Nawożenie jesienne podstawą wysokich plonów

Transkrypt

1 Nr 3 (32)/2018 Aktualności: Komunikat dla akcjonariuszy KSC S.A. >5 Po stronie Plantatora: >20 Nawożenie jesienne podstawą wysokich plonów Ponadto w numerze: Sytuacja plantatorów buraka cukrowego w 2018 roku >12

2

3 AKTUALNOŚCI Szanowni Państwo, W drugiej dekadzie września Krajowa Spółka Cukrowa S.A. rozpoczęła kampanię cukrowniczą 2018/2019. Ta siedemnasta kampania w naszej Spółce wypada w roku szczególnym, bo w 100. rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości. W imieniu całego Zarządu Krajowej Spółki Cukrowej S.A. pragnę podkreślić, iż jest to dla nas największy zaszczyt, że w tym czasie prowadzimy naszą Spółkę, której cukrownie i ich pracownicy przez wszystkie te lata brali aktywny udział w tworzeniu polskiej historii i polskiej tradycji. Liczymy na to, że Krajowa Spółka Cukrowa S.A. oraz podmioty Grupy Kapitałowej KSC S.A. staną się w przyszłości polskim czempionem w branży rolno-spożywczej i przez kolejne 100 lat będą służyć polskiemu rolnictwu, polskim konsumentom i polskiej gospodarce. W obecnej kampanii cukrowniczej we wszystkich siedmiu cukrowniach Spółka planuje przerobić łącznie około 6 mln ton buraków cukrowych. Wiele wskazuje na to, że tegoroczna kampania pod względem produkcji cukru będzie rekordowa, co uważam za wielkie osiągnięcie w obliczu wyzwań z jakimi przyszło nam się zmierzyć. Dla Plantatorów buraka cukrowego sezon 2018 był przede wszystkim czasem wyczekiwania na opady deszczu. Tegoroczna susza dała się we znaki na terenie całego kraju, lecz największy wpływ na kondycję buraka cukrowego miały warunki atmosferyczne w rejonach kontraktacyjnych cukrowni Kluczewo, Nakło i Kruszwica. Po raz kolejny dał znać o sobie również szarek komośnik, który nawiedził plantacje buraka cukrowego głównie na Lubelszczyźnie. Mamy jednak to szczęście, że Plantatorzy buraka cukrowego przy KSC S.A. to osoby o najwyższych kompetencjach i dużym doświadczeniu. Dzięki ogromowi ich ciężkiej pracy w mijającym, niezwykle trudnym pogodowo sezonie, do naszych cukrowni trafiają buraki cukrowe najwyższej jakości. Przez ostatnie półtora roku sytuacja na rynku cukru w Polsce i UE bardzo się zmieniła. Ceny cukru na giełdach spadły do poziomów sprzed ponad 10 lat. Ziścił się tym samym scenariusz jeszcze gorszy od pesymistycznych prognoz analityków rynku cukru sprzed uwolnienia kwot produkcyjnych. Zakładali oni wówczas w najgorszym wariancie cenę cukru na poziomie ok dolarów USD za 1 tonę cukru. W rzeczywistości w III kwartale 2018 r. cena spadła nawet poniżej 310 USD/1t. To jednak nie tylko problem Krajowej Spółki Cukrowej S.A., ale całej branży. W tej sytuacji producenci w UE, ale także na świecie, zmuszeni zostali do minimalizowania kosztów. Jestem przekonany, że zarówno Plantatorzy oraz Pracownicy doskonale zdają sobie sprawę z dzisiejszej sytuacji Spółki. Tym bardziej jestem wdzięczny, że mogę w każdej chwili na Państwa liczyć. Wszystkich Państwa serdecznie zapraszam do lektury niniejszego wydania. Znajdą tu Państwo szereg porad dotyczących uprawy buraka cukrowego, jak również informacje o sytuacji w branży cukrowniczej oraz o najważniejszych wydarzeniach w Spółce i Grupie Kapitałowej KSC S.A. Spis treści: AKTUALNOŚCI 4 Trwa kampania cukrownicza 2018/ Nowe władze KSC S.A. komunikat 5 Komunikat dla akcjonariuszy Krajowej Spółki Cukrowej S.A. zamierzających zbyć akcje Spółki 6 Wywiad z Prezesem Krzysztofem Kową 7 Kongres CIBE 8 Europejski cukier po roku od likwidacji kwotowania 10 Dzień Pola Sytuacja plantatorów buraka cukrowego w 2018 roku 14 KSC S.A. realizuje Plan Inwestycji i zakończyła przygotowania do nowej kampanii cukrowniczej 2018/2019 r. 16 Nowy prezes Fabryki Cukierków Pszczółka 16 Otwarcie silosu w Cukrowni Kluczewo HISTORIA 18 Cukrownicy w walce o niepodległość PO STRONIE PLANTATORA 20 Nawożenie jesienne podstawą wysokich plonów 24 Ograniczenie populacji szarka komośnika metodami agrotechnicznymi również jest możliwe! 26 Wybór stanowiska pod buraka cukrowego podstawowym elementem walki z chorobami i szkodnikami buraka Z wyrazami szacunku, Krzysztof Kowa Prezes Zarządu KSC S.A. 28 Zaprawy nasienne w buraku cukrowym stan obecny 32 Zbiór i przechowalnictwo buraka cukrowego 32 Kilka uwag i przypomnień 36 Warsztaty Polowe w Starym Brześciu 39 Polska hodowla buraka cukrowego - tradycja i nowoczesność PO GODZINACH 40 Dożynki gminne w Mścicach połączone były z obchodami 60-lecia PZZ Stoisław. 41 Polski Cukier Toruń z kolejnym sukcesem! 42 Strucla jak makiem zasiał! 42 CUKIER KRZEPI! konkurs WYDAWCA: Krajowa Spółka Cukrowa Spółka Akcyjna, ul. Kraszewskiego 40, Toruń REDAKCJA: ul. Kraszewskiego 40, Toruń, redakcja@polski-cukier.pl; DZIAŁ REDAKCYJNY: Adrian Dębowiak, Anna Romanowska, Szymon Smajdor, Surowiec: Piotr Ledochowski; REKLAMA: Anna Romanowska, reklama.kwartalnik@polski-cukier.pl; WSPÓŁPRACA: Agnieszka Andrusiak, Waldemar Brociek, Michał Gawryszczak, Barbara Grochulska, Dariusz Górski, Janusz Kacprzyński, Zdzisław Klukowski, Michał Michalak, Kszysztof Nykiel, Jacek Piszczek, Dominika Reinke, Szymon Simiński, Katarzyna Szadziul. NADZÓR MERYTORYCZNY: Prezes Zarządu KSC S.A. Krzysztof Kowa; Surowiec Dyrektor Departamentu Surowcowego Artur Majewski PROJEKT MAKIETY i DRUK: Wydawnictwo Duszpasterstwa Rolników, ul. Modra 23, Włocławek; ZDJĘCIE Z OKŁADKI: WDR Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych, zastrzega sobie prawo redagowania nadesłanych tekstów i zmiany ich tytułów, nie odpowiada za treść zamieszczonych reklam i ogłoszeń. Wydawca zastrzega, iż dalsze rozpowszechnianie materiałów opublikowanych w kwartalniku Polski Cukier. Pismo Krajowej Spółki Cukrowej S.A. jest zabronione. ISSN: , nakład: egz. POLSKI CUKIER Nr 3/2018(32) 3

4 AKTUALNOŚCI Trwa kampania cukrownicza 2018/2019 Wdniu 19 września br. w Oddziale KSC S.A. Cukrownia Kruszwica miało miejsce uroczyste rozpoczęcie kampanii cukrowniczej w Krajowej Spółce Cukrowej S.A. Wśród przybyłych gości znaleźli się m.in. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Jan Krzysztof Ardanowski, Wojewoda Kujawsko-Pomorski Mikołaj Bogdanowicz, parlamentarzyści, władze samorządowe, przedstawiciele organizacji plantatorskich oraz Zarząd i Pracownicy Krajowej Spółki Cukrowej S.A. Symbolicznego uruchomienia krajalnic buraka cukrowego w sterowni Cukrowni Kruszwica dokonał w tym roku Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Jan Krzysztof Ardanowski. Po rozpoczęciu pracy taśmociągów Dziekan Diecezji Kruszwickiej ks. kanonik Wojciech Danecki poświęcił obiekt Cukrowni, po którym odmówiono modlitwę w intencji pomyślnej i bezpiecznej kampanii. - Produkcja buraków cukrowych nadal jest jednym z ważniejszych elementów polskiego Nowe władze KSC S.A. komunikat Uprzejmie informujemy, że Rada Nadzorcza Krajowej Spółki Cukrowej S.A. na posiedzeniu w dniu 8 września 2018 roku w wyniku przeprowadzonych postępowań kwalifikacyjnych powołała: Pana Krzysztofa Kowa na stanowisko Prezesa Zarządu Krajowej Spółki Cukrowej S.A. z siedzibą w Toruniu na okres bieżącej kadencji Zarządu, Pana Zdzisława Salusa na stanowisko Członka Zarządu Krajowej Spółki Cukrowej S.A. z siedzibą w Toruniu na okres bieżącej kadencji Zarządu. Skład Zarządu Krajowej Spółki Cukrowej S.A. VIII kadencji uzupełniają Członkowie Zarzą- rolnictwa. Rozumiemy oczywiście zachodzące na świecie zmiany i problemy związane z dominacją cukru trzcinowego, ale w dalszym ciągu produkcja buraków, która ma ogromną historyczną rolę nie tylko tu na Kujawach, ale w całej Polsce, pełni rolę dźwigni części rolnictwa wpływającej na inne działy ocenił w swoim wystąpieniu Minister Ardanowski. - Żeby we współczesnych realiach gospodarczych cukrownie mogły sobie poradzić, muszą mieć odpowiedni poziom inwestycji, technologiczny, a także odpowiednią skalę i wielkość przerobu. Decyzje związane z restrukturyzacją Krajowej Spółki Cukrowej doprowadziły do tego, że ten koncern funkcjonuje, ma się dobrze oby jak najdłużej dodał Minister. Prezes Krzysztof Kowa zaznaczył, że to już siedemnasta kampania w Krajowej Spółce du KSC S.A. Pan Janusz Stachowiak oraz Pan Piotr Petera. Jednocześnie informujemy, że Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Krajowej Spółki Cukrowej S.A. w dniu 21 września 2018 r. podjęło uchwały w następujących sprawach: odwołania Pana Jarosława Siekierko, Pana Mariusza Jelonka oraz Pana Marka Wynimko ze składu Rady Nadzorczej Krajowej Spółki Cukrowej Spółki Akcyjnej z sie- Cukrowej S.A., a zarazem druga po uwolnieniu rynku cukru w UE. Prezes odniósł się również do obecnej sytuacji na światowym rynku cukru, na którym znajduje się dzisiaj duża nadpodaż. To ona w głównej mierze wpływa na niską cenę cukru w Polsce i na świecie. Prezes podkreślił także znaczenie przeprowadzonego procesu restrukturyzacji Spółki oraz licznych inwestycji we wszystkich oddziałach KSC S.A., w tym m.in. budowę cukroportu w Gdańsku oraz niedawno oddanego do użytku drugiego silosu cukru w Cukrowni Kluczewo. Prezes Kowa podziękował wszystkim plantatorom buraków cukrowych za wieloletnią, dobrą współpracę, która zapewnia koncernowi KSC S.A. dostawę surowca najwyższej jakości. Szansa na rekord Kampania cukrownicza 2018/2019 rozpoczęła się w KSC S.A. w drugiej dekadzie września 2018, a zakończyć powinna się w pierwszej dekadzie stycznia 2019 r. Na potrzeby tegorocznej produkcji Spółka skupi około 6 mln ton buraków cukrowych. Surowiec dostarczany będzie przez około plantatorów. Na dzień 25 października polaryzacja średnia od początku dla Spółki kształtuje się na poziomie 17,4%. Osiągane przez Plantatorów plony są zróżnicowane regionalnie. Spółka przewiduje, że obecna kampania może być rekordową w historii firmy pod względem produkcji cukru. W ubiegłym roku produkcja cukru wyniosła blisko 908 tys. ton cukru. Trwająca kampania cukrownicza jest drugą po uwolnieniu rynku cukru w 2017 roku. W tym roku kampania potrwa ok. 106 dni. (red.) dzibą w Toruniu, powołania Pana Arkadiusza Świątka oraz Pana Roberta Perkowskiego w skład Rady Nadzorczej Krajowej Spółki Cukrowej Spółki Akcyjnej z siedzibą w Toruniu. W związku ze złożeniem rezygnacji przez Pana Zdzisława Salusa z pełnionej funkcji Członka Rady Nadzorczej Krajowej Spółki Cukrowej S.A., wybranego przez pracowników Spółki, Nadzwyczajne Walne Zgromadzenie Krajowej Spółki Cukrowej S.A. w dniu 21 września 2018 r. podjęło uchwałę w sprawie powołania Pana Zbigniewa Jezierskiego w skład Rady Nadzorczej Krajowej Spółki Cukrowej Spółki Akcyjnej z siedzibą w Toruniu, który uzyskał kolejną największą liczbę głosów w ostatnich wyborach przedstawicieli pracowników do Rady Nadzorczej Spółki. (red.) 4

5 Komunikat dla akcjonariuszy Krajowej Spółki Cukrowej S.A. zamierzających zbyć akcje Spółki U przejmie informujemy, iż w myśl art. 3a ust. 1 Ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego wprowadzonego w życie w dniu 30 kwietnia 2016 roku Krajowemu Ośrodkowi Wsparcia Rolnictwa (dalej: KOWR) przysługuje prawo pierwokupu akcji Krajowej Spółki Cukrowej S.A. AKTUALNOŚCI 3) KOWR składa oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu akcji Spółki lub oświadcza o niekorzystaniu z przysługującego jemu prawa. Zgodnie z art. 9 ust. 1 ww. Ustawy zbycie akcji dokonane od dnia 30 kwietnia 2016 roku niezgodnie z przepisami ww. ustawy jest nieważne. Prawo pierwokupu nie dotyczy transakcji na rzecz osób bliskich. Osobą bliską w rozumieniu z art. 2 pkt 6 ww. Ustawy jest zstępny (tj. dzieci, wnuki, prawnuki), wstępny (tj. rodzice, dziadkowie, pradziadkowie), rodzeństwo, dzieci rodzeństwa, małżonek, osoby przysposabiające i przysposobione. W przypadku zbycia akcji od dnia 30 kwietnia 2016 roku procedura związana z dokonaniem zmiany wpisu w księdze akcyjnej przedstawia się następująco: 1) Strony zawierają umowę warunkową sprzedaży akcji, 2) Zbywający zawiadamia KOWR o zawarciu umowy warunkowej sprzedaży akcji, Jeśli KOWR nie skorzysta z prawa pierwokupu, nabywca akcji składa wniosek o zmianę wpisu w księdze akcyjnej KSC S.A., do wniosku dołącza się: - umowę warunkową sprzedaży akcji, - oświadczenie KOWR o niekorzystaniu z prawa pierwokupu akcji. W przypadku wątpliwości prosimy o kontakt pod nr infolinii: czynnej w dni robocze w godzinach od 8.00 do POLSKI CUKIER Nr 3/2018(32) 5

6 AKTUALNOŚCI Wywiad z Prezesem Krzysztofem Kową Panie Prezesie, 8 września br. Rada Nadzorcza Krajowej Spółki Cukrowej S.A. powołała Pana na Prezesa Zarządu Spółki. Doświadczenia w branży oraz znajomości Krajowej Spółki Cukrowej S.A. nie można Panu odmówić. KK: Z Krajową Spółką Cukrową S.A. związany jestem od 2003 roku, w którym to zostałem powołany na Prezesa Zarządu KSC S.A. 15 lat temu nie spodziewałem się, że przyjdzie mi spędzić w Polskim Cukrze tyle lat pracy. Przyszedłem do firmy w okresie niezwykle skomplikowanym, który wymagał podejmowania wielu niepopularnych decyzji, a dla niektórych pracowników wręcz bolesnych. Wszyscy zdawaliśmy sobie wówczas sprawę, że samo powołanie do życia Krajowej Spółki Cukrowej S.A. nie gwarantowało sukcesu. Było wiele trudnych momentów, ale na szczęście, też i tych radosnych. Dzięki ludziom, ich pracy i zrozumieniu sytuacji, Krajowa Spółka Cukrowa S.A. jest dzisiaj dużym, liczącym się w Europie koncernem cukrowniczym, mającym stabilną podstawę finansową. Ponownie przejmuje Pan stery w największym koncernie cukrowniczym w naszym kraju. W którą stronę będzie zmierzała Spółka w najbliższych latach pod Pana skrzydłami? Dzisiaj Krajowa Spółka Cukrowa S.A. stoi przed dużym wyzwaniem. Uwolniona rok temu produkcja cukru w UE oraz duża nadprodukcja przełożyły się na obniżenie notowań cukru na światowych giełdach w Londynie i Nowym Jorku. To powoduje, że teraz każdą złotówkę oglądamy dwa razy z każdej strony. Cieszę się widząc, że całą tę sytuację dawno już dostrzegli pracownicy firmy, którzy, tam gdzie to tylko jest możliwe proponują nowe, bardziej oszczędne rozwiązania. Wierzę w mądrość naszej cukrowniczej załogi, mam do niej pełne zaufanie i wiem, że sobie poradzimy. Pragnę w tym miejscu podkreślić także rolę plantatorów buraka cukrowego, którzy przez te wszystkie lata współpracują ze Spółką na wzorowych zasadach partnerskich. Widząc to wsparcie mam pewność, że przed Krajową Spółką Cukrową S.A. i Plantatorami buraka cukrowego jest przyszłość. Jak tegoroczna susza wpłynęła na kondycję upraw buraka cukrowego? Jakie są prognozy KSC dotyczące kampanii cukrowniczej? Okresy suszy oczywiście nie pozostały bez wpływu na stan plantacji buraków. W okresie wiosennym susza najbardziej doskwierała w rejonie południowo-wschodnim i tam też był największy deficyt opadów. W czerwcu i lipcu susza wystąpiła na obszarach pomorza zachodniego i kujaw. Opady deszczu, które pojawiły się w II połowie lipca i na początku sierpnia poprawiły nieco tę sytuację, jednak w dalszym ciągu w części rejonów kontraktacyjnych niedobory wody są widoczne. Osiągane plony tym samym są zróżnicowane. Statystyki z zakończonych dostaw na koniec II dekady października to potwierdzają. Na obszarach mocniej dotkniętych suszą plony są nieco niższe niż w rejonach gdzie niedoborów wody było mniej. Średnie plony rozliczeniowe powyżej 60 ton z hektara są w Malborku (68t/ha), Dobrzelinie i Werbkowicach. W pozostałych cukrowniach średnie plony są nieco niższe. Średnia polaryzacja z zakończonych dostaw jest również zróżnicowana regionalnie i kształtuje się na poziomie od 16,4 do 18,4%. Te wyniki pozwalają sądzić, że zrealizujemy zakładane na tą kampanię plany skupowe i przerobowe. Ogromna nadwyżka cukru na rynku światowym wpłynęła na znaczny spadek cen cukru, a tym samym na zyski producentów. Jak w tej sytuacji radzi sobie KSC S.A.? Dzisiejszy niski poziom cen cukru jest spowodowany olbrzymią nadwyżką produkcji nad zapotrzebowaniem. Problem ten dotyczy praktycznie wszystkich rynków na całym świecie. W Polsce produkcja cukru w ostatniej kampanii przekroczyła 2,3 mln ton, przy spożyciu krajowym na poziomie ok. 1,7 mln ton. Odpowiednio w Europie produkcja cukru wyniosła 21 mln ton, a spożycie szacuje się na poziomie 17 mln ton. Globalna nadwyżka produkcji nad spożyciem osiągnęła blisko 10 mln ton. Stąd właśnie niskie ceny w kraju, w UE i na świecie. W Europie cukier biały kosztuje dzisiaj około USD za tonę. Taki poziom cen cukru powoduje, że produkcja staje się nieopłacalna praktycznie na całym świecie. Stan ten w konsekwencji doprowadzi do sytuacji, w której producenci zaczną ograniczać produkcję. Produkcja cukru to przemysł bazujący na produkcji roślinnej, tj. burakach i trzcinie cukrowej. Zbiory odbywają się zwykle raz w roku, a cykl produkcyjny od decyzji o uprawie buraków do sprzedaży cukru trwa minimum dwa sezony. W przypadku trzciny cukrowej nawet dłużej. Tyle też minimalnie musi trwać presja podaży, aby zaczęły działać mechanizmy rynkowe ograniczające produkcję. Dochodzą do tego zakłócenia mechanizmów rynkowych powodowane interwencjonizmem państwowym, jak np. w Indiach, Pakistanie czy Tajlandii. Tym samym na zmianę trendu na rynku musimy poczekać minimum dwa sezony, o ile nie nadejdą jakieś znaczące perturbacje pogodowe, które zagrożą uprawom trzciny i buraka lub zawirowania na rynkach finansowych. Należy też pamiętać, że cukier notowany jest na giełdach w Nowym Jorku i Londynie, a wpływ na notowania cen mają też czynniki spekulacyjne. Pamiętajmy, że rynek cukru w UE i w Polsce jest otwarty dla eksportu na rynki światowe, a więc wzrost cen światowych zwiększyłby chęć producentów do eksportu, a to zmniejszyłoby presję na rynku wewnętrznym. To pokazuje jak dynamiczna i nieprzewidywalna, a przez to trudna do oceny jest sytuacja na światowym rynku cukru. Reasumując, należy spodziewać się niskich cen cukru co najmniej przez jeden lub dwa sezony, a następnie możliwa jest poprawa koniunktury. Podczas uroczystego rozpoczęcia kampanii cukrowniczej w Cukrowni Kruszwica mówił Pan o kilku strategicznych inwestycjach w KSC. Jedną z nich jest budowa Cukroportu. Jak to przedsięwzięcie przysłuży się rozwojowi Spółki? Realizacja prac w ramach inwestycji na terenie Zarządu Morskiego Portu Gdańsk ruszyła w kwietniu 2018 roku. Wówczas, na podstawie podpisanej umowy dzierżawy, przejęliśmy teren i rozpoczęliśmy prace, któ- 6

7 AKTUALNOŚCI rych efektem będzie wybudowanie pierwszego w Polsce terminalu na cukier. Ta inwestycja składać się będzie z silosu na cukier o pojemności 50 tys. ton, magazynu, pakowni, a także pomieszczeń administracyjnych. Nakłady inwestycyjne, które zostały zabezpieczone planowane były od wielu lat i pozwolą na stworzenie infrastruktury logistyczno-magazynowej, bardzo istotnej z punktu widzenia planów rozwoju Krajowej Spółki Cukrowej S.A. Już teraz, mimo, że inwestycja nie została jeszcze zakończona, śmiało można ją nazwać jedną z najważniejszych w historii funkcjonowania naszej Spółki. Pozwoli ona na dotarcie z naszymi produktami praktycznie do wszystkich krajów świata. Dzięki niej Polski Cukier będzie mógł być sprzedawany do odległych zakątków Afryki, Azji i Ameryki Południowej. Cukroport to także odpowiedź na konieczność uruchomienia dodatkowych kanałów sprzedaży, która spowodowana jest zwiększeniem ilości cukru przeznaczonego na eksport, w stosunku do sprzedaży na rynku wewnętrznym. KSC S.A. zbliża się do granicy produkcyjnej ton rocznie, zatem potrzebujemy inwestycji, dzięki której będziemy mogli szybko reagować na potrzeby rynku cukru na całym świecie. Budowę terminalu na cukier planujemy zakończyć pod koniec 2019 r. 23 lipca br. w Cukrowni Krasnystaw, miało miejsce uroczyste otwarcie nowej inwestycji magazynu cukru o powierzchni 5700 m 2. Jakie inne inwestycje planuje KSC S.A. w najbliższym czasie? Krajowa Spółka Cukrowa S.A. realizuje inwestycje we wszystkich swoich oddziałach i spółkach zależnych. Ich głównym celem jest unowocześnienie systemu produkcji, zwiększenie mocy produkcyjnych w produkcji cukru, ochrona środowiska i zmniejszenie ilości zużywanych mediów, ograniczenie emisji gazów i pyłów, a także dostosowanie Spółki do zmieniającego się rynku odbiorców indywidualnych i hurtowych. Należy też pamiętać, że Krajowa Spółka Cukrowa S.A. systematycznie współpracuje z instytutami naukowymi i uczelniami podejmując działania w zakresie innowacji. Efektem jest m.in. nowo uruchomiona na terenie Cukrowni Werbkowice suszarnia taśmowa do wysłodków, wykorzystująca ciepło odpadowe w procesie suszenia. Jest to pierwsza tego typu instalacja w Polsce i jedna z pierwszych w Europie i na świecie. Nakłady inwestycyjne, które są przeznaczane na te cele wynoszą od kwot poniżej miliona złotych, aż po kilkadziesiąt milionów złotych rocznie. Wszystko zależy od potrzeb poszczególnych oddziałów, a także od charakteru inwestycji. W najbliższym czasie KSC S.A. planuje inwestycje w zakresie m.in. poprawy ochrony środowiska poprzez zastosowanie zielonej energii w cukrowni w Dobrzelinie. Równie ważnymi zadaniami inwestycyjnymi jest dla nas modernizacja gospodarki cieplnej w cukrowniach w Malborku i Kruszwicy oraz działania na rzecz zwiększania pomieszczeń magazynowych i logistycznych na cukier, np. poprzez budowę terminala na cukier w Gdańsku, czy modernizację magazynów i silosów. Wszystkie zadania inwestycyjne są kluczowymi z punktu widzenia rozwoju Krajowej Spółki Cukrowej S.A., umożliwiającymi funkcjonowanie Spółki od czasu deregulacji rynku cukru w Unii Europejskiej po 2017 roku. Dziękuję za rozmowę. Rozmawiał: Szymon Smajdor Kongres CIBE Kongres Międzynarodowej Konfederacji Europejskich Plantatorów Buraka Cukrowego (CIBE) od- 45. był się w dniach maja w Gandawie, w Belgii. Tegoroczne spotkanie miało szczególny charakter, bowiem był to pierwszy kongres po zakończeniu kwotowania cukru, a więc niepowtarzalna okazja do podsumowania sytuacji plantatorów w nowej rzeczywistości. W wydarzeniu, które zgromadziło 250 delegatów i gości, wzięli udział również: belgijski minister ds. sektorów niezależnych i rolnictwa Denis Ducarme, przedstawiciele DG AGRI w Komisji Europejskiej oraz Sekretarz Generalny Copa Cogeca Pekka Pesonen. W imieniu polskich plantatorów Krzysztof Nykiel zaprosił zebranych na kolejny kongres CIBE, który odbędzie się w 2021 roku w Polsce. Od lewej: Eric Lainé - Przewodniczący CIBE, Krzysztof Nykiel - Prezes ZG KZPBC oraz Marcel Jehaes Prezes Belgijskiego Związku Plantatorów (CBB), gospodarz kongresu. Obrady tegorocznego kongresu CIBE obejmowały analizę sytuacji światowego sektora cukrowniczego, a także głównych problemów gospodarczych i politycznych, stojących przed sektorem, ze szczególnym uwzględnieniem trwającego kryzysu na rynku. Szczegółowo dyskutowano na temat pozycji plantatorów w łańcuchu dostaw, jak radzić sobie z niestabilnością na rynku oraz narzędziach zarządzania ryzykiem. Omawiano problemy, którym rolnicy uprawiający buraki obecnie muszą stawiać czoła, w tym zagrożenia płynące z wydłużania kampanii oraz kwestie dotyczące zwiększania efektywności i produktywności, m.in. wprowadzanie nowych odmian, nowoczesnych metod uprawy, zbioru i dostaw buraków oraz postępów w zakresie ochrony roślin. Jedna z sesji poświęcona była także unijnej i światowej polityce handlowej dotyczącej cukru i etanolu, przejrzystości na rynku, ram kontraktacji oraz klauzul dotyczących podziału wartości między plantatorami a przetwórcami. Europejscy plantatorzy buraków wyrazili zaniepokojenie, gdyż wszelkie obawy związane z zakończeniem kwotowania właśnie się wypełniają. Załamanie cen na światowym rynku, które niedawno spadły do najniższego poziomu od sześciu lat, negatywnie wpłynęło na wyniki pierwszego roku bez kwot. Także średnia cena rynkowa w UE spadła i obecnie jest na historycznie najniższym poziomie, znacznie poniżej progu referencyjnego. Wpływa to oczywiście na ceny buraków i dochody z uprawy w całej Europie. Oznacza to, że plantatorzy będą musieli stawić czoła historycznie najniższym dochodom. Jeśli do tego dodamy jeszcze niedawne przyjęcie niezrozumiałej decyzji Komisji Europejskiej w sprawie zakazu stosowania neonikotynoidów, w tym zaprawiania nasion buraka cukrowego, bez jakiegokolwiek okresu przygotowawczego, to jest to kropla, przelewająca czarę. Europejscy plantatorzy buraków podczas obrad wezwali zarówno instytucje UE, jak i państwa członkowskie do wsparcia konkretnych działań w celu opanowania i złagodzenia tej bardzo niekorzystnej sytuacji oraz poprawy pozycji plantatorów buraków, w tym: wprowadzenia zakazu stosowania nieuczciwych praktyk handlowych, zapewnienia większej transparentności rynku, wdrożenia narzędzi zarządzania ryzykiem, a także mechanizmów wsparcia finansowego dla działań badawczo rozwojowych w celu utrzymania najwyższego poziomu zrównoważonego rozwoju w sektorze buraków cukrowych. J Agnieszka Andrusiak POLSKI CUKIER Nr 3/2018(32) 7

8 AKTUALNOŚCI Europejski cukier po roku od likwidacji kwotowania Wpaździerniku 2017 roku nastąpiło całkowite zniesienie systemu kwotowego w Unii Europejskiej, a co za tym idzie również wyeliminowanie mechanizmów zarządzania tym rynkiem. W związku z tym zniknęły także wszelkie przepisy dotyczące podziału cukru na kwotowy i pozakwotowy, nie ma już cen minimalnych na buraki cukrowe ani opłaty produkcyjnej. Brak limitów produkcji oznacza lepsze wykorzystanie potencjału produkcyjnego, szczególnie w takich krajach jak Polska, która zajmuje w Unii Europejskiej trzecie miejsce pod względem produkcji cukru. Po roku od uwolnienia rynku w Europie, widać już pierwsze efekty. Tak jak wszyscy przypuszczali, brak kwot miał największe przełożenie na poziom cen. Średnia unijna cena cukru białego w lipcu 2018 roku osiągnęła rekordowo niski poziom 346 euro za tonę. Jest to najniższy zanotowany wynik od czasu ustanowienia systemu sprawozdawczości cenowej Komisji Europejskiej w lipcu 2006 r. Obecna cena jest aż 31% niższa niż cena w lipcu 2017 roku, kiedy obowiązywały jeszcze kwoty cukrowe. Analizując obecny poziom cen, należy wskazać, że obecna cena jest o 58 euro niższa niż próg referencyjny, który jest jedynym obiektywnym poziomem odniesienia i służy monitorowaniu kondycji sektora. Przepisy unijne stanowią, że jeżeli ceny rynkowe spadną poniżej ceny referencyjnej dla cukru białego, przedsiębiorcy powinni mieć możliwość, na warunkach ustalonych przez Komisję, korzystania z prywatnego systemu przechowywania. Jak na razie, nie planuje się jednak wprowadzenia tego typu instrumentu, mającego na celu wycofaniu cukru z rynku na okres potrzebny do powrotu tego rynku do równowagi. Na tak niskie ceny cukru w Unii Europejskiej oczywisty wpływ ma bardzo wysoki poziom produkcji. Większość producentów cukru w Europie zwiększyła kontraktację buraka cukrowego aby móc wyprodukować ilości cukru, które nie są już ograniczane przez odgórnie narzucone kwoty. Szczególnie widoczne było to w takich krajach jak Polska, Niemcy, Francja, Holandia czy Wielka Brytania. Wynika to z chęci jak najlepszego wykorzystania możliwości produkcyjnych w istniejących cukrowniach, co pozwala na zaspokojenie zapotrzebowania w krajach członkowskich oraz na eksport do krajów trzecich. Do tego dochodzą niskie ceny na rynku światowym, które także pogrążają rynek europejski. Wywóz cukru poza granice Unii, chociaż jest większy niż w ramach wcześniejszego systemu kwotowego, jest ograniczony niskimi cenami na rynku globalnym. Trzcina cukrowa, która dominuje na świecie i odpowiada za 80 procent światowej produkcji, określa ceny znacznie bardziej niż buraki cukrowe. Co gorsze, ceny te nie odzwierciedlają realiów gospodarczych, ponieważ są one w dużej mierze obniżane przez subsydiowaną produkcję i wywóz z takich krajów jak: Brazylia, Tajlandia, Pakistan czy Indie. Dodatkowo nadwyżki produkcji dostarczane na światowy rynek, są często sprzedawane poniżej kosztów produkcji. Warto także zwrócić uwagę na problem niedostatecznej ochrony celnej rynku wspólnotowego. Co prawda stawki celne na import cukru do Unii Europejskiej zostały utrzymane po uwolnieniu rynku, to w przepisach pozostawiono szereg możliwości przywozu cukru na teren Europy, na przykład za pośrednictwem obniżonych ceł importowych. Komisja Europejska coraz częściej decyduje się na podpisywanie umów handlowych z indywidualnymi krajami, dla których otwiera się możliwość preferencyjnego importu cukru na rynek wspólnotowy w zamian za inne ustępstwa, co jest w dłuższej perspektywie poważnym zagrożeniem dla całej branży cukrowniczej w Europie. Rosnąca liczba bezcłowych i preferencyjnych kontyngentów importowych wywiera znaczącą presję na unijnych producentów cukru. Światowe spożycie cukru regularnie wzrasta, a jest to spowodowane wzrostem liczby ludności i konsumpcji per capita. W 2017 było to 23 kg cukru na jednego obywatela świata, a prognozy wskazują na wzrost do 26 kg w 2030 roku. Progres jest napędzany głównie przez Indie, Chiny i Pakistan, które będą reprezentować prawie 40% dodatkowego popytu do 2030 roku. Choć globalna konsumpcja cukru wciąż rośnie, to tempo tego wzrostu spowolniło do średnio 1,4% w ostatnich sezonach. Konsumenci spożywają coraz mniej cukru, a firmy reagują na to zmniejszając jego zawartość w produktach. Trendy takie są szczególnie widoczne w Europie, gdzie konsumenci wyraźnie kierują preferencje wobec innego typu żywności. Jak prognozuje Komisja Europejska, zużycie cukru w Unii spadnie z 18,5 miliona ton w 2018 roku do 17,5 miliona ton w 2030 roku (spadek o 5%). Jedną z przyczyn, które prowadzą do zmiany preferencji żywieniowych w Europie jest opodatkowywanie produktów żywnościowych bogatych w cukier. Podatki te przede wszystkim podnoszą cenę produktów, które są nimi obłożone, a przez to zmniejszają popyt rynkowy na towary, będące przedmio- Rys. 1. Cena cukru białego w UE (euro/tonę) lip - 06 gru - 06 maj - 07 paź - 07 mar - 08 sie - 08 sty - 09 cze - 09 lis - 09 kwi - 10 wrz - 10 lut - 11 lip - 11 gru - 11 maj - 12 paź - 12 mar - 13 sie - 13 sty - 14 cze - 14 lis - 14 kwi - 15 wrz - 15 lut - 16 lip - 16 gru - 16 maj - 17 paź - 17 mar - 18 Cena referencyjna Cena rynkowa Źródło: opracowanie Związku Producentów Cukru w Polsce Rys. 2. Produkcja cukru w Unii Europejskiej Belgia Czechy Dania Niemcy Grecja Hiszpania Francja Chorwacja Włochy Litwa Węgry Holandia Austria Polska Rumunia Słowacja Finlandia Szwecja W. Brytania 2016/ /2018 (dane wstępne) 2018/2019 (dane prognozowane) Źródło: EU Sugar Balance, September 2018 update 8

9 AKTUALNOŚCI Tabela 1. Produkcja cukru w Unii Europejskiej Kraj areał (tys. ha) 2016/ /2018 (dane wstępne) 2018/2019 (prognoza) plon (t/ha) produkcja (t) areał (tys. ha) plon (t/ha) produkcja (t) areał (tys. ha) plon (t/ha) produkcja (t) Belgia 56,4 11, ,7 15, ,1 13, Czechy 52,3 11, ,1 11, ,9 10, Dania 32,7 12, ,4 11, ,3 11, Niemcy 310,4 12, ,0 13, ,9 11, Grecja 5,3 6, ,4 5, ,3 6, Hiszpania 32,8 14, ,8 14, ,8 14, Francja 375,0 12, ,9 13, ,0 12, Chorwacja 18,8 11, ,3 10, ,6 8, Włochy 32,4 7, ,0 8, ,3 8, Litwa 14,7 9, ,2 9, ,0 9, Węgry 13,7 10, ,3 9, ,0 9, Holandia 66,8 13, ,2 15, ,5 13, Austria 43,6 12, ,8 10, ,0 10, Polska 202,9 10, ,7 10, ,1 9, Rumunia 23,7 7, ,8 7, ,6 6, Słowacja 21,7 9, ,5 8, ,5 8, Finlandia 11,6 6, ,5 6, ,0 5, Szwecja 30,1 10, ,8 10, ,0 9, Wielka Brytania 70,6 12, ,0 14, ,0 11, Źródło: EU Sugar Balance, September 2018 update cja cukru w obecnej kampanii będzie około 10% niższa w stosunku do zeszłorocznej produkcji, która ukształtowała się na poziomie około 21 milionów ton. Jeżeli chodzi o światową produkcję cukru w obecnej kampanii, to oczekuje się, że będzie niższa niż w roku gospodarczym 2017/2018, prawdopodobnie zmniejszając nieco presję na ceny światowe. Jednak, może to zostać zrównoważone uwolnieniem zapasów cukru przez Indie. Podwyższona produkcja cukru w połączeniu ze zmniejszającą się konsumpcją i wzrostem konkurencji ze strony innych substancji słodzących sprawia, że bardzo trudno dostrzec możliwość, aby ceny cukru w Unii Europejskiej osiągnęły poziom co najmniej równy cenie referencyjnej. Istnieje nadzieja w postaci samoregulacji rynku. Producenci będą musieli w pewnym momencie ograniczyć produkcję w niektórych mniej produktywnych obszarach. tem opodatkowania. Mechanizm cenowy jest więc wykorzystywany do sztucznego ograniczenia konsumpcji towarów niepożądanych z punktu widzenia części krajów. Rys. 3. Podatek cukrowy w Europie Źródło: opracowanie Związku Producentów Cukru w Polsce W najbliższej przyszłości duże znaczenie dla europejskiego rynku cukru będzie miał niedawno wprowadzony zakaz stosowania neonikotynoidów w uprawie buraków cukrowych. Ekspertyza Kleffmann Group zatytułowana Skutki potencjalnego wycofania wybranych substancji czynnych dla upraw polowych i sadowniczych w Polsce pokazuje, że tylko w naszym kraju zakaz może spowodować stratę plonu w przedziale 5% - 15%. Ten fakt może mieć bezpośrednie odzwierciedlenie w zmianie kosztów produkcji w Polsce o około 12%, co kwotowo oznacza zwiększenie kosztów o 837 zł na jeden hektar. Dodatkowo wycofanie neonikotynoidów z uprawy buraków cukrowych spowoduje, że nie będą dopuszczone do stosowania żadne inne w pełni skuteczne zaprawy insektycydowe. Natomiast dopuszczone nalistne owadobójcze środki ochrony roślin będą nieliczne, a zakres ich stosowania będzie niewystarczający. Brak neonikotynoidów wymusi konieczność podniesienia normy wysiewu nasion nawet dwukrotnie, spowoduje przymus prowadzenia dodatkowej dolistnej ochrony roślin przed szkodnikami, przez co spowoduje znaczący wzrost ilości pestycydów stosowanych na jednostkę powierzchni w stosunku do obecnego systemu ochrony. Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi podpisał w Polsce derogację w sprawie dwóch zapraw z grupy neonikotynoidów. Uzyskały one czasowe zezwolenie na wprowadzenie do obrotu w okresie od 8 stycznia do 7 maja 2019 r. w buraku cukrowym na terenie naszego kraju. W części pozostałych krajów europejskich plantatorzy jak i producenci podejmują rozmowy z administracją państwową w celu wprowadzenia derogacji od tego zakazu. Pamiętajmy jednak, że rozwiązania takie mają zastosowania krótkoterminowe. Zasiewy w roku gospodarczym 2018/2019 były opóźnione w wielu krajach Unii Europejskiej z powodu deszczowego i chłodnego marca. Chociaż warunki w kolejnych miesiącach były bardziej korzystne, to opóźnienie wpłynęło na plon buraka cukrowego oraz zawartość cukru. Plony w 2017/2018 r. były wyjątkowo wysokie, szczególnie w głównych krajach produkujących cukier. Przewiduje się, że produk- J Michał Gawryszczak Dyrektor Biura Związku Producentów Cukru w Polsce POLSKI CUKIER Nr 3/2018(32) 9

10 AKTUALNOŚCI Dzień Pola 2018 D nia 28 czerwca 2018 roku, już po raz szesnasty, Krajowa Spółka Cukrowa S.A. była organizatorem obchodów Dnia Pola. Tegoroczne wydarzenie odbywało się na terenie działań Cukrowni Dobrzelin, w gospodarstwie Rolno Hodowlanym Pana Edwarda Dutkowskiego - Suchodębie, gmina Łanięta. Impreza, jak co roku, przeznaczona była głównie dla Plantatorów buraka cukrowego współpracujących z KSC S.A. oraz jej pracowników, a także wszystkich, którym bliska jest branża cukrownicza. Na uroczystość przybyli także przedstawiciele władz rządowych, samorządowych oraz organizacji związkowych. Frekwencja w trakcie tegorocznych obchodów Dnia Pola była bardzo dobra, przekraczając tym samym liczbę 2200 uczestników. Prezes Zarządu KSC S.A., prof. Henryk Wnorowski, swoim wystąpieniem oficjalnie otworzył Dzień Pola, witając wszystkich zgromadzonych gości. - Cena jaką uzyskujemy dziś za buraki cukrowe to jest już absolutnym minimum, będziemy jednak nadal je uprawiać, wierzymy bowiem w sukces Krajowej Spółki Cukrowej. Zdajemy sobie sprawę, że przez 2-3 lata będzie ciężko, ale jestem przekonany, że jeszcze wrócimy do dobrych lat, w których będziemy brać dobre pieniądze za buraki powiedział podczas części inauguracyjnej Prezes Zarządu Głównego Krajowego Związku Plantatorów Buraka Cukrowego - Pan Krzysztof Nykiel. Wszyscy zgromadzeni mogli zwiedzać obszerną i zróżnicowaną tematycznie wystawę poświęconą burakowi cukrowemu oraz produktom z Grupy Kapitałowej KSC S.A. Zaprezentowane poletka z burakiem, były w bardzo dobrej kondycji, pomimo niesprzyjającej aury w obecnym sezonie. Wystawa zabytkowych aut oraz motocykli przyciągnęła fanów i miłośników motoryzacji. Wydarzenie obfitowało w atrakcyjne konkursy m.in.: przeciąganie liny, gigantyczne piłkarzyki, bramka celnościowa, a także liczne loterie. Występy artystyczne lokalnych kapel muzycznych tj. ALLEGRO DANCE, Dzieci Płocka oraz Zespół Pieśni i Tańca Blichowiacy uświetniły całe wydarzenie. Głównym punktem programu był występ zespołu BayerFull, którego lider pochodzi z Gostynina leżącego niedaleko Suchodębia. 10

11 AKTUALNOŚCI Obchody Dnia Pola 2018 były także świetną okazją by wręczyć nagrody w 3. edycji konkursu dla Wzorowych Plantatorów Buraka Cukrowego. Pan Prezes Janusz Stachowiak jest pomysłodawcą tego zaszczytnego wyróżnienia, które jest niewątpliwym uhonorowaniem zasług, trudu oraz ogromu pracy jaką wykonują wszyscy Plantatorzy na rzecz Krajowej Spółki Cukrowej S.A. Każdy oddział KSC S.A wytypował jednego Plantatora. Wśród wyróżnionych są: Cukrownia Dobrzelin - Andrzej Włodarczyk, Cukrownia Kluczewo - Arkadiusz Orkiszewski, Cukrownia Krasnystaw - Marian Gawron, Cukrownia Kruszwica - Marcin Staszewski, Cukrownia Malbork - Piotr Wołos, Cukrownia Nakło - Paweł Jurak, Cukrownia Werbkowice - Marek Partyka, Cukrownia Mołdawia - Chiriac Alexei. Cukrownia w Mołdawii skupuje około ton buraków od zaledwie 61 plantatorów. Wyniki konkursów: Cash Box I m. Gadomska Wiesława- cukrownia Malbork II m. Walter Jolanta cukrownia Dobrzelin III m. Kowalewski Jarosław cukrownia Dobrzelin Koszykówka I m. Spychalski Bartosz - cukrownia Kruszwica II m. Piotrowski Dariusz cukrownia Kruszwica III m. Fuerst Dariusz - cukrownia Nakło Bramka Celnościowa I m. Piotrowski Damian cukrownia Kruszwica II m. Wichliński Piotr cukrownia Kruszwica oraz Szopski Maciej cukrownia Kruszwica Przeciąganie liny I m. cukrownia Dobrzelin II m. - cukrownia Werbkowice Gigantyczne Piłkarzyki I m.- ZPBC Dobrzelin II m. ZPBC Szczecin J Adrian Dębowiak POLSKI CUKIER Nr 3/2018(32) 11

12 AKTUALNOŚCI jagger Typ cukrowy denzel Typ cukrowy mazur Typ normalny tolerancyjna na mątwika burakowego lancaster Typ normalny leandrus Typ normalny higgs NOWOŚĆ! NOWOŚĆ! Typ normalno - cukrowy Słodkie odmiany buraka cukrowego Sytuacja plantatorów buraka cukrowego w 2018 roku Udział powierzchni upraw buraków cukrowych w strukturze zasiewów w Polsce wynosi około 2%. W porównaniu z innymi uprawami rolniczymi jest on znikomy (np. udział pszenicy to 22%, pszenżyta 14% czy rzepaku 9%). Jednak prośrodowiskowa rola buraków cukrowych w budowaniu rolnictwa zrównoważonego jest ogromna. Obecnie łańcuch żywnościowy definiuje się jako sekwencję etapów i procesów mających miejsce w produkcji, przetwórstwie, dystrybucji, magazynowaniu i postępowaniu z żywnością oraz jej składnikami, począwszy od produkcji pierwotnej aż do konsumpcji. Myślę, że ta definicja powinna zostać uzupełniona o aspekt środowiskowy odnoszący się do całego procesu. Przed tym pierwszym etapem, czyli pierwotną produkcją, musimy uwzględniać płodozmian. A w tym zakresie buraki wiodą prym, bowiem poprawiają warunki glebowe oraz pozastawiają dobre podłoże pod uprawę zbóż. Rozwój uprawy buraków cukrowych uzależniony jest od potencjału produkcyjnego cukrowni, a w dalszej konsekwencji od możliwości sprzedaży cukru. Dlatego cieszy, że w ostatnich latach łączne moce przerobowe cukrowni KSC zwiększyły się o kilkadziesiąt procent. Jednak dalsze inwestycje są konieczne, część cukrowni czeka na niezbędną modernizację. Zwiększenie mocy przerobowych jest ważne ponieważ pozwala produkować więcej, ale również taniej, co ma szczególne znaczenie w dobie napiętej sytuacji na rynku cukru. Ponadto przeroby dobowe na poziomie kilku tysięcy ton nijak się mają do europejskich standardów, gdzie średnio cukrownie przerabiają blisko 11 tys. ton buraków na dobę, a największe po 30 tys. t. Dla nas plantatorów to również czynnik, który pozwala ograniczyć ryzyko nadmiernie długich kampanii, czyli jest to element istotnie wpływający na bezpieczeństwo dostaw surowca. Jak wcześniej stwierdziłem, zwiększenie areału buraków zależy od zapotrzebowania cukrowni na surowiec, tak już na jego ewentualne zmniejszenie znacznie większy wpływ mają sami plantatorzy. Zależy to w dużej mierze od sytuacji cenowej. Przy dzisiejszym jej niskim poziomie coraz częściej rolnicy zastanawiają się nad uprawą roślin alternatywnych. W wielu gospodarstwach przychód z uprawy pszenicy, kukurydzy czy rzepaku jest wyższy niż z produkcji buraków cukrowych. Rachunek ekonomiczny jest nieubłagany. W ostatnich latach ceny buraków znacznie spadły. Dość powiedzieć, że w 2017 r. stanowiły zaledwie ok. 55% ceny, którą plantatorzy otrzymywali w 2005 r. Takich spadków nie notuje żadna inna gałąź produkcji. W tym czasie na przykład ceny większości nawozów wzrosły o 100%, środków ochrony roślin o 75%, a płace o blisko 80%. Obecny poważny kryzys zagraża stabilności finansowej gospodarstw rolnych. Właśnie tej stabilności i cen surowca, które przyniosą dochód i dadzą podstawy do planowania produkcji w następnych sezonach potrzebują plantatorzy buraków cukrowych. (Wykres 1.) Oprócz kwestii rynkowych, czy relacji plantator-cukrownia są jeszcze czynniki polityczne, które mają bardzo duży wpływ na produkcję oraz koszty uprawy. Podejście UE do wycofania szeregu substancji czynnych, które w innych krajach są stosowane powszechnie, może doprowadzić do załamania produkcji. Wiosną tego roku na forum UE zapadła decyzja o wycofaniu z użycia neonikotynoidów insektycydów stosowanych w zaprawach nasion, które są kluczowe w ochronie plantacji przed szkodnikami wschodów (np. śmietka, mszyce, drobnica, szarek komośnik, płaszczyniec burakowy czy pchełka) i dla których nie są dostępne żadne w pełni skuteczne alternatywy, również niechemiczne. Szacuje się, że w przypadku braku możliwości stosowania neonikotynoidów w uprawie buraków cukrowych średnia utrata plonów w Polsce może sięgać 12 Strube Polska Sp. z.o.o. T info@strube.pl

13 AKTUALNOŚCI 15%, a straty jakości do 10%. Dodatkowo w regionach szczególnie narażonych na epidemie żółtaczki wirusowej z powodu dużej populacji mszyc podczas wczesnych stadiów wzrostu buraka, straty wydajności mogą wynosić nawet 50% na najbardziej narażonych plantacjach. KZPBC złożył wniosek w Ministerstwie Rolnictwa i Rozwoju Wsi o czasowe zezwolenie na stosowanie neonikotynoidów. W momencie pisania tego tekstu wniosek jeszcze był rozpatrywany. Liczymy, że wzorem Belgii, Rumunii, Czech i Węgier szef naszego resortu rolnictwa również wyda stosowne zezwolenie. W kolejce do wycofania jest niestety jeszcze wiele substancji aktywnych, jak chociażby desmedifam i fenmedifam, które są kluczowe w usuwaniu chwastów z plantacji buraczanych. Wszystko wskazuje, że nasze działania przyniosły skutek w postaci możliwości ich stosowania w następnym sezonie, ale rokowania na lata kolejne nie są zbyt dobre. Poważnych problemów dostarcza również szarek komośnik chrząszcz z rodziny ryjkowcowatych, który niszczy plantacje w południowo-wschodniej Polsce. Brak jest w pełni skutecznych metod walki z tym szkodnikiem. Udało nam się uzyskać zezwolenie na użycie jednego środka owadobójczego, obecnie współpracujemy z Instytutem Ochrony Roślin i KSC nad nowymi rozwiązaniami do walki z nim. Sprawa jest bardzo poważna, bo szkodnik migruje w kierunku północno-zachodnim, a w Austrii zniszczył ¼ upraw. Na domiar złego wiosną i latem brakowało wody. Na znacznej części areału, gdzie uprawiane są buraki cukrowe mieliśmy do czynienia z suszą rolniczą, która zagrażała plantacjom już od początków siewu. Sytuacja jest bardzo zróżnicowana w zależności od regionu Polski i również w ramach samych regionów. Na znacznej części rejonów plantacyjnych susza spowodowała znaczną obniżkę plonów, która w niektórych gospodarstwach może sięgać kilkudziesięciu procent. Problemem jest system monitoringu suszy prowadzony przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa w Puławach. Powinien być prowadzony bardziej szczegółowo. Podawanie danych z podziałem na gminy czy powiaty nie odzwierciedla rzeczywistej sytuacji. Niewystarczająca liczba stacji monitorujących suszę zakłamuje obraz strat na polach. Ponadto wartości klimatycznego bilansu wody w odniesieniu do buraka cukrowego nie odpowiadają rzeczywistości, należy wprowadzić lepsze dopasowania tych wartości do faz rozwojowych dla tej rośliny. IUNG w Puławach nie stwierdzając suszy w burakach, skazuje wiele gospodarstw na brak możliwości uzyskania pomocy w związku z wystąpieniem klęski suszy. Nawet jeżeli w uprawach w gospodarstwie wystąpią kilkudziesięcioprocentowe straty, to brak możliwości wykazania we wniosku strat na plan- Wykres 1. Indeks cen buraków cukrowych (2005 = 100) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS tacjach buraków powoduje, że ogólne straty w gospodarstwie nie przekraczają 30%. Jest to sytuacja nie do zaakceptowania. Jeżeli nie zostaną wprowadzone odpowiednie zmiany w sposobie określania klimatycznego bilansu wody w uprawie buraków, to przy każdorazowym wystąpieniu suszy rolniczej rolnicy, którzy uprawiają w swoich gospodarstwach buraki, będą zawsze dyskryminowani i narażeni na dodatkowe straty. Zwracaliśmy się do Ministra Rolnictwa z prośbą o wprowadzenie zarówno rozwiązań doraźnych jak i systemowych. Odstąpienie od szacowania szkód w burakach cukrowych zakłamuje obraz rzeczywistych strat poniesionych przez gospodarstwa oraz uniemożliwia ubieganie się o wsparcie. Przy tych wielu czynnikach ryzyka rynkowych, pogodowych czy politycznych, które wpływają na plony, koszty i ceny buraków, plantatorzy muszą mieć dostęp do skutecznych narzędzi zarządzania ryzykiem. Powinny zostać przygotowane i szybko wdrożone narzędzia stabilizacji dochodów w sektorze produkcji buraków cukrowych. W naszych uwarunkowaniach, konieczne jest utrzymanie wsparcia związanego z produkcją buraków cukrowych. Wsparcie to pozwala na częściowe zniwelowanie przewagi konkurencyjnej, jaką posiadają rolnicy z krajów, gdzie stosowany jest system płatności na gospodarstwo (SPS). W ramach tego systemu przyznana w 2006 r. płatność cukrowa została wliczona do płatności na gospodarstwo i dalej funkcjonuje, ale nie jako oddzielna płatność. W wielu opracowaniach ta kwestia jest pomijana jako nie odnosząca się bezpośrednio do uprawy buraków cukrowych. Fakty jednak są niezaprzeczalne, wsparcie to w rachunku ekonomicznym całego gospodarstwa odgrywa niebagatelną rolę i przyczynia się do zwiększenia efektywności produkcji. Dlatego w systemie SAPS (stosowanym w Polsce) konieczna jest kontynuacja wsparcia do produkcji burków cukrowych po roku 2020, aby wyrównać szanse na sprawiedliwe konkurowanie z plantatorami buraków cukrowych, gdzie stosowany jest system SPS. Na koniec muszę odnieść się jeszcze do kwestii prywatyzacji Krajowej Spółki Cukrowej S.A., której tryb został jednoznacznie zdefiniowany w ustawie z 1994 r. o przekształceniach własnościowych w przemyśle cukrowniczym i w rozporządzeniu Rady Ministrów z 2004 r. w sprawie prywatyzacji Krajowej Spółki Cukrowej. W obu aktach plantatorzy buraków, powiązani ze spółką umowami kontraktacyjnymi oraz jej pracownicy zostali wskazani jako jedyne osoby uprawnione do nabycia akcji od Skarbu Państwa. Dzisiaj plantatorzy są jedynie dostawcami surowca, bez realnego wpływu na bieżące zarządzanie Spółką i bez wpływu na jej przyszłość. To co nas odróżnia od standardów europejskich to układ właścicielski. Obecnie 2/3 cukru produkowanego w EU wytwarzają firmy, których większościowymi udziałowcami są plantatorzy buraków. Tylko Integracja pionowa zapewnia strategiczną niezależność, lepszą pozycję konkurencyjną, mniejszą niepewność, a tym samym większe możliwości inwestycyjne. W mojej ocenie Rząd RP powinien realizować cel ustawy i doprowadzić, w terminie możliwie najkrótszym, do skutecznej sprzedaży udziałów wyłącznie uprawnionym. Dobór metod i sposobu przeprowadzenia tego procesu powinien być ukierunkowany na skuteczną sprzedaż akcji, zgodnie z intencją ustawodawcy. J Krzysztof Nykiel Prezes Zarządu Głównego KZPBC POLSKI CUKIER Nr 3/2018(32) 13

14 AKTUALNOŚCI Krajowa Spółka Cukrowa S.A. realizuje Plan Inwestycji i zakończyła przygotowania do nowej kampanii cukrowniczej 2018/2019 r. W Krajowej Spółce Cukrowej S.A. dobiegł końca okres przygotowawczy do kampanii cukrowniczej 2018/2019, która w tym roku rozpoczęła się w drugiej dekadzie września. Na inwestycje w roku obrotowym 2017/2018 Krajowa Spółka Cukrowa S.A. przeznaczyła znaczne środki finansowe. Poniżej zaprezentowano te, które zasługują na szczególną uwagę. W Oddziale Cukrownia Dobrzelin w ramach zadania realizowanego pn. Budowa instalacji do rozładunku cukru z opakowań typu Big-Bag zakupiono i zamontowano elementy stacji rozładunku cukru z opakowań typu Big-Bag. Realizacja zadania pozwoli na zwiększenie elastyczności procesu pakowania (Fot. 1). W Oddziale Cukrownia Krasnystaw w ramach zadania inwestycyjnego pn. Budowa magazynu na cukier o pojemności ok t wraz z dostawą urządzeń oraz wykonaniem instalacji towarzyszących wybudowano nowy magazyn do przechowywania cukru w opakowania Big-Bag w ilości ok ton oraz wykonano instalację do pakownia cukru w opakowania Big-Bag (Fot. 2). Kolejnym zadaniem w zakresie gospodarki magazynowej w Oddziale Cukrowania Malbork w ramach realizacji zadania pn. Modernizacja linii pakowania i wysyłki cukru zamontowana została zautomatyzowana linia do pakowania i paletyzowania cukru w opakowania á25 i á50 oraz układ pakownia cukru w opakowania typu Big-Bag. Realizacja zadania pozwoli na usprawnienie procesu pakowania cukru w opakowania zgodnie z zamówieniem klientów zewnętrznych (Fot. 3, 4, 5). W Cukrowni Malbork w ramach realizacji zadania pn. Zakup i montaż płuczki kułakowej buraków dostarczona i zamontowana została płuczka kułakowa. Realizacja zadania pozwoli na podniesienie skuteczności przygotowania (mycia) surowca do przerobu (Fot. 6). Kolejną zrealizowaną inwestycją w Oddziale Cukrownia Malbork, w tym przypadku w obszarze technologii, była modernizacja stacji oczyszczania soków. W ramach zadania dostawiony został m.in. nowy aparat saturacji I. Realizacja zadania pozwoli na dostosowanie wydajności stacji oczyszczania soku do zdolności przerobowej Oddziału na poziomie t/dobę (Fot. 7). W Oddziale Cukrownia Nakło w ramach modernizacji stacji ekstrakcji zakupiony i zamontowany został ekstraktor wieżowy o nominale przerobowym t/d (Fot. 8). Modernizacja stacji ekstrakcji w Oddziale pozwoli na optymalizację procesu produkcyjnego przy jednoczesnym obniżeniu kosztów produkcyjnych oraz prowadzenia odkładu soku gęstego w Oddziale w trakcie kampanii buraczanej. Jest to już czwarty ekstraktor wieżowy pracujący w Krajowej Spółce Cukrowej S.A. Ekstraktory wieżowe pracują w: Cukrowni Kluczewo (4.000 t/d), Cukrowni Werbkowice ( t/d) oraz w Cukrownia Kruszwica ( t/d). W Oddziałach Cukrownia Kluczewo oraz Cukrownia Malbork w ramach zadań inwestycyjnych pn. Modernizacja stacji pras wysłodkowych wysokiego wyżęcia - zakup i montaż prasy wysokiego wyżęcia zostały zakupione i zamontowane dwie nowe prasy wysłodkowe wysokiego wyżęcia. Realizacja tych zadań pozwoli na ograniczenie strat cukru poprzez uzyskanie większego stopnia wyżęcia wysłodków. Dodatkowo zwiększenie stopnia wyżęcia wysłodków pozwoli na podniesienie efektywności procesu suszenia i brykietowania wysłodków w obu Oddziałach. Są to już kolejne prasy wysłodkowe włoskiej firmy Babbini S.p.A., jakie zostały zakupione przez Krajową Spółkę Cukrową S.A. w ciągu ostatnich 9 lat (Fot. 9, 10). Dodatkowo w Oddziale Cukrownia Kluczewo w ramach realizacji zadania pn. Modernizacja instalacji technologicznych pras wysłodkowych dokonano zmiany lokalizacji wszystkich pras wysłodkowych, co pozwoliło na usprawnienie procesu rozdziału wysłodków na wysłodki plantatorskie oraz wysłodki kierowane na suszarnię (Fot. 11, 12). W Oddziałach Cukrownia Krasnystaw oraz Cukrownia Werbkowice w ramach zadań inwestycyjnych pn. Modernizacja stacji wirowania cukrzyc zakup i montaż wirówki cukrzycy B zostały zakupione i zamontowane dwie nowe wirówki ciągłe cukrzycy B. Zakup tych urządzeń pozwoli na eliminację tzw. wąskich gardeł oraz dostosowanie stacji wirowania cukrzyc do obecnych moż- liwości produkcyjnych obydwu Oddziałów, gwarantując tym samym optymalny przebieg procesu produkcyjnego (Fot. 13). W Oddziale Cukrownia Kruszwica w ramach zadania inwestycyjnego pn. Budowa zbiorników soku gęstego o pojemności m 3 wraz z dostawą urządzeń oraz wykonaniem towarzyszących instalacji technologicznych wybudowano dwa zbiorniki stalowe wraz z instalacjami technologicznymi oraz w Oddziale Cukrownia Nakło w ramach zadania inwestycyjnego pn. Budowa zbiornika soku gęstego o pojemności m 3 wraz z dostawą urządzeń oraz wykonaniem towarzyszących instalacji technologicznych wybudowano zbiornik stalowy wraz z instalacjami technologicznymi. Realizacja tych zadań pozwoli na tzw. odkład soku gęstego w trakcie kampanii buraczanej, a następnie przerób tego soku na cukier w okresie po kampanii buraczanej (Fot. 14, 15, 16, 17). W związku z realizacją w Oddziale Cukrownia Kruszwica działań związanych z odkładaniem soku gęstego, w ramach zadania pn. Modernizacja gospodarki cieplnej, zamontowano dwa działy opadowe o powierzchni m 2 każdy oraz zainstalowano na oparach warnikowych I ogrzewacz rurkowy soku surowego o powierzchni 680 m 2. Dodatkowo w ramach zadania zmodernizowano instalacje technologiczne (Fot. 19). W ramach działań innowacyjnych w Oddziale Cukrownia Werbkowice wybudowano niskotemperaturową taśmową suszarnię wysłodków wykorzystującą ciepło odpadowe pochodzące z procesu technologicznego cukrowni. Celem realizacji zadania jest odejście od technologii suszenia wysłodków buraczanych gazami spalinowymi pochodzącymi ze spalania węgla na suszenie ciepłem odpadowym (Fot. 20, 21). Zgodnie z założeniami Cukrownie Spółki zakończyły wszystkie zaplanowane zadania inwestycyjne, a tym samym zostały przygotowane do kampanii cukrowniczej 2018/2019 r. Dodatkowo Krajowa Spółka Cukrowa S.A. w ramach wieloletniej strategii rozwoju oraz poszukiwania nowych rynków zbytu i chęci uruchomienia nowych kanałów zbytu cukru rozpoczęła w tym roku budowę terminala 14

15 AKTUALNOŚCI cukrowego w Gdańsku na nabrzeżu wiślanym. W ramach inwestycji zostanie wybudowany silos na cukier o pojemności ton oraz magazyn logistyczny wraz z pakownią cukru. Silos planowany jest do oddania do użytku pod koniec przyszłego roku, natomiast magazyn już w połowie przyszłego roku. Obecnie na terenie budowy jest już widoczna konstrukcja żelbetowa magazynu i trwa zabudowywanie dachu oraz ścian, natomiast w ramach budowy silosu trwają prace projektowe oraz prace przygotowawcze pod budowę silosu (Fot. 22, 23). J Michał Michalak POLSKI CUKIER Nr 3/2018(32) 15

16 AKTUALNOŚCI Nowy prezes Fabryki Cukierków Pszczółka Robert Rudnicki został nowym prezesem zarządu Fabryki Cukierków Pszczółka Sp. z o.o. w Lublinie. Kandydatura została wyłoniona w drodze konkursu, który został ogłoszony przez Radę Nadzorczą Spółki. Chciałbym, aby Pszczółka stała się rozpoznawalną marką ogólnopolską. W ubiegłym roku uruchomiliśmy nowoczesną fabrykę, która pozwoliła wprowadzić na rynek nowe produkty, jak cukierki czekoladowe. Teraz musimy dotrzeć z naszymi wyrobami do jak największej ilości klientów. To duże wyzwanie, gdyż działamy na bardzo konkurencyjnym rynku. Ale jestem optymistą, bo mamy dobry produkt, a pomaga nam także fakt, że jesteśmy jedną z nielicznych firm na rynku ze 100 proc. polskim kapitałem. Dzisiaj klienci coraz bardziej zwracają uwagę na miejsce pochodzenia produktu, chcemy to wykorzystać mówi Robert Rudnicki, prezes Fabryki Cukierków Pszczółka Sp. z o.o. Robert Rudnicki posiada 20-letnie doświadczenie handlowe, w szczególności na rynku słodyczy. Z powodzeniem tworzył i organizował działy sprzedaży oraz wprowadzał nowe produkty i marki. Pracował w tak znanych firmach jak Hortex, Gellwe, Vitax/Tetley, Perfetti Van Melle Polska (Mentos/Chupa Chups), Krajowa Spółka Cukrowa S.A. i Roshen. Z Pszczółką był związany od 2017 roku, pełniąc funkcję członka zarządu, a od 23 lipca br. był p.o. prezesa spółki. (red.) Otwarcie silosu w Cukrowni Kluczewo września br. w Oddziale KSC S.A. Cukrownia Kluczewo w Stargardzie odbyło się uroczyste otwarcie nowego silosu cukru o pojemności 60 tys. ton. 13 Cukrownia jest teraz samowystarczalna w produkcji i magazynowaniu cukru. środków pozwoli nam sprostać konkurencji na rynku cukru ocenił w swoim wystąpieniu Prezes Zarządu Krajowej Spółki Cukrowej S.A. Krzysztof Kowa. Prezes Kowa podziękował także wszystkim zaangażowanym w przeprowadzenie tej inwestycji. - Regulujemy sobie rynek magazynowy, jeśli chodzi o logistykę, obniżamy koszty. Nie będziemy musieli korzystać z magazynów zastępczych. Cukrownia Kluczewo jedyna cukrownia w KSC S.A., która obecnie będzie samowystarczalna jeśli chodzi o produkcję i magazynowanie cukru - powiedział Janusz Stachowiak, Członek Zarządu Krajowej Spółki Cukrowej S.A. Na otwarcie silosu połączone z obchodami 135-lecia Cukrowni Kluczewo przybyło do Stargardu wielu gości, m.in. Metropolita Szczecińsko-Kamieński Ks. Abp. Andrzej Dzięga, Wojewoda Zachodniopomorski Tomasz Hinc, Starosta Stargardzki Iwona Wiśniewska oraz Prezydent Miasta Stargardu Rafał Zając. W wydarzeniu uczestniczył również Zarząd Krajowej Spółki Cukrowej S.A., przedstawiciele związków zawodowych pracowników KSC S.A. i plantatorów buraka cukrowego przy KSC S.A. oraz pracownicy Cukrowni Kluczewo. Podczas uroczystości dokonano uroczystego przecięcia wstęgi oraz poświęcenia otwartej inwestycji. - To największa inwestycja w tym roku. Krajowa Spółka Cukrowa S.A. przywiązuje bardzo dużą wagę do dalszych inwestycji i rozwoju Spółki, bowiem inwestowanie zarobionych Wybudowany silos jako pierwszy wśród inwestycji KSC S.A. został w całości od wewnątrz wyplaterowany - pokryty blachą nierdzewną. Jak zaznaczył Dyrektor Oddziału Paweł Dawiskiba, nowoczesny jest także terminal załadunkowy - Jednocześnie mogą być załadowywane dwa cukrowozy, które w tempie ekspresowym jesteśmy w stanie dostarczyć do klientów podkreślił Dyrektor Oddziału. Budowa zbiornika trwała 10 miesięcy. Cała inwestycja kosztowała 35 mln zł. Silos ma wysokość 60,5 m i może pomieścić 60 tys. ton cukru. Kierownikiem projektu był Pan Jerzy Opieka, Główny Specjalista ds. technicznych, a osobą odpowiedzialną za negocjacje kontraktu oraz sprawy formalne był Pan Jerzy Janek, Specjalista ds. inwestycji i remontów. (red.) 16

17 AKTUALNOŚCI POLSKI CUKIER Nr 3/2018(32) 17

18 HISTORIA Cukrownicy w walce o niepodległość Setna rocznica odzyskania przez Polskę niepodległości skłania do różnych przemyśleń. W tych dniach wspominamy również udział w walkach pracowników polskich cukrowni, którzy z narażeniem swojego życia brali czynny udział w walkach o odzyskanie i utrzymanie niepodległości Fot. 1. Cukrownia Młodzieszyn w czasie I wojny światowej. Fot. 2. Zniszczenia na terenie Cukrowni Przeworsk w 1914 r. Fot. 3. Szpital w Cukrowni Dobrzelin w czasie I wojny światowej. Już w czasie Wiosny Ludów pracę konspiracyjną wśród miejskiego ludu prowadzili bracia Ludwik i Franciszek Eliasiewiczowie, którzy zorganizowali w ramach spiskowej grupy ok. 600 pracowników z cukrowni w Tłumaczu (Galicja). W czasie Powstania Styczniowego pracownicy cukrowni po raz kolejny zaangażowali się w walce o niepodległość. Między innymi, ok. 260 cukrowników z Glinojecka sformowało oddział i brało udział w ataku na Płock. Również licząca ok. 500 osób partia powstańcza, która sformowała się w Żychlinie, złożona była przede wszystkim z robotników tamtejszej cukrowni. W działalność spiskową zaangażowany był Karol Lutz buchalter cukrowni w Glinojecku. W cukrowni Sanniki część załogi uczestniczyła w napadzie na oddział rosyjski stacjonujący w Gąbinie. Kolejne zaangażowanie pracowników cukrowni miało miejsce w czasie rewolucji roku, kiedy obok haseł socjalnych pojawiały się żądania niepodległościowe. Okres I wojny światowej zapoczątkował działania polityczne i wojskowe, w których brali również udział cukrownicy. Bardzo aktywnie pracownicy cukrowni uczestniczyli w Powstaniu Wielkopolskim. Zygmunt Kittel działacz niepodległościowy, współorganizator i dowódca powstania wielkopolskiego w Gnieźnie, był pierwszym po odzyskaniu niepodległości starostą gnieźnieńskim, wcześniej zatrudniony kolejno w cukrowniach Kruszwica i Gniezno, a od 1912 r. dyrektor techniczny cukrowni Gniezno (później dyrektor cukrowni Żnin). Cukrownicy brali później udział w wojnie polsko-bolszewickiej. Byli to m.in. spawacz- -kotlarz Franciszek Fiebig, Franciszek Glinka, cieśla Michał Junghan, Kazimierz Mayer - dyrygent orkiestry dętej Cukrowni Gostyń, ślusarz a następnie maszynista turbin Józef Pietraszewski, Zygmunt Psarski zastępca dyrektora fabryki cukru w Rytwianach, następnie dyrektor cukrowni w Świeciu nad Wisłą, w końcu dyrektor cukrowni w Gostyniu. Cukrownictwo na terenie byłego Królestwa Polskiego, Wołynia i Małopolski zostało w czasie I wojny światowej silnie zniszczone przez działania wojenne. Z 61 cukrowni działających na tym terenie 20 fabryk zostało całkowicie zburzonych, a reszta doznała częściowej dewastacji wojennej. 9 cukrowni zniszczonych w czasie wojny już nie odbudowano (Gucin, Mircze, Poturzyn, Zagłoba, Młodzieszyn, Sanniki, Walentynów, Silniczka, Szreniawa). Odbudowa powojenna pozostałych cukrowni szła w parze z ich modernizacją. Po odbudowie kilkunastu zniszczonych i wyremontowaniu pozostałych cukrowni pracowało na tym obszarze w latach 20. XX w. 48 cukrowni. Był to bardzo duży wysiłek organizacyjny polskich cukrowników. Po napaści III Rzeszy na Polskę cukrownicy ponownie stanęli w szeregach jej obrońców walcząc w szeregach Wojska Polskiego (część z nich poległa w działaniach wojennych, niektórzy zostali zamordowani przez NKWD w Katyniu). Wielu pracowników cukrowni zginęło w trakcie bombardowań we wrześniu 1939 r. (m.in. Środa, Września, Lublin). W czasie II wojny światowej cukrownie poniosły duże straty materialne spowodowane zarówno ich ekonomiczną eksploatacją, jak i bezpośrednimi działaniami wojennymi. Spośród 54 cukrowni 6 było całkowicie zniszczonych, reszta częściowo uszkodzona lub zdekompletowana. Okupanci wywieźli do Niemiec część urządzeń i aparatury produkcyjnej z cukrowni Chybie, Częstocice, Krasiniec, Rejowiec i Strzyżów, zdemontowano urządzenia produkcyjne w Wierzchosławicach. Do Niemiec wywieziono m.in. turbozespoły cukrowni Chybie, Częstocice, Krasiniec, Michałów i Rejowiec. W czasie działań wojennych całkowitemu zniszczeniu uległy cukrownie Gniezno i Sokołów, częściowo zniszczono Pelplin i Włostów. Cukrownicy aktywnie włączyli się w walkę z okupantem. W efekcie w obozach koncentracyjnych, więzieniach i innych hitlerowskich, a także sowieckich kaźniach, zginęło około 800 stałych pracowników cukrowni, w tym około 350 osób spośród personelu techniczno-administracyjnego, ludzi o dużym stażu pracy i doświadczeniu zawodowym, zasłużonych dla przemysłu cukrowniczego. Wśród zamordowanych było wielu wybitnych praktyków i teoretyków, znanych w kraju i za granicą, jak prof. Kazimierz Smoleński zamordowany w 1943 r. na Pawiaku w Warszawie, dr Jan Czajkowski rozstrzelany w 1939 r. w Bydgoszczy i wielu innych. Najwięcej pracowników cukrowni zginęło na terenach włączonych bezpośrednio do Rzeszy (Wielkopolska, Pomorze), gdzie wielu spośród wysoko wykwalifikowanej kadry rzemieślników i robotników brało wcześniej udział w Powstaniach Wielkopolskim i Śląskim. Straty w ludziach poniesione przez przemysł cukrowniczy w okresie hitlerowskiej okupacji wyniosły około 10% ogółu pracowników stałych, w tym około 25% wysoko wykwalifikowanego personelu techniczno-administracyjnego. Po zakończeniu wojny cukrownicy aktywnie włączyli się w działalność zmierzającą do uruchomienia ich warsztatów pracy i to dzięki ich ofiarności wiele cukrowni mogło rozpocząć pierwszą kampanię cukrowniczą. J Waldemar Brociek Izba Pamięci Cukrownictwa KSC S.A. 18

19

20 PO STRONIE PLANTATORA Nawożenie jesienne podstawą wysokich plonów Burak cukrowy do realizacji potencjału plonotwórczego musi pobrać z gleby bardzo duże ilości składników pokarmowych. Jednocześnie wytwarza głęboki systemem korzeniowy, ale o stosunkowo niskim wskaźniku gęstości korzeni w jednostce objętości gleby. Dlatego wymaga stanowisk żyznych, o co najmniej średniej zasobności w fosfor i potas oraz odczynu w zakresie ph 6 7. Aby spełnić powyższe kryteria, nawożenie należy zaplanować na długo przed jego uprawą. Odczyn gleby to podstawa Efektywne nawożenie jest możliwe tylko w warunkach optymalnego odczynu gleby, który jak wspomniano, wynosi w zakresie ph 6,0 7,0. Kwasowość gleby, obok próchnicy, jest podstawowym wskaźnikiem jej żyzności. Optymalny odczyn wpływa korzystnie na przyswajalność makro- i mikroelementów, aktywność mikroorganizmów, tempo procesów mineralizacji i humifikacji materii organicznej oraz kształtuje odpowiednią strukturę gleby. Gruzełkowata struktura zmniejsza opory mechaniczne narzędzi roboczych podczas uprawy, wpływa korzystnie na stosunki wodno-powietrzne oraz wymianę gazową. Gleba strukturalna łatwiej odprowadza nadmiar wody i ma większe zdolności do jej magazynowania. Wszystko to razem stwarza optymalne warunki do prawidłowego wzrostu korzeni, a tylko sprawny i dobrze rozwinięty system korzeniowy może w dostatecznym stopniu, zaopatrzyć nadziemne organy rośliny w wodę i składniki pokarmowe. W glebach o nadmiernej kwasowości, szczególnie przy ph poniżej 5,5, pojawiają się w dużych ilościach aktywny glin i mangan, które działają toksycznie na korzenie. Pod wpływem nadmiaru tych składników system korzeniowy, zarówno w kierunku pionowym korzeniowy skutecznie ogranicza dostępność wody i wykorzystanie składników pokarmowych. W skutek czego rośliny są niedożywione i bardziej podatne na atak ze strony chorób i szkodników. Pokrój roślin jest drobny, skarlały i strzelisty (Fot. 1.). Podwyższone dawki nawozów nic tu nie pomogą. Stąd też, gleby nadmiernie zakwaszone wymagają w pierwszej kolejności wapnowania. Wapnować pod przedplon Dawka i forma nawozu wapniowego zależy od odczynu oraz kategorii agronomicznej. Im niższe ph i cięższa gleba tym potrzeby wapnowania są odpowiednio wyższe (Tabela 1 i 2). Jeżeli z zaleceń wynika, że jednorazowo trzeba zastosować więcej niż 1,5 t/ha CaO na glebach lekkich i 3,0 t/ha CaO na glebach ciężkich, zabieg należy rozłożyć na dwa lata. Wysokie dawki nawozów wapniowych wprowadzone jednorazowo powodują zbyt gwałtowne zmiany procesów zachodzących w glebie. Wpływa to negatywnie na żyzność gleby oraz prowadzi do dużych strat wapnia w procesach wymywania. W sytuacji niskiego odczynu gleby i niedoboru magnezu należy ok. 30 proc. nawozu zastosować w postaci dolomitu. Warto wiedzieć, że nawozy wapniowo-magnezowe stanowią najtańsze źródło tego pierwiastka. 1 Fot. 1. Wpływ kwaśnej gleby na wzrost buraka Fot. 2. System korzeniowy buraka w fazie 4. par liści właściwych Najlepszym agrotechnicznym terminem wapnowania jest wykonanie zabiegu pod przedplon buraka, którym najczęściej są zboża. Termin ten daje możliwość dobrego wymieszania nawozu z glebą w toku kolejjak i poziomym, jest silnie zredukowany. Następuje zahamowanie prawidłowego działania czapeczki korzeniowej oraz merystemu wierzchołkowego. Wierzchołek korzenia oraz korzenie boczne grubieją, stają się brunatne i kruche. Zredukowany i uszkodzony system Wapno tlenkowe, w przeciwieństwie do węglanowego, łatwo wchodzi w reakcję z wodą glebową, stąd też działa szybko i energiczne. Ta forma nadaje się głównie na gleby ciężkie i średnie, dobrze zbuforowane, w sytuacji, gdy istnieje potrzeba szybkiej neutralizacji wysokiej kwasowości gleby. W innych przypadkach zalecana jest forma węglanowa, która nie powoduje gwałtownych zmian w środowisku glebowym, dlatego jest bardziej bezpieczne. Bardzo dobrym nawozem dostępnym dla plantatorów jest wapno defekacyjne, dostępne w okresie kampanii we wszystkich oddziałach produkcyjnych KSC. Nawóz ten zawiera ok. 30 proc. CaO w formie węglanowej (CaCO 3 ), a oprócz tego 1 proc. P 2 O 5, 1 proc. MgO, 0,5 proc. azotu, a także śladowe ilości mikroelementów (Mn, Zn, Cu). 20

21 PO STRONIE PLANTATORA nych zabiegów uprawowych, co poza formą nawozu oraz jego rozdrobnieniem decyduje o efektywności zabiegu. Poza tym kwasowość gleby po zastosowaniu nawozu obniża się powoli, a najbardziej korzystny stan właściwości fizykochemicznych gleby obserwuje się nie w pierwszym, a w drugim roku po zabiegu. Zasobności gleby w P, K, Mg powinna być co najmniej średnia Kolejnym, bardzo ważnym i ciągle niedocenianym elementem prawidłowej technologii nawożenia buraka cukrowego jest zasobność gleby głównie w fosfor i potas. Braki w zawartości magnezu powinny być uzupełnione przy okazji regulacji odczynu. Badania agrochemiczne gleby zaleca się wykonywać co 4 6 lat, lub co najmniej raz w rotacji płodozmianu. Obecnie koszt wykonania podstawnej analizy (odczyn, zasobność w fosfor, potas i magnez) w stacji chemiczno-rolniczej wynosi 13,12 zł. Przy założeniu, że jedna próbka gleby reprezentuje powierzchnię 4 ha, a badania wykonuje się w cyklu czteroletnim, to koszt takiej analizy wynosi 0,82 zł/ha/rok. Jest to wydatek blisko 4-krotnie mniejszy w porównaniu do zakupu 1 kg azotu w saletrze amonowej. 2 Tabela 1. Potrzeby wapnowania gleb mineralnych (gleby orne) Ocena potrzeb wapnowania Kategoria agronomiczna gleb bardzo lekkie lekkie średnie ciężkie ph w 1 mol KCl Konieczne do 4,0 do 4,5 do 5,0 do 5,5 Potrzebne 4,1-4,5 4,6-5,0 5,1-5,5 5,6-6,0 Wskazane 4,6-5,0 5,1-5,5 5,6-6,0 6,1-6,5 *Ograniczone 5,1-5,5 5,6-6,0 6,1-6,5 6,6-7,0 Zbędne od 5,6 od 6,1 od 6,6 od 7,1 * optymalny zakres odczynu dla danej kategorii gleby Tabela 2. Dawki nawozów wapniowych w tonach CaO na 1 hektar Kategoria gleby Ocena potrzeb wapnowania konieczne potrzebne wskazane ograniczone Bardzo lekkie 3,0 2,0 1,0 - Lekkie 3,5 2,5 1,5 - Średnie 4,5 3,0 1,7 1,0 Ciężkie 6,0 3,0 2,0 1,0 Bardzo lekkie 3,0 2,0 1,0 - Dawkę wapna powyżej 1,5 t CaO/ha na glebach bardzo lekkich i lekkich oraz 3,0 t CaO/ha na glebach średnich i ciężkich należy podzielić na dwie i zastosować w odstępie dwuletnim. Więcej kosztuje oznaczenie zawartości mikroelementów (B, Cu, Zn, Fe, Mn) 52,48 zł, jednak przy założeniu jak powyżej, w stosunku do wydatków ponoszonych na nawozy są to również wielkości symboliczne. Warto pamiętać, że zgodnie z prawem minimum Liebiga niedostatek któregokolwiek ze składników ogranicza efektywność pozostałych. Zatem nawożenie, nawet w wysokich dawkach azotem, fosforem i potasem, nie przyniesie spodziewanych rezultatów, gdy zabraknie pierwiastka znajdującego się w minimum. Dotyczy to także mikroskładników. Szczegółowych informacji odnośnie metodyki pobierania prób gleby, sposobu ich dostarczania do laboratorium oraz kosztów analiz można uzyskać w stacjach chemiczno-rolniczych ( Priorytetowe składniki w nawożeniu jesiennym Ze względu na wysokie wymagania pokarmowe buraka w stosunku do fosforu i potasu oraz specyficzne właściwości geochemiczne tych pierwiastków efektywna strategia nawożenia buraka tymi składnikami powinna opierać się głównie na nawożeniu jesiennym. Takie po- POLSKI CUKIER Nr 3/2018(32) 21

22 PO STRONIE PLANTATORA dejście wynika z kilku przesłanek. Po pierwsze potrzeby pokarmowe buraka w stosunku do fosforu i potasu są bardzo duże. Z plonem 10 t/ha korzeni w raz z odpowiednią ilością liści roślina pobiera ok. 18 kg P 2 O 5 i 65 kg K 2 O. Zatem w plonie 80 t/ha korzeni + liście akumuluje ok. 144 kg fosforu i 520 kg potasu i wszystko pobiera z gleby drogą korzeniową. Faktem jest, że system korzeniowy buraka penetruje pionowo profil glebowy w poszukiwaniu wody i składników pokarmowych nawet do głębokość poniżej 1 m (Fot. 2.). Z tego wynika bardzo silna reakcja plonotwórcza tej rośliny na zasobność warstwy podornej. To właśnie z głębszych warstw gleby burak cukrowy pobiera znaczną część potrzebnych składników pokarmowych. Dzieje się tak szczególnie w warunkach suszy, ze względu na dłużej utrzymywaną wilgotność w dolnych partiach profilu glebowego. Fosfor właściwie nie przemieszcza się w glebie. Pozostaje w miejscu, w którym został wysiany, albo na głębokości, na jaką został wprowadzony w wyniku zabiegów uprawowych. Warto wiedzieć, że nawet w warunkach bardzo korzystnych wykorzystanie fosforu z nawozów nie przekracza 30%. Potas w przeciwieństwie do fosforu jest składnikiem bardziej mobilnym, aczkolwiek na glebach typowo buraczanych tj. średnich i ciężkich, również wykazuje małą mobilność. Dlatego składniki te wymagają dobrego wymieszania z glebą na głębokość całej warstwy ornej, co rozwiązuje bardzo dobrze uprawa pożniwna i orka zimowa. Podczas wiosennych zabiegów jest to mało realne. Maksymalna głębokość, na jaką można wówczas wprowadzić P i K to w praktyce głębokość wiosennej uprawy, czyli kilka cm. Również Tabela 3. Ocena zawartości fosforu przyswajalnego w glebie Zawartość Tabela 4. Ocena zawartości potasu przyswajalnego w glebie Zawartość Gleby mineralne producenci nawozów wieloskładnikowych przypominają o tym fakcie podając stosowne informacje na opakowaniach. Zazwyczaj w charakterystyce nawozu zamieszczona jest uwaga, że najwyższą efektywność składników uzyskuje się stosując przedsiewnie i mieszając z glebą na głębokość przynajmniej cm. Dzięki temu fosfor i potas mogą być pobierane efektywnie przez korzenie także w późniejszym okresie wegetacji, z głębszych warstw gleby. Przedstawione argumenty przemawiają za jesiennym terminem stosowania tych nawozów. Nawożenie wiosenne pod tym względem jest o wiele mniej efektywne, a nawet szkodliwe. Przy wysokich dawkach szybko wzrasta zasolenie wierzchnich warstw roli, co może wpływać fitotoksycznie na wschody i obsadę. Dawki należy dostosować do zasobności gleby i osiąganych plonów W nawożeniu P i K należy jednak zachować umiar i dostosować dawki składników do wymagań rośliny i zasobności gleby. Przenawożenie jest niewskazane szczególnie w przypadku potasu. Przy nadmiernych dawkach zachodzi proces luksusowego pobierania składnika, tzn. ponad potrzeby roślin, a jednocześnie blokowane jest pobieranie innych pierwiastków, głównie wapnia, magnezu oraz innych kationów. W efekcie dochodzi do zakłócenia metabolizmu rośliny, następuje spadek plonu i pogorszenie jakości korzeni. Poza tym wzrasta silnie zasolenie gleby, co jest bardzo niebezpieczne, szczególnie w okresie kiełkowania i wschodów w warunkach niedostatku wody. P2O5 mg/100 g gleby K2O mg/100 g gleby Gleby organiczne Bardzo niska do 5,0 do 40 Niska 5,1-10, ,0 Średnia 10,1-15, Wysoka 15,1-20,0 80,1-120 Bardzo wysoka od 20,1 od 120 bardzo lekkie lekkie średnie ciężkie organiczne Bardzo niska < 2,5 < 5,0 < 7,5 < 10,0 < 30,0 Niska 2,6-7,5 5,1-10,0 7,6-12,5 10,1-15,0 31,0-60,0 Średnia 7,6-12,5 10,1-15,0 12,6-20,0 15,1-25,0 61,0-90,0 Wysoka 12,6-17,5 15,1-20,0 20,1-25,0 25,1-30,0 91,0-120,0 Bardzo wysoka > 17,6 > 20,1 > 25,1 > 30,1 > 121 Dawki składników należy dostosować głównie do zasobności gleby i osiąganych plonów w gospodarstwie (Tab. 3 i 4). Przyjmuje się, że przy zasobności średniej, ale w górnym zakresie przedziału, dawkę nawozów należy ustalić na poziomie potrzeb pokarmowych, które są iloczynem pobrania jednostkowego i oczekiwanego plonu. Przy zasobności wysokiej i bardzo wysokiej dawki składników, w relacji do potrzeb pokarmowych, można ograniczyć odpowiednio o 25 i 50 proc., bez szkody dla żyzności gleby i wielkości plonów. Gdy zasobność plasuje się na poziomie niskim lub bardzo niskim należy stosować nawożenie przewyższające potrzeby pokarmowe roślin, w celu poprawy salda składników w glebie. Niestety, ale w takich warunkach nie ma co liczyć na wysokie plony. Dlatego o uzupełnieniu niedoborów składników, gdy sytuacja tego wymaga, należy pomyśleć już dwa, trzy sezony przed uprawą buraka. Nie da się tego zrobić jednorazowo. Takie działanie wywołałoby zbyt gwałtowne zmiany we właściwościach gleby, co negatywnie odbiłoby się na jej produktywności. Poza tym jest niebezpieczne dla środowiska, ze względu na duże straty składników w procesie uwsteczniania i wymywania, szczególnie na glebach lekkich oraz narażonych na erozję. Warto wiedzieć, że aby zwiększyć zasobność gleby o 1 mg/100 g, należy zastosować dodatkowo 30 kg brakującego składnika na ha. Wybór nawozu Należy kierować się przede wszystkim składem chemicznym oraz wzajemnymi proporcjami składników. Odpowiednie produkty to te, które mają szeroki stosunek P:K (co najmniej 1:2) np. Polski CukroVit PK i nie zawierają, lub zawierają tylko niewielkie ilości azotu. Stosowanie azotu pod burak jesienią pozbawione jest merytorycznych podstaw i jest szkodliwe dla środowiska. Należy pamiętać, że azot w glebie jest wyjątkowo mobilny i w okresie późno jesiennym oraz zimowym w warunkach sprzyjających (brak wegetacji, wilgotno, ciepło) zostanie wymyty poza zasięg sytemu korzeniowego i bezpowrotnie stracony. Jeżeli z różnych powodów, nawozy P i K będą stosowane wiosną, przy wyborze produktów należy kierować się poza składem także rozpuszczalnością składników. Ważne jest też, aby wysiać nawozy jak najwcześniej, tak żeby składniki pokarmowe miały czas na dodarcie w strefę aktywnego pobierania przez korzenie tj. przynajmniej cm. J dr inż. Dariusz Górski TSD IOR-PIB w Toruniu 22

23 PO STRONIE PLANTATORA POLSKI CUKIER Nr 3/2018(32) 23

24 PO STRONIE PLANTATORA Ograniczenie populacji szarka komośnika metodami agrotechnicznymi również jest możliwe! Po tegorocznych wiosennych doświadczeniach z szarkiem komośnikiem, plantatorzy buraka cukrowego na południowym wschodzie Polski z niepokojem myślą o przyszłorocznej uprawie buraka cukrowego. Czy uda się i na ile będzie można ograniczyć zagrożenie ze strony tego szkodnika? Warto także rozejrzeć się, czy w pobliżu buraczyska nie występują kopce usypane z gleby dobrze utrzymującej wilgotność ale w pełni przepuszczalnej i lekkiej (np. przemieszanej ze słomą). Jeśli tak, to warto je sprawdzić późną jesienią i w razie obecności zimujących chrząszczy zniszczyć je. Samodzielne tworzenie takich kopców jako pułapek na szkodnika mija się jednak z celem. W tym krótkim artykule postaramy się wskazać na działania, które może podjąć każdy plantator, aby zmniejszyć zagrożenie ze strony tego szkodnika. Warto również skorzystać z doświadczeń rolników z krajów Europy południowej, którzy z powyższym 1 2 Fot. 1. Buraki uszkodzone przez żerującego szarka. Fot. 2. Szarek komośnik ukrywa się w glebie. problemem silnych szkód na plantacji borykają się co kilkanaście lat. Po pierwsze walka ze szkodnikiem musi rozpocząć się już jesienią i dotyczy buraczyska. Większość osobników nowego pokolenia szarka komośnika pozostaje i zimuje na buraczysku, na którym żerowały od wiosny. Dorosłe chrząszcze (rzadziej larwy lub poczwarki) zimują na głębokości do 50 cm, jednak największa liczba osobników schodzi na cm lub mniej. Aby maksymalnie utrudnić im spokojne przezimowanie należy KONIECZNIE WYKONAĆ PEŁNĄ ORKĘ ZIMOWĄ. Co osiągamy w ten sposób? Przede wszystkim niszczymy szkodnikom ich miejsca zimowania. Część z nich ulegnie przemieszczeniu w górne warstwy gleby i stanie się ofiarą żerujących na polu w czasie orki ptaków. Wiele zostanie uszkodzonych, a nawet nieznaczne uszkodzenia powierzchni ciała stanowią drogi infekcji dla mikroorganizmów glebowych. W efekcie spora część tak uszkodzonych osobników zostanie przez nie spasożytowane. Poza tym utrata wygodnych zimowisk dla części owadów będzie oznaczała utrudnienie wydostania się z gleby wiosną na jej powierzchnię. Także jesienią dokonujemy wyboru pola, na którym będziemy uprawiali buraka w kolejnym roku. Zgodnie z doświadczeniem plantatorów z południa Europy zadbajmy o to, by nowa plantacja była oddalona od tegorocznego buraczyska. Na południu Europy (Serbia) zalecana odległość to nie mniej niż 100 metrów. Szarek komośnik przemieszcza się przede wszystkim na piechotę. Wydłużenie dystansu wędrówki osobników dorosłych powoduje, że w naturalny sposób część z nich nigdy do nowo wysianego pola nie dotrze. Jednocześnie znacząco opóźnimy moment dotarcia szkodnika na pole ze wschodzącymi burakami. Im rośliny będą większe tym większa szansa na przetrwanie ataku szkodnika. Kolejnym, skutecznym utrudnieniem dla szarka jest wysianie na polu pomiędzy buraczyskiem a przeznaczonym pod buraka ozimych odmian zbóż. Gęsta obsada na takim polu stanowi dodatkowe utrudnienie dla migrujących owadów. Wiosna to powolne wybudzanie się zimujących w glebie owadów. Następuje ono stopniowo, gdy temperatura gruntu w kolejnych jej warstwach osiąga 7-9 C. Jeżeli temperatury rosną powoli chrząszcze migrują na piechotę. W tym przypadku sprawdzają się różne sposoby utrudniania szarkowi dotarcie do wschodzących plantacji buraka. Poza wspomnianymi powyżej pasami izolującymi taką naturalną przeszkodę dla szkodnika mogą stanowić rowy melioracyjne albo przygotowane przez rolnika rowki chwytne wyłapujące szkodniki. To stary pomysł opisany jeszcze przed drugą wojną światową roku przez pracownika Stacji Ochrony Roślin w Łucku - Eugeniusza Kamińskiego. W celu ograniczenia zagrożenia ubiegłoroczne buraczysko oborywano dookoła jedną skibą, wyrzucając ziemię w kierunku dośrodkowym, a plantacje tegoroczne odśrodkowym, by nie niszczyć pola. Następnie bruzdę pogłębiano łopatą tworząc rowek o głębokości cm i o stromych ścianach. Co 25 kroków kopano małe studzienki o głębokości i szerokości około 25 cm. Wędrujący w kierunku buraczyska chrząszcz wpada do rowka i szukając wyjścia trafia na studzienkę. 24

25 PO STRONIE PLANTATORA 3 4 Plantatorowi pozostaje już tylko wydobywanie szkodników i ich niszczenie. Oczywiście rozwiązanie to jest skuteczne tylko w stosunku do chrząszczy migrujących na piechotę. Metoda wydaje się być nieco archaiczna, niemniej na chorwackich i serbskich polach stosowana jest do dziś. Nie jest oczywiście skuteczna w stosunku do szkodników przelatujących, gdy temperatury powietrza wzrosną do około 20 C, przy czym loty są ograniczone do kilkunastometrowych skoków przy silniejszym wietrze. 5 Ostatnim zabiegiem agrotechnicznym mającym znaczący wpływ na obniżenie liczebności populacji szarka komośnika jest zabieg spulchniania międzyrzędzi. Powinien być wykonany w momencie, gdy większość samic zagrzebie się w glebie w celu złożenia jaj. Wygrzebują one jamki lub wykorzystują w tym celu naturalne spękania gleby. Zwykle ich głębokość wynosi około 7-8 centymetrów, ale mogą być płytsze. O głębokości decyduje wilgotność podłoża, gdyż jaja są bardzo wrażliwe na przesuszenie. Wykonanie zabiegu spulchniającego międzyrzędzia po pierwsze naruszy część złóż jaj bezpośrednio je uszkadzając, po drugie spowoduje przesuszenie gleby w ich pobliżu, co jak powyżej zaznaczono, znacząco obniży możliwość ich rozwoju. Fot Żerujący szarek komośnik. Fot. 5. Opielacz. Fot. 6. Opielacz z możliwością aplikacji nawozów. 6 Opisane powyżej sposoby mogą znacząco ograniczyć liczebność szarka komośnika, jednak mimo to zapewne nie wyeliminują konieczności prowadzenia walki chemicznej, zwłaszcza w przypadku masowego występowania szkodnika. Na skutek trwającego niekiedy kilka tygodni wychodzenia chrząszczy z miejsc zimowania nadal konieczne będzie wykonanie nawet kilku zabiegów insektycydowych. J Dr hab. Zdzisław Klukowski, UP we Wrocławiu Dr hab. Jacek Piszczek, IOR-PIB, TSD w Toruniu POLSKI CUKIER Nr 3/2018(32) 25

26 PO STRONIE PLANTATORA Wybór stanowiska pod buraka cukrowego podstawowym elementem walki z chorobami i szkodnikami buraka Dobór pola pod uprawę buraka odgrywa bardzo istotną rolę w systemie integrowanej ochrony roślin i jest pierwszym i podstawowym czynnikiem mającym wpływ na ograniczenie aktywności wielu szkodników i chorób tej rośliny. Zanim omówione zostaną konkretne przykłady, kilka słów o wpływie środowiska i życia biologicznego gleby na organizmy ją zasiedlające. rych w poprzednim roku uprawiana była kukurydza. Wybierając stanowisko pod buraka należy pamiętać, że w glebach o ph poniżej 5 aktywność patogenów zgorzeli jest znacznie wyższa niż w glebach o ph 6-7. W przyrodzie obowiązuje ogólna zasada, jeżeli jest coś, co może być zjedzone to na pewno znajdzie się organizm, który to zje. W glebie żyje ogromna ilość różnego rodzaju mikroorganizmów, głównie bakterii, promieniowców, grzybów, pierwotniaków oraz drobnych zwierząt (owady). Przede wszystkim przetwarzają (mineralizują) one martwą materię organiczną znajdującą się w glebie. Atakują także żywe organizmy oraz i ich przetrwalniki, dla których gleba jest miejscem zimowania czy też bytowania. Szkodniki glebowe i organizmy patogeniczne oczekują na odpowiednie warunki 1 2 Fot. 1. Zgorzel siewek wywoływana przez Aphanomyces cochlioides Fot. 2. Zgnilizna korzeni Fot. 3. Efekt zamątwiczenia gleby utrata turgoru przez zaatakowane rośliny odmiany podatnej na szkodnika dla wznowienia swojej aktywności życiowej lub do momentu pojawienia się odpowiedniego żywiciela. Im dłuższy jest okres oczekiwania, tym więcej czasu mają ich naturalni wrogowie i większa jest szansa na ich zniszczenie. Równocześnie, wraz z wydłużającym się czasem oczekiwania na pojawienie się żywiciela, zachodzi zjawisko naturalnej utraty żywotności form przetrwanych. Stąd tak dużego znaczenia nabiera prawidłowy płodozmian czy ostatnio częściej spotykana rotacja upraw. W przypadku uprawy buraka cukrowego mają one duże znaczenie w redukcji 3 liczebności populacji wielu organizmów szkodliwych dla tej rośliny. W przypadku chorób zgorzeli siewek oraz zgnilizn korzeni, wraz z wydłużającym się czasem pomiędzy kolejnymi uprawami buraka, należy oczekiwać redukcji przetrwalników najgroźniejszego ich sprawcy Aphanomyces choclioides. Ten grzybopodobny organizm jest wyspecjalizowanym patogenem buraka. W związku z tym inne rośliny występujące w płodozmianie nie stanowią dla niego organizmów żywicielskich. W przypadku pozostałych sprawców tych chorób, organizmów z rodzaju Pythium oraz grzyba Rhizoctonia solani, efektu tego niestety nie uzyskamy, bowiem są to patogeny polifagiczne, czyli atakujące dużą grupę rożnych gatunków roślin. W przypadku Rhizoctonia solani wiele wskazuje, że grzyb ten jest bardziej aktywny na polach, na któ- Dłuższa przerwa w uprawie buraka jest jedynym skutecznym sposobem na ograniczenie liczebności populacji mątwika buraka. Szkodnik jest polifagiem, pasożytuje na ponad 200 gatunkach roślin. Mnoży się nie tylko na roślinach buraka, ale także na roślinach kapustnych (krzyżowych) oraz wielu gatunkach chwastów, szczególnie na komosach i szarłatach. W warunkach laboratoryjnych można ocenić liczebność żywych jaj i larw mątwika w glebie. Próg 500 sztuk w 100 gramach gleby uważa się za szkodliwy dla uprawy buraka cukrowego. Po jego przekroczeniu przerwa w uprawie buraka na glebach lekkich powinna wynosić nawet 6 lat. Ponieważ nicień gorzej toleruje gleby zlewne a zatem i cięższe przerwa ta jest krótsza - 4 do 5 lat. W tym okresie nie wolno uprawiać roślin żywicielskich dla nicienia oraz należy wykazywać szczególna dbałość w niszczeniu chwastów zwłaszcza tych na których również może się rozwijać. Oczywiście można wspomagać się uprawiając na takiej glebie odmiany buraka tolerancyjne na mątwika. Jednak pamiętać trzeba że na korzeniach takich odmian nicień ten się mnoży. Niestety w najbliższej przyszłości należy spodziewać się wzrostu zagrożenia upraw buraka w związku z wzrastającym zamątwiczeniem gleb. Jak nasi czytelnicy mogą się przekonać czytając tekst poświęcony agrotechnicznym metodom ograniczania zagrożenia ze strony szarka komośnika, także w przypadku tego szkodnika dobór pola pod uprawę buraka odgrywa bardzo istotną rolę. Polecamy zapoznanie się z tym tekstem (prośba o wpisanie numeru strony kwartalnika z artykułem o szarku komośnika autorstwa prof. Piszczka). Także w przypadku innych szkodników wschodów, lokalizacja pola i dobór stanowiska może odgrywać istotną rolę. Zlokalizowanie uprawy buraka w pobliżu skupisk drzew liściastych może skutkować wzrostem 26

27 PO STRONIE PLANTATORA zagrożenia ze strony pędraków między innymi chrabąszcza majowego, ogrodnicy niszczylistki, guniaka czerwczyka czy też drutowców. Stwierdzono bowiem, że liczebność drutowców wzrasta szybciej na glebach lżejszych, na których przez wiele lat 4 stosowano uprawę bezorkową. Także wzrasta prawdopodobieństwo silniejszych nalotów mszycy, o ile w zadrzewieniach występują gatunki krzewów, na których mszyca burakowa także żeruje. Najczęściej mamy do czynienia z nalotem na plantację z trzmieliny zwyczajnej, jaśminu wonnego lub kaliny koralowej. Intensywność zasiedlenia buraków przez mszycę jest jednak dość silnie regulowana przez warunki temperaturę i deszcze. W przypadku chorób grzybowych liści, odpowiedni płodozmian i lokalizacja pola odgrywają dużą rolę. Wysiew buraka po buraku będzie skutkował znacząco szybszym (nawet do trzech tygodni) wystąpieniem objawów chwościka i walka z tym grzybem będzie na takim polu wyjątkowo trudna. Między innymi dlatego, że krótki czas sprzyja przeżywalności szczepów grzyba odpornych na fungicydy. Jak wskazują badania, 5 Fot. 4. Zwiększona liczba korzonków bocznych buraka i cysty mątwika widoczne objawy zamątwiczenia gleby Fot. 5. Chwościk potrafi dokonać znaczącychu szkodzeń ulistnienia roślin. zwykle szybciej tracą one żywotność od szczepów niezmutowanych. Taka sama sytuacja wystąpi w miejscach usypywania w poprzednim roku pryzmy korzeni czy w bezpośrednim sąsiedztwie z polem, na którym burak był uprawiany w roku poprzednim. Ogólnie, chwościk jest w stanie przetrwać w glebie w glebie około 22 miesięcy. Zatem przerwą w uprawie w pełni bezpieczną będą trzy lata. Podobne zasady obowiązują w stosunku do pozostałych grzybów wywołujących choroby liści buraka, choć w ich przypadku brak jest dokładnych danych na ten temat. Jest to spowodowane ich mniejszą szkodliwością, a tym samych mniej intensywnymi badaniami tych chorób. Przystępując do doboru pola pod uprawę buraka w kolejnym roku warto uwzględnić powyższe zastrzeżenia. J Dr hab. Jacek Piszczek, prof. IOR-PIB,TSD w Toruniu J Dr hab. Zdzisław Klukowski, prof. UP we Wrocławiu POLSKI CUKIER Nr 3/2018(32) 27

28 PO STRONIE PLANTATORA Zaprawy nasienne w buraku cukrowym stan obecny Wdniu 27 kwietnia 2018 roku Unia Europejska wprowadziła rozporządzenia nr 2018/783, 2018/784 oraz 2018/785 zakazujące wszystkich polowych zastosowań imidachloprydu, chlotianidyny oraz tiametoksamu. Oznacza to, że już w przyszłym sezonie siewnym środki chemicznej ochrony roślin zawierające którąkolwiek z wyżej wymienionych substancji czynnych nie będą dopuszczone do użycia. W konsekwencji nasiona buraka oferowane Plantatorom przez firmy nasienne nie będą zaprawiane preparatami zawierającymi neonikotynoidy. 2 1 Fot. 1. Błyszczka jarzynówka Fot. 2. Pchełka burakowa Rozporządzenia zabraniają wprowadzania do obrotu, sprzedaży i stosowania nasion zaprawianych środkami ochrony roślin zawierającymi trzy wymienione powyżej substancje (z wyjątkiem do zastosowania w trwałych uprawach szklarniowych). Komisja Europejska przy ocenie ryzyka sposobów stosowania neonikotynoidów w uprawach rolniczych brała pod uwagę raport Europejskiego Urzędu ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA), w którym stwierdzono szkodliwość tych substancji dla organizmów żywych. Istotną kwestią był niekorzystny wpływ na pszczoły, których masowe wymieranie na całym świecie związane jest właśnie z powszechnym zastosowaniem neonikotynoidów w rolnictwie. Wprowadzone zakazy będą miały szczególny wpływ na uprawę buraka cukrowego, który podzielił tym samym los między innymi rzepaku jarego, w uprawie którego UE już w roku 2013 wstrzymała stosowanie zapraw nasiennych z tej grupy chemicznej. Stanowisko naszego kraju przed głosowaniem było takie, że w Polsce neonikotynoidy nie będą stosowane z wyjątkiem buraka cukrowego. Argumentem na korzyść buraka miał być fakt, że nie są to rośliny miododajne, ponieważ nie kwitną przed zbiorem. W głosowaniu krajów członkowskich UE 16 z nich opowiedziało się za wprowadzeniem zakazu, 4 kraje zagłosowały przeciwko wprowadzeniu, natomiast 8, w tym także Polska, wstrzymało się od głosu. Efektem głosowania są wspomniane unijne rozporządzenia. Pomimo przedstawiania przez opinię publiczną w niekorzystnym świetle decyzji o uchyleniu unijnego zakazu stosowania neonikotynoidów w uprawie rzepaku Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi przychylił się do wniosku Krajowego Związku Plantatorów Buraka Cukrowego i decyzją z dnia 25 października br. zezwolił na wprowadzenie do obrotu w uprawie buraka cukrowego w okresie od dnia 8 stycznia 2019 r. do dnia 7 maja 2019 r. preparatów: Montur Forte 230 FS, oraz Cruiser 600 SB. Dzięki derogacji w sezonie siewnym 2019 Plantatorzy mają możliwość zakupu i wysiewu nasion zaprawionych środkami zawierających w swoim składzie neonikotynoidy. Zaprawianie nasion dopuszczonymi preparatami jest obwarowane szczególnymi względami bezpieczeństwa mającymi zminimalizować ryzyko negatywnego oddziaływania neonikotynoidów na środowisko. Nasiona mogą zostać zaprawione wyłącznie przez podmioty posiadający certyfikat Europejskiej Gwarancji Jakości Zaprawiania Nasion (ESTA). Zużycie środków i efekty ich stosowania będą monitorowane przez KZPBC. Również Plantatorzy muszą mieć świadomość, że w celu uniemożliwienia obrotu nielegalnie zaprawionymi nasionami droga łańcucha zaopatrzenia w materiał siewny będzie ściśle przestrzegana przez producentów cukru. W kolejnych latach wykorzystanie neonikotynoidów w uprawach rolniczych będzie zabronione. W Polsce zarejestrowanych jest 8 insektycydów do zaprawiania nasion buraka cukrowego. W tej grupie tylko jeden środek nie zawiera w swoim składzie neonikotynoidów. (Tab. 1). Po dokonaniu zmian w obowiązujących Tab. 1 Zaprawy nasienne do ochrony buraka cukrowego Nazwa środka Substancja czynna Cruiser 70 WS timatoksam (N) Cruiser SB 600 FS timatoksam (N) Force 20 CS teflutryna (P) chlotianidyna (N) Janus 180 FS beta-cyflutryna (P) chlotianidyna (N) Janus Forte 280 FS beta-cyflutryna (P) imidachlopryd (N) beta-cyflutryna (P) Montur Forte 230 FS imidachlopryd (N) chlotianidyna (N) Mundus 380 FS beta-cyflutryna (P) Nuprid 600 FS imidachlopryd (N) N nikotynoid, P - pyretroid 28

29 PO STRONIE PLANTATORA 3 zezwoleniach do wykorzystania pozostanie tylko ten jeden preparat, którego substancją czynną jest teflutryna (pyretroid) o działaniu gazowym, odstraszający szkodniki glebowe. Substancja ta na rynku oferowana jest łącznie z tiametoksamem (neonikotynoid) co zapewnia odpowiedną ochronę siewek buraka. Obecnie nie ma alternatywy dla dotychczas stosowanych preparatów, natomiast zaprawianie nasion środkami zawierającym jedynie pyretroid może w niewystarczającym stopniu chronić siewki w okresie kiełkowania i początkowej fazie wzrostu. Jest 4 to czas, w którym buraki są szczególnie narażone na uszkodzenia od szkodników glebowych takich jak: pędraki, drutowce czy drobnica burakowa. Obawy te potwierdzają również wyniki doświadczenia porównawczego Działu ds. Agrotechniki KSC S.A., w którym corocznie oceniana jest skuteczność działania dostępnych na rynku zapraw insektycydowych (Wykres 1). Aktualnie populacja agrofagów znajduje się poniżej progu szkodliwości i nie stanowi zagrożenia dla plantacji. Jednak w przyszłości na skutek Wyszczególnienie Preparat Ilość wprowadzanej substancji czynnej g/1 ha 1,15 j.s./ha Montur Forte 230 FS 26,5 1,15 j.s./ha Force Magna 23,0 I zabieg 1 l/ha Pyrinex 480 EC 480,0 II zabieg 0,3 l/ha Sherpa 100 EC 30,0 III zabieg 1 l/ha Pyrinex 480 EC 480,0 Razem I-III 990,0 Fot. 3. Śmietka burakowa Fot. 4. Mszyca trzmielinowo-burakowa zaniechania stosowania zapraw nasiennych w zależności od zaistniałych warunków klimatycznych gradacje szkodników mogą w poważnym stopniu zagrozić plantacjom buraka cukrowego. W uproszczeniu można powiedzieć, że działanie profilaktyczne zapraw będzie z konieczności zastąpione działaniem interwencyjnym Tab. 2. Porównanie ilości pestycydów wprowadzanych do uprawy w postaci oprysków ochronnych. Porównując te dwa sposoby aplikacji środka: zaprawianie nasion oraz przykładowy program ochrony należy podkreślić, że zaprawianie nasion buraka cukrowego jest elementem ściśle kontrolowanego procesu otoczkowania, BTS 2160 SŁODKA Z NATURY Odporność na rizomanię Najwyższy poziom cukru biologicznego 105% wzorca* Wysoka polaryzacja 19,1%* Wysokie i stabilne plony niezależnie od warunków pogodowych * średnia z dwóch lat - doświadczenia rejestracyjne COBORU BETASEED. SIMPLY DIFFERENT. POLSKI CUKIER Nr 3/2018(32) 29 bądź na bieżąco z nowościami

30 PO STRONIE PLANTATORA Wykres 1. Wyniki doświadczenia skuteczności działania zapraw insektycydowych % uszkodzonych roślin Uszkodzenia powodowane przez agrofagi średnia z lat Montur Forte 230 FS Force 20 CS Nuprid 600 FS Cruiser 70 WS Force Magna Kontrola Pchełka burakowa Śmietka burakowa Mszyce 5 Fot. 5. doświadczenie insektycydowe (porównanie skuteczności zapraw). co pozwala eliminować ryzyko niewłaściwego stosowania zapraw nasiennych. Stosowanie preparatów nalistnych pociąga za sobą wzrost ryzyka dotyczącego właściwego doboru środków, bezpieczeństwa i higieny w pracy ze środkami chemicznymi (stosowanie preparatów fosforoogrganicznych), kwestii technicznych wykonania oprysku, a także przestrzeganie właściwej pory dnia wykonania zabiegu. Ponadto powierzchnia oddziaływania preparatu oraz ilość substancji aktywnej wprowadzanej do uprawy jest znacznie większa (Tab. 2). Wykonywanie kilkukrotnych oprysków zwiększy również nakłady, które mają wpływ na opłacalność uprawy. Biorąc pod uwagę powyższe trudno oprzeć się wrażeniu, że rolnicy zmuszani są zrobić krok wstecz w technologii ochrony buraków. Również w przypadku preparatów nalistnych Komisja Europejska rozważa ograniczanie stosowania dimetoatu oraz betacyflutryny. Gdyby do tego doszło lista zarejestrowanych preparatów zostanie bardzo ograniczona. Krajowa Spółka Cukrowa S.A. posiada w swojej ofercie również preparaty insektycydowe. W tabeli nr 3 zaznaczono, które substancje aktywne mogą w przyszłości zostać wycofane. Oprócz insektycydów plany Komisji Europejskiej dotyczące wycofywania substancji aktywnych obejmują również herbicydy oraz fungicydy w tym kluczowe z punktu widzenia ochrony buraków substancje, takie jak: fenmedifam, desmedifam, a także wybrane triazole. Zgodnie z ekspertyzą przygotowaną na zlecenie Polskiego Stowarzyszenia Ochrony Roślin1) wycofanie wszystkich wskazanych przez KE substancji aktywnych z buraka cukrowego może doprowadzić do wzrostu kosztów nawet o 17% i spowodować stratę plonu w granicach 30-70%. 1) Ekspertyza: Skutki potencjalnego wycofania wybranych substancji czynnych dla upraw polowych i sadowniczych w Polsce (Poznań-Warszawa, styczeń 2016 r) Tab. 3 Insektycydy nalistne w uprawie buraka cukrowego w ofercie KSC S.A. Insektycydy nalistne Substancja aktywna Zwalczane szkodniki Dawka na 1 ha Bulldock 025 EC beta-cyflutryna* Pchełka burakowa 0,2 I Danadim 400 EC dimetoat* Mszyca trzmielinowo-burakowa 0,6 l Markiz 400 EC dimetoat* Mszyca burakowa 0,5 I Ortus 05 SC fenpiroksymat Przędziorek chmielowiec 1,5 1,8 l Proteus 110 OD tiachlopryd deltametryna Szkodniki gryzące (szarek komośnik) i kłująco-ssące 0,5 0,75 l Pyrinex 480 SC Chloropiryfos Śmietka Ćwiklinka pchełka burakowa 1,0 I Sherpa 100 EC cypermetryna Drobnica, pchełka, mszyca trzmielinowo burakowa, rolnice *- substancje aktywne przewidziane do usunięcia z ochrony roślin Tabela 4. Progi ekonomicznej szkodliwości Szkodnik Próg szkodliwości Termin obserwacji szkodnika Drutowce 5 8 osobników/m 2 Od początku okresu wegetacji Gąsienice rolnic 6 osobników/m 2 Od początku okresu wegetacji do sierpnia Mątwik burakowy 500 jaj i larw/100 g gleby Od początku do końca okresu wegetacji Pędraki 5 6 osobników/m 2 Od początku okresu wegetacji Pchełka burakowa obecność chrząszczy lub uszkodzeń na roślinach,w warunkach sprzyjających dalszemu uszkadzaniu buraków Od wschodów do fazy 2 liści Śmietki (w rejonach, w których więcej niż jedno pokolenie wyrządza duże szkody) Śmietki (dla pozostałych regionów) Mszyca trzmielinowo burakowa 4 jaja lub miny na roślinę w fazie dwóch liści właściwych (BBCH 12) 8 jaj lub min na roślinę w fazie czterech liści właściwych (BBCH 14) 20 jaj lub min na roślinę w fazie cześciu liści właściwych (BBCH 16) 4 jaja lub miny na roślinę w fazie dwóch liści właściwych (BBCH 12) 16 jaj lub min na roślinę w fazie czterech liści właściwych (BBCH 14) co najmniej 15% zasiedlonych roślin 0,3 I Od wschodów do fazy 8 liści Od wschodów do fazy 8 liści Od fazy 4 liści Drobnica burakowa 20% opanowanych roślin Od wschodów do fazy 4 liści Gąsienice błyszczek 8 10 osobników/m 2 Od przełomu czerwca i lipca Źródło: Metodyka integrowanej ochrony buraka cukrowego i pastewnego dla producentów, IOR, Poznań 2012 Plantatorzy przy planowaniu ochrony plantacji niezależnie od zagrożenia, są zobligowani do stosowania zasad integrowanej ochrony roślin oraz dobrych praktyk rolniczych. Już od przyszłej wiosny konieczne będzie przeprowadzanie częstszych lustracji buraków pod kątem nasilenia występowania agrofagów. W podjęciu decyzji o zabiegu chemicznym pomocą służy tabela z określonymi progami szkodliwości opracowana przez Instytut Ochrony Roślin (Tab. 4). J Szymon Simiński, Dział ds. Agrotechniki Zdjęcia: Dział ds. Agrotechniki 30

31 PO STRONIE PLANTATORA TUR POLSKI CUKIER Nr 3/2018(32) 31

32 PO STRONIE PLANTATORA Zbiór i przechowalnictwo buraka cukrowego Kilka uwag i przypomnień Do tej pory mamy piękną pogodę, która sprzyja wegetacji buraka cukrowego. Jednakże, klimat śródziemnomorski w jakim się znajdujemy, może przynieść różne niespodzianki pogodowe. Opady deszczu, śniegu czy też niskie ujemne temperatury, występujące wcześniej niż się spodziewaliśmy, mogą utrudnić lub nawet uniemożliwić zbiór korzeni. Doświadczeni ostatnim, bardzo trudnym sezonem (kampania 2017/18), powinniśmy przygotować się na trudne warunki klimatyczno-glebowe, których nie możemy wykluczyć, po prostu dmuchamy na zimne. 1 Bardzo istotny i najtrudniejszy etap w technologii uprawy buraka cukrowego, to zbiór. Najwięcej strat i uszkodzeń korzeni może wystąpić w tym czasie. Dlatego przed rozpoczęciem zbioru, należy bezwzględnie sprawdzić stan techniczny wszystkich podzespołów wyorywująco-czyszczących kombajnu (uszkodzone czy zużyte części wymieniamy na nowe!). O jakości usługi nie tylko przy wykopkach decyduje przede wszystkim staranność pracy operatora i właściwa obsługa sprawnego technicznie kombajnu. Plantator wspólnie z operatorem kombajnu, powinni kontrolować jakość wykonywanej usługi i na bieżąco eliminować nieprawidłowości. Powyższe warunki możliwe są do uzyskania podczas zbioru nowoczesnymi, samojezdnymi kombajnami sześcio i więcej rzędowymi. W maszynach tych istnieje nieograniczona możliwość rozbudowy zespołów roboczych oraz wyposażenia ich w automatyczne układy kontrolno- -sterujące, pozwalające zwiększyć precyzję ogławiania, wyorywania i doczyszczania korzeni buraka cukrowego. Jednak, należy pamiętać, że straty w trakcie zbioru uzależnione są w dużej mierze od przygotowania agrotechnicznego plantacji buraka cukrowego od wiosny do jesieni: wyrównana orka jesienna i wiosenna uprawa przedsiewna jednakowy rozstaw międzyrzędzi równomierny wysiew nasion w rzędzie brak pędów nasiennych (pośpiechy, burakochwasty) brak uciążliwego zachwaszczenia (rzepak, komosa itp.). Ponadto, stosując jednoetapowy zbiór samojezdnym wielorzędowym kombajnem unikamy: niszczenia struktury gleby (niskociśnieniowe szerokie opony, psi chód przesuniecie osi względem siebie) zaangażowania własnego czasu i sprzętu niszczenia korzeni podczas formowania pryzmy. Z roku na rok zmniejszają się straty wykopkowe. Do niedawna 6 czy 8 % strata korzeni była normą. Obecnie, przy rygorystycznych wymaganiach agrotechnicznych, zadowalający poziom strat to 1 do maksymalnie 5%. Potwierdzają to wieloletnie wyniki z kontrolnych testów, prowadzonych przez Dział Agrotechniki KSC S.A. 2 3 Fot. 1. Precyzja w siewie to niższe straty wykopkowe. Fot. 2. Psi chód. Fot. 3. Takiego surowca nie przechowujemy! Plon korzeni o wysokiej zawartości cukru i niskiej zawartości melasotworów uzyskamy zbierając dojrzałe korzenie. Wykopki uznamy za dobrze wykonane, jeżeli: zrobimy to w krótkim i optymalnym terminie prawidłowo ogłowimy korzenie dokładnie oczyścimy je z ziemi zniwelujemy maksymalnie mechaniczne uszkodzenia korzeni wykopiemy cały, wyprodukowany na polu plon korzeni. Przechowalnictwo Przed rozpoczęciem skupu, inspektorzy wspólnie z przewoźnikiem i Plantatorem, ustalają optymalne na danym polu miejsce składowania surowca. Miejsce takie powinno zapewnić swobodny dojazd transportu samochodowego, doczyszczenie i załadunek surowca oraz wyjazd samochodów bez względu na panujące warunki pogodowe. Przy pryzmach należy pozostawić plac manewrowy dla ładowarek i transportu. Lokalizacja i parametry prawidłowo usypanej pryzmy: pryzmy usypujemy na skraju pola wzdłuż utwardzonej drogi teren lekko wzniesiony z możliwością odprowadzenia nadmiaru wody luźna warstwa ziemi pod pryzmą, co ułatwi podbieranie buraków miejsce składowania wyrównane, bez kolein 32

33 PO STRONIE PLANTATORA nie składujemy buraków przy drzewach, słupach i liniach energetycznych szerokość pryzmy nie szersza niż szerokość hederu ładowarki pryzmy foremne o wyrównanej powierzchni wszystkie buraki kopiemy i składujemy w pryzmie min. 3 do 5 dni przed planowanym odbiorem. Przy trwających powyżej trzech miesięcy kampaniach cukrowniczych, a taka zapowiada się w tym roku, część surowca musi być przechowywana u Plantatora. W zależności od warunków klimatycznych, rozpoczęcie składowania na późny odbiór (grudzień i styczeń), rozpoczyna się najczęściej w drugiej dekadzie listopada. Surowiec przeznaczony do dłuższego przechowywania w pryzmach, powinien być: w pełni dojrzały technologicznie bez chorób prawidłowo ogłowiony bez uszkodzeń mechanicznych minimalnie zanieczyszczony bez objawów przemarznięcia. utrudniają zbiór korzeni. Wszystkie pędy nasienne (pośpiechy i burakochwasty) wyrywamy i wynosimy z plantacji. Niestety, jak w każdym roku na plantacjach buraka cukrowego, poza chorobami liści (chwościk, plamistość liści itp.) uaktywniają się grzyby glebowe, powodujące choroby korzeni 4 buraka cukrowego. Dla przypomnienia, warunki sprzyjające infekcji grzybów żyjących w glebie to: wysoka temperatura powietrza (a taka była w tym sezonie) intensywne opady powodujące zastoiska wodne (również były w tym sezonie) duża wilgotność powietrza Oczywiście, że korzeni uszkodzonych przez patogeny, nie przechowujemy. Pamiętajmy, że przemarznięte i odtajałe buraki nie nadają się do przerobu! 5 Prace nad jakością surowca zaczynamy już rok wcześniej. Wymieszanie nawozów fosforowo-potasowych jesienną orką i wyrównanie pola, zapewnia prawidłowy rozwój korzeni. Jednakowe, długie korzenie, łatwiej się ogławiają, wyorują i są zdecydowanie mniej zanieczyszczone ziemią, co ułatwia ich przechowywanie. Wszystkie pędy nasienne (pośpiechy i burakochwasty) wyrywamy i wynosimy z plantacji. Wiosną, wyrównane pole, bez kamieni, precyzyjny siew, w pełni ochroniona plantacja przed chwastami, chorobami czy szkodnikami z pewnością przyczynią się do uzyskania jakościowo dobrego surowca. Należy pamiętać o pędach nasiennych i wtórnym zachwaszczeniu, które bardzo brak tlenu w glebie nadmierne jednorazowe wapnowanie niskie ph występowanie w płodozmianie kukurydzy podeszwa płużna. W takich warunkach, placowo, co jest cechą charakterystyczną, mogą pojawić się: zgnilizna korzeni (Aphanomyces), brunatna zgnilizna (Rhizoctonia) czy parch pierścieniowy (Actinomyces). W miarę rozwoju chorób, uszkodzona tkanka jest bardziej podatna na infekcję innych grzybów występujących w glebie. W konsekwencji na jednym korzeniu występuje wiele objawów różnych chorób. Oczywiście, że korzeni uszkodzonych przez patogeny, nie przechowujemy. Buraki cukrowe przeznaczone na późne dostawy, powinny rosnąć jak najdłużej, lecz w naszych warunkach klimatycznych nie później jak do połowy listopada. W dobie 6 7 Fot. 4. Długi palowy korzeń to niskie zanieczyszcznie. Fot. 5. Za szeroka pryzma powoduje duże straty. Fot. 6. Idealna lokalizacja przy drodze utwardzonej. Fot. 7. Tak było w sezonie POLSKI CUKIER Nr 3/2018(32) 33

34 PO STRONIE PLANTATORA Koszty poniesione na zakup agrowłókniny, rekompensuje wyższa cena za jakościowo lepszy surowiec Internetu, różnych prognoz pogodowych krótko czy długoterminowych, dużemu usprzętowieniu, jesteśmy w stanie wykopać buraki przed zamarznięciem ich na polu. Wykopki w trudnych warunkach, nawet najnowocześniejszym sprzętem są utrudnione i przynoszą dużo strat. Korzenie są uszkadzane mechanicznie, oklejone bardzo dużą ilością ziemi zwłaszcza na glebach gliniastych. To wszystko pogarsza jakość korzeni, które czasami jesteśmy zmuszeni przechować dłużej. Pamiętajmy, że przemarznięte i odtajałe buraki nie nadają się do przerobu! Przechowalnictwo to w większym lub mniejszym stopniu straty, na które Plantator, nie licząc warunków atmosferycznych, ma duży wpływ. Chodzi przede wszystkim o utrzymanie jakości surowca. W korzeniach chorych, zanieczyszczonych ziemią czy liśćmi, zachodzą zdecydowanie szybciej procesy biofizyczne, biochemiczne i fizjologiczne, prowadzące do degradacji surowca (ubytek masy, spadek zawartości cukru, choroby, wzrost melasotworów, itp.). Kiedy okrywamy surowiec w pryzmach? przed przymrozkami przed opadami śniegu. Właściwie uformowane pryzmy zdecydowanie łatwiej okryć włókniną, poprzecznie lub wzdłuż. Zalety okrywania wzdłuż to łatwość zakładania, zdejmowania, składania i magazynowania okrywy, którą można użyć w kolejnych latach. Włókninę zabezpieczamy przed zerwaniem workami z piaskiem, balotami słomy, oponami itp. Włóknina stabilizuje temperaturę wewnątrz pryzmy, spowalnia procesy życiowe w korzeniach, co przekłada się na niższy ubytek masy korzeni i zawartości cukru. Dobrze zabezpieczona pryzma to dokładnie przykryty jej wierzchołek, boki i podstawa. Konieczność okrywania pryzm należy uzgodnić z pracownikami działu surowcowego Oddziału. Koszty poniesione na zakup agrowłókniny, rekompensuje wyższa cena za jakościowo lepszy surowiec. Czego nie robimy, dla przypomnienia, kilka najczęściej popełnianych błędów podczas okrywania pryzm: zakładki włókniny założone pod wiatr, od strony najczęściej wiejących niezabezpieczona włóknina przy podstawie pryzmy nieokryte w całości boki czy wierzchołki pryzmy włóknina przysypana ziemią przy podstawie pryzmy (przymarzanie ziemi i włókniny). Korzyści dla Plantatora i Producenta cukru wynikające z prawidłowo usypanej i zabezpieczonej pryzmy to: czyściejszy surowiec przeschnięta ziemia łatwiej się osypuje mniejsze obciążenie taboru transportowego zbędnym balastem, jakim jest ziemia mniejsze straty masy korzeni i zawartości cukru zdrowe, nieporośnięte korzenie. 11 Fot. 8. Źle zabezpieczona włóknina. Fot. 9. Pryzma prawidłowo zabezpieczona agrowłókniną. Fot. 10. Taki surowiec przechowa sie dobrze. Fot. 11. Zdecydowanie zła lokalizacja. Surowiec przeznaczony do odbioru pod koniec listopada, w grudniu czy styczniu, jest narażony na oddziaływanie niekorzystnych warunków pogodowych (deszcz, śnieg, mróz), dlatego powinien być zabezpieczony, jeżeli zaistnieje taka konieczność. Ta ochrona to przepuszczająca powietrze agrowłóknina, której wentylacyjne właściwości przeciwdziałają gromadzeniu się nadmiernej ilości wody, co zmniejsza ryzyko rozwoju chorób grzybowych. Technologię zbioru i przechowalnictwa należy uznać za dobre, jeżeli pozyskano w etapie wykopków cały plon korzeni prawidłowo ogłowionych, nieuszkodzonych, zdrowych i czystych, z którego w cukrowni wydobędzie się dużo, bardzo dobrej jakości cukru. Przestrzeganie powyższych zasad w praktyce, zapewne przyczynią się w dużym stopniu do uzyskania bardzo dobrego pod względem ilości i jakości surowca, co z pewnością przełoży się na zwiększony zysk Plantatora. J Janusz Kacprzyński 34

35 PO STRONIE PLANTATORA POLSKI CUKIER Nr 3/2018(32) 35

36 PO STRONIE PLANTATORA Warsztaty Polowe w Starym Brześciu dniu 12 września odbyły się IX warsztaty poświęcone uprawie buraka cukrowego. Na terenie Zespołu Szkół Centrum Kształcenia Rolni- W czego im. Jadwigi Dziubińskiej w Starym Brześciu licznie zgromadzili się Plantatorzy buraka cukrowego, młodzież ze szkół rolniczych oraz wszyscy zainteresowani poszerzaniem wiedzy teoretycznej i praktycznej z zakresu uprawy buraka cukrowego i nie tylko. przed pochopnym pozbywaniem się akcji Polskiego Cukru. Po części wykładowej uczestnicy zostali zaproszeni do zwiedzania plantacji demonstracyjnej. Piękna pogoda tego dnia zachęcała do lustracji kolekcji odmian i wystawy nowoczesnych maszyn rolniczych w tym również służących do zbioru buraków cu- Tradycyjnie w warsztatach uczestniczyli także przedstawiciele Krajowej Spółki Cukrowej S.A.: Prezes Zarządu Krzysztof Kowa oraz Członek Zarządu Janusz Stachowiak, Dyrektor Departamentu Surowcowego Artur Majewski i Z-ca Dyrektora Departamentu Surowcowego Andrzej Sypka oraz Z ca Dyrektora ds. Surowcowych Oddziału Cukrownia Kruszwica Marcin Łukomski. Związki Plantatorskie reprezentowali: Prezes Krajowego Związku Plantatorów Buraka Cukrowego Krzysztof Nykiel oraz współgospodarze spotkania w Starym Brześciu Prezesi Brzesko-Kujawskiego Związku Plantatorów Buraka Cukrowego przy Cukrowni Kruszwica: Andrzej Nowakowski oraz Piotr Wysota. Obecni byli również przedstawiciele lokalnych władz samorządowych oraz szerokie grono naukowe pracowników państwowych instytutów badawczych. Warsztaty otworzył i zaproszonych gości powitał obejmujący stanowisko nowy Dyrektor Szkoły Pan Kazimierz Rojewski. W części seminaryjnej prelegenci omówili następujące tematy: Nawożenie buraka cukrowego Radosław Witczak, K+S, Drony Inaczej - Paweł Wrzesiński, AG Drones Odmiany buraka tolerancyjne na nicienie mgr Piotr Ledochowski Dział s. Agrotechniki, Krajowa Spółka Cukrowa S.A., Nawożenie jesienne - dr hab. inż. Mirosław Nowakowski, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin - PIB o/bydgoszcz, Nowe zagrożenia w uprawie buraka cukrowego - dr inż. Dariusz Górski Instytutu Ochrony Roślin PIB Terenowa Stacja Doświadczalna w Toruniu. Ponadto przedstawiciele KSC S.A. i ZPBC poruszyli aktualne kwestie związane z uprawą buraków i produkcją cukru. Dyrektor Artur Majewski omówił aktualną sytuację obszaru surowcowego Spółki w pryzmacie rozpoczynającej się kampanii cukrowniczej 2019/20, natomiast Prezes Zarządu Krajowej Spółki Cukrowej S.A. Pan Krzysztof Kowa zapewnił zgromadzonych o stabilnej kondycji Spółki i jej dobrym przygotowaniu na okres niesprzyjającej obecnie sytuacji na światowym rynku cukru. Prezes KZPBC Krzysztof Nykiel zwrócił uwagę na kwestię zakazu stosowania neonikotynoidów, a co za tym idzie wycofanie zapraw insektycydowych w buraku cukrowym. Przestrzegł także akcjonariuszy krowych. Uczestnicy chętnie odwiedzali pawilony Grupy Kapitałowej KSC S.A, a także zaproszonych wystawców z firm nasiennych, nawozowych i chemicznych. Zaprezentowano doświadczenia nawozowe prowadzone przez IHAR-PIB o/bydgoszcz oraz IOR-PIB TSD w Toruniu. Zwiedzający licznie uczestniczyli w pokazie pracy maszyn, między innymi agregatu uprawowo-siewnego w technologii strip-till oraz nowoczesnego opryskiwacza polskiej produkcji wykonanego przez firmę z siedzibą Brześciu Kujawskim. Spotkanie cieszyło się dużym zainteresowaniem wśród Plantatorów. Szczególnie polowa część z możliwością praktycznego sprawdzenia nowinek technicznych i wymianą opinii z fachowcami. Po zakończeniu oficjalnej części wszyscy uczestnicy zostali zaproszeni na posiłek przygotowany przez uczniów kształcących się na kierunku żywienia i gastronomii. Organizatorzy zadbali również o miłą oprawę muzyczną. J Szymon Simiński 36

37 PO STRONIE PLANTATORA POLSKI CUKIER Nr 3/2018(32) 37

38 38 PO STRONIE PLANTATORA

39 ARTYKUŁ SPONSOROWANY Polska hodowla buraka cukrowego - tradycja i nowoczesność Najważniejszym zadaniem hodowli roślin jest dostarczanie rolnictwu postępu biologicznego, którego realnym produktem są nowe - wydajniejsze odmiany, bardziej plenne i lepsze jakościowo. Wielkość i tempo wdrażania postępu biologicznego do programów hodowlanych uwarunkowany jest licznymi czynnikami tj.: wiedza o genetycznych podstawach procesów i zjawisk związanych z ulepszaniem roślin uprawnych, wykorzystanie w hodowli metod i technologii opartych na najnowszych osiągnięciach z zakresu biologii i genetyki, właściwy dostęp do informacji oraz odpowiednio wysoki poziom finansowania. Kutnowska Hodowla Buraka Cukrowego dążąc do zwiększenia nowoczesności usług opartych na wiedzy w styczniu 2018 roku rozpoczęła realizację projektu badawczego pt. Uzyskanie odmiany buraka 1 cukrowego o spiramidyzowanych genach odporności na rizomanię (Rz1/Rz2), mątwika burakowego i chwościka buraka w oparciu o prowadzenie selekcji metodami biotechnologicznymi w ramach wsparcia ze strony Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Pomysł powstał w oparciu o dotychczasowe doświadczenie pracowników Spółki i stanowi ogromną szansę dla rozwoju Firmy. Bezpośrednim efektem Projektu będzie wprowadzenie na rynek nowych odmian buraka cukrowego, które mają odznaczać się wysokimi wartościami gospodarczymi oraz odpornościami na najgroźniejsze patogeny buraka. W ramach Projektu zaplanowano nawiązanie ścisłej współpracy z dwoma instytucjami naukowo-badawczymi. W otwartym konkursie wyłonione zostały dwie polskie firmy: NEXBIO oraz Uniwersytet Rolniczy w Krakowie. Placówki te na bazie wyprowadzonych przez KHBC populacji mapujących wykonają wysokoprzepustowe genotypowanie dostarczonych materiałów, 2 3 a po wybraniu najlepszych markerów skonwertują je w celu opracowania technologii diagnostycznego genotypowania typu SNP (ang. Single Nucleotide Polymorphism) Laboratorium KHBC w Straszkowie- produkcja linii homozygotycznych in vitro Analiza próbek DNA w laboratorium firmy Nexbio Siedziba KHBC Sp.z.o.o. i Dział Hodowli w Straszkowie roślin buraka cukrowego. Na tej podstawie nowo powstałe odmiany będą charakteryzowały się obecnością w genomie korzystnego wariantu allelicznego reprezentującego piramidę genów odporności na najważniejsze choroby. Zaproponowane metody są bezpieczne dla środowiska, gdyż oparte na ukierunkowanej analizie DNA, nie mają nic wspólnego z metodami tzw. inżynierii genetycznej i GMO. Kumulacja tylu efektywnych genów odporności w jednym genotypie uzyskana metodami tradycyjnymi byłaby w przypadku buraka cukrowego procesem hodowlanym bardzo długotrwałym (do 25 lat), pracochłonnym i bardzo kosztownym. Wymagałaby przeprowadzenia wielokrotnych krzyżowań zbieżnych oraz wstecznych, jak również wieloletniej selekcji. Całość tych prac można znacząco skrócić i usprawnić. Wystarczy, że w trakcie programu hodowlanego właściwie wykorzystane zostaną techniki z zakresu biotechnologii tj.: markery molekularne umożliwiające zwiększenie efektywności selekcji poprzez świadomy i monitorowany transfer genów (MAS, ang. Marker-Assisted Selection) oraz dobór komponentów rodzicielskich posiadających odpowiednie geny odporności w stanie homozygotycznym - dzięki kulturom in vitro i produkcji linii podwojonych haploidów (tzw. linie DH Doubled Haploids). Zaproponowana w Projekcie metodologia nie zastąpi w całości dotychczasowych schematów hodowlanych. Spowoduje natomiast istotne przyspieszenie czasu potrzebnego do wprowadzenia nowych odmian na rynek. Wykorzystanie w hodowli narzędzi umożliwiających przyspieszenie cyklu hodowlanego będzie miało także wymiar społeczny, a mianowicie utworzenie w Firmie nowych miejsc pracy dla biologów i biotechnologów. Ostatecznie wykorzystanie innowacyjnych rozwiązań powstałych w ramach Projektu (w tym utworzenie własnego laboratorium analiz molekularnych) przyczyni się do zwiększania konkurencyjności KHBC względem światowych hodowli. Bezpośrednimi odbiorcami tych efektów będą przede wszystkim plantatorzy. Poprzez projekty badawcze (prace B+R) tylko w latach Spółka uzyskała granty finansowe na kwotę ponad 7,5 mln zł. KHBC cały czas dynamicznie się rozwija, również dzięki współpracy z Krajową Spółką Cukrową oraz wzrostowi świadomości rolników, którzy coraz częściej sięgają po nasiona najwyższej jakości polskiej hodowli. J Dr inż. Kamila Kozak-Stankiewicz POLSKI CUKIER Nr 3/2018(32) 39

40 PO GODZINACH Dożynki gminne w Mścicach połączone były z obchodami 60-lecia PZZ Stoisław. Przedsiębiorstwo Zbożowo - Młynarskie PZZ w Stoisławiu S.A. to jeden z największych zakładów młynarskich w Polsce. Funkcjonuje od 1958 roku i zatrudnia obecnie 130 osób. Od początku swojej działalności zajmuje się skupem i przetwarzaniem zbóż. Obecnym właścicielem przedsiębiorstwa jest Krajowa Spółka Cukrowa S.A. Prezesem przedsiębiorstwa od 5 lat jest Pan Mirosław Narojek. Było kolorowo, smacznie i wesoło. Po zakończeniu oficjalnej części uczestnicy dożynkowego święta bawili się znakomicie podczas występów lokalnych zespołów folklorystycznych. Gwiazdą wieczoru był zespół B-QLL. Zebranych zachwycił też pokaz tańca świetlnego oraz pokaz laserowy połączony z fireshow. Dożynkowa zabawa plenerowa trwała do białego rana. W trakcie uroczystości z okazji obchodów 60-lecia PZZ Stoisław wręczono wyróżnienia osobom, które swoją postawą i zaangażowaniem mogą być wzorem do naśladowania dla innych. W elewatorach w Stoisławiu przerabia się codziennie ok. 900 ton zbóż, produkując wszystkie możliwe gatunki mąki, kasz i płatków. Z ziarna pszenicy i żyta otrzymuje się 12 typów mąki, z ziarna jęczmienia, 4 rodzaje kasz, płatki jęczmienne, bardzo popularne płatki owsiane górskie, kaszę gryczaną prażoną, a ponadto przy przemiale pszennym uzyskuje się kaszę mannę, która po dalszej obróbce hydrotermicznej znana jest na rynku jako kasza manna błyskawiczna. Młyny w Stoisławiu są także producentem pszennych i owsianych otrębów spożywczych. Dożynki odbyły się 8 września br. przy Domu Ludowym. Program dożynek był bardzo bogaty i obfitował w wiele niespodzianek. Całość rozpoczęła się dziękczynną Mszą Św. w kościele Parafialnym pw. Św. Antoniego Padewskiego w Mścicach. Gospodarze dożynek Wójt Gminy Będzino Henryk Broda i Prezes PZZ Stoisław Mirosław Narojek podzielili chleb wśród zgromadzo- nych. Rozstrzygnięto konkurs na najpiękniejszy wieniec dożynkowy. Spółka PZZ Stoisław wystawiła efektowne stoisko, na którym prezentowała swoje produkty oraz rozdawała odwiedzającym okolicznościowe gadżety. Ponadto Młyny Stoisław przygotowały wiele atrakcji m.in. pokaz pieczenia chleba oraz kulinarne show. Potrawą jaką przygotował kucharz dla wszystkich zebranych gości dożynkowych było kaszotto, które jest swojskim kuzynem znanego włoskiego risotto lecz jak sama nazwa wskazuje, jego bazą jest kasza a nie ryż. I) W kategorii WZOROWY PRACOWNIK wyróżnienia otrzymali: 1. Mirosława Kaczyńska emerytka Dyrektor Finansowy Główna Księgowa 2. Danuta Szczerbatko emerytka Dyrektor Finansowy Główna Księgowa 3. Janusz Wanda emerytka Kierownik Działu Surowcowego 4. Józef Orłowski Z-ca Kierownika Młynów 5. Zbigniew Sikorski Kierownik Kotłowni 6. Włodzimierz Maciejewski Kierownik Magazynu Zbożowego 7. Ewa Szalonkiewicz Z-ca Głównego Księgowego 8. Józef Sawko emeryt Starszy Specjalista ds. Technologii i Kontroli Jakości 9. Elżbieta Symczyk St. Spec. ds. Kadr i Płac 10. Władysława Lechocińska - Specjalista ds. Handlowych 11. Iwona Smolka specjalista ds. IT 12. Anna Musiał - Specjalista ds. Handlowych 13. Sabina Szalawska Specjalista ds. Obsługi Zarządu 14. Grzegorz Sztulc Kierowca Samochodu Osobowego 15. Ewa Komorowska emerytka - Robotnik Pomocniczy - Sprzątaczka 16. Bogusław Piechota Nadmłynarz 17. Stanisław Bąska Nadmłynarz 18. Andrzej Krawiec Magazynier, Kierownik Zmiany 19. Marek Kamiński St. Młynarz Zmianowy 20. Stanisław Zakrzewski - St. Młynarz Zmianowy 21. Henryk Balcerzak St. Młynarz Zmianowy 22. Janusz Siedlarz - Starszy Spichrzowy Zmianowy 23. Stanisław Izydorczyk - Starszy Spichrzowy Zmianowy 24. Stanisław Budziałowski emeryt Starszy Ślusarz 40

41 PO GODZINACH II) W kategorii dostawców zbóż wyróżnienie ZASŁUŻONY ROLNIK przyznano: 1) Skrzypczak Mieczysław 2) Kuligowski Kazimierz 3) Andrusiewicz Adrianna w zastępstwie Dyr. OHZ Andrzej Wandel 4) Fryczkowski Zygmunt 5) Rymaszewski Wojciech 6) Malesiński Grzegorz 7) Kelm Tomasz 8) Prończuk Wiesław 9) Piechota Andrzej 10) Kawecka Jolanta 11) Turowski Piotr III) W kategorii odbiorców produktów Spółki wyróżnienie ZASŁUŻONY PARTNER wręczono: 1) Urszula, Andrzej Mielnik Kołobrzeg 2) Wacław Chodkowski Koszalin 3) Jan Wodecki Będzino 4) Tadeusz Paczkowski Dobrzyca 5) Krzysztof Małecki Szczecinek 6) Tadeusz Jakubowski Sławno 7) Janusz Kaliszczak Koszalin 8) Jacek Rosiak Białogard J Anna Romanowska Polski Cukier Toruń z kolejnym sukcesem! Miło nam poinformować, że drużyna Polski Cukier Toruń po raz pierwszy w swojej historii wywalczyła Superpuchar Polski! To już trzecie trofeum wywalczone przez toruńskich koszykarzy na przestrzeni zaledwie kilku ostatnich miesięcy. Drużyna Polski Cukier Toruń zdobyła Puchar Polski, Superpuchar oraz brązowy medal w Energa Basket Lidze, najwyższej klasie rozgrywkowej koszykówki mężczyzn w Polsce W zaledwie cztery lata obecności w ekstraklasie Twarde Pierniki wywalczyły nie tylko znaczące trofea sportowe, ale także uzyskały miano Klubu Roku miasta Torunia (dwukrotnie w 2015 r. oraz w 2017r.), a koszykarze Polskiego Cukru Toruń zdobyli tytuły najlepszych sportowców i osób medialnych, otwartych na akcje społeczne i integracyjne z mieszkańcami regionu. W bieżącym sezonie toruńscy koszykarze odwiedzili kilkanaście przedszkoli, szkół podstawowych oraz wiele szkół średnich z województwa kujawsko-pomorskiego. 29 września 2018 r. w Gnieźnie doszło do rywalizacji o Superpuchar Polski, w którym zmierzyły się drużyny Mistrza Polski - Anwil Włocławek oraz zdobywcy Pucharu Polski - Polski Cukier Toruń. Po niezwykle emocjonującej końcówce spotkania zwycięsko z boju wyszli koszykarze z grodu Kopernika, zdobywając po raz pierwszy w swojej historii ten prestiżowy tytuł. Klub Twarde Pierniki S.A. można prezentować jako modelowy przykład organizacji sportowej stawiającej na nieustanny rozwój, zarówno w sferze sportowej, organizacyjnej, edukacyjnej jak i społecznej. Kilka lat wytężonej pracy oraz długoletnie wsparcie ze strony Krajowej Spółki Cukrowej S.A. pozwoliły zbudować w Toruniu jeden z najsilniejszych klubów na koszykarskiej mapie Polski. Klub Twarde Pierniki stanowi kontynuację działań podmiotu, który pojawił się jako nowa inicjatywa sportowa w 2004 roku w Toruniu pod nazwą MMKS Pierniki. Początkowo toruńska drużyna koszykówki mężczyzn rywalizowała w III lidze, a po kilku latach awansowała do wyższej ligi. Od sezonu 2010/2011 sponsorem toruńskiej drużyny została Krajowa Spółka Cukrowa S.A., co znacznie wpłynęło na poziom sportowo-organizacyjny, a w efekcie umożliwiło kolejny awans. Wraz z dalszym rozwojem działalności Twardych Pierników, w 2014 roku klub otrzymał zaproszenie do najwyższej klasy rozgrywkowej w koszykówce mężczyzn. W pierwszym roku obecności w ekstraklasie drużyna Polskiego Cukru Toruń zajęła 9. miejsce, a już rok później zakwalifikowała się do fazy play-off i ostatecznie zakończyła rywalizację na 5. miejscu. Sezon 2016/2017 okazał się przełomowy. Drużyna Polski Cukier Toruń na swoje rozgrywki przyciągała masowo fanów koszykówki, osiągając rekordową frekwencję (w skali sezonu kibiców) kończąc sezon z tytułem Wicemistrza Polski. Natomiast ostatni sezon 2017/2018 zakończyła pasmem sukcesów: Polityka klubu skierowana jest także na rozwój młodzieży, która dzięki swojej pracy, zaangażowaniu i talentowi, będzie miała pierwszeństwo w rekrutacji do ekstraklasowego zespołu. Grupa młodzieżowa liczy ok. 300 przyszłych, bardzo perspektywicznych koszykarzy. Są to zawodnicy różnych kategorii wiekowych od krasnala (9-10 lat) do juniora starsze (17-19 lat) łącznie 12 grup młodzieżowych. Do oficjalnych rozgrywek pod patronatem Polskiego Związku Koszykówki zgłoszona jest zdecydowana większość młodych adeptów toruńskiego klubu, którzy osiągają wysokie wyniki sportowe zarówno w regionie, jak i w Polsce. W dalszej perspektywie rozwoju zamierzeniem klubu jest, utrzymanie wysokiego poziomu sportowego Drużyny Polski Cukier Toruń oraz promocja miasta jako atrakcyjne miejsce do uprawiania sportu - przede wszystkim dla zawodników krajowych. Trzon drużyny stanowią czołowi polscy koszykarze uzupełniani zawodnikami z młodszych roczników wchodzących w wiek seniorski ze szkolenia grup młodzieżowych klubu. Od 2017 roku dwóch toruńskich koszykarzy stanowi znaczących reprezentantów Polski - w bieżącym sezonie Karol Gruszecki uzyskał miano najbardziej wartościowego zawodnika Pucharu Polski, a Aaron Cel został zawodnikiem pierwszej piątki rozgrywek ligi sezonu 2017/2018. J Dział Marketingu POLSKI CUKIER Nr 3/2018(32) 41

42 PO GODZINACH Strucla jak makiem zasiał! Składniki Ciasto: 1 kg mąki pszennej marki Młyny Stoisław g świeżych drożdży 300 ml mleka 6 jajek 1 łyżka cukru marki Polski Cukier 120 g cukru pudru marki Polski Cukier 100 g masła Masa makowa: 2 opakowania gotowej masy makowej z bakaliami Przygotowanie Krok 1 zaczynamy od ciasta! Mleko podgrzewamy do temperatury 30 stopni, dodajemy drożdże i łyżkę cukru. Masło topimy i studzimy. Do miski wsypujemy mąkę w temperaturze pokojowej, dodajemy ostudzone masło, mleko z drożdżami, cukier, 5 roztrzepanych i zmieszanych jajek. Wyrabiamy ciasto drożdżowe przez około 15 minut tak, aby dobrze się napowietrzyło, do czasu aż będzie odchodziło od rąk. Przykrywamy ściereczką i odstawiamy w ciepłe miejsce do wyrośnięcia. Krok 2 zawijanie ciasta. Po wyrośnięciu ciasta dzielimy je na 4 części jedna część to jedna strucla. Ciasto równo rozwałkowujemy na grubość 5 mm oraz szerokość 30 cm (wymiar formy). Na cieście rozsmarowujemy masę makową i delikatnie zawijamy. Boki podkładamy pod spód. Strucla nie może zajmować więcej niż ¾ wysokości formy. Tak przygotowaną struclę w formie odstawiamy przykrytą ściereczką do wyrośnięcia na 40 minut. Krok 3 pieczenie! Wyrośniętą struclę smarujemy roztrzepanym jajkiem i wstawiamy do nagrzanego piekarnika (175 stopni) na około jedną godzinę. Sprawdzamy patyczkiem, czy ciasto jest upieczone w środku. CUKIER KRZEPI! konkurs Cukier Krzepi! to książka wydana w roku stulecia odzyskania niepodległości, to fascynująca opowieść o cukrownictwie w Polsce. Autorami książki są Magdalena Stokłosa i Aleksandra Wójcik. Patronat objął Minister Rolnictwa i Rozwoju Wsi Jan Krzysztof Ardanowski, natomiast partnerem projektu została Krajowa Spółka Cukrowa S.A. Dlaczego to właśnie w buraku cukrowym widziano ratunek dla polskiej kultury rolnej? Jakie zadanie miał do wykonania nad buraczanym polem samolot z biało-czerwoną szachownicą? Które gwiazdy II RP angażowały się w promocję spożycia białego kryształu? Książka opowiada o cukrownictwie przez pryzmat postaci i wydarzeń, które na stałe zapisały się w historii polskiego rolnictwa i narodowej kulturze. Zaprezentowano w niej niezwykle interesujące uję cie dziejów polskiego cukrownictwa, odbiegając od standardowego rekonstruowania podstawowych faktów i liczb. Już dziś Czytelnicy kwartalnika Polski Cukier mogą wygrać książki Cukier Krzepi!. Wystarczy odpowiedzieć na jedno pytanie, wysyłając zgłoszenie z dopiskiem Cukier Krzepi! na adres: konkurs@polski-cukier.pl Kto jest autorem sławnej przedwojennej reklamy "Cukier Krzepi"? Na odpowiedzi czekamy do 15 stycznia 2019 roku. 42

43 PO GODZINACH POLSKI CUKIER Nr 3/2018(32) 43

44