzynkowym Dp P odległość źrenicy prawego oka od środka nosa Dp L odległość źrenicy lewego oka od środka nosa H P - wysokość źrenicy prawego oka od dołu tarczy H L - wysokość źrenicy lewego oka od dołu tarczy α - kąt pantoskopowy oprawy na głowie pacjenta Rys. 3. Centrowanie soczewki w oprawce okularowej [opracowanie własne] Tak obliczone wartości przesunięć soczewek moŝna zapisać na dodatkowej karcie decentracji lub bezpośrednio na zleceniu. Do zapisu tych wyników moŝna wykorzystać 9

11 soczewki okularowe. Po wyznaczeniu na frontofokometrze środków optycznych (lub recepturowych) soczewek opisujemy stronę nosa literami P i L i nanosimy wielkości obliczonych decentracji w kierunku potrzebnego przesunięcia. Na Rys. 4 cyfra 4 na soczewce prawej oznacza przesunięcie w górę o 4 mm a cyfra 1 przesunięcie 1 mm do nosa, zaś na soczewce lewej 5 mm w górę i 2 mm do nosa. Rys. 4. Dokumentacja warsztatowa zanotowana bezpośrednio na soczewkach [opracowanie własne] Soczewki po oszlifowaniu i zatępieniu krawędzi poddajemy kontroli jakości szlifowania sprawdzając czy nie ma wyszczerbień, czy fazeta jest wykonana prawidłowo na całym obwodzie i czy soczewka ma odpowiedni kształt i wymiar do zamocowania w oprawie. Po skorygowaniu ewentualnych błędów moŝna przystąpić do zamontowania soczewek w oprawie i poddaniu kontroli ustawienia środków recepturowych oraz czystości powierzchni optycznych. NaleŜy takŝe skontrolować kształt oprawy poddanej w czasie montaŝu duŝym napręŝeniom. Po starannym wyczyszczeniu pakujemy wszystkie elementy przeznaczone dla klienta i odnotowujemy na dokumentacji poprawność wykonania. Pomiar odległości źrenic do bliŝy Przy prawidłowym ustawieniu oczu, do patrzenia w dal, osie obu oczu ustawiają się równolegle względem siebie, tak by obrazy obserwowanego przedmiotu padały na środek plamki w kaŝdym oku. MoŜna przyjąć, Ŝe odległość środków źrenic obu oczu jest równa odległości środków gałek ocznych, a zarazem ich punktów obrotu. Gdy przedmiot, na którym skupiamy wzrok zbliŝa się, obie gałki oczne obracają się tak, by osie widzenia przechodziły od obserwowanego przedmiotu przez środek obrotu oka i padały na środek plamki. Oczy wykonują ruch nastawczy zwany konwergencją, zbliŝając źrenice do siebie. 10

12 Rys. 5. Ruch nastawczy źrenic do bliŝy [opracowanie własne] B przedmiot obserwacji N Nos O Środek oka b odległość punktu obserwacji od środka oka r odległość źrenicy od środka obrotu oka p odległość środka oka od środka nosa z przesunięcie źrenicy przy patrzeniu do bliŝy α kąt konwergencji oka Z BNO wynika, Ŝe tgα = p / b, zaś stąd p z r b a przy załoŝeniu symetrii oczu P.D. 2 z r Ruch nastawczy źrenic do bliŝy b z OEG tgα z / r W Tabela 1przedstawiono ruch nastawczy źrenic obu oczu 2 z przy róŝnych rozstawach źrenic do dali i róŝnej odległości przedmiotu obserwacji w [mm] Tabela 1. Ruch nastawczy źrenic obu oczu przy obserwacji bliskich przedmiotów Odległość źrenic Ruch nastawczy obu źrenic 2 z P.D. przy odległości punktu obserwacji b w [cm] przyjęto przy patrzeniu w dal r = 11 mm 60 2,6 1,9 1,3 64 2,8 2,0 1,4 70 3,1 2,2 1,5 11

13 W wielu podręcznikach okulistyki podaje się, Ŝe źrenice zbliŝają się do siebie o 2 mm. Jest to duŝe przybliŝenie nieuwzględniające ani odległości od obserwowanego przedmiotu, ani odległości źrenic do dali. Odległość źrenic zmniejsza się tym bardziej, im bliŝszy jest przedmiot i im większy był rozstaw źrenic do dali. Z Tabela 1 wynika, Ŝe konwergencja obydwu źrenic waha się od 1,3 mm (dla odległości przedmiotu 50 przy P.D. 60 mm) do 3,1 mm (dla odległości przedmiotu 25 cm przy P.D. 70 mm). Receptę na okulary wypisuje się pacjentowi, ale właściwie słuŝy ona optykowi do prawidłowego wykonania okularów. Dla potrzeb optyka okularowego nie jest jednak potrzebna znajomość odległości źrenic, ale środków optycznych szkieł. Przy okularach do dali te wielkości pokrywają się, ale przy okularach do pracy z bliska i oddaleniu szkieł od rogówki o odległość kilkunastu milimetrów te róŝnice są tak znaczne, Ŝe nie sposób ich pominąć. Rys. 6. Ustawienie środków optycznych szkieł do obserwacji bliskich przedmiotów [opracowanie własne] B przedmiot obserwacji F Środek soczewki do dali N Nos O Środek oka S Środek soczewki do bliŝy b odległość punktu obserwacji od środka oka k odległość środka soczewki okularowej od środka oka p odległość środka oka od środka nosa w przesunięcie środka soczewki okularowej do bliŝy α kąt konwergencji oka Z BNO tgα = p / b a z OFS tgα =w/ k stąd p w = k b przy załoŝeniu symetrii oczu P.D. 2 w = k b 12

14 W Tabela 1 przedstawiono przesunięcie środków optycznych obu soczewek = 2 w przy róŝnych rozstawach źrenic do dali i róŝnej odległości przedmiotu obserwacji. Tabela 2. ZbliŜenie środków soczewek okularowych do obserwacji bliskich przedmiotów 2 w w [mm] Odległość źrenic ZbliŜenie środków soczewek 2w P.D. przy przy odległości punktu obserwacji b w [cm] przyjęto patrzeniu w dal k = 27 mm 60 6,5 4,6 3,2 (11 mm od środka obrotu do źrenicy 64 6,9 4,9 3, mm od źrenicy do środka szkła) 70 7,6 5,4 3,8 Widać, Ŝe środki optyczne obydwu szkieł w okularach do bliŝy muszą być przesunięte od 3,2 do 7,6 mm w stosunku do szkieł okularowych do dali. Obliczenia przesunięcia środków optycznych soczewek moŝna wykonać takŝe na podstawie wzoru Ellerbrock a: PD L lub P e L lub P = 1+ d( 1/s -0,001 D) gdzie e L lub P przesunięcie w kierunku nos soczewki prawej lub lewej [mm], PD L lub P odległość źrenicy oka prawego lub lewego od środka nosa [mm], d odległość do punktu obserwacji bliŝy [mm], s odległość soczewki od środka obrotu oka [mm], D moc soczewki do dali w osi 180 o. Rys. 7. Pomiar odległości źrenic do bliŝy oka prawego oznaczenia jak na Rys. 6 [opracowanie własne] Pomiar odległości środków optycznych szkieł do bliŝy jest duŝo łatwiej wykonać niŝ do dali. Wystarczy, bowiem przyłoŝyć linijkę przed oczami pacjenta w odległości od rogówki ok. 15 mm (a dokładnie w przewidywanej odległości soczewek) i ustawić swoje lepiej widzące oko przed środkiem nosa pacjenta. Pacjent powinien patrzeć w badające oko. WaŜne jest ustalenie, w jakiej odległości powinno być oko badającego od pacjenta, o czym 13

15 zorientować się moŝna w czasie wywiadu pytając pacjenta czy potrzebuje okularów do zwykłego czytania z odległości 30 cm, czy do pracy z monitorem komputera ustawionym w odległości 50 cm, czy do blatu przy pracy na stojąco (na przykład w aptece) z odległości cm, czy teŝ czytania nut na fortepianie. Pomiaru odległości źrenic moŝna dokonać specjalnym przyrządem pupilometrem, ale w czasie uŝywania tego przyrządu nie moŝemy tak łatwo obserwować źrenic pacjenta i nie moŝna uŝyć tego przyrządu u osób z zezem i duŝym niedowidzeniem. Pomiar odległości źrenic do dali Wykonanie pomiaru odległości źrenic do dali jest znacznie trudniejsze ze względu na: trudność w patrzeniu pacjenta w dal w gabinecie o ograniczonych wymiarach konieczność spoglądania na odległe przedmioty poprzez zasłaniającego badającego błąd paralaksy powstający przy patrzeniu na podziałkę miarki pod kątem rozpraszanie pacjenta poprzez badającego wykonującego jakieś złoŝone czynności wokół oczu. Wykonanie pomiaru linijką okulistyczną jest jednak moŝliwe, ale trzeba pamiętać o tym, Ŝe przedstawiony poniŝej sposób jest obarczony błędem paralaksy tym większym im większa jest odległość linijki od źrenicy i im większa jest róŝnica rozstawu źrenic pacjenta i badającego. Przy średnich wartościach odległości źrenic i badaniu z 50 cm błąd ten nie przekracza 0,5 mm. Pomiar przeprowadzać naleŝy w dwóch etapach - dla kaŝdego oka oddzielnie. Etap I pomiar dla prawego oka Rys. 8. Etap I pomiar dla prawego oka [opracowanie własne] 1. Stajemy moŝliwie najdalej naprzeciw pacjenta tak by osie oczu były naprzeciw badającego 2. Opieramy linijkę o środek nosa jak najbliŝej oczu pacjenta 3. Zamykamy lub zasłaniamy swoje prawe oko 4. Polecamy pacjentowi patrzeć w swoje otwarte lewe oko 5. Odczytujemy lewym okiem na podziałce linijki wartość M 1 odpowiadającą odległości środka prawego szkła P p od środka nosa 14

16 Etap II pomiar dla lewego oka Rys. 9. Etap II pomiar dla lewego oka [opracowanie własne] 1. Stoimy nadal naprzeciw pacjenta tak jak w etapie I, tak by osie oczu były naprzeciw badającego 2. Trzymamy linijkę nadal opartą o środek nosa jak najbliŝej oczu pacjenta 3. Zamykamy lub zasłaniamy swoje lewe oko 4. Polecamy pacjentowi patrzeć w swoje otwarte prawe oko 5. Odczytujemy prawym okiem na podziałce linijki wartość M 2 odpowiadającą odległości środka lewego szkła P l od środka nosa Pacjentowi z duŝym niedowidzeniem i z zezem, trzeba zasłaniać drugie oko, aby być pewnym, Ŝe patrzy okiem właściwym. Dla technika podanie samej wartości bardzo utrudnia wykonanie pracy. Wykonawca przedmiotu technicznego stawia od razu pytanie, z jaką dokładnością naleŝy wykonać kaŝdy z wymaganych wymiarów. Pytanie jest o tyle zasadne, Ŝe wykonanie przedmiotu bez jakiejkolwiek tolerancji jest po prostu niemoŝliwe, a im mniejszy zakres tolerancji wymiarów tym większy nakład pracy i narzędzi, a co za tym idzie i duŝo wyŝsze koszty. Przy wykonywaniu okularów niedokładne ustawienie środków soczewek wywołuje powstanie dodatkowej (niezamierzonej przez okulistę) mocy pryzmatycznej. Przyjęto, Ŝe przesunięcie środków optycznych szkieł nie powinno dawać dodatkowej mocy pryzmatycznej większej niŝ 0.5 dioptrii pryzmatycznej pod warunkiem, by baza tego dodatkowego pryzmatu była ustawiona do nosa. Co oznacza, Ŝe soczewki dodatnie mogą być zdecentrowane do skroni, a ujemne w kierunku nosa. Wielkości dodatkowego przesunięcia zaleŝne od mocy szkła podano w Tabela 3. Działanie pryzmatyczne przesuniętej soczewki określa tzw. reguła Prentice a P = D x c [pdpt] P moc pryzmatyczna w dioptriach pryzmatycznych D moc soczewki w dioptriach c przesunięcie środka optycznego (decentracja) w centymetrach Tolerancje wysokości soczewek powinny być jeszcze mniejsze i nie powinny przekraczać połowy wartości przesunięcia w poziomie. 15

17 Tabela 3. Dopuszczalne przesunięcie środków optycznych soczewek okularowych powodujące działanie pryzmatyczne 0.5 dioptrii pryzm. bazą ustawioną do nosa Soczewki dodatnie Soczewki ujemne Moc sferyczna tolerancja do skroni [mm] Moc sferyczna tolerancja do nosa [mm]

18 Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Dlaczego przy wykonywaniu okularów i pomocy wzrokowych trzeba przestrzegać ustalonego algorytmu? 2. Od którego oka rozpoczynamy badanie pacjenta? 3. Którą z soczewek (lewą czy prawą) montujemy jako pierwszą? 4. Dlaczego wszystkie elementy pracy układamy na tacy? 5. Jaką rolę odgrywają barwy tacek? 6. Dlaczego przepisanie recepty do dokumentacji technologicznej ułatwia pracę? 7. Jakie niezbędne dane musi zawierać dokumentacja technologiczna? 8. Jakiego niezbędnego wymiaru brakuje na opisie oprawy? 9. Jaki jest wzór na obliczanie przesunięcia środków w poziomie? 10. Jaki jest wzór na obliczanie przesunięcia środków w pionie? 11. Co oznacza wartość α/2? 12. Gdzie naleŝy przesunąć soczewkę przy ujemnej wartości przesunięcia w poziomie? 13. O jaką wielkość trzeba obniŝyć soczewki w okularach do bliŝy w stosunku do dali w tej samej oprawie? 14. Jak naleŝy postąpić przy ujemnej wartości przesunięcia w soczewki w pionie? 15. Gdzie moŝna zapisać obliczone wartości przesunięć soczewek? 16. Jak mierzymy odległość źrenic do bliŝy? 17. W jakiej odległości podczas pomiaru odległości do bliŝy obserwujemy pacjenta? 18. W jakiej odległości podczas pomiaru odległości do bliŝy trzymamy linijkę? 19. Jaki błąd centrowania moŝna popełnić w soczewce dodatniej, a jaki w ujemnej? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Opracuj własny wzór dokumentacji technologicznej niezbędnej do wykonania okularów. Na podstawie poniŝszej recepty i oprawy metalowej zamkniętej, dopasowanej dla kolegi przygotuj dokumentację technologiczną Tabela 1. do ćwiczenia 1 sfera cylinder oś pryzmat baza dodatek Odległość źrenic OP +2,25 +0, OL +2,75 +0, Odległość od rogówki Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dobrać i dopasować oprawę dla koleŝanki lub kolegi, 2) opracować tabelę do zapisu wszystkich niezbędnych danych w czasie wykonywania okularów, 3) wpisać wszystkie znane wartości, 4) dokonać pomiarów brakujących wielkości, 5) dokonać ewentualnej korekty opracowanej tabeli, 6) przedstawić grupie swój projekt i go uzasadnić, 17

19 WyposaŜenie stanowiska pracy: zestaw 5 róŝnych opraw metalowych, nagrzewnica do opraw, narzędzia do dopasowania zauszników, linijka optyczna, papier formatu A4. Ćwiczenie 2 Sprawdź jakość i parametry soczewek okularowych przed podjęciem montaŝu. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) posługując się przygotowaną dokumentacją wybrać odpowiednie soczewki z magazynu podręcznego 2) frontofokometrem zmierzyć moce i wyznaczyć środki oraz osie, 3) skontrolować wyniki pomiaru z dokumentacją technologiczną i opakowaniami soczewek oraz ocenić ich jakość kontrolując stan powierzchni optycznych i przejrzystość, 4) obliczyć wymagane przesunięcia i nanieść na dokumentację lub na soczewki 5) ocenić czy po decentracji soczewki mają potrzebną średnicę do wykonania okularów, 6) zauwaŝone błędy i wątpliwości zgłoś nauczycielowi, 7) przedstaw, które etapy rozwiązania zadania sprawiły Ci trudności. WyposaŜenie stanowiska pracy: dokumentacja z ćwiczenia 1, podręczny magazyn 40 róŝnych soczewek: ze szkła i tworzywa, sferycznych, z astygmatyzmem w tym przynajmniej jedna para odpowiadająca zleceniu, pisak do szkła, frontofokometr, linijka optyczna, papier formatu A4. Ćwiczenie 3 Zmierz linijką optyczną odległość źrenic do bliŝy z 30 cm wszystkim kolegom z grupy, Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zmierzyć odległość źrenic linijką optyczną według metody zawartej w podręczniku dla ucznia, nauczyciel kontroluje czy uczniowie stosują się do zalecanej metody i czy dokonują pomiaru z zalecanej odległości i czy linijka znajduje się w odległości 14 mm od rogówki, 2) zanotować otrzymane wyniki w tabeli 1 do ćwiczenia 3. 3) po zapoznaniu się instrukcją posługiwania się pupilometrem wykonać ponownie pomiary pupilometrem, 4) porównać oba wyniki i powtarzać pomiary gdy wyniki będą róŝniły się więcej niŝ o 2 mm w kaŝdym oku, 5) podjąć dyskusję o zaletach i wadach obu sposobów pomiarów. Przedstawić trudności w wykonywaniu tych pomiarów. Zachowaj tabelę do następnego ćwiczenia. 18

20 WyposaŜenie stanowiska pracy: linijki optyczne po jednej dla kaŝdej pary ćwiczących, kilka pupilometrów, papier formatu A4, poradnik dla ucznia. Tabela 1 do ćwiczenia 3 19

21 Ćwiczenie 4 Zmierz odległości źrenic do dali. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie uczeń powinien: 1) zmierzyć odległość źrenic linijką optyczną według metody zawartej w podręczniku dla ucznia, nauczyciel kontroluje czy uczniowie stosują się do zalecanej metody i czy dokonują pomiaru z zalecanej odległości i czy linijka znajduje się w odległości 14 mm od rogówki, 2) zanotować otrzymane wyniki w tabeli 1 do ćwiczenia 3, 3) wykonać pomiary pupilometrem, 4) porównać oba wyniki i powtarzać pomiary gdy wyniki będą róŝniły się więcej niŝ o 2 mm w kaŝdym oku. 5) zachować tabelę do następnego ćwiczenia WyposaŜenie stanowiska pracy: linijki optyczne - po jednej dla kaŝdej pary ćwiczących, kilka pupilometrów, papier formatu A4, poradnik dla ucznia. Ćwiczenie 5 Dokonaj analizy róŝnic odległości źrenic do dali i bliŝy Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) dokonać obliczeń róŝnicy odległości źrenic do dali i bliŝy u tej samej osoby notując wartości pośrednie na oddzielnej kartce, zsumować kolumny 9 i 10 otrzymując odległość obu źrenic do dali. Następnie zsumować kolumny 3 i 4, aby otrzymać odległość obu źrenic do bliŝy. Odjąć te sumy Ŝeby otrzymać róŝnice między pomiarem do dali i bliŝy dla obu oczu linijką. 2) Wynik zanotować w kolumnie 15. 3) obliczyć teoretyczne zmniejszenie odległości źrenic do bliŝy Teoretyczne zmniejszenie odległości obu źrenic naleŝy obliczyć ze wzoru, pamiętając o zgodności jednostek miary. P.D. 2 w = k przyjąć k=27 mm b Zapisać wyniki w tabeli 1 do ćwiczenia 3 w kolumnie 16 4) obliczyć róŝnice między pomiarem linijką a teoretyczną zmianą odległości i wynik zapisać w kolumnie 17. Porównać wyniki teoretyczne z rzeczywistymi i podjąć próbę wyjaśnienia przyczyn rozbieŝności. 5) przeanalizować wartości róŝnicy dla obu oczu większe niŝ 2 mm i opisać w uwagach. Wyjaśnić wątpliwości z nauczycielem WyposaŜenie stanowiska pracy: kalkulator, papier A4, poradnik dla ucznia. 20

22 Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wskazać konieczność przestrzegania ustalonego algorytmu wykonywania okularów? 2) wyjaśnić, dlaczego badanie pacjenta i wykonywanie okularów zaczynamy od prawego oka? 3) wskazać sposób oznaczania prac wymagających specjalnego traktowania? 4) wymienić wszystkie dane niezbędne w dokumentacji technologicznej? 5) wskazać na brakujący wymiar w opisie na oprawie, który jest niezbędny w wykonaniu obliczeń centrowania soczewek? 6) zmierzyć wszystkie parametry oprawy? 7) obliczyć potrzebne przesunięcia soczewek w oprawie? 8) wyregulować kąt pantoskopowy oprawy dla pacjenta? 9) wskazać kierunki przesunięć, jeśli wyniki obliczeń będą ujemne? 10) wskazać inne miejsce zapisu centrowania poza dokumentacją technologiczną? 11) zmierzyć odległość źrenic do bliŝy linijką i pupilometrem? 12) zmierzyć odległość źrenic do dali linijką i pupilometrem? 13) wykazać zalety i wady pomiaru odległości źrenic linijką? 14) ocenić czy błąd centrowania w soczewkach mieści się w dopuszczalnych granicach? 15) wyjaśnić, dlaczego soczewki dodatnie mogą być wstawione nieco szerzej a ujemne nie? 21

23 4.2. Mocowanie elementów w czasie obróbki Materiał nauczania Na centroskopie Rys. 11 trzeba sprawdzić czy zastosowana wielkość soczewki jest wystarczająca po wykonanej decentracji. Po upewnieniu się, Ŝe soczewka ma właściwe wymiary zakładamy na centroskop uchwyt Rys. 10. Do róŝnych automatów są stosowane róŝne uchwyty, które są przylepiane za pomocą dwustronnie klejących przylepców Rys. 13. Rys. 10. Uchwyty do mocowania soczewek w automatycznych szlifierkach: a) uchwyt magnetyczny b) uchwyt silikonowy c) przyssawka [9] Zastosowanie materiału magnetycznego w uchwycie pozwala na jego łatwe utwierdzenie w centroskopie do czasu przyklejenia soczewki, z kolei uŝycie przyssawki eliminuje potrzebę uŝycia przylepców, ale przyssawki najlepiej trzymają soczewki szklane. Centroskop umoŝliwia przylepienie lub przyssanie uchwytu w dokładnie wyznaczonym miejscu soczewki z zastosowaniem wcześniej ustalonej decentracji. Rys. 11.Centroskop[8] Podziałka centroskopu umoŝliwia przesunięcie obserwowanej soczewki o wymagane przesunięcia w pionie i poziomie a niektóre modele pozwalają równieŝ na ustalenie kąta osi cylindrów i pryzmatów Rys

24 Rys. 12. Podziałka centroskopu[8] Dla zabezpieczenia wewnętrznej strony soczewki od strony wewnętrznej przykleja się folię zabezpieczającą tylną powierzchnię na czas zaciskania soczewki z uchwytem w automacie Rys. 13. KrąŜek przylepców do mocowania soczewek na uchwytach[9] Rys. 14. KrąŜek folii ochronnej do soczewek w czasie obróbki[9] Producenci soczewek okularowych nakładają coraz doskonalsze powłoki, coraz gładsze, bardziej śliskie - oleofobowe, mające ułatwić uŝytkownikom czyszczenie. Dla pracowników warsztatu stanowi to duŝe utrudnienie; soczewki takie trudno jest opisać nawet pisakiem do szkła a przylepce nie trzymają się do tych powierzchni. Trzeba stosować specjalne pisaki i specjalne folie pomiędzy powierzchnię soczewki a zwykłe przylepce. 23

25 Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Na którym przyrządzie sprawdzamy odpowiednią średnicę soczewki? 2. Do czego słuŝą przyssawki? 3. Jaką rolę odgrywają przylepce? 4. Do jakich materiałów uŝywamy przyssawek? 5. Jaka jest najwaŝniejsza rola centroskopu? 6. Gdzie zakłada się folię ochronną? 7. Na jaki okres zabezpieczamy soczewki folią ochronną? 8. Jakie trudności technologiczne występują przy powierzchniach oleofobowych? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Korzystając z centroskopu i szablonu określ minimalną średnicę soczewki przesuniętej o : 3 mm do nosa, 6 mm do nosa, 4 mm do nosa i 3 mm w górę, 3 mm do skroni i 2 mm w dół. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) wyznaczyć środek optyczny soczewki frontofokometrem, 2) wstawić szablon do centroskopu, 3) na podziałce centroskopu dokonać wymaganej decentracji i porównując zarys soczewki z obrysem szablonu, sprawdzić moŝliwość oszlifowania tej soczewki według kształtu tego szablonu przy tym przesunięciu środka. 4) porównać otrzymane wyniki z innymi grupami. WyposaŜenie stanowiska pracy: frontofokometr, centroskop, wycięty gotowy szablon do wybranej oprawy papier formatu A4. Ćwiczenie 2 Zamocuj uchwyt do soczewki szklanej i z tworzywa z uŝyciem centroskopu. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) korzystając z centroskopu zamocować soczewkę szklaną za pomocą przyssawki, a soczewkę z tworzywa za pomocą przylepca do uchwytu. Przed zamocowaniem narysować na soczewce krzyŝ na całej średnicy soczewki pisakiem do szkła. Zastosować decentrację soczewki 2 mm do nosa i 4 mm w górę i praktycznie przekonać się o pewności mocowania soczewki do uchwytów. 24

26 2) porównać pewność zamocowania obu sposobów, przy próbie przesuwania uchwytu i podczas próby obrotu oraz przy próbie odrywania uchwytu. JeŜeli uchwyt przesunął się lub oderwał przed następną próbą zamocuj go ponownie na centroskopie. 3) poznać róŝnicę mocowania przyssawką i przylepcem 4) zapisać w przygotowanej samodzielnie tabeli wyniki tych sześciu badań. WyposaŜenie stanowiska pracy: centroskop, dwie soczewki jedna szklana a druga z tworzywa, uchwyt z przyssawką uchwyt do przylepców z 3-5 dwustronnymi przylepcami papier formatu A4. Ćwiczenie 3 Zamocuj uchwyt z przyssawką do soczewki z uŝyciem centroskopu. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) korzystając z centroskopu zamocować soczewkę szklaną za pomocą przyssawki do uchwytu. 2) przed zamocowaniem narysować na soczewce krzyŝ na całej średnicy soczewki pisakiem do szkła. Zastosować decentrację soczewki 3 mm do skroni i 2 mm w górę. 3) wykonać 2 próby: a. spróbować przesunąć suchy uchwyt b. spróbować oderwać suchy uchwyt 4) jeŝeli uchwyt przesunął się lub oderwał przed następną próbą zamocować go ponownie na centroskopie. 5) zmoczyć uchwyt przez zanurzenie w miseczce z wodą wykonać te dwie próby ponownie. a. spróbować przesunąć mokry uchwyt b. spróbować oderwać mokry uchwyt 6) ocenić oba sposoby mocowania na sucho i mokro. Spróbować wyjaśnić przyczyny innego zachowania uchwytu w stanie suchym i mokrym. WyposaŜenie stanowiska pracy: centroskop, soczewka szklana, miseczka z wodą, ściereczka do wytarcia soczewki i uchwytu po ćwiczeniu papier formatu A4. Ćwiczenie 4 Przyklej folię ochronną do soczewki Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) na centroskopie zamocować soczewkę z tworzywa do uchwytu. Przed zamocowaniem narysować na soczewce przewidywany kształt po oszlifowaniu pisakiem do szkła. 2) zastosować decentrację soczewki 3 mm do nosa i 1 mm w dół. 25

27 3) od strony wewnętrznej przykleić folię ochronną. 4) sprawdzić czy folia nie będzie przeszkadzała w szlifowaniu i czy obejmuje całą powierzchnię uchwytu. 5) zbyt duŝą folię obciąć przed przyklejeniem. WyposaŜenie stanowiska pracy: centroskop, wycięty gotowy szablon do wybranej oprawy, soczewka z tworzywa, uchwyt z dwustronnym przylepcem, folia ochrona, noŝyczki, papier formatu A Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) sprawdzić na centroskopie minimalną średnicę soczewki? 2) ustawić na centroskopie wymagane przesunięcia soczewki? 3) wybierać odpowiedni rodzaj uchwytów do materiału soczewki? 4) mocować uchwyt do soczewki na centroskopie? 5) uzasadnić konieczność uŝywania centroskopu? 6) montować folię ochronną? 7) stosować środki do mocowania soczewek z powłokami oleofobowymi? 8) ustalić wielkość błędów centrowania soczewek przy mocowaniu uchwytów? 26

28 4.3 Szlifowanie elementów optycznych Materiał nauczania Szlifowanie ręczne Na wewnętrzną stronę soczewki przenosi się rysunek tarczy oprawy wodoodpornym pisakiem. W tym celu naleŝy wykonać z kartonu lub sztywnej folii szablon dokładnie pasujący do tarczy w tej oprawie i wyznaczyć środek tarczy w systemie skrzynkowym. Poziomą linię środka tarczy szablonu zamocowanego w oprawce moŝna wyznaczyć stemplem dioptromierza lub przesuwając na stole oprawkę z szablonem przed środkiem pisaka ustawionym na wysokości środka tarczy. wyznaczyć środek tarczy w systemie skrzynkowym Przed rozpoczęciem szlifowania moŝna szklane soczewki naciąć noŝem diamentowym lub krajakiem do szkła 2 mm od wyznaczonego obrysu tarczy i obłupać cęgami do szkła Rys. 15. Skraca to znacznie czas szlifowania. Jest to najbardziej niebezpieczna czynność w czasie całego procesu wykonywania okularów. Pryskające okruchy szkła groŝą nie tylko skaleczeniem rąk, ale mogą łatwo wpaść do oka. Koniecznie trzeba zakładać okulary ochronne, które powinny być stosowane podczas całego procesu wykonywania okularów ze szklanymi soczewkami. Oznakowane soczewki moŝna oszlifować na ręcznych szlifierkach z diamentowymi tarczami Rys. 16. Proces szlifowania przebiega zawsze na mokro z duŝą ilością wody chłodzącej i płuczącej odpady z obróbki i zuŝyty materiał tarczy. Rys. 15, Cęgi do obłupywania szkła[9] Rys. 16, Szlifierki ręczne a) z tarczą fazetową b) z tarczą stoŝkową[8] 27

29 Rys. 17. Cienka soczewka z fazetą [opracowanie własne] Na szlifierkach ręcznych z płaską lub stoŝkową tarczą szlifierską jest trudno uzyskać ładny kształt fazety przy grubszych soczewkach. Zastosowanie tarczy fazetowej pozwala uzyskać kształt fazety na grubszych soczewkach. Szlifierki ręczne wymagają duŝej wprawy i doświadczenia, ale pozwalają na wykonanie nawet bardzo trudnych kształtów Rys. 27 i dokonywanie poprawek w czasie szlifowania automatycznego. Najczęściej jednak słuŝą do zatępiania i wygładzenia krawędzi przy zwykłych automatach. Wykonanie fazety jest niezbędne dla utrzymania soczewki w rowku oprawy. Rys. 18. Grubsza soczewka na tarczy fazetowej [opracowanie własne] Szlifierki z nasypem proszku diamentowego mają róŝne grubości ziarna do szlifowania wstępnego o większych ziarnach i szybszego szlifowania oraz mniejszych ziarnach do dokładnego wykończenia powierzchni. Drobniejsze ziarno pozwala na uzyskanie gładszych powierzchni i krawędzi bez wyszczerbień. Tarcze fazetowe są zawsze wykonywane jako wykończające z drobnym ziarnem. Szlifierki automatyczne Soczewka po zamocowaniu w automacie jest szlifowana do Ŝądanego kształtu według dwóch sposobów: 28

30 N Rys. 19. Szablon kształtu tarczy [opracowanie własne] W automatach szablonowych W automatach bezszablonowych Automaty szablonowe są typowymi maszynami mechanicznie kopiującymi kształt szablonu. Szablon Rys. 19 i soczewka obracają się jednocześnie na tej samej osi. Soczewka dotyka swoim obwodem do tarcz szlifierskich, a szablon do czujnika rozmiaru. Szlifowanie odbywa się tak długo, aŝ czujnik potwierdzi osiągniecie wymaganego kształtu. Pełne automaty mają urządzenie podnoszące głowicę po wykonaniu szlifowania zgrubnego i przesuwają soczewkę na tarczę wykończającą fazetową. Następuje drugi cykl szlifowania, po którym maszyna kopiująca zatrzymuje swą pracę. Rys. 20 Automat szablonowy produkcji krajowej [10] Do wykonania szablonu uŝywa się specjalnych urządzeń kopiujących wewnętrzny kształt tarczy w oprawie lub zewnętrzny kształt atrapy soczewki, wycinając w płytce kształt tarczy Rys. 21. Szablony moŝna równieŝ wykonać ręcznie wycinając wstępnie noŝycami odrysowany kształt tarczy i dokładnie opiłować pilnikiem kontrolując dokładność odwzorowania przez porównywanie kształtu szablonu z kształtem tarczy. 29

31 Rys. 21 Płytka do wycięcia szablonu z otworami mocującymi w automacie[9] Prowadzenie soczewki nad rowkiem fazety odbywa się przez specjalnie ukształtowane krawędzie tarczy szlifierskiej. Powierzchnie szlifujące tarczy mają niewielkie pochylenie ku środkowi rowka a ponadto powierzchnia od frontowej strony soczewki ma powierzchnię o mniej ostrych ziarnach. Jest to tarcza zwana samowodzącą, gdzie soczewka sama ustawia się przed środkiem rowka. Wymaga to duŝej precyzji mechanizmu, który cięŝką głowicę ustawia nad środkiem rowka w tarczy pod wpływem delikatnej siły pochodzącej z soczewki zsuwającej się po pochyłej powierzchni szlifującej. Rys. 22. Brzeg tarczy samowodzącej [opracowanie własne] Automaty bezszablonowe nie wymagają wykonywania szablonu do kaŝdej oprawki, bowiem prowadzenie soczewki nad tarczą odbywa się na drodze sterowania silnikiem podnoszącym głowicę z soczewką. Wielkość unoszenia uzyskuje się drogą elektronicznego przetwarzania kształtu tarczy wcześniej zeskanowanej w urządzeniu skanującym. Rys. 23 Automat szlifierski do szlifowania obwodowego soczewek okularowych [Ogólnopolski Kurier Oftalmiczny] 30

32 W prostszych modelach prowadzenie soczewki nad rowkiem fazety odbywa się tak jak w automatach szablonowych. Tak pracują automaty bezszablonowe zwane 2D, w których opis kształtu soczewki odbywa się w dwóch płaszczyznach tarczy. Ściślej mówiąc kształt tarczy jest opisany we współrzędnych biegunowych gdzie kaŝdej wartości kąta obrotu soczewki przypisana jest odpowiednia wielkość promienia. Nowsze rozwiązania automatów Rys. 23 współpracują ze skanerami uwzględniającymi krzywiznę tarczy ramki i nazywane są 3D jako uwzględniające 3 wymiary przestrzenne kształtu oprawy. Automaty poza podstawową funkcją dopasowania obwodu soczewki do kształtu tarczy w oprawie, często wyposaŝone są w dodatkowe funkcje: wykonywania rowka przy mocowaniu soczewki do oprawy Ŝyłką, wiercenia otworów przy mocowaniu soczewki w oprawach bezramkowych, frezowania nacięć, polerowania krawędzi, zatępiania ostrych krawędzi, modyfikację kształtu soczewki umoŝliwiającej w oprawach bezramkowych i z Ŝyłką zmniejszenie lub powiększenie wymiarów tarczy. Bardziej rozbudowane automaty mają wbudowany skaner oprawy, centroskop a nawet frontofokometr. Do szlifowania soczewek wykonanych z poliwęglanu i trivex u, uŝywa się specjalnych tarcz o bardziej chropowatej powierzchni. Szlifowanie poliwęglanu przeprowadza się bez chłodzenia wodą przy zmniejszonym nacisku soczewki do tarczy, poniewaŝ materiał ten jest nieodporny na działanie rozpuszczalników w tym równieŝ wody. Obrobione powierzchnie dla zmniejszenia wpływu wilgoci trzeba wypolerować. 31

33 Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie są sposoby uzyskania kształtu soczewki zgodnego z tarczą? 2. Jak moŝna skrócić czas szlifowania soczewek szklanych? 3. Jakie zagroŝenia występują przy obróbce szklanych soczewek? 4. Jakich środków ochrony osobistej uŝywa się przy obróbce soczewek szklanych? 5. Jakich tarcz szlifierskich uŝywa się do szlifowania soczewek okularowych? 6. Dlaczego stosuje się dwa rodzaje szlifierek ręcznych? 7. W jakim celu wykonuje się na brzegu soczewki fazetę? 8. Jakie jest główne zastosowanie szlifierek ręcznych? 9. W jaki sposób następuje odwzorowanie kształtu tarczy okularowej na soczewce w automatach szablonowych? 10. W jaki sposób następuje odwzorowanie kształtu tarczy okularowej na soczewce w automatach bezszablonowych? 11. Jakie urządzenia słuŝą do wykonywania szablonów? 12. W jakich automatach stosuje się tarcze samowodzące? 13. Jaki dodatkowe funkcje mogą mieć automaty bezszablonowe? Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Przygotuj soczewkę szklaną do szlifowania ręcznego do oprawy metalowej zamkniętej. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) wykonać z kartonu szablon dokładnie pasujący do tarczy w tej oprawie, 2) wyznaczyć środek tarczy w systemie skrzynkowym, 3) wyznaczyć środek szklanej sferycznej soczewki frontofokometrem, 4) zaznaczyć na szablonie punkt recepturowy przesunięty o 3 mm w kierunku nosa i 2 mm w górę, 5) przyłoŝyć środek soczewki do wykonanego kartonowego szablonu w punkcie recepturowym i odrysować kształt szablonu na soczewce pisakiem do szkła, 6) narysować na soczewce powiększony o 2 mm z kaŝdej strony zarys szablonu, 7) załoŝyć okulary ochronne, 8) połoŝyć soczewkę na miękkiej podkładce tekturowej i naciąć noŝem diamentowym lub krajakiem do szkła soczewkę w miejscu powiększonego szablonu, 9) obłamać zbędne części soczewki cęgami do łupania do szkła. 10) zapakować soczewkę, szablon i oprawę. Opisać swoim nazwiskiem i pozostawić do następnego ćwiczenia WyposaŜenie stanowiska pracy: oprawa metalowa zamknięta o owalnym zarysie tarczy, soczewka szklana sferyczna o mocy około 1,5-2,0 dioptrii z torebką, karton lub sztywna folia do wykonania szablonu, okulary ochronne, cęgi do łupania do szkła, krajak do szkła, pisak do szkła, linijka optyczna, instrukcja stanowiskowa, 32

34 papier formatu A4. Ćwiczenie 2 Oszlifuj na szlifierce ręcznej szklaną soczewkę do rozmiaru tarczy oprawy z jednoczesnym wykonaniem fazety. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) zapoznać się z instrukcja obsługi szlifierki. Sprawdzić jej działanie, pamiętać o uruchomieniu chłodzenia tarczy. 2) załoŝyć okulary ochronne. Wyjętą z torebki soczewkę oszlifować od strony frontowej nadając właściwy kąt tej części fazety, a następnie oszlifować wewnętrzna krawędź. 3) skontrolować wymiar przykładając soczewkę do zamkniętej oprawy i szablonu. Jeśli soczewka jest zbyt duŝa powtarzać szlifowanie na przemian przedniej i tylnej strony soczewki. Zwracać uwagę na jednakową szerokość fazety po obu stronach. 4) delikatnie zatępić zewnętrzne krawędzie fazety soczewki. Rozkręcić zamek oprawy i przymierzyć soczewkę do oprawy zamykając delikatnie zamek ręką. 5) jeśli soczewka ma prawidłowy wymiar zamknąć zamek tarczy oprawy zakręcając wkrętem, gdy soczewka jest zbyt duŝa powtórzyć szlifowanie. Za mała soczewkę wyrzucić i oszlifować następną. 6) zachować oprawę z soczewką i szablonem do następnego ćwiczenia WyposaŜenie stanowiska pracy: poradnik dla ucznia, oprawka metalowa zamknięta o owalnym zarysie tarczy z poprzedniego ćwiczenia, soczewka szklana sferyczna o mocy około 1,5-2,0 dioptrii z przedniego ćwiczenia, szablon z poprzedniego ćwiczenia, okulary ochronne, szlifierka ręczna, instrukcja obsługi szlifierki, papier formatu A4. Ćwiczenie 3 Wyznacz frontofokometrem środek i moc soczewki zamontowanej w oprawie metalowej zamkniętej. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) wykorzystać oprawę z ćwiczenia 2. 2) przyłoŝyć do soczewki szablon i sprawdzić czy środek soczewki jest dokładnie w znaczonym na szablonie miejscu recepturowym. Sprawdzić czy błąd centrowania mieści się w dopuszczalnej tolerancji. Gdy błąd przekracza tolerancje ustalić z nauczycielem dalsze postępowanie. 3) w poprawnie wstawionej soczewce sprawdzić napręŝenia polaryskopem. Ewentualne napręŝenia oznaczyć pisakiem i usunąć szlifując oznaczone miejsca. 4) po stwierdzeniu braku napręŝeń wyczyścić okulary i zakręcony wkręt zamka zabezpieczyć klejem. 5) opisać oprawę i zachować do następnego ćwiczenia. 33

35 WyposaŜenie stanowiska pracy: oprawka metalowa z soczewką z poprzedniego ćwiczenia, szablon z poprzedniego ćwiczenia, okulary ochronne, szlifierka ręczna, polaryskop klej Loctite 290, papier formatu A4. Ćwiczenie 4 Do zamkniętej oprawy metalowej przygotuj do szlifowania lewą szklaną soczewkę cylindryczną. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś: 1) wykonać szablon na szabloniarce, 2) wyznaczyć środek soczewki i oś cylindra 120 o w zapisie cylindra dodatniego frontofokometrem, 3) opisać na soczewce połoŝenie nosa (soczewki lewej) oraz kierunki przesunięcia soczewki do punktu recepturowego przesuniętego o 4 mm w kierunku nosa i 2 mm w górę 4) ustawić na centroskopie soczewkę do zamocowania uchwytu w punkcie recepturowym 5) poprosić nauczyciela o sprawdzenie poprawności ustawienia soczewki, 6) zamocować uchwyt do szlifowania, załoŝyć okulary ochronne, 7) zacisnąć soczewkę w szablonowym automacie szlifującym, 8) załoŝyć szablon do automatu 9) oszlifować soczewkę, wyjąć z automatu, opłukać w wodzie nie zdejmując uchwytu, 10) sprawdzić wymiar przymierzając do oprawki, w miarę potrzeby oszlifować jeszcze raz, 11) soczewkę o poprawnym wymiarze wstawić do oprawy. 12) zapakować okulary i pozostawić do następnego ćwiczenia WyposaŜenie stanowiska pracy: instrukcja obsługi centroskopu, instrukcja obsługi automatu szablonowego, oprawa metalowa z poprzedniego ćwiczenia, soczewka szklana cylindryczna o mocy około 1,5-2,0 dioptrii sferycznych i +1,0, krąŝek do wykonania szablonu, okulary ochronne, centroskop, automat szablonowy, pisak do szkła, linijka optyczna, papier formatu A Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) wskazać sposoby dopasowania kształtu soczewki do oprawy? 2) wyjaśnić cel łupania soczewek szklanych? 3) wskazać na zagroŝenia w czasie obróbki szkła? 34

36 4) uzasadnić potrzebę stosowania środków ochrony osobistej przy obróbce szkła? 5) narysować szkic tarczy do szlifowania ręcznego i w automacie szablonowym? 6) uzasadnić kształt tarczy samowodzącej? 7) uzasadnić konieczność szlifowania soczewek o większej mocy na tarczach fazetowych? 8) wskazać na rolę fazety w oszlifowanej soczewce? 9) wyjaśnić potrzebę zatępiania krawędzi zewnętrznych fazety na soczewkach? 10) przedstawić róŝnice w szlifowaniu automatem szablonowym i bezszablonowym? 11) przedstawić źródła błędów w czasie szlifowania soczewek? 35

37 4.4. MontaŜ i naprawa pomocy wzrokowych Materiał nauczania Oprawki z tworzyw termoplastycznych Oprawy termoplastyczne wykonywane są dwiema technologiami. Oprawa frezowana z płyty, bardziej stabilna w kształcie i precyzyjniej wykonana z rowkiem trójkątnym o kącie 80 o 100 o i głębokości 0,7 mm, Oprawa wykonana metodą wtrysku, tańsza, mniej stabilna i mniej precyzyjniej wykonana z rowkiem okrągłym o szerokości 1,6 mm 2 mm i głębokości 0,6 mm 0,8 mm, W praktyce warsztatowej nie ma większej róŝnicy w sposobie montaŝu soczewek w oprawie. Występujące róŝnice potrzebnych temperatur zaleŝą nie tyle od sposobu wykonania, co od zastosowanego materiału i od czasu, jaki upłynął od wyprodukowania oprawy. Czas nagrzewania zaś od grubości oprawy. Po zweryfikowaniu poprawności kształtu i wielkości nagrzewa się tarcze oprawy przed włoŝeniem soczewki Rys. 24. Po wciśnięciu obu soczewek korygujemy lekkie deformacje oprawy powstałe podczas wciskania soczewek nagrzewając odpowiednie miejsca. Rys. 24. Nagrzewnica do opraw[ogólnopolski Kurier Oftalmiczny] Na końcu montaŝu sprawdza się ustawienie zauszników w stanie rozwarcia i po złoŝeniu. Oprawki z tworzyw termoutwardzalnych Spotyka się oprawy wykonane z materiałów, które nie miękną w czasie podgrzewania a nawet niektóre oprawy z włókien węglowych po nagrzaniu potrafią zmniejszyć swój wymiar. Dlatego opraw tych nie wolno podgrzewać a soczewki wciskać w zimną oprawę wykorzystując spręŝystość oprawy i szlifując soczewki na nieco mniejszy wymiar. Oprawki metalowe zamknięte Rowek w oprawie metalowej ma kształt trójkątny o kącie 80 o 120 o i głębokości 0,5 mm 0,8 mm. Tarcza jest przecięta i zaopatrzona w zamek zakręcany wkrętem o gwincie M1,2 lub M1,4. Ułatwia to włoŝenie soczewki i sprawdzenie jej wielkości. Po włoŝeniu soczewki i lekkim dokręceniu zamka sprawdza się na polaryskopie napręŝenia wywołane miejscowym naciskiem prawy na krawędź soczewki. Wszelkie napręŝenia w soczewkach szklanych, a szczególnie wykonanych z materiałów o wyŝszym współczynniku załamania i fotochromatycznych, usuwa się zmniejszając rozmiar soczewki. Zmniejszanie rozmiaru moŝna dokonać miejscowo, bądź na całym obwodzie. Zbyt małe soczewki moŝna wstawić w oprawę podkładając specjalną taśmę wypełniającą. Oprawki metalowe półotwarte Występują dwa rodzaje tych opraw: z normalnym rowkiem od góry a od dołu z Ŝyłką grubości 0,5 mm 0,6 mm z wystającym elementem wkładanym w rowek soczewki z dwoma odmianami: a) z elementem metalowym będącym częścią oprawy 36