Sylabus przedmiotu / modułu kształcenia w roku 2015/2016

Transkrypt

1 Sylabus przedmiotu / modułu kształcenia w roku 2015/2016 Historia literatury polskiej: literatura dawna - Nazwa przedmiotu/modułu kształcenia: średniowiecze, renesans, barok History of polish literature: old literature - middle ages, Nazwa w języku angielskim: renaissance, baroque Język wykładowy: polski Filologia polska, przedmioty Kierunek studiów, dla którego przedmiot jest oferowany: podstawowe i kierunkowe Instytut Filologii Polskiej i Lingwistyki Stosowanej UPH, Zakład Jednostka realizująca: Polskiej Literatury Dawnej, Tradycji Kulturowej i Edytorstwa Rodzaj przedmiotu/modułu kształcenia (obowiązkowy/fakultatywny): obowiązkowy Poziom modułu kształcenia (np. pierwszego lub drugiego stopnia): pierwszego stopnia Rok studiów: I (pierwszy) Semestr: 1 (pierwszy) Liczba punktów ECTS: 5 Imię i nazwisko koordynatora przedmiotu: Założenia i cele przedmiotu: Symbol efektu W_01 W_02 Efekty kształcenia WIEDZA Prof. UPH dr hab. Antoni Czyż. Zajęcia prowadzi dr Marcin Pliszka Wprowadzenie i aplikacja pojęć z historii literatury oraz przedstawienie empatyczne 3 ważnych epok literatury polskiej. Terminologia z zakresu nauki o literaturze oraz poetyki opisowej i historycznej. Koncepcje literackości, w tym Stefanii Skwarczyńskiej. Pojęcia: literatura piękna, literatura stosowana. Najważniejsi twórcy polskiej literatury dawnej trzech epok: średniowiecza, renesansu i baroku. Arcydzieła oraz ważne historycznie utwory tych okresów. Swoistość epok: ich style oraz prądy. 1 Symbol efektu kierunkowego K_W01, K_W03, K_W11 K_W11, k_w12, W_03 Konteksty interdyscyplinarne epok literackich: historia idei, dzieje estetyki. K_W12, K_W16 UMIEJĘTNOŚCI U_01 Sprawność w zakresie analizy oraz interpretacji tekstu literackiego z zakresu epok dawnych od średniowiecza do baroku. K_U03 U_02 Rozumienie literatury i kultury dawnej w kontekstach ideowych i estetycznych. K_U08, K_U13 U_03 Rozpoznanie żywotnej tradycji epok dawnych oraz nawiązań do nich w kulturze polskiej. K_U11, KU_013 KOMPETENCJE SPOŁECZNE Student i absolwent dzięki temu wykładowi ma kompetencje oraz sprawności analityczne w odniesieniu do 3 epok dawnych kultury polskiej i europejskiego K_01 Zachodu. Jest hermeneutycznie wrażliwym młodym Polakiem, Europejczykiem, inteligentem. Wykłady (30 godz.), ćwiczenia (30 godz.), Forma i typy zajęć: konsultacje (20 godz. lub więcej) Wymagania wstępne i dodatkowe: Podstawowa znajomość najważniejszych kierunków i prądów poszczególnych epok kultury. K_K02, K_K03, K_K10 Samodzielne czytanie tekstów papierowych i elektronicznych. Znajomość komputera: Word, internet. Treści modułu kształcenia - przegląd do wyboru:

2 SPOTKANIE WSTĘPNE w ramach WYKŁADU: Dzieło literackie jako sensowny twór słowny. Uniwersalna koncepcja literatury Stefanii Skwarczyńskiej. Pojęcie literatury stosowanej. Metodologiczne podłoże wykładu. Badania interdyscyplinarne z zakresu: historii literatury, historii idei, innych dyscyplin. TEMATY DALSZYCH WYKŁADÓW. Zakres zagadnień wybierze Wykładowca. Pełną panoramę zjawisk daje poniższy SYLABUS: Temat 1. Myślenie średniowiecza. Tradycja antyczna. Św. Augustyn i platonizm chrześcijański. Teologia łaski. Św. Tomasz z Akwinu i arystotelizm chrześcijański: humanizm, ratio. Personalizm Tomaszowy: docenianie świata i pochwała osoby ludzkiej (Etienne Gilson i Stefan Swieżawski - o humanizmie Tomasza). Jałowa scholastyka jako deformacja tomizmu. Św. Benedykt i monastycyzm: cała osoba - lectio - biblioteka. Kulturowa moc jego Reguły. Mistycy: Eckhart i mistyka wnętrza. Iskra Boża w człowieku - moc osoby. Barokowa i romantyczna fascynacja Eckhartem (u nas Mickiewicz), jego humanizm, Św. Brygida Szwedzka: Revelationes a ikonografia Bożego Narodzenia (motyw adoracji mistycznej). Asceci: św. Franciszek z Asyżu - Tomasz a Kempis (Tomasz z Kempen) i devotio moderna. Naśladowanie Chrystusa u Franciszka i Tomasza - mądrość serca. Intelektualizm epoki: idea i powstanie uniwersytetu. Inteligencja średniowieczna jako warstwa społeczna (Jacques Le Goff o niej)). Gender: płeć jako kategoria kultury. Twórcza ekspresja kobiet w średniowieczu: św. Hildegarda z Bingen (jej teologia, filozofia, poezja i proza, malarstwo i muzyka), św. Królowa Jadwiga. Karnawalizacja kultury (koncepcja Michaiła Bachtina). Na schyłku epoki: dekadencja średniowiecza i obsesyjny lęk przed śmiercią (ale tylko na schyłku...). Temat 2. Świadomość estetyczna średniowiecza. Wrażliwość na symbol. Od powściągliwości po przepych w architekturze i malarstwie: od stylu romańskiego po gotyk. Symbolika barw. Wizjonerstwo kolorystyczne. Sztuka witrażu. Neoplatońska teologia sztuki u benedyktyna opata Suger (przy nieznajomości dialogów Platona): dzieło jako znak Bożej idei. Średniowieczna wspólnota Zachodu i Wschodu Europy: motyw Deesis (Chrystus, Matka Boska, Jan Chrzciciel) w cerkwiach prawosławnych i w polskiej kolegiacie romańskiej w Tumie pod Łęczycą. Francuscy poeci prowansalscy i włoski poeta Dante - nowa miłość platońska: erotyzm jako sublimacja zmysłowości, kult kobiety jako znaku Bożego. Średniowieczny cyceronianizm (u nas Wincenty). Temat 3. Początki literatury polskiej. Pierwszy pisarz: kobieta, Gertruda. Modlitwy w Psałterzu Egberta. Gertruda a Gender. Pierwszy wiersz: Bogu rodzica (transkrypcja: Antoni Czyż; stąd taki zapis początku tekstu). Deesis a biblijne aluzje. Trop a kontakion. Teologia i styl najstarszej polskiej pieśni. Pierwsze kolędy, pieśni pasyjne i pieśni wielkanocne. Dwujęzyczność epoki. Oralność literatury. Meliczność poezji. Psalm jako matryca ekspresji. Poezjotwórcza liturgia. Wersologia: Maria Dłuska - wiersz zdaniowy jako system. Temat 4. a. Przekłady Biblii i proza średniowieczna. Wersologia: poezja biblijna - system wersyfikacji (podstawą: paralelizm). Psałterz floriański a Psałterz puławski. Podłoże kulturowe. Rytm: akustyka wersu. Sprawa alegorezy. Polska proza retoryczna: Kazania świętokrzyskie i Kazania gnieźnieńskie. Styl, idee. Znów alegoreza. Łacińska proza historyczna: kroniki Galla i Wincentego. Styl, idee. Wincenty jako intelektualista epoki: pierwszy Polak na uniwersytecie. Chronica Polonorum - arcydzieło.apokryfy: Rozmyślanie przemyskie i Rozmyślania dominikańskie. Narracja. Okrucieństwo a doloryzm. b. Późne apogeum: poezja XV wieku. Passio a compassio. Władysław z Gielniowa - bernardyn z Warszawy. Epicki ton liryczny: Żołtarz Jezusow. Szkoła poetycka bernardyńska. Pieśni łysogórskie i kult maryjny. Posłuchajcie, bracia miła: liryczne ja. Sekwencja, planctus, dramat. Matka Boska dolorosa. Andrzej ze Słupi. Świętokrzyski klasztor benedyktynów: ośrodek literacki. Skandal śmierci: dekadencki Dialog Polikarpa. Skandal ciała: manichejska Legenda o Aleksym. Żywioł życia: Przecław Słota, erotyki. Triumf i kres wyobraźni symbolicznej. Estetyka realizmu. Temat 5. Myślenie renesansu. Reinterpretacje antyku. Odkrycie greki: Plato, tragedia. Estetyka piękna różnorakiego: platoński vates - artifex Arystotelesa - ingenium Horacego. Renesansowa varietas. Klasycyzm i mimesis. Rewolucja książki i nowa komunikacja społeczna. Francesco Petrarca i czuła miłość do antyku: De vita solitaria. Jego sonety i nowa miłość platońska. Wiek XV - wielki system. Nowy platonizm chrześcijański Marsilio Ficino, Giovanni Pico della Mirandola. Duch natury: Paracelsus. Wiek XVI i myślenie o myśleniu - początki filozofii egzystencji. Od metafizyki po nowe odkrycie ja: Erazm z Rotterdamu - Michel Montaigne. Erazmianizm jako prąd intelektualny. Renesans północny. Reformy chrześcijaństwa: Marcin Luter - Filip Melanchton - św. Ignacy Loyola, jego Ćwiczenia duchowne. Humanizm ignacjański. Od teologii łaski po wyobraźnię ocalającą. Ratio a Aufklärung. Mistyka i jej humanizm: św. Jan od Krzyża: od nocy ciemnej po mistyke wnętrza, św. Teresa z Avila i mistyczna miłość oblubieńcza. Teresa a Gender. Utopie: socjalizm i zakonnik-komunista, Thomas Morus, Tommaso Campanella. Temat 6. Świadomość estetyczna odrodzenia. Klasycyzm jako estetyka twórczych ponowień antyku. Piękno klasyczne: harmonia i proporcja. Mimesis (imitatio) jako twórcze naśladowanie: natury (bytu) - literatury (mistrzów antyku). Odnaleziony Plato: lektura Uczty i Iona, pochwała sztuki natchnionej, sublimującej. Neoplatonizm florencki XV wieku i wizja sztuki jako znaku Boga: malarz Sandro Botticelli. Koncepcje poezji. Z ducha Arystotelesa: poeta-artufex. Z ducha Platona: poeta-vates. Z ducha Horacego: poeta i jego ingenium. Horacjanizm oraz cyceronianizm jako zjawiska intelektualne i estetyczne. Petrarkizm jako zjawisko intelektualne i estetyczne, jego recepcja w romantyzmie (młody Mickiewicz). 2

3 Temat 7. Kultura duchowa polskiego odrodzenia. Uniwersytet Jagielloński. Mikołaj Kopernik, arianie, Akademia Zamojska. Konfederacja warszawska: polska tolerancja wyznaniowa (monografia Mirosława Korolki). Andrzej Frycz- Modrzewski: jego humanizm chrześcijański, erazmianizm. Eseje Frycza: tok retoryczny swobodnej myśli. Ekumenizm Frycza: Sylwy. Cyceronianizm: Stanisław Orzechowski i inni. Łukasz Górnicki i Dworzanin polski: dialog, esej, żywioł myśli Jezuita Piotr Skarga. Retoryka, ton biblijny i myśl polityczna Kazań sejmowych Państwo w upadku i nierządzie? - amplifikacje w renesansowym dyskursie publicznym. Literatura stosowana: blisko życia. Temat 8. Polskie początki renesansowej literatury pięknej: Biernat z Lublina. Raj duszny: sensacja bibliologiczna i duch średniowiecza. Modlitewny hortus animae. Anarchia renesansowa i Żywot Ezopa: filozofia błazna. Prywatna mądrość. Bajki narracyjne: inicjacyjna struktura semantyczna gatunku. Wersyfikacja Biernata: sylabizm względny. Renesansowa literatura błazeńska. Temat 9. Łacińskie początki: Klemens Janicki i inni lirycy. Łacina antyczna a średniowieczna lingua vulgaris. Intertekstualność klasyczna a mowa potoczna. Biografia humanisty jako tekst kultury. Mikołaj Hussowski i renesans północny ; Pieśń o żubrze. Andrzej Krzycki i Carmina amatoria. Jan Dantyszek: droga duchowa w stronę Hymnów. Geniusz liryczny: Ianitius - Janicki - Klemens Janicjusz. Elegie Tristia wobec Owidiusza. Romantyczny leitmotiv: autobiografia duchowa. Epigramy. Topika. Klasycyzm chrześcijański Janickiego. Temat 10. Polski renesans północny : Mikołaj Rej. Zwierciadlana literatura metafizyczna: byt jako dom - świat jako znak - tekst-speculum. Pareneza jako próba mądrości. Epicki żywioł nietragiczny. Żywot człowieka poczciwego: proza o porządku trwania. Ziemiańska iluminacja. Wizerunk własny żywota człowieka poczciwego: poemat inicjacyjny z kręgu Bildung. Epigram i realizm: Figliki. Styl pisarski Reja - żywiołowy samorodny mistrz. Temat 11. Trop średniowieczny renesansu: Mikołaj z Wilkowiecka. Dramat i teatr religijny średniowiecza. Gatunki dramatyczne: dramat liturgiczny a misterium. Dochowane teksty średniowieczne. Język teatralny: model sceny, kształt inscenizacji, aktorstwo, muzyka, śpiew. Mikołaja z Wilkowiecka Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim jako... renesansowe misterium średniowieczne. Asymilacja świętego tematu. Misterium Odkupienia jako narracja naiwna. Chrystus ludowy. Estetyka groteski. Temat 12. a. Horacjański geniusz liryki: Jan Kochanowski. Wczesny hymn o Bogu-dawcy. Wobec estetyki biblijnej. Psałterz Dawidów jako intymna confessio. Styl Kochanowskiego-psalmisty. Pieśni jako dziennik liryczny. Wobec estetyki Horacego. Intelektualizm, obrazy, tematy. Renesansowy horacjanizm. Sylabizm jako system wiersza: akustyka tekstu, renesansowa świadomość formy. Pieśń świętojańska o sobótce: nowatorska asymilacja folkloru - obrzęd - nagość stylu. Klasycyzm empatyczny. Kochanowski-obserwator: Fraszki i żywioł życia. Epigram obyczajowy i ontologiczny. Fraszka-malowidło a fraszka refleksyjna. Dwie fraszki O żywocie ludzkim: ton stoicki - trop neoplatoński - tragizm. b. Czy tragedia bez tragizmu? Odprawa posłów greckich jako tragedia i jako esej. Wobec Eurypidesa i Seneki. Parys i namiętność. Helena i zagadka bytu. Temat: ja - inni - odpowiedzialność. Próba z wierszem białym. Eksperyment z iloczasem. Monolog Kasandry jako esencja ekspresji klasycznej. Temat 13. Droga duchowa Trenów. Tom jako szyfr: rama inicjacyjna. Motto: Homer (słowa Odysa w eposie) - Cycero (przekład Homera i esej De fato) - Augustyn (spór z Cyceronem w Państwie Bożym). Liryczne ja wobec prawdy: od losu do Boga - od tragizmu do nadziei. Gra o wszystko z tradycją: mojra - fatum - Providentia.. Dedykacja antykwą (czcionka wzorowaną na literach rzymskich napisów nagrobnych) niczym epitafium. Liryczne ja i poezja: od bólu po ekspresję zwierciadlaną. Esej o egzystencji: od buntu humanisty przez tragizm po ukojenie w Bogu. Ton mistyczny: noc ciemna. Wędrówka inicjacyjna: ja-ojciec (Urszulki) - ja-dziecko (Boga). Leitmotiv: muzyczna faktura motywów przewodnich. Feminizm Trenów: matka-epifania (objawia Boga) Archetyp transformacji duchowej. Monografie Janusza Pelca i Kwiryny Ziemby. Temat 14. Szymon Szymonowic i kres renesansu: Sielanki. Fantazmaty renesansowe. Idylla a kryzys kultury. Wyobraźnia arkadyjska antyku: Teokryt - Wergiliusz. Marzenia o dzikiej naturze. Człowiek pierwotny i szczęśliwość nieskażona. Jean Delumeau o Marzeniach renesansu (tom Cywilizacja odrodzenia) Szymonowica świat prowincji. Ton antyczny a realizm Sielanek. Wobec folkloru. Kołacze - Czary - Żeńcy. Rola Szymonowica w Akademii Zamojskiej. Temat 15. Myślenie baroku. Kultura umysłowa XVII wieku: egotyzm na progu nowożytności. Żywe dziedzictwo renesansu: mistyka - tradycja Teresy z Avila i Jana od Krzyża, duchowość ignacjańska - św. Ignacy Loyola i projekt wyobraźni jako poznania metafizycznego. Ignacjańska aplikacja, akomodacja: dla medytacji przemieniającej. Jezuici i aplikacja tradycji: dla kultury jako nowej syntezy przeszłości. Dwie nowożytne syntezy antyku i chrześcijaństwa w kulturze: renesansowy neoplatonizm włoski - jezuici epoki baroku. Reformy chrześcijaństwa w XVII wieku; nietrafność terminu kontrreformacja. Myślenie o myśleniu: René Descartes (Kartezjusz) i początki filozofii podmiotu. Rozprawa o metodzie jako wyznania samoświadomego ja. Myślący podmiot Kartezjusza. Racjonalizm kartezjański a średniowieczny racjonalizm Tomasza z Akwinu. Dwie pochodne kartezjanizmu: a. chrześcijański libertynizm - b. nowa samoświadoma ponożność. Francuski rygoryzm religijny w duchu Augustyna - jansenizm jako prąd. Pascal i dramaturg Jean Racine w kręgu jansenizmu. Blaise Pascal jego, z brulionów wydane, Myśli. Intelekt i doświadczenie wiary u Pascala: nowy racjonalizm chrześcijański. Z ducha Augustyna, wobec Karte- 3

4 zjusza. Rozdarte ja: Pascala chrześcijańska wizja tragizmu świadomości. Gottfried Leibniz i jego metafizyka bytu: przedkrytyczna. Optymizm Leibniza: świat stworzony przez Boga jako najlepszy z możliwych. Temat 16. Świadomość estetyczna epoki baroku. Dwa prądy w literaturze i sztuce epoki: klasycyzm i prąd barokowy. Klasycyzm baroku a klasycyzm renesansu: ponowiona koncepcja mimesis. Szaleństwa prądu barokowego: sztuka sztuczna, wizjonerska, kreacyjna. Jezuici a estetyczna rola wyobraźni. Barok jako świat wyobraźni: deformacja, nierealność, przepych kształtów. Zmysłowość a symbolika: wielość obrazów w sztuce i literaturze barokowej. Artysta jako niby-twórca: Sarbiewski i kreacyjna, romantyczna koncepcja poezji (Władysław Tatarkiewicz o romantycznym epizodzie baroku w Historii estetyki). Barokowy konceptyzm: koncept jako paradoks, oksymoron, osobliwa metafora. Barokowa jedność treści i formy: nowy język - nowe myśli. Artysta jako rzemieślnik-wirtuoz: Sarbiewski i teoria konceptyzmu. Barokowa idea wspólnoty sztuk, gatunki w jej kręgu: opera, emblemat. Dramaturg angielski William Shakespeare i... Samuel Twardowski jako ucieleśnienia wyobraźni barokowej. Barok prekursorski wobec romantyzmu (Claude Backvis). Poeta włoski Giambattista Marino i triumf wyobraźni zmysłowej. Marinizm jako zjawisko estetyczne. Temat 17. Poezja metafizyczna wczesnego baroku. Co to poezja metafizyczna? Pojęcie historycznoliterackie czy z pogranicza historii idei? Liryka konceptualna z XVII wieku (Thomas Eliot) - liryka medytacyjna (Krzysztof Mrowcewicz) - poezja ontologiczna, dociekająca sensu bytu (Antoni Czyż)? Autorzy awangardowi XVI wieku. Mikołaj Sęp-Szarzyński i Rytmy abo wiersze polskie. Unikat z Biblioteki w Kórniku. Sebastian Grabowiecki i Rymy duchowne. Unikat z Biblioteki Czartoryskich w Krakowie. Jedność idei i form: humanizm chrześcijański, konceptyzm barokowy. Świetność sonetów. Intelektualizm Sępa: precyzja pojęć, obrazy-znaki. Obrazowość Grabowieckiego: pejzaże mentalne. Temat Miłosierdzia Bożego. Inni poeci metafizyczni: Kasper Twardowski między zmysłowością a wizją alegoryczną - Stanisław Grochowski, jego Wirydarz. Wiersze metafizyczne jako leitmotiv całej polskiej poezji barokowej. Temat 18. Wczesnobarokowa poezja światowych rozkoszy. Rozpoznanie świata zmysłowego penetracja poety, twórcza wyobraźnia: od realizmu po kreację. Hieronim Morsztyn i Światowa rozkosz: od triumfu zmysłów po marność i śmierć, od radości do rozpaczy. Poemat o Banialuce: genialny katalog ptaków. Jego Sumariusz wierszów i zmysłowy realizm. Kasper Miaskowski i Zbiór rytmów. Liryka subtelnego opisu: Na szklenicę malowaną jako malarski opis szklanki i metafizyczne studium przedmiotu. Szymon Zimorowic i Roksolanki. Panien i młodzieńców śpiew o miłości, małżeństwie i śmierci. Wielość stylu: od folkloru po petrarkizm. Konceptualna metaforyka. Gorzkie sielanki Bartłomieja Zimorowica - polemika z arkadyjską tradycją. Temat 19. Wczesna epika - w drodze do sarmatyzmu. Renesansowe kontakty polsko-włoskie (królowa Bona Sforza [żona Zygmunta Starego i matka Zygmunta Augusta] i jej dwór). Barokowe fascynacje kultura włoską: italianizm. Piotr Kochanowski, bratanek renesansowego geniusza Jana. Jego Gofred abo Jeruzalem wyzwolona i barokowy pierwowzór włoski: Torquato Tasso. Epos o krucjacie jako wojnie pobożnej - etos rycerski. Wątki psychologiczne i miłosne. Zachowana strofa oryginału: oktawa, odtąd zadomowiona w polskiej poezji epickiej aż po romantyzm (Beniowski Słowackiego). Entuzjazm sarmackich czytelników. Przekład w rękopisie, Orland szalony i renesansowy pierwowzór włoski: Ludovico Ariosto, Orlando furioso. Juliusz Słowacki jako czytelnik Piotra Kochanowskiego: jego ariostyzm. Temat 20. a. W kręgu wyobraźni barokowej: od konceptu po emblemat. Rozwój poezji konceptystycznej. Daniel Naborowski i jego liryka kunsztowna: miłosne wyznania miłosne, wiersze metafizyczne w krótkości trwania. Tworzywo poezji Naborowskiego; intelektualizm, gry słów, ironia. Zbigniew Morsztyn, poeta arianin. Biblijna tradycja. Zbiór Muza domowa. Wiersz Myśl ludzka o godności osoby i o mocy intelektu. Ton ludowy pieśni panien tłukących pęczak. Mistyczne Emblemata - spełnienie gatunku, świetność alegorezy Pnp, cykl o miłości mistycznej człowieka i Boga, śmiałość obrazów symbolicznych. Prace Janusza Pelca o emblematyce barokowej. b. W kręgu wyobraźni barokowej: małe ojczyzny, bliskie i dalsze okolice. Barokowe odnajdywanie poetyckie zwykłości świata i jego zjawisk. Poetycki opis Warszawy: kompozytor Adam Jarzębski i Gościniec. Epicki obraz żeglugi: Marcin Borzymowski i Morska nawigacyja do Lubeka. Stanisław Samuel Szemiot i Sumariusz wierszów, wiersze z Podlasia i o nim. Walenty Roździeński i Officina ferraria, poemat o pracy górnika i hutnika, o ich świecie wyobraźni. Pejzaże okoliczne Potockiego i Kochowskiego. Krzysztof Opaliński i cierpka obserwacja polskiego źycia: Satyry. Jego brat Łukasz Opaliński - w stronę groteski (Coś nowego). Temat 21. Pierwszy Polak w dziejach estetyki - Sarbiewski. Trafna formuła Władysława Tatarkiewicza. Jezuita Maciej Kazimierz Sarbiewski i jego liryka łacińska: horacjanizm chrześcijański. Ówczesna sława Sarbiewskiego jako poety: edycje niderlandzkie, Peter Rubens i projekt kart tytułowych. Estetyka Sarbiewskiego. Traktat De perfecta poesi [O poezji doskonałej] i kreacyjna koncepcja poety i poezji. Poetycka antropologia Sarbiewskiego (Antoni Czyż). Esej De acuto et arguto [O poincie i dowcipie] jako teoria konceptyzmu. Formuła concors discordia [ zgodna niezgodność ] jako nazwanie konceptu, czyli twórczego myślowo paradoksu. Traktat Dii gentium [Bogowie pogan] jako synkretyczny słownik mitologii i religii. Temat 22. Proza mistyczna polskiego baroku. Mistyka w ujęciu antropologicznym: jako dwoświadczenie wewnętrzne - poznadzmysłowe i ponadrozumowe, zatem bezpośrednie, obcowanie z Bogiem przez osobę ludzką. Benedyktynka Magdalena Mortęska i Rozmyślania o Męce Pańskiej oraz Nauki duchowne. Jej intelektualizm mistyczny i otwarta na symbol interpretacja Biblii. Karmelitanka Marianna Marchocka i Żywot - pierwsza autobiografia kobiety polskiej. Mortęska i Mar- 4

5 chocka a Gender. Jezuita Kazper Drużbicki i Droga doskonałości chrześcijańskiej i tradycja średniowiecznej mistyki nadreńskiej. Intelektualizm Drużbickiego. Jego nowatorski na tle europejskim kult Serca Jezusa w traktacie łacińskim Meta cordium cor Iesu (wcześniejszy od objawień św. Małgorzaty Alacoque w Paray-le-Monial we Francji). Temat 23. W kręgu wyobraźni barokowej: Samuel Twardowski, poeta wizjoner. Teatr d worski Władysława IV: awangardowa scena europejska. Opery (dramma per musica) wystawiane tam. Samuel Twardowski, poeta o wrażliwości i wyobraźni malarza. Jego sielanka dramatyczna Dafnis drzewem bobkowym inspirowana włoską operą barokową na warszawskiej scenie dworskiej (Virgilio Puccitelli). Drastyczna fabuła mityczna: Apollo - nimfa Dane - próba gwałtu - transformacja w laur. Melodyjność i malarskość poematu. Późny poemat Nadobna Paskwalina. Synteza czasu i przestrzeni: portugalska Lizbona - piękna bohaterka tytułowa - bogowie i boginie: Mars, Wenera... - klasztory - bożek miłości Kupido... Epicki poemat o inicjacji metafizycznej, transformacji duchowej. Epicka synteza sztuk: barwy, lśnienia, rytm. Filmowy tok narracji i opisu: pałac Wenery, włosy Paskwaliny, domek Apollina, sen Kupidyna, ogon pawia Junony.. Świetna strofika: oktawa w Dafnis. Claude Backvis i Endre Angyal o wyobraźni Twardowskiego. Temat 24. Pośród konceptyzmu - mistrz Jan Andrzej Morsztyn. Biografia cynika. Królowa Ludwika Maria i jej salon intelektualny i literacki na dworze w Warszawiei. Jan Andrzej Morsztyn, poeta konceptysta. Wobec kultury francuskiej i klasycyzmu: przekład tragedii Cyd Pierre a Corneille a. Wobec kultury włoskiej i konceptyzmu: Giambattista Marino i zmysłowy poemat L Adone (mityczna fabuła: dzieje Adonisa). Twórcze imitacje: Jan Andrzej Morsztyn jako marinista, konceptysta. Błyskotliwy styl paradoksalny. Rękopiśmienne zbiory: Kanikuła - Lutnia. Miłość i namiętność poety: pozorny petrarkizm, faktyczny sensualny marinizm (nie wzloty uczuć ale seks). Libertyński sonet Na krzyżyk na piersiach jednej panny. Temat 25. Sarmatyzm jako prąd kulturowy i jego poeta. Czy cała formacja kulturowa między renesansem a oświeceniem? Nie, sarmatyzm to prąd kulturowy w obrębie epoki baroku w Polsce, a polski barok zna zjawiska niesarmackie (Antoni Czyż: Polski barok niesarmacki). Etos rycerski i kult tradycji. Pochwała domu i polskości. Szlachcic sarmacki: podgolona czupryna, wąsy, kontusz, pas słucki. Świetność sztuki sarmackiej: ubiór, portret trumienny jako spełnienie w wymiarze europejskim, malarz Jerzy Siemiginowski, jego polichromie w Pałacu w Wilanowie. Wysoka pozycja kobiety: żony i matki. Mesjanizm sarmacki - koncepcja szlachty jako zwycięskiego narodu wybranego. Mesjańska interpretacja odsieczy wiedeńskiej (1683): wsparta przez Boga obrona chrześcijaństwa. Król Jan III Sobieski jako sarmacka figura władcy - męża Bożego. Wespazjan Kochowski, piewca sarmatyzmu. Zbiór wierszy Niepróżnujące próżnowanie: realistyczne fraszki, aplikowana rzymska koncepcja otium (wypoczynku i pracy pospołu). Nowatorska proza poetycka Psalmodia polska: twórcza parafraza Księgi Psalmów, mesjanistyczna historiozofia, niemal muzyczny rytm wersetów..jan Chryzostom Pasek, sarmacki pamiętnikarz. Romantyczne ponowienia sarmatyzmu: Juliusz Słowacki, Henryk Rzewuski. Henryk Sienkiewicz i Trylogia. Wielkie spory o sarmatyzm: Stanisław Brzozowski i Legenda Młodej, Witkacy i Niemyte dusze, Witold Gombrowicz i dziennik oraz esej Sienkiewicz (Antoni Czyż o tym). Temat 26. Samotni poeci: Wacław Potocki. Najpłodniejszy poeta polski. Inspiracja Biblii i Erazma z Rotterdamu. Wacław Potocki jako mistrz mimesis - Ogród nie plewiony... Epickie unaocznienia w Ogrodzie: ludzie, pejzaże, anegdoty. Barokowa esencja realizmu. Pasja narracji i opisu: Mąż nagi żonę goni, Domyślna wdówka, inne. Narracje symboliczne w Ogrodzie: opowieści wieloznaczne. Figury egzystencji: Człowiek do listka, Człowiek igrzysko Boże... Potocki moralista: zbiór Moralia. Erazmianizm: Adagia Erazma jako inspiracja. Realizm opisu i ton satyry. Czesław Hernas o samotnych poetach drugiej polowy XVII wieku. Temat 27. Samotni poeci: Stanisław Herakliusz Lubomirski. Tak nazwany Salomon polski lub polski Pascal. Stanisław Herakliusz Lubomirski jako mecenas kultury: niderlandzki architekt i przyjaciel Tylman z Gameren, emblematyczny palacyk łaziebny w warszawskim Ujazdowie (dziś: klasycystyczny Pałac na Wodzie w Łazienkach Królewskich). Jako filozof: łacińska proza o relacji jednostki i Boga, bliska klimatu myślowego Pascala. Jako poeta liryczny: cykl wierszy Poezje postu świętego oraz łaciński cykl emblematów Adverbia moralia w duchu neostoicyzmu (ilustracje: miedzioryty Tylmana). Jako poeta-epik: bilbijne poematy Eklezjastes oraz pisany oktawą Tobiasz wyzwolony (według Księgi Tobiasza z ST). Nowatorski prozaik polski: pospołu esej i powieść dyskursywna, Rozmowy Artaksesa u Ewandra, dialogi dostojników dworskich i pięknie, snesie życia, Bogu, literaturze... Temat 28. a. Poezja metafizyczna późnego baroku. Posępny wizjoner - Klemens Bolesławiusz. Mistrz groteski Józef Baka. Jezuita-misjonarz na Litwie i Białorusi. Tom Uwagi rzeczy ostatecznych i złości grzechowej. Wydana osobno słynna część druga: Uwagi śmierci niechybnej. Ton mistyczny części pierwszej. Śmiertelny fatalizm części drugiej. Od duchowości ignacjańskiej po radykalny wstrząs. Tradycja tańców śmierci. Oddalona legenda Baki-grafomana. Badania Antoniego Czyża i Aleksandra Nawareckiego. b. Proza fabularna polskiego baroku. W stronę powieści: Lubomirski. Zajmujące nowele: dominikanin Tomasz Nargielewicz (Różne historyje) i jezuita Michał Jurkowski (Historyje świeże a niezwyczajne). Od pouczeń do makabry. Psychologizm barokowy. Temat 29. Kobiece ja w kulturze baroku. Gender a kobiety twórcze epoki baroku. Sawantki - emancypantki - feministki: z dziejów myśli wyzwolonej. Matka-Polka jako figura kobiety w kulturze sarmatyzmu. Dama i salon w kulturze baroku: nowy model dyskursu. Ludwika Maria - Barbara Sanguszkowa. Mistyczka i ekspresja kobiecych doznań: Małgorzata 5

6 Alacoque (jej dziennik), polskie benedyktynki. Salomea Pilsztynowa: lekarka i pisarka. Antonina Niemiryczowa i jej liryka metafizyczna. Teatr Franciszki Urszuli Radziwiłłowej. Karolina Targosz, monografia Sawantki polskie, Krystyna Stasiewicz o kobietach twórczych epoki baroku, Antoni Czyż o barokowych autorkach mistycznych. TEMATY ĆWICZEŃ: Spotkania analityczne dotyczące tekstów źródłowych obowiązkowych Copyright by Antoni Czyż - autorskie ujęcie badawcze, Warszawa

7 Literatura podstawowa: TEKSTY ŹRÓDŁOWE OBOWIĄZKOWE DO EGZAMINU: -- Literatura średniowiecza (szczególnie cenne tomy serii Biblioteka Narodowa - w skrócie Bn): 1. [Gertruda Mieszkówna:] Modlitwy księżnej Gertrudy. Tłum. Brygida Kűrbis. Kraków-Tyniec 1998 [lub wybór: tłum. Artur Andrzejuk. Ogród 2003, nr 1-2 (21-22)].. 2. Średniowieczna pieśń religijna polska. Wyd. 2. Oprac. Mirosław Korolko. Wrocław 1980, seria Biblioteka Narodowa s. I, nr 65 (odczytać: Bogu rodzica; pieśni pasyjne O, wszego ciała wszytek lud i Bądź pozdrowion, Krzyżu święty; pieśni wielkanocne Krystus z martwych wstał je i Przez twe święte z martwy wstanie; kolęda Zdrow bądź, Krolu anielski; pieśni maryjne Mocne Boskie tajemności z cyklu pieśni łysogórskich i Kwiatek czysty smutnego sierca; Posłuchajcie, bracia miła w zapisie Andrzeja ze Słupi) [Uwaga: incipity utworów podajemy tu według najnowszych ustaleń naukowych]. 3. Władysław z Gielniowa: Żołtarz Jezusow. W antologii: Wiesław Wydra, Wojciech Rzepka: Chrestomatia staropolska. Teksty do roku wyd. 2. Wrocław Psałterz floriański i Psałterz puławski w wyborze. W antologii: Wiesław Wydra, Wojciech Rzepka: Chrestomatia staropolska. Teksty do roku wyd. 2. Wrocław Polska poezja świecka XV wieku. Oprac. Maciej Włodarski. Wrocław 1997, BN I-60 (całość). 6. Gall Anonim: Kronika polska. Tłum. Roman Grodecki. Oprac. Marian Plezia. Wrocław 1982 (i wyd. nast.), BN I-59 (wybór). 7. mistrz Wincenty (zwany Kadłubkiem): Kronika polska. Tłum. i oprac. Brygida Kűrbis. Wrocław 1992 (i wyd. nast.), BN I-277 (wybór). -- Literatura renesansu: 8. Mikołaj Hussowski, Jan Dantyszek, Anrzej Krzycki: wiersze. W tomie: Antologia poezji polsko-łacińskiej. Oprac. Antonina Jelicz. Wyd. 2. Szczecin Klemens Janicki (Janicjusz, Ianitius): Poezje wybrane. Tłum. Zygmunt Kubiak. Warszawa 1975 (i wyd. nast.) (Księga żalów; Do dzieci bawiących się obręczą; Mówi wawrzyn Janicjusza) (lub wyd. w tomie: Zymgunt Kubiak: Medytacje Janicjusza. Warszawa 1994). 10. Andrzej Frycz-Modrzewski: Wybór pism. Oprac. Waldemar Voisé. Wrocław 1977, BN I-229 (O poprawie Rzeczypospolitej s , i ). 11. Mikołaj Rej: Wybór pism. Oprac. Anna Kochan. Wrocław 2006, BN I-308 (Krótka rozprawa; Wizerunk; Figliki; Żywot człowieka poczciwego - w wyborze). 12. Jan Kochanowski: Fraszki. Oprac. Janusz Pelc. Wyd. 2. Wrocław 1991, BN I-163 (całość). 13. Jan Kochanowski: Odprawa posłów greckich. Oprac. Tadeusz Ulewicz. Wrocław 1976, BN I-3 (lub inne wydanie) (całość). 14. Jan Kochanowski: Pieśni. Oprac. Ludwika Ślękowa. Wrocław 1970 (i wyd. nast.), BN I-100 (Pieśni; Fragmenta). 15. Jan Kochanowski: Psałterz Dawidów. Oprac. Katarzyna Meller. Kraków 1997 (wybór; w tym: psalm 8 i 51). 16. Jan Kochanowski: Treny. Oprac. Janusz Pelc. Wyd. 15. Wrocław 1986 (i wyd. nast.), BN I-1 (całość). 17. Piotr Skarga: Kazania sejmowe. Oprac. Janusz Tazbir, Mirosław Korolko. Wrocław 1972 (i wyd. nast.), BN I- 70 (kazania: II, VII). 18. Szymon Szymonowic: Sielanki i pozostałe wiersze polskie. Oprac. Janusz Pelc. Wrocław 1964, BN I-182 (i wyd. nast.) (Wierzby, Kołacze, Czary, Orfeusz, Żeńcy). -- Literatura baroku: 19. Mikołaj Sęp-Szarzyński: Poezje. Oprac. Janusz Gruchała. Kraków 1997 [lub edycja: Poezje zebrane. Wyd. Radosław Grześkowiak i Adam Karpiński. Warszawa 2001] (wybór; w tym sonety w całości). 20. Sebastian Grabowiecki: Rymy duchowne. Wyd. Krzysztof Mrowcewicz. Warszawa 1996 (wybór). 21. Hieronim Morsztyn, Daniel Naborowski: wiersze. W tomie I w odmianach czasu smak jest. Antologia polskiej poezji epoki baroku. Oprac. Jadwiga Sokołowska. Warszawa Hieronim Morsztyn: Światowa Rozkosz. Wyd. Adam Karpiński. Warszawa Kasper Miaskowski: Zbiór rytmów. Wyd. Alina Nowicka-Jeżowa. Warszawa 1995 (wybór). 24. Szymon Zimorowic: Roksolanki. Oprac. Ludwika Ślękowa. Wrocław 1983, BN I-73 (lub wyd.: Oprac. Leszek Kukulski. Warszawa 1981; lub wyd.: Wyd. Radosław Grześkowiak. Warszawa 1999) (wybór). 25. Maciej Kazimierz Sarbiewski: O poezji doskonałej. Tłum. Marian Plezia. Wrocław 1954 (ks. I, rozdz. 1). 26. Maciej Kazimierz Sarbiewski: Wykłady poetyki. Tłum. Stanisław Skimina. Wrocław 1958 (O poincie i dowcipie rozdz. I, II). 27. Samuel Twardowski: Nadobna Paskwalina. Oprac. Jan Okoń. Wrocław 1980, BN I-87 (lub wyd.: Oprac. Jan Ślaski. Warszawa 1983; a nawet edycja popularna: Oprac. Piotr Borek. Kraków 2003) (obszerny wybór z poematu). 28. Jan Andrzej Morsztyn: Wybór wierszy. Oprac. Wiktor Weintraub. Wrocław 1988 (i wyd. nast.), BN I-257 (Kanikuła; Lutnia w wyborze, w tym sonety). 7

8 29. Zbigniew Morsztyn: Emblemata. Oprac. Janusz i Paulina Pelcowie. Warszawa 2001 (wybór, w tym: 8, 9, 11, 15, 28, 47, 89). 30. Zbigniew Morsztyn: Wybór wierszy. Oprac. Janusz Pelc. Wrocław 1975, BN I-215 (Duma niewolnicza; Myśl ludzka) Wacław Potocki: Wiersze wybrane. Oprac. Stanisław Grzeszczuk, Janusz Gruchała. Wrocław 1992, BN I-19 (lub wydanie: Dzieła. Oprac. Leszek Kukulski. Warszawa 1987, t. I-III) (Ogród, ale nie plewiony; Moralia obszerny wybór z obu zbiorów). 32. Wespazjan Kochowski: Utwory poetyckie. Oprac. Maria Eustachiewicz. Wrocław 1991, BN I-92 (Niepróżnujące próżnowanie; Psalmodia polska wybór). 33. Stanisław Herakliusz Lubomirski: Poezje zebrane. Wyd. Adam Karpiński. Warszawa 1995, t. I-II (Tobiasz wyzwolony; Adverbia moralia; Poezje postu świętego; Eklezjastes; Decymka mysli swiętych jeden z tych utworów). 34. Józef Baka: Uwagi. Oprac. Antoni Czyż, Aleksander Nawarecki. Lublin 2000 (wybór z obu części Uwag, w tym: Tekst o miłości Bożej, Starym uwaga, Młodym uwaga, Uwaga damom). Literatura dodatkowa: Wobec mnogości lektur w toku jednego semestru - dodatkowa literatura źródłowa tylko dla chętnych, najambitniejszych studentów, w ramach pogłębiania wiedzy: -- Literatura średniowiecza: 1. Rozmyślania dominikańskie. W antologii: Wiesław Wydra, Wojciech Rzepka: Chrestomatia staropolska. Teksty do roku wyd. 2. Wrocław Literatura renesansu: 2. Biernat z Lublina: Ezop. Oprac. Janusz Gruchała. Kraków 1997 (wybór). 3. Mikołaj z Wilkowiecka: Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim. W tomie: Historyja o chwalebnym Zmartwychwstaniu Pańskim. Oprac. Jan Okoń. Wrocław 1971, BN I-201 (tylko wersja Mikołaja z Wilkowiecka spośród zamieszczonych w tomie). 4. Łukasz Górnicki: Dworzanin polski. W: Pisma. Oprac. Roman Pollak. Warszawa 1961, tom I. 5. Stanisław Orzechowski: Wybór pism. Oprac. Jerzy Starnawski. Wrocław 1972, BN I Literatura baroku: 6. Kasper Twardowski: Lekcyje Kupidynowe. Wyd. Radosław Grześkowiak. Warszawa Kasper Twardowski: Łódź młodzi z nawałności do brzegu płynąca. Wyd. Radosław Grześkowiak. Warszawa Stanisław Grochowski: Wirydarz. Wyd. Justyna Dąbkowska. Warszawa Hieronim Morsztyn: Historyja ucieszna o królewnie Banialuce. Wyd. Radosław Grześkowiak. Warszawa Maciej Kazimierz Sarbiewski: Liryki. Tłum. Tadeusz Karyłowski. Warszawa 1980 (choćby jeden wiersz). 11. Maciej Kazimierz Sarbiewski: Dii gentium. Bogowie pogan. Tłum. Krystyna Stawecka. Wrocław 1972 (zwłaszcza rozdział o Wenus). 12. Samuel Twardowski: Dafnis drzewem bobkowym. Oprac. Jan Okoń. Wrocław 1976, BN I Samuel Twardowski: Wybór poezji. Oprac. Jakub Niedźwiedź. Poznań 2002 (Dafnis drzewem bobkowym; Treny Mariannie Twardowskiej; Nagrobek Samuela Twardowskiego). 14. Józef Bartłomiej Zimorowic: Sielanki nowe ruskie. Oprac. Ludwika Szczerbicka-Ślęk. Wrocław 1999, BN I- 287 (Narzekalnice, Kozaczyzna, Burda ruska). 15. Piotr Kochanowski, Torquato Tasso: Gofred abo Jeruzalem wyzwolona. Oprac. Stanisław Grzeszczuk. warszawa Piotr Kochanowski, Ludowico Ariosto: Orland szalony. Oprac. Roman Pollak. Wrocław 1965, BN II Adam Jarzębski: Gościniec abo krótkie opisanie Warszawy. Oprac. Władysław Tomkiewicz. Warszawa Marcin Borzymowski: Morska nawigacyja do Lubeka. Oprac. Roman Pollak. Gdańsk Stanisław Samuel Szemiot: Sumariusz wierszów. Oprac. Mirosław Korolko. Warszawa Walenty Roździeński: Officina ferraria abo huta [...]. Oprac. Roman Pollak i in. Wrocław Krzysztof Opaliński: Satyry. Oprac. Lesław Eustachiewicz. Wrocław 1953, BN I Łukasz Opaliński: Wybór pism. Oprac. Stanisław Grzeszczuk. Wrocław 1959, BN I-172 (Coś nowego). 23. Magdalena Mortęska: Nauki duchowne. Oprac. Andrzej Borkowski i Antoni Czyż. Ogród 2003, nr 3-4 (23-24). 24. Marianna Marchocka: Autobiografia mistyczna i inne pisma. Oprac. Czesław Gil. Kraków Kasper Drużbicki: Droga doskonałości chrześcijańskiej. Oprac. Antoni Czyż i Marcin Pliszka. Ogród 2003, nr 3-4 (23-24). 26. Jan Andrzej Morsztyn, Pierre Corneille: Cyd albo Roderyk. Wyd. Adam Karpiński i Adam Stepnowski. Warszawa Jan Chryzostom Pasek: Pamiętniki. Oprac. Roman Pollak. Dowolne wyd. 28. Stanisław Herakliusz Lubomirski: Rozmowy Artaksesa i Ewandra. Wyd. Justyna Dąbkowska-Kujko. Warsza- 8

9 wa 2006 (jedna rozmowa). 29. Klemens Bolesławiusz: Przeraźliwe echo trąby ostatecznej. Wyd. Jacek Sokolski. Warszawa Tomasz Nargielewicz: Różne historyje. W: Teresa Michałowska [tu jako: Teresa Kruszewska-Michałowska]: Różne historyje. Studium z dziejów nowelistyki staropolskiej. Wrocław 1965 (nowele Nargielewicza przedrukowane w Aneksie tej monografii naukowej). 31. Michał Jurkowski: Historyje świeże i niezwyczajne. Wyd. Michał Kazańczuk. Warszawa Salomea Regina Pilsztynowa: Proceder podróży i życia mego awantur. Oprac. Roman Pollak. Kraków Franciszka Urszula Radziwiłłowa: Teatr. Oprac. Karyna Wierzbicka. Warszawa Podręczniki - dowolne wydania: 1. Teresa Michałowska: Średniowiecze. 2. Tadeusz Witczak: Literatura średniowiecza. 3. Andrzej Dąbrówka: Średniowiecze. Korzenie Jerzy Ziomek: Renesans. 5. Janusz Pelc: Literatura renesansu w Polsce. 6. Adam Karpiński: Renesans Czesław Hernas: Barok. 8. Janusz Pelc: Barok - epoka przeciwieństw. 9. Antoni Czyż: Władza marzeń. Studia o wyobraźni i tekstach Słownik literatury staropolskiej. Red.: Teresa Michałowska i in. 11. Jacek Sokolski: Literatura staropolska Wobec mnogości lektur w toku jednego semestru - z opracowań monograficznych dla studenta REZYGNUJEMY. Planowane formy/działania/metody dydaktyczne: Wykład werbalny wspomagany technikami multimedialnymi. Ćwiczenia o charakterze wspólnej ze studentem pracy analitycznej. Wysyłane studentom pocztą elektroniczną materiały pomocnicze. Sposoby weryfikacji efektów kształcenia osiąganych przez studenta: Kolokwia pisemne. Konsultacje i kolokwia ustne. Wykład i cały przedmiot zakończony egzaminem pisemnym w sesji zimowej. W ramach komplementarnych ćwiczeń z epok dawnych HLP - jedna pisemna praca analityczna w ciągu roku: czyli albo z literatury do baroku w semestrze zimowym (u dr. Marcina Pliszki), albo z literatury oświecenia w semestrze letnim (u dr Ewy Borkowskiej) - dr Pliszka przekaże informację o tym dr Borkowskiej. Forma i warunki zaliczenia: Warunek uzyskania zaliczenia przedmiotu (wykładu): obecność na wykładach, zaliczone w całości kolokwia oraz zdany w sesji zimowej egzamin pisemny. Poprawa każdego kolokwium w trakcie konsultacji. Udział w wykładach Aktywność Samodzielne przygotowanie się do wykładów Udział w konsultacjach godz. z przedmiotu Samodzielne przygotowanie się do kolokwiów i egzaminu Sumaryczne obciążenie pracą studenta Punkty ECTS za przedmiot Bilans punktów ECTS: 9 Obciążenie studenta 60 godz. 20 godz. 5 godz. 40 godz. 125 godzin 5 ECTS Copyright by Antoni Czyż - autorskie ujęcie badawcze, Warszawa, 17 września 2015 r.