Uchwała Nr../../.. Rady Powiatu w Oświęcimiu z dnia..

Transkrypt

1 OBR Uchwała Nr../../.. Rady Powiatu w Oświęcimiu z dnia.. /Projekt/ w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego na lata Na podstawie art. 12 pkt 11 ustawy o samorządzie powiatowym (Dz. U. z 2013 r., poz. 595 z późn. zm.) w związku z art. 19 ust. 3a dnia 6 grudnia 2006 r. o zasadach prowadzenia polityki rozwoju (Dz. U. z 2009 r. Nr 84, poz. 712 z późn. zm.) Rada Powiatu uchwala, co następuje: 1. Przyjmuje się dokument pod nazwą Strategia Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego na lata stanowiący załącznik do niniejszej uchwały. 2. Wykonanie uchwały powierza się Zarządowi Powiatu w Oświęcimiu. Uchwała wchodzi w życie z dniem podjęcia. 3.

2 Załącznik do uchwały Nr../../.. Rady Powiatu w Oświęcimiu z dnia... Strategia Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego na lata Oświęcim, marzec

3 Strategia Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego na lata Opracowanie: FRDL Małopolski Instytut Samorządu Terytorialnego i Administracji 2

4 Spis treści Wprowadzenie... 4 Przesłanki budowy Strategii Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego na lata Metodologia prac... 6 Ramy instytucjonalne lokalnej polityki rozwoju... 9 Nadrzędne dokumenty strategiczne Diagnoza podstawowych uwarunkowań rozwojowych Analiza SWOT Wyzwania rozwojowe Wizja i misja rozwoju Powiatu Oświęcimskiego Plan operacyjny Strategii System wdrażania Strategii Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego na lata System monitorowania i ewaluacji Strategii Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego na lata

5 Wprowadzenie Strategia Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego na lata jest podstawowym i najważniejszym dokumentem samorządu Powiatu, określającym obszary, cele i kierunki interwencji polityki rozwoju, w przestrzeni prowadzonej przez władze Powiatu. Respektując obowiązujące zasady rozwoju regionalnego w Polsce (tzw. nowy paradygmat rozwoju regionalnego) oraz wyzwania, przed jakimi stoi Powiat Oświęcimski, Strategia uwzględnia potrzeby i oczekiwania całej wspólnoty powiatowej. Stąd też, jednym z najważniejszych wyzwań stojących przed samorządami gminnymi i powiatowym jest nawiązywanie współpracy pomiędzy sobą oraz z sektorem gospodarczym, organizacjami pozarządowymi i innymi instytucjami, mającymi wpływ na realizację celów i kierunków interwencji. Wyzwanie to sprawia, iż Strategia Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego na lata zawiera zadania będące w kompetencjach samorządów gminnych i innych instytucji uczestniczących w pracach planistycznych nad Strategią, potwierdzając tym samym spójność Powiatu i wolę współpracy na rzecz jego rozwoju. W systemie zarządzania polityką rozwoju, Strategia pełni kluczową rolę, jako generalny plan postępowania władz samorządu powiatowego i samorządów gminnych, które mogą się na nią powoływać w procesie pozyskiwania środków zewnętrznych oraz w oparciu o nią budować własne plany strategiczne. Dokument ten jest również narzędziem kierowania i intensyfikowania współpracy z partnerami samorządowymi, prywatnymi i pozarządowymi w układzie zarówno lokalnym, jak i regionalnym. Tworzenie partnerstw na etapie realizacji poszczególnych kierunków interwencji niniejszej Strategii, będzie miało kluczowe znaczenie dla rozwoju Powiatu, w tym również w związku z pozyskiwaniem zewnętrznych środków finansowych. Realizacja wyzwań rozwojowych będzie się wiązać z podejmowaniem współpracy pomiędzy samorządami wszystkich szczebli, instytucjami państwowymi, partnerami społecznymi i prywatnymi. Stąd też Strategia nie obejmuje wyłącznie zadań będących w kompetencjach samorządu powiatowego, ale wskazuje na rozwiązania niezbędne dla stałego i efektywnego rozwoju całej wspólnoty powiatowej. Takie podejście jest zgodne z nowym paradygmatem polityki regionalnej państwa - wieloszczeblowym zarządzaniem Strategią. Strategia Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego na lata jest narzędziem wspierania pozytywnych zmian w Powiecie oraz niwelowania barier pojawiających się w otoczeniu. W tym kontekście szczególnie ważne jest rozwijanie współpracy w ramach partnerstwa Powiatu Oświęcimskiego i gmin wchodzących w skład Powiatu Oświęcimskiego, które łącznie tworzą spójny obszar wymagający efektywnych rozwiązań infrastrukturalnych, gospodarczych i społecznych. Strategia Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego na lata jest spójna z priorytetami i celami dokumentów szczebla krajowego i regionalnego, tj. Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary wiejskie; Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju do 2030 r.; Koncepcji Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do 2030 r.; Średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju do 2020 r.; krajowych strategii sektorowych oraz Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata Strategia Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego na lata została przygotowana w wyniku prac prowadzonych przez Zarząd Powiatu Oświęcimskiego oraz ekspertów FRDL Małopolskiego Instytutu Samorządu Terytorialnego i Administracji, przy ścisłej współpracy z samorządami gmin oraz partnerami społecznymi i prywatnymi. Dokument uwzględnia wnioski i rekomendacje sformułowane w ramach szerokiej debaty publicznej, której elementem były w szczególności sesje z udziałem Konwentu Strategicznego. 4

6 Dzięki zaangażowaniu przedstawicieli samorządu, organizacji publicznych, przedsiębiorców i lokalnych liderów życia społecznego, Strategia Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego stanowi nie tylko narzędzie prowadzenia polityki rozwoju lokalnego i regionalnego, ale również syntezę świadomych wyborów i rekomendacji przedstawicieli różnych społeczności tworzących wspólnotę samorządową. Przesłanki budowy Strategii Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego na lata Opracowanie Strategii Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego na lata jest odpowiedzią na dynamikę zmian społeczno-gospodarczych, zachodzących w obrębie Powiatu, jak i w jego otoczeniu (rzeczywiste procesy i zjawiska - natury gospodarczej, społecznej, kulturowej, zarządczej, itp.), a także wynika z nurtu przesłanek formalno-prawnych, uzasadniających potrzebę weryfikacji dokumentów strategicznych wszystkich JST w kraju (konieczność przeglądu i weryfikacji Strategii w kontekście dostosowania założeń do wytycznych i rekomendacji, które płyną z dokumentów o charakterze nadrzędnym). Wśród kluczowych czynników, determinujących potrzebę przygotowania Strategii na lata , należy zatem wymienić: 1. Dostosowanie Strategii Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego do nowych dokumentów strategicznych szczebla regionalnego i krajowego, w tym uspójnienie horyzontu czasowego Strategii z horyzontem czasowym nowego okresu programowania Unii Europejskiej oraz dokumentów nadrzędnych. Ostatnie lata to okres powstawania nowych i aktualizacji poprzednich wersji dokumentów planistycznych o charakterze strategicznym szczebla krajowego i regionalnego. Modyfikacjom uległa ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, uchwalona została Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary wiejskie (KSRR), wprowadzająca nowy paradygmat polityki regionalnej w Polsce, zaktualizowano dokumenty europejskie (Europa 2020), krajowe (Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju do 2030 r., Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju do 2020 r., Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju do 2030 r.) i regionalne, w tym Strategię Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata Uwzględnienie wytycznych i rekomendacji, płynących z dokumentów nadrzędnych, pozwoliło na skorelowanie Strategii Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego z priorytetami rozwojowymi województwa, a w dalszej perspektywie na korzystanie z nowych narzędzi polityki regionalnej (np. kontrakt terytorialny). Horyzont czasowy Strategii Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego sięga 2020 roku, czego bezpośrednim uzasadnieniem jest przyjęcie okresu obejmującego w całości kolejną perspektywę finansową Unii Europejskiej (tj ), a także zbieżnego z horyzontem zaktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego. Ponadto, opracowanie Strategii na lata zapewni spójność z perspektywą przyjętą dla nowej Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego. 2. Dostosowywanie polityki rozwoju do zmieniających się uwarunkowań społecznych oraz gospodarczych w powiecie i jego otoczeniu. Powiat to nie tylko wydzielony granicami administracyjnymi obszar, ale przede wszystkim społeczność lokalna, w której na bieżąco ulega zmianie sytuacja demograficzna i gospodarcza. To mieszkańcy Powiatu tworzą z mocy prawa lokalną wspólnotę samorządową, która funkcjonuje w interakcji z otoczeniem. Szereg poważnych przeobrażeń, jak np.: ogólnoświatowe spowolnienie gospodarcze (i związane z tym mniejsze dochody budżetowe), rosnące dysproporcje w rozwoju JST, deficyt finansów publicznych czy zmiana obserwowanych trendów demograficznych, wpływa w dużym stopniu także na sytuację Powiatu. Nowa Strategia Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego winna 5

7 się zatem opierać na konkretnych założeniach oraz definiować cele oraz kierunki interwencji, służące podnoszeniu konkurencyjności Powiatu oraz przełamywaniu strukturalnych problemów gospodarczych i społecznych. Są to wyzwania, którym Powiat Oświęcimski musi sprostać w dobie postępującego procesu globalizacji, nasilającej się konkurencji, informatyzacji wielu sfer życia i rozwoju gospodarki opartej na wiedzy. 3. Umacnianie partnerstwa Powiatu Oświęcimskiego i gmin wchodzących w skład Powiatu. Realizacja wyzwań rozwojowych nierzadko wiąże się z podejmowaniem współpracy z samorządami innych szczebli, instytucjami państwowymi, partnerami społecznymi i prywatnymi. Stąd też Strategia nie obejmuje wyłącznie zadań będących w kompetencjach samorządu powiatowego, ale wskazuje na rozwiązania niezbędne dla stałego i efektywnego rozwoju całej wspólnoty Powiatu. Gminy wchodzące w skład Powiatu Oświęcimskiego oraz samorząd powiatowy, winny powołać do życia partnerstwo samorządowe, którego celem będzie budowa efektywnej platformy współpracy międzysamorządowej oraz międzysektorowej, na rzecz rozwoju wspólnoty powiatowej. Zacieśnianie tej współpracy będzie miało olbrzymie znaczenie w procesie pozyskiwania środków unijnych w kolejnym okresie programowania (lata ). Dlatego niniejsza Strategia zawiera kierunki interwencji (kluczowe zadania), które są wyzwaniem nie tylko dla samorządu powiatowego, ale również dla pozostałych partnerów samorządowych, pozarządowych i prywatnych. Dzięki zaangażowaniu w proces budowy dokumentu przedstawicieli samorządu, organizacji publicznych, przedsiębiorców i lokalnych liderów życia społecznego, Strategia Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego stanowi nie tylko element prowadzenia polityki rozwoju lokalnego i regionalnego, ale również syntezę świadomych wyborów i rekomendacji przedstawicieli różnych społeczności tworzących wspólnotę samorządową. Metodologia prac Strategia Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego na lata kładzie nacisk na zrównoważony rozwój Powiatu (bazujący na zintegrowaniu polityki środowiskowej, gospodarczej, przestrzennej i społeczno-kulturowej), prowadzący w efekcie do poprawy jakości życia mieszkańców i budowania jego trwałych podstaw. Konstrukcję dokumentu Strategii oparto na partycypacyjno-eksperckim modelu budowy planów strategicznych jednostek samorządu terytorialnego, w pełni oddającym oczekiwania krajowych oraz unijnych instytucji odpowiedzialnych za rozwój terytorialny w Polsce. Strategię opracował Konwent Strategiczny, powołany przez Starostę Oświęcimskiego. W jego skład weszli m.in. przedstawiciele władz samorządowych Powiatu oraz gmin powiatu oświęcimskiego, urzędnicy samorządowi, przedstawiciele oświaty, instytucji kultury, pomocy społecznej, ochrony zdrowia, reprezentanci sfery biznesu, lokalnych organizacji pozarządowych i przedstawiciele instytucji użyteczności publicznej. Prace Konwentu prowadzili konsultanci FRDL Małopolskiego Instytutu Samorządu Terytorialnego i Administracji w Krakowie. Zespół realizacyjny tworzyli: Wojciech Odzimek Koordynator Programu Zarządzania Strategicznego FRDL MISTiA, Izabela Piechota i Dawid Hoinkis konsultanci w Programie Zarządzania Strategicznego MISTiA. 6

8 Tabela 1 Osoby uczestniczące w pracach nad Strategią Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego na lata Lp. Osoba Funkcja Organizacja procesu tworzenia Strategii Zarządzanie strategiczne w sytuacji Powiatu to kierowanie wieloobszarowym rozwojem w długim przedziale czasu, dzięki wykorzystaniu rzetelnej wiedzy płynącej z analizy i oceny bieżącej oraz antycypowaniu spodziewanych scenariuszy rozwoju JST, a także dzięki przewidywaniu zmian w otoczeniu. Zgodnie z tymi założeniami, proces budowy Strategii Rozwoju przebiegał wieloetapowo: 1. Obraz środowiska lokalnego diagnoza społeczno-gospodarcza. Celem pozyskania obiektywnej oceny sytuacji społeczno-gospodarczej oraz potencjału JST, przeprowadzona została diagnoza społeczno-gospodarcza Powiatu Oświęcimskiego w układzie dynamicznym (kilkuletnim) i porównawczym (benchmarkingowym). Efektem prac było powstanie raportu diagnostycznego, opisującego podstawowe uwarunkowania rozwojowe Powiatu - materiał analityczny, charakteryzujący stan istniejący oraz tendencje społeczno-gospodarcze zachodzące w powiecie w latach /13. Dokument opracowany został przede wszystkim w oparciu o materiały i dane Głównego Urzędu Statystycznego (Bank Danych Lokalnych), Powiatu Oświęcimskiego i gmin wchodzących w skład Powiatu oraz własne Wykonawcy. Wnioski z diagnozy społeczno-gospodarczej stały się materiałem wyjściowym do analizy zasobów własnych i otoczenia (analiza SWOT) podczas warsztatów z Konwentem Strategicznym, powołanym przez Starostę Oświęcimskiego. 2. Analiza strategiczna uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych metodą SWOT. Raport diagnostyczny, charakteryzujący podstawowe uwarunkowania rozwojowe Powiatu Oświęcimskiego, posłużył jako impuls do dyskusji dotyczącej zasobów wewnętrznych Powiatu oraz wpływu otoczenia zewnętrznego. W trakcie prac warsztatowych z Konwentem Strategicznym dokonano oceny i analizy potencjału Powiatu, jego słabości oraz szans i zagrożeń istotnych z punktu widzenia jego dalszego rozwoju społeczno-gospodarczego (analiza SWOT). Pracę usystematyzowano poprzez określenie bloków tematycznych, wynikających z przeprowadzonej wcześniej, eksperckiej diagnozy oraz spójnych ze Strategią Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata Analiza SWOT stała się podstawą do sformułowania podstawowych wyzwań i zagadnień strategicznych. 7

9 3. Identyfikacja obszarów priorytetowych i sformułowanie planu operacyjnego. Przedmiotem kolejnych prac warsztatowych stał się wybór obszarów priorytetowych i celów strategicznych oraz budowa planu operacyjnego Strategii. W oparciu o wyniki diagnozy społecznogospodarczej oraz analizy SWOT, dokonano identyfikacji obszarów priorytetowych (kierunków rozwoju) dla Powiatu Oświęcimskiego. W efekcie przeprowadzonych z Konwentem Strategicznym prac zdefiniowano 4 priorytety rozwojowe: PRIORYTET 1. PRIORYTET 2. PRIORYTET 3. PRIORYTET 4. GOSPODARKA LOKALNA; DZIEDZICTWO I OFERTA CZASU WOLNEGO; INTEGRUJĄCA POLITYKA SPOŁECZNA; KAPITAŁ SPOŁECZNY; Kolejnym etapem prac warsztatowych z udziałem Konwentu Strategicznego, była weryfikacja zaproponowanej przez ekspertów FRDL MISTiA matrycy celów i kierunków interwencji Strategii Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego. Matryca powstała na bazie dokonanych wcześniej analiz i opracowań, wytycznych i założeń zawartych w dokumentach strategicznych szczebla krajowego i regionalnego, a także z uwzględnieniem wniosków płynących z opracowanej uprzednio analizy SWOT i postulatów zgłaszanych przez członków Konwentu Strategicznego. 8

10 Ramy instytucjonalne lokalnej polityki rozwoju Konieczność tworzenia gminnych dokumentów planistycznych o charakterze strategicznym nie wynika wprost z przepisów prawa. Znowelizowana w 2013 r. ustawa o zasadach prowadzenia polityki rozwoju, tworząca podstawy prawne do przygotowania przez ówczesne Ministerstwo Rozwoju Regionalnego zasad wdrażania programów Unii Europejskiej na lata , wśród dokumentów strategicznych opracowywanych przez j.s.t. wymienia jedynie strategie rozwoju województw oraz strategie ponadregionalne. Katalog ten pozostawia jednak otwarty, a wśród podmiotów odpowiedzialnych za prowadzenie polityki rozwoju wymienia samorząd gminny. Ugruntowana praktyka prowadzenia polityki rozwoju na szczeblu gminnym realizowana jest najczęściej w postaci tworzenia gminnych strategii rozwoju. Zasady lokalnej polityki rozwoju powinny jednak uwzględniać wytyczne w zakresie prowadzenia polityki rozwoju na wyższych szczeblach. Poczynając od dokumentów na szczeblu Unii Europejskiej, w szczególności uwzględniając zasady Europejskiej Polityki Spójności, poprzez strategiczne dokumenty krajowe, przygotowywane przede wszystkim przez administrację rządowa, a kończąc na wojewódzkiej i subregionalnej strategii rozwoju, opracowywanych przez samorząd województwa. Schemat 1 Układ zależności i hierarchia europejskich, krajowych i regionalnych dokumentów strategicznych. Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu EUROPA 2020 Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju Polska 2030 trzecia fala nowoczesności Średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary wiejskie Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata strategii branżowych: - Rozwoju transportu - Rozwoju bezpieczeństwa narodowego RP - Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko - Rozwoju kapitału społecznego - Innowacyjności i efektywności gospodarki - Zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa - Rozwoju kapitału ludzkiego - Sprawne państwo Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 Plan zagospodarowania przestrzennego województwa małopolskiego Przedstawiony schemat prezentuje aktualny system prowadzenia polityki rozwoju, oparty o hierarchiczny układ dokumentów strategicznych, wzajemnie ze sobą spójnych i powiązanych. Obejmuje on wytyczne płynące ze strategii Europa 2020, Długookresowej Strategii Rozwoju Kraju, Średniookresowej Strategii Rozwoju Kraju (SRK) oraz 9 strategii zintegrowanych, obejmujących 9

11 8 strategii branżowych i Krajową Strategię Rozwoju Regionalnego : Regiony, Miasta, Obszary wiejskie (KSRR). W tak ujęty system wpisuje się Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata , stanowiąca z kolei podstawę dla konstruowania subregionalnych i lokalnych dokumentów strategicznych. W procesie lokalnego planowania strategicznego należy jednak pamiętać o zachowaniu spójności i relacyjnym powiązaniu z systemem nadrzędnych dokumentów strategicznych, szczególnie tych opracowanych po wejściu w życie aktualnej strategii wojewódzkiej. Tak zdefiniowany układ instytucjonalny programowania polityki rozwoju, w którym dokumenty niższego szczebla uwzględniają priorytety wynikające z programów nadrzędnych, wzmacnia efekty rozwojowe poprzez jednoznaczne określanie kluczowych kierunków interwencji. Spójność w wymiarze wertykalnym jednocześnie prowadzi do koncentracji środków publicznych na jasno zdefiniowanych celach rozwojowych. Nadrzędne dokumenty strategiczne Fundamentalne wytyczne dotyczące polityki rozwoju płyną z nadrzędnych dokumentów europejskich, określających zasady Europejskiej Polityki Spójności. Ważna jest też sama filozofia redystrybucji środków europejskich, która w ostatnich latach uległa przeorientowaniu z funkcji wyrównawczej na wzmacnianie konkurencyjności obszarów silnych i lepsze wykorzystanie istniejących potencjałów rozwojowych. Będąca podstawą Europejskiej Polityki Spójności Strategia Europa 2020 oparta została na trzech priorytetach: (1) rozwoju gospodarki opartej na wiedzy i innowacjach, (2) promocji gospodarki oszczędzającej zasoby, zielonej i konkurencyjnej, (3) sprzyjaniu gospodarce o wysokim zatrudnieniu, sprzyjającej spójności społecznej i terytorialnej. Głównym dokumentem szczebla krajowego, wskazującym strategiczne zadania państwa w horyzoncie czasowym spójnym z dokumentami europejskimi, tym samym oddającym priorytety rozdziału funduszy europejskich na lata jest średniookresowa Strategia Rozwoju Kraju Aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka, sprawne państwo (SRK). Dokument ten, przyjęty 25 września 2012 r. wpisuje się w nowy system strategicznego zarządzania rozwojem kraju poprzez uwzględnienie wytycznych odnośnie głównych kierunków rozwoju, płynących z długookresowej strategii rozwoju kraju Polska Trzecia fala nowoczesności. Podstawowe priorytety SRK, koncentrujące główne działania i wyznaczające kierunki interwencji, mające na celu przyspieszenie procesów rozwojowych to (1) sprawne i efektywne państwo, (2) konkurencyjna gospodarka, (3) spójność społeczna i terytorialna. W kontekście programowania polityki rozwoju na szczeblach niższych ważne jest, że SRK stanowi odniesienie dla dokumentów przygotowywanych na potrzeby programowania środków Unii Europejskiej na lata umowy partnerstwa i programów operacyjnych. Strategie Zintegrowane Dopełnieniem i swoistym narzędziem realizacji priorytetów określonych przez SRK jest 9 strategii zintegrowanych, których zadaniem jest rozwinięcie działań SRK i uszczegółowienie reform w niej określonych. Z punktu widzenia lokalnej polityki rozwoju kluczowe miejsce zajmuje dokument Krajowej Strategii Rozwoju Regionalnego Regiony, Miasta, Obszary wiejskie. Zgodnie z przedstawionym w nim, nowym paradygmatem rozwoju regionalnego, w proces planowania strategicznego należy włączyć następujące wytyczne: wykorzystywanie zasobów endogenicznych regionów (uniezależnianie się od transferów zewnętrznych), 10

12 tworzenie polityk wieloletnich i zdecentralizowanych w przeciwieństwie do dotychczasowych dotacji jednorazowo przeznaczanych na działania krótkoterminowe, finansowanie inwestycji wyselekcjonowanych (jako tych działań, które w największym stopniu przyczyniają się do rozwoju społeczno-gospodarczego regionu i powodują jego dyfuzję), wieloszczeblowe zarządzanie polityką regionalną zaangażowanie wielu partnerów przez władze regionalne, zróżnicowane podejście do różnych typów regionów wykorzystywanie specjalizacji regionalnych i subregionalnych oraz reagowanie na specyficzne bariery rozwojowe. Wytyczne te zostały sformułowane przede wszystkim w celu wzmocnienia procesu programowania polityki rozwoju na szczeblu wojewódzkim. Jednak myśl zawarta w powyższych uwagach może stanowić ważną wskazówkę podczas programowania polityki rozwoju na szczeblu powiatowym i gminnym. Ponadto zgodnie z rekomendacjami KSRR, w procesie zarządzania strategiami rozwoju postuluje się tworzenie i utrwalanie szerokich partnerstw między instytucjami publicznymi i społeczeństwa obywatelskiego tak, by zapewnić skuteczny i wielopoziomowy system zarządzania polityką rozwoju. Spośród pozostałych strategii zintegrowanych szczególnie ważne dla lokalnej polityki rozwoju jest uwzględnienie wytycznych płynących z tych strategii, które w istotnym stopniu dotyczą obszarów związanych z zakresem zadań własnych j.s.t. Wśród najważniejszych strategii, z punktu widzenia możliwości rozwojowych i aspiracji wspólnoty samorządowej Powiatu Oświęcimskiego, należy wymienić następujące dokumenty: Strategia Innowacyjności i Efektywności Gospodarki. Dynamiczna Polska 2020 dokument przygotowany przez Ministerstwo Gospodarki i uchwalony 15 stycznia 2013 r. szczególnie w zakresie działań zmierzających do realizacji takich celów jak: dostosowanie otoczenia regulacyjnego i finansowego do potrzeb innowacyjnej gospodarki, stymulowania innowacyjności poprzez wzrost efektywności wiedzy i pracy oraz wspieranie napływu innowacyjnych i odpowiedzialnych inwestycji; Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego 2020 dokument przygotowany przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego i uchwalony 26 marca 2013 r. szczególnie w działań zmierzających do wzmocnienia partycypacji obywatelskiej w procesie kreowania lokalnej polityki rozwoju, wzmacniania wzajemnego zaufania obywateli oraz zaufania obywateli do instytucji i organów państwa), a także wzmacniania gotowości mieszkańców do działania na rzecz społeczności lokalnej. Strategia Rozwoju Kapitału Ludzkiego 2020 dokument przygotowany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej i uchwalony 18 czerwca 2013 r. szczególnie w zakresie działań na rzecz wzrostu poziomu zatrudnienia mieszkańców, wydłużenia aktywności zawodowej osób starszych, przeciwdziałaniu procesom wykluczenia społecznego oraz kreowania polityki edukacyjnej zmierzającej do podniesienia poziomu kompetencji i kwalifikacji obywateli. Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego Najważniejszym dokumentem określającym zasady polityki rozwoju na szczeblu regionalnym jest Strategia Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata (SRWM). Zapisy dokumentu postulują koncentrację środków na precyzyjnie zdefiniowanych priorytetach, operacjonalizację i parametryzację działań strategicznych, przejrzysty podział zadań i odpowiedzialności za poszczególne obszary polityki rozwoju, prowadzący jednak do mobilizacji zasobów wielu aktorów społecznych. 11

13 Struktura SRWM obejmuje 7 głównych obszarów polityki rozwoju województwa, a także kierunki i sposoby działania w tych obszarach. Dla każdego z obszarów interwencji sformułowano cel strategiczny, stanowiący opis pożądanego kierunku zmian w perspektywie do 2020 roku. Każdy z celów strategicznych w ramach obszarów realizowany jest poprzez wyodrębnione kierunki polityki rozwoju, złożone z katalogu działań priorytetowych. W odniesieniu do poszczególnych kierunków polityki sformułowana została strategia postępowania, określająca pożądany stan docelowy, a także określająca czynniki sprzyjające i ograniczające możliwość osiągnięcia zmiany będącej pochodną realizacji celu strategicznego. Na poniższym schemacie zobrazowano strukturę dokumentu: Schemat 2 Struktura Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata Wizja "Małopolska nieograniczone możliwości" Cel główny Efektywne wykorzystanie potencjałów regionalnej szansy dla rozwoju gospodarczego oraz wzrost spójności przestrzennej Małopolski w wymiarze regionalnym, krajowym i europejskim. Obszar 1. Gospodarka wiedzy i aktywności Obszar 2. Dziedzictwo i przemysły czasu wolnego Obszar 3. Infrastruktura dla dostępności komunikacyjnej Obszar 4. Krakowski obszar metropolitalny i inne subregiony Obszar 5. Rozwój miast i terenów wiejskich Obszar 6. Bezpieczeństwo ekologiczne, zdrowotne i społeczne Obszar 7. Zarządzanie rozwojem województwa Rekomendacje dotyczące programowania lokalnej polityki rozwoju można odnaleźć w SRWM w ramach obszaru: Rozwój miast i terenów wiejskich. Wśród kierunków polityki rozwoju w tym obszarze zwrócono uwagę na potrzebę integracji przestrzennej na poziomie lokalnym i zapewnienie powiązań lokalnych w obrębie obszarów wiejskich, dla których centrami są małe i średnie miasta, docelowo zapewniające jednolity standard dostępności podstawowych usług i dóbr publicznych. Umocnienie pozycji małych i średnich ośrodków miejskich jako lokalnych centrów gospodarczych i ośrodków usług publicznych, wskazywane jest jako warunek rozwoju okalających je terenów wiejskich. Projektowane działania opierają się na założeniu, że ważnymi elementami decydującymi o atrakcyjności małych miast są zasoby społeczne i kulturowe oraz przestrzeń publiczna. Wśród kluczowych działań w ramach wspomnianego kierunku przewidziano poprawę dostępności podstawowych usług publicznych w zakresie lokalnej infrastruktury społecznej, o charakterze: edukacyjnym, kulturalnym, rekreacyjnym i sportowym oraz zdrowotnym. Kolejnym kierunkiem polityki jest rozwój gospodarczy małych i średnich miast oraz terenów wiejskich. Celem działań określonym w ramach tego kierunku jest przede wszystkim przeciwdziałanie narastającym wewnątrzregionalnym zróżnicowaniom o charakterze gospodarczym. Projektowane przez Zarząd Województwa Małopolskiego działania uwzględniają poniższe założenia: w ramach polityki rozwoju miast nie należy ograniczać się do wzmacniania infrastruktury społecznej i technicznej, lecz wysoki nacisk położyć także na tworzenie ofert zachęcających 12

14 do lokowania nowych przedsięwzięć, wykorzystanie potencjału istniejących przedsiębiorstw oraz wzmacnianie relacji kapitałowych; zapleczem dla wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich są małe i średnie miasta; aktywizacja terenów wiejskich warunkowana jest wdrożeniem bardziej efektywnych mechanizmów wsparcia funkcjonowania zarówno rolnictwa, jak i działalności okołorolniczej i pozarolniczej; aby zwiększyć partycypację obywatelską w programowaniu polityki rozwoju lokalnego należy określić trwałe ramy współpracy władz lokalnych i regionalnych. W ramach kluczowych działań odnoszących się do poprawy kondycji gospodarczej małych i średnich miast główny nacisk położony został na rozwój oferty inwestycyjnej jednostek, połączony ze wspieraniem działań lokalnych instytucji rynku pracy na rzecz zwiększenia zatrudnienia i przeciwdziałania bezrobociu. Natomiast wśród priorytetów dla obszarów wiejskich wyróżniono wsparcie obszarów rolniczych poprzez wdrożenie instrumentów wsparcia dla rolnictwa ekologicznego oraz marketingu wysokiej jakości produktów lokalnych i regionalnych. Takie działanie wpisuje się w oczekiwanie wzmożonego wykorzystania miejscowych przewag konkurencyjnych. Innym priorytetem aktywizacji obszarów wiejskich jest wspieranie działalności pozarolniczej, szczególnie na terenach atrakcyjnych rezydencjonalnie i turystycznie. Ostatnim kierunkiem polityki rozwoju w obszarze miast i terenów wiejskich jest funkcjonalne zarządzanie przestrzenią na poziomie lokalnym. Zwraca się tutaj uwagę na podejmowanie działań z uwzględnieniem powiązań funkcjonalnych pomiędzy ośrodkami, ochrony tożsamości lokalnej, a także dbałości o otoczenie. Wśród kierunków interwencji wymienia się rewitalizację obszarów zdegradowanych, ochronę krajobrazu i ładu przestrzennego na obszarach wiejskich, planowanie przestrzenne prowadzone z uwzględnieniem realizacji koncepcji osadnictwa zwartego, w oparciu o miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Ponadto w SRWM w ramach obszaru: Krakowski obszar metropolitalny i inne subregiony wyróżniono subregion Małopolski Zachodniej, jako funkcjonalny obszar integracji przestrzennej o znaczeniu regionalnym, charakteryzujący się brakiem dominującego ośrodka miejskiego, natomiast z trzema silnymi ośrodkami ponadlokalnymi: Oświęcimiem, Chrzanowem i Olkuszem. Rozwój subregionu Małopolski Zachodniej w SRWM określono jako jeden z kierunków polityki rozwoju Małopolski. Za główną oś rozwoju dla subregionu Małopolski Zachodniej w SRWM przyjęto wykorzystanie dobrego skomunikowania zarówno z Krakowem jak i z obszarem Konurbacji Górnośląskiej oraz względnie silną pozycję gospodarczą subregionu i wysoki poziom wykształcenia mieszkańców. Założono ponadto, że tradycyjnie przemysłowy obszar Małopolski Zachodniej powinien stopniowo rozwijać inne funkcje gospodarcze, szczególnie związane z obsługą ruchu turystycznego na bazie kształtującej się oferty nowych produktów i usług czasu wolnego. W kontekście budowania Strategii Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego szczególne znaczenie przypisać należy tym kierunkom rozwoju, które uwzględniając atrakcyjne położenie i wysoką dostępność komunikacyjną, prowadzić będą do szybszego rozwoju gospodarczego całego subregionu. Wymienia się tu przede wszystkim tworzenie i zagospodarowywanie stref aktywności gospodarczej, rewitalizację terenów poprzemysłowych oraz rozwój oferty przemysłu czasu wolnego, w oparciu o turystykę kulturową, pielgrzymkową, aktywną, rekreacyjną i specjalistyczną (w tym poprzez rozwój tras rowerowych). Lepsze wykorzystanie potencjałów decydujących o przewadze konkurencyjnej oraz niwelowanie barier rozwojowych służyć będą wzrostowi dobrobytu w całym podregionie Małopolski Zachodniej. 13

15 Subregionalny Program Rozwoju Elementem wdrażania Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata jest przyjęcie indywidualnej ścieżki rozwoju dla pięciu subregionów wchodzących w skład województwa, w ramach tworzonego Subregionalnego Programu Rozwoju na lata Jednym z kluczowych obszarów jest subregion Małopolski Zachodniej, zajmujący powierzchnię czterech powiatów: chrzanowskiego, olkuskiego, oświęcimskiego oraz wadowickiego. W ramach prac nad weryfikacją i specyfikacją kierunków rozwoju subregionu zawartych w SRWM Urząd Marszałkowski Województwa Małopolskiego przeprowadził szereg badań oraz konferencji subregionalnych. Projekt programu subregionalnego został przygotowany 31 sierpnia 2012 r., natomiast do chwili obecnej nie ukończono prac nad finalnym kształtem dokumentu. Jak dotąd sprecyzowano układ Programu, który oprócz zróżnicowanej terytorialnie polityki rozwoju zawierał będzie dodatkowo uzgodnione listy przedsięwzięć, które rekomendowane będą do dofinansowania w ramach tzw. grantu subregionalnego, tj. wydzielonej puli środków w ramach regionalnego programu operacyjnego na lata Schemat 3 Planowana Struktura Subregionalnego Programu Rozwoju dla subregionu Małopolski Zachodniej Tematyczne obszary strategicznej interwencji Oświęcim, Chrzanów i Olkusz jako ponadlokalne ośrodki usług publicznych wyższego rzędu Rozwój potencjału gospodarczego Małopolski Zachodniej Rozwój małych i średnich miast w Małopolsce Zachodniej Geograficzne obszary strategicznej interwencji Oświęcim, Chrzanów i Olkusz jako ośrodki ponadlokalne Miasta tracące dotychczasowe funkcje społecznogospodarcze oraz wymagające rewitalizacji Obszary o najniższym dostępie do dóbr i usług warunkujących możliwości rozwojowe Obszary w otoczeniu zbiornika Świnna Poręba Obszar Pustyni Błędowskiej Obszary o najniższej dostępności transportowej do głównych węzłów transportowych Małopolska Zachodnia Podsumowując pierwszy etap badań i dyskusji nad programem dla subregionu Małopolski Zachodniej należy stwierdzić, że wśród kluczowych kierunków i możliwości rozwoju dominują zagadnienia ciągłego rozwoju infrastruktury komunikacyjnej (drogowej i kolejowej), podnoszenia jakości usług publicznych, ze szczególnym uwzględnieniem usług opieki zdrowotnej i oferty dla osób starszych, a także rozwój sektora usług i wykorzystanie potencjału turystycznego poprzez budowanie i promocję wspólnej oferty przemysłów czasu wolnego. Wśród wyzwań zdefiniowano przeciwdziałanie problemom wynikającym ze zmian demograficznych, prowadzących do ubytku liczby mieszkańców w tej części województwa. Innym kluczowym sygnalizowanym problemem był niski poziom tożsamości subregionalnej i peryferyjna rola Małopolski Zachodniej przedstawianej często jako sypialnia Krakowa i aglomeracji śląskiej. Konstatacją pierwszego etapu prac nad programem rozwoju 14

16 subregionu Małopolski Zachodniej było wyspecyfikowanie obszarów strategicznej interwencji w ujęciu tematycznym oraz geograficznym. Przedstawia je schemat nr 3. Dalsza koordynacja prac nad Programem prowadzona jest przez fora subregionalne, składające się z członków Zarządu Województwa Małopolskiego, radnych Sejmiku Województwa Małopolskiego, przedstawicieli samorządów powiatowych i gminnych, przedsiębiorców, organizacji gospodarczych, organizacji społecznych, instytucji naukowych, badawczych i rozwojowych, uczelni wyższych, policji i Państwowej Straży Pożarnej oraz innych kluczowych instytucji z punktu widzenia subregionu. Pierwsze spotkanie forum odbyło się 6 maja 2013 r. w Olkuszu, gdzie zaprezentowano wstępny zakres wsparcia z regionalnego programu operacyjnego , w zakresie dotyczącym programów subregionalnych oraz raport z naboru projektów do Banku Projektów Regionalnych dla Małopolski Zachodniej. Zakończenie prac nad stworzeniem programu subregionalnego oraz uzgodnionych list projektów subregionalnych powinno nastąpić do lipca 2014 r. 15

17 Diagnoza podstawowych uwarunkowań rozwojowych Pierwszą częścią prac nad opracowaniem Strategii Rozwoju Powiatu Oświęcimskiego na lata było przygotowanie przez konsultantów FRDL MISTiA oddzielnego raportu Diagnoza społeczno-gospodarcza Powiatu Oświęcimskiego, stanowiącego wieloaspektową analizę statystyczną procesów zachodzących w powiecie. W niniejszym dokumencie zamieszczamy streszczenie wyników przeprowadzonych badań, w podziale na 5 bloków problematycznych: demograficzny, gospodarczy, infrastrukturalny, społeczny i ekonomiczny. Sytuacja demograficzna Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, teren powiatu oświęcimskiego zamieszkiwało na koniec 2012 roku osób, z czego 51,3% stanowiły kobiety, a 48,7% - mężczyźni. Wielkość populacji powiatu w latach nie zmieniała się znacząco (liczba ludności w 2012 roku była większa o około 1% w stosunku do roku 2007). W ostatnich dwóch latach zaobserwowano nieznaczną tendencję spadkową wielkości populacji powiatu. Za główne wyzwanie demograficzne powiatu oświęcimskiego w długiej perspektywie czasowej należy uznać zmiany w strukturze wiekowej ludności. Postępujący proces starzenia się społeczeństwa wynika w dużej mierze z niskiego przyrostu naturalnego - średni przyrost naturalny z lat w powiecie oświęcimskim wyniósł 0,78. Od 2010 widoczna jest tendencja spadkowa, a w 2012 roku zaobserwowano przewagę zgonów nad urodzeniami (ujemny przyrost naturalny, wynoszący -0,8 ). Proces ten powinien znaleźć odzwierciedlenie w kreowaniu przede wszystkim polityk: edukacyjnej oraz opieki społecznej. Warto zaznaczyć, że ujemny średni przyrost naturalny z lat odnotowano jedynie w przypadku gminy miejskiej Oświęcim (-0,2 ). Pozostałe gminy w badanym okresie notowały przewagę urodzeń nad zgonami, największą gmina miejsko-wiejska Zator (3,2 ). Negatywnie na sytuację demograficzną powiatu wpływa także wskaźnik salda migracji. W latach rokrocznie średnio w przeliczeniu na mieszkańców 11 osób więcej opuszczało teren powiatu niż się na nim osiedlało. Wedle danych statystyki publicznej, najbardziej atrakcyjną osadniczo gminą powiatu oświęcimskiego wydaje się być gmina wiejska Oświęcim, co jest charakterystyczne dla większości gmin, znajdujących się w sąsiedztwie dużych ośrodków miejskich. Ujemne salda migracji notują gminy miejskie i miejsko-wiejskie powiatu: Oświęcim, Brzeszcze, Chełmek i Kęty. Wyjątek stanowi gmina miejsko-wiejska Zator. Sytuacja gospodarcza Na koniec 2012 roku w rejestrze REGON widniały podmioty gospodarcze, działające na terenie powiatu oświęcimskiego. Od 2007 roku liczba podmiotów gospodarczych w powiecie oświęcimskim wzrosła o 9,46%. Najwyższym poziomem przedsiębiorczości w powiecie oświęcimskim charakteryzuje się miasto Oświęcim (109 podmiotów na 1000 ludności). Powyżej średniej powiatu (90 podmiotów na 1000 mieszkańców) plasują się ponadto gminy: Kęty (97) oraz Brzeszcze (94). Największy dystans do poziomu powiatowego wykazują gminy wiejskie z ostatnią 16

18 w zestawieniu gminą Osiek (54 podmioty na 1000 mieszkańców). Widoczne jest także, że gmina wiejska Oświęcim (83 podmioty na 1000 mieszkańców) czerpie z czynników rozwojowych Oświęcimia - wyprzedza w zestawieniu dwie gminy miejsko-wiejskie: Chełmek i Zator. W ramach zwiększania atrakcyjności inwestycyjnej powiatu tworzone są strefy aktywności gospodarczej, które wspomagają rozwój przedsiębiorczości ofertą atrakcyjnych terenów inwestycyjnych, ulgami fiskalnymi i fachową pomocą w prowadzeniu procesu inwestycyjnego. Na terenie powiatu działają obecnie: Miejska Strefa Aktywności Gospodarczej Nowe Dwory w Oświęcimiu, Miejska Strefa Aktywności Gospodarczej w Chełmku, Strefa Aktywności Gospodarczej Małopolski Zachodniej w Zatorze. Ponadto, jednym z ważniejszych przedsięwzięć, wspierających rozwój gospodarczy powiatu oświęcimskiego, jest Centrum Biznesu Małopolski Zachodniej. W podziale na wielkość zatrudnienia, na terenie powiatu oświęcimskiego dominują mikroprzedsiębiorstwa - 96,03%, małe przedsiębiorstwa to 3,18% wszystkich podmiotów, a średnie i duże stanowią 0,79%. Niemal 30% wszystkich podmiotów gospodarczych w powiecie oświęcimskim prowadzi działalność w sekcji G, obejmującej handel detaliczny i hurtowy oraz naprawdę pojazdów mechanicznych. Drugą pod względem liczności zarejestrowanych podmiotów jest sekcja F budownictwo (12% wszystkich podmiotów) oraz sekcja C przetwórstwo przemysłowe (9,5% podmiotów). Ponad 50% ogółu powierzchni powiatu oświęcimskiego zajmują gospodarstwa rolne, prowadzące działalność rolniczą. Charakter działalności rolniczej w powiecie jest zbliżony do obrazu rolnictwa w ogóle regionu, zwłaszcza w kwestii niskiej przeciętnej powierzchni gospodarstw rolnych, wynoszącej w powiecie oświęcimskim w 2010 roku 3,94 ha. Coraz istotniejszą częścią gospodarki powiatu oświęcimskiego staje się turystyka. Wedle danych Banku Danych Lokalnych GUS, liczba turystycznych obiektów noclegowych na terenie powiatu w 2012 roku była o 57% wyższa niż w 2007 roku, a liczba miejsc noclegowych aż o 63%. Liczba korzystających z noclegów zwiększyła się w powiecie oświęcimskim w badanym okresie (lata ) o połowę, z kolei liczba udzielonych noclegów wzrastała w badanym okresie średnio o 9,74% rocznie. Oznacza to, że coraz więcej turystów decyduje się na nocleg na tym terenie, głównie w mieście Oświęcim, ale także w gminach: Kęty i Osiek. Coraz więcej obiektów noclegowych jednakże nieobjętych statystyką publiczną powstaje w Gminie Zator. Stanowić to może zalążek do dalszego rozwoju działalność turystycznej we wschodniej części powiatu oświęcimskiego. Rosnące znaczenie sektora turystyki w życiu gospodarczym powiatu oświęcimskiego implikuje konieczność dalszego rozwoju bazy turystycznej, a także troski o inne elementy, związane z rozwojem turystyki (sprawna informacja turystyczna, dobre połączenia drogowe, parkingi, transport publiczny, oferta gastronomiczna itd.) Na koniec 2013 roku w Powiatowym Urzędzie Pracy w Oświęcimiu zarejestrowanych było 7153 bezrobotnych o 27,7% więcej niż na koniec 2007 roku. Dla porównania, liczba bezrobotnych w ogóle województwa małopolskiego wzrosła w tym czasie o 46%. Bezrobotni z powiatu oświęcimskiego w 2013 roku stanowili 4,4% ogółu bezrobotnych województwa małopolskiego. Ponad połowę bezrobotnych zarejestrowanych stanowią kobiety (56%). Warto zaznaczyć, że w ogóle województwa dysproporcje w strukturze bezrobotnych ze względu na płeć nie są tak 17

19 znaczne. Przyczyn większego udziału kobiet w ogóle bezrobotnych w powiecie oświęcimskim można doszukiwać się np. w strukturze lokalnej gospodarki (wielość podmiotów z sekcji budownictwa czy przetwórstwa przemysłowego). W ciągu ostatnich 7 lat znacząco wzrosła liczba bezrobotnych mężczyzn w powiecie oświęcimskim o 77,2%, w województwie o 83,3%. Największy problem ze znalezieniem zatrudnienia mają ponadto ludzie młodzi (osoby do 34. roku życia stanowią 48% bezrobotnych) i z wykształceniem zasadniczym zawodowym (32% ogółu bezrobotnych). W 2013 roku bezrobotni pozostający w rejestrze urzędów pracy dłużej niż rok stanowili 34% ogół bezrobotnych w powiecie oświęcimskim, a zatem nieco mniej niż w ogóle województwa (39%). Ponadto, powiat oświęcimski zanotował znaczniejszy spadek liczby bezrobotnych powyżej 24 miesięcy w stosunku do 2007 roku niż w ogóle regionu. Infrastruktura techniczna Powiat oświęcimski według szacunków teoretycznych 1 - jest słabiej skomunikowany z Krakowem niż porównywane z nim powiaty: chrzanowski, olkuski i wadowicki. Prognozuje się jednak poprawę dostępności komunikacyjnej powiatu w ciągu najbliższych sześciu lat na skutek planowanych inwestycji infrastrukturalnych, szczególnie w obszarze transportu drogowego i kolejowego. Pozytywnie można ocenić komunikację drogową wewnątrz powiatu z terenu wszystkich gmin powiatu dojazd samochodem do Oświęcimia zajmuje teoretycznie maksymalnie 30 minut. Problematyczny pozostaje stan infrastruktury kolejowej. Sytuacja w obszarze stanu infrastruktury ochrony środowiska w powiecie oświęcimskim jest zbliżona do ogólnej sytuacji w województwie 60% mieszkańców korzysta z oczyszczalni ścieków (58% w województwie). Powiat oświęcimski charakteryzuje relatywnie dobrze rozwinięta sieć instalacji komunalnych. Dostęp do sieci wodociągowej, gazowej i kanalizacyjnej zapewniony jest większemu odsetkowi mieszkańców niż średnio w województwie małopolskim: - niemal wszyscy mieszkańcy (w 2012 roku było to 96% mieszkańców ) mają dostęp do sieci instalacji wodociągowej (w ogóle województwa małopolskiego dostęp do wodociągu ma 76% ludności); - w 2012 roku z instalacji gazowej korzystało prawie 82% mieszkańców powiatu oświęcimskiego (średnia wojewódzka: 63%); - dostępność infrastruktury kanalizacyjnej w powiecie jest porównywalna do średniej w regionie (około 55% mieszkańców korzystających z kanalizacji) Mieszkańcy wszystkich gmin powiatu oświęcimskiego mają relatywnie dobry dostęp do sieci wodociągowej i gazowej. Różnice między gminami miejskimi i gminami wiejskimi widoczne są w poziomie dostępności do sieci kanalizacyjnej i infrastruktury oczyszczania ścieków 1 Analizując stan sieci dróg i połączeń kolejowych, wykorzystano dane dotyczące dostępności czasowej miast województwa małopolskiego, pochodzące z opracowania Dostępność komunikacyjna wybranych miast Małopolski, sporządzonego w ramach Małopolskiego Obserwatorium Polityki Rozwoju. 18

20 odsetek mieszkańców korzystających z tych instalacji w gminach wiejskich jest zauważalnie niższy niż w gminach miejskich. Sytuacja społeczna Co 20 mieszkaniec powiatu oświęcimskiego korzysta z usług pomocy społecznej (w ogóle województwa 6,7%). Do najczęstszych powodów udzielania świadczeń socjalnych należą: ubóstwo, bezrobocie i bezradność. Powiat oświęcimski charakteryzuje się zbliżoną dostępnością do usług opieki zdrowotnej co inne powiaty województwa małopolskiego. Na mieszkańców przypada tutaj średnio 3,7 przychodni i 32,7 łóżek szpitalnych. Szkolnictwo w powiecie oświęcimskim na poziomie podstawowym i średnim charakteryzują zbliżone tendencje, co w ogóle województwa liczba uczniów rokrocznie spada (przykładowo liczba uczniów gimnazjów w ostatnich 6 latach zmalała o 20%). W dłuższym okresie pociągać to będzie za sobą konieczność podjęcia decyzji o kształcie usług edukacyjnych oferowanych przez samorządy gminne powiatu. Widoczna jest zmiana w strukturze szkolnictwa średniego w powiecie oświęcimskim w ostatnich 6 latach zaprzestały działalności 4 licea profilowane, a liczba uczniów do nich uczęszczających spadła o 600 osób. Ubyło w tym czasie także 1 technikum i 1 zasadnicza szkoła zawodowa. W związku z niżem demograficznym we wszystkich typach szkół uczy się obecnie mniej osób niż w 2007 roku. Stan bezpieczeństwa publicznego w powiecie oświęcimskim można uznać za relatywnie korzystny powiat charakteryzuje się wysokim poziomem wykrywalności przestępstw (w 2012 roku wynosiła 77,6%; średnia województwa małopolskiego 68%), a na drogach tego terenu zdarza się przeciętnie mniej wypadków niż w województwie (wartość średniej liczby wypadków drogowych na 1000 mieszkańców z lat wynosiła w powiecie 0,76, a średnia wojewódzka 1,31). W powiecie oświęcimskim funkcjonuje kilka prężnie działających instytucji kultury. Elementem, który wyróżnia w szczególny sposób powiat oświęcimski w aspekcie infrastruktury kulturalnej, jest obecność na terenie powiatu jednego z najczęściej odwiedzanych muzeów w kraju Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu. Z roku na rok to miejsce pamięci odwiedza coraz więcej osób, nie tylko z Polski, ale i z zagranicy. Od 2007 roku rokrocznie liczba zwiedzających przekracza milion, w 2012 roku wyniosła 1,4 mln osób. Instytucje kultury w powiecie oświęcimskim wykazują relatywnie dużą aktywność w organizacji różnego rodzaju imprez, zakrojonych nie tylko na skalę regionalną, ale także międzynarodową. W 2012 roku zorganizowano w powiecie oświęcimskim 1134 imprezy, w których uczestniczyło łącznie osób. Powiat oświęcimski charakteryzują tym samym wartości wskaźników liczby imprez i uczestników imprez na 1000 mieszkańców wyższe niż średnia wojewódzka (7,31 imprez na 1000 mieszkańców w powiecie, 6,71 w województwie; 1386 uczestników imprez na 1000 mieszkańców w powiecie wobec 1048 w województwie). W powiecie oświęcimskim prężnie rozwija się ruch społeczny związany z zawiązywaniem organizacji pozarządowych. Ruch ten nie jest jeszcze tak nasilony jak w ogóle województwa małopolskiego, gdzie na mieszkańców przypadało w 2012 roku 30 organizacji trzeciego sektora, jednak tendencja jest jednoznacznie pozytywna. Powiat oświęcimski w 2012 roku 19

21 charakteryzował się 23 fundacjami, stowarzyszeniami i organizacjami społecznymi na mieszkańców. Szereg z nich działa w obszarze pomocy społecznej i promocji kultury. Finanse publiczne W 2012 roku budżet powiatu oświęcimskiego zamknął się kwotą dochodów na poziomie zł oraz wydatków na poziomie zł. Zatem deficyt budżetowy w ostatnim roku analizy wyniósł zł Stan finansów publicznych powiatu oświęcimskiego kształtuje się relatywnie korzystnie na tle porównywanych powiatów: chrzanowskiego, olkuskiego, wadowickiego i pszczyńskiego. Charakteryzuje się on niższym poziomem zadłużenia (14,02% zadłużenia w 2012 roku). Należy jednak zaznaczyć, że w ostatnich latach wskaźnik obciążenia dochodów obsługą zadłużenia charakteryzuje się stałą tendencją wzrostową. Średnie zadłużenie gmin powiatu oświęcimskiego w 2012 roku kształtowało się na poziomie 32% dochodów. Do najbardziej zadłużonych gmin powiatu należy zaliczyć gminy: Zator (58%), Kęty (45%) i Brzeszcze (39%). Największą dyscypliną w zakresie zarządzania finansami publicznymi charakteryzuję się miasto Oświęcim (15%). Wszystkie podmioty powiatu zarówno publiczne jak i niepubliczne, wykazują duże zaangażowanie w wykorzystywanie środków unijnych do finansowania różnorodnych przedsięwzięć. Wśród inicjatyw powiatu oświęcimskiego, współfinansowanych przez Unię Europejską, wymienić należy duże inwestycje infrastrukturalne i przedsięwzięcia w zakresie współpracy międzynarodowej. Powiat oświęcimski charakteryzuje najwyższa spośród grupy porównawczej (powiaty: chrzanowski, olkuski, wadowicki i pszczyński) wartość podpisanych umów dofinansowania z funduszy unijnych na mieszkańca. Na dzień 31 XII 2012 roku wartość ta wyniosła zł na mieszkańca. To więcej niż średnia wojewódzka (9332 zł w 2012 roku) oraz niemal dwukrotnie więcej niż w innych powiatach. Przykładowo, w sąsiadujących powiatach wadowickim i chrzanowskim w końcu 2012 roku wartość podpisanych umów na mieszkańca wynosiła odpowiednio 4032 zł oraz 5057 zł. Największa wartość podpisanych umów o dofinansowanie z funduszy unijnych w przeliczeniu na mieszkańca gminy charakteryzowała na koniec 2012 r. miasto Oświęcim. 20