Na egzamin! w pigułce. 4. wydanie. szybko zwięźle i na temat

Transkrypt

1 Na egzamin! PRAWO cywilne w pigułce 4. wydanie szybko zwięźle i na temat

2 PRAWO CYWILNE w pigułce

3 Inne w tej serii: Prawo pracy i ubezpieczeń społecznych w pigułce Postępowanie cywilne w pigułce Prawo karne w pigułce Postępowanie karne w pigułce Prawo i postępowanie administracyjne w pigułce Prawo handlowe w pigułce Prawo gospodarcze publiczne w pigułce Prawo finansowe w pigułce Prawo rodzinne i nieletnich w pigułce Prawo konstytucyjne w pigułce Prawo rzymskie w pigułce Logika w pigułce Historia ustroju i prawa Polski w pigułce Powszechna historia państwa i prawa w pigułce Prawo Unii Europejskiej w pigułce Podstawy prawa i wiedzy o społeczeństwie w pigułce Polecamy inne nasze publikacje: J. Ablewicz, A. Gacka-Asiewicz TERMINY USTAWOWE CYWILNE i KARNE Terminy Becka Z. Radwański, A. Olejniczak PRAWO CYWILNE CZĘŚĆ OGÓLNA Podręczniki Prawnicze

4 PRAWO CYWILNE w pigułce 4. wydanie WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2016

5 Stan prawny: październik 2016 r. Darmowe aktualizacje dostępne na Redaktor prowadzący: Aneta Gacka-Asiewicz Wydawnictwo C.H.Beck 2016 Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: IDENTIA Druk i oprawa: Drukarnia Drogowiec-PL Sp. z o.o., Kielce ISBN ISBN e-book

6 Spis treści Wstęp... Wykaz skrótów... IX XI DZIAŁ PIERWSZY. PRAWO CYWILNE... 1 Część I. Część ogólna... 3 Rozdział 1. Przepisy wstępne... 3 Rozdział 2. Osoby fizyczne... 5 Rozdział 3. Osoby prawne Rozdział 4. Rodzaje osób prawnych Rozdział 5. Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną Rozdział 6. Przedsiębiorcy i konsumenci Rozdział 7. Przedmioty stosunku cywilnoprawnego Rozdział 8. Czynności prawne Rozdział 9. Zawarcie umowy Rozdział 10. Tryb ofertowy Rozdział 11. Przetarg i aukcja Rozdział 12. Negocjacje Rozdział 13. Forma czynności prawnych Rozdział 14. Wady oświadczenia woli Rozdział 15. Warunek Rozdział 16. Przedstawicielstwo Rozdział 17. Prokura Rozdział 18. Przedawnienie roszczeń Część II. Prawo rzeczowe Rozdział 1. Własność Rozdział 2. Współwłasność Rozdział 3. Odrębna własność lokalu Rozdział 4. Ochrona własności Rozdział 5. Roszczenie windykacyjne (rei vindicatio) Rozdział 6. Roszczenie negatoryjne (actio negatoria)... 89

7 VI Spis treści Rozdział 7. Roszczenia uzupełniające Rozdział 8. Roszczenia wynikające z budowy na cudzym gruncie Rozdział 9. Użytkowanie wieczyste Rozdział 10. Prawa rzeczowe ograniczone Rozdział 11. Użytkowanie Rozdział 12. Służebności uwagi ogólne Rozdział 13. Służebności gruntowe Rozdział 14. Służebności osobiste Rozdział 15. Służebność przesyłu Rozdział 16. Hipoteka Rozdział 17. Zastaw na rzeczach ruchomych Rozdział 18. Zastaw na prawach Rozdział 19. Zastaw rejestrowy Rozdział 20. Posiadanie Rozdział 21. Księgi wieczyste Część III. Zobowiązania część ogólna Rozdział 1. Uwagi ogólne Rozdział 2. Wielość dłużników lub wierzycieli Rozdział 3. Zobowiązania podzielne i niepodzielne Rozdział 4. Zobowiązania umowne Rozdział 5. Wzorce umów Rozdział 6. Umowa przedwstępna Rozdział 7. Zadatek Rozdział 8. Prawo odstąpienia od umowy Rozdział 9. Bezpodstawne wzbogacenie Rozdział 10. Czyny niedozwolone Rozdział 11. Odpowiedzialność za własne czyny Rozdział 12. Odpowiedzialność za cudze czyny Rozdział 13. Odpowiedzialność odszkodowawcza za funkcjonowanie władzy publicznej Rozdział 14. Odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy Rozdział 15. Naprawienie szkody na osobie Rozdział 16. Obowiązek zapobieżenia szkodzie Rozdział 17. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny Rozdział 18. Współodpowiedzialność za szkodę Rozdział 19. Przedawnienie roszczeń i zbieg odpowiedzialności Rozdział 20. Wykonanie zobowiązań Rozdział 21. Nienależyte wykonanie zobowiązania Rozdział 22. Wykonanie i skutki niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych

8 Spis treści VII Rozdział 23. Potrącenie Rozdział 24. Odnowienie Rozdział 25. Zwolnienie z długu Rozdział 26. Zmiana wierzyciela lub dłużnika Rozdział 27. Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika Część IV. Zobowiązania część szczegółowa Rozdział 1. Sprzedaż Rozdział 2. Rękojmia za wady Rozdział 3. Gwarancja przy sprzedaży Rozdział 4. Szczególne rodzaje sprzedaży Rozdział 5. Prawa konsumenta Rozdział 6. Dostawa Rozdział 7. Umowa o dzieło Rozdział 8. Umowa o roboty budowlane Rozdział 9. Najem Rozdział 10. Najem lokali Rozdział 11. Dzierżawa Rozdział 12. Leasing Rozdział 13. Użyczenie Rozdział 14. Pożyczka Rozdział 15. Zlecenie Rozdział 16. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia Rozdział 17. Umowa komisu Rozdział 18. Spółka Rozdział 19. Poręczenie Rozdział 20. Darowizna Rozdział 21. Renta Rozdział 22. Dożywocie Część V. Prawo spadkowe Rozdział 1. Podstawowe pojęcia Rozdział 2. Dziedziczenie ustawowe Rozdział 3. Dziedziczenie testamentowe Rozdział 4. Powołanie spadkobiercy Rozdział 5. Zapis zwykły Rozdział 6. Zapis windykacyjny Rozdział 7. Wykonawca testamentu Rozdział 8. Zachowek Rozdział 9. Przyjęcie i odrzucenie spadku Rozdział 10. Stwierdzenie nabycia spadku i poświadczenie dziedziczenia

9 VIII Spis treści Rozdział 11. Skutki stwierdzenia nabycia spadku Rozdział 12. Ochrona spadkobiercy Rozdział 13. Odpowiedzialność za długi spadkowe Rozdział 14. Wspólność majątku spadkowego Rozdział 15. Dział spadku Rozdział 16. Umowy dotyczące spadku DZIAŁ DRUGI. PYTANIA KONTROLNE

10 Wstęp Zapewne czujesz presję przed zbliżającym się egzaminem i zastanawiasz się jak przebrnąć przez setki stron tekstu, tak aby wiadomości zostały w Twojej głowie. Konieczne są notatki, zakreślacze itp., których zadaniem jest pomóc Ci w uporządkowaniu wiedzy. Co jednak jeśli czasu jest coraz mniej, a po przeczytaniu tych setek stron nie starczyło go już na notatki i rysowanie tabel? Rozwiązaniem jest właśnie ta publikacja. To kompaktowe opracowanie wszystkich najważniejszych zagadnień, których znajomość pomoże w zdaniu egzaminu. Przedstawiamy Ci idealne narzędzie zarówno do nauki, jak i do powtórki przed egzaminem. Dzięki zwięzłemu ujęciu tematu, tabelom, wykresom i wyróżnieniom szybko przyswoisz i powtórzysz niezbędne informacje, a podejście do egzaminu stanie się mniej stresującym przeżyciem. Korzystaj także z testów, do których odeśle Cię QR Code z okładki. Wydanie czwarte zostało wzbogacone o pytania kontrolne, które pozwolą sprawdzić stopień przygotowania do egzaminu. Powodzenia! Redakcja

11

12 Wykaz skrótów 1. Akty prawne GospNierU... ustawa z r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz ze zm.) KC... ustawa z r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 380 ze zm.) KK... ustawa z r. Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 1137) Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i sprost.) KPC... ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.) KRO... ustawa z r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz ze zm.) KSH... ustawa z r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.) KWU... ustawa z r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 790 ze zm.) OchrLokU... ustawa z r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 150 ze zm.) OrdPU... ustawa z r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 613 ze zm.) PrKonsumU... ustawa z r. o prawach konsumenta (Dz.U. z 2014 r. poz. 827 ze zm.) PrNot... ustawa z r. Prawo o notariacie (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 164 ze zm.) PrSpółdz... ustawa z r. Prawo spółdzielcze (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 21) SamGminU... ustawa z r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 446) SamPowU... ustawa z r. o samorządzie powiatowym (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 814) SamWojU... ustawa z r. o samorządzie województwa (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 486) SpółMieszkU... ustawa z r. o spółdzielniach mieszkaniowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.)

13 XII Wykaz skrótów WłLokU... ustawa z r. o własności lokali (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1892) ZastRejU... ustawa z r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 297) 2. Czasopisma i publikatory Biul. SN... Biuletyn Sądu Najwyższego OSA... Orzecznictwo Sądu Apelacyjnego OSNAPiUS... Orzecznictwo Sądu Najwyższego, Izba Administracyjna, Pracy i Ubezpieczeń Społecznych OSNC... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna OSNCK... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Cywilna i Karna OSNKW... Orzecznictwo Sądu Najwyższego Izba Karna i Wojskowa OSP... Orzecznictwo Sądów Polskich Wok.... Wokanda 3. Inne skróty n.... następny (-e, -a) orz.... orzeczenie post.... postanowienie SA... Sąd Apelacyjny SN (7)... Sąd Najwyższy w składzie 7 sędziów t.j.... tekst jednolity tj.... to jest wyr.... wyrok

14 DZIAŁ PIERWSZY. PRAWO CYWILNE

15

16 Część I. Część ogólna Rozdział 1. Przepisy wstępne 1. Zakres regulacji. Kodeks cywilny reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. 2. Nieretroakcja. Według art. 3 KC ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że co innego wynika z jej brzmienia lub celu (lex retro non agit). Stosowanie retroakcji jest dopusz czalne tylko wyjątkowo, gdy wynika to z brzmienia lub celu nowej ustawy. 3. Nadużycie prawa. Zgodnie z art. 5 KC nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniecha nie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Odesłanie do społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa w wyraźnym stopniu uwzględnia interes społeczny, natomiast przytoczenie zasad współżycia społecznego słu ży uzyskaniu równowagi przez uwzględnienie interesów indywidualnych. 4. Ciężar dowodu. Zgodnie z brzmieniem art. 6 KC ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z tego faktu wywodzi skutki prawne. a. Wyjątek od reguły ogólnej. W przypadku gdy jedna ze stron swoim postępowaniem uniemożliwia albo poważnie utrudnia wskazanie okoliczności drugiej stronie, na której spoczywa ciężar dowodu, wówczas na stronę utrudniającą przechodzi ciężar dowodu, że okoliczności takie nie zachodziły (wyr. SN z r., II PR 453/70, Biul. SN 1971, Nr 9, s. 147). Reguła ta znajduje powszechne zastosowanie w sprawach z zakresu prawa pracy. b. Domniemania Domniemania prawne wiążą sąd, mogą zostać jednak obalone dowodem przeciwnym, o ile ustawa tego nie wyłącza. Domniemanie prawne jest wyjątkiem od zasady art. 6 KC, zmieniającym regułę rozkła du ciężaru dowodu.

17 4 Część I. Część ogólna DOMNIEMANIA faktyczne (praesumptio facti) to uznanie pewnego faktu za udowodniony na podstawie innych ustalonych faktów, pozostających w tym związku prawne (praesumptio iuris) występuje wówczas, gdy przepisy prawne na kazują w określonych okolicznościach uznać pewne fakty za prawnie ustalone FORMALNE Nakazują przyjąć, że określony fakt zachodzi lub zaszedł, dopóki nie zostanie wykazane, że tak nie było, np. tak długo jak nie zostanie wykazane, że nastąpiło urodzenie martwe, przyjmuje się, że dziecko urodziło się żywe (art. 9 KC). MATERIALNE Na podstawie udowodnienia innego prawnie relewantnego faktu lub stanu faktycznego nakazuje przyjąć dany fakt za uznany, np. jeśli dziecko urodziło się w trakcie małżeństwa lub do 300. dnia po jego ustaniu lub unieważnieniu, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki (art KRO). WZRUSZALNE (praesumptio iuris tantum) Mogą być obalone, jeżeli zostanie wykazane w przewidziany prawem sposób, że pomimo tego, iż miał miejsce inny fakt, to jednak poszukiwany fakt nie wystąpił. NIEWZRUSZALNE (praesumptio iuris ac de iure) Wykluczony jest przeciwdowód. Ustalenie poszukiwanego faktu w drodze domniemania prawnego jest niepodważalne. Domniemania takie stanowią w polskim prawie wyjątki; są to najczęściej tzw. fikcje prawne. Przykład stanowi rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych. 5. Dobra i zła wiara. W ustawodawstwie brak jest ogólnej definicji dobrej lub złej wiary. Przyjmuje się, że w złej wierze jest podmiot, który wie, że dane prawo lub stosunek prawny nie istnieje, lub też wprawdzie nie wie, ale należy przyjąć, że wiedziałby, gdy by się zachował należycie, tzn. gdyby w danej sytuacji postępował rozsądnie i zgodnie z zasadami współżycia społecznego. Dobra wiara jest określonym stanem psychicznym, który polega na istnieniu u da nego podmiotu pewnej świadomości. Dla oceny istnienia dobrej lub złej wiary miarodajny jest moment wskazany w przepisie ustanawiającym ochronę dobrej wiary. W razie wątpliwości należy przyjąć, że jest to moment podjęcia zachowania, którego skutki zależą od istnienia omawianego stanu psy chicznego. Późniejsza utrata dobrej wiary nie uchyla, co do zasady, skutków zdarzenia prawnego malafides superveniens non nocet. Wyjątkowo tylko skutki prawne zależne są od istnienia dobrej wiary przez pewien czas (np. art. 174 KC).

18 Rozdział 2. Osoby fizyczne 5 Istnienie dobrej wiary objęte jest domniemaniem z art. 7 KC. Zgodnie z tym przepisem, jeże li ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary. Domniemanie to można obalić, wykazując że dany podmiot wiedział o okolicznościach wskazanych w poszczególnych przepisach prawa. Ciężar dowodu, zgodnie z regułą wyrażoną w art. 6 KC, spoczywa na stronie kwestionującej istnienie dobrej wiary. Rozdział 2. Osoby fizyczne 1. Pojęcie osoby fizycznej. Osoba fizyczna jest to prawne określenie każdego człowieka, który występuje jako podmiot w stosunku cywilnoprawnym. O kwalifikacji człowieka do podmiotów praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego decyduje przypisana mu zdolność prawna. 2. Zdolność prawna. Jest to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków. Sta nowi ona podstawową cechę normatywną podmiotów prawa cywilnego. a. Podmioty posiadające zdolność prawną: osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną. Każda żyjąca osoba fizyczna posiada bezwarunkową zdolność prawną. Od chwili uro dzenia może być podmiotem praw i obowiązków wynikających ze stosunków cywil noprawnych. Początkiem zdolności prawnej człowieka jest zatem chwila urodzenia, czyli moment oddzielenia od ciała matki. Warunkiem nabycia zdolności prawnej jest, by dziecko uro dziło się żywe. Nie ma przy tym znaczenia czy organizm dziecka jest zdolny spełniać samodzielnie funkcje życiowe. b. Nasciturus. Jest to dziecko poczęte, ale nie urodzone. Posiada ono warunkową zdolność prawną, tzn. przysługuje ona dziecku poczęte mu pod warunkiem zawieszającym, że urodzi się ono żywe. Nasciturus może zatem od chwili poczęcia do chwili urodzenia nabywać prawa podmiotowe, których wykonywanie pozostaje w zawieszeniu do momentu żywych narodzin. Zgodnie z art KC dziecku narodzonemu przysługuje roszczenie o naprawienie szkody prenatalnej wyrządzonej mu przed urodzeniem. Ponadto art KC przewiduje zdolność nasciturusa do dziedziczenia po osobach, które zmarły zanim się urodził.

19 6 Część I. Część ogólna 3. Śmierć. Zdolność prawna osoby fizycznej trwa przez całe życie człowieka i kończy się w chwili jego śmierci. Śmierć stanowi zdarzenie cywilnoprawne, z którym wiąże się wygaśnięcie praw i obowiązków niemajątkowych oraz przejście poza pewnymi wyjątkami praw i obowiązków majątkowych na spadkobierców według zasad prawa spadkowego. Bardzo istotne jest zatem oznaczenie chwili śmierci człowieka. Za taką chwilę uważa się trwałe i nieodwracalne ustanie czynności mózgu (śmierć mózgu art. 9 ust. 1 ustawy z r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narzą dów, t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 793 ze zm.). Dokument stanowiący dowód śmierci to akt zgonu, sporządzony na podstawie wysta wionej przez lekarza karty zgonu. 4. Domniemanie równoczesności śmierci. Dla ustalenia chwili ustania zdolności prawnej istotne znaczenie ma domniemanie równoczesności śmierci wprowadzone w art. 32 KC. Zgodnie z tym przepisem, jeżeli kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie. Domniemanie równoczesności śmierci może być obalone (wzruszone) dowodem przeciwnym, np. ekspertyzą lekarską ustalającą kolejność śmierci. 5. Uznanie za zmarłego. Zgodnie z art. 29 KC uznanie za zmarłego jest możliwe wobec osoby, która zaginęła, a od końca roku kalendarzowego, w którym zgodnie z istniejącymi wiadomościami jeszcze żyła, upłynęło 10 lat. Jednak w przypadku, gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył 70 lat, wów czas termin ten skraca się do 5 lat. Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat 23. Jednak w nadzwyczajnych przypadkach, gdy zaginięcie nastąpiło w związku ze szczegól nymi okolicznościami zwiększającymi prawdopodobieństwo śmierci, terminy umożliwiające uznanie za zmarłego są krótsze. Zgodnie z art KC kto zaginął w czasie podróży powietrznej lub morskiej w związku z katastrofą statku, okrętu albo innym szczególnym zdarzeniem ten może być uznany za zmarłego po upływie 6 miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne zdarzenie. Jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg terminu 6-miesięcznego rozpoczyna się z upływem roku od dnia, w którym statek lub okręt miał przybyć do portu przeznaczenia. Jeżeli statek lub okręt nie miał portu przeznaczenia, bieg terminu 6-miesięcznego roz poczyna się z upływem 2 lat od dnia, w którym była ostatnia o nim wiadomość. Kto zaginął w związku z bezpośrednim niebezpie-

20 Rozdział 2. Osoby fizyczne 7 czeństwem dla życia, ten może być uznany za zmarłego po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności powinno było ustać. Z wydaniem orzeczenia o uznaniu za zmarłego wiąże się istotne domniemanie, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego. Z tego z kolei wyprowadza się drugie domniemanie, że zaginiony żył do chwili określonej w orzecze niu. Chwilą domniemanej śmierci zaginionego jest chwila, która według okoliczności jest najbardziej prawdopodobna. Natomiast w braku wszelkich danych, chwilą domniemanej śmierci jest pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe. Jeżeli w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego czas śmierci został oznaczony tylko datą dnia, za chwilę domniemanej śmierci zaginionego uważa się koniec tego dnia. W przypadku gdy kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpie czeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie. 6. Zdolność do czynności prawnych. Jest to zdolność do kształtowania swojej sytuacji praw nej w zakresie praw i obowiązków prawa cywilnego bezpośrednio poprzez własne działania czynności prawne. ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH BRAK OGRANICZONA PEŁNA Osoby do lat 13 Osoby ubezwłasnowolnione całkowicie Osoby małoletnie, które ukończyły lat 13 Osoby ubezwłasnowolnione częściowo Osoby pełnoletnie Osoby prawne Pełnoletność uzyskuje także małoletnia (która ukończyła lat 16), która zawarła związek małżeński! Zob. art KRO.