Unieszkodliwianie wielomateriałowych odpadów poeksploatacyjnych metodą rozkładu termicznego

Transkrypt

1 WOJCIECHOWSKI Andrzej 1 ŻMUDA Wiesław Andrzej 2 DOLIŃSKI Adam 1 KRZAK Mateusz 3 Unieszkodliwianie wielomateriałowych odpadów poeksploatacyjnych metodą rozkładu termicznego 1. PROBLEM ODPADÓW POEKSPLOATACYJNYCH Polska zobowiązana jest do recyklingu 60 proc. odpadów komunalnych do 2020 roku i 70 proc. do Raport Rynek gospodarowania odpadami komunalnymi w Polsce. Perspektywa 2030, opracowany przez Instytut Sobieskiego [1] wykazuje, że dotychczas stosowane w Polsce technologie są nieefektywne (w tym szczególnie spalanie i współspalanie) lub przestarzałe, wysokoemisyjne i kosztowne. Spalarnie są nierentowne ze względu na ograniczony strumień odpadów. Do czasu nowelizacji ustawy o odpadach i niektórych innych ustaw, opublikowanej w Dz.U. dnia 22 stycznia b.r., za mało było odpadów dostarczanych do spalarni regionalnych. Ponadto są one niskokaloryczne (z dużą ilością wilgoci). Ze względu na znaczne inwestycje w spalarnie regionalne, poczynione w ubiegłych latach, podejmuje się próby lobbingu przez próby wprowadzenia rozwiązań prawnych, które mają dać tym obiektom uprzywilejowaną pozycję. Obecnie wprowadzona nowelizacja ustawy daje prawne możliwości wskazywania spalarni odpadów komunalnych jako ponadregionalnej instalacji do przetwarzania odpadów komunalnych pochodzących z więcej niż jednego regionu gospodarki odpadami komunalnymi [2]. Obecnie około 75 proc. odpadów trafia na składowiska i jeżeli tego nie zmienimy Unia Europejska nałoży na Polskę wielomilionowe kary. W roku 2012 w Polsce jak podaje GUS zostało poddanych recyklingowi jedynie 10% wszystkich zebranych odpadów. Świadczy to o braku odpowiednich procedur administracyjnych, jak również o braku wiedzy i odpowiedniej świadomości społeczeństwa w obszarze ochrony środowiska oraz o wpływającej na środowisko selektywnej zbiórki i przetwarzania odpadów. Poużytkowe trudne do unieszkodliwiania odpady wielomateriałowe, głównie pochodzące z użytkowania pojazdów samochodowych, takie jak: filtry powietrza i oleju, pompy, atrapy, tworzywowe zbiorniki paliwowe, dywaniki, metalizowane tworzywa sztuczne, osłony termiczne i przeciwhałasowe, jak również inne konstrukcje wielomateriałowe, które nadal można w znaczącej ilości zaobserwować na wysypiskach komunalnych, szczególnie tych zamkniętych dla dalszej eksploatacji. Podobnie trudne do zagospodarowania są coraz popularniejsze opakowania wielowarstwowe, których dominującym reprezentantem są opakowania typu TetraPak. W tablicy 1 przedstawiono udział procentowy poszczególnych grup materiałów, wchodzących w skład odpadów komunalnych zebranych i wyselekcjonowanych w Polsce w 2012 roku [3]. Materiałami odzyskiwanymi w największej ilości są papier i tektura, a także szkło i tworzywa sztuczne. Bardzo niski jest natomiast udział odzysku odpadów wielomateriałowych, w tym opakowań typu TetraPak, których ilość wciąż wzrasta. Niski odzysk materiałów z poużytkowych odpadów wielomateriałowych jest zauważalny, lecz słabo udokumentowany danymi statystycznymi. Natomiast problem słabego zagospodarowania opakowań typu TetraPak w porównaniu z innymi opakowaniami jest od wielu lat dyskutowany i nadal nie został zadowalająco rozwiązany. Świadczyć to może o braku stosownej technologii lub niskiej opłacalności odzysku materiałów nie tylko z wielomateriałowych opakowań, ale w ogóle z wszelkich odpadów tego typu, w szczególności z poeksploatacyjnych odpadów motoryzacyjnych. 1 Instytut Mechaniki Precyzyjnej 2 Akademia Górniczo-Hutnicza 3 WGW Green Energy Poland Sp. z o. o. 6765

2 Tab. 1 Odpady Udział wyselekcjonowanych odpadów Udział materiałów możliwych do odzyskania w procesie segregacji odpadów opakowaniowych [%] [%] Papier i tektura Szkło Tworzywa sztuczne Wielomateriałowe 2 4 Metale 1 5 Tekstylia 4 - Wielogabarytowe 9 - Biodegradowalne/naturalne W 2011 r. wyprodukowano łącznie 5192 tys. ton odpadów opakowaniowych w Polsce. Według prognoz zawartych w Krajowym Planie Gospodarki Odpadami 2014, ilość produkowanych odpadów opakowaniowych z każdym kolejnym rokiem będzie wzrastać. Oszacowano, że w 2022 roku ilość ta osiągnie poziom 7579 tys. ton. Największy udział procentowy odpadów opakowaniowych stanowi szkło oraz materiały celulozowe, takie jak papier i kartony. Mniejszy udział stanowią tworzywa sztuczne oraz materiały naturalne (biodegradowalne). Odpady wielomateriałowe mają dotychczas mały udział we wszystkich odpadach opakowaniowych, jednak nie powinno się ich lekceważyć, bowiem są one reprezentantem o wiele znaczniejszej grupy wielomateriałowych odpadów poeksploatacyjnych. Ze względu na dość trudny i uciążliwy proces odzysku materiałowego obie grupy tych odpadów należy traktować łącznie. Ze względu na podobne techniczne problemy oddzielania poszczególnych materiałów i możliwości ich właściwego wtórnego wykorzystania, jako reprezentanta do badań nad możliwościami doboru właściwej technologii destrukcji i odzysku wybrano opakowania warstwowe, (wielomateriałowe), których odporność na czynniki fizyczne i chemiczne dorównuje, a najczęściej przewyższa trwałość odpadów poużytkowych powstających w wyniku eksploatacji pojazdów. Według informacji uzyskanych w Krajowej Izbie Gospodarczej ilość opakowań wprowadzanych na rynek kształtuje się następująco: opakowania wielomateriałowe razem: 200 tys. ton rocznie (ok. 4% wszystkich opakowań), w tym: opakowania do płynnej żywności ok. 70 tys. ton, opakowania podobne do opakowań do płynnej żywności do innych celów ok. 30 tys. ton, pozostałe opakowania wielomateriałowe ok. 100 tys. ton, opakowania po środkach ochrony roślin ok. 8 tys. ton, opakowania po innych środkach niebezpiecznych ok. 12 tys. ton. Można szacować, że łączny obowiązek odzysku i recyklingu dla opakowań wielomateriałowych i po środkach niebezpiecznych może sięgać w skali roku ok tys. ton, w tym prawie 90% obowiązku dotyczyć powinno opakowań wielomateriałowych. 2. CHARAKTERYSTYKA OPAKOWAŃ WIELOMATERIAŁOWYCH DO PŁYNNYCH PRODUKTÓW SPOŻYWCZYCH TYPU TETRAPAK Odpady wielomateriałowe i wielowarstwowe, w szczególności opakowania typu TetraPak, charakteryzują się tym, że nie można rozdzielić poszczególnych materiałów składowych w sposób mechaniczny lub przy pomocy nieskomplikowanych metod fizycznych. Ze względu na użyty rodzaj materiałów do ich wykonania, można je podzielić na dwie grupy [4]: 1) Opakowania aseptyczne zbudowane z papieru, polietylenu i aluminium przeznaczone dla produktów typu UHT oraz o dłuższej trwałości. 2) Opakowania nie aseptyczne zbudowane tylko z papieru i polietylenu. 6766

3 Każda zastosowana warstwa opakowania wielomateriałowego/wielowarstwowego pełni określoną funkcję: warstwa papieru posiadająca długie włókna celulozy zapewnia sztywność i wytrzymałość opakowania. warstwa polietylenu chroni opakowanie przed wilgocią, przepuszczaniem cieczy oraz przed mikroorganizmami. warstwa aluminium zabezpiecza produkt przed dostępem i szkodliwym działaniem światła i tlenu. Zapewnia to długi okres przydatności do spożycia bez użycia konserwantów oraz przechowywanie produktu bez obowiązku stosowania warunków chłodniczych. [5] Ilość produkowanych opakowań wielomateriałowych/wielowarstwowych typu TetraPak z każdym rokiem wzrasta. Opakowania te wypierają opakowania wykonane ze szkła. Do zalet opakowań typu TetraPak można zaliczyć m. in. lekkość, odporność na uderzenia, hermetyczność, nieprzepuszczalność światła, aseptyczność, łatwe przechowywanie i transport, wynikające z regularnych kształtów opakowań, możliwość przechowywania produktów poza chłodniami przez długi okres czasu. [6] Opakowania typu TetraPak zbudowane są z sześciu warstw różnych materiałów i składają się w 75% z papieru, w 20% z polietylenu (o niskiej gęstości) oraz z aluminium, stanowiącego 5% masy opakowania. Zewnętrzną warstwę opakowania stanowi polietylen (o gramaturze 16 g/m 2 ), który zapobiega przedostawaniu się do opakowania wilgoci i bakterii. Następną warstwę stanowi papier (323 g/m 2 ), mający za zadanie wzmocnienia i usztywnienia opakowania, zaś kolejną - polietylen pełniący funkcję adhezyjną (38 g/m 2 ). Czwartą warstwę stanowi aluminium (24 g/m 2 ), piątą polietylen pełniący funkcję adhezyjną, a ostatnią warstwę stanowi również polietylen pełniący funkcję uszczelniającą (w sumie o gramaturze 45 g/m 2 ). Warstwy adhezyjne polietylenu spełniają funkcję spoiwa warstwy kartonu z aluminium oraz aluminium z polietylenem. Najgrubszą warstwę opakowania stanowi celuloza (papier). Ponad 3 razy cieńszą warstwę tworzy polietylen, natomiast aluminium stanowi najcieńszą i najlżejszą warstwę o grubości 6,5 µm. [8]. Z uwagi na obecność polietylenu i aluminium, odpadów tych nie powinno się składować, a poddawać recyklingowi i odzyskowi materiałowemu. Trudności w odzysku materiałowym tego typu odpadów wynikają w dużej mierze z przedstawionych zalet. Przede wszystkim opakowania te są bardzo dobrze zabezpieczone przed przemakaniem, dlatego też papier w nich zawarty ulega biodegradacji po długim czasie. Dlatego dotychczas najefektywniejszym, a więc najpopularniejszym sposobem przetwarzania takich warstwowych odpadów jest ich spalanie i częściowy odzysk energii cieplnej. Jednakże stosując spalanie, bezpowrotnie traci się cenne materiały: celulozę, polietylen i aluminium. Toteż najbardziej perspektywiczną technologią wydaje się być proces rozkładu termicznego metodą termolizy dla wszystkich poeksploatacyjnych odpadów wielomateriałowych. Kolejnym problemem dotyczącym unieszkodliwiania i przetwarzania odpadów wielomateriałowych jest zbieranie bardzo niskiej ilość w stosunku do wielkości produkcji. Wydaje się, że pewna poprawa nastąpi, jeśli odpady te będą umieszczane w pojemnikach z odpadami polimerowymi, a nie z makulaturą, ponieważ separacja tych opakowań jest wtedy znacznie łatwiejsza. 3. RECYKLING ODPADÓW WIELOMATERIAŁOWYCH Dynamika rozwoju gospodarczego przesądza o potrzebie rozwoju technik recyklingu odpadów i odzysku cennych surowców. Nowoczesne, innowacyjne technologie rozwiążą problem i pozwolą na tańsze i wydajniejsze przetwarzanie odpadów. Ze względu na trudności jakie stwarzają w procesie recyklingu odpady pochodzące z wielomateriałowych odpadów w tym opakowań typu TetraPak, przedstawione poniżej metody w praktyce przemysłowej stosowane są w sposób ograniczony: Odzysk celulozy w papierniach (stosowany w sposób ograniczony) Recykling przy użyciu rozpuszczalnika organicznego (stosowany w minimalnym stopniu) Odzysk energetyczny spalanie (ta metoda będzie zanikała) 6767

4 Rozkład termiczny metodą pirolizy/termolizy (widoczny bardzo szybki rozwój). W związku z powyższymi informacjami dalej zostanie przedstawiona tylko obróbka termiczna i rozkład termiczny: Proces obróbki termicznej przez spalanie Niekorzystny dla środowiska proces termiczny spalania jest dość popularnym sposobem zagospodarowania odpadów wielomateriałowych w tym z opakowań TetraPak, ponieważ aluminium oraz polietylen, z których są zbudowane, posiadają bardzo wysoką wartość opałową, porównywalną z wartością opałową węgla kamiennego. Po wcześniejszym oddzieleniu kartonu, odpady te uzyskują wartość opałową MJ/kg [8]. Powstający w wyniku spalania popiół osiąga objętość ok. 6% początkowej ilości odpadów. Spalanie odpadów może odbywać się również w piecach do wypalania cementu. Procesy beztlenowego rozkładu termicznego (termoliza) Rozkład termiczny metodą termolizy polega na rozpadzie cząsteczek związków chemicznych (organicznych) na mniejsze cząsteczki lub atomy pod wpływem temperatury. Im słabsze jest wiązanie chemiczne w cząsteczce, tym niższa jest temperatura, w której dysocjacja termiczna zachodzi. Proces termicznego rozkładu jest prowadzony w podgrzewanym pośrednio (przeponowo) poziomym reaktorze, z ruchomym złożem (0 0,5 obr/min), a polega na podgrzewaniu wielomateriałowych odpadów do temp C bez dostępu powietrza (tlenu) i przy naturalnie wzrastającym ciśnieniu, wynoszącym max. 40 kpa. W wyniku tego procesu powstają opary olejowogazowe, podlegające separacji w zbiornikach sekcji skraplaczy. W efekcie procesu otrzymuje się: frakcję ciekłą i gazową. W reaktorze pozostaje frakcja stała, w której skład wchodzi karbonizat oraz złom metalowy [9,10]. W procesie rozkładu termicznego z odpadów opakowaniowych typu TetraPak odzyskuje się aluminium oraz karbonizat powstający z celulozy. Do zalet procesu termolizy odpadów należy zaliczyć niewielkie zanieczyszczenie powietrza oraz zredukowanie objętości odpadów o 90% [11]. Wykorzystując technologię termicznej destrukcji metodą beztlenową (termoliza) pojawia się możliwość szybkiego pozbycia się problemów odpadów wielomateriałowych poużytkowych i poprodukcyjnych. Obecnie najbardziej obiecującą z punktu widzenia ekonomiki i logistyki odzysku oraz recyklingu materiałowego odpadów wielomateriałowych wydaje się technologia metodą rozkładu termicznego tj. beztlenowy proces metodą termolizy [12,13,14,15]. Jest ona również w porównaniu do metod chemicznych najbardziej przyjazna dla środowiska. Rozkład termiczny odpadów organicznych przyczynia się ponadto do rozwoju dywersyfikacji źródeł energii, gdyż w jego wyniku powstają oleje i gaz palny jako surowce energetyczne. Dodatkowo wytwarzane są materiały łatwe do dalszego zagospodarowania na inne produkty karbonizat oraz złom metalowy. Na rys. 1 przedstawiono schemat zagospodarowania ciekłych i gazowych frakcji energetycznych produktów pozyskanych z rozkładu termicznego odpadów organicznych głównie pochodzących z pojazdów wycofanych z eksploatacji np. elastomerów (w tym opon) lub polimerów. 6768

5 Rys. 1. Schemat destrukcji odpadów organicznych metodą beztlenowego termicznego rozkładu 4. ODZYSK MATERIAŁOWY METODĄ ROZKŁADU TERMICZNEGO Proces rozkładu termicznego substancji prowadzony poprzez poddawanie ich działaniu wysokiej temperatury, bez kontaktu z tlenem i innymi czynnikami utleniającymi [14,15,16]. Obecnie ocenia się, że najbardziej przyszłościowe technologie recyklingu materiałowego, odpadów wieloskładnikowych, również odpadów opakowaniowych typu TetraPak, obejmują procesy termicznego rozkładu oraz optymalne zagospodarowanie pozyskanych produktów poprzez wykorzystanie zmagazynowanych produktów energonośnych tj. oleju i gazu poprocesowego do produkcji prądu elektrycznego i ciepła. Na rysunku 2 przedstawiono analizę termograwimetryczną procesu termolizy opakowań typu TetraPak. Widać na nim, że w okolicach C następuje mały ubytek masy spowodowany odparowaniem wilgoci. W okolicy C następuje rozkład polietylenu, co wiąże się już z większym ubytkiem masy. Po procesach rozkładu polietylenu następuje bezpośrednio rozkład termiczny celulozy, odnotowany poprzez największy ubytek masy w przedziale temperatur C. Jako stałą pozostałość po procesie termolizy otrzymuje się zwykle % karbonizatu i % aluminium. Rys. 2. Analiza termograwimetryczna procesu termolizy opakowań TetraPak W tablicy 2 przedstawiono wyniki analizy technicznej karbonizatu otrzymanego w wyniku procesu termolizy odpadów z opakowań typu TetraPak. 6769

6 Tab. 2. Analiza techniczna karbonizatu po termolizie opakowań typu TetraPak Istotnym parametrem wpływającym na uzysk poszczególnych frakcji w procesie termolizy/pirolizy jest temperatura. Właściwy przebieg zmian temperatury pozwala w pewnych granicach sterować procesem odzysku materiałów, w zależności od wielkości zapotrzebowania na daną frakcję poprocesową. W tablicy 3 zamieszczono udział procentowy poszczególnych produktów termolizy. Uzysk frakcji gazowej z partii odpadów TetraPak w badanym zakresie temperatur w zasadzie nie zależy od temperatury. Dzięki względnej stałości tego parametru, można uwzględnić w bilansie cieplnym procesu termolizy odpadów typu TetraPak ilość ciepła, pochodzącą ze spalenia gazu. Tab. 3. Wpływ temperatury prowadzenia procesu termolizy/pirolizy odpadów z opakowań TetraPak na uzysk produktów [15] Opracowana przez polską firmę WGW Green Energy Poland Sp. z o. o. instalacja rozkładu termicznego odpadów (rys. 3 4) do odzysku energii i surowców odpadów, wykorzystuje technologię termicznej destrukcji metodą beztlenową [16]. W procesie rozkładu termicznego np. z opon samochodowych można uzyskać około 20 35% karbonizatu, 35 65% oleju poprocesowego oraz 10 20% frakcji gazowej i 10-25% kordu stalowego. Rys. 3. Widok ogólny instalacji WGW-8 EU Rys. 4. Urządzenie badawczo-półprzemysłowe służące do opracowywania technologii rozkładu termicznego odpadów organicznych w skali 1:50 (laboratorium firmy WGW-IMP) W nowoczesnej instalacji do prowadzenia procesu rozkładu termicznego, w obiegu zamkniętym, a co z tym związane bezpiecznej dla środowiska przetwarzane mogą zostać: elastomery - różnorodne odpady gumowe i zużyte produkty użytkowe w tym szczególnie opony, polimery - różnorodne odpady z tworzyw sztucznych oraz wykonane z nich zużyte produkty użytkowe, kompozyty polimerowe itp., 6770

7 zużyty olej i inne odpady ropopochodne (szlamy, łupki, filtry, oleju, czyściwa zanieczyszczone olejami i smarami i innymi ropopochodnymi, opakowania z tworzyw sztucznych, zanieczyszczone substancjami ropopochodnymi itp.), inne surowce organiczne (opakowania po produktach spożywczych i chemicznych z gospodarstw domowych, opakowania wielomateriałowe i wielowarstwowe, TetraPaki, odpady pogarbarniane i poeksploatacyjne z pojazdów wycofanych z eksploatacji itp.) biomasa, odpady drzewne i poużytkowe, drewno i materiały drewnopodobne, również wielowarstwowe połączone np. z polimerami, odpady poszpitalne w tym materiały niebezpieczne np. skażone odpady wielomateriałowe (tkaniny fartuchy, pościel itd., rękawice, strzykawki, igły, pojemniki wykonane z dowolnych polimerów, które obecnie zbierane są w szczelnych pojemnikach itp. Uzyskane udziały odzyskanych produktów z przeprowadzonych prób procesów rozkładu termicznego odpadów z opakowań typu TetraPak (rys. 5,6,7,8): karbonizat + aluminium - 30,0 26,7 % frakcja olejowa - 29,0 23,7 % gaz - 3,3 0,66 % Razem - 62,3 54,9 % Pozostałość - para wodna - 37,7 45,1 % Rys. 5. Unieszkodliwiane odpady opakowaniowe typu TetraPak Rys. 6. Pozostałość (frakcja stała) z rozkład termicznego odpadów opakowaniowych typu TetraPak 6771

8 Rys. 7. Produkty rozkładu termicznego z odpadów organicznych Rys. 8. Obraz płatka karbonizatu powstały z celulozy opakowania TetraPak po rozkładzie termicznym (mikroskop cyfrowy) Powierzchnia właściwa uzyskanego z rozkładu termicznego odpadów opakowań typu TetraPak karbonizatu (głównie z celulozy) wynosi 196 m 2 /g co tworzy duże możliwości aplikacyjne szczególnie w obszarze preparacji sorbentów węglowych, możliwych do zastosowania jako suche filtry spalin lub pochłaniacz ropopochodnych wycieków na akwenach wodnych, co wymaga dalszych badań nad karbonizatem i jego charakterystyką porowatości. Rozkład termiczny przykładowych wielowarstwowych/wielomateriałowych odpadów poeksploatacyjnych z pojazdów wycofanych z eksploatacji przedstawiono na rys. 9. Rys. 9. Przykłady odpadów organicznych z PWzE oraz pozostałości stałe po procesie rozkładu termicznego W rozkładzie termicznym dowolnych odpadów wieloskładnikowych pozostałość po procesie stanowi karbonizat (ok % C) oraz pozostały złom metalowy łatwy do separacji i dalszego zagospodarowania metalurgicznego. PODSUMOWANIE Odpady wielomateriałowe ulegają destrukcji w procesie rozkładu termicznego prowadzonym bez dostępu tlenu, w którym zachowuje się szczególnych właściwości pozyskanych produktów, aby 6772

9 łatwiej doprowadzić do dalszego zagospodarowania. Odpady niebezpieczne do których należą m.in. zużyte filtry oleju i paliwa, wykładziny ochronne oraz odpady opakowaniowe mogą ulegać bezpiecznemu unieszkodliwianiu przez rozkład termiczny, który jest bezpieczny dla środowiska. Dywersyfikacja źródeł energii, szczególnie drogą opracowania metod wytwarzania energii z odpadów, staje się na obecnym etapie rozwoju gospodarczego koniecznością w celu ochrony środowiska, jak również zapewnienia funkcjonowania społeczeństwa. Również wykorzystanie recyklingu materiałowego do wytwarzania paliw alternatywnych przeznaczonych mogących znaleźć zastosowanie do napędu silników spalinowych w pojazdach, może stać się w najbliższym czasie możliwe do realizacji i wspierane przez politykę unijną, mimo iż dotychczas obowiązująca Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/28/WE z dn. 23 kwietnia 2009 r. W sprawie promowania stosowania energii ze źródeł odnawialnych nie wskazuje produktów recyklingu jako źródła paliw alternatywnych. Wyniki badań produktów rozkładu termicznego odpadów wielomateriałowych w tym opakowań typu TetraPak jednoznacznie wskazuje na zasadność zastosowanej przyjaznej dla środowiska technologii i jest ekonomicznie uzasadniona opłacalnością pozyskiwania paliw. Ponadto uzyskana folia ze stopu aluminium ze względu na dużą rozwinięta swoją powierzchnię po sprasowaniu może być bardzo korzystnie zostać wykorzystana w metalurgii do procesu odtleniania stali. Szczególnie istotne jest uzyskanie dużej powierzchni właściwej karbonizatu, co stwarza wielkie możliwości aplikacyjne szczególnie w obszarze preparacji sorbentów, pochłaniaczy ropopochodnych wycieków na akwenach wodnych oraz filtrów niebezpiecznych składników spalin np. tlenków, siarki czy też oparów rtęci. Streszczenie Autorzy artykułu wskazują optymalną technologię unieszkodliwiania wielomateriałowych odpadów poeksploatacyjnych metodą rozkładu termicznego. Odpady wielowarstwowe, wieloskładnikowe pochodzą z różnych obszarów, głównie z pojazdów wycofanych z eksploatacji, elektroniki oraz z opakowań typu TetraPak (najbardziej wysublimowany materiał wielowarstwowy). Na przykładzie rozkładu termicznego odpadów z opakowań typu TetraPak została przedstawiona przyjazna środowisku i ekonomicznie uzasadniona metoda odzysku materiałowego z odpadów wieloskładnikowych trudnych do unieszkodliwienia. Słowa kluczowe: odpady wielomateriałowe, ochrona środowiska, logistyka, rozkład termiczny Management of multi-material waste by thermal decomposition method Abstract The authors of the article indicate the optimum technology for the disposal of multi-material EOL waste by thermal decomposition method. Composite multi-layer waste come from different areas, mostly from end-of life vehicles, electronics and TetraPak packaging (the most sophisticated multi-layer material). The environment-friendly and economically justified method of the compound material recovery is presented on the example of thermal decomposition of the most difficult to processing multi-layer TetraPak packaging. Keywords: multi-material waste, environmental protection, logistics, thermal decomposition BIBLIOGRAFIA 1. T. Styś, R. Foks: Rynek gospodarowania odpadami komunalnymi w Polsce. Perspektywa 2030, Instytut Sobieskiego, Warszawa 2014, ISBN Ustawa z 15 stycznia 2015 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych ustaw, Dz U. z 2015 r., poz GUS, Departament Badań Regionalnych i Środowiska, Ochrona Środowiska 2013, Dział 6. Odpady, Warszawa A. Wojciechowski, M. Wołosiak; WGW Polska technologia rozkładu termicznego odpadów gumowych. EXPRESS Przemysłowy, 2014, wyd. 2, s Żakowska H., Odpady opakowaniowe, Centralny Ośrodek Badawczo Rozwojowy Opakowań COBRO, Warszawa 2003r. 6773

10 6. Bogacka I., Lewandowski S., sposób odzysku surowców z opakowań wielowarstwowych, Opis patentowy B1. 7. Korniejenko K., Kuciel S., Mikuła J., Recykling materiałowy odpadów tetra paku, Czasopismo Techniczne 2009, 3: (stan z dnia r.) 9. Mroziński A., Recyrkulacja opakowań kombinowanych, kombinowanych html 11. Korkmaz A., Yanik J., Brebu M., Vasile C., Pyrolysis of the tetra pak, Waste Management, 2009, 29, s Izdebska J., Podsiadło H., Opakowania a ekologia, Opakowanie, 2007, 5: A. Wojciechowski, J. Dyduch, M. Wołosiak: Pozyskiwanie paliw alternatywnych z recyklingu termicznego elastomerów pochodzących z pojazdów wycofanych z eksploatacji. Logistyka, 2014, nr 3, s A. Wojciechowski, W. Żmuda, A. Doliński: Rozkład termiczny opon zagospodarowanie karbonizatu. Logistyka, 2014, nr 6, s Korkmaz A., Yanik J., Brebu M., Vasile C., Pyrolysis of the tetra pak, Waste Management 29 (2009) 16. A. Wojciechowski; A. Doliński; Dywersyfikacja źródeł energii z odzysku materiałowego poeksploatacyjnych i poprodukcyjnych odpadów organicznych Międzynarodowa Konferencja Naukowa ENERGIA I ŚRODOWISKO. Produkcja Logistyka Zarządzanie. Logistyka 6/