PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU PLANU ADAPTACJI MIASTA GRUDZIĄDZA DO ZMIAN KLIMATU DO ROKU 2030

Transkrypt

1 PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU PLANU ADAPTACJI MIASTA GRUDZIĄDZA DO ZMIAN KLIMATU DO ROKU 2030

2 Prognoza Oddziaływania na Środowisko projektu Planu adaptacji Miasta Grudziądza do zmian klimatu do roku

3 Metryka Dane TYTUŁ DOKUMENTU AUTOR DOKUMENTU (firma/instytucja) NAZWA PROJEKTU Opis Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Plan Adaptacji Miasta Grudziądza do zmian klimatu do roku 2030 Arcadis Sp. z o.o.: Joanna Walewska kierownik zespołu autorów Prognozy Magdalena Jędzura Katarzyna Gańko Opracowanie planów adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców ETAP nr 6 UMOWA Nr 1/2017/DZM z dnia 12 stycznia 2017 RODZAJ DOKUMENTU (sprawozdanie, opis produktu) POUFNOŚĆ Ekspertyza NIE Historia zmian Wersja Autor Data Zmiana 01 Zespół ekspertów Arcadis sp. z o.o Wstępna wersja dokumentu Recenzje dokumentu (Kontrola jakości) Wersja Autor Data - Odniesienie do innych dokumentów Nazwa dokumentu Data opracowania dokumentu Metodyka opracowania projektu miejskiego planu adaptacji 2016 Oferta do Zamówienia pn. Opracowanie planów adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców Podręcznik adaptacji dla miast. Wytyczne do przygotowania Miejskiego Planu Adaptacji do zmian klimatu

4 Streszczenie Wprowadzenie Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Planu adaptacji Miasta Grudziądza do zmian klimatu do roku 2030 (zwana dalej Prognozą) została wykonana w ramach projektu Opracowanie planów adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców realizowanego na zlecenie Ministerstwa Środowiska przez Instytut Ochrony Środowiska - PIB, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - PIB, Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych i Arcadis sp. z o.o. Podstawa prawna i zakres Prognozy Przedmiotem oceny są zapisy postanowień projektu Planu adaptacji Miasta Grudziądza do zmian klimatu do roku 2030 zwanego dalej MPA. Prognoza została opracowana zgodnie z Ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jedn. Dz. U poz. 1405) oraz postanowieniami wydanymi na jej podstawie. Zawartość, główne cele projektowanego dokumentu oraz jego powiązania z innymi dokumentami MPA ma na celu przystosowanie miasta do zmian klimatu, zwiększenie jego odporności na zjawiska ekstremalne oraz zwiększenie potencjału do radzenia sobie ze skutkami zmian klimatu, obserwowanego w mieście. MPA zawiera część diagnostyczną, w której opisano zjawiska klimatyczne wpływające na miasto (takie jak upały, mrozy, oblodzenia, powodzie, susze, śnieg, wiatr), oceniano wrażliwość miasta na te zjawiska oraz możliwości miasta w radzeniu sobie ze zmianami klimatu. W odpowiedzi na zagrożenia klimatyczne ustalono cel główny MPA, cele szczegółowe oraz działania adaptacyjne. MPA zawiera trzy rodzaje działań: działania informacyjno-edukacyjne, służące podnoszeniu świadomości klimatycznej, polegające na rozpowszechnianiu wiedzy o zagrożeniach, ich skutkach, właściwych i niewłaściwych zachowaniach w sytuacji wystąpienia zagrożeń, dobrych praktykach adaptacji oraz działania z zakresu informowania i ostrzegania o zagrożeniach związanych ze zmianami klimatu, działania organizacyjne, polegające na nawiązywaniu współpracy z podmiotami zajmującymi się adaptacją do zmian klimatu, aktualizacji dokumentów planowania przestrzennego i innych dokumentów obwiązujących w mieście, działania techniczne, polegające na wykonaniu inwestycji w środowisku, takie jak m.in.: modernizacja istniejącej i budowa nowej kanalizacji deszczowej, budowa ścieżek rowerowych, budowa węzła multimodalnego wraz z przebudową infrastruktury tramwajowej i drogowej, itp. W MPA określono także zasady wdrożenia działań adaptacyjnych (podmioty odpowiedzialne, ramy finansowania, wskaźniki monitoringu, założenia dla ewaluacji oraz aktualizacji MPA). MPA jest powiązany z dokumentami poświęconymi adaptacji do zmian klimatu szczebla międzynarodowego, wspólnotowego i krajowego. Jest to przede wszystkim Biała księga. Adaptacja do zmian klimatu: europejskie ramy działania będąca odpowiedzią UE na przyjęty w 2006 r. na forum Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNCCC) Program działań z Nairobi w sprawie oddziaływania, wrażliwości i adaptacji do zmian klimatu. Z zapisów Białej Księgi wynika opracowany w Polsce Strategiczny Plan Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany 4

5 klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 (SPA 2020), w którym jedno z zaplanowanych działań dotyczy opracowania planów adaptacji w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców. MPA jest powiązany także z krajowymi dokumentami strategicznymi, w szczególności takimi jak: Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Krajowa Polityka Miejska do 2020 roku, Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego : Regiony, miasta, obszary wiejskie. Z punktu widzenia celów Prognozy istotne są przede wszystkim powiązania MPA z dokumentami miejskimi, których oddziaływanie na środowisko, będące skutkiem realizacji ich ustaleń, może kumulować się z oddziaływaniem będącym wynikiem wdrożenia założeń MPA. Do tych dokumentów należą: Strategia Rozwoju Miasta Grudziądza na lata , Program Ochrony Środowiska dla Gminy - miasto Grudziądz na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata , Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego miasta Grudziądza, Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy - miasto Grudziądz. Aktualizacja założeń do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Gminy miasto Grudziądz, Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Gminy - miasto Grudziądz. Metody zastosowane przy sporządzaniu Prognozy Główną metodą analizy i oceny oddziaływania MPA na środowisko były metody macierzowe polegające na zestawieniu w formie tabelarycznej poszczególnych elementów służących ocenie. Wykorzystano je do analizy i oceny wpływu MPA na osiągniecie celów ochrony środowiska oraz analizy i oceny oddziaływania MPA na elementy środowiska. W ocenie przyjęto pięciostopniową skalę: (1) działanie adaptacyjne służy bezpośrednio realizacji celu; jego oddziaływania na środowisko będą korzystne, (2) działanie adaptacyjne pośrednio może przyczynić się do realizacji celu; jego oddziaływanie na środowisko jest raczej korzystne, (3) działanie adaptacyjne nie ma wpływu na realizację celu, jest neutralne, (4) działanie adaptacyjne nie służy realizacji celu; może negatywnie oddziaływać na środowisko, ale możliwe jest minimalizowanie tego oddziaływania, (5) działanie pozostaje w sprzeczności z realizacją celu; może znacząco negatywnie oddziaływać na element środowiska, na którego ochronę ukierunkowany jest cel; możliwości minimalizowania tego oddziaływania są ograniczone. Charakter i stan środowiska. Problemy ochrony środowiska Rozpoznanie stanu środowiska pozwala stwierdzić, że najważniejszymi problemami ochrony środowiska w mieście są: niewystarczający udział terenów zieleni w mieście, zwłaszcza na obszarach charakteryzujących się zwartą zabudową, potrzeba łagodzenia skutków miejskiej wyspy ciepła obejmującej tereny położone w centrum miasta, na obszarze zwartej zabudowy śródmiejskiej oraz na obszarze wielkopowierzchniowych obiektów handlowych, zakładów przemysłowych oraz terenów poprzemysłowych, coraz częstsze występowanie nawalnych opadów deszczu, skutkujących występowaniem podtopień ulic, zalaniem budynków mieszkalnych, usługowych, utrudnieniami w przemieszczaniu pojazdów, szczególnie w miejscach z niewystarczającą wydolnością systemów kanalizacyjnych, niedostatecznie rozwiniętym systemem kanalizacji oraz nadmiernym uszczelnieniem powierzchni terenu (zbyt małą retencją), rosnąca ilość burz z towarzyszącymi im silnymi porywami wiatru, skutkujących utrudnieniami w transporcie, stratami materialnymi w wyniku zalania lub uszkodzenia (grad, powalone drzewa) obiektów, zwiększenie częstotliwości występowania oraz czasu trwania fal upałów, skutkujących pogorszeniem warunków życia mieszkańców miasta, szczególnie grup wrażliwych (osoby starsze, dzieci, osoby przewlekle chore), 5

6 potrzeba poprawy jakości powietrza w zakresie ograniczenia stężeń zanieczyszczeń pyłowych wpływając na poprawę warunków życia mieszkańców miasta, potrzeba ograniczenia wykorzystywania dla celów ogrzewania domów niskosprawnych kotłów węglowych wykorzystujących paliwo stałe, mających niekorzystny wpływ na jakość powietrza, potrzeba ograniczenia wielkości emisji zanieczyszczeń ze źródeł komunikacyjnych. Ocena wpływu MPA na osiągnięcie celów ochrony środowiska Większość spośród 18-stu zaproponowanych w opracowaniu Plany Adaptacji dla miasta Grudziądza, działań adaptacyjnych do zmian klimatu charakteryzuje się korzystnym wpływem na więcej niż jeden istotny cel ochrony środowiska oraz na większość celów adaptacyjnych. Wybrana do realizacji opcja pierwsza, obejmująca najszerszy zbiór działań, odpowiada na zidentyfikowane problemy adaptacyjne Grudziądza. Przy ocenie skupiono się na świadomości ekologicznej, krajobrazie, dziedzictwie kulturowym oraz dobrach materialnych, zasobach naturalnych, powietrzu atmosferycznym wraz z klimatem, wodach, warunkach życia i zdrowia ludzi, powierzchni ziemi, różnorodności biologicznej, zwiększeniu odporności miasta na występowanie przekroczeń norm stężeń i smogu, zwiększeniu odporności miasta na występowanie ekstremalnych zjawisk opadowych, w tym deszczy nawalnych, powodzi od strony rzek oraz powodzi nagłych/miejskich, zwiększeniu odporności miasta na występowanie ekstremalnych zjawisk termicznych (fal upałów, wyższych temperatur maksymalnych, zjawiska miejska wyspa ciepła ). Analiza i ocena przewidywanych znaczących oddziaływań MPA na środowisko Analiza i ocena oddziaływania MPA na środowisko została wykonana przy pomocy macierzy i zgodnie z przyjętą skalą. Poniżej przedstawiono analizę niekorzystnych oddziaływań na środowisko: 1) różnorodność biologiczna, rośliny i zwierzęta - zidentyfikowano dwa działania mogące mieć niekorzystny, wpływ na różnorodność biologiczną oraz stan zwierząt i roślin. Działania te to: regularna pielęgnacja i wycinka drzew stwarzających zagrożenie w czasie silnych wiatrów w pobliżu zabudowań (działanie 20.b) oraz Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej i innych budynków (działanie 21.b), 2) warunki życia i zdrowia ludzi - Plan Adaptacji do zmian klimatu dla Grudziądza ma na celu poprawę warunków życia ludzi w mieście. Nie stwierdzono działań mających niekorzystny wpływ w tym obszarze. Większość działań została zidentyfikowana jako mające pozytywne lub raczej pozytywne oddziaływanie na warunki życia ludzi, 3) powierzchnia ziemi i gleby - większość działań zaproponowanych w MPA będzie miała neutralny wpływ na stan i zasoby powierzchni ziemi i gleby. Zidentyfikowane zostały działania, które wpłyną pozytywnie na gleby ale są też działania, które nie będą służyły lub będą w sprzeczności z realizacją tego celu ochrony środowiska. Działania te to: budowa nowych ścieżek rowerowych (34.a) oraz sukcesywna modernizacja istniejącej i budowa nowej sieci kanalizacji deszczowej wraz z urządzeniami podczyszczającymi (20.a), 4) wody - na podstawie analizy działań adaptacyjnych do zmian klimatu miasta Grudziądza stwierdzono, że większość zaproponowanych działań będzie mieć pozytywne lub neutralne oddziaływanie na stan i zasoby wody. Zidentyfikowane zostało jedno działanie, które może niekorzystnie wpłynąć w tym obszarze budowa fontann, kurtyn wodnych, zacienionych placów zabaw, ulicznych zdrojów wody pitnej, 6

7 5) powietrze i klimat - analiza działań adaptacyjnych do zmian klimatu miasta Grudziądza wskazuje, że większość zaproponowanych działań będzie mieć pozytywne oddziaływanie na jakość powietrza atmosferycznego i klimat (np. termomodernizacja budynków, program wymiany źródeł ciepła, wprowadzenie stref ograniczonego ruchu pojazdów). Nie zostały zidentyfikowane działania, które mogłyby mieć istotne negatywne oddziaływanie na jakość powietrza, 6) zasoby naturalne - analiza działań adaptacyjnych do zmian klimatu miasta Grudziądza wskazuje, że działania zaproponowane w MPA będą miały neutralny wpływ na zasoby naturalne, 7) zabytki - analiza działań adaptacyjnych do zmian klimatu wskazuje, że większość zaproponowanych działań będzie mieć pozytywne oddziaływanie na stan zabytków natomiast nie będzie miała wpływu na ich zasoby. Wskazano jedno działanie, które może potencjalne nie służyć realizacji tego celu, tj. działanie 38.b stworzenie systemu poboru opłat za korzystanie z miejskiej kanalizacji deszczowej, 8) krajobraz - analiza działań adaptacyjnych do zmian klimatu, nie wskazała działań mogących negatywnie oddziaływać na krajobraz, 9) dobra materialne - analiza działań adaptacyjnych do zmian klimatu wskazuje, że większość zaproponowanych działań będzie mieć pozytywne oddziaływanie na stan zabytków natomiast nie będzie miała wpływu na ich zasoby. Wskazano jedno działanie, które może potencjalne nie służyć realizacji tego celu, tj. działanie 38.b stworzenie systemu poboru opłat za korzystanie z miejskiej kanalizacji deszczowej, 10) powiązania przyrodnicze - analiza działań adaptacyjnych do zmian klimatu dla miasta Grudziądza wykazała, że większość zaproponowanych działań będzie miało neutralny wpływ na powiązania przyrodnicze między elementami środowiska. Oddziaływanie postanowień MPA na obszary Natura 2000 Planowane działania zawarte w projekcie MPA dla miasta Grudziądza nie będą miały wpływu na stan zachowania obszarów Natura 2000, jak również na przedmioty ochrony obszarów. Zakłada się, iż planowane działania będą miały pozytywny wpływ na środowisko przyrodnicze w mieście. Po wprowadzeniu działań powinna nastąpić poprawa warunków wodnych jak i poprawa jakości powietrza. Poprawa stanu środowiska w mieście jak i większa świadomość społeczeństwa może pośrednio przyczynić się do poprawy warunków w obszarze Natura Przy planowaniu ścieżek rowerowych, zaleca się również omijanie obszaru Natura Aby w jak największym stopniu ograniczyć możliwość niszczenia i penetracji obszaru przez ludzi. Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji MPA Wdrożenie działań adaptacyjnych przyczyni się do rozwiązania głównych problemów środowiskowych w mieście. W sytuacji odstąpienia od realizacji działań adaptacyjnych można spodziewać się m.in.: braku rozbudowy i modernizacji sieci kanalizacji deszczowej, co wpłynie na coraz częstsze lokalne podtopienia miasta; braku poprawy jakości powietrza, w związku z brakiem likwidacji uciążliwych źródeł z indywidualnego ogrzewania domów oraz brakiem rozwoju i popularyzacji systemu transportu publicznego, pozwalającego na ograniczenie emisji komunikacyjnej; 7

8 braku rozwoju terenów zieleni, szczególnie w miejscach najbardziej potrzebnych, tj. w silnie zurbanizowanej centralnej części miasta; tereny zieleni w przestrzeni miejskiej pełnią istotną rolę przyczyniając się do zwiększenia odporności miasta na skutki zmian klimatu, wpływają korzystnie na wiele komponentów środowiska oraz na warunki życia ludzi; w MPA znajduje się szereg działań zarówno planistycznych, organizacyjnych jak i technicznych, mających na celu utrzymanie i rozwój terenów zieleni w przestrzeni miejskiej; braku podejmowania działań łagodzących odczuwanie wysokich temperatur przez mieszkańców miasta, jak np. wykonywanie zacienień placów zabaw, przystanków komunikacji miejskiej, zwiększenie dostępności wody do picia itp., braku poprawy systemu ostrzegania i informowania o niebezpieczeństwach związanych ze zjawiskami pogodowymi w mieście, braku systemu retencjonowania wód opadowych, co wpłynie niekorzystnie na stan gleb, roślinności oraz zasobów wodnych miasta, niewystarczającej wiedzy mieszkańców miasta Grudziądza o skutkach zachodzących zmian klimatu oraz sposobach radzenia sobie z konsekwencjami gwałtownych zdarzeń. Informacja o możliwym transgranicznym oddziaływaniu MPA na środowisko Nie wystąpi transgraniczne oddziaływanie projektu MPA na środowisko. Zasięg dokumentu jest ograniczony do terenu w granicach administracyjnych miasta, które jest zlokalizowane w znacznej odległości od granic państwowych. Nie występują powiązania przyrodnicze pomiędzy obszarem, w którym położone jest miasto oraz obszarami poza granicami kraju. Rozwiązania mające na celu ograniczanie, zapobieganie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko Stosując odpowiednie rozwiązania można w znacznym stopniu zapobiec lub ograniczyć potencjalne negatywne oddziaływania na środowisko. Do rozwiązań tych zalicza się przede wszystkim środki administracyjne, w tym działania organizacyjne oraz zabiegi techniczne. Największy potencjał mają środki administracyjne ze względu na fakt, że dotyczą one etapu planowania danej inwestycji przed przystąpieniem do realizacji. Korzystając ze środków administracyjnych można neutralizować potencjalny negatywny wpływ ograniczając jednocześnie konieczność stosowania kosztownych zabiegów technicznych. Duże znaczenie mają również działania organizacyjne, które mogą być komplementarne względem środków administracyjnych. Rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w MPA Rozwiązania alternatywne powinny być wskazane na etapie procedury oddziaływania na środowisko poszczególnych projektów. W MPA nie ma informacji technicznych, które pozwoliłby na przeprowadzenie skutecznej analizy wariantów alternatywnych w odniesieniu do planowanych przedsięwzięć. Ze względu na duży poziom ogólności MPA, szczegółowe rozwiązania w tym zakresie będą wprowadzane na etapie realizacji inwestycji wynikających z dokumentu. Trudności napotkane przy opracowaniu Prognozy wynikające z luk wiedzy Z uwagi na specyfikę ocen prognostycznych, także i niniejsza Prognoza obarczona jest pewną dozą niepewności. Wpływa na to wysoki stopień ogólności oraz specyfika dokumentu, która nie pozwala na zidentyfikowanie wszystkich możliwych efektów sumarycznych i synergicznych jakie lokalnie wystąpią w środowisku miasta oraz jego otoczenia. Propozycje dotyczące metod analizy skutków realizacji postanowień MPA dla środowiska 8

9 W MPA zaproponowano łącznie 33 wskaźniki, w tym 18 wskaźników produktu, 7 rezultatu i 8 oddziaływania, które zostały przypisane do poszczególnych działań. Część wskaźników odnosi się także do ochrony środowiska. Proponowane wskaźniki pokażą czy planowane działanie będzie miało pozytywny wpływ na zakładany cel, jak również pośrednio wskażą jak ulepszyć planowane/ realizowane działanie aby przyniosło lepszy skutek. ********************************************************************************** MPA powstał w odpowiedzi na jeden z najważniejszych problemów ochrony środowiska, jakim są zmiany klimatu i potrzeba adaptacji do skutków tych zmian. Działania adaptacyjne będą realizowane w celu poprawy warunków życia w mieście i zwiększenia bezpieczeństwa mieszkańców miasta Grudziądza. Ukierunkowane są na łagodzenie zagrożeń wynikających z zagrożeń klimatycznych dla sektorów gospodarki wodnej, zdrowia publicznego, transportu oraz terenów zabudowy mieszkaniowej o wysokiej intensywności, które w pracach nad MPA oceniono jako najbardziej wrażliwe w mieście. Działania adaptacyjne są spójne z polityką UE i kraju w zakresie adaptacji do zmian klimatu. Są także spójne z polityką rozwoju miasta wyrażoną w dokumentach strategicznych i planistycznych obowiązujących w mieście. MPA jest powiązany z tymi dokumentami i będzie powodować wzmocnienie pozytywnych oddziaływań założeń tych dokumentów na środowisko, w szczególności w zakresie zwiększania powierzchni i poprawy jakości terenów zielonych oraz ochrony różnorodności biologicznej, zwiększenia retencji powierzchniowej i spowolnienia odpływu wód, sprawnego odprowadzenia wód opadowych podczas nawalnych opadów deszczu, ochrony zdrowia mieszkańców szczególnie przed skutkami wysokich temperatur, występowania gwałtownych burz i towarzyszących im silnych porywów wiatru, a także poprawy jakości powietrza. 9

10 Spis treści Prognoza Oddziaływania na Środowisko projektu Planu adaptacji Miasta Grudziądza do zmian klimatu do roku Wprowadzenie Podstawa prawna i zakres Prognozy Zawartość, główne cele MPA oraz jego powiązania z innymi dokumentami Charakterystyka MPA Powiązanie MPA z dokumentami szczebla międzynarodowego, wspólnotowego i krajowego Powiązanie MPA z dokumentami strategicznymi i planistycznymi szczebla regionalnego i lokalnego Analiza zgodności zapisów MPA z zasadą zrównoważonego rozwoju Metody zastosowane przy sporządzaniu Prognozy Metody Tryb pracy Charakter i stan środowiska. Problemy ochrony środowiska Charakter i stan środowiska na obszarze miasta Grudziądza Różnorodność biologiczna, flora i fauna, w tym obszary podlegające ochronie Powiązania przyrodnicze Położenie fizyczno - geograficzne i morfologia terenu Budowa geologiczna Gleby Zasoby naturalne Osuwiska, tereny zagrożone występowaniem ruchów masowych ziemi Wody powierzchniowe oraz zagrożenie powodziowe Wody podziemne Gospodarka wodno-ściekowa Powietrze atmosferyczne Warunki klimatyczne Dziedzictwo kulturowe (zabytki) Dobra materialne Krajobraz Warunki życia i zdrowie ludzi Problemy ochrony środowiska na obszarze miasta Grudziądza, w tym te, które mogą być rozwiązane poprzez realizację Planu Adaptacji

11 6 Ocena wpływu MPA na osiągnięcie istotnych celów ochrony środowiska Cele dotyczące różnorodności biologicznej, roślin i zwierząt Cele dotyczące warunków życia i zdrowia ludzi Cele dotyczące ochrony powierzchni ziemi, gleby Cele dotyczące ochrony wód Cele dotyczące ochrony powietrza atmosferycznego Cele dotyczące ochrony zasobów naturalnych Cele dotyczące ochrony dziedzictwa kulturowego i dóbr materialnych Cele dotyczące ochrony krajobrazu Cele dotyczące świadomości ekologicznej Analiza i ocena przewidywanych znaczących oddziaływań na środowisko Oddziaływanie MPA na różnorodność biologiczną, rośliny i zwierzęta Oddziaływanie MPA na warunki życia i zdrowia ludzi Oddziaływanie MPA na powierzchnię ziemi i gleby Oddziaływanie MPA na wody Oddziaływanie MPA na powietrze i klimat Oddziaływanie MPA na zasoby naturalne Oddziaływanie MPA na zabytki i dobra materialne Oddziaływanie MPA na krajobraz Oddziaływanie MPA na powiązania między elementami środowiska Oddziaływanie skumulowane MPA na środowisko Oddziaływanie postanowień MPA na obszary Natura Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji MPA Informacja o możliwym transgranicznym oddziaływaniu MPA na środowisko Rozwiązania mające na celu ograniczanie, zapobieganie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko Rekomendacje dotyczące dokumentu MPA Zalecenia dotyczące rozwiązań mających na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań Rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w MPA Trudności napotkane przy opracowaniu Prognozy wynikające z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy Propozycje dotyczące metod analizy skutków realizacji postanowień MPA dla środowiska Wykorzystane materiały

12 Spis załączników 1) Pisma RDOS i PWIS dotyczące zakresu i szczegółowości prognozy oddziaływania na środowisko 2) Analiza i ocena wpływu MPA na osiągnięcie celów ochrony środowiska 3) Analiza i ocena oddziaływania MPA na środowisko 4) Analiza i ocena skumulowanego oddziaływania MPA na środowisko 5) Oświadczenie autora, a w przypadku gdy wykonawcą prognozy jest zespół autorów kierującego tym zespołem, o spełnieniu wymagań, o których mowa w art. 74a ust. 2 12

13 Wykaz skrótów BDOT Baza Danych Obiektów Topograficznych BO Budżet Obywatelski CBA Analiza kosztów i korzyści społecznych (ang. Cost-Benefit Analysis) GIS Systemy Informacji Geograficznej GUS Główny Urząd Statystyczny GZWP Główny Zbiornik Wód Podziemnych IETU Instytut Ekologii Terenów Uprzemysłowionych IMGW Instytut Meteorologii i gospodarki Wodnej - Państwowy Instytut Badawczy IOŚ Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy ISOK Informatyczny system osłony kraju przed nadzwyczajnymi zagrożeniami JCWP Jednolita Część Wód Powierzchniowych JCWPd Jednolita Część Wód Podziemnych KPM Krajowa Polityka Miejska KPZK Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 MCA Analiza wielokryterialna (ang. Multi-Criteria Analysis) MPA Miejski Plan Adaptacji do zmian klimatu MPZP Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego MRP Mapy ryzyka powodziowego MŚ Ministerstwo Środowiska MWC Miejska wyspa ciepła MWiO Miejskie Wodociągi i Oczyszczalnia Sp. o. o. MZP Mapy zagrożenia powodziowego NFOŚiGW Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej OChK Obszar Chronionego Krajobrazu PA Potencjał adaptacyjny PGN Plan gospodarki niskoemisyjnej PIG Państwowy Instytut Geologiczny Państwowy Instytut Badawczy POŚ Program ochrony środowiska P&R Park&Ride; Parkuj i Jedź PSP Państwowa Straż Pożarna PZRP Plan zarządzania ryzykiem powodziowym RDOŚ Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska SEAP Sustainable Energy Action Plan; Plan Zrównoważonego Zarządzania Energią SOOŚ Strategiczna ocena oddziaływania na środowisko SOR Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju SPA 2020 Strategicznego Planu Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 SUiKZP Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego UE Unia Europejska UNFCCC Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu Ustawa OOŚ Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jedn. Dz. U poz. 1405) WIOŚ Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska WORP Wstępna ocena ryzyka powodziowego ZE Zespół Ekspertów ZM Zespół Miejski 13

14 1 Wprowadzenie Prognoza oddziaływania na środowisko projektu Planu adaptacji do zmian klimatu Miasta Grudziądza do roku 2030 (zwana dalej Prognozą) została wykonana w ramach projektu Opracowanie planów adaptacji do zmian klimatu w miastach powyżej 100 tys. mieszkańców realizowanego na zlecenie Ministerstwa Środowiska zgodnie z umową Nr 1/2017/DZM z dnia 12 stycznia 2017 r. przez Konsorcjum Instytutu Ochrony Środowiska Państwowego Instytutu Badawczego, Instytutu Meteorologii i Gospodarki Wodnej Państwowego Instytutu Badawczego i Arcadis sp. z o.o. Projekt jest współfinansowany ze środków UE (Fundusz Spójności w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko). Celem Prognozy jest ocena wpływu projektowanego dokumentu na osiągniecie celów ochrony środowiska, ocena oddziaływania na poszczególne elementy środowiska oraz wskazanie rozwiązań służących lepszemu wdrożeniu celów środowiskowych lub mających na celu ograniczanie, zapobieganie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko. Przedmiotem oceny są zapisy projektu Planu adaptacji do zmian klimatu Miasta Grudziądza do roku 2030 zwanego dalej MPA. 2 Podstawa prawna i zakres Prognozy Prognoza została opracowana zgodnie z Ustawą z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jedn. Dz. U poz zwanej dalej Ustawą OOŚ) oraz postanowień zawartych w pismach: - Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Bydgoszczy, pismo WOO MDI z dnia r., - Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Bydgoszczy, pismo NNZ z dnia r., określających wymagany zakres i szczegółowość Prognozy. W piśmie z RDOŚ ustalono wymóg pełnego zakresu Prognozy, a zatem w niniejszym opracowaniu uwzględniono w całości zapis art. 51 ust. 2 oraz art. 52 ust. 1 i 2 Ustawy OOŚ. RDOŚ zwrócił uwagę na potrzebę przedstawienia zagadnień obejmujących: 1. Informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązań z innymi dokumentami; 2. Ocenę wpływu planowanego sposobu zagospodarowania i użytkowania terenu na środowisko, w tym przyrodnicze wraz z określeniem jego przewidywanej skali i intensywności (powierzchnia terenu, intensywność zagospodarowania); Ponadto w prognozie należy przedstawić: 1. Opis specyficznych lokalnych uwarunkowań geograficznych, społecznych i gospodarczych, 2. Identyfikację ryzyk związanych ze zmianami klimatu w mieście, 14

15 3. Opis obszarów wzajemnej wrażliwości i sprzężenia miasto-klimat, z uwzględnieniem następujących zagadnień: miejska wyspa ciepła: odmienny bilans energetyczny miasta w stosunku do przestrzeni przyrodniczej, kontrasty termiczno-wilgotnościowe: przestrzenne, dobowe i sezonowe, pogarszające sanitację powietrza, regionalne zaburzenia w warstwie strumieni przemieszanego powietrza przypowierzchniowego, zapylenie atmosfery pochodzenia antropogenicznego, lokalny wzrost liczby dni z zachmurzeniem, lokalne występowanie opadów konwekcyjnych o bardzo dużym natężeniu, krótkim czasie trwania i ograniczonej lokalnie przestrzeni stanowiące duże zagrożenie dla ludności oraz infrastruktury miejskiej, występowanie lokalnych powodzi błyskawicznych, zaburzenie ustroju hydrologicznego miejskich cieków, obniżanie stanu wód gruntowych poprzez wprowadzanie wielkoobszarowych powierzchni nieprzepuszczalnych, a w konsekwencji zerwanie łączności hydraulicznej; 4. Ocenę przewidywanych działań adaptacyjnych w poszczególnych obszarach wraz z uzasadnieniem wyboru najkorzystniejszej opcji adaptacji; 5. Analizę zgodności zapisów Planu z zasadą zrównoważonego rozwoju; 6. Wskazanie czy sporządzenie projektu dokumentu wraz z prognozą oddziaływania na środowisko będzie współfinansowane ze środków Unii Europejskiej (Fundusz Spójności w ramach Programu Infrastruktura i Środowisko) Państwowy Wojewódzki Inspektor Sanitarny w swoim piśmie zgodził się na proponowany zakres prognozy, stwierdzając, iż pozwoli ona na właściwą ocenę projektowanych ustaleń planu pod względem wymagań higienicznych i zdrowotnych. W poniższej tabeli przedstawiono umiejscowienie treści wynikających z ustawowego zakresu prognozy w strukturze niniejszego dokumentu. Tabela 1 Zakres merytoryczny Prognozy wg Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (tekst jedn. Dz. U poz. 1405) w strukturze opracowania Zakres Prognozy według Ustawy art. 51 ust. 2 pkt 1 lit. a informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami art. 51 ust. 2 pkt 1 lit. b informacja o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy art. 51 ust. 2 pkt 1 lit. c propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania Miejsce w strukturze Prognozy Rozdz. 3 Rozdz. 4 Rozdz.14 15

16 Zakres Prognozy według Ustawy art. 51 ust. 2 pkt 1 lit. d informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko art. 51 ust. 2 pkt 1 lit. e streszczenie w języku niespecjalistycznym art. 51 ust. 2 pkt 1 lit. f oświadczenie autora, a w przypadku, gdy wykonawcą prognozy jest zespół autorów kierującego tym zespołem, o spełnieniu wymagań, o których mowa w art. 74a ust. 2, stanowiące załącznik do prognozy art. 51 ust. 2 pkt 2 lit. a określa, analizuje i ocenia: istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu art. 51 ust. 2 pkt 2 lit. b - stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem art. 51 ust. 2 pkt 2 lit. c - istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie art. 51 ust. 2 pkt 2 lit. d - cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu, art. 51 ust. 2 pkt 2 lit. e - przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko, a w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne - z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy; art. 51 ust. 2 pkt 3 lit. a przedstawia: rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru art. 51 ust. 2 pkt 3 lit. b - biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu oraz cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, w tym wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy art. 52 ust. 2 W prognozie oddziaływania na środowisko ( ) uwzględnia się informacje zawarte w prognozach oddziaływania na środowisko Miejsce w strukturze Prognozy Rozdz. 10 Streszczenie (na początku Prognozy) Załączniki Rozdz. 5 Rozdz. 5 oraz załącznik 3 Rozdz. 5 Rozdz. 6 Rozdz. 7 Rozdz. 11 Rozdz. 8 Rozdz. 3 16

17 Zakres Prognozy według Ustawy sporządzonych dla innych, przyjętych już, dokumentów powiązanych z projektem dokumentu będącego przedmiotem postępowania Pismo znak: WOO MDI Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Bydgoszczy, z czerwca 2018 roku Państwowego Wojewódzkiego Inspektora Sanitarnego w Bydgoszczy, pismo z dnia 26 czerwca 2018, znak: NN Miejsce w strukturze Prognozy wszystkie rozdziały wszystkie rozdziały 17

18 3 Zawartość, główne cele MPA oraz jego powiązania z innymi dokumentami 3.1 Charakterystyka MPA Plan adaptacji do zmian klimatu Miasta Grudziądza do roku 2030, którego projekt jest przedmiotem oceny oddziaływania na środowisko ma na celu przystosowanie miasta do zmian klimatu, zwiększenie jego odporności na zjawiska ekstremalne oraz zwiększenie potencjału do radzenia sobie w sytuacji wystąpienia ekstremalnych zjawisk klimatycznych. Miejski plan adaptacji zawiera w szczególności: 1) szczegółową analizę zjawisk klimatycznych i ich pochodnych stresorów oddziaływujących na układ osadniczy miasta, takich jak upały, mrozy, oblodzenia, powodzie, podtopienia, susze, opady śniegu, wiatr, koncentracja zanieczyszczeń powietrza, 2) ocenę wrażliwości miasta i poszczególnych jego sektorów i obszarów na zmiany klimatu, 3) określenie potencjału adaptacyjnego do radzenia sobie w sytuacji zagrożenia zjawiskami ekstremalnymi, 4) ocenę podatności miasta na zmiany klimatu, pozwalającą na ustalenie, które ze zjawisk klimatycznych stanowi dla miasta największe zagrożenie, 5) analizę ryzyka, która pozwoli na ustalenie, które z zagrożeń wymaga pilnych interwencji adaptacyjnych, 6) określenie celów szczegółowych i działań adaptacyjnych, 7) określenie zasad wdrożenia MPA (podmiotów odpowiedzialnych za wdrożenie MPA, ram finansowania, wskaźników monitoringu, założeń dla ewaluacji oraz aktualizacji MPA). Cele szczegółowe i działania adaptacyjne sformułowane w MPA, ujęto w poniższej tabeli Legenda do poniższej tabeli Działanie adaptacyjne służy bezpośrednio realizacji celu szczegółowego Działanie adaptacyjne pośrednio może przyczynić się do realizacji celu szczegółowego 18

19 LP. Kod działania CS1 powodzie nagłe/ miejskie CS2 okresy bezopadowe z wysoką temperaturą CS3 Deszcze nawalne CS4 Wzrost temperatur CS5 Fale upałów CS6 Wyspa ciepła CS7 Zanieczyszczenie powietrza CS8 Wiatr CS9 Burze z gradem Tabela 2. Realizacja celów szczegółowych przez działania adaptacyjne w wybranej opcji adaptacji dla miasta Grudziądza. Cele szczegółowe Zwiększenie odporności miasta na następujące zjawiska klimatyczne: Działania w wybranej opcji adaptacji 1 2 Rozbudowa systemu ostrzegania i informowania o niebezpieczeństwach w przestrzeni publicznej 2 12 Edukacja/ informacja o zagrożeniach 3 16.a Edukacja w zakresie rozwiązań służących retencjonowaniu wody 4 16.b Kampania informacyjno-edukacyjna w zakresie niskiej emisji i efektywności energetycznej a 20.b 21.a Sukcesywna modernizacja istniejącej i budowa nowej sieci kanalizacji deszczowej wraz z urządzeniami podczyszczającymi Regularna pielęgnacja i wycinka drzew stwarzających zagrożenie w czasie silnych wiatrów w pobliżu zabudowań Program wymiany źródeł ciepła oraz instalacji źródeł OZE w budynkach i lokalach mieszkalnych i innych 8 21.b Termomodernizacja budynków użyteczności publicznej i innych budynków 9 22.a Wprowadzanie stref ograniczonego ruchu pojazdów b 22.c 29 Budowa węzła multimodalnego, przebudowa infrastruktury transportu publicznego wraz z zakupem taboru autobusowego w Grudziądzu Budowa i przebudowa infrastruktury transportu publicznego wraz z zakupem taboru autobusowego w Grudziądzu Uwzględnienie w planach zagospodarowania przestrzennego zapisów mogących wpływać na ograniczenie emisji zanieczyszczeń 19

20 LP. Kod działania CS1 powodzie nagłe/ miejskie CS2 okresy bezopadowe z wysoką temperaturą CS3 Deszcze nawalne CS4 Wzrost temperatur CS5 Fale upałów CS6 Wyspa ciepła CS7 Zanieczyszczenie powietrza CS8 Wiatr CS9 Burze z gradem Cele szczegółowe Zwiększenie odporności miasta na następujące zjawiska klimatyczne: Działania w wybranej opcji adaptacji Budowa fontann, kurtyn wodnych, zacienionych placów zabaw, uliczne zdroje wody pitnej Budowa miejskiego systemu transportowych ścieżek rowerowych Zakładanie łąk kwietnych a Zwiększanie powierzchni terenów biologicznie czynnych b Stworzenie systemu poboru opłat za korzystanie z miejskiej kanalizacji deszczowej Wyposażenie służb w niezbędny sprzęt ratowniczy 20

21 3.2 Powiązanie MPA z dokumentami szczebla międzynarodowego, wspólnotowego i krajowego Opracowanie MPA wynika ze Strategicznego Planu Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 (SPA 2020), w którym wskazuje się na potrzebę podejmowania adaptacji w miastach. SPA 2020 realizuje zapisy Białej księgi. Adaptacja do zmian klimatu: europejskie ramy działania będącej odpowiedzią UE na przyjęty w 2006 r. na forum Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (UNCCC) Program działań z Nairobi w sprawie oddziaływania, wrażliwości i adaptacji do zmian klimatu. W SPA 2020 miasta uznaje się za szczególnie wrażliwe na zmiany klimatu, zarówno ze względu na koncentrację ludzi, wagę miast w kształtowaniu sytuacji społeczno-gospodarczej kraju, ale także z uwagi na potęgowanie skutków zmian klimatu w miastach poprzez negatywne oddziaływanie antropopresji na środowisko. Projekt w ramach, którego powstał MPA jest realizacją przez Ministra Środowiska zapisów SPA 2020 kierunku działań 4.2. miejska polityka przestrzenna uwzględniająca zmiany klimatu, działania Opracowanie miejskich planów adaptacji z uwzględnieniem zarządzania wodami opadowymi (lub uwzględnienie komponentu adaptacyjnego w innych dokumentach strategicznych i operacyjnych). Projekt SPA 2020 podlegał strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko. W Prognozie oddziaływania na środowisko dla strategicznego planu adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 oceniono, że kierunek działań 4.2 miejska polityka przestrzenna uwzględniająca zmiany klimatu cechuje się pozytywnym oddziaływaniem na środowisko. Jako pozytywne oddziaływanie wskazano zwiększanie małej retencji, zwiększenie ilości terenów zieleni i wodnych, które wynikają z realizacji tego kierunku działań, a w tym działania Ten pozytywny wpływ dotyczy różnorodności biologicznej, warunków życia ludzi, zasobów i jakości wody, jakości powietrza oraz krajobrazu. W rekomendacjach dotyczących SPA 2020 nie wskazano propozycji zapisów, które odnosiłyby się do samego dokumentu MPA. MPA jest powiązany także z krajowymi dokumentami strategicznymi, w szczególności takimi, jak: Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Krajowa Polityka Miejska do 2020 roku, Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego : Regiony, miasta, obszary wiejskie. W poniższej tabeli 3 wymieniono najważniejsze dokumenty, z którymi powiązany jest MPA. Tabela 3. Powiązanie i ocena zgodności miejskiego planu adaptacji do zmian klimatu z dokumentami szczebla międzynarodowego, wspólnotowego i krajowego Relacje MPA z dokumentem Lp. Dokument Zakres powiązań MPA Ocena zgodności z dokumentem 1 Program działań z Nairobi w sprawie oddziaływania, wrażliwości i adaptacji do zmian klimatu 2 Biała Księga: Adaptacja do zmian klimatu: europejskie Program z Nairobi realizuje art. 4. Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, w którym zapisano, że Strony będą formułować, wdrażać, publikować i regularnie aktualizować krajowe i tam, gdzie jest to właściwe regionalne programy obejmujące środki (...) ułatwiające odpowiednią adaptację do zmian klimatu. MPA pośrednio- poprzez politykę adaptacyjną UE wpisuje się w Program. Biała Księga ukierunkowuje przygotowanie UE do skuteczniejszego reagowania na skutki zmian klimatu na poziomie UE i krajów członkowskich. Biała Księga MPA wynika z polityki adaptacyjnej UE wyrażonej w Białej Księdze, która z kolei jest odpowiedzią UE na Program z Nairobi. MPA jest spójne z tą polityką. MPA wynika z polityki adaptacyjnej UE wyrażonej w 21

22 Lp. Dokument ramy działania 3 Strategiczny Plan Adaptacji dla sektorów i obszarów wrażliwych na zmiany klimatu do roku 2020 z perspektywą do roku 2030 (SPA 2020) 4 Strategia UE w zakresie adaptacji do zmian klimatu 5 Strategia na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR) 7 Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 (KPZK) 8 Krajowa Polityka Miejska do 2020 roku Relacje MPA z dokumentem Zakres powiązań MPA z dokumentem wskazuje m.in. wspieranie strategii zwiększających zdolność adaptacji do zmian klimatu z punktu widzenia zdrowia, infrastruktur oraz produkcyjnych funkcji gruntów, m.in. poprzez poprawę w zakresie zarządzania zasobami wodnymi i ekosystemami. Projekt MPA W SPA 2020 jedno z działań odnosi się do potrzeby opracowania dokumentów strategicznych poświęconych adaptacji do zmian klimatu. Jest to działanie Opracowanie miejskich planów adaptacji z uwzględnieniem zarządzania wodami opadowymi. Strategia adaptacji UE kładzie nacisk na wsparcie państw członkowskich w przyjęciu wszechstronnych strategii przystosowawczych. Jednym z narzędzi tego wsparcia jest portal Clime-ADAPT, dostarczający aktualną wiedzę o zmianach klimatu, adaptacji oraz prezentujący metody oceny podatności i ryzyka związanego ze zmianami klimatu. MPA wykorzystuje tę wiedzę i metody. W Strategii w obszarze środowiska wskazuje się działania służące przystosowaniu się do skutków suszy, przeciwdziałaniu skutków powodzi, ochronie zasobów wodnych. Jednym z działań jest także rozwój infrastruktury zielonej i błękitnej obszarów zurbanizowanych, w celu zachowania łączności przestrzennej wewnątrz tych obszarów i z terenami otwartymi oraz wspomagania procesów adaptacji do zmian klimatu. MPA zawiera działania pokrywające się z działaniami SOR. Spośród sześciu celów polityki przestrzennej kraju dwa odnoszą się do problematyki adaptacji do zmian klimatu: (1) Kształtowanie struktur przestrzennych wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski oraz (2) Zwiększenie odporności struktury przestrzennej na zagrożenia naturalne ( ). Działania MPA są ukierunkowane na poprawę jakości środowiska przyrodniczego w mieście oraz zwiększenie odporności miasta na zagrożenia związane ze zmianami klimatu. Polityka miejska wprost odnosi się do adaptacji do zmian klimatu. Działania, w niej zawarte są realizowane przez rząd i odnoszą się głównie do regulacji prawnych i wspierania i koordynowania działań adaptacyjnych w miastach. W Polityce jako jedno z działań wpisano Minister właściwy ds. środowiska opracuje plany adaptacji do zmian klimatu dla miast powyżej 100 tys. mieszkańców. Tak więc MPA jest realizacją zapisów Ocena zgodności Białej Księdze i jest z nią spójny. MPA wynika z działania SPA Jest zgodny z tym dokumentem. W MPA wykorzystana jest aktualna wiedza o zmianach klimatu i adaptacji do skutków tych zmian, której udostępnianie jest efektem wdrożenia Strategii UE. MPA jest spójny z zapisami SOR dotyczącymi adaptacji do zmian klimatu. MPA jest spójny z zapisami KPZK odnoszącymi się do poprawy jakości środowiska i odporności na zagrożenia związane ze zmianami klimatu. MPA dla miasta Grudziądza jest elementem działania wskazanego w Polityce miejskiej dotyczącym opracowania planów adaptacji w miastach 22

23 Lp. Dokument Relacje MPA z dokumentem Zakres powiązań MPA z dokumentem Polityki miejskiej. Ocena zgodności powyżej 100 tys. mieszkańców. 3.3 Powiązanie MPA z dokumentami strategicznymi i planistycznymi szczebla regionalnego i lokalnego MPA powiązany jest z dokumentami strategicznymi i planistycznymi obowiązującymi w mieście. MPA powiązany jest także z dokumentami szczebla regionalnego w zakresie zarządzania ryzykiem powodziowym. W poniższej tabeli (Tabela 4) przedstawiono wyniki analizy powiązania MPA z tymi dokumentami. W komentarzu odniesiono się do informacji zawartych w prognozach oddziaływania na środowisko dokumentów, dla których przeprowadzona była strategiczna ocena oddziaływania na środowisko. Tabela 4. Powiązanie i ocena zgodności miejskiego planu adaptacji do zmian klimatu z innymi dokumentami Relacje MPA z dokumentem Lp. Dokument Zakres powiązań MPA z dokumentem Ocena zgodności 1 Strategia Rozwoju Miasta Grudziądza na lata Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarow ania Przestrzenneg o miasta Grudziądza 3 Plan Gospodarki Niskoemisyjnej dla Gminy - miasto Grudziądz Jednym z celów strategicznych zawartych w Strategii rozwoju jest rozbudowa i modernizacja infrastruktury technicznej i ochrony środowiska, w tym stworzenie warunków infrastrukturalnych dla rozwoju zintegrowanego, multimodalnego transportu publicznego, poprawa efektywności środowiskowej i energetycznej poprzez realizację gospodarki niskoemisyjnej oraz zrównoważone gospodarowanie zasobami naturalnymi i ochrona środowiska. W realizację powyższych celów wpisuje się szereg działań edukacyjno-informacyjnych, jak i technicznych zaproponowanych w MPA, w szczególności działania ukierunkowane na zwiększanie powierzchni zielonych w mieście. Ustalenia Studium są w zgodzie z obserwowanymi trendami zmian klimatu. Wskazują na potrzebę ochrony i rozbudowy systemów zieleni miejskiej, a wśród głównych celów polityki zagospodarowania przestrzennego miasta w zakresie ochrony środowiska i jego zasobów wskazuje się m.in. ochronę jakości powietrza atmosferycznego, ochronę walorów środowiska, przyrody i krajobrazu, współdziałanie w kształtowaniu systemu przyrodniczego i ochrona obszarów chronionych oraz przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska. Działania z MPA uwzględniają owe wytyczne oraz są ukierunkowane na tworzenie nowych terenów zieleni urządzonej oraz podejmowanie działań na rzecz poprawy jakości powietrza. Wśród celów szczegółowych w PGN dla miasta Grudziądza wymienia się m.in. zmniejszenie zużycia energii w poszczególnych sektorach odbiorców energii oraz zmniejszenie emisji zanieczyszczeń powietrza (w tym gazów cieplarnianych) związanej ze zużyciem energii na terenie MPA jest spójne ze Strategią rozwoju miasta. Oba dokumenty służą kreowaniu zrównoważonego rozwoju miasta. MPA jest spójny ze Studium. Oba dokumenty służą kształtowaniu struktur przestrzennych, sprzyjających adaptacji do zmian klimatu. MPA jest spójny z PGN. Oba te dokumenty przyczynią się do poprawy stanu środowiska i jakości 23

24 Lp. Dokument 4 Program Ochrony Środowiska dla Gminy - miasto Grudziądz na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata Założenia do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe dla Gminy - miasto Grudziądz (wraz z aktualizacją) 6 Plan zrównoważoneg o rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Gminy - miasto Grudziądz Relacje MPA z dokumentem Zakres powiązań MPA z dokumentem miasta. W MPA zaproponowano kilka działań przyczyniających się do realizacji w/w celów, a wśród nich wprowadzenie stref ograniczonego ruchu pojazdów, termomodernizacja budynków użyteczności publicznej i innych budynków oraz program wymiany źródeł ciepła oraz instalacji źródeł OZE w budynkach i lokalach mieszkalnych oraz innych. Celem nadrzędnym Programu jest zrównoważony rozwój Gminy - miasto Grudziądz uwzględniający ochronę środowiska przyrodniczego. Program uwzględnia m.in. potrzebę poprawy jakości powietrza, poprawy jakości wód powierzchniowych i podziemnych, zmniejszenia energochłonności gospodarki i wzrost wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych, jak również edukacji ekologicznej mieszkańców miasta. Działania zawarte w MPA są zgodne z celem nadrzędnym Programu. Wśród działań istotne znaczenie mają działania edukacyjne, w tym w zakresie rozwiązań służących retencjonowaniu wody oraz niskiej emisji i efektywności energetycznej, jak również działanie organizacyjne polegające na stworzeniu systemu poboru opłat za korzystanie z miejskiej kanalizacji deszczowej. Działania ukierunkowane na poprawę jakości powietrza obejmują m.in. działania obejmujące program wymiany źródeł ciepła oraz instalacji źródeł OZE, czy budowy i przebudowy infrastruktury transportu publicznego wraz z zakupem taboru autobusowego (autobusy elektryczne lub hybrydowe). Wśród działań przyczyniających się do poprawy jakości wód można wymienić sukcesywną modernizację istniejącej oraz budowę nowej sieci kanalizacji deszczowej wraz z urządzeniami podczyszczającymi. Ogólnymi celami gospodarki energetycznej miasta Grudziądza są: polepszenie jakości powietrza, podniesienie bezpieczeństwa energetycznego oraz akceptacja społeczna działań gminy w zakresie energetyki. W ramach realizacji MPA planowany jest szereg działań przyczyniających się do poprawy jakości powietrza (działania opisane wyżej przy PGN i POŚ) w mieście, w tym działania edukacyjne dla mieszkańców. Plan zrównoważonego rozwoju publicznego transportu zbiorowego dla Gminy - miasto Grudziądz zakłada m.in. zmniejszenie negatywnego oddziaływania transportu na środowisko poprzez utrzymanie założonego udziału transportu publicznego w przewozach miejskich, rozwój trakcji elektrycznej (komunikacja tramwajowa) i sukcesywną wymianę autobusów na spełniające coraz wyższe normy czystości spalin. Wśród działań wskazanych w MPA, przyczyniających się do zmniejszenia negatywnego oddziaływania transportu na Ocena zgodności życia mieszkańców na terenie Miasta Grudziądza. MPA jest spójny z Programem Ochrony Środowiska. Oba dokumenty uwzględniają ochronę środowiska przyrodniczego. MPA jest spójny z Założeniami do planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe. Oba dokumenty współdziałają na rzecz poprawy efektywności energetycznej w mieście. MPA jest spójny z Planem i obejmuje szereg działań zmniejszających negatywne oddziaływanie transportu na środowisko.. 24

25 Lp. Dokument Relacje MPA z dokumentem Zakres powiązań MPA z dokumentem Ocena zgodności środowisko można wymienić: budowę węzła multimodalnego, przebudowę infrastruktury tramwajowej i drogowej dla potrzeb transportu publicznego oraz zakup taboru tramwajowego, a także budowę i przebudowę infrastruktury transportu publicznego wraz z zakupem taboru autobusowego. 3.4 Analiza zgodności zapisów MPA z zasadą zrównoważonego rozwoju Plan adaptacji do zmian klimatu dla Miasta Grudziądza ma na celu przystosowanie miasta do obserwowanych zmian klimatu, w tym zwiększenie jego odporności na występowanie zjawisk ekstremalnych oraz poprawę potencjału radzenia sobie w sytuacji wystąpienia ekstremalnych zjawisk klimatycznych. Zwiększenie odporności Miasta na zmiany klimatu odbywać się będzie poprzez realizację szeregu działań adaptacyjnych, zarówno technicznych, organizacyjnych jak i edukacyjnoinformacyjnych. Każde z proponowanych działań było analizowane pod kątem szeregu kryteriów adaptacyjnych, społeczno-środowiskowych, czasowych i ekonomicznych, jednym z warunków wyboru każdego działania był jego zrównoważony charakter, tj. zapewnienie zrównoważonego rozwoju miasta. Przyjęty sposób doboru działań na rzecz adaptacji do zmian klimatu zapewnia ich spójność z zasadami zrównoważonego rozwoju, dążącymi do dobrobytu gospodarczego mieszkańców Miasta poprzez pozostanie w harmonii z przyrodą, a także uwzględnienie potrzeb przyszłych pokoleń. Działania adaptacyjne pozwolą na kontynuację rozwoju Miasta, poprawę warunków jego funkcjonowania w kontekście obserwowanych zmian klimatu, a także stworzenie miejsca przyjaznego do życia dla jego mieszkańców. Należy również podkreślić, iż istotnym aspektem proponowanych działań adaptacyjnych jest kształtowanie świadomości ekologicznej mieszkańców miasta: zarówno w zakresie występujących zmian klimatu oraz sposobów radzenia sobie ze skutkami ekstremalnych zjawisk klimatycznych, jak również korzyści i sposobów zrównoważonego korzystania z zasobów środowiska, w celu zapewnienia podobnych do obecnych możliwości rozwoju przyszłym pokoleniom. Przyjęty sposób postepowania w zakresie doboru działań adaptacyjnych zapewnia zgodność Planu adaptacji do zmian klimatu dla Miasta Grudziądza z zasadą zrównoważonego rozwoju. 4 Metody zastosowane przy sporządzaniu Prognozy 4.1 Metody Przy sporządzaniu Prognozy wykorzystano metodę analizy treści oraz metody eksperckie. Główną metodą analizy i oceny oddziaływania MPA na środowisko były metody macierzowe, które wykorzystano do: 1) analizy i oceny wpływu MPA na osiągniecie celów ochrony środowiska, 2) analizy i oceny oddziaływania MPA na elementy środowiska i ich wzajemne powiązanie. Ocen dokonano zgodnie z przyjętą skalą: Tabela 5. Skala oceny oddziaływania MPA na środowisko. 25

26 Działanie adaptacyjne służy bezpośrednio realizacji celu ochrony środowiska; jego oddziaływanie na środowisko jest korzystne ++ Działanie adaptacyjne pośrednio może przyczynić się do realizacji celu ochrony środowiska; jego oddziaływanie na środowisko jest raczej korzystne + Działanie adaptacyjne nie ma wpływu na realizację celu ochrony środowiska, jego oddziaływanie na środowisko jest neutralne Działanie adaptacyjne nie służy realizacji celu ochrony środowiska; może negatywnie oddziaływać na środowisko i możliwe jest minimalizowanie tego oddziaływania Działanie pozostaje w sprzeczności z realizacją celu ochrony środowiska; może negatywnie oddziaływać na środowisko i możliwości minimalizowania tego oddziaływania są ograniczone - -- W MPA szczegółowo opisano warunki klimatyczne miasta i jakość powietrza atmosferycznego. W Prognozie przyjęto założenie, że realizacja działań adaptacyjnych co do zasady powinna wpływać korzystnie na łagodzenie zmian klimatu i zmniejszenie wpływu funkcjonowania miasta na klimat. W ocenie oddziaływania na środowisko MPA nie dokonywano więc oceny efektywności ustaleń MPA w łagodzeniu zmian klimatu i ochronie klimatu. 4.2 Tryb pracy Proces oceny oddziaływania na środowisko został przeprowadzony w następujących etapach: 1) Opis stanu środowiska (identyfikacja potencjalnych receptorów). W opisie stanu środowiska skoncentrowano się na tych elementach środowiska miejskiego, które mogą podlegać wpływowi działań adaptacyjnych wskazanych w MPA. Należą do nich w szczególności obszary ważne dla różnorodności biologicznej, ochrony flory i fauny oraz pełniące funkcje przyrodnicze, klimatyczne, hydrologiczne i biologiczne. Opisano elementy cennego krajobrazu kulturowego. Odniesiono się do środowiska miasta uwzględniając jego funkcjonalne powiązania przyrodnicze z otoczeniem. 2) Ocena wpływu działań adaptacyjnych na osiągnięcie celów ochrony środowiska. Dokonano identyfikacji celów ochrony środowiska ustanowionych na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotnych z punktu widzenia MPA. Źródłami celów ochrony środowiska są dokumenty strategiczne, które wyrażają politykę w zakresie ochrony środowiska - zostały podane na końcu Prognozy. Dokonując identyfikacji celów ochrony środowiska kierowano się szczegółowością MPA i uwzględniono szczególne problemy ochrony środowiska, z którymi mierzy się miasto oraz zagadnienia wskazane w uzgodnieniu zakresu i szczegółowości Prognozy. Analiza i ocena została wykonana z wykorzystaniem macierzy oraz skali przedstawionej w rozdz ) Ocena oddziaływania działań adaptacyjnych na poszczególne elementy środowiska. Analiza i ocena została wykonana z wykorzystaniem macierzy oraz skali przedstawionej w rozdz Uwzględniono charakter oddziaływań (bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane), czas trwania (krótkoterminowe, średnioterminowe i długoterminowe), trwałość (stałe i chwilowe), trwanie skutków (odwracalne, nieodwracalne), zasięg (lokalne, ponadlokalne), prawdopodobieństwo (prawdopodobne, niepewne). 4) Ocena przewidywanych negatywnych oddziaływań działań adaptacyjnych na środowisko. Działania adaptacyjne, wskazane w etapie 3 jako potencjalnie oddziałujące negatywnie na 26

27 środowisko poddane zostały kolejnej ocenie. Dla działań adaptacyjnych o wskazanej lokalizacji uwzględniono cechy i jakość środowiska lokalnego, w którym planowane jest działanie (identyfikacja głównych receptorów oddziaływania). 5) Analizy i oceny wcześniejszych etapów pozwoliły na sformułowanie rekomendacji w zakresie: wzmocnienia oddziaływań pozytywnych MPA, zapobiegania negatywnym oddziaływaniom na środowisko lub ograniczanie skali oddziaływania, kompensacji przyrodniczej negatywnych oddziaływań na środowisko, w szczególności gdy negatywne oddziaływania dotyczyły obszaru Natura 2000, rozwiązań alternatywnych do rozwiązań w MPA. 5 Charakter i stan środowiska. Problemy ochrony środowiska 5.1 Charakter i stan środowiska na obszarze miasta Grudziądza MPA będący przedmiotem oceny dotyczy obszaru miasta Grudziądza w jego granicach administracyjnych (municypalnego). W niniejszym rozdziale opisano zatem charakter i stan środowiska miasta uwzględniając jego funkcjonalne powiązania przyrodnicze z otoczeniem. Niektóre z działań adaptacyjnych mogące potencjalnie znacząco oddziaływać na środowisko realizowane będą w określonych miejscach miasta i mogą mieć wpływ na różne komponenty środowiska, w tym krajobraz w rejonie lokalizacji. W sytuacji stwierdzenia możliwego negatywnego oddziaływania działań adaptacyjnych o określonej lokalizacji, w rozdz. 6 odniesiono się bardziej szczegółowo do środowiska w zasięgu oddziaływania konkretnego działania adaptacyjnego Różnorodność biologiczna, flora i fauna, w tym obszary podlegające ochronie System obszarów i obiektów prawnie chronionych Do osnowy przyrodniczej miasta należą obszary podlegające ochronie prawnej. Są to: Nadwiślański Park Krajobrazowy, Obszar Chronionego Krajobrazu Strefy Krawędziowej Doliny Wisły, Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Osy i Gardęgi, obszary Natura 2000 Dolina Dolnej Wisły PLB040003, Cytadela Grudziądz PLH040014, Dolina Osy PLH oraz użytek ekologiczny Ostoja Miłoleśna. Parki krajobrazowe Nadwiślański Park Krajobrazowy Ustanowiony rozporządzeniem Nr 142/93 Wojewody Bydgoskiego z dnia 6 maja 1993r. (Dz. Urz. Woj. Bydg. Nr 11, poz.143) jako Zespół Nadwiślańskich Parków Krajobrazowych. Obecna nazwa oraz granice Parku ustanowione zostały Rozporządzeniem 20/2005 Wojewody Kujawsko-Pomorskiego, z dnia 8 września 2005 r. w sprawie Nadwiślańskiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Kuj-Pom. z 2005 r., Nr 108, poz z późn. zm). Nadwiślański Park Krajobrazowy zajmuje powierzchnię 33306,5 ha, obejmując środkowy fragment doliny Dolnej Wisły. W sąsiedztwie miasta przebiega wzdłuż osi koryta rzeki Wisły. 27

28 Oś Parku stanowi Wisła, w obrębie której znajdują się piaszczyste wysepki: łachy, stwarzające korzystne warunki lęgowe dla wielu gatunków ptaków zagrożonych wyginięciem. Tereny zalewowe porośnięte są lasem łęgowym. Charakterystycznym elementem są wydmy usypane na dnie doliny, porośnięte lasami sosnowymi, ze zboczami porośniętymi grądem zboczowym. Zbocza eksponowane na stronę południową i zachodnią porastają murawy kserotermiczne. Roślinność Parku reprezentowana jest przez ponad tysiąc gatunków roślin, spośród których ponad 60 gatunków podlega ścisłej ochronie oraz kilkanaście gatunków podlega ochronie częściowej. Są to m.in. rośliny kserotermiczne (ostnica włosata, miłek wiosenny), lilia złotogłów. Zwierzęta reprezentowane są m.in. przez minoga rzecznego, rybitwę oraz zimorodka. Wśród płazów i gadów występują takie gatunki jak m.in.: jaszczurka zwinka, padalec, traszka grzebieniasta. Na terenie Parku w okresie lęgowym odnotowano 123 gatunki ptaków, spośród których 65 to gatunki lęgowe. Obszar Parku stanowi dogodny obszar dla występowania, gniazdowania oraz migracji szeregu gatunków ptaków wędrownych. Warunki ochrony Parku Krajobrazowego, określone są ww. Rozporządzeniu 20/2005 Wojewody Kujawsko-Pomorskiego. Lokalizację Nadwiślańskiego Parku Krajobrazowego w obrębie miasta Grudziądza przedstawia się na poniższej mapie 1. Rysunek 1 Lokalizacja Nadwiślańskiego Parku Krajobrazowego w sąsiedztwie miasta Grudziądza 1 Opracowanie własne w oparciu o dane serwisu 28

29 Obszary Chronionego Krajobrazu Rysunek 2 Lokalizacja Obszarów Chronionego Krajobrazu miasta Grudziądza OChK Strefy Krawędziowej Doliny Wisły Obejmuje wschodnią część doliny Wisły wzdłuż granicy województwa powyżej Grudziądza i jest to fragment mezoregionu Dolina Fordońska. Powstała ona w związku ze zmianą kierunku spływu Prawisły do Bałtyku z zachodniego na północno-wschodni w Pradolinie Toruńsko Eberswaldzkiej pod koniec plejstocenu. Dno doliny w zasadzie jest bezleśne, zachowały się jedynie fragmenty lasów łęgowych i grądów. Obszar występuje na terenie 7 jednostek administracyjnych: 6 gmin i 1 miasta (Grudziądz). Przez obszar przebiega szereg dróg o znaczeniu krajowym, a także dwie linie kolejowe jednotorowe niezelektryfikowane: Toruń Grudziądz Kwidzyn i Jabłonowo Grudziądz Laskowice. Powierzchnia obszaru charakteryzuje się dużą rozciągłością ze względu na strefę krawędziową doliny Wisły, jedynie w rejonie Grudziądza obszar znacznie rozszerza ponieważ włączono w jego zasięg kompleks lasu komunalnego Grudziądza wraz z Jeziorem Rudnickim. Obszar charakteryzuje się znacznym pokryciem lasami - 42%. OChK Doliny Osy i Gardęgi Zajmuje północny fragment Kotliny Grudziądzkiej, część Doliny Kwidzyńskiej oraz Pojezierza Iławskiego. Martwe zakola dolinne po wschodniej stronie współczesnej doliny zalewowej są wypełnione piaskami, na których powstały wydmy i zabagnienia. Osa w swym dolnym biegu wykorzystuje stary meander Wisły. Dorzecze Osy jest asymetryczne i charakteryzuje się dobrze rozwiniętą siecią hydrograficzną. Dolina jest bardzo malownicza, a jej fragment jest rezerwatem krajobrazowym. Znajduje się tu wiele drobnych jezior. Północną część obszaru porastają wielogatunkowe lasy liściaste m. in. buczyny pomorskie. Na tym obszarze znajdują się 2 rezerwaty leśne (w gminie Rogóźno, Gruta, Łasin): Jamy fragment buczyny 29

30 pomorskiej z udziałem ponad 200 letnich buków; Rogóźno Zamek las liściasty z udziałem brekinii. Występują tu również 40 pomników przyrody i parków wiejskich. 30

31 Obszary Natura 2000 Rysunek 3 Gmina - miasto Grudziądz względem najbliżej położonych obszarów Natura 2000 PLH Dolina Osy Obszar posiada powierzchnię 2183,69 ha. Dane zostały zawarte w SDFie (data aktualizacji ). Dolina Osy, rzeki wyznaczająca granicę pomiędzy Pojezierzem Chełmińskim i Pojezierzem Iławskim, ma charakter głębokiej do m doliny erozyjnej o szerokości metrów. W bezpośrednim otoczeniu ostoi znajdują się obszary wysoczyzn morenowych zbudowane z glin i piasków gliniastych, prawie całkowicie pozbawione lasów. W dolnym biegu rzeki, w którym Osa płynie w głęboko wciętej dolinie o szerokości do 500 metrów, w początkowej części znajduje się kilka niewielkich starorzeczy. Są one w większości silnie zarośnięte, a woda widoczna jest jedynie w kilku miejscach wolnych od roślin. W sąsiedztwie starorzeczy znajdują się łąki (na terasie zalewowej), lub bardzo strome zbocza doliny z wielogatunkowymi drzewostanami (m. in. grądami, olsami, buczynami). Najczęstsze są tu fitocenozy łęgu jesionowo-olszowego Fraxino-Alnetum i łęgu wiązowo-jesionowego Ficario-Ulmetum minoris. W obszarze zidentyfikowano 8 typów siedlisk przyrodniczych, pokrywających ponad ⅔ jego powierzchni. Do walorów obszaru należą także trzy gatunki ryb z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Głównym przedmiotem ochrony są w obszarze siedliska leśne. Obszar wyróżnia się dużą powierzchnią stosunkowo naturalnych płatów lasów grądowych grądu subkontynentalnego Tilio-Carpinetum i grądu zboczowego (zb. Acer platanoides-tilia cordata). Do najcenniejszych fitocenoz można zaliczyć płaty grądu niskiego kokoryczowego Tilio-Carpinetum corydaletosum rozwijające się na dnie jarów i u ich wylotu. W dużej części lasów liściastych w składzie dominuje buk zwyczajny, przez co nawiązują one do żyznej buczyny pomorskiej Galio odorati-fagetum. Tabela 6. Siedliska stanowiące przedmiot ochron obszaru Natura 2000 pokrycie L.p. Kod Nazwa polska [ha] Stan zachowania Ocena ogólna 31

32 L.p. Kod Nazwa polska Źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneurion commutati Żyzne buczyny (Dentario glandulosae- Fagenion, Galio odorati-fagenion) Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum i TilioCarpinetum) Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe 4 91E0 (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae, olsy źródliskowe) 5 91F0 Łęgowe lasy dębowo-wiązowo-jesionowe (FicarioUlmetum) pokrycie [ha] Stan zachowania Ocena ogólna 3.9 B C B C B B B B C C Tabela 7. Gatunki zwierząt stanowiące przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 Stan Ocena ogólna L.p. Kod Nazwa polska Nazwa łacińska zachowania koza Cobitis taenia C C głowacz białopłetwy minóg rzeczny minóg strumieniowy Obszar posiada Plan zadań ochronnych. Cottus gobio Lampetra fluviatilis Lampetra planeri C C C C C C PLH Cytadela Grudziądz Powierzchnia obszaru według danych zawartych w SDFie (data aktualizacji: lipiec 2017) wynosi ha. Położenie obszaru wg regionalizacji fizycznogeograficznej Kondrackiego (2000) na terenie prowincji Niż środkowoeuropejski (31), podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie (314), makroregionu Dolina Dolnej Wisły (314.8), mezoregionu Kotlina Grudziądzka (314.82). Położenie obszaru wg regionalizacji geobotanicznej (Matuszkiewicz 2008): E Dział Mazowiecko- Poleski, E Poddział Mazowiecki, E.1. Kraina Chełmińsko-Dobrzyńska, E.1.2. Okręg Doliny Dolnej Wisły, E.1.2.d Podokręg Grudziądzki. Obszar położony w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki Wisły, w niewielkiej części jego granice pokrywają się z obszarem specjalnej ochrony ptaków Dolina Dolnej Wisły PLB Obiekt pochodzenia antropogenicznego, zlokalizowany w obrębie miasta Grudziądza. Cytadela grudziądzka to kompleks umocnień pochodzących z drugiej połowy XVIII w. W jej skład wchodzi zespół potężnych i rozległych budowli obronnych zbudowanych z cegły i kamienia. Część podziemna obfituje w korytarze i chodniki minerskie. Ogólna długość wszystkich budowli wynosi (wg planów z 1840 r.) 12,7 km. Obszar powiązany funkcjonalnie z korytarzem ekologicznym, jaki stanowi rzeka Wisła. Ponadto związany jest również z korytarzami migracji lokalnej nietoperzy. 32

33 Jedna z największych kolonii zimowych nietoperzy w Polsce. Każdej zimy znajduje tu schronienie od ok. 600 do nawet 2500 osobników nietoperzy różnych gatunków. Wśród nich występują 3 gatunki z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: nocek duży, mopek i nocek łydkowłosy. Ogólna ilość nietoperzy zimujących jest zmienna, jednak z widocznym stałym udziałem gatunków takich jak mopek i nocek duży, a także licznie występującymi nockiem rudym i nockiem Natterera. Mniej lub bardziej liczne są również inne gatunki nietoperzy (w tym nocek łydkowłosy), przy czym niektóre pojawiają się wyłącznie okresowo, a nawet sporadycznie. W tabeli poniżej pokazano przedmioty ochrony obszaru 33

34 Tabela 8. Przedmioty ochron obszaru Natura 2000 L.p. Kod Nazwa polska Nazwa łacińska Stan zachowania Ocena ogólna mopek Barbastella B C barbastellus nocek łydkowłosy Myotis dasycneme B C Nocek duży Myotis myotis B B Obszar posiada Plan zadań ochronnych. PLB Dolina Dolnej Wisły Powierzchnia obszaru wynosi 33559,04 ha, dana zawarta w SDF dla obszaru aktualizacja Obszar rozciągnięty jest wzdłuż ponad 260 kilometrowego odcinka rzeki Wisły. Na niektórych jej odcinkach obecne są liczne mielizny i wyspy, odsłaniane szczególnie podczas niskiego stanu wody. W wielu miejscach na obszarze międzywala znajdują się rozległe podmokłe łąki. Na terasie zalewowej obecne są starorzecza i pozostałości lasów łęgowych. W miejscowości Piekło znajduje się śluza odcinająca Nogat od Wisły. Za śluzami w kierunku północnym zaczyna się żuławski odcinek Wisły. W obszarze prowadzona jest różnorodna gospodarka wodna i rolna. Ostoja jest ważnym miejscem dla ptaków wodno-błotnych podczas migracji i zimowania, ale także podczas lęgów. Obszar Dolina Dolnej Wisły jest krajową ostoją ptaków o randze międzynarodowej PL028 (Wilk i inni 2010). Gniazduje w niej 28 gatunków ptaków z listy zał. I Dyrektywy Ptasiej; 9 gatunków znajduje się w polskiej czerwonej księdze. W tabeli poniżej pokazano przedmioty ochrony obszaru Tabela 9. Gatunki ptaków stanowiące przedmiot ochrony obszaru Stan Ocena L.p. Kod Nazwa polska Nazwa łacińska zachowania ogólna 1 A298 Trzciniak zwyczajny Acrocephalus arundinaceus C C 2 A168 Brodziec piskliwy Actitis hypoleucos C C 3 A 229 Zimorodek zwyczajny Alcedo atthis C C 4 A 053 Krzyżówka Anas platyrhynchos B B 5 A 039 Gęś zbożowa Anser fabalis B C 6 A 067 Gągoł Bucephala clangula B C 7 A371 Dziwonia zwyczajna Carpodacus erythrinus B C 8 A136 Sieweczka rzeczna Charadrius dubius C C 9 A196 Rybitwa białowąsa Chlidonias hybridus C C 10 A197 Rybitwa czarna Chlidonias niger C C 11 A081 Błotniak stawowy Circus aeruginosus B C 12 A122 Derkacz zwyczajny Crex crex C C 13 A 036 Łabędź niemy Cygnus olor B C 14 A 127 Żuraw zwyczajny Grus grus B B 15 A 130 Ostrygojad zwyczajny Haematopus ostralegus B C 16 A 075 Bielik zwyczajny Haliaeetus albicilla B B 17 A184 Mewa srebrzysta Larus argentatus C C 18 A182 Mewa siwa Larus canus C C 19 A 070 Nurogęś Mergus merganser B B 20 A 160 Kulik wielki Numenius arquata B C 34

35 L.p. Kod Nazwa polska Nazwa łacińska Stan Ocena zachowania ogólna 21 A140 Siewka złota Pluvialis apricaria B C 22 A 336 Remiz zwyczajny Remiz pendulinus B C 23 A249 Brzegówka zwyczajna Riparia riparia B B 24 A195 Rybitwa białoczelna Sterna albifrons C C 25 A193 Rybitwa rzeczna Sterna hirundo C C 26 A 307 Jarzębatka Sylvia nisoria B C 27 A048 Ohar Tadorna tadorna C B 28 A142 Czajka zwyczajna Vanellus vanellus B C Obszar posiada Plan zadań ochronnych. Pomniki przyrody Na terenie Gminy - miasto Grudziądz znajduje się obecnie 31 pomników przyrody podlegających ochronie. Pomniki zlokalizowane są na terenie całego miasta, jednak największa ich ilość znajduje się w części centralnej oraz w rejonie jeziora Tarpno i jeziora Rudnickiego Wielkiego. Poniżej przedstawia się zestawienie ilościowe i jakościowe pomników przyrody w mieście2. Tabela 9. Zestawienie pomników przyrody w mieście Grudziądzu Lp. Typ pomnika Liczba pomników danego typu w Grudziądzu 1 Pojedyncze drzewa 25 2 Grupy drzew 5 3 Wychodnia skalna 1 Użytki ekologiczne Ostoja Miłoleśna Użytek ekologiczny Ostoja Miłoleśna został utworzony Uchwałą Rady Miejskiej Grudziądza nr VI/14/11 z dnia 23 lutego 2011 roku. Użytek ten ma powierzchnię 16,59 ha i obejmuje swoją powierzchnią cały oddział 27 lasu komunalnego. Jest to miejsce bardzo specyficzne, na terenie którego rozmnażają się zwierzęta, występuje chroniona flora i fauna, znajduje się 5 pomników przyrody oraz bagna i torfowiska. Co roku odbywa się tu ruja danieli tzw. bekowisko, w którym uczestniczy ponad 100 szt. danieli. Ze względu na występujące na tym terenie bagna i torfowiska zwierzęta czują się bezpiecznie. Na obszarze użytku można wyróżnić dwa ekosystemy tj. ekosystem bagienno - torfowy oraz leśny. Powstanie użytku ekologicznego zagwarantowało zachowanie i dalszy rozwój chronionych zwierząt i roślin oraz utrzymanie istniejących ekosystemów w ich naturalnym kształcie. W obrębie użytku ekologicznego na terenie Lasów Komunalnych występują także bobry. Budują tamy rzeczne, nory i kanały zmieniając wygląd jałowych obszarów ziemi w rozlewiska. Zieleń miejska 2 Zmiana Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Miasta Grudziądza, cz.i, czerwiec 2012 oraz Uchwały RM z dn r. oraz r. 35

36 Podstawowymi składnikami zorganizowanej zieleni miejskiej w Grudziądzu są: Park Miejski na Górze Zamkowej, Park Miejski ul. Hallera (park leśny o wysokich walorach przyrodniczych i krajobrazowych), Zespół Twierdzy Grudziądz (zieleń forteczna i parkowa w tym Lasek Strzemięciński i Lasek Garnizonowy), promenady spacerowe (przy murach miejskich i plantach nad Trynką), Ogród Botaniczny, ogród ozdobny przy Teatrze Miejskim i kinie Tivolli, ogrody działkowe. Lasy Lasy Komunalne miasta Grudziądza powstały prawdopodobnie w XVII wieku obejmując swym zasięgiem obecne granice lasu komunalnego. Znajdujące się na terenie Grudziądza niewielkie kompleksy leśne, posiadają znaczny procent łąk, co stanowi idealny biotop dla danieli. W roku bieżącym w miesiącu lutym w trakcie prowadzenia inwentaryzacji zwierzyny naliczono 130 szt. tego gatunku w tym 11 szt. osobników białych. Lasy Komunalne pełnią funkcję biotyczną (środowiskotwórczą) kształtują mikroklimat oraz zaspokajają potrzeby rekreacyjno wypoczynkowe społeczeństwa. Dodatkowo pełnią funkcje ochronne tj. ochrony naturalnych warunków życia człowieka, ochrony krajobrazu naturalnego, ochrony ujęć wody przed zanieczyszczeniami. 26 września 1932 roku Decyzją Urzędu Wojewódzkiego Pomorskiego Nr 21 26/56 część lasów o powierzchni 660,36 ha została uznana za lasy ochronne bez określenia funkcji. Powierzchnia ta odpowiada w ogólnym zarysie kompleksowi głównemu i lasom tym obecnie przypisano funkcję wodochronną ochrony stref ujęć wody. Lasy Komunalne miasta Grudziądza posiadają aktualny Plan Urządzenia Lasu Komunalnego Miasta Grudziądza Powiązania przyrodnicze Obszarami o wysokich walorach przyrodniczych na terenie Grudziądza są tereny dolin rzecznych, stanowiących ostoje dla wielu gatunków roślin oraz zwierząt, w tym gatunków podlegających ochronie gatunkowej, jak również zagrożonych wyginięciem w skali krajowej i europejskiej. Obszary dolin rzecznych stanowią lokalne korytarze ekologiczne, zapewniające powiązania przyrodnicze pomiędzy terenami cennymi przyrodniczo. Obszar Natura 2000 Dolina Dolnej Wisły obejmuje korytarz ekologiczny o międzynarodowym znaczeniu. Powiązany jest z korytarzem ekologicznym rzeki Osy o znaczeniu regionalnym. Do ptaków spotykanych w lasach i parkach należą: kos, szpak, wilga, drozd, szczygieł, zięba, trznadel, słowik Położenie fizyczno - geograficzne i morfologia terenu Zgodnie z podziałem fizyczno-geograficznym J. Kondrackiego, Grudziądz, w przeważającej części leży w mezoregionie Kotliny Grudziądzkiej, która stanowi środkową i najszerszą część makroregionu Doliny Dolnej Wisły. Północno-wschodni skraj miasta leży w mezoregionie Pojezierza Chełmińskiego, makroregionie Pojezierza Chełmińsko-Dobrzyńskiego. Grudziądz położony jest w centralnej części Kotliny Grudziądzkiej, w obrębie Basenu Grudziądzkiego, na prawym brzegu Wisły. Jest to obszar o rozległej niecce o charakterze depresji i dużych rozmiarach zarówno pod względem powierzchni, jak i ukształtowania pionowego. Kotlinowe obniżenie otoczone jest wysoczyzną morenową o wysokości średnio od 70 do 90 m n.p.m., która od strony pd.-wsch., 3 Programu Ochrony Środowiska dla gminy - miasto Grudziądz na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata

37 nachyla się w kierunku Wisły. Krawędzie wysoczyzny rozcinają liczne dolinki erozyjne i denudacyjne, tworząc ostańce erozyjne, terasy kemowe i osuwiskowe. U wylotu tych dolin utworzyły się stożki napływowe. Na prawym brzegu Wisły, w obrębie miasta, położone są: na północy Kępa Forteczna (86 m n.p.m.) oraz na południu Kępa Strzemięcińska (79 m n.p.m.). Stoki kęp od strony rzeki są bardzo strome, zaś od strony wschodniej opadają łagodnym stokiem w kierunku dawnego łożyska Wisły. Największą część Basenu tworzą terasy rzeczne (głównie nadzalewowe), w obrębie których występują liczne starorzecza o zmiennej wielkości i położeniu w stosunku do koryta rzeki. Ponadto urozmaiconą rzeźbę terenu miasta tworzą formy antropogeniczne: wały przeciwpowodziowe, rowy melioracyjne, wyrobiska itp Budowa geologiczna Grudziądz leży w obrębie synklinorium brzeżnego, które jest podłużnym tektonicznym obniżeniem o osi przebiegającej z północnego zachodu na południowy wschód. Najstarsze utwory w rejonie Grudziądza rozpoznano w wierceniu badawczym wykonanym przez Państwowy Instytut Geologiczny w Maruszy, są to zalegające na głębokości 3000,0 m poniżej poziomu morza, szare i szarozielone iłowce syluru. Na nich zalegają solonośne utwory permu o miąższości 588,0 m. Powyżej permu stwierdzono piaskowce i wapienie muszlowe z triasu o miąższości 726,0 m, a nad nimi jurajskie piaskowce, iłowce i mułowce oraz wapienie muszlowe o łącznej miąższości 575,0 m. Okres kredowy reprezentowały piaskowce glaukonitowe, margle wapienne, wapienie margliste oraz iłowce i mułowce wapniste. Łączna miąższość tych skał wynosiła 959,0 m. Utwory kredowe nawiercono również w dwóch otworach w południowej części miasta. Na utworach kredy zalegają utwory trzeciorzędowe reprezentowane przez paleoceńskie gezy piaszczysto wapniste o miąższości 90,0 m. Powyżej występują oligoceńskie ciemnoszare iły i mułki o miąższości 10,0 m oraz osady miocenu wykształcone w postaci piaskowców kwarcowych z domieszką żwiru, 15,0 m warstwy węgla brunatnego oraz ciemnobrunatnych iłów i mułków o miąższości 20,0 m. Utwory trzeciorzędu stwierdzono również w kilku otworach hydrogeologicznych na terenie Grudziądza. W północnej części miasta (w Owczarkach) w trzech otworach wystąpiły utwory oligocenu, a w jednym miocenu. Miąższość trzeciorzędu jest zmienna i waha się od kilkunastu do około 150,0 m. W wyniku działalności tektonicznej lądolodu zostały zaburzone nie tylko utwory trzeciorzędowe, ale również starsze utwory plejstocenu Gleby Powierzchnia terenu Gminy - miasto Grudziądz ukształtowała się w wyniku procesów geologicznych i rzeźbotwórczych, które miały miejsce w czwartorzędzie, a w szczególności w plejstocenie, w czasie zlodowacenia bałtyckiego. Najważniejszymi procesami były: egzaracyjna i akumulacyjna działalność lądolodu, erozja i akumulacja wód lodowcowych i rzecznych, denudacja, procesy deflacyjne i działalność człowieka. Rzeźba terenu jest młoda i charakteryzuje się dużą różnicą wysokości bezwzględnej, która dochodzi do 75,0 m. Największą powierzchnię wśród gleb o oznaczonym typie zajmują gleby bielicoziemne (gleby bielicowe, skrytobielicowe i rdzawe) - blisko 55%. Drugą, pod względem powierzchni, grupą są gleby 37

38 brunatnoziemne (gleby brunatne właściwe, gleby płowe, gleby brunatne i wyługowane), które zajmują ok. 15% powierzchni miasta z ustalonym typem gleb. Podobny udział (ok. 15%) mają gleby z rzędu pobagiennych (gleby murszowo-mineralne, czarne ziemie).mniejszy udział mają mady oraz gleby należące do rzędu bagiennych. Rolnicza przydatność terenu zależy od stosunków wodnych oraz od właściwości skał macierzystych, agroklimatu, rzeźby terenu aktualnej zawartości próchnicy, odczynu i biologicznej aktywności środowiska. Wśród gruntów ornych o oznaczonej klasie bonitacyjnej (nieco ponad 36% pow. miasta), przeważają grunty klas najniższych V i VI zajmujące łącznie prawie 64 % powierzchni z oznaczonymi klasami bonitacyjnymi. Klasa I nie występuje na terenie Grudziądza, a klasa II zajmuje tylko 0,4% powierzchni z oznaczonymi klasami. Gleby o średniej przydatności rolniczej III i IV klasa, łącznie stanowią 35,7% gruntów ornych. Duży udział gleb o najniższej wartości bonitacyjnej (V i VI klasa) nie sprzyja prowadzeniu działalności rolniczej, pozwala z kolei na bezkonfliktowy rozwój urbanizacji oraz powiększanie zasobów leśnych Zasoby naturalne Na terenie Gminy - miasto Grudziądz znajdują się bogate złoża solanki. Zasoby szacowane przez Państwowy Instytut Geologiczny wg stanu na roku przedstawiono w tabeli poniżej. Tabela 10. Wykaz zasobów wód leczniczych i termalnych na terenie Gminy - miasto Grudziądz (stan na rok) (źródło "Programu Ochrony Środowiska dla Gminy - miasto Grudziądz na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata ) Nazwa złoża Typ wody Zasoby geologiczne bilansowe pobór Eksploatacyjne [m 3 /h] [m 3 /rok] Marusza* LzT 20, ,00 LzT wody lecznicze zmineralizowane (mineralizacja >1g/dm 3 ), wody termalne, * - złoże objęte koncesją na eksploatację Wyjątkowe właściwości lecznicze solanki spowodowały umieszczenie jej na liście złóż kopalin leczniczych. Złoża te odkryto w 1972 roku na głębokości metrów w skałach jury. Ówczesne analizy uznały wodę za solankę 7,8%, bardzo gorącą (wg skali Iwanowa), chlorkowosodową, bromkową, jodkową, borową. Charakterystyka chemiczna kwalifikuje ją do wykorzystania rekreacyjno-balneologicznego, natomiast wartość temperatury solanki umożliwia wykorzystanie jej w celach geotermalnych. Powtórny odwiert i badania wykonane w 1987 roku uznały wodę za solankę chlorkowo-wapniową o temperaturze 48 C. Zawartość pozostałych jej składników była niższa od zawartości stwierdzonej w odwiercie w 1972 roku. Warstwa 1630 m ziemi, chroni ją skutecznie przed zanieczyszczeniami cywilizacyjnymi, gwarantując jej nieskazitelną czystość oraz niezmieniony skład chemiczny, który ukształtowała natura. Wody ze złoża w miejscowości Marusza zostały zaliczone do wód leczniczych Osuwiska, tereny zagrożone występowaniem ruchów masowych ziemi Trzy główne czynniki, które w warunkach polskich przyczyniają się do występowania osuwisk to budowa geologiczna i rzeźba terenu, intensywne lub długotrwałe opady deszczu, a także działalność człowieka, przy czym analiza tej ostatniej została w niniejszym dokumencie ograniczona, jako niezwiązana ze zmianami klimatu. Podstawowymi źródłami informacji na temat osuwisk zidentyfikowanych na obszarze Grudziądza były: 38

39 System Osłony Przeciwosuwiskowej Polski (Państwowy Instytut Geologiczny Rejestr osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi dla miasta Grudziądza Miejskie dokumenty strategiczne. Ruchy masowe ziemi są jednymi z najbardziej rozpowszechnionych zjawisk powodujących katastrofy naturalne. Obejmują one różne procesy i zjawiska, których wspólną cechą jest niszczenie skał i gruntu objawiające się jego wyraźnym przemieszczeniem i deformacją pod wpływem siły ciężkości. Ze względu na charakter i tempo tego procesu, wyróżnia się zjawiska: osuwania, spełzywania, odpadania, osiadania i ześlizgiwania się skał. Szybkość osuwania się ziemi jest różna i wynosi od kilku centymetrów do kilku metrów na sekundę. Osuwanie następuje nagle i niespodziewanie albo jest poprzedzone pewnymi objawami, jak rysy, pęknięcia i szczeliny, otwierające się na granicy obszaru oderwania. Częstym zjawiskiem jest odnawianie się osuwisk na tych na tych samych obszarach. Osuwiska powodują degradację objętych nimi terenów i zniszczenie posadowionych na ich obszarze obiektów budowlanych oraz infrastruktury (sieć drogowa, kanalizacyjna, linie telekomunikacyjne, elektryczne, gazociągi). Na terenach rolnych zniszczeniu ulegają uprawy i niekiedy przywrócenia wymaga funkcja rolna tego obszaru. Zniszczenia w drzewostanie powodują osuwiska występujące na obszarach leśnych. Grudziądz w przeważającej części leży w mezoregionie Kotliny Grudziądzkiej, zwanej też Basenem Grudziądzkim, która stanowi środkową, najszerszą część makroregionu Doliny Dolnej Wisły. Gmina miasto Grudziądz ma urozmaiconą rzeźbę terenu, więc mogą tu występować obszary potencjalnych zagrożeń ruchów masowych ziemi. Osuwanie się mas ziemnych stanowi element zjawiska ruchów masowych ziemi. Zjawiska te są związane z następującym działaniem przyrody: gwałtowne opady deszczu, intensywne topnienie śniegu, podnoszenie się poziomu wód gruntowych oraz wezbrania rzek i potoków. Ruchy osuwiskowe mogą powodować degradację gleb oraz rozległe zniszczenia terenów rolnych i leśnych. Na obszarze gminy potencjalne obszary osuwiskowe dotyczą zwłaszcza odcinków krawędzi głęboko wciętej doliny Wisły i Osy oraz rynien jeziornych, a także stromych wzniesień moreny czołowej. W związku z tym na obszarach o spadkach stopni przed przystąpieniami do realizacji obiektów budowlanych właściwym byłoby wykonać szczegółowe badania geologiczne. Według katalogu osuwisk województwa bydgoskiego na terenie miasta zlokalizowany został rejon osuwiskowy Grudziądz. Opisanych zostało 8 osuwisk o charakterze obrywów i zsuwów w obrębie dość stromych zboczy zbudowanych głównie z glin i piasków gliniastych. Bezpośrednią przyczyną uruchamiania zboczy jest erozja i działanie wód opadowych. W jednym przypadku osuwisko powstało na skutek wysięków z uszkodzeń drenażu rolniczego. Naturalne zagrożenia geologiczne w postaci ruchów masowych występują w strefie skarpy nadwiślańskiej, w szczególności w obszarze zabudowanym zabytkowym kompleksem spichlerzy. Obsunięcia skarpy nadwiślańskiej poddawane są monitoringowi, co pozwala na kontrolowanie zjawiska i podjęcie działań eliminujących jego skutki. Zjawiska obrywu i osuwisk występują także w strefie zboczy Kępy Strzemięcińskiej i Kępy Fortecznej, a w szczególności w miejscach, które zostały naruszone niekontrolowaną eksploatacją kopalin pospolitych. Na terenie miasta występuje osuwisko aktywne, które znajduje się na zboczu doliny rzecznej skarpa przykorytowa. Osuwisko to charakteryzuje się: nachyleniem zbocza pod kątem 36 stopni, długością 59 m, szerokością maksymalną 68 m. Przyczyna jego powstania to infiltracja wód opadowych. Osuwisko ma charakter zsuwu i powstało na glinach morenowych oraz piaskach. 39

40 Ruchy masowe nasilają się wiosną i jesienią, ze względu na intensywniejsze opady o tej porze roku i w związku z tym większe uwilgocenie terenu, rozmarzanie wierzchniej warstwy gruntu i znaczne różnice temperatur, podcięcie powierzchni lub jej nadmierne obciążenie. Tempo i natężenie ruchów masowych silniejsze jest na stromych zboczach, w miejscach, gdzie występuje cieńsza pokrywa glebowa o małej spoistości oraz ubogiej szacie roślinności. Najgroźniejszy proces ruchów masowych ziemi to osuwanie, czyli szybkie zsuwanie się mas skalnych lub warstwy zwietrzeliny po stoku do jej podnóża lub łagodniejszej części. Osuwiska, które powstają w ten sposób mogą powodować katastrofalne skutki, w postaci zniszczeń budynków, dróg, zagradzając doliny i tworząc okresowe jeziora, spiętrzając wody rzek i powodując powodzie. Na poniższym rysunku przedstawiono tereny zagrożone ruchami masowymi w mieście Grudziądzu w podziale na tereny o wysokim, średnim i niskim stopniu zagrożenia ruchami masowymi. 40

41 Rysunek 4. Tereny zagrożone ruchami masowymi w Gminie - miasto Grudziądz 41

42 5.1.8 Wody powierzchniowe oraz zagrożenie powodziowe Gmina - miasto Grudziądz posiada bogatą sieć hydrograficzną, co uwarunkowane jest jego położeniem. Przez teren Grudziądza przepływają przede wszystkim Wisła, Osa, Kanał Główny, Marusza, Kanał Trynka i Rów Hermana. Ponadto na terenie miasta znajduje się kilka jezior, z czego największe to Jezioro Rudnickie Wielkie, Jezioro Tarpno i Jezioro Rządz. Wisła (główna rzeka badanego terenu) oraz pozostałe cieki Kotliny Grudziądzkiej posiadają śnieżno deszczowy typ ustroju charakteryzujący się dwoma maksimami: wiosennym (roztopowym, spowodowanym topnieniem śniegów) oraz letnio jesiennym (opady). Niżówki występują głównie latem, rzadziej zimą. Nie wszystkie jeziora na omawianym terenie mają znaczenie rekreacyjne, gdyż część z nich ulega powolnemu zanikowi w wyniku eutrofizacji. Na terenie miasta znajduje się kilka jezior z czego największe to Jezioro Rudnickie Wielkie, Jezioro Tarpno i Jezioro Rządz. Jezioro Rudnickie Wielkie, o genezie polodowcowej, wytopiskowej, powierzchni 160,9 ha, objętości 7 026,6 tys. m3 i głębokości maksymalnej 11,9 m położone jest w południowej części Grudziądza. Jezioro jest zbiornikiem przepływowym dla rzeki Maruszy. Pośrodku jeziora znajduje się zadrzewiona wyspa o powierzchni 0,3 ha, będąca miejscem lęgowym ptaków. Jezioro Tarpno, jest jeziorem przepływowym, rynnowym o powierzchni 27 ha i maksymalnej głębokości 5,8 m. Przepływa przez nie Kanał Trynka biorący swój początek z rzeki Osy. Jezioro Rządz powstało w starorzeczu Wisły. Sieć hydrograficzną Gminy - miasto Grudziądz przedstawiono na rysunku poniżej. 42

43 Rysunek 5 Wody na terenie Gminy - miasto Grudziądz (źródło: Programu Ochrony Środowiska dla Gminy - miasto Grudziądz na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata Jednolite części wód powierzchniowych Obecnie przedmiotem badań monitoringowych jakości wód powierzchniowych są jednolite części wód powierzchniowych (JCW). Pojęcie to, wprowadzone przez Ramową Dyrektywę Wodną, oznacza oddzielny i znaczący element wód powierzchniowych taki jak: jezioro, zbiornik, strumień, rzeka lub kanał, część strumienia, rzeki lub kanału, wody przejściowe lub pas wód przybrzeżnych. Gmina miasto Grudziądz jako obszar o krajobrazie nizinnym, zgodnie z typologią wód powierzchniowych reprezentowana jest przez cieki: typu 17, tj. potoki nizinne piaszczyste (np. Kanał Trynka, Rów Hermana, Rudniczanka (Marusza), typu 19, tj. rzeka nizinna piaszczysto gliniasta (Osa), typu 21, tj. wielka rzeka nizinna (Wisła). Obszar miasta znajduje się w obrębie regionu wodnego Dolnej Wisły. Na jego terenie zlokalizowanych jest 7 obszarów Jednolitych Części Wód Powierzchniowych (JCWP). 43

44 Zagrożenia powodziowe Powodzie miejskie Powodzie miejskie (nagłe) definiowane są jako nagłe zalanie i/lub podtopienie terenu w wyniku wystąpienia silnego, krótkotrwałego opadu deszczu o dużej wydajności na stosunkowo niedużym obszarze zlewni rzecznej lub zurbanizowanej zlewni miejskiej (tzw. deszczu nawalnego). Pod pojęciem opad o dużej wydajności należy rozumieć opad, najczęściej burzowy, o wysokości co najmniej 20 mm, który trwa nie dłużej niż 12 godzin (Projekt Klimat). Należy jednak pamiętać, że nie każdy deszcz nawalny musi powodować powódź, co jest uzależnione od lokalnych uwarunkowań (ukształtowania i zagospodarowania terenu, układu hydrograficznego, wydajności systemów kanalizacyjnych itp.). W celu wykonania analizy występowania powodzi miejskich (nagłych) w Grudziądzu, dokonano sprawdzenia pochodzących z różnych źródeł materiałów, takich jak: a) Baza danych IMGW-PIB, b) Katalog nagłych powodzi lokalnych (FF) opracowany w ramach zadania projektu Klimat p.n. Klęski żywiołowe a bezpieczeństwo wewnętrzne kraju (z okresu ), c) Katalog opadów nagłych opracowany w ramach zadania projektu Klimat p.n. Klęski żywiołowe, a bezpieczeństwo wewnętrzne kraju (z okresu ), d) Informacje Zespołu Miejskiego, e) Materiały internetowe. Na podstawie udostępnionych materiałów dla obszaru miasta i jego okolic w latach odnotowano 2 przypadki wystąpienia opadów nawalnych (należy tutaj zwrócić uwagę, że w bazie danych opadów nagłych podano dobowe sumy opadów, gdy nie udało się ustalić konkretnego czasu trwania opadu), z których żaden nie spowodował wystąpienia powodzi miejskiej. Tabela 11. Nawalne opady zanotowane w Grudziądzu w latach Lp. Data opadu Wysokość opadu [mm] Czas trwania opadu [min] Stacja , (doba) Grudziądz , (doba) Grudziądz Opady nawalne w mieście Grudziądzu, pomimo, iż nie skutkowały do tej pory wystąpieniem powodzi miejskiej, powodują lokalne podtopienia i zalania ulic, skutkujące utrudnieniami dla mieszkańców oraz znacznymi kosztami dla służb miejskich, które usuwają ich następstwa. Pomimo braku zidentyfikowania powodzi miejskich w Grudziądzu w latach , analizując dane z okresu , pozyskane od ZM oraz dostępne w mediach, odnotowuje się wzrost częstości i intensywności występowania nagłych, ulewnych opadów deszczu. Należy się spodziewać, iż zjawisko to będzie się nasilać. Zagrożenie powodziowe od strony rzek Podstawowymi aktami prawnymi regulującymi zasady postępowania w zakresie określenia zagrożenia i ryzyka powodziowego oraz przeciwdziałania ich negatywnym skutkom, są Dyrektywa 2007/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 października 2007 r. w sprawie oceny 4 dane pochodzą z opracowania IMGW-PiB, Projekt KLIMAT 44

45 ryzyka powodziowego i zarządzania nim (tzw. Dyrektywa Powodziowa) oraz implementująca ją do prawodawstwa polskiego ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (tekst jednolity: Dz.U poz. 469 z późniejszymi zmianami). W myśl powyższych przepisów dla Regionów Wodnych i obszarów dorzeczy opracowane zostały: a) Wstępna ocena ryzyka powodziowego (WORP), której celem jest wyznaczenie obszarów narażonych na niebezpieczeństwo powodzi, czyli obszarów, na których istnieje znaczące ryzyko powodziowe lub na których wystąpienie dużego ryzyka jest prawdopodobne, b) Mapy zagrożenia powodziowego, przedstawiające zasięgi obszarów, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest niskie i wynosi raz na 500 lat lub na których istnieje prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzenia ekstremalnego, a także obszarów szczególnego zagrożenia powodzią oraz obszarów obejmujących tereny narażone na zalanie w przypadku zniszczenia lub uszkodzenia wału przeciwpowodziowego, c) Mapy ryzyka powodziowego, przedstawiające potencjalne negatywne skutki związane z powodzią dla obszarów przedstawionych na mapach zagrożenia powodziowego, d) Plan zarządzania ryzykiem powodziowym (PZRP), którego celem jest przedstawienie programu działań kluczowych (wysokopriorytetowych), zmierzających do zmniejszenia występującego zagrożenia powodziowego na obszarze wszystkich ONNP wskazanych we Wstępnej ocenie ryzyka powodziowego. W ramach WORP dla miasta Grudziądza, na podstawie powodzi historycznych, wskazano obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi. Największe ryzyko zidentyfikowano na odcinku ujściowym rzeki Osy, powyżej istniejących obwałowań. Dla przedmiotowego obszaru opracowano mapy zagrożenia powodziowego i mapy ryzyka powodziowego, a wyznaczone na nich zasięgi dla wody o prawdopodobieństwie wystąpienia p=1% (tzw. woda stuletnia) występują w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki Osy, powyżej istniejących wałów wstecznych rzeki Wisły i stwarzają zagrożenie podtopień dla kilku budynków mieszkalnych i gospodarczych oraz obszarów użytkowanych rolniczo położonych w granicach administracyjnych miasta Grudziądza. Miastu Grudziądz w świetle analiz wykonanych na potrzeby opracowania PZRP, nadano umiarkowany (3) poziom zintegrowanego ryzyka powodziowego (w 5-cio stopniowej skali). Na poniższym rysunku przedstawiono zasięgi oddziaływania wód wynikające z WORP oraz MZP/MRP dla miasta Grudziądza. Niezależnie od powyższych opracowań krajowych, przeanalizowane zostały również miejskie dokumenty strategiczne, w których wskazano zagrożenie powodziowe jako jeden z problemów, a są to: Program ochrony środowiska dla Gminy - miasto Grudziądz na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata oraz Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy - miasto Grudziądz. W Studium wskazano, iż znaczna część z istniejących terenów zabudowanych już leży na obszarze zagrożenia powodzią (głównie od rzeki Osy), jak również duży odsetek obszarów przewidzianych do rozwoju jest wskazany do inwestowania, pomimo, iż znajduje się na obszarze zagrożonym. W studium wskazano, iż dla zabudowy noworealizowanej należy ograniczać możliwość wykonywania podpiwniczeń, jak również należy prowadzić regularne prace modernizacyjne pompowni i systemu odprowadzania wód opadowych ciekami szczegółowymi, systemem Rowu Hermana i kanalizacją deszczową. Ponadto zgodnie z informacjami uzyskanymi od Zespołu Miejskiego, podtopienia w mieście Grudziądzu wystąpiły również w rejonie rzeki Maruszy i Jeziora Rudnickiego Wielkiego (na skutek 45

46 wysokiego stanu wody w jeziorze i spóźnionej regulacji na jazie) oraz w sąsiedztwie rzeki Wisły, gdy wysoki poziom wód (2010 r.) spowodował zalanie Błoni Nadwiślańskich, przystani klubu wioślarskiego Wisła i Żwirowni Gburczyk, a także ulic Portowej i Królowej Jadwigi. Podsumowując powyższe analizy, zagrożenie i ryzyko powodziowe od strony rzek występujące na obszarze miasta Grudziądza należy ocenić jako umiarkowane. Aby ograniczyć możliwość wystąpienia powodzi i jej konsekwencji niezbędne jest utrzymywanie urządzeń hydrotechnicznych w dobrym stanie oraz sprawne systemy informowania mieszkańców o zagrożeniach. Postępujące zmiany klimatu oraz zwiększenie intensywności zagospodarowania przestrzennego mogą w przyszłości prowadzić do bardziej niekorzystnych skutków wywołanych powodziami. Istnieje również możliwość łącznego oddziaływania i wzajemnego potęgowania się problemów związanych z jednoczesnym wezbraniem w ciekach powierzchniowych oraz wystąpieniem deszczy nawalnych. Rysunek 6. Zagrożenie powodziowe na obszarze miasta Grudziądza (wg MZP/MRP, PZRP) Wody podziemne Na terenie Gminy - miasto Grudziądz występują trzy poziomy wodonośne, które są związane z utworami górnej kredy ( m pod powierzchnią terenu), trzeciorzędu (głębokość m) i czwartorzędu (20-60 m pod powierzchnią terenu). Wody podziemne na terenie Grudziądza położone są w obrębie Głównego Zbiornika Wód Podziemnych (GZWP) nr 129 Dolina rzeki dolna Osa. 46

47 Ujęcie wody dla miasta Grudziądza zlokalizowane jest w Lesie Rudnickim. Obecnie używanych jest 25 studni, z czego 23 to studnie ujmujące warstwę czwartorzędową oraz 2 studnie obejmujące warstwę trzeciorzędową. Jednolite Części Wód Podziemnych Teren miasta Grudziądza położony jest w obrębie dwóch Jednolitych Części Wód Podziemnych JCWPd: JCWPd29, JCWPd 39,. Poniżej przedstawia się charakterystykę Jednolitych Części Wód Podziemnych 5. 5 źródło: Karty informacyjne JCWPd, PIG-PIB, RZGW Gdańsk 47

48 Tabela 12. Charakterystyka jednolitych części wód podziemnych w obrębie opracowania (źródło: Karty informacyjne JCWPd, PIG-PIB) Kod jednostki Numer JCWPd Powierzchnia km 2 Stan ilościowy Stan chemiczny Ocena stanu JCWPd Ocena ryzyka niespełnienia celów środowiskowych Charakterystyka geologiczna i hydrogeologiczna JCWPd (źródło PIG PIB) Położona w dorzeczu Wisły, region wodny Dolnej Wisły, zlewnia Wisły pierwszego rzędu. Swym zasięgiem obejmuje północno-wschodnie fragmenty obszaru miasta. PLGW ,2 dobry dobry dobry niezagrożona Struktura jest złożona z dwóch pięter wodonośnych, tworzących 4 poziomy wodonośne. W ramach zbiornika występuje cztery piętra wodonośne: Piętro czwartorzędowe zwierciadło swobodne lokalnie napiete, głębokość występowania od 1 do 20 m; litologia: piaski, żwiry; charakter wodonośca - porowy Piętro paleogeńsko-kredowe: poziom kredowy. Zwierciadło: napiete, głębokość występowania od 50 do 230 m; litologia: margle+wapienie, piaski, piaski+margle; charakter wodonośca porowo- szczelinowy Wydzielone w JCWPd 29 poziomy wodonośne związane są z wielkoobszarowymi jednostkami geomorfologicznymi. Poziom dolinny i poziomy międzymorenowe oraz wody paleogenu i kredy górnej tworzą wspólny system wodonośny w ramach, którego można wydzielić przepływ lokalny, pośredni i regionalny. Dolinny poziom wodonośny zasilany jest przez infiltrację bezpośrednią, dopływ lateralny z obszaru wysoczyzn oraz przesączanie wód z głębszych poziomów, dla których Wisła stanowi bazę drenażu. Wody podziemne systemu dolinnego drenują na północ, ku Żuławom Wiślanym i strefie 48

49 Kod jednostki Numer JCWPd Powierzchnia km 2 Stan ilościowy Stan chemiczny Ocena stanu JCWPd Ocena ryzyka niespełnienia celów środowiskowych Charakterystyka geologiczna i hydrogeologiczna JCWPd (źródło PIG PIB) brzegowej morza. Przepływ lokalny zachodzi w obrębie wód gruntowych i międzymorenowych poziomów Dorzecze Wisły, Region wodny RZGW Dolinej Wisły (RZGW Gdańsk), PLGW dobry dobry dobry niezagrożona Główne zlewnie w obrębie JCWPd: Drwęca, Osa II. W ramach zbiornika występuje poniższe piętra wodonośne: Piętro czwartorzędowe Poziom wód gruntowych: zwierciadło swobodne, głębokość występowania od 1 25 m; litologia: piaski, charakter wodonośca porowy. Poziom międzymorenowy pierwszy: zwierciadło napięte, głębokość występowania od 5 50 m; litologia: piaski, charakter wodonośca porowy. Poziom międzymorenowy drugi: zwierciadło napięte, głębokość występowania od m; litologia: piaski, charakter wodonośca porowy. Poziom międzymorenowy trzecii: zwierciadło napięte, głębokość występowania od m; litologia: piaski drobnoziarniste, charakter wodonośca porowy. Piętro paleogeńsko-neogeńskie: poziom plioceński (neogen): zwierciadło napięte, głębokość występowania od 80 do 100 m, litologia: piaski, charakter wodonośca: porowy 49

50 Kod jednostki Numer JCWPd Powierzchnia km 2 Stan ilościowy Stan chemiczny Ocena stanu JCWPd Ocena ryzyka niespełnienia celów środowiskowych Charakterystyka geologiczna i hydrogeologiczna JCWPd (źródło PIG PIB) poziom mioceński (neogen): zwierciadło napięte, głębokość występowania od 60 do 140 m, litologia: piaski, charakter wodonośca: porowy poziom oligoceński (paleogen): zwierciadło napięte; głębokość występowania od 110 do 180 m; litologia: piaski; charakter wodonośca: porowy, poziom paleceńsko eoceński (paleogen): zwierciadło- napięte: głębokość występowania od 180 do 230 m; litologia: piaski,piaskowce, margle, wapienie, gezy, opoki; charakter wodonośca: porowo szczelinowy Piętro kredowe: zwierciadło- napięte: głębokość występowania od 54 do 230 m; litologia: piaski,piaskowce, margle, wapienie; charakter wodonośca: porowo szczelinowy W wydzielonych kompleksach i poziomach wodonośnych JCWPd 39 można wyodrębnić dwa systemy krążenia wód podziemnych związane z regionalnymi bazami drenażu: system doliny Wisły oraz system Żuław Wiślanych Płytkie poziomy wód gruntowych są zasilane przez infiltrację bezpośrednią oraz w dolinach rzek poprzez dopływ lateralny. Bazą drenaży tych wód jest system hydrograficzny (Drwęca wraz z dopływami, system Jezioraka i związanego z nim Kanału Elbląskiego oraz Wisła). Źródło: 50

51 51

52 Gospodarka wodno-ściekowa Miejskie Wodociągi i Oczyszczalnia Sp. z o.o., której całościowym udziałowcem jest Gmina - miasto Grudziądz stanowi głównego dostawcę usług wodno-kanalizacyjnych w mieście. Przedmiotem statutowej działalności Spółki jest pobór, uzdatnianie i dostarczanie wody, odprowadzanie i oczyszczanie ścieków oraz prowadzenie składowiska odpadów. Sieć wodno-kanalizacyjna Grudziądz cechuje się relatywnie dobrą dostępnością podstawowej infrastruktury wodnokanalizacyjnej na tle średniej wojewódzkiej i krajowej, znacznie przekraczającą próg 90%, dlatego też przyrost ludności korzystającej z sieci był relatywnie nieduży w ostatnich latach. Infrastruktura wodociągowo-kanalizacyjna miasta jest sukcesywnie rozbudowywana, szczególnie związane jest to z powstawaniem nowych osiedli mieszkaniowych (głównie zabudowa jednorodzinna) i koniecznością doprowadzenie do nich infrastruktury technicznej, jak również modernizacją istniejących sieci. Tabela 13. Infrastruktura sieci wodno-kanalizacyjnej w Grudziądzu ogółem 276, ,3 Sieć wodociągowa Magistrale 34,7 40,8 40,8 Rozdzielnie 178,7 188,4 194,3 Przyłączenia 62,8 67,8 71,2 Ogółem 381,8 BD 196,3 Sieć kanalizacyjna Sanitarna 182,0 183,2 193,4 Ogólnospławna 2,9 2,9 2,9 Deszczowa 197,0 BD BD Sieć wodociągowa na terenie miasta Grudziądza w większości wykonana jest w układzie pierścieniowym (system zamknięty), co pozwala na bezawaryjny przesył wody. Biorąc pod uwagę roczne dostawy wody, widoczny jest systematyczny spadek zapotrzebowania na wodę wśród odbiorców indywidualnych (gospodarstw domowych), co spowodowane jest przede wszystkim spadkiem liczby mieszkańców miasta, a także oszczędnością (instalowanie wodomierzy, nowoczesnych, oszczędnych urządzeń AGD, itd.). Widoczny jest również nieznaczny trend wzrostowy zapotrzebowania na wodę ze strony przemysłu, a także skokowy wzrost w 2013 r. zapotrzebowania ze strony pozostałych odbiorców. Tabela 14. Roczne dostawy wody w tys. m Ogółem 4 448, , , ,4 Gospodarstwa domowe 3 328, , , ,1 Przemysł 577, , , ,5 Pozostali 542,2 615,4 570,3 959,8

53 odbiorcy Zdolność produkcyjna Stacji Uzdatniania Wody MWiO Sp. z o.o. w Grudziądzu wynosi 32 tysiące m 3 wody dobowo przy poborze rzeczywistym wynoszącym około 15 tysięcy m 3 wody. Taka ilość w pełni zabezpiecza zapotrzebowanie Gminy miasto Grudziądz oraz Gminy Grudziądz w wodę. W 2011 r. przeprowadzona została modernizacja i rozbudowa Stacji Uzdatniania Wody, która objęła: pompownię drugiego stopnia (budowa 4 nowych pomp sieciowych, rurociągów i armatury, montaż lamp UV, elewacja ścian i posadzek), galerię rurociągów (kompletna wymiana rurociągów i armatury, zabudowa aeratorów kaskadowych, elewacja ścian i posadzek), ujęcie wody (budowa sześciu nowych studni głębinowych). Ujęcie wody Ujęcie komunalne dla Grudziądza położone jest na terenie miasta w Lesie Komunalnym, w obrębie Kotliny Grudziądzkiej (Basenu Grudziądzkiego). Na jego obszarze pierwszy poziom wód podziemnych występuje na głębokości 2-5 m. Jest on eksploatowany przez studnie gospodarskie na obszarach niezwodociągowanych. Są to plejstoceńskie piaski rzeczne terasów nadzalewowych i stożków napływowych. Studnie głębinowe w obszarze Doliny Dolnej Wisły ujmują piaski i żwiry pojawiające się na głębokościach m, stratygraficznie należące do interglacjału eemskiego i stadiału głównego zlodowacenia północnopolskiego. Miąższość ujmowanego poziomu wodonośnego w rejonie Grudziądza sięga nawet do 30 m i charakteryzuje się wysoką wodoprzewodnością ( m2/dobę). Piaski rzeczne stadiału głównego oraz piaski i żwiry rzeczne interglacjału eemskiego na rozległych obszarach stanowią jedną warstwę wodonośną. Rozdzielają je lokalnie płaty glin zlodowacenia Vistulianu Powietrze atmosferyczne Emisja zanieczyszczeń składa się głównie z dwóch grup: zanieczyszczenia lotne stałe (pyłowe) i zanieczyszczenia gazowe (organiczne i nieorganiczne). Do zanieczyszczeń pyłowych należą np. popiół lotny, sadza, związki ołowiu, miedzi, chromu, kadmu i innych metali ciężkich. Zanieczyszczenia gazowe są to tlenki węgla (CO i CO2), siarki (SO2) i azotu (NOx), amoniak (NH3) fluor, węglowodory (łańcuchowe i aromatyczne), oraz fenole. O wystąpieniu zanieczyszczeń powietrza decyduje głównie ich emisja do atmosfery, ponadto na stan powietrza wpływ mają także występujące warunki meteorologiczne. Przy stałej emisji zmiany stężeń zanieczyszczeń są głównie efektem przemieszczania, transformacji i usuwania zanieczyszczeń z atmosfery. Stężenie zanieczyszczeń zależy również od pory roku: sezon zimowy, charakteryzuje się zwiększonym zanieczyszczeniem atmosfery, głównie przez niskie źródła emisji, sezon letni, charakteryzuje się zwiększonym zanieczyszczeniem atmosfery przez skażenia wtórne powstałe w reakcjach fotochemicznych. Warunki meteorologiczne wpływające na stan zanieczyszczenia atmosfery w zależności od pory roku podano w poniższej tabeli. 6 Źródło: Strategii Rozwoju Miasta Grudziądz na lata

54 Tabela 15. Czynniki meteorologiczne wpływające na stan zanieczyszczenia atmosfery (źródło Plan gospodarki niskoemisyjnej dla Gminy - miasto Grudziądz) Zmiany stężeń zanieczyszczenia Główne zanieczyszczenia Zimą: SO 2, pył zawieszony, CO Latem: O 3 Wzrost stężenia zanieczyszczeń Spadek stężenia zanieczyszczeń Sytuacja wyżowa: wysokie ciśnienie, spadek temperatury poniżej 0 o C, spadek prędkości wiatru poniżej 2 m/s, brak opadów, inwersja termiczna, mgła, Sytuacja niżowa: niskie ciśnienie, wzrost temperatury powyżej 0 o C, wzrost prędkości wiatru powyżej 5 m/s, opady, Sytuacja wyżowa: wysokie ciśnienie, wzrost temperatury powyżej 25 o C, spadek prędkości wiatru poniżej 2 m/s, brak opadów, promieniowanie bezpośrednie powyżej 500 W/m 2 Sytuacja niżowa: niskie ciśnienie, spadek temperatury, wzrost prędkości wiatru powyżej 5 m/s, opady, Ocenę stanu atmosfery na terenie miasta przeprowadzono w oparciu o dane zawarte w Roczną ocenę jakości powietrza atmosferycznego w województwie kujawsko pomorskim za rok Ocenę sporządzono na podstawie wyników pomiarów za rok 2017 zgodnie z Wytycznymi do wykonania rocznej oceny jakości powietrza w strefach za 2017 rok zgodnie z art.89 ustawy Prawo ochrony środowiska na podstawie obowiązującego prawa krajowego i UE (GIOŚ, Warszawa, 2017) Na terenie województwa kujawsko-pomorskiego zostały wydzielone 4 strefy: 1. aglomeracja bydgoska, 2. miasto Toruń, 3. miasto Włocławek, 4. strefa kujawsko pomorska. Grudziądz wg powyższego podziału przynależy do strefy kujawsko pomorskiej. Wynikiem oceny dla wszystkich substancji podlegających ocenie (dla kryteriów: poziom dopuszczalny i poziom docelowy) jest zaliczenie strefy do jednej z poniżej wymienionych klas: klasa A - jeżeli stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy nie przekraczają odpowiednio poziomów dopuszczalnych albo poziomów docelowych, klasa B - jeżeli stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne lecz nie przekraczają poziomów dopuszczalnych powiększonych o margines tolerancji (ze względu na to, że w 2017 roku nie obowiązywał żaden margines tolerancji, nie było podstaw nadania klasy B), klasa C - jeżeli stężenia zanieczyszczeń na terenie strefy przekraczają poziomy dopuszczalne powiększone o margines tolerancji, a w przypadku gdy margines tolerancji nie jest określony poziomy dopuszczalne albo przekraczają poziomy docelowe. 10 W przypadku poziomu celu długoterminowego dla ozonu przyjęto następujące oznaczenie klas: 54

55 klasa D1 - jeżeli stężenia ozonu na terenie strefy nie przekraczają poziomu celu długoterminowego, klasa D2 - jeżeli stężenia ozonu na terenie strefy przekraczają poziom celu długoterminowego Dla pyłu zawieszonego PM2,5 zostały określone następujące klasy: A1 i C1. Klasa A1 oznacza brak przekroczenia poziomu dopuszczalnego dla fazy II, klasa C1 - przekroczenie poziomu dopuszczalnego dla fazy II. Według klasyfikacji dokonanej ze względu na ochronę zdrowia ludzi wszystkie 4 strefy w województwie (aglomeracja bydgoska, miasto Toruń, miasto Włocławek oraz strefa kujawsko - pomorska) znalazły się w klasie C. O zaliczeniu stref do niekorzystnej klasy C w 2017 roku zadecydowały w strefie kujawsko - pomorskiej: - ponadnormatywne stężenia 24-godzinne pyłu zawieszonego PM10 (Nakło nad Notecią - ul. P. Skargi, Grudziądz ul. Sienkiewicza, Brodnica ul. Kochanowskiego), - stężenia średnie roczne benzo(a)pirenu w pyle PM10 (Grudziądz ul. Sienkiewicza, Nakło nad Notecią - ul. P. Skargi, Brodnica - ul. Kochanowskiego, Koniczynka stacja bazowa ZMŚP, Inowrocław ul. Solankowa, Ciechocinek ul. Tężniowa). Klasyfikacja stref ze względu na ochronę roślin okazała się bardzo korzystna dla strefy kujawsko - pomorskiej (jedynej w województwie podlegającej tej klasyfikacji) ze względu na uzyskanie klasy A. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń dla każdej strefy, uzyskane w ocenie rocznej za rok 2017 prezentują się następująco: Tabela 16. Wynikowe klasy stref dla poszczególnych zanieczyszczeń uzyskane w ocenie rocznej za rok 2017 Symbol klasy wynikowej dla poszczególnych zanieczyszczeń dla obszaru całej strefy Kryterium poziom dopuszczalny kryterium poziom docelowy Strefa CO2 NO2 PM10 PM 2,5 ołów benzen CO arsen benzoapiren kadm Ni O3 strefa kujawsko pomorska PL 0404 A A C Faza I A Faza II C1 A A A A C A A A Pył zawieszony PM10 Zasięg występowania pyłu PM10 dla Gminy - miasto Grudziądz pokazano na rysunkach poniżej. Wyniki modelowania (w wariancie II) wskazują na występowanie obszarów przekroczeń jedynie wartości 24-godzinnych. 55

56 Rysunek 7. Rozkład stężeń średniorocznych pyłu PM10 dla miasta Grudziądza 56

57 Rysunek 8. Rozkład stężeń 24-godzinnych pyłu PM10 dla miasta Grudziądza Pył zawieszony PM2,5 Poza porównaniem wyników rozkładu stężeń względem obecnie obowiązujących wartości kryterialnych, dokonano również porównania w odniesieniu do normy (20 μg/m 3 ), która będzie obowiązywała od roku Rozkład stężeń pyłu PM2,5 na obszarze został przedstawiony na mapach zamieszczonych poniżej. Obszary występowania ponadnormatywnych stężeń pyłu zawieszonego PM2,5 zostały określone dla wariantu II dla strefy kujawsko-pomorskiej. Rysunek 9 Rozkład stężeń średniorocznych pyłu PM2,5 dla miasta Grudziądza Dwutlenek siarki Rozkład stężeń dwutlenku siarki na obszarze stref województwa kujawsko-pomorskiego nie wskazuje na występowanie obszarów przekroczeń wartości normatywnych zarówno stężeń 1-godzinnych jak i stężeń 24-godzinnych. 57

58 Rysunek 10 Rozkład stężeń 24-godzinnych dwutlenku siarki dla miasta Grudziądza Rysunek 11 Rozkład stężeń 1-godzinnych dwutlenku siarki dla miasta Grudziądza 58

59 Dwutlenek azotu Rozkład stężeń dwutlenku azotu na obszarze stref województwa kujawsko- pomorskiego nie wskazuje na występowanie obszarów przekroczeń wartości normatywnych zarówno stężeń średniorocznych, jak i stężeń jednogodzinnych Benzo(a)piren Wielkości stężeń średniorocznych benzo(a)pirenu w pyle PM10 wskazują na znaczny obszar występowania przekroczeń. Rozkład stężeń średniorocznych B(a)P w 2017 roku został przedstawiony graficznie w postaci poniższych map. Rysunek 12 Rozkład stężeń średniorocznych benzo(a)pirenu dla miasta Grudziądza Warunki klimatyczne Miasto Grudziądz położone jest w strefie klimatu umiarkowanego, przejściowego kształtowanego przez zmienne masy powietrza morskiego i kontynentalnego, z przewagą wpływów kontynentalnych, co ma wpływ na zmienne stany pogody. Występują tu trzy podstawowe rodzaje mas powietrza: polarne, arktyczne i zwrotnikowe. Zgodnie z regionalizacją rolniczo klimatyczną wg Gumińskiego, obszar Gminy - miasto Grudziądz wchodzi w skład dzielnicy VII - Środkowej. Notuje się tu dni okresu wegetacyjnego i około dni z przymrozkami. Miasto leży w strefie o usłonecznieniu ok godzin rocznie, ze średnią roczną temperaturą powietrza 7 C, średnią miesięczną temperaturą stycznia -1 C oraz średnią miesięczną temperaturą lipca 17 C. Opad średnioroczny kształtuje się na poziomie mm, a pokrywa śnieżna zalega tu w sezonie ok dni. Ponadto na specyficzny,,mikroklimat rejonu grudziądzkiego wpływa szereg uwarunkowań o charakterze lokalnym i regionalnym. Najważniejszym z nich jest położenie Grudziądza w Kotlinie Grudziądzkiej. Nie mniej ważnym elementem klimatotwórczym jest jego położenie na granicy 59

60 wysoczyzny polodowcowej oraz doliny rzeki Wisły. Lokalizacja ta powoduje występowanie bardzo zróżnicowanego krajobrazu, a co za tym idzie dużych różnic wysokości w poszczególnych częściach rejonu. Innymi czynnikami wpływającymi na lokalny charakter i przebieg pogody są zbiorniki wody płynącej i stojącej oraz antropogeniczne zagospodarowanie przestrzeni. Przeważają wiatry z kierunku zachodniego. Charakterystykę warunków klimatycznych w mieście Grudziądzu przedstawia się w oparciu o wyniki pomiarów z wielolecia Termika Międzyroczne wahania średniej temperatury powietrza w Grudziądzu w analizowanym wieloleciu były znaczne. Najchłodniejsze były lata 1987 i 1996 ze średnią temperaturą powietrza odpowiednio 6,4 C oraz 6,3 C. Najcieplejsze zaś okazały się lata 1989 i 2014 ze średnią temperaturą 9,8 C. Charakterystyczną cechą przebiegu średniej rocznej temperatury powietrza w Grudziądzu w wieloleciu jest jej systematyczny, statystycznie istotny wzrost. Temperatura maksymalna w Grudziądzu nie wykazuje istotnych zmian w analizowanym wieloleciu. Absolutne maksimum (37,8 C) zanotowano w dniu 21 lipca 1998 roku. Temperatura minimalna powietrza w Grudziądzu systematycznie rośnie w tempie 0,11 C/rok. Natomiast w analizowanym wieloleciu odnotowuje się spadek liczby dni z temperaturą minimalną. Ujemne temperatury w Grudziądzu mogą występować od września aż do maja. Na przestrzeni ostatnich 30 lat minimalna temperatura powietrza dochodziła do prawie -30 C. 8 stycznia 1987 roku na termometrach zanotowano rekordowe -29,8 C. Analizowano również częstość występowania fal upałów oraz fal chłodu. Fala upałów definiowana jest, jako okres przynajmniej 3 dni z maksymalną temperaturą powietrza powyżej 30 C, natomiast fala chłodu to okres przynajmniej 3 dni w temperaturą minimalną poniżej -10 C. W Grudziądzu w całym analizowanym okresie ( ) zanotowano 32 fale upałów, trwających po 3-11 dni. W 1994 wystąpiły dwie najdłuższe fale upałów trwające odpowiednio 10 i 11 dni. Według prognoz IPCC fale upałów będą dłuższe, bardziej dotkliwe i będą pojawiać się częściej (IPCC 2013). W miastach warunki bioklimatyczne są bardziej uciążliwe niż na obszarach pozamiejskich, dlatego miasta są bardziej narażone na fale upałów (Luber, McGeehin 2008). Wysokie temperatury powietrza, wraz z dużą zawartością pary wodnej w atmosferze, intensywnym promieniowaniem słonecznym oraz zanieczyszczeniem powietrza powodują silny stres cieplny, nadmiernie obciążając układ sercowo-naczyniowy, układ oddechowy oraz spadek odporności (Kozłowska-Szczęsna i in. 2004, Błażejczyk, McGregor 2008), dlatego też fale upałów mogą wiązać się z krótkotrwałym wzrostem śmiertelności (Kovats, Ebi 2006). Kolejnym problemem są fale zimna. Tak jak w przypadku fal upałów stanowią poważne zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi, a także mają wpływ na rozwój rolnictwa, czy gospodarki. W Grudziądzu zidentyfikowano 54 przypadki wystąpienia fal zimna, trwających po 3-17 dni. W 1986, 1996 i 2012 wystąpiły trzy najdłuższe fale zimna trwające odpowiednio 16, 15 i 17 dni. Opady Roczna suma opadów w Grudziądzu zawiera się w przedziale od 284 do 767,4 mm, średnia wartość wynosi 538,9 mm. Liczba dni z opadem większym lub równym 10 mm wynosi średnio 12 dni, powyżej 20mm średnio około 3 dni, a powyżej 30mm, czyli z opadem silnym 1 dzień. Największa liczba dni z opadem silnym została zanotowania w latach 1985 i 2000 i wyniosła 3 dni. 60

61 Średnia roczna liczba dni z pokrywą śnieżną w Grudziądzu w okresie (dane ze stacji synoptycznej w Toruniu) wynosiła ok. 51 dni. Najwięcej dni ze śniegiem zanotowano w 1996 i 2006 roku - odpowiednio 102 i 110 dni. Można zaobserwować istotny, malejący trend liczby dni z pokrywą. Burze z silnymi wiatrami Średnia roczna liczba dni z burzą w Grudziądzu wynosi 22 dni. Najbardziej burzowy był rok dni z burzą, najmniej przypadków wystąpienia tego zjawiska (13) zanotowano w roku Burze mogą występować przez cały rok, jednak od grudnia do marca zjawisko jest incydentalne. Burze występują przede wszystkim od maja do sierpnia (średnio powyżej 3 dni), z maksimum w czerwcu i lipcu (średnio 5-6 dni). Analizy historyczne wykazały istotny wzrost statystyczny zmian w częstotliwości występowania burz w Grudziądzu. Miejska wyspa ciepła Miejska wyspa ciepła (MWC) definiowana jest jako zjawisko klimatyczne polegające na występowaniu podwyższonej temperatury powietrza w mieście w stosunku do otaczających je terenów peryferyjnych (niezabudowanych). Jest to zjawisko dynamiczne, charakteryzujące się dużą zmiennością dobową i roczną. Jej zasięg nawiązuje do zabudowy. Według badań obejmujących ciepłą część roku (kwiecień-październik) największe odchylenia temperatury powietrza względem stacji referencyjnych występują na terenach zabudowy zarówno luźnej jak i zwartej, i wynoszą przeciętnie od 0,5 do 1,0 C (Kunert, Błażejczyk, 2011). Najwyższa temperatura występuje w śródmieściu i jego okolicach, co jest związane z przeważającą obecnością zabudowy zwartej. Nieco wyższa temperatura powietrza, niż na stacjach referencyjnych, występuje na obszarach o zabudowie luźnej, natomiast w lasach, na terenach otwartych oraz w parkach odchylenie temperatury powietrza od wartości zanotowanej na stacjach jest bliskie zeru, co oznacza mało znaczącą różnicę w stosunku do stacji meteorologicznej (brak miejskiej wyspy ciepła). Z badań wynika, że różnice między temperaturą w mieście i poza miastem są największe podczas pogody wyżowej, przy słabym wietrze i braku zachmurzenia. Wzrost prędkości wiatru zmniejsza szanse na gromadzenie się zapasów ciepła w mieście. Informacja o temperaturze powierzchni pozyskana została na podstawie szeregu termalnych zobrazowań satelitarnych pochodzących z satelity Landsat i ASTER. Podstawę analiz stanowiły zobrazowania zarejestrowane w czasie bezchmurnych dni sezonu letniego, z godzin (czas przelotu satelity nad obszarem Polski). W ten sposób opracowano mapę średniej temperatury powierzchni w mieście w okresie letnim Na tak uzyskaną mapę nałożono obszary wrażliwości miasta. 61

62

63 Rysunek 13. Powierzchniowa miejska wyspa ciepła w Grudziądzu w okresie letnim (godz ) r. 63

64 Na podstawie opracowanej mapy można stwierdzić, że różnica średnich temperatur powierzchni w analizowanych obszarach wrażliwości miasta dochodzi do około 6 C. Najwyższe temperatury powierzchni (średnio około 29 C, czyli około 6 C więcej niż obszary zielone) występowały na terenach zajętych przez wielkopowierzchniowe centra handlowe. Znacząco wyższe temperatury (oscylujące w okolicach 28 C) występują również na terenie centrum, gdzie dominuje gęsta i zwarta zabudowa śródmiejska. Nieco niższymi temperaturami powierzchni, w okolicach C, charakteryzują się tereny osiedli mieszkaniowych, obszar centrum historycznego oraz tereny zabudowy jednorodzinnej intensywnej. Podobnie na terenach produkcyjnych i składowych, średnia temperatura oscyluje w okolicach 27 C. Najmniej od terenów zielonych odstają obszary objęte zabudową jednorodzinną ekstensywną i rozproszoną oraz tereny usług publicznych, gdzie średnia temperatura oscylując w okolicach 25 C jest wyższa o około 2 C od średnich temperatur obszarów zielonych, których temperatura średnia wynosi 23 C. Warto jednak odnotować, że na obszarach zielonych na terenie miasta (osnowa przyrodnicza) również odnotowywana jest temperatura podwyższona o około 1,5 C wynosząc średnio 24,7 C. Bezwzględne wartości temperatury powierzchni (nieuśrednione do obszarów wrażliwości) w analizowanym okresie wahały się od 19 do prawie 36 C. Najniższe temperatury dotyczą obszarów pokrytych wodami (od C). W dalszej kolejności są to obszary leśne, parki, zadrzewienia i tereny otwarte (do około 23 C). Najwyższe temperatury powierzchni (powyżej 30 C) z kolei występują na obszarze wielkopowierzchniowych obiektów handlowych oraz dużych zakładów przemysłowych (Galeria Grudziądzka, Centrum Handlowe Alfa, Auchan przy rondzie Dmowskiego, obszar przemysłowy w południowej części miasta). Nieco niższe, ale nadal dochodzące do 31 C temperatury odnotowywane są na terenie najgęściej zabudowanym w okolicach centrum historycznego i zabudowy śródmiejskiej Dziedzictwo kulturowe (zabytki) Grudziądz posiada wszelkie predyspozycje dla rozwojowi turystyki aktywnej oraz wypadowej (weekendowej), dzięki rozwiniętej infrastrukturze rekreacyjno-turystycznej w mieście i okolicy. Na terenie miasta znajduje się 39 obiektów wpisanych do Wojewódzkiego Rejestru Zabytków, oraz 1054 obiektów wpisanych do Gminnej Ewidencji Zabytków. Znaczenie ponadregionalne mają niewątpliwie zespoły zabytkowe Grudziądza do których należy zaliczyć przede wszystkim: 1. Układ urbanistyczny miasta Grudziądza, którego początki sięgają XIII w. 2. Obiekty związane z infrastrukturą miasta: kolegium jezuickie (ul. Ratuszowa 1), dom towarowy Jontofsohna (ul. Rynek 22), pojedyncze przykłady średniowiecznych kamienic, zwarty kompleks 26 spichrzów o unikatowej zabudowie panoramicznej w Europie, fragmenty średniowiecznych murów miejskich z XIV w. oraz Brama Wodna, Park Miejski na Górze Zamkowej, cmentarz komunalny. 3. Obiekty architektury fortyfikacyjno-obronnej: relikty zamku krzyżackiego z XIII w, Twierdza Grudziądz złożona z Cytadeli ( ), pierścienia wewnętrznego ( ) i linii zewnętrznej (do 1914), zespoły koszar z końca XVIII w. nadal są obiektem użytkowanym przez wojsko. 4. Architektura sakralna: kościół farny p.w. św. Mikołaja, kościół p.w. Świętego Ducha zbudowany w XIII w., kościół pojezuicki p.w. św. Franciszka Ksawerego, wzniesiony w latach , klasztor Benedyktynek - obecnie siedziba muzeum, zbudowany w latach

65 5. Zabytki techniki: zespół fabryki maszyn A. Ventzki, z przełomu XIX/XX w., budowle hydrotechniczne: Rów Hermana i Kanał Trynki Dobra materialne Jako dobra materialne określa się wszystkie środki, które mogą być wykorzystane bezpośrednio lub pośrednio, do zaspokojenia potrzeb ludzkich. Wśród typów dóbr potencjalnie narażonych na oddziaływanie wyróżnić można: zabytki oraz obiekty o wysokich walorach kulturowych, obszary występowania złóż surowców, sieć hydrograficzną, grunty w użytkowaniu rolniczym i leśnym, obszary zieleni, w tym objęte ochroną w myśl obowiązujących przepisów, budynki (obiekty kubaturowe), w tym zabudowa mieszkalna, usługowa, wielkopowierzchniowe obiekty handlowe, zakłady przemysłowe, infrastruktura, w tym komunikacyjna, sieciowa. Na terenie miasta Grudziądz występuje szereg dóbr materialnych, zarówno o charakterze naturalnym jak i antropogenicznym. Znaczna część spośród nich została omówiona w poprzednich rozdziałach przedmiotowego opracowania. Poniżej przedstawia się charakterystykę dóbr materialnych miasta Grudziądz nie opisanych uprzednio. W Gminie - miasto Grudziądz są także termalne baseny solankowe, najbogatsze w uzdrawiające składniki wody solankowe w Polsce północnej. Kompleks Geotermii Grudziądz Sp. z o.o. zlokalizowany w Maruszy stanowi obiekt kluczowy dla rozwoju funkcji rehabilitacyjno-uzdrowiskowej w regionie. Spółka świadczy usługi z zakresu balneologii z wykorzystaniem solanki do celów leczniczych, również w formie piramidy z tężnią, która umożliwia inhalację oraz wypoczynek. Rekreacji i aktywnemu wypoczynkowi sprzyjają również obiekty zlokalizowane wokół Jeziora Rudnickiego Wielkiego: ośrodki wypoczynkowe, wypożyczalnie sprzętu wodnego, pola namiotowe, punkty małej gastronomii, plaża miejska. Terenami przyrodniczymi sprzyjającymi rekreacji są również okolice Jeziora Tarpno, miejskie tereny zieleni, m.in. las komunalny, ogród botaniczny, park miejski czy nadwiślańskie błonia, które zostały w znacznym stopniu zagospodarowane w ostatnich latach w infrastrukturę sprzyjającą rekreacji. Atrakcją jest także nowoczesna marina na prawym brzegu Wisły, która stała się wizytówką zrewitalizowanego grudziądzkiego nabrzeża. Tereny zabudowy mieszkaniowej oraz usługowej Jednym z czynników decydujących o zróżnicowaniu zabudowy w obrębie miasta jest jej intensywność. Na terenie Grudziądza zlokalizowane są zarówno tereny zabudowy o wysokiej intensywności jak i tereny zabudowy o niskiej intensywności. Zabudowa miejska o wysokiej intensywności składa się z trzech podstawowych komponentów: zabudowy historycznej, stanowiącej często wyraźnie wydzielony przestrzennie obszar starego miasta, śródmiejskiej kwartałowej oraz osiedli mieszkaniowych w zabudowie blokowej Zabudowę historyczną w centrum miasta Grudziądz stanowią tereny Starego Miasta z Górą Zamkową. Funkcje dominującą stanowią: funkcja mieszkaniowa wielorodzinna, usługowomieszkaniowa i zieleni. Zabudowa śródmiejska cechuje się dużą zwartością przestrzeni zabudowanej, głównie o charakterze mieszkaniowym i mieszkaniowo usługowym. Śródmiejska zabudowa Grudziądza obejmuje dwie dzielnice Śródmieście Wewnętrzne i Śródmieście Zewnętrzne. W Śródmieściu miasta dominują funkcje: mieszkaniowa wielorodzinna, mieszkaniowa jednorodzinna, usługowo-mieszkaniowa oraz usług i handlu (w tym handlu o powierzchni powyżej 2000 m2), a także funkcja produkcyjna. 65

66 Do największych osiedli w mieście Grudziądzu należą osiedla: Strzemięcin, Lotnisko, Rządz, Mniszek, Kopernik, Śródmieście oraz Kawalerii Polskiej, Wyzwolenia i Tarpno. Do dzielnic zabudowy jednorodzinnej zalicza się: Owczarki, Wielkie Tarpno i Tuszewo Północne. Do zabudowy o niskiej intensywności zaliczane są wszystkie formy zabudowy jednorodzinnej oraz mała zabudowa kilkurodzinna. Głównie jest reprezentowana przez różne formy od zabudowy jednorodzinnej, tj. szeregowej, atrialnej, bliźniaczej i hybrydowej poprzez zabudowę domami indywidualnymi wolnostojącymi, a także zabudowę rozproszoną, siedliskową. Podział wewnętrzny zabudowy o niskiej intensywność obejmuje zabudowę jednorodzinną intensywną i ekstensywną oraz zabudowę rozproszoną, siedliskową. Z analizy terenów funkcjonalnych wynika, iż największe powierzchnie terenów mieszkaniowych jednorodzinnych wyznaczone zostały w północnej części miasta (Owczarki, Tuszewo Północne, Wielkie Tarpno). Są to obszary już zabudowane, jednak w wielu miejscach posiadające jeszcze duże rezerwy terenowe pod zabudowę (m.in. dzielnica Owczarki oraz wschodnie tereny dzielnicy Wielkie Tarpno). Obiekty usługowe administracji zlokalizowane są przede wszystkim w centrum miasta, tj. na obszarze Starego Miasta, Śródmieścia Wewnętrznego oraz przy ul. Droga Łąkowa i ul. Parkowej. Tu też głównie rozwijają się usługi komercyjne. Obiekty świadczące usługi podstawowe w zakresie oświaty, zdrowia i kultury, położone są w centrum oraz w obrębie poszczególnych osiedli mieszkaniowych. Zakłady przemysłowe Postępująca restrukturyzacja przemysłu doprowadziła do zamknięcia lub ograniczenia działalności dużych zakładów produkcyjnych, stanowiących o sile gospodarczej miasta. Na terenie dawnego zakładu Stomil utworzono Grudziądzki Park Przemysłowy. Wśród głównych podmiotów gospodarczych działających w Grudziądzu można wymienić: MSU S.A., Zakład Produkcji Obuwia Lemigo, Żal-Met, PPH SARA Sp. z o.o., Visher Caravelle Poland Sp. z o.o., Vadain International Sp. z o.o., Gaja Sp. j., Intermax Sp. z o.o., Lubawa S.A., Wojskowe Zakłady Uzbrojenia S.A., Schumacher Packaging, Heutink Poland Sp. z o.o., Melbud S.A., Solgrud, Elektrobud, Mueller Fabryka Świec S.A., La Rive S.A., Chłodnia Grudziądz Sp. z o.o., POLMLEK Grudziądz Sp. z o.o., Limito S.A., Zakład Produkcji Cukierniczej Wisła, Wytwórnia Octu i Majonezu Ocetix Sp. z o.o., Grudziądzka Spółdzielnia Mleczarska, Taylor Prune, Polgrud/Eldom, Iglotex, Przedsiębiorstwo Wyrobów Stalowych Sp. z o.o., Taskomont 3 Sp. z o.o., Termetal Glaner, Formit, Stalsystem, PPH Technostal, Unia Group Sp. z o.o., Hydro-Vacuum S.A., Ventrure-Industries Sp. z o.o., Centrum Badawczo-Wdrożeniowe Unitex Sp. z o.o., SKS Connecto Sp. z o.o., Rossmann Polska, Brenntag Polska, Jeronimo-Martins Polska. Usługi publiczne Nauka i oświata - Na terenie Grudziądza funkcjonują: przedszkola 19 placówek, tym 8 miejskich (publicznych), szkoły podstawowe - 8, gimnazja 5, a także: szkoły specjalne, szkoły ponadgimnazjalne (licea ogólnokształcące, szkoły zawodowe i technika) i szkoły wyższe. Kultura - Wśród najważniejszych placówek kulturalnych funkcjonujących w Grudziądzu należy wymienić: Muzeum im. ks. dr Władysława Łęgi (mieszczące się w kilku zabytkowych budynkach na terenie Śródmieścia), Centrum Kultury Teatr, Bibliotekę Miejską im. Wiktora Kulerskiego (oraz 9 podległych jej filii), Planetarium i Obserwatorium Astronomiczne. Ponadto w mieście znajduje się kino Helios z 5 salami kinowymi. 66

67 Sport i rekreacja - W skład bazy sportowo-wypoczynkowej Grudziądza wchodzą: kompleksy boisk Orlik 2012, pływalnie kryte, baseny odkryte, siłownie, sauny, korty tenisowe, ośrodki jeździeckie, przystań wodna, tor kartingowy. Własnością miasta są następujące kompleksy: kompleks obiektów przy ul. Piłsudskiego 14, stadion żużlowy przy ul. Hallera 4, obiekty sportowe przy ul. Sportowców 3, ul. Portowej 8 oraz przy ul. Słowackiego. Sieć obiektów sportowych uzupełniają sale i tereny sportowe przyszkolne, osiedlowe tereny zabaw oraz parki i skwery miejskie. Rekreacji i aktywnemu wypoczynkowi sprzyjają również obiekty zlokalizowane wokół Jeziora Rudnickiego Wielkiego: ośrodki wypoczynkowe, wypożyczalnie sprzętu wodnego, pola namiotowe, punkty małej gastronomii, plaża miejska. W pobliżu jeziora znajduje się również kompleks turystyczno-rekreacyjny miasteczko westernowe Kansas City MEGA PARK. Infrastruktura komunikacyjna miasta Pod względem komunikacyjnym miasto charakteryzuje się bardzo korzystnym usytuowaniem w pobliżu autostrady A1 węzeł Grudziądz, międzynarodowej trasy E75 (Gdańsk-Cieszyn) oraz innych szlaków komunikacyjnych. Podsystem szynowy - w skład podsystemu szynowego wchodzi grudziądzka, regionalna kolejowa stacja węzłowa, na której krzyżują się dwie, niezelektryfikowane i jednotorowe linie kolejowe: nr 207 Toruń Wsch. Malbork i nr 208 Działdowo Chojnice. Stacja Grudziądz umożliwia przesiadki pomiędzy liniami kolejowymi w osiach wschód-zachód i północ-południe oraz posiada istotną rolę w lokalnym ruchu towarowym, tj. transporcie ładunków w północnej części województwa kujawskopomorskiego i południowej części województwa pomorskiego. Sieć kolejowa na terenie miasta obejmuje jedynie cztery czynne stacje kolejowe: Grudziądz Główny, Grudziądz Mniszek, Grudziądz Owczarki i Grudziądz Przedmieście, w związku z czym ma niewielkie znaczenie w obsłudze wewnętrznej miasta. Podsystem drogowy - przez miasto Grudziądz przebiega łącznie ponad 244,57 km dróg, z czego około 20,77 km stanowią drogi krajowe, 8,12 km drogi wojewódzkie, 54,75 km drogi powiatowe, 141,32 km drogi gminne, zaś 9,61 km drogi wewnętrzne. W skład podsystemu drogowego zaliczono także obiekty drogowe: mosty (26 obiektów), wiadukty (10), kładki dla pieszych (6) oraz system oświetlenia ulicznego (7392 latarnie). W celu poprawy efektywności energetycznej i środowiskowej, oświetlenie uliczne jest systematycznie modernizowane. Podsystem transport publiczny miejski - sieć komunikacji publicznej na terenie miasta składa się z 18 tras autobusowych oraz 2 linii tramwajowych, kursujących wzdłuż miasta na kierunku płn-płd pomiędzy osiedlami Tarpno a Rządz. Grudziądzki transport publiczny, oprócz miasta Grudziądza, obsługuje również 3 inne jednostki administracyjne - gminę wiejską Grudziądz, gminę wiejską Rogóźno i gminę miejsko-wiejską Radzyń Chełmiński. Wskazane gminy, wraz z gminą Dragacz, tworzą Miejski Obszar Funkcjonalny Grudziądza będący strefą silnych wzajemnych oddziaływań. Wg stanu na 31 grudnia 2015 r., długość linii autobusowych wynosiła km, tramwajowej 9 km. Zaopatrzenie w energię Zasilanie miasta Grudziądz w energię elektryczną odbywa się liniami 110 kv przez główne punkty zasilania o napięciu 110/15kV: GPZ Śródmieście, GPZ Łąkowa, GPZ Świerkocin, GPZ Strzemięcin oraz GPZ Rządz. Wymienione GPZ pracują w oparciu o zew. powiązania z układem systemu energetycznego wysokiego napięcia, tj. 400 kv, 220 kv i 110 kv, a przez układ transformacji zasilana jest cała sieć napowietrzna i kablowa średniego i niskiego napięcia. Właścicielem poszczególnych elementów systemu elektroenergetycznego w mieście Grudziądz jest spółka ENERGA-OPERATOR 67

68 S.A. Oddział w Toruniu. System elektroenergetyczny w Grudziądzu zaspokaja potrzeby wszystkich dotychczasowych odbiorców energii elektrycznej. Zaopatrzenie w ciepło W mieście Grudziądz funkcjonuje scentralizowany miejski system ciepłowniczy, który zaopatrywany jest w ciepło ze źródeł spółki OPEC Grudziądz Sp. z o.o., której poszczególne jednostki posiadają koncesję na wytwarzanie, przesyłanie, dystrybucję oraz obrót ciepłem. Ponadto na terenie miasta Grudziądz działalność prowadzi także spółka OPEC-TERMO Sp. z o.o., zajmująca się wytwarzaniem ciepła w kotłowniach lokalnych. Głównym źródłem ciepła jest Elektrociepłownia zlokalizowana przy ul. Łąkowej. Ponadto OPEC-TERMO GRUDZIĄDZ posiada 2 lokalne systemy ciepłownicze w obrębie ulic Łyskowskiego i Lipowej oraz 21 kotłowni lokalnych, gdzie jako paliwo stosuje się głównie gaz ziemny oraz olej opałowy. System ciepłowniczy zapewnia odpowiednio wysoki poziom bezpieczeństwa zaopatrzenia miasta Grudziądza w ciepło do roku 2030 ze względu na prowadzone prace modernizacyjne źródeł i sieci. System daje ponadto możliwość podłączenia do miejskiej sieci ciepłowniczej nowych odbiorców. Zaopatrzenie w gaz Operatorem oraz właścicielem infrastruktury gazowej średniego, podwyższonego średniego oraz wysokiego ciśnienia na terenie miasta Grudziądz jest Polska Spółka Gazownictwa sp. z o.o. Oddział w Gdańsku (PSG). Długość sieci gazowniczej na terenie miasta wynosi 261,2 km. Największym odbiorcą gazu w mieście są gospodarstwa domowe. Ponadto na terenie miasta działalność prowadzi Operator Gazociągów Przesyłowych GAZ-SYSTEM S. A. Oddział w Gdańsku. Spółka eksploatuje następujące obiekty: gazociąg wysokiego ciśnienia DN 500 relacji Gustorzyn Reszki, gazociąg wysokiego ciśnienia DN 400 relacji Gustorzyn Pruszcz Gdański, gazociąg wysokiego ciśnienia DN 250 relacji Turznice Grudziądz, węzeł gazowy wysokiego ciśnienia Mniszek Krajobraz Warunki krajobrazowe na terenie miasta Grudziądz charakteryzują się znaczną różnorodnością. Miasto położone jest na prawym brzegu Wisły. Malowniczą panoramę miasta tworzy urozmaicona rzeźba Basenu Grudziądzkiego, jego terasy rzeczne, ostańce wysoczyznowe w postaci Kępy Fortecznej i Strzemięcińskiej, stanowiących naturalne punkty widokowe na pradolinę Wisły. Na terenie miasta i w jego okolicach występuje bogata sieć hydrograficzna. Naturalne i sztuczne cieki wodne (Wisła, Osa, Marusza, Trynka, Rów Hermana, Kanał Główny) oraz jeziora (Rudnickie, Tarpno, Rządz) stanowiące ważne elementy krajobrazu, stwarzają możliwości wypoczynku i rekreacji, wpływają korzystnie na klimat, są środowiskiem życia fauny i flory oraz dają możliwość ich wykorzystania dla potrzeb transportu rzecznego. Podstawowym czynnikiem kształtującym warunki krajobrazowe miasta jest położenie miasta w dolinie rzeki Wisły. W mieście zlokalizowanych jest wiele obiektów architektury. Grudziądz stanowi również ważny obszar z dobrze zachowaną historią. W mieście zachowało wiele obiektów wpisanych na listę zabytków. W Grudziądzu zidentyfikować można krajobraz typowo miejski. Mimo, iż można znaleźć wiele miejsc otwartych widokowo (głównie w rejonie Wisły). Główne cechy krajobrazu miejskiego to: silne przekształcenie krajobrazu naturalnego, gęsta, zwarta i wysoka zabudowa, 68

69 gęsta sieć ulic, duże natężenie ruchu (ludzi, pojazdów), przeważnie płaska powierzchnia terenu, zmniejszona przezroczystość powietrza. Centrum miasta (rynek i najbliższe okolice), pokrywa gęsta, zwarta zabudowa. Krajobraz miejski jest przykładem bardzo silnej ingerencji ludzkiej w krajobraz naturalny. O ile ukształtowanie powierzchni zachowuje jeszcze na ogół swoje główne cechy, o tyle pokrycie terenu praktycznie w całości zostało stworzone (i stale jest przekształcane) przez człowieka. Przede wszystkim odnosi się to do wszelkiego rodzaju zabudowań mieszkalnych, usługowych, przemysłowych, a także dróg, kolei czy innych linii komunikacyjnych. Również elementy przyrody ożywionej parki, ogrody, skwery są tu dziełem człowieka. Ważny element krajobrazu na terenie miasta Grudziądza stanowią tereny zieleni miejskiej. Największą rolę w systemie zieleni miasta Grudziądz, obok doliny Wisły, pełni Las Rudnicki wraz z graniczącym od południa Jeziorem Rudnickim Wielkim. Istotną rolę odgrywają również pozostałe lasy i parki leśne, do których zaliczyć należy: centralnie położony przy ul. Hallera Park Miejski; kępa zieleni leśnej przy OM Rządz; zieleń forteczna i parkowa Zespołu Twierdzy Grudziądz w tym Lasek Strzemięciński i Lasek Garnizonowy. Równie ważna rolę odgrywa zieleń urządzona, zwłaszcza ukształtowana historycznie: park miejski przy ul. Hallera, zieleń na Górze Zamkowej, ogród botaniczny przy ul. Bema, ogród ozdobny przy ul. Focha przy Teatrze Miejskim, promenadę spacerową przy murach miejskich, promenadę spacerową planty- nad Trynką, ogród ozdobny przy ul. Legionów 21 przy kinie Tivoli. W strukturze przestrzennej miasta Grudziądz ważną rolę odgrywają również ogrody działkowe (57 obiektów) o łącznej powierzchni 252 h Warunki życia i zdrowie ludzi Liczba mieszkańców miasta Grudziądz wynosi (stan na koniec 2017 roku). W ostatnich latach obserwuje się spadek liczby ludności. Wśród populacji 52% mieszkańców stanowią kobiety. Gęstość zaludnienia w Grudziądzu wynosi osób/km 2, zaś do największych osiedli należą: osiedle Strzemięcin (ok. 10 tys. mieszkańców), osiedle Lotnisko (ok. 9 tys.), osiedle Rządz i Mniszek (ok. 7 tys.), osiedle Kopernik (ok. 6,7 tys.), Śródmieście (5,3 tys.), a także osiedla Kawalerii Polskiej, Wyzwolenia i Tarpno. Obszar miasta Grudziądza podzielony jest na 24 dzielnice. W ostatnich latach obserwuje się systematyczny wzrost liczby osób w wieku poprodukcyjnym, który wg danych GUS z 2017 r. w Grudziądzu stanowi 22,7% mieszkańców miasta. Sytuacja ta wpływa na kształtowanie się niekorzystnej struktury wiekowej w mieście i konieczność reorganizacji działań samorządu w wielu dziedzinach, jak np. dostosowanie oferty opieki medycznej i opieki społecznej do rosnącego zapotrzebowania na usługi opiekuńcze i rehabilitacyjne. Ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowi 17,5% populacji miasta. Zgodnie z prognozami demograficznymi coraz silniej niestety nakreślać się będzie zjawisko starzenia się społeczeństwa, czego skutkiem będzie zapotrzebowanie m.in.: na działania aktywizujące seniorów, usługi opiekuńcze oraz ośrodki o specjalności geriatrycznej. 69

70 Saldo migracji wewnętrznych na pobyt stały w mieście Grudziądz na przestrzeni ostatnich 2 lat jest ujemne (większy odpływ niż napływ), natomiast w przypadku migracji zagranicznych w 2017 roku odnotowano dodatnie saldo migracji (większy napływ niż odpływ). Osoby >65 roku życia Liczba osób w wieku powyżej 65 roku życia wynosi w Grudziądzu 16,2 tys., co stanowi 18,3% populacji. Wyższy odsetek seniorów oznacza większą wrażliwość na naturalne zagrożenia klimatyczne, a także mniejszą zdolność reagowania na skutki zjawisk pogodowych. Dzieci <5 roku życia Liczba dzieci w wieku poniżej 5 roku życia wynosi 4,4 tys. (tj. 4,6% populacji miasta). Osoby przewlekle chore (choroby układu krążenia i układu oddechowego) Osoby z problemami układu krążenia są szczególnie wrażliwe m.in. na nasilające się fale upałów i dni z wysoką temperaturą. Choroby układu krążenia stanowią również najczęstszą przyczynę wszystkich zgonów w Polsce (aż 46%). Osoby z chorobami układu oddechowego są natomiast bardzo wrażliwe na koncentracje zanieczyszczeń powietrza. Wśród danych z Urzędu Statystycznego dla Grudziądza brak jest szczegółowych danych dotyczących wskazanej grupy wrażliwej. Osoby niepełnosprawne z ograniczoną mobilnością W Grudziądzu odsetek osób niepełnosprawnych wynosi około 11,4%, natomiast brak jest informacji, jaka część tej grupy ma problem z samodzielnym przemieszczaniem się. Osoby bezdomne Według spisu osób bezdomnych z 2015 roku 0,25% mieszkańców Grudziądza nie posiada stałego zameldowania (239 osób). Z noclegowni, domów i schronisk dla bezdomnych korzysta szacunkowo 137 osób. Infrastruktura ochrony zdrowia Miejska infrastruktura ochrony zdrowia w mieście Grudziądzu obejmuje Regionalny Szpital Specjalistyczny (zlokalizowany przy ul. Rydygiera). Ponadto świadczenia zdrowotne (finansowane przez NFZ) zapewniają: Wojskowa Specjalistyczna Przychodnia Lekarska i 7 niepublicznych zakładów opieki zdrowotnej. W mieście zlokalizowanych jest 36 przychodni, których przypada 4 na 10 tys. mieszkańców miasta oraz 1 Szpitalny Oddział Ratunkowy. Infrastruktura opieki społecznej W skład infrastruktury społecznej w Grudziądzu wchodzą 4 placówki pomocy społecznej (2 domy pomocy społecznej, 1 noclegownia i 1 schronisko dla bezdomnych). Jak wynika z danych Urzędu Statystycznego za 2015r. w Grudziądzu mieszkańcy korzystający z pomocy społecznej stanowią 9,7% populacji (9,4 tys. osób). 5.2 Problemy ochrony środowiska na obszarze miasta Grudziądza, w tym te, które mogą być rozwiązane poprzez realizację Planu Adaptacji Rozpoznanie stanu środowiska pozwala stwierdzić, że najważniejszymi problemami ochrony środowiska, stanowiącymi ryzyka wynikające ze zmian klimatu, w mieście Grudziądzu są: niewystarczający udział terenów zieleni w mieście, zwłaszcza na obszarach charakteryzujących się zwartą zabudową, 70

71 brak łączności (ciągłości ekologicznej) pomiędzy parkami, zieleńcami i terenami otwartymi, szczególnie w strefach intensywnej zabudowy miasta, potrzeba łagodzenia skutków miejskiej wyspy ciepła obejmującej tereny położone w centrum miasta, na obszarze zwartej zabudowy śródmiejskiej oraz na obszarze wielkopowierzchniowych obiektów handlowych, zakładów przemysłowych oraz terenów poprzemysłowych, wzrost długości i częstości występowania fal upałów oraz wzrost częstości występowania znacznych wahań temperatury w ciągu doby; coraz częstsze występowanie nawalnych opadów deszczu, skutkujących występowaniem podtopień ulic, zalaniem budynków mieszkalnych, usługowych, utrudnieniami w przemieszczaniu pojazdów, szczególnie w miejscach z niewystarczającą wydolnością systemów kanalizacyjnych, niedostatecznie rozwiniętym systemem kanalizacji oraz nadmiernym uszczelnieniem powierzchni terenu (zbyt małą retencją), zagrożenie powodziowe (głównie od rzeki Wisły, Osy i systemu kanałów otwartych) ze względu na naturalne uwarunkowania miasta znaczna część z istniejących terenów zabudowanych już leży na obszarze zagrożenia powodzią, jak również duży odsetek obszarów rozwojowych jest wskazany do inwestowania, pomimo, iż znajduje się na obszarze zagrożonym (w studium wskazano, iż dla zabudowy noworealizowanej należy ograniczać możliwość wykonywania podpiwniczeń, jak również należy prowadzić regularne prace modernizacyjne pompowni i systemu odprowadzania wód opadowych ciekami szczegółowymi, systemem Rowu Hermana i kanalizacją deszczową); rosnąca ilość burz z towarzyszącymi im silnymi porywami wiatru, skutkujących utrudnieniami w transporcie, stratami materialnymi w wyniku zalania lub uszkodzenia (grad, powalone drzewa) obiektów, zwiększenie częstotliwości występowania oraz czasu trwania fal upałów, skutkujących pogorszeniem warunków życia mieszkańców miasta, szczególnie grup wrażliwych (osoby starsze, dzieci, osoby przewlekle chore), okresowe susze, związane z długotrwałymi okresami bezopadowymi oraz wysoką temperaturą, potrzeba poprawy jakości powietrza w zakresie ograniczenia stężeń zanieczyszczeń pyłowych wpływając na poprawę warunków życia mieszkańców miasta, potrzeba ograniczenia wykorzystywania dla celów ogrzewania domów niskosprawnych kotłów opalanych paliwem stałym, mających niekorzystny wpływ na jakość powietrza, koncentracja zanieczyszczeń powietrza na terenie miasta wymaga dalszego monitoringu, z uwagi na występowanie przekroczeń wartości granicznych dla zanieczyszczeń pyłowych, jak również stwierdzenie istotnego zagrożenia występowania smogu zimowego. Problem zanieczyszczenia powietrza (smogu) jest przede wszystkim efektem niskiej emisji oraz emisji z transportu. Niezadowalająca jakość powietrza, jest również jednym z głównych problemów, wskazywanych w dokumentach planistycznych miasta Grudziądz, potrzeba ograniczenia wielkości emisji zanieczyszczeń ze źródeł komunikacyjnych, przekroczenia stężeń pyłów oraz benzo(a)pirenu (niezadowalająca jakość powietrza) powstające w wyniku emisji powierzchniowej (niska emisja) oraz liniowej (z transportu). Problemy te zostały uwzględnione w ocenie wpływu MPA na osiągnięcie celów ochrony środowiska w rozdziale 6. 71

72 6 Ocena wpływu MPA na osiągnięcie istotnych celów ochrony środowiska Analiza i ocena wpływu MPA na osiągnięcie istotnych celów ochrony środowiska została wykonana przy pomocy macierzy i zgodnie z przyjętą skalą opisaną w rozdziale 4.1. Macierz jest przedstawiona w załączniku 2. Dla Grudziądza opracowano 18 działań adaptacyjnych odpowiadających na problemy miasta wynikające ze zmian klimatu. W wyniku przeprowadzonej analizy tych działań (Załącznik 2) można stwierdzić, że większość zaproponowanych działań wpłynie pozytywnie lub pozostanie neutralnych dla istotnych celów ochrony środowiska. 6.1 Cele dotyczące różnorodności biologicznej, roślin i zwierząt Wskazane cele obejmują: 1. zapewnienie ochrony cennych elementów przyrody w mieście (1), 2. tworzenie spójnego systemu przyrodniczego w mieście, zwiększanie powierzchni terenów pełniących funkcje przyrodnicze i zapewnienie powiązania terenów zielonych w mieście z jego przyrodniczym otoczeniem (2), 3. przyczynienie się do zapewnienia różnorodności biologicznej poprzez ochronę siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory, a także utrzymania gatunków ptaków dziko występujących (cele sieci Natura 2000) (3). W wyniku przeprowadzonej analizy działań adaptacyjnych do zmian klimatu dla Grudziądza można przyjąć, że większość zaproponowanych działań wpłynie pozytywnie lub neutralnie na istotne cele ochrony środowiska dotyczące różnorodności biologicznej, roślin i zwierząt. Do najważniejszych działań w tym obszarze należy zaliczyć planowane zwiększenie powierzchni terenów biologicznie czynnych, zarówno jako elementów zagospodarowania terenów zabudowanych jak i systemu terenów zieleni miejskiej czy infrastruktury błękitno-zielonej (m.in. działania 31, 35, 38.a). Działania te powinny mieć na celu stworzenie spójnego systemu obiektów powiązanych ze sobą i tworzących ciągi ekologiczne. Wzmocni to system przyrodniczy miasta. Zapewnienie ciągłości przestrzennej terenów otwartych umożliwi swobodną migrację gatunków i osobników, wymianę genów pomiędzy populacjami oraz różnorodność siedlisk. Najważniejsze z punktu widzenia ochrony bioróżnorodności jest zachowanie powiązań pomiędzy korytarzami ekologicznymi o niższej randze (m.in. wzdłuż cieków płynących przez Grudziądz) z korytarzem o znaczeniu krajowym - doliną Wisły. Planowane zwiększenie ilości powierzchni biologicznie czynnej w mieście oraz rozwój infrastruktury błękitno-zielonej winien nawiązywać do tej osnowy ekologicznej. Obiekty o charakterze wyspowym (fontanny, kurtyny wodne, mini zieleńce) są istotne dla zapewnienia miejsc schronienia i wypoczynku dla ptaków, niewielkich kręgowców oraz owadów i innych bezkręgowców. Tworzenie nowych i wzmacnianie istniejących powiązań pomiędzy terenami otwartymi, którym sprzyjają ww. działania, przyczyni się do ograniczenia fragmentacji środowiska przyrodniczego oraz utrzymania różnorodności siedlisk. Dzięki temu zachowana zostanie szansa na utrzymanie nie tylko gatunków o szerokiej skali wymagań ekologicznych ale także tych wąskich wymaganiach. Pośrednio do realizacji omawianego celu ochrony środowiska przyczynią się działania edukacyjne mające na celu podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców Grudziądza (działania 16a, 72

73 16b), służące poprawie jakości powietrza i ograniczeniu zużycia wody, jednakże elementy te wpływają na warunki bytowania roślin i zwierząt. Jako działania adaptacyjne nie służące realizacji powyższych celów można uznać: - działanie 20.b: regularna pielęgnacja i wycinka drzew stwarzających zagrożenie w czasie silnych wiatrów w pobliżu zabudowań pomimo, że działania pielęgnacyjne drzew są niezbędne dla zachowania ich w odpowiednim stanie fitosanitarnym oraz zapewnienia bezpieczeństwa ludziom i ich mieniu, wiąże się to z utratą siedlisk dla wielu gatunków owadów a także ptaków. Niekorzystny wpływ tych prac można ograniczyć już w momencie planowania nasadzeń poprzez dobór gatunków drzew odpornych na warunki miejskie, właściwą pielęgnację roślin od momentu nasadzenia oraz sadzenie nowych drzew w miejsce usuniętych. Można także rozważyć przesadzenie drzew w słabszej kondycji (ale zdrowe) w miejsca o lepszych warunkach siedliskowych, np. do parków. - działanie 21.b: termomodernizacja budynków użyteczności publicznej i innych budynków w przypadku prac termomodernizacyjnych potencjalne zagrożenie może wiązać się z naruszeniem siedlisk ptaków i nietoperzy gniazdujących w budynkach poddawanych termomodernizacji. Dotyczy to zwłaszcza starszych obiektów. Należy więc podjąć działania mające na celu minimalizację tego zagrożenia, w tym przeprowadzenie poprzedzającej inwentaryzacji przyrodniczej budynków (jeśli takiej nie posiadają), prowadzenie prac poza okresem rozrodczym ptaków i nietoperzy oraz poza okresem hibernacji nietoperzy a także tworzenie zastępczych budek lęgowych dla ptaków i nietoperzy. Pozostałe działania będą miały charakter neutralny dla celów dotyczących różnorodności biologicznej, roślin i zwierząt 6.2 Cele dotyczące warunków życia i zdrowia ludzi Wskazane w Załączniku 2 cele obejmują: 1. zapewnienie poczucia bezpieczeństwa ekologicznego mieszkańcom miasta, rozumianego jako tworzenie warunków sprzyjających zdrowiu oraz wzmacnianiu więzi społecznych (4), 2. zapewnienie kontaktu ze starannie utrzymywanymi elementami środowiska kulturowego i przyrodniczego (5). Analiza działań adaptacyjnych do zmian klimatu miasta Grudziądz wykazała, że większość zaproponowanych działań wpłynie pozytywnie lub będzie mieć neutralny wpływ na istotne cele ochrony środowiska. Proponowane w MPA działania będą miały charakter edukacyjny, projektowy oraz techniczny. Ich realizacja będzie miała wpływ na poprawę warunków życia w mieście w aspekcie termiki, opadów oraz jakości powietrza. Szczególnie istotne znaczenie dla poprawy warunków życia w mieście będą miały działania związane z ograniczeniem emisji zanieczyszczeń do powietrza (m.in. działania 21.a, 22.a, 22.b, 22.c, 29) oraz zwiększaniem powierzchni biologicznie czynnych (35, 38.a). Pod pojęciem powierzchni biologicznie czynnych należy rozumieć także zwiększanie ilości i jakości terenów zieleni, co przyczyni się także do poprawy warunków termicznych miasta. Zmniejszenie stresu termicznego (ograniczenie zjawiska miejska wyspa ciepła, łagodzenie ekstremalnych temperatur czy występowania fal upałów) będzie korzystne dla całej populacji Grudziądza, a w szczególności dla ludności z grup wrażliwych, tj. małych dzieci, osób starszych oraz przewlekle chorych na choroby układu krążenia i oddechowego. Rozwój terenów otwartych (np. budowa łąk kwietnych) będzie miał też pozytywny wpływ na jakość powietrza 73

74 (mniej zanieczyszczeń) oraz ograniczenie zagrożeń powodziowych (wzrost infiltracji wody do gruntu). System terenów otwartych w mieście jest jednym z najważniejszych podsystemów miejskich dla zdrowia ludzi i jakości życia w mieście. Bliskość i łatwa dostępność parków, zieleńców, a nawet niewielkich obiektów zielonej i błękitnej infrastruktury podnosi komfort życia, wspiera nawiązywanie i podtrzymywanie więzi społecznych oraz przyczynia się do zwiększenia bezpieczeństwa ekologicznego mieszkańców. Zaproponowane w MPA działania mające na celu częściowe ograniczenie ruchu pojazdów w mieście oraz modernizacja taboru i infrastruktury komunikacji miejskiej będą miały pośredni korzystny wpływ na warunki życia i zdrowie ludzi poprzez poprawę jakości powietrza w wyniku zmniejszenia emisji zanieczyszczeń przez pojazdy lub bezpośredni, poprzez rozbudowę ścieżek rowerowych, co może zachęcić mieszkańców Grudziądza do zwiększenia aktywności fizycznej (działania 34). Bezpośrednio realizacji celu, jakim jest poprawa warunków życia i zdrowia ludzi w Grudziądzu, będą służyć działania chroniące przed powodziami miejskimi (działanie 20.a). Działanie to może wpłynąć na zlikwidowane zagrożeń bezpośrednich, jak możliwość utonięć lub innych wypadków wywołanych pojawieniem się powodzi w mieście, a także zgonów lub gwałtownych pogorszeń stanu zdrowia w wyniku stresu wywołanego pojawieniem się w mieście fali powodziowej. Należy tu też wspomnieć o korzystnym wpływie na jakość życia ludzi działań czysto edukacyjnych, których celem jest podniesienie świadomości ekologicznej mieszkańców (np. działanie 16a, mające na celu propagowanie wiedzy dotyczącej retencjonowania wody czy działanie 16b edukujące w zakresie emisji niskiej i efektywności energetycznej) i zachęcanie ich do podejmowania odpowiednich wyborów konsumenckich (działanie 21.a program wymiany źródeł ciepła). Nie mniej istotne, z punktu widzenia mieszkańca miasta, są również działania mające na celu zapewnienie czytelnego i niezawodnego systemu ostrzegania o niebezpieczeństwie (m.in. działanie 2a) a następnie wsparcia przez odpowiednie, profesjonalnie wyposażone służby (działanie 39). Na podstawie analizy działań adaptacyjnych nie zidentyfikowano działań mogących mieć niekorzystny wpływ na istotne cele ochrony środowiska jakim są warunki życia i zdrowie ludzi. 6.3 Cele dotyczące ochrony powierzchni ziemi, gleby Cele środowiskowe dotyczące powierzchni ziemi i gleby: 1. zachowanie (lub odtwarzanie) biologicznych funkcji powierzchni ziemi (6), 2. ograniczenie eksportu odpadów na otaczające tereny i stworzenie systemu zdolnego odzyskiwać i wtórnie wykorzystywać większość zużywanych zasobów naturalnych (7). Na podstawie analizy działań adaptacyjnych do zmian klimatu miasta Grudziądz stwierdzono, że większość zaproponowanych działań będzie mieć neutralny lub pozytywny wpływ na istotne cele ochrony środowiska w komponencie powierzchnia ziemi, gleby. Do grupy tych ostatnich działań należą bez wątpienia projekty zwiększenia pod względem ilościowym i jakościowym powierzchni biologicznie czynnej w tym terenów zieleni miejskiej (np. działanie 31, 35 i 38.a), w tym parków, zieleńców, obiektów zielonej i błękitnej infrastruktury. Ich wynikiem będzie poprawa jakości środowiska glebowego lub przywrócenie mu funkcji biologicznych. Korzystny wpływ na jakość gleb będą miały także działania ograniczające ilość poruszających się po mieście pojazdów z silnikami spalinowymi (m.in. działanie 22.a). Mniejsza ilość samochodów wpłynie korzystnie na zmniejszenie ilości zanieczyszczeń komunikacyjnych emitowanych przez samochody do atmosfery, a które z czasem opadają i zanieczyszczają gleby. 74

75 Zidentyfikowane zostały także nieliczne działania mogące niekorzystnie wpływać na powierzchnię ziemi i gleby, są to działania bezpośrednio związane z pracami budowlanymi: działanie 20.a: sukcesywna modernizacja istniejącej i budowa nowej sieci kanalizacji deszczowej wraz z urządzeniami podczyszczającymi działania niekorzystne mogą pojawić się na etapie budowy i powodować niszczenie wierzchniej warstwy gleby, przekształcenie powierzchni ziemi (formowanie wykopów) oraz zanieczyszczenie jej obcym materiałem użytym do budowy kanalizacji. Niekorzystne oddziaływanie budowy będzie krótkotrwałe a po zakończeniu budowy i usunięciu zanieczyszczeń gleby winny zostać poddane rekultywacji. działanie 34: budowa miejskiego systemu transportowych ścieżek rowerowych działanie to pozostaje w sprzeczności z realizacją celu ochrony środowiska w komponencie gleb. Budowa ścieżek rowerowych trwale przekształci profile glebowe poprzez usunięcie wierzchnich warstw gleby i zastąpienie ich innym materiałem. Możliwe jest ograniczenie negatywnego odziaływania poprzez odpowiednie przygotowanie budowy, tj. zdjęcie urodzajnej warstwy gleby i przeniesienie jej w inne miejsce, gdzie zostanie odpowiednio zagospodarowana. Wtedy zniszczona i zanieczyszczona wierzchnia warstwa gruntu może zostać zastąpiona urodzajną warstwą gleby pozyskaną z terenów objętych budową ścieżek rowerowych. Negatywne skutki budowy ścieżek rowerowych zaistnieją jedynie na terenach, gdzie ścieżki będą wytyczne na terenach dotychczas nie zabudowanych (nie utwardzonych). Dokładne miejsca narażone na niekorzystne działania będzie można dokładnie określić, gdy powstaną projekty realizacyjne nowych ścieżek rowerowych. 6.4 Cele dotyczące ochrony wód Wskazane w Załączniku 2 cele obejmują: 1. zapobieganie pogarszaniu oraz ochrona i poprawa stanu ekosystemów wodnych (8), 2. zrównoważone korzystanie z wód oparte na długoterminowej ochronie dostępnych zasobów wodnych (9). Na podstawie analizy działań adaptacyjnych do zmian klimatu miasta Grudziądz stwierdzono, że większość zaproponowanych działań będzie miała pozytywne lub neutralne oddziaływanie na stan i zasoby wody. Na stan i zasoby wód pozytywne oddziaływanie będą miały głównie działania polegające na modernizacji istniejącej i budowie nowej sieci kanalizacji deszczowej. Rozbudowa tego systemu ograniczy wielkość spływu powierzchniowego oraz ilość wód deszczowych zbieranych do kanalizacji ogólnospławnej. Większa wydajność kanałów burzowych pozwoli na zbieranie deszczówki do zbiorników retencyjnych lub oczyszczanie jej w osadnikach i rozsączanie do gruntu. Działania takie poprawią zasobność gruntów w wody. Do zwiększenia infiltracji wody do gruntu przyczynią się także działania 35 oraz 38a, których realizacja zwiększy wielkość powierzchni biologicznie czynnych w Grudziądzu w obrębie działki budowlanej oraz jako samodzielne tereny zieleni. Istotne znaczenie ma także działanie 16.a polegające na edukacji mieszkańców w zakresie rozwiązań służących retencjonowaniu wody. Zwracanie uwagi na problem wielkości zasobów wody powinno wpłynąć na wykształcenie zachowań prośrodowiskowych w społeczeństwie. Zachętą dla umożliwienia swobodnej infiltracji wody lub jej retencjonowania w granicach nieruchomości będzie też zapewne realizacja działania 38.b polegającego na wprowadzeniu systemu poboru opłat za korzystanie z miejskiej kanalizacji deszczowej. Potencjalnie negatywne oddziaływania mogą wystąpić w wyniku realizacji działania 31 polegającego na budowie urządzeń błękitnej infrastruktury w mieście. Potencjalne zagrożenie dla wód może polegać 75

76 na zbyt intensywnej eksploatacji zasobów wodnych miasta. Wskazane jest, w miarę możliwości, stosowanie rozwiązań technicznych opartych o obieg zamknięty wody. Pozostałe działania proponowane w ramach MPA odznaczają się neutralnym oddziaływaniem na oba cele środowiskowe. 6.5 Cele dotyczące ochrony powietrza atmosferycznego Dla powietrza atmosferycznego i klimatu wskazane zostały trzy cele środowiskowe, tj.: 1. zwiększenie powierzchni lasów i terenów zieleni w takim zakresie, aby mogły one mieć istotny wpływ na czystość powietrza i stabilizację temperatury w mieście (10), 2. zmniejszanie zapotrzebowania na transport (11), 3. osiągnięcie bezprecedensowej efektywności wykorzystania energii oraz zwiększenia wykorzystania odnawialnych źródeł energii (12). Analiza działań adaptacyjnych do zmian klimatu miasta Grudziądz wskazała, że większość zaproponowanych działań będzie miała korzystny lub neutralny wpływ na istotne cele ochrony środowiska w komponencie powietrze atmosferyczne i klimat. Korzystny wpływ na powietrze atmosferyczne będą miały wszystkie zaproponowane w MPA działania ograniczające ilość zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery. Należą tu głównie działania mające na celu ograniczenie emisji niskiej oraz emisji spalin pochodzących z pojazdów silnikowych, są to zarówno działania edukacyjne jak i praktyczne 16.b, 21.a, 22.a, 22.b, 22.c, 29 i 34. Proponowane działania kładą nacisk na rozwój transportu publicznego oraz ograniczenie ilości pojazdów poruszających się w mieście poprzez modernizację infrastruktury i taboru komunikacyjnego oraz wprowadzenie stref ograniczonego ruchu. Rozwój systemu ścieżek rowerowych także wpisuje się w te działania. Na poprawę jakości powietrza w mieście znakomicie wpływa także zwiększanie ilości roślin i powierzchni pokrytych roślinami oraz zapewnianie warunków wentylacji miasta. Dzięki temu zanieczyszczenia i pyły są przewiewane z miasta, szczególnie z obszarów ścisłego centrum, gdzie powietrze często stagnuje a zanieczyszczenia kumulują się. Działania korzystnie oddziałujące w tym aspekcie to planowany rozwój powierzchni biologicznie czynnych, rozumianych zarówno jako udział niezabudowanej części w wielkości działki jak i rozwój terenów zieleni w mieście (np. planowane wprowadzenie łąk kwietnych). Dla komponentu Powietrze atmosferyczne i klimat zidentyfikowano jedno działanie niekorzystne: działanie 20.b: regularna pielęgnacja i wycinka drzew stwarzających zagrożenie w czasie silnych wiatrów w pobliżu zabudowań bezpieczeństwo ludzi i ich mienia jest w tym działaniu priorytetem jednakże jego skutkiem ubocznym może być redukcja ilości drzew w mieście. Jedną z ważniejszych funkcji roślin w mieście, w szczególności drzew, jest filtracja zanieczyszczeń powietrza polegająca na pochłanianiu dwutlenku węgla w procesie fotosyntezy i produkcji tlenu w zamian, ale również przez wychwytywanie pyłów przez nalot woskowy liści drzew. 6.6 Cele dotyczące ochrony zasobów naturalnych Cel środowiskowy w zakresie zasobów naturalnych to: 1. upowszechnianie stosowania prośrodowiskowych technologii, wdrażania rozwiązań ekoinnowacyjnych służących racjonalnemu wykorzystaniu zasobów naturalnych (13). 76

77 Na podstawie analizy działań adaptacyjnych do zmian klimatu miasta Grudziądz stwierdzono, że większość zaproponowanych działań będzie miała neutralny wpływ na istotne cele ochrony środowiska w komponencie zasoby naturalne. Wyróżnione zostały działania, które wpłyną pozytywnie, natomiast nie stwierdzono działań mogących mieć niekorzystny wpływ na zasoby naturalne. W sposób bezpośredni do realizacji tego celu przyczynią się działania 21.b, 22.b i 22.c obejmujące termomodernizację obiektów oraz modernizację taboru transportu zbiorowego. Działania te mają na celu ograniczenie wykorzystania paliw kopalnych (głównie węgla kamiennego i ropy naftowej), służących do ogrzewania budynków oraz jako paliwo do autobusów. Dzięki zastosowaniu technologii minimalizujących straty ciepła w obiektach nastąpi poprawa efektywności energetycznej i zmniejszenie emisji gazów i pyłów do atmosfery. Jako działania korzystne zidentyfikowane zostały także działania edukacyjne mające na celu upowszechnianie wiedzy i postaw proekologicznych, wpływających na ograniczanie zużycia zasobów środowiska (np. działanie 16.a, 16.b). Działania te poprzez kształtowanie świadomości mieszkańców powinny przynieść widoczne efekty zwłaszcza w długim horyzoncie czasowym. Za działania mające korzystne oddziaływanie w tym aspekcie ochrony środowiska uznane zostały także działania upowszechniające korzystanie z nowych technologii informatycznych udostępniających komunikaty o aktualnych zagrożeniach w przestrzeni publicznej (działanie 2a). Rozwój terenów zieleni i terenów otwartych w mieście w sposób zapewniający ich powiązania przestrzenne oraz retencjonowanie wody bez wątpienia są działaniami mającymi korzystne oddziaływanie na zasoby środowiska. 6.7 Cele dotyczące ochrony dziedzictwa kulturowego i dóbr materialnych Wskazane w Załączniku 2 cele obejmują: 1. wyważenie wartości historycznych i kulturowych oraz zmian wnoszonych przez nowe technologie (14), 2. zabezpieczenie cennych obiektów kulturowych w tym zabytków na wypadek zagrożeń (15), 3. zapobieganie stratom i minimalizowanie skutków zmian klimatu (18). Analiza działań adaptacyjnych do zmian klimatu miasta Grudziądz wskazała, że większość zaproponowanych działań będzie mieć korzystny lub neutralny wpływ na istotne cele ochrony środowiska w komponencie Dziedzictwo kulturowe i Dobra materialne. W MPA dla Grudziądza zapisano działania mające na celu ograniczenie negatywnych skutków zmian klimatu w aspekcie jakości powietrza oraz zarządzania wodami opadowymi. Działania te, omówione we wcześniejszych rozdziałach, wpłyną korzystnie także na stan techniczny i wygląd budynków oraz ciągów komunikacyjnych w mieście. Ograniczenie zanieczyszczeń powietrza ograniczy ilość pyłów i innych zanieczyszczeń osiadających na elewacjach. Dzięki temu będą wyglądać bardziej estetycznie i nie będzie konieczności częstego ich czyszczenia. Działania dążące do obniżenia średnich temperatur w mieście (rozwój terenów zieleni) podniosą odporność budynków na stres termiczny. Ograniczanie wielkości spływu powierzchniowego po ulewnych deszczach (rozbudowa kanalizacji deszczowej, zwiększanie powierzchni biologicznie czynnej) poprzez prawidłowe i szybkie zagospodarowanie wód deszczowych w zbiornikach retencyjnych i osadnikach oraz zwiększanie infiltracji wody do gruntu będzie chronić dobra materialne przed zalaniami, podmywaniem oraz niszczeniem infrastruktury technicznej i ciągów komunikacyjnych. Działania związane z przeprowadzeniem termomodernizacji budynków (21.b), które mogą obejmować także obiekty dziedzictwa kulturowego (np. budynki szkół) przyniosą korzyści w postaci mniejszego 77

78 zużycia energii w wyniku zmiany źródeł ciepła na proekologiczne i energooszczędne oraz zabezpieczenia murów przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych tj. wiatr, deszcz, nasłonecznienie, mróz czy zanieczyszczenia powietrza. Istotne jest, aby termomodernizacja tego typu obiektów została przeprowadzona zgodnie z wymaganym pozwoleniem na budowę i uzgodnieniem konserwatora zabytków, bez naruszania czy zasłaniania np. zdobień na elewacji, stanowiących element ich wyjątkowości. Należy też wziąć pod uwagę, że często mury obiektów zabytkowych, ze względu na znaczną grubość, same w sobie stanowią dobrą barierę izolacyjną. Przy zastosowaniu odpowiednich okien, dociepleniu lub wymianie dachu, izolacji piwnic, dociepleniu stropów, likwidacji mostków termicznych, wprowadzeniu rekuperacji oraz innych nowoczesnych rozwiązań energetycznych, powinny zostać spełnione podstawowe wymogi cieplne bez konieczności docieplania styropianem. Odpowiednio przeprowadzone prace przyniosą korzyści w postaci m. in. zmniejszenia strat energii, wyeliminowaniu wilgoci oraz zapewnieniu właściwego mikroklimatu wewnątrz obiektów. Działania termomodernizacyjne zostały uznane za mogące mieć także niekorzystny wpływ na budynki będące zabytkami w przypadku nieprawidłowo lub niedbale przeprowadzonych prac budowlanych, w wyniku których może dojść do zniekształcenia ich elewacji. 6.8 Cele dotyczące ochrony krajobrazu Dla ochrony krajobrazu wskazane zostały dwa cele środowiskowe, tj.: 1. tworzenie unikalnego krajobrazu miejskiego, wyrażającego genius loci miasta (16), 2. rehabilitacja tych fragmentów miasta, które uległy degradacji lub były zaplanowane w oderwaniu od potrzeb człowieka (17). Analiza działań adaptacyjnych do zmian klimatu miasta Grudziądz wskazała istnienie działań szczególnie korzystnie oddziałujących na krajobraz miasta. Nie zostały zidentyfikowane działania mogące mieć niekorzystny wpływ na jakość krajobrazu. Dla miasta bogatego w treści i tradycje historyczne, takiego jak Grudziądz, szczególnie istotne jest kształtowanie unikalnego krajobrazu miejskiego, wyrażającego jego genius loci. Będą tu miały zastosowanie działania polegające na wzbogacaniu miasta w zieleń (np. wyjątkowy akcent w przestrzeni miasta mogą stanowić planowane łąki kwietne) a także pielęgnacja i utrzymanie właściwego stanu drzew. Do działań pożądanych zaliczyć można budowę obiektów błękitnej i zielonej infrastruktury (działanie 31.a). Wprowadzanie na teren miasta, także w jego zabytkowej części, niewielkich miejsc wypoczynku z elementami roślinnymi oraz urządzeniami wodnymi znakomicie podniesie jego odbiór estetyczny oraz poprawi lokalnie mikroklimat. 78

79 6.9 Cele dotyczące świadomości ekologicznej Wskazane w Załączniku 2 cele obejmują: 1. propagowanie stosowania i korzystania z nowoczesnych usług on-line (takich jak e- administracja, e-zdrowie, inteligentny dom, umiejętności informatyczne, bezpieczeństwo) (19), 2. zwiększenie udziału społeczności lokalnych w ochronie środowiska (20). Analiza planowanych w MPA działań adaptacyjnych do zmian klimatu miasta Grudziądz wskazała, że większość zaproponowanych działań będzie mieć korzystny lub neutralny wpływ na istotne cele ochrony środowiska w komponencie Świadomość ekologiczna. Jako najważniejsze zidentyfikowane zostały działania edukacyjne, mające na celu informowanie o stanie środowiska oraz propagujące postawy proekologiczne. Szczególnie istotne wydaje się upowszechnianie wiedzy o konieczności oszczędnego gospodarowania wodą, w tym retencjonowanie jej (działanie 16.a) oraz szkodliwości spalania paliw niskiej jakości w przestarzałych kotłach o niskiej sprawności (16.b). Do działań pośrednich mogących korzystnie wpływających na wzrost świadomości ekologicznej społeczeństwa należy zaliczyć wspominane wcześniej modernizacje transportu publicznego oraz budowę ścieżek rowerowych. Większość spośród zaproponowanych w MPA dla Grudziądza 18 działań adaptacyjnych do zmian klimatu charakteryzuje się korzystnym wpływem na więcej niż jeden istotny cel ochrony środowiska oraz na kilka celów adaptacyjnych. Taka konstrukcja wybranej do realizacji opcji 1 odpowiada na problemy adaptacyjne Grudziądza. 7 Analiza i ocena przewidywanych znaczących oddziaływań na środowisko Analiza i ocena oddziaływania MPA na środowisko została wykonana przy pomocy macierzy i zgodnie z przyjętą skalą opisana w rozdziale 4.1 Jest przedstawiona w załączniku 3. W załączniku 3 przedstawiono także szczegółową analizę niekorzystnych oddziaływań na środowisko działań adaptacyjnych. 7.1 Oddziaływanie MPA na różnorodność biologiczną, rośliny i zwierzęta MPA dla Grudziądza obejmuje 18 działań. Do grupy tej należą działania techniczne, edukacyjne oraz opracowywanie dokumentów. Spośród tych działań 6 zostało ocenionych jako mające pozytywne lub raczej pozytywne oddziaływanie na różnorodność biologiczną, florę i faunę Grudziądza. Zaliczone tu zostały przede wszystkim działania mające na celu zwiększenie powierzchni biologicznie czynnej w mieście, w szczególności budowa i utrzymanie terenów zieleni miejskiej i osiedlowej oraz wprowadzanie do przestrzeni miejskiej obiektów błękitnej i zielonej infrastruktury. Niezwykle istotne, z punktu widzenia zachowania i poprawy stanu i zasobów bioróżnorodności jest takie planowanie nowych obiektów terenów zieleni miejskiej aby tworzyły powiązany ze sobą system. Zapewni to możliwość swobodnej migracji osobników i wymianę genów, co wzmocni stan populacji bytującej w mieście. Zapewnienie ciągłości terenów zieleni miejskiej i osiedlowej oraz tworzenie wysp zieleni w mieście wzbogaci ilość dostępnych siedlisk i może wpłynąć korzystnie na zwiększenie ilości gatunków bytujących w mieście. 79

80 Zidentyfikowano jedno działanie mogące mieć zarówno korzystny jak i niekorzystny wpływ na różnorodność biologiczną oraz stan zwierząt i roślin. Jest to działanie 20.b - regularna pielęgnacja i wycinka drzew stwarzających zagrożenie w czasie silnych wiatrów w pobliżu zabudowań. Dbanie o prawidłowy stan fitosanitarny drzew będzie ograniczało rozwój patogenów i utrzymywać je w dobrej kondycji. Jednakże działanie to może prowadzić także do lokalnej utraty miejsc bytowania owadów i ptaków w wypadku konieczności usunięcia drzewa. W przypadku planowanego usuwania drzew zalecane jest przystąpienie do prac po okresie lęgowym ptaków. Drzewa usunięte, jeśli jest to możliwe ze względu na lokalizację wyciętego drzewa (np., zbyt mała odległość od budynków) należy zastępować nowymi nasadzeniami gatunków odpornych na warunki miejskie, np. lipa srebrzysta (Tilia tomentosa), dąb szypułkowy Fastigiata (Quercus robur Fastigiata ), klon zwyczajny (Acer platanoides). 7.2 Oddziaływanie MPA na warunki życia i zdrowia ludzi Miejski Plan Adaptacji do zmian klimatu dla Grudziądza ma na celu przede wszystkim poprawę warunków życia ludzi w mieście. Spośród analizowanych działań adaptacyjnych tylko jedno nie przyczynia się pośrednio lub bezpośrednio do poprawy warunków życia mieszkańców miasta. Pozostałych 17 działań służy bezpośrednio lub pośrednio poprawie życia mieszkańców miasta. W trakcie prac nad MPA jako szczególnie podatne na niekorzystne warunki życia w mieście zostały zidentyfikowane następujące grupy mieszkańców Grudziądza: Dzieci poniżej 5 roku życia, Osoby powyżej 65 roku życia, Osoby przewlekle chore (choroby układu krążenia i układu oddechowego), Osoby niepełnosprawne z ograniczoną mobilnością Osoby bezdomne. Działania zaproponowane w MPA sprzyjają poprawie warunków życia ww. grup mieszkańców, a także poprawie zdrowia pozostałych mieszkańców miasta. Do najważniejszych zadań w tym obszarze należą działania związane z utrzymywaniem i budową terenów zieleni miejskiej (m.in. działania 35, 38a, wspomagająco 29, 31, 34). Zwiększenie ilości i jakości terenów zieleni przyczyni się przede wszystkim do poprawy warunków termicznych miasta. Zmniejszenie stresu termicznego (ograniczenie zjawiska miejska wyspa ciepła, łagodzenie ekstremalnych temperatur, występowania fal upałów czy kontrastów termiczno-wilgotnościowych) będzie korzystne dla całej populacji Grudziądza, a w szczególności dla ludności z grup wrażliwych. Działania nakierowane na zachowanie i rozwój terenów otwartych będą miały też pozytywny wpływ na jakość powietrza (mniej zanieczyszczeń) oraz ograniczenie zagrożeń powodziowych (wzrost infiltracji wody do gruntu). Ograniczenie negatywnego oddziaływania wymienionych zjawisk będzie miało wpływ na ograniczenie zachorowań oraz ilości nagłych przypadków wymagających interwencji zespołu ratownictwa medycznego. System terenów otwartych w mieście jest jednym z najważniejszych podsystemów miejskich dla zdrowia ludzi i jakości życia w mieście. Bliskość i łatwa dostępność parków, zieleńców a nawet niewielkich obiektów zielonej i błękitnej infrastruktury podnosi komfort życia (powstaną obszary z przyjaznym mikroklimatem, niższą temperaturą oraz większą wilgotnością powietrza, mniejszymi wahaniami dobowymi tych parametrów) oraz wspiera nawiązywanie i podtrzymywanie więzi społecznych. Wpływ na wsparcie i rozwój społeczeństwa obywatelskiego będą miały też działania edukacyjne w obszarze zagrożeń i niebezpieczeństw w przestrzeni publicznej dotyczących środowiska i klimatu miejskiego (działania 2.a, 12, 16.a, 16,b). 80

81 Poprawę warunków życia w mieście zapewnią także działania ograniczające emisję zanieczyszczeń do atmosfery. Chodzi tu przede wszystkim o zanieczyszczenia komunikacyjne (propagowanie korzystania z transportu miejskiego, wyznaczanie stref ograniczonego dostępu dla pojazdów, budowa ścieżek rowerowych) oraz niską emisję z kotłowni przydomowych. Ograniczenie ilości pyłów oraz innych zanieczyszczeń zawieszonych w powietrzu szczególnie istotne będzie dla zdrowia mieszkańców w warunkach bezwietrznych oraz potencjalnie sprzyjających powstawaniu smogu. 7.3 Oddziaływanie MPA na powierzchnię ziemi i gleby Większość działań zaproponowanych w MPA będzie miała neutralny wpływ na stan i zasoby powierzchni ziemi i gleby. Zidentyfikowane zostały działania, które bezpośrednio i pośrednio przyczynią się do realizacji ww. celu ochrony środowiska, ale są też działania mogące negatywnie oddziaływać na powierzchnię ziemi i gleby. Pozytywny i raczej pozytywny wpływ na powierzchnię ziemi i gleby będą miały działania polegające na powiększaniu ilości powierzchni biologicznie czynnych w mieście, w tym terenów zieleni miejskiej oraz powierzchni nieutwardzonej w ramach działek budowlanych (m.in. działania 35, 38a). Także działania polegające na ograniczeniu emisji zanieczyszczeń do powietrza będą miały pozytywny wpływ na stan gleb, gdyż zmniejszy to ilość zanieczyszczeń opadających na powierzchnię ziemi. Dzięki realizacji tych działań można spodziewać się poprawy stanu gleb lub wręcz przywrócenie im funkcji biologicznych. Jak wspomniano wcześniej, większość działań planowanych w MPA będzie miała korzystny lub neutralny wpływ na stan i zasoby gleb oraz powierzchni ziemi, jednakże są też działania pozostające w sprzeczności z ochroną powierzchni ziemi i gleb. Zaliczyć tu należy wszelkie prace budowlane, które na etapie budowy prowadzą do zniszczenia wierzchniej warstwy gleby lub przekształcenia rzeźby terenu. Prace budowlane związane będą przede wszystkim z budową ścieżek rowerowych oraz budową i przebudową kanalizacji deszczowej. W trakcie prac budowlanych należy zachować należytą staranność działań oraz zachować najwyższy standard prac w zakresie organizacji, stosowanych maszyn i materiałów budowlanych. Teren zajęty pod budowę należy ograniczyć do niezbędnego minimum. Budowa ścieżek rowerowych (działanie 34) jest działaniem, dla którego możliwa jest tylko ograniczona minimalizacja negatywnego wpływu na gleby. Teren przeznaczony pod ścieżki ulegnie całkowitemu przekształceniu, zarówno ze względu na funkcjonowanie biologiczne gleby jak i prace niwelacyjne. Wskazane jest, w miarę możliwości, wykorzystywanie materiałów naturalnych lub półprzepuszczalnych na nawierzchnie oraz wprowadzanie zieleni towarzyszącej ścieżkom. 7.4 Oddziaływanie MPA na wody Na podstawie analizy działań adaptacyjnych do zmian klimatu miasta Grudziądz stwierdzono, że większość zaproponowanych działań będzie miało pozytywne lub neutralne oddziaływanie na stan i zasoby wody. Zidentyfikowano jedno działanie, które mogłyby nie służyć realizacji tego celu ochrony środowiska. Na stan i zasoby wód pozytywne oddziaływanie będą miały głównie działania polegające na rozbudowie i przebudowie systemu kanalizacji deszczowej (działanie 20.a). Rozbudowa tego systemu ograniczy wielkość spływu powierzchniowego oraz ilość wód deszczowych zbieranych do kanalizacji ogólnospławnej. Większa wydajność kanałów burzowych pozwoli na zbieranie deszczówki do zbiorników retencyjnych lub oczyszczanie jej w osadnikach i rozsączanie do gruntu. Działania takie poprawią zasobność gruntów w wody. Do zwiększenia infiltracji wody do gruntu przyczynią się także 81

82 działania 35, 38.a oraz pośrednio 38.b. Działania te mają na celu zwiększenie udziału powierzchni biologicznie czynnej w obrębie działki, zwiększaniu miejskich terenów zieleni, co wpłynie korzystnie na ilość wody infiltrującej do gruntu. Potencjalnym zagrożeniem dla zasobów wód Grudziądza może być realizacja dużej ilości kurtyn i innych urządzeń wodnych (działanie 31), które będą pobierały wodę. Odziaływanie negatywne odczuwalne może być w sytuacji, gdy systemy te i urządzenia będą pracowały w obiegu otwartym wody. 7.5 Oddziaływanie MPA na powietrze i klimat Analiza działań adaptacyjnych do zmian klimatu miasta Grudziądz wskazuje, że większość zaproponowanych działań będzie miała pozytywne lub neutralne oddziaływanie na jakość powietrza atmosferycznego i klimat. Nie zostały zidentyfikowane działania, które mogłyby mieć negatywne oddziaływanie na jakość powietrza. Jako najważniejsze działania mające wpływ na jakość powietrza należy uznać działania ograniczające emisję liniową i powierzchniową zanieczyszczeń do powietrza, działania edukacyjne ludności miasta zwiększanie udziału terenów zieleni w tkance miejskiej. Działania te będą miały wpływ na ograniczenie dopływu i usuwanie zanieczyszczeń i pyłów zawieszonych w powietrzu oraz na ograniczenie niekorzystnych zjawisk klimatycznych zwiększających stres termiczny w mieście. Wprowadzanie zieleni do miasta powoduje poprawę klimatu w wyniku obniżenia temperatury powietrza oraz zwiększenia wilgotności na terenach zieleni w stosunku do otaczających je terenów zabudowanych. Zwiększanie udziału zieleni w mieście będzie wpływać pozytywnie na ograniczenie występowania miejskiej wyspy ciepła (MWC) oraz na zmniejszanie kontrastów termiczno-wilgotnościowych pomiędzy terenami zabudowanymi, a terenami otwartymi. Na poprawę jakości powietrza będą pozytywnie oddziaływać działania związane z ograniczeniem emisji zanieczyszczeń do powietrza, tj. ograniczenie ilości poruszających się po mieście pojazdów indywidualnych oraz ograniczenie emisji zanieczyszczeń z palenisk indywidualnych, tzw. emisji niskiej w wyniku sukcesywnej wymiany kotłów i instalacji odnawialnych źródeł energii w budynkach. Położenie nacisku na poprawę jakości taboru transportu publicznego także ma na celu obniżenie emisji zanieczyszczeń do powietrza. Realizacja ww. działań adaptacyjnych przyczyni się do poprawy jakości powietrza na terenie miasta Grudziądz oraz przyczyni się do zmniejszenia odczuwania przez mieszkańców miasta negatywnych skutków zachodzących zmian klimatu. 7.6 Oddziaływanie MPA na zasoby naturalne Realizacja działań zaplanowanych w Planie adaptacji nie będzie miała istotnego wpływu na zasoby naturalne w mieście. Na terenie miasta Grudziądz zidentyfikowano złoża wód leczniczych i termalnych ale nie przewiduje się aby działania wskazane w MPA miały wpływ na ich zasoby. 82

83 7.7 Oddziaływanie MPA na zabytki i dobra materialne Analiza działań adaptacyjnych do zmian klimatu miasta Grudziądz wskazała, że większość zaproponowanych działań będzie miała pozytywne oddziaływanie na stan zabytków i dobra materialne, natomiast nie będzie miała wpływu na ich zasoby. Wskazano jedno działanie, które może potencjalne nie służyć realizacji tego celu, tj. działanie 38.b stworzenie systemu poboru opłat za korzystanie z miejskiej kanalizacji deszczowej Za najważniejsze działanie mające pozytywny wpływ na dziedzictwo kulturowe i dobra materialne Grudziądza można uznać rozbudowę systemu kanalizacji deszczowej oraz zwiększanie powierzchni biologicznie czynnej w mieście, co wpłynie na ograniczenie ilości wody płynącej ulicami. Zapobiegnie to podtopieniom budynków i ich podmywaniu. Budowa terenów zieleni oraz ograniczenie powierzchni nieprzepuszczalnych zwiększy infiltrację wód do gruntu i ograniczy ilość wody niesionej ulicami. Ograniczenie zanieczyszczeń powietrza pochodzących ze szlaków komunikacyjnych oraz domowych palenisk ograniczy ilość pyłów i innych zanieczyszczeń osiadających na elewacjach. Działania dążące do obniżenia temperatury w mieście podniosą odporność budynków na stres termiczny. Zakładana w MPA termomodernizacja budynków wpłynie korzystnie na kondycję techniczną budynków poprzez ograniczenie nagrzewania (lub przemarzania) elewacji i konstrukcji budynków oraz zabezpieczenia murów przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych takich jak wiatr, deszcz, zanieczyszczenia powietrza. Istotne jest, aby termomodernizacja tego typu obiektów została przeprowadzona zgodnie z wymaganym pozwoleniem na budowę i uzgodnieniem konserwatora zabytków, bez naruszania czy zasłaniania detali elewacji, będących cechami charakterystycznymi budynków. Działania termomodernizacyjne zostały uznane za mogące mieć także niekorzystny wpływ na budynki będące zabytkami w przypadku nieprawidłowo lub niedbale przeprowadzonych prac budowlanych, w wyniku których może dojść do zniekształcenia ich elewacji. Wskazane jako potencjalnie nie służące ochronie zabytków i dóbr materialnych działanie 38.b może mieć niepożądany wpływ wyłącznie w przypadku nieprawidłowego odprowadzanie wód opadowych do gruntu (bez odpowiedniego rozprowadzenia drenami) z dachów oraz terenów utwardzonych (placów, parkingów), co może powodować uszkodzenia (podmywanie) fundamentów budynków. Odpowiedzialne zarządzanie nieruchomościami oraz opłaty za odprowadzanie wód opadowych do miejskiej kanalizacji deszczowej w możliwej do zaakceptowania wysokości powinny wykluczyć możliwość wystąpienia negatywnych skutków działania. Zauważyć należy, iż prowadzenie prac przy obiekcie budowlanym wpisanym do rejestru zabytków lub na obszarze wpisanym do rejestru zabytków wymaga, przed wydaniem decyzji o pozwoleniu na budowę, uzyskania pozwolenia na prowadzenie tych robót, wydanego przez właściwego wojewódzkiego konserwatora zabytków. W przypadku realizacji działań w sąsiedztwie obiektów zabytkowych należy zachować szczególną ostrożność. 7.8 Oddziaływanie MPA na krajobraz Analiza działań adaptacyjnych do zmian klimatu miasta Grudziądz nie wskazała działań mogących mieć negatywne oddziaływanie na krajobraz. Dla miasta wyróżniającego się wielowiekowymi tradycjami oraz historyczną zabudową centrum, istotne znaczenie będą miały działania podejmowane w zakresie tworzenia dokumentów planistycznych zawierających zapisy ograniczające emisję zanieczyszczeń. W dokumentach tych winny się także znaleźć zapisy kształtujące harmonijny i estetyczny wygląd miasta. Jest to szczególnie

84 istotne w zabytkowym centrum Grudziądza, gdzie dobrze wyeksponowana zabudowa historyczna, będzie mieć wpływ na odczuwanie przez mieszkańców i turystów genius loci miasta. Pozytywnie na krajobraz miasta oddziaływać będzie wzbogacanie miasta w zieleń, szczególnie w jego części historycznej (działanie 38a). Do pożądanych, a jednocześnie stosunkowo łatwych do zrealizowania działań zaliczyć można budowę obiektów błękitnej i zielonej infrastruktury (działanie 35e). Wprowadzanie na teren miasta, także w jego zabytkowej części, niewielkich miejsc wypoczynku z elementami roślinnymi oraz urządzeniami wodnymi znakomicie podniesie jego odbiór estetyczny oraz poprawi lokalnie mikroklimat. Oryginalnym pomysłem na wzbogacenie krajobrazu miasta jest tworzenie łąk kwietnych (działanie 35), które poza funkcjami przyrodniczymi znakomicie wzbogacą wygląd Grudziądza. Realizacja ścieżek rowerowych w mieście może dostarczyć także pozytywnych bodźców wizualnych, jeśli inwestycji będą towarzyszyć dodatkowe estetyczne elementy jak wiaty, tablice informacyjne oraz wyspy zieleni, które dodatkowo mogą pełnić funkcję barier pomiędzy różnymi sposobami użytkowania nawierzchni (np. pomiędzy strefą pieszą a strefą dla rowerzystów). 7.9 Oddziaływanie MPA na powiązania między elementami środowiska Realizacja działań adaptacyjnych będzie oddziaływać pozytywnie na powiązania między elementami środowiska miasta Grudziądz lub nie będzie miała istotnego wpływu na inne elementy środowiska. Żadne spośród realizowanych działań nie wpłynie negatywnie na inne elementy środowiska. Za działania mające pozytywne oddziaływanie na powiązania przyrodnicze między elementami środowiska należy uznać ograniczanie emisji zanieczyszczeń do powietrza oraz rozwój terenów zieleni, a także powierzchni biologicznie czynnych w mieście. Realizacja ogólnie sformułowanego działania 38.a (Zwiększanie powierzchni terenów biologicznie czynnych) przyczyni się do zwiększania udziału terenów zieleni w mieście oraz zachowania lub wykształcenia korytarzy wentylacji na obszarach miejskich. Tereny zieleni zapewnią zachowanie powiązań pomiędzy korytarzami ekologicznymi o różnym znaczeniu: krajowym (dolina Wisły) oraz lokalnymi ciekami (w szczególności rzeką Osą) i zbiornikami wodnymi znajdującymi się na terenie Grudziądza. Tworzenie nowych i wzmacnianie istniejących powiązań pomiędzy terenami otwartymi, którym sprzyjają ww. działania, przyczyni się do ograniczenia fragmentacji środowiska przyrodniczego oraz utrzymania różnorodności siedlisk. Dzięki temu możliwa będzie migracja gatunków i osobników, zasiedlanie nowych siedlisk oraz stabilność ekologiczna systemu przyrodniczego miasta. Równocześnie działania te pozytywnie wpłyną na jakość powietrza z uwagi na właściwości pochłaniania zanieczyszczeń i poprawy warunków aerosanitarnych przez rośliny. Obecność terenów zieleni w obszarze miasta przyczynia się ponadto do łagodzenia skutków występowania wysokich temperatur wpływając na warunki klimatyczne i osłabiając intensywność odczuwania miejskiej wyspy ciepła. Zieleń w przestrzeni miejskiej przyczynia się do pozytywnego kształtowania walorów krajobrazowych, wpływając na unikalny krajobraz genius loci. Poprawa jakości powietrza, zmniejszenie skutków występowania wysokich temperatur maksymalnych i poprawa przez to warunków klimatycznych będzie równocześnie pozytywnie oddziaływać na zdrowie mieszkańców miasta, zaś wysokie walory krajobrazowe terenów zieleni przyczynią się do poprawy odczuwalnej jakości ich życia. Zwiększenie udziału terenów zieleni w obszarze miasta przyczyni się równocześnie do poprawy retencyjności zlewni, wpływając pozytywnie na stosunki gruntowo wodne. Realizacja działań 20.a, 21.a, 22.a, 22.b, 22.c i 29 przyczyni się do poprawy jakości powietrza na terenie Grudziądza w wyniku zmniejszenia emisji ze spalania paliw w indywidualnych kotłowniach, jak 84

85 również ograniczenia emisji ze źródeł komunikacyjnych poprzez rozwijanie udogodnień sprzyjających wyborowi transportu publicznego, pieszego lub rowerowego w zamian korzystania z transportu indywidualnego. Poprawa jakości powietrza przyczyni się do poprawy jakości życia oraz zdrowia mieszkańców miasta. Dodatkowo mechanizmy zachęcające do wyboru korzystania z roweru, czy też ruchu pieszego wpłyną korzystnie na kondycję mieszkańców dodatkowo przyczyniając się do poprawy ich warunków zdrowia. Poprawa jakości powietrza w mieście wpłynie na poprawę warunków bytowania, a co za tym idzie kondycji roślinności oraz zwierząt. Lepsza jakość powietrza przyczyni się równocześnie do poprawy stanu gleby i w dalszej kolejności wód, poprzez ograniczenie dopływu zanieczyszczeń, w tym metali ciężkich pochodzących ze spalin pojazdów silnikowych. Realizacja działania 20.a w zakresie budowy i modernizacji kanalizacji deszczowej wraz z urządzeniami podczyszczającymi przyczyni się przede wszystkim do ograniczenia skutków występowania deszczy nawalnych na funkcjonowanie miasta, w szczególności poprawi warunki życia mieszkańców oraz pozwoli na ochronę ich mienia przed zalaniem. Przyczyni się także do ochrony dóbr materialnych oraz dóbr kultury przed zniszczeniem. Oczyszczanie wód deszczowych spływających z miasta ograniczy dopływ zanieczyszczeń do środowiska glebowego Oddziaływanie skumulowane MPA na środowisko Analizę możliwych oddziaływań skumulowanych przedsięwzięć, realizowanych w ramach MPA, na środowisko przeprowadzono w odniesieniu także do działań z innych dokumentów strategicznych i planistycznych miasta Grudziądz. Celem analizy było wykazanie, czy zrealizowane działania mogą nie służyć, bądź pozostawać w sprzeczności z realizacją istotnych celów ochrony środowiska. Do przeprowadzenia analizy posłużyła tabela przedstawiona w załączniku 4. Po przeprowadzeniu analizy i oceny wpływu Miejskiego Planu Adaptacji na osiągnięcie celów ochrony środowiska (Załącznik nr 2) stwierdzono, iż wszystkie działania służą realizacji celów adaptacji miasta do zmian klimatu, bądź też pozostają neutralne dla celów adaptacji. W związku z powyższym nie zidentyfikowano trwałych oddziaływań skumulowanych dla żadnego przedsięwzięcia wskazanego do realizacji w ramach MPA. Bez względu na powyższe, oddziaływania skumulowane należy przeanalizować, zgodnie z obowiązującymi przepisami, każdorazowo w procesie uzyskiwania decyzji środowiskowej na konkretne przedsięwzięcie. 8 Oddziaływanie postanowień MPA na obszary Natura 2000 Na terenie miasta Grudziądz występują trzy obszary Natura 2000: PLB04000 Dolina Dolnej Wisły PLH Cytadela Grudziądz, PLH Dolina Osy Poniżej przedstawia się charakterystykę ww. obszarów Natura 2000 w oparciu o dane zawarte w Standardowych Formularzach Danych (SDF) opracowanych dla niniejszych obszarów podlegających ochronie oraz planach zarządzania obszarem. 85

86 Określono również czy wystąpi wpływ planowanych działań na przedmioty i stan zachowania obszarów. PLB Dolina Dolnej Wisły Powierzchnia obszaru wynosi 33559,04 ha, dana zawarta w SDF dla obszaru aktualizacja Obszar rozciągnięty jest wzdłuż ponad 260 kilometrowego odcinka rzeki Wisły. Na niektórych jej odcinkach obecne są liczne mielizny i wyspy, odsłaniane szczególnie podczas niskiego stanu wody. W wielu miejscach na obszarze międzywala znajdują się rozległe podmokłe łąki. Na terasie zalewowej obecne są starorzecza i pozostałości lasów łęgowych. W miejscowości Piekło znajduje się śluza odcinająca Nogat od Wisły. Za śluzami w kierunku północnym zaczyna się żuławski odcinek Wisły. W obszarze prowadzona jest różnorodna gospodarka wodna i rolna. Ostoja jest ważnym miejscem dla ptaków wodno-błotnych podczas migracji i zimowania, ale także podczas lęgów. Obszar Dolina Dolnej Wisły jest krajową ostoją ptaków o randze międzynarodowej PL028 (Wilk i inni 2010). Gniazduje w niej 28 gatunków ptaków z listy zał. I Dyrektywy Ptasiej; 9 gatunków znajduje się w polskiej czerwonej księdze. W tabeli poniżej pokazano przedmioty ochrony obszaru Tabela 18. Gatunki ptaków stanowiące przedmiot ochrony obszaru L.p. Kod Nazwa polska Nazwa łacińska Stan zachowania Ocena ogólna 1 A298 Trzciniak zwyczajny Acrocephalus arundinaceus C C 2 A168 Brodziec piskliwy Actitis hypoleucos C C 3 A 229 Zimorodek zwyczajny Alcedo atthis C C 4 A 053 Krzyżówka Anas platyrhynchos B B 5 A 039 Gęś zbożowa Anser fabalis B C 6 A 067 Gągoł Bucephala clangula B C 7 A371 Dziwonia zwyczajna Carpodacus erythrinus B C 8 A136 Sieweczka rzeczna Charadrius dubius C C 9 A196 Rybitwa białowąsa Chlidonias hybridus C C 10 A197 Rybitwa czarna Chlidonias niger C C 11 A081 Błotniak stawowy Circus aeruginosus B C 12 A122 Derkacz zwyczajny Crex crex C C 13 A 036 Łabędź niemy Cygnus olor B C 14 A 127 Żuraw zwyczajny Grus grus B B 15 A 130 Ostrygojad zwyczajny Haematopus ostralegus B C 16 A 075 Bielik zwyczajny Haliaeetus albicilla B B 17 A184 Mewa srebrzysta Larus argentatus C C 18 A182 Mewa siwa Larus canus C C 86

87 L.p. Kod Nazwa polska Nazwa łacińska Stan zachowania Ocena ogólna 19 A 070 Nurogęś Mergus merganser B B 20 A 160 Kulik wielki Numenius arquata B C 21 A140 Siewka złota Pluvialis apricaria B C 22 A 336 Remiz zwyczajny Remiz pendulinus B C 23 A249 Brzegówka zwyczajna Riparia riparia B B 24 A195 Rybitwa białoczelna Sterna albifrons C C 25 A193 Rybitwa rzeczna Sterna hirundo C C 26 A 307 Jarzębatka Sylvia nisoria B C 27 A048 Ohar Tadorna tadorna C B 28 A142 Czajka zwyczajna Vanellus vanellus B C Zagrożenia dla obszaru D szlaki żeglugowe I01 obce gatunki inwazyjne H rozproszone zanieczyszczenie wód powierzchniowych z powodu działalności związanej z rolnictwem i leśnictwem J Zasypywanie terenu, melioracje i osuszanie - ogólnie C Wydobywanie piasku i żwiru A zarzucenie pasterstwa, brak wypas H inne zanieczyszczenie wód powierzchniowych ze źródeł punktowych F Polowanie J tamy i ochrona przeciwpowodziowa w śródlądowych systemach wodnych D napowietrzne linie elektryczne i telefoniczne L08 - powódź (procesy naturalne) G żeglarstwo F Wędkarstwo A intensyfikacja rolnictw A usuwanie trawy pod grunty orne J Modyfikowanie funkcjonowania wód - ogólnie G01 - Sporty i różne formy czynnego wypoczynku rekreacji, uprawiane w plenerze K02.01 Zmiana składu gatunkowego (sukcesja Oddziaływania pozytywne A wypas nieintensywny A03 - koszenie / ścinanie trawy Poniżej przedstawiono istniejące i potencjalne zagrożenia dla gatunków ptaków występujących na obszarze (tylko te gatunki o ocenie na poziomie B) opisane w planie zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Dolina Dolnej Wisły PLB (Zarządzenie Regionalnego Dyrektora Ochrony 87

88 Środowiska w Gdańsku i Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Bydgoszczy z dnia 31 marca 2015 r.) w odniesieniu do planowanych działań. Brak danych odnośnie występowania siedlisk tych gatunków w obszarze planowanych działań technicznych. Tabela 19. Zagrożenia przedmiotów ochrony obszaru (wg Zarządzenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku i Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Bydgoszczy z dnia 31 marca 2015r.w sprawie ustanowienia planu zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000 Dolina Dolnej Wisły PLB040003) Przedmiot Lp. Zagrożenie Opis zagrożenia ochrony 1 A053 Anas platyrhynchos, Krzyżówka 2 A127 Grus grus, Żuraw zwyczajny 3 A075 Haliaeetus albicilla, Bielik zwyczajny 4 A070 Mergus merganser, Nurogęś 5 A249 Riparia riparia, Brzegówka zwyczajna 6 A048 Tadorna tadorna, Ohar Potencjalne: zmniejszenie lub utrata określonych cech siedliska Potencjalne: penetracja Potencjalne: zmniejszenie lub utrata określonych cech siedliska Potencjalne: modyfikowanie funkcjonowania wód ogólnie; zmniejszenie lub utrata określonych cech siedliska Istniejące: powodzie i zwiększenie opadów; powódź (procesy naturalne) Potencjalne: zalewanie; tamy i ochrona przeciwpowodziowa w śródlądowych systemach wodnych; modyfikowanie funkcjonowania wód ogólnie Potencjalne: zmniejszenie lub utrata określonych cech siedliska, modyfikowanie funkcjonowania wód ogólnie Potencjalne usuwanie istniejących zadrzewień i szuwarów w promieniu 50m wokół oczek wodnych, starorzeczy, brzegu rzeki Potencjalne płoszenie ptaków poprzez obecność ludzi, hałasowanie, biwakowanie w pobliżu lęgowisk Ze względu na ograniczoną ilość drzew w dolinie Wisły lokalnym zagrożeniem może być ich usuwanie. Drzewa służą do odpoczynku i wypatrywania zdobyczy (żerowania) przez bieliki. Istniejące prawdopodobieństwo wycinki w obszarze międzywala rzeki Wisły, gdzie każde z drzew może być wykorzystywane przez bieliki jako punkt obserwacyjny Potencjalne prace remontowe i budowlane w obrębie brzegów prowadzące do likwidacji urwistych skarp; potencjalne usuwanie istniejących zadrzewień w promieniu 50m wokół oczek wodnych, starorzeczy, brzegu rzeki, wycinanie drzew dziuplastychw obrębie obszaru Naturalny przepływ wezbraniowy powodujący podniesienie stanu wysokości wody w okresie od do powodujący zalewanie i niszczenie gniazd i lęgów ptaków Przepływ wezbraniowy spowodowany spustem wody dla żeglugi mogący spowodować podniesienie stanu wysokości wody w okresie od do i w efekcie zalewanie i niszczenie gniazd i lęgów ptaków; piętrzenia rzeki (budowa tamy) w Ciechocinku lub w Nieszawie i budowy dalszych zbiorników zaporowych z biegiem Dolnej Wisły aż do ujścia; prace remontowe i budowlane w obrębie brzegów prowadzące do likwidacji urwistych skarp Potencjalne usuwanie istniejących zadrzewień w promieniu 50m wokół oczek wodnych i starorzeczy, wycinanie drzew dziuplastych w obrębie obszaru; potencjalne prace remontowe i budowlane w obrębie brzegów prowadzące do likwidacji urwistych skarp. 88

89 Wpływ na obszar Natura 2000, w tym cele ochrony, przedmioty ochrony i integralność obszarów Natura 2000 W ramach realizacji planu adaptacji dla Grudziądza będą realizowane działania techniczne, organizacyjne oraz informacyjno-edukacyjne. Wszystkie działania zostały wybrane w celu realizacji celu nadrzędnego planu adaptacji oraz poszczególnych celów szczegółowych odnoszących się do zwiększenia odporności poszczególnych sektorów miasta na działanie czynników klimatycznych i ich pochodnych. Zakłada się, że planowane działania będą miały pozytywny wpływ na środowisko przyrodnicze w mieście. Po wprowadzeniu działań powinna nastąpić poprawa warunków wodnych jak i poprawa jakości powietrza. Poprawa stanu środowiska w mieście, jak i większa świadomość społeczeństwa (poprzez wdrożenie działań edukacyjnych) może pośrednio przyczynić się do poprawy warunków w obszarach Natura W większości działania w ramach MPA związane są głównie z działaniami zlokalizowanymi w centrum miasta poza granicami obszaru Natura Żadne z planowanych działań nie jest związane z zagrożeniami dla obszaru wymienionego w SDF-ie. Po przeanalizowaniu zagrożeń dla przedmiotów ochrony obszaru można uznać, iż działania związane z realizacją projektu MPA dla miasta Grudziądz nie powinny mieć wpływu na stan zachowania przedmiotów ochrony Natura Przy planowaniu ścieżek rowerowych, zaleca się unikanie wyznaczania ścieżek na obszarze Natura Zbyt duża penetracja obszaru przez turystów może przyczynić się do zaniechania lęgów lub zmiany miejsca bytowania niektórych gatunków ptaków. Wnioski działania w ramach projektu MPA nie będzie mieć negatywnego wpływu na obszar Natura Działania będą powodować poprawę warunków środowiskowych (np. poprawa jakości powietrza, czy większa świadomość społeczeństwa), co może pośrednio przyczynić się do poprawy warunków na terenie Obszaru. Zakres działań projektu MPA nie będzie powodować negatywnego oddziaływania na obszar Natura O ile zajdzie konieczność prowadzenia jakichkolwiek prac na obszarze Natura 2000 konieczny jest właściwy nadzór przyrodniczy podczas prac budowlanych oraz wykonywanie prac z należytą ostrożnością. Dbałość wykonania i dbałość o sprzęt budowlany, spowodują, że działanie nie będzie negatywnie oddziaływać na miejsca występowania gatunków. terminy prowadzenia robót dostosować do cyklu rozwojowego bytujących gatunków zwierząt. Wszelkie prace prowadzić poza okresem lęgowym ptaków. Nie przewiduje się konieczności działań kompensacyjnych. 89

90 PLH Cytadela Grudziądz Rysunek 14 Mapa obszaru Natura 2000 (źródło Plan zadań ochronnych dla obszaru Natura 2000) Powierzchnia obszaru według danych zawartych w SDFie (data aktualizacji ) wynosi ha. Położenie obszaru wg regionalizacji fizycznogeograficznej Kondrackiego (2000) na terenie prowincji Niż środkowoeuropejski (31), podprowincji Pojezierza Południowobałtyckie (314), makroregionu Dolina Dolnej Wisły (314.8), mezoregionu Kotlina Grudziądzka (314.82). Położenie obszaru wg regionalizacji geobotanicznej (Matuszkiewicz 2008): E Dział Mazowiecko- Poleski, E Poddział Mazowiecki, E.1. Kraina Chełmińsko-Dobrzyńska, E.1.2. Okręg Doliny Dolnej Wisły, E.1.2.d Podokręg Grudziądzki. Obszar położony w bezpośrednim sąsiedztwie rzeki Wisły, w niewielkiej części jego granice pokrywają się z obszarem specjalnej ochrony ptaków Dolina Dolnej Wisły PLB Obiekt pochodzenia antropogenicznego, zlokalizowany w obrębie miasta Grudziądz. Cytadela grudziądzka to kompleks umocnień pochodzących z drugiej połowy XVIII w. W jej skład wchodzi zespół potężnych i rozległych budowli obronnych zbudowanych z cegły i kamienia. Część podziemna obfituje w korytarze i chodniki minerskie. Ogólna długość wszystkich budowli wynosi (wg planów z 1840 r.) 12,7 km. Obszar powiązany funkcjonalnie z korytarzem ekologicznym, jaki stanowi rzeka Wisła. Ponadto związany jest również z korytarzami migracji lokalnej nietoperzy. Jedna z największych kolonii zimowych nietoperzy w Polsce. Każdej zimy znajduje tu schronienie od ok. 600 do nawet 2500 osobników nietoperzy różnych gatunków. Wśród nich występują 3 gatunki z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: nocek duży, mopek i nocek łydkowłosy. 90