Prawo cywilne. Aplikacje Prawnicze. część ogólna, prawo rzeczowe, zobowiązania i spadki. 4. wydanie. Pytania. Katarzyna Czajkowska-Matosiuk. C.H.

Transkrypt

1 Aplikacje Prawnicze Pytania i odpowiedzi Katarzyna Czajkowska-Matosiuk Prawo cywilne część ogólna, prawo rzeczowe, zobowiązania i spadki 4. wydanie Korzystaj w trakcie przygotowań do kolokwiów i egzaminu! C.H.Beck

2 Prawo cywilne część ogólna, prawo rzeczowe, zobowiązania i spadki

3 W serii Aplikacje Prawnicze polecamy: M. Król (red.) OPINIE PRAWNE W PRAKTYCE, wyd. 2 J. Pikała PRAWO HANDLOWE W PYTANIACH I ODPOWIEDZIACH, wyd. 2 B. Dziliński, K. Dzilińska PRAWO PRACY I UBEZPIECZEŃ SPOŁECZNYCH W PYTANIACH I ODPOWIEDZIACH, wyd. 2 S. Jaworski APELACJE CYWILNE I KARNE. 69 WZORÓW PISM, wyd. 5

4 Katarzyna Czajkowska-Matosiuk Prawo cywilne część ogólna, prawo rzeczowe, zobowiązania i spadki 4. wydanie Wydawnictwo C.H.Beck Warszawa 2016

5 Stan prawny: czerwiec 2016 Wydawca: Joanna Ablewicz Projekt okładki: Robert Rogiński Wydawnictwo C.H.Beck 2016 Wszelkie prawa zastrzeżone. Opinie zawarte w niniejszej publikacji wyrażają osobisty punkt widzenia Autora. Wydawnictwo C.H.Beck nie ponosi odpowiedzialności za zawarte w niej informacje. Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: Identia Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN ISBN e-book

6 Spis treści Wstęp... Wykaz skrótów... DZIAŁ I. PRAWO CYWILNE część ogólna... 1 Rozdział 1. Ogólna charakterystyka prawa cywilnego... 1 Zagadnienie 1. Pojęcie i zakres prawa cywilnego... 1 Zagadnienie 2. Źródła prawa cywilnego... 4 Zagadnienie 3. Podstawowe zasady prawa cywilnego, dobra i zła wiara... 8 Rozdział 2. Stosunek cywilnoprawny Zagadnienie 1. Pojęcie i źródła stosunku cywilnoprawnego Zagadnienie 2. Elementy stosunku cywilnoprawnego Rozdział 3. Osoby fizyczne Zagadnienie 1. Zdolność prawna Zagadnienie 2. Zdolność do czynności prawnych Zagadnienie 3. Ochrona dóbr osobistych Zagadnienie 4. Miejsce zamieszkania Rozdział 4. Osoby prawne Zagadnienie 1. Uwagi ogólne Zagadnienie 2. Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych Zagadnienie 3. Rodzaje osób prawnych Zagadnienie 4. Jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną Rozdział 5. Przedsiębiorcy i konsumenci Zagadnienie 1. Pojęcie przedsiębiorcy i konsumenta Zagadnienie 2. Firma przedsiębiorcy Rozdział 6. Przedstawicielstwo Zagadnienie 1. Uwagi ogólne Zagadnienie 2. Pełnomocnictwo Zagadnienie 3. Prokura Rozdział 7. Przedmioty stosunku cywilnoprawnego Zagadnienie 1. Rzeczy Zagadnienie 2. Przedmioty inne niż rzeczy Zagadnienie 3. Majątek i mienie Rozdział 8. Czynności prawne Zagadnienie 1. Uwagi ogólne Zagadnienie 2. Zawieranie umów Zagadnienie 3. Treść czynności prawnych Zagadnienie 4. Forma czynności prawnych Zagadnienie 5. Wady oświadczenia woli Rozdział 9. Prawa podmiotowe i ich ochrona Zagadnienie 1. Pojęcie i rodzaje praw podmiotowych Zagadnienie 2. Nabycie i utrata prawa podmiotowego Zagadnienie 3. Realizacja prawa podmiotowego Zagadnienie 4. Ochrona praw podmiotowych XI XIII

7 Spis treści Rozdział 10. Przedawnienie roszczeń i terminy zawite Zagadnienie 1. Przedawnienie roszczeń Zagadnienie 2. Terminy zawite DZIAŁ II. PRAWO RZECZOWE Rozdział 1. Ogólne wiadomości o prawie rzeczowym Zagadnienie 1. Uwagi ogólne Zagadnienie 2. Przedmiot praw rzeczowych Rozdział 2. Własność Zagadnienie 1. Pojęcie i treść prawa własności Zagadnienie 2. Wykonywanie prawa własności Zagadnienie 3. Nabycie i utrata prawa własności Rozdział 3. Współwłasność Zagadnienie 1. Uwagi ogólne Zagadnienie 2. Treść i wykonywanie współwłasności Zagadnienie 3. Zniesienie współwłasności Rozdział 4. Odrębna własność lokalu Zagadnienie 1. Uwagi ogólne Zagadnienie 2. Sposoby powstania odrębnej własności lokalu Zagadnienie 3. Prawa i obowiązki właścicieli lokali Zagadnienie 4. Zarząd nieruchomością wspólną Zagadnienie 5. Prawo odrębnej własności lokalu w spółdzielni mieszkaniowej Rozdział 5. Ochrona własności Zagadnienie 1. Uwagi ogólne Zagadnienie 2. Prawnorzeczowe roszczenia petytoryjne Rozdział 6. Użytkowanie wieczyste Zagadnienie 1. Charakter i treść prawa użytkowania wieczystego Zagadnienie 2. Ustanowienie użytkowania wieczystego Zagadnienie 3. Wygaśnięcie użytkowania wieczystego Zagadnienie 4. Przekształcenie użytkowania wieczystego w prawo własności Rozdział 7. Ograniczone prawa rzeczowe zagadnienia ogólne Zagadnienie 1. Uwagi ogólne Zagadnienie 2. Powstanie ograniczonych praw rzeczowych Zagadnienie 3. Zmiana treści i przeniesienie ograniczonych praw rzeczowych Zagadnienie 4. Pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych Zagadnienie 5. Wygaśnięcie i ochrona ograniczonych praw rzeczowych Rozdział 8. Użytkowanie Zagadnienie 1. Uwagi ogólne Zagadnienie 2. Ustanowienie, wykonanie i wygaśnięcie użytkowania Zagadnienie 3. Poszczególne rodzaje użytkowania Rozdział 9. Służebności Zagadnienie 1. Uwagi ogólne Zagadnienie 2. Służebności gruntowe Zagadnienie 3. Służebności osobiste VI

8 Spis treści Rozdział 10. Spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu Zagadnienie 1. Uwagi ogólne Zagadnienie 2. Przekształcenie i wygaśnięcie spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu Rozdział 11. Zastaw Zagadnienie 1. Uwagi ogólne Zagadnienie 2. Powstanie zastawu Zagadnienie 3. Zobowiązania stron w stosunku zastawu. Tryb zaspokojenia wierzyciela Zagadnienie 4. Wygaśnięcie zastawu Zagadnienie 5. Zastaw na prawach Zagadnienie 6. Zastaw rejestrowy Rozdział 12. Hipoteka Zagadnienie 1. Uwagi ogólne Zagadnienie 2. Powstanie i rodzaje hipotek Zagadnienie 3. Wierzytelność zabezpieczona hipoteką. Tryb zaspokojenia wierzyciela hipotecznego Zagadnienie 4. Wygaśnięcie hipoteki Rozdział 13. Posiadanie Zagadnienie 1. Uwagi ogólne Zagadnienie 2. Domniemania związane z posiadaniem Zagadnienie 3. Nabycie i utrata posiadania Zagadnienie 4. Ochrona posiadania Rozdział 14. Księgi wieczyste Zagadnienie 1. Uwagi ogólne Zagadnienie 2. Realny system ksiąg wieczystych Zagadnienie 3. Ustrój ksiąg wieczystych Zagadnienie 4. Wpis do księgi wieczystej Zagadnienie 5. Jawność ksiąg wieczystych, domniemania dotyczące wpisu i rękojmia wiary publicznej Zagadnienie 6. Prowadzenie ksiąg wieczystych DZIAŁ III. ZOBOWIĄZANIA CZĘŚĆ OGÓLNA Rozdział 1. Zagadnienia ogólne Zagadnienie 1. Pojęcie i elementy zobowiązania Zagadnienie 2. Świadczenie Rozdział 2. Wielość dłużników lub wierzycieli Zagadnienie 1. Zobowiązania podzielne i niepodzielne Zagadnienie 2. Zobowiązania solidarne Rozdział 3. Umowy zobowiązaniowe Zagadnienie 1. Pojęcie i rodzaje umów Zagadnienie 2. Czynności zmierzające do zawarcia umowy Zagadnienie 3. Zasada swobody umów Zagadnienie 4. Treść i forma umowy. Dodatkowe zastrzeżenia umowne Zagadnienie 5. Wzorce umów Rozdział 4. Bezpodstawne wzbogacenie Zagadnienie 1. Uwagi ogólne VII

9 Spis treści Zagadnienie 2. Świadczenie nienależne Zagadnienie 3. Roszczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia Rozdział 5. Czyny niedozwolone Zagadnienie 1. Uwagi ogólne Zagadnienie 2. Odpowiedzialność za własne czyny Zagadnienie 3. Odpowiedzialność za cudze czyny Zagadnienie 4. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone przy wykonywaniu władzy publicznej Zagadnienie 5. Odpowiedzialność za zwierzęta i rzeczy Zagadnienie 6. Odpowiedzialność za szkody wyrządzone w związku z użyciem sił przyrody Zagadnienie 7. Naprawienie szkody w przypadkach szczególnych. Szkoda na osobie Zagadnienie 8. Odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny Zagadnienie 9. Współodpowiedzialność za szkodę Zagadnienie 10. Przedawnienie roszczeń i zbieg odpowiedzialności Rozdział 6. Wykonanie zobowiązań i skutki ich niewykonania Zagadnienie 1. Uwagi ogólne Zagadnienie 2. Podstawowe zasady wykonania zobowiązań Zagadnienie 3. Klauzula rebus sic stantibus Zagadnienie 4. Skutki niewykonania zobowiązań Zagadnienie 5. Wykonanie i skutki niewykonania zobowiązań z umów wzajemnych Rozdział 7. Wygaśnięcie zobowiązań Zagadnienie 1. Uwagi ogólne Zagadnienie 2. Świadczenie w miejsce wypełnienia (datio in solutum) Zagadnienie 3. Potrącenie (compensatio) Zagadnienie 4. Odnowienie (novatio) Zagadnienie 5. Złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego Zagadnienie 6. Zwolnienie z długu Rozdział 8. Zmiana wierzyciela lub dłużnika Zagadnienie 1. Zmiana wierzyciela Zagadnienie 2. Zmiana dłużnika Rozdział 9. Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika Zagadnienie 1. Pojęcie i przesłanki zastosowania skargi pauliańskiej Zagadnienie 2. Realizacja skargi pauliańskiej DZIAŁ IV. ZOBOWIĄZANIA CZĘŚĆ SZCZEGÓŁOWA Rozdział 1. Umowy przenoszące prawa Zagadnienie 1. Sprzedaż Zagadnienie 2. Zamiana Zagadnienie 3. Dostawa Zagadnienie 4. Umowa kontraktacji Zagadnienie 5. Darowizna i przekazanie nieruchomości Rozdział 2. Umowy dotyczące korzystania z rzeczy Zagadnienie 1. Najem VIII

10 Spis treści Zagadnienie 2. Dzierżawa Zagadnienie 3. Leasing Zagadnienie 4. Użyczenie Rozdział 3. Umowy dotyczące świadczenia usług Zagadnienie 1. Umowa o dzieło Zagadnienie 2. Umowa o roboty budowlane Zagadnienie 3. Umowa zlecenia Zagadnienie 4. Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia Zagadnienie 5. Umowa agencyjna Zagadnienie 6. Umowa komisu Zagadnienie 7. Umowa przewozu Zagadnienie 8. Umowa spedycji Zagadnienie 9. Przechowanie Zagadnienie 10. Odpowiedzialność, prawo zastawu i przedawnienie roszczeń utrzymujących hotele i podobne zakłady Zagadnienie 11. Umowa składu Rozdział 4. Umowy regulujące stosunki kredytowe Zagadnienie 1. Pożyczka Zagadnienie 2. Umowa kredytu bankowego Zagadnienie 3. Umowa rachunku bankowego Rozdział 5. Umowy dotyczące zabezpieczenia wierzytelności Zagadnienie 1. Poręczenie Zagadnienie 2. Gwarancja bankowa Rozdział 6. Umowy o funkcji alimentacyjnej Zagadnienie 1. Renta Zagadnienie 2. Dożywocie Rozdział 7. Inne umowy Zagadnienie 1. Umowa ubezpieczenia Zagadnienie 2. Spółka cywilna Zagadnienie 3. Ugoda Zagadnienie 4. Przyrzeczenie publiczne Dział V. Prawo spadkowe Zagadnienie 1. Podstawowe pojęcia Zagadnienie 2. Dziedziczenie ustawowe Zagadnienie 3. Dziedziczenie testamentowe Zagadnienie 4. Powołanie spadkobiercy Zagadnienie 5. Zapis zwykły Zagadnienie 6. Zapis windykacyjny Zagadnienie 7. Wykonawca testamentu Zagadnienie 8. Zachowek Zagadnienie 9. Przyjęcie i odrzucenie spadku Zagadnienie 10. Stwierdzenie nabycia spadku i poświadczenie dziedziczenia Zagadnienie 11. Skutki stwierdzenia nabycia spadku Zagadnienie 12. Ochrona spadkobiercy Zagadnienie 13. Odpowiedzialność za długi spadkowe IX

11 Spis treści Zagadnienie 14. Wspólność majątku spadkowego Zagadnienie 15. Dział spadku Zagadnienie 16. Umowy dotyczące spadku X

12 Wstęp Drogi Czytelniku! Książka, którą przekazujemy do Twoich rąk, jest efektem osobistych przygotowań Autorki do egzaminów. Powstała na podstawie setek zaktualizowanych notatek, aktów prawnych i wykładów. W sposób systematyczny omówione zostały węzłowe zagadnienia części ogólnej prawa cywilnego, prawa rzeczowego oraz prawa zobowiązań i prawa spadkowego. Ponadto opracowanie zawiera pytania testowe, ustne i pisemne opisowe, które najczęściej pojawiają się na egzaminach z tych dziedzin prawa, a także egzaminach konkursowych na aplikacje. Całość pomyślana została jako materiał służący do przyswojenia, usystematyzowania i samodzielnego sprawdzenia zdobytej wiedzy. Prezentowana publikacja adresowana jest do wszystkich studentów i aplikantów, którzy przystępują do egzaminów z prawa cywilnego, a także dla kandydatów na aplikacje prawnicze. W opracowaniu uwzględniony został stan prawny na r., a także najważniejsze zmiany, jakie mają nastąpić w najbliższym czasie. Pragnę podziękować wszystkim, którzy przyczynili się do powstania tej książki, a w szczególności mojej rodzinie i współpracującej ze mną redaktor Pani Joannie Ablewicz. Katarzyna Czajkowska-Matosiuk XI

13

14 Wykaz skrótów Akty prawne DziałUbezpU... ustawa z r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz.U. z 2015 r. poz ze zm.) GospNierU... ustawa z r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz ze zm.) KC... ustawa z r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 680 ze zm.) KK... ustawa z r. Kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 ze zm.) KKW... ustawa z r. Kodeks karny wykonawczy (Dz.U. Nr 90, poz. 557 ze zm.) Konstytucja RP... Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm. i sprost.) KP... ustawa z r. Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz ze zm.) KPA... ustawa z r. Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 23 ze zm.) KPC... ustawa z r. Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.) KPK... ustawa z r. Kodeks postępowania karnego (Dz.U. Nr 89, poz. 555 ze zm.) KRO... ustawa z r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz ze zm.) KRSU... ustawa z r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 687). KSH... ustawa z r. Kodeks spółek handlowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.) KWU... ustawa z r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 790 ze zm.) OchrLokU... ustawa z r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 150 ze zm.) OrdPU... ustawa z r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. PPU... z 2015 r. poz. 613 ze zm.) ustawa z r. o przedsiębiorstwach państwowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.) PrBank... ustawa z r. Prawo bankowe (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 128 ze zm.) PrEnerg... ustawa z r. Prawo energetyczne (t.j. Dz.U. z 2012 r. poz ze zm.) PrGeol... ustawa z r. Prawo geologiczne i górnicze (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 196 ze zm.) PrŁow... ustawa z r. Prawo łowieckie (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz ze zm.) XIII

15 Wykaz skrótów PrWod... ustawa z r. Prawo wodne (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 469 ze zm.) SamGminU... ustawa z r. o samorządzie gminnym (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 446) SamPowU... ustawa z r. o samorządzie powiatowym (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 814) SamWojU... ustawa z r. o samorządzie województwa (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 486) SpółdzMieszkU... ustawa z r. o spółdzielniach mieszkaniowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.) SpółkaEuropU... ustawa z r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych i spółce europejskiej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 2142) SPU... ustawa z r. o zasadach wykonywania uprawnień przysługujących Skarbowi Państwa (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 154 ze zm.) SwobGospU... ustawa z r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 584 ze zm.) WłLokU... ustawa z r. o własności lokali (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1892) ZastRejU... ustawa z r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 297) Czasopisma i publikatory Dz.U... MoP... M.P.... OSP... PiP... Prok. i Pr.... Dziennik Ustaw Monitor Prawniczy Monitor Polski Orzecznictwo Sądów Polskich Państwo i Prawo Prokuratura i Prawo Inne skróty EZIG... KRS... niepubl.... NSA... orz... poz.... SA... SE... SN... SP... wyr.... Europejskie Zgrupowanie Interesów Gospodarczych Krajowy Rejestr Sądowy niepublikowane Naczelny Sąd Administracyjny orzeczenie pozycja Sąd Apelacyjny spółka europejska Sąd Najwyższy Skarb Państwa wyrok XIV

16 DZIAŁ I. PRAWO CYWILNE część ogólna Rozdział 1. Ogólna charakterystyka prawa cywilnego Zagadnienie 1. Pojęcie i zakres prawa cywilnego Pojęcie prawa cywilnego Prawo cywilne to gałąź prawa obejmująca zespół przepisów regulujących stosunki majątkowe oraz niemajątkowe między osobami fizycznymi i osobami prawnymi oraz innymi podmiotami na zasadzie równorzędności podmiotów. Artykuł 1 KC przewiduje, że Kodeks cywilny reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Wprawdzie brzmienie tego przepisu sugeruje, że podmiotami stosunków cywilnoprawnych są wyłącznie osoby fizyczne i osoby prawne, jednak treść art KC wskazuje, że katalog podmiotów prawa cywilnego należy uzupełnić także o jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, ale wyposażone w osobowość prawną. Zakres prawa cywilnego Do prawa cywilnego należą następujące działy kodeksowe: 1) prawo rzeczowe, 2) prawo zobowiązań oraz 3) prawo spadkowe. Z ustawodawstwa pozakodeksowego bezspornie do cywilistyki zalicza się: 1) 2) prawo autorskie i prawo własności przemysłowej. Spośród kompleksów norm, które wzbudzają kontrowersje odnośnie do tego, czy są jedynie wyspecjalizowanymi działami prawa cywilnego, czy już odrębnymi działami w ramach prawa prywatnego należy wymienić następujące: 1) prawo pracy zgodnie z utrwalonym poglądem doktryny, prawo to nie należy do prawa cywilnego i stanowi odrębną gałąź prawa. Ze względu na funkcję socjalno-ochronną formalna równość stron jest w istotny sposób ograniczona. Prawo pracy uregulowane zostało w zasadniczej części w odrębnym akcie prawnym Kodeksie pracy. Akt ten ma charakter kompleksowy. Skupia w sobie zarówno normy prywatno-, jak i publicznoprawne. Zgodnie z art. 300 KP do stosunku prawa pracy nienormowanego przepisami prawa pracy stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, pod warunkiem jednak, że nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy; 2) prawo rolne prawo to jest zbiorem przepisów różnego rodzaju, nie ma wyodrębnionej metody regulacji. Jest to dyscyplina kompleksowa, w której skład wchodzą zarówno normy cywilno-, jak i administracyjnoprawne. Wyodrębnienie prawa rolnego podyktowane jest przede wszystkim celami dydaktycznymi; 1

17 3) 4) 5) Dział I. Prawo konstytucyjne prawo rodzinne w prawie tym przeważają niewątpliwie stosunki typu niemajątkowego, stosunki osobiste. Dlatego też niektórzy autorzy uznawali je za odrębną gałąź prawa. Pogląd dominujący głosi jednak, że prawo rodzinne jest częścią prawa cywilnego. W prawie rodzinnym występuje bowiem taka sama metoda regulacji jak w prawie cywilnym, nie można całkowicie wyeliminować z prawa rodzinnego stosunków majątkowych. Przyjmując, że prawo rodzinne jest częścią prawa cywilnego, nie ma przeszkód, by do stosunków rodzinnych stosować wprost przepisy części ogólnej prawa cywilnego; prawo handlowe prawo to wyodrębniło się w wiekach średnich jako prawo właściwe dla stanu kupieckiego. Jeszcze w XIX w. akceptowany był podział na prawo cywilne i prawo handlowe. Wyodrębnienia norm prawa handlowego dokonywano na podstawie różnych kryteriów podmiotowych, przedmiotowych lub mieszanych. Stopniowo jednak normy właściwe dla prawa handlowego włączane były do powszechnie obowiązujących aktów prawnych z zakresu prawa cywilnego. W Polsce od 1934 r. obowiązywał Kodeks handlowy, który posługiwał się pojęciem kupca dla wyodrębnienia zakresu regulacji dotyczących prawa handlowego. Przepisy o czynnościach handlowych zostały uchylone wraz z wejściem w życie Kodeksu cywilnego. W Kodeksie handlowym pozostały przepisy dotyczące spółek handlowych, natomiast regulacje odnoszące się do czynności prawnych wkomponowano do przepisów Kodeksu cywilnego, osiągając w ten sposób postulat jedności prawa cywilnego. Stracił więc aktualność pogląd, że prawo handlowe jest odrębną gałęzią prawa. Bez wątpienia jest to wyspecjalizowany dział prawa cywilnego, nie może być on jednak traktowany jako gałąź; prawo spółdzielcze prawo to nie stanowi odrębnej gałęzi prawa, choć można spotkać się z poglądem, że ze względu na podporządkowanie członków spółdzielni mamy do czynienia na gruncie prawa spółdzielczego z odmienną metodą regulacji, niż metoda obowiązująca w całym prawie cywilnym. Prawo spółdzielcze jest wyodrębnionym działem prawa cywilnego, częścią tzw. prawa korporacyjnego. W ramach tego prawa stosunki między korporacjami a członkami korporacji ukształtowane są na zasadzie równorzędności. Wyodrębnienie kompleksu norm związanych z działalnością spółdzielni nastąpiło w odrębnych aktach prawnych ustawie o prawie spółdzielczym oraz ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych. 2

18 Rozdział 1. Ogólna charakterystyka prawa cywilnego Systematyka prawa cywilnego Systematyzując prawo cywilne wyróżnia się cztery tzw. działy kodeksowe i dwa działy pozakodeksowe. PRAWO CYWILNE DZIAŁY KODEKSOWE DZIAŁY POZAKODEKSOWE CZĘŚĆ OGÓLNA obejmuje zasady wspólne dla pozostałych działów prawa cywilnego PRAWO RODZINNE obejmuje regulację małżeństwa, pokrewieństwa, opieki i kurateli PRAWO RZECZOWE obejmuje regulację prawa własności i innych praw rzeczowych PRAWO ZOBOWIĄZAŃ obejmuje regulację dotyczącą wymiany dóbr i świadczenia usług PRAWO WŁASNOŚCI INTELEKTUALNEJ obejmuje problematykę prawa autorskiego i prawa własności przemysłowej PRAWO SPADKOWE obejmuje zasady dziedziczenia spadku w wyniku śmierci osoby fizycznej, w szczególności tryb powołania do dziedziczenia i dalsze skutki PYTANIA 1. Kodeks cywilny reguluje stosunki prawne pomiędzy: A. osobami fizycznymi, B. osobami prawnymi, C. osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Odp. C; art. 1 KC 2. Omów pojęcie prawa cywilnego. 3. Jaki jest zakres prawa cywilnego? 4. Jakie działy prawa wyróżnia się w ramach prawa cywilnego? 3

19 Dział I. Prawo cywilne część ogólna Zagadnienie 2. Źródła prawa cywilnego Pojęcie źródeł prawa Źródła prawa cywilnego to zespół zdarzeń uznawanych w systemie prawnym za zdarzenia prawotwórcze. Ich wytworem są generalne i abstrakcyjne normy prawne. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej przyjęła system stanowionych źródeł prawa. Źródłami powszechnie obowiązującego prawa są (art. 87 Konstytucji RP): 1) 2) 3) konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia. 4) Ponadto, na podstawie i w granicach upoważnień zawartych w ustawie, organy samorządu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rządowej ustanawiają akty prawa miejscowego obowiązujące na terenie działania tych organów. Istotną funkcję prawotwórczą pełnią również: 1) 2) 3) 4) zwyczaj, zasady współżycia społecznego, wzorce umowne oraz orzecznictwo sądowe. Kodyfikacja prawa cywilnego Naczelnym źródłem prawa cywilnego pomijając nadrzędną funkcję Konstytucji RP jest Kodeks cywilny, czyli ustawa z r. (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 380 ze zm.). Tego samego dnia uchwalono Przepisy wprowadzające Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 94 ze zm.). Ustawy te weszły w życie r. Kodeks cywilny reguluje podstawowe instytucje prawa cywilnego, usystematyzowane według określonych wspólnych zasad przewodnich. Rozwiązania Kodeksu cywilnego przesądzają o całym generalnym modelu polskiego prawa cywilnego. W ustawodawstwie odrębnym dochowuje się bowiem zasady wierności podstawowym konstrukcjom i terminologii Kodeksu. Kodeks cywilny składa się z czterech ksiąg. KSIĘGA PIERWSZA CZĘŚĆ OGÓLNA KODEKS CYWILNY KSIĘGA DRUGA WŁASNOŚĆ I INNE PRAWA RZECZOWE KSIĘGA TRZECIA ZOBOWIĄZANIA KSIĘGA CZWARTA SPADKI 4

20 Rozdział 1. Ogólna charakterystyka prawa cywilnego Równolegle z KC opracowano Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Uchwalono go ustawą z r. (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz ze zm.). Z tą samą datą uchwalono też Przepisy wprowadzające Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. Nr 9, poz. 60). W strukturze KRO zawarto przepisy dotyczące małżeństwa, pokrewieństwa, opieki i kurateli. KODEKS RODZINNY I OPIEKUŃCZY TYTUŁ 1 MAŁŻEŃSTWO TYTUŁ 2 POKREWIEŃSTWO TYTUŁ 3 OPIEKA I KURATELA Ustawy odrębne W obowiązującym systemie prawnym istnieje wiele ponadto ustaw odrębnych, regulujących stosunki cywilnoprawne. Do najważniejszych zaliczyć należy: 1) 2) 3) 4) 5) 6) 7) 8) 9) ustawę z r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 666 ze zm.), ustawę z r. Prawo własności przemysłowej (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz ze zm.), ustawę z r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz ze zm.), ustawę z r. o własności lokali (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz ze zm.), ustawę z r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 790 ze zm.), ustawę z r. Prawo przewozowe (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 915 ze zm.), ustawę z r. Prawo wekslowe (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 160), ustawę z r. Prawo czekowe (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 462), ustawę z r. Prawo upadłościowe (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 233 ze zm.). Rozporządzenia wykonawcze Rozporządzenia stanowią akty wykonawcze do ustawy. Wydawane są przez organy wskazane w Konstytucji na podstawie szczegółowego upoważnienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania (art. 92 Konstytucji RP). W obszarze prawa cywilnego spotykamy się również z rozporządzeniami wykonawczymi wydanymi na podstawie delegacji płynącej z KC lub ustaw odrębnych, np. w art. 954 KC Minister Obrony Narodowej w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości zobowiązany został do określenia formy testamentów wojskowych. Umowy międzynarodowe Według Konstytucji RP źródłami powszechnie obowiązującego prawa są ratyfikowane umowy międzynarodowe. Mogą one być stosowane wprost, chyba że co innego wynika z ich treści. W przeciwnym razie zachodzi konieczność uchwalenia stosownej ustawy. Zwyczaje Źródła prawa stanowionego odsyłają często do dalszego zespołu norm społecznych, a mianowicie do zwyczajów i zasad współżycia społecznego. Dopuszczają też możliwość tworzenia szczególnych wzorców umownych. 5