WYMAGANIA EDUKACYJNE I PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z CHEMII W KL. II I III LO ZAKRES ROZSZERZONY.

Transkrypt

1 WYMAGANIA EDUKACYJNE I PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z CHEMII W KL. II I III LO ZAKRES ROZSZERZONY. Nauczyciel: Maria Drwal, Barbara Jakus - Piotrowska Klasa : 2B, 3Db, 2D, 3Da Podręcznik: To jest chemia wyd. Nowa Era cz.1 i 2 zakres rozszerzony Zbiory zadań: Krzysztof Pazdro, Piotr Kosztołowicz, Dariusz Witowski, Barbara Pac. REGULAMIN PRACOWNI CHEMICZNEJ 1. Do pracowni chemicznej uczniowie wchodzą w obecności nauczyciela. 2. Obowiązkiem każdego ucznia jest utrzymanie wzorowego porządku w pracowni. 3. Podczas wykonywania ćwiczeń należy unikać głośnych rozmów, krzyków, zbędnego gromadzenia się. W razie konieczności porozumiewać się półgłosem. 4. Ćwiczenia należy przeprowadzać z zachowaniem należytych środków ostrożności, aby nie narażać na niebezpieczeństwo siebie i innych. 5. Nie należy wykonywać żadnego ćwiczenia i nie należy uruchamiać żadnego przyrządu bez uprzedniego polecenia nauczyciela. 6. Miejsce pracy musi być zawsze czyste. Pobrane odczynniki, szkło i przyrządy muszą być po zakończeniu ćwiczeń odniesione na właściwe miejsce w stanie czystym. 7. Każde uszkodzenie sprzętu lub przyrządu musi być zgłoszone nauczycielowi. 8. Naczynia z odczynnikami należy zaraz po użyciu zamknąć właściwym korkiem i nie dopuszczać do ich pomieszania. 9. Nie należy wrzucać do kosza resztek niebezpiecznych substancji, Żadnych substancji z pracowni nie wolno nikomu dawać, ani brać do domu. 10. W razie nieszczęśliwego wypadku należy natychmiast zgłosić się do nauczyciela i podać okoliczności wypadku. Nie wolno samemu podejmować środków zaradczych.

2 11. Zobowiązuje się wszystkich uczniów do ścisłego przestrzegania przepisów BHP dotyczących wykonywania ćwiczeń uczniowskich. 12. We wszystkich sprawach nie objętych regulaminem należy zgłaszać się do nauczyciela. Przepisy BHP dotyczące wykonywania ćwiczeń uczniowskich 1. Wszystkie substancje w pracowni chemicznej należy traktować jako mniej lub bardziej trujące. 2. Przy wszelkich pracach zachowywać największą ostrożność, pamiętając przy tym, że niedokładność, nieuwaga, niedostateczne zaznajomienie się z przyrządami i właściwościami substancji, z którymi się pracuje, może spowodować nieszczęśliwy wypadek. 3. Szczególną ostrożność należy zachować przy pracy z substancjami żrącymi, aby zapobiec poparzeniu ciała i zniszczeniu odzieży. W razie wypadku polaną powierzchnię zmyć obficie silnym strumieniem wody i zgłosić nauczycielowi. 4. Podczas pracy z palnikiem i substancjami łatwo palnymi zachować należytą ostrożność. W razie jakiegokolwiek zapalenia materiałów palnych stosować się do poleceń nauczyciela. 5. Przy wszystkich pracach należy w pierwszym rzędzie zwrócić uwagę na zabezpieczenie oczu. 6. Probówkę, w której ogrzewana jest ciecz trzymać otworem w bok, a nie do siebie i nie w stronę sąsiada. Nie ogrzewać probówki tylko od dołu, lecz całą jej zawartość. 7. Nie nachylać się nad naczyniem, w którym coś wrze lub do którego wlewa się jakąś ciecz ( zwłaszcza żrącą). 8. Nie należy wykonywać ćwiczeń w brudnych naczyniach. 9. Bez polecenia nauczyciela nie wolno smakować i wąchać badanych substancji. Nie należy kłaść na stołach żywności. 10. Ćwiczenia należy wykonywać z takimi ilościami i stężeniami substancji oraz w takich warunkach, jakie są podane w podręczniku lub przez nauczyciela. 11. Nie zostawiać żadnych substancji w naczyniach bez etykiet lub napisów. 12. Nie wolno pić wody z naczyń laboratoryjnych. 13. Przy wąchaniu badanej w naczyniu substancji należy skierować do siebie pary ruchem wachlującym ręki, a nie czynić tego przez zbliżenie naczynia do nosa.

3 14. Wykonując ćwiczenia, podczas których w przyrządzie wydziela się gaz lub ogrzewa się cię ciecz, nie dopuszczać do dużego wzrostu ciśnienia i wybuchu wskutek zatkania rurki. 15. We wszystkich wątpliwych sytuacjach natychmiast zwrócić się do nauczyciela. PRZEDMIOTOWE ZASADY OCENIANIA Z CHEMII DLA LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCEGO w ZSO nr 1 w Tarnowie. I. Zasady obowiązujące w ocenianiu: 1.Każdy uczeń jest oceniany zgodnie z zasadami PZO, WZO. 2.Ocenie podlegają wszystkie formy aktywności ucznia. 3.Ocena jest jawna dla ucznia i rodzica (opiekuna prawnego). Na prośbę ucznia nauczyciel ustalając ocenę powinien ją uzasadnić. 4.Sprawdziany pisemne są obowiązkowe i zapowiadane z co najmniej tygodniowym wyprzedzeniem. Do sprawdzianu podawany jest zakres sprawdzanych umiejętności i wiadomości. Jeżeli z przyczyn losowych uczeń nie może pisać sprawdzianu w terminie ustalonym dla klasy powinien uczynić to w terminie do 2 tygodni po przybyciu do szkoły. W przypadku odmowy pisania sprawdzianu pisemnego uczeń otrzymuje ocenę niedostateczną. 5. Każdy sprawdzian pisemny napisany na ocenę niedostateczną uczeń ma prawo poprawić w terminie ustalonym przez nauczyciela w ciągu 2 tygodni. 6. Przy poprawianiu sprawdzianów pisemnych i pisaniu ich w drugim terminie kryteria oceniania nie zmieniają się. 7. Kartkówki (15 20 min.) nie muszą być zapowiadane i nie podlegają poprawie. 8. Sprawdzone i ocenione prace nauczyciel omawia w klasie i daje do wglądu w terminie do 2 tygodni od przeprowadzonego sprawdzianu pisemnego. 9. Uczeń ma prawo w ciągu semestru do dwukrotnego zgłoszenia nieprzygotowania do lekcji, zgłoszenie nieprzygotowania nie dotyczy zapowiedzianych sprawdzianów pisemnych, po wykorzystaniu tego limitu nauczyciel może postawić ocenę niedostateczną. 10. Na koniec semestru nie przewiduje się dodatkowych sprawdzianów pisemnych zaliczeniowych (poza oceną niedostateczną).

4 11. Przy ocenianiu nauczyciel uwzględnia możliwości intelektualne ucznia, wkład pracy i zaangażowanie oraz orzeczenie z poradni. 12. Wszelkie udowodnione przypadki nieuczciwości skutkują oceną niedostateczną od razu wstawianą do dziennika. 13. O zagrażającej ocenie niedostatecznej uczeń i jego rodzice informowani są co najmniej na tydzień przed klasyfikacyjną radą pedagogiczną. 14. Uczeń, który otrzymał ocenę niedostateczną na koniec I semestru, powinien zaliczyć ten semestr w terminie uzgodnionym z nauczycielem. 15. Przy wystawianiu ocen semestralnej i końcoworocznej brane będą pod uwagę wszystkie oceny cząstkowe. 16. Zapisy nieregulowane w PZO będą rozstrzygane zgodnie z WZO lub rozporządzeniem MEN dotyczącym oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów. 17. Uczeń, który uważa, że ustalona przez nauczyciela pozytywna ocena klasyfikacyjna końcoworoczna jest zaniżona może wystąpić o przeprowadzenie egzaminu sprawdzającego za zgodą i w wyznaczonym przez dyrektora terminie. II. Formy sprawdzania i oceniania osiągnięć uczniów: 1. Sprawdziany pisemne ( minimum 2 w semestrze dla poziomu podstawowego i 4 dla poziomu rozszerzonego liceum ). 2. i 3. Kartkówki lub odpowiedzi ustne (minimum 1 w semestrze dla poziomu podstawowego a 2 dla poziomu rozszerzonego w liceum). 4. Praca domowa. 5. Aktywność na lekcji. 6. Praca laboratoryjna. 7. Praca długoterminowa ( projekty ), prace dodatkowe, referaty. 8. Udział w konkursach. 9. Inne formy aktywności. III. Zasady oceniania poszczególnych form Sprawdzian pisemny 1. Sprawdzian pisemny planuje się po zakończeniu każdego działu lub w jego trakcie, jeżeli obejmuje on dużą partię materiału. 2. Sprawdzian pisemny poprzedzony jest lekcją powtórzeniową z przypomnieniem wymagań programowych obowiązujących na sprawdzianie. 3. Każdy sprawdzian pisemny zawiera zadania z różnych poziomów wymagań.

5 4. Przy ocenianiu sprawdzianu pisemnego stosuje się kryterium punktowe przeliczając na ocenę szkolną według WZO lub według poniższej tabeli: Progi procentowe poszczególnych ocen wg skali punktowej Poziom podstawowy Poziom rozszerzony celujący więcej niż 100% (zadania dodatkowe) Celujący % bardzo dobry % bardzo dobry 86 95% dobry 75 90% dobry 71 85% dostateczny 51 74% dostateczny 49 70% dopuszczający 40 50% dopuszczający 36 48% niedostateczny 0 39% niedostateczny 0 35% 5. Każdy sprawdzian pisemny jest oceniany w ciągu 2 tygodni. 6. Zadania z prac pisemnych są omawiane na lekcji. 7. Uczeń i jego rodzice mają prawo wglądu do prac na terenie Zespołu Szkół Ogólnokształcących nr 1, prace te są przechowywane przez nauczyciela do końca roku szkolnego. Kartkówki 1. Mają na celu szybkie sprawdzenie wiadomości zarówno teoretycznych, jak i praktycznych oraz kontrolę samodzielności wykonywania prac domowych. 2. Obejmują zakres wiadomości i umiejętności z 2-3 ostatnich tematów lub pewnej krótkiej partii materiału stanowiącej jedną całość. 3. Oceniane są według tabeli zamieszczonej w punkcie dotyczącym sprawdzianów pisemnych z wyłączeniem oceny celującej.

6 4. Nieobecność na lekcji, na której odbyła się kartkówka zwalnia z zaliczenia. Odpowiedzi ustne 1. Odpowiedź ustną oceniamy przynajmniej jeden raz w roku szkolnym. 2. Zakres odpowiedzi obejmuje wiadomości i umiejętności z ostatnich trzech lekcji. 3. Odpowiedź ustna nie podlega poprawie. 4. Pytania, na które udzielana jest odpowiedź powinny obejmować różne poziomy wymagań. 5. Ocena z odpowiedzi jest jawna i uzasadniona przez nauczyciela na bieżąco. Praca domowa 1. Praca domowa podlega ocenie, brak pracy domowej skutkuje odpytaniem z materiału koniecznego do jego rozwiąznia. 2. Ocena z pracy domowej nie podlega poprawie. 3. Oceniana jest zawartość rzeczowa, poprawność rozwiązania, nieszablonowy sposób rozwiązywania. 4. Uczeń nie otrzymuje oceny niedostatecznej za błędne rozwiązanie pracy domowej. Aktywność na lekcji Ocena aktywności na lekcji obejmuje: 1. aktywność pozytywną: odpowiedzi na pytania problemowe aktywny udział w trakcie lekcji powtórzeniowej aktywną pracę w grupie poszukiwanie materiałów związanych z bieżącymi tematami zajęć Aktywność ta oceniana jest w skali 4-5, krótkie odpowiedzi za pomocą plusów (+), cztery oznaczają ocenę bardzo dobry. 2. aktywność negatywną: brak dyscypliny podczas zajęć niewykonywanie poleceń nauczyciela zakłócanie pracy innym uczniom itp.

7 Aktywność ta jest odnotowywana za pomocą minusów (-), trzy oznaczają ocenę niedostateczną. Wykonanie doświadczeń dotyczy eksperymentalnego zilustrowania zagadnień omawianych podczas zajęć lekcyjnych, kształci umiejętność samodzielnego projektowania eksperymentu, stawiania hipotez i ich weryfikację. Prace długoterminowe ( projekty ), prace dodatkowe 1. Przez prace długoterminowe rozumie się prace wykonywane po zajęciach lekcyjnych, często wykraczające poza zakres treści programowych. Opracowanie referatu polega na jego przygotowaniu i prezentacji 2. Wspólnie z uczniami ustalane są: obszar zagadnień, terminy realizacji oraz kryteria oceniania. 3. Ocenie podlegają: - współpraca w grupie i wkład pracy poszczególnych członków grupy ( w przypadku prac grupowych ); - wykorzystanie źródeł informacji; - trafność doboru treści; - estetyka wykonania; - sposób prezentacji; - wywiązanie się z ustalonych terminów. Udział w konkursach 1. Udział konkursach jest nieobowiązkowy i dobrowolny. 2. Uczniowie biorący udział w konkursach wieloetapowych za zakwalifikowanie się do kolejnego etapu otrzymują nagrodę ( np. w postaci oceny ). 3. Uczniowie biorący udział w konkursach jednoetapowych za odpowiednią liczbę punktów ustaloną przez nauczyciela otrzymują ocenę, która jest dla nich pozytywna. IV. Sposoby dokumentowania osiągnięć uczniów. Dokumentowanie osiągnięć uczniów może być prowadzone poprzez: - wpisywanie ocen cząstkowych, semestralnych i końcoworocznych w dzienniku lekcyjnym; - wpisy ocen końcoworocznych w arkuszach ocen; - przechowywanie ocenionych sprawdzianów pisemnych i kartkówek do końca roku szkolnego; - przechowywanie w miarę możliwości lokalowych w szkole prac i pomocy wykonanych przez uczniów.

8 V. Formy przekazywania informacji zwrotnej. 1. Nauczyciel uczeń: - nauczyciel informuje uczniów o wymaganiach i kryteriach oceniania na początku roku szkolnego - nauczyciel motywuje uczniów do dalszej pracy; - nauczyciel informuje uczniów na bieżąco o ich postępach w nauce. 2. Nauczyciel rodzice: - na początku każdego roku szkolnego nauczyciel poprzez uczniów informuje Rodziców (opiekunów prawnych) o wymaganych kryteriach oceniania; - informacja o postępach w nauce jest przekazywana rodzicom (opiekunom prawnym) poprzez osobę wychowawcy w formie kartki z ocenami oraz za pośrednictwem e-dziennika - na prośbę rodzica ( opiekuna prawnego ) nauczyciel informuje o aktualnych postępach w nauce ucznia; - nauczyciel dostarcza informacji o trudnościach w nauce; - nauczyciel dostarcza informacji o uzdolnieniach ucznia; - nauczyciel daje wskazówki do pracy z uczniem. 3. Nauczyciel wychowawca klasy dyrektor: - nauczyciel informuje wychowawcę klasy o aktualnych osiągnięciach ucznia; - nauczyciel lub wychowawca klasy informuje dyrekcję, pedagoga lub psychologa aktualnych sytuacjach wymagających jego zdaniem interwencji. VI. Kryteria wystawiania oceny semestralnej i końcoworocznej. 1. Wystawiając ocenę semestralną i końcoworoczną bierzemy pod uwagę wszystkie oceny cząstkowe. 2. Ocena semestralna i końcoworoczna nie jest średnią arytmetyczną ocen cząstkowych. 3. Najważniejsze są oceny ze sprawdzianów pisemnych. 4. Oceny są jawne dla ucznia i jego rodziców ( opiekunów prawnych ). VII. Sposoby poprawiania ocen i uzupełniania braków. 1. Uczeń zgłasza chęć poprawienia oceny ze sprawdzianów pisemnych. 2. Uczeń nieobecny w szkole ma obowiązek uzupełnienia zeszytu przedmiotowego terminie ustalonym z nauczycielem.

9 3. Uczeń po zapoznaniu się z zaproponowaną przez nauczyciela oceną zgłasza chęć poprawy oceny semestralnej / końcoworocznej w terminie do 7 dni. 4. Uczeń otrzymuje zakres materiału, który musi opanować na ocenę dopuszczającą lub na ocenę, którą chciałby uzyskać. 5. Egzamin poprawkowy składa się z części pisemnej i części ustnej. VIII. Sytuacje nie wynikające z PZO będą podlegały regulaminowi WZO i Statutowi Szkoły. 1. Wymagania edukacyjne OGÓLNE KRYTERIA OCENIANIA Z CHEMII Na ocenę dopuszczającą uczeń: - rozróżnia i wymienia podstawowe pojęcia chemiczne; - rozróżnia i podaje własnymi słowami treść podstawowych praw i zależności chemicznych; - podaje poznane przykłady zastosowań praw i zjawisk chemicznych w życiu codziennym; - oblicza, korzystając z definicji, podstawowe wielkości chemiczne;- planuje i wykonuje najprostsze doświadczenia. Na ocenę dostateczną uczeń: - rozróżnia i wymienia pojęcia chemiczne; - rozróżnia i podaje treść (własnymi słowami) praw i zależności chemicznych; - podaje przykłady zastosowań praw i zjawisk chemicznych; - podaje przykłady wpływu praw i zjawisk chemicznych na nasze codzienne życie; - rozwiązuje proste zadania, wykonując obliczenia dowolnym poprawnym sposobem; - planuje i wykonuje proste doświadczenia i obserwacje; - analizuje wyniki przeprowadzanych doświadczeń oraz formułuje wnioski z nich wynikające; - samodzielnie wyszukuje informacje na zadany temat we wskazanych źródłach informacji (np. książkach, czasopismach, Internecie ), a następnie prezentuje wyniki swoich poszukiwań; Na ocenę dobrą uczeń: - wyjaśnia zjawiska chemiczne za pomocą praw przyrody; - rozwiązuje zadania i problemy teoretyczne, stosując obliczenia; - planuje i wykonuje doświadczenia, analizuje otrzymane wyniki oraz formułuje

10 wnioski wynikające z doświadczeń; samodzielnie wyszukuje informacje w różnych źródłach (np. książkach, czasopismach i Internecie ) oraz ocenia krytycznie znalezione informacje. Na ocenę bardzo dobrą uczeń: - rozwiązuje trudniejsze zadania problemowe, np. przewiduje rozwiązanie na podstawie analizy podobnego problemu bądź udowadnia postawioną tezę poprzez projektowanie serii doświadczeń; rozwiązuje trudniejsze zadania rachunkowe, stosując niezbędny aparat matematyczny, posługując się zapisem symbolicznym; - racjonalnie wyraża opinie i uczestniczy w dyskusji na tematy związane z osiągnięciami współczesnej nauki i techniki. Na ocenę celującą uczeń: rozwiązuje trudne zadania problemowe, rachunkowe i doświadczalne o stopniu trudności odpowiadającym konkursom przedmiotowym Szczegółowe wymagania są wywieszone na tablicy ogłoszeń w pracowni chemicznej oraz do wglądu u nauczyciela chemii, są także przypominane na bieżąco przed zapowiedzianymi sprawdzianami. Podstawa programowa kształcenia z chemii dla kl. II i III LO w zakresie rozszerzonym. Cele kształcenia wymaganie ogólne I. Wykorzystanie i tworzenie informacji. Uczeń korzysta z chemicznych tekstów źródłowych, biegle wykorzystuje nowoczesne technologie informatyczne do pozyskiwania, przetwarzania, tworzenia i prezentowania informacji. Krytycznie odnosi się do pozyskiwanych informacji. II. Rozumowanie i zastosowanie nabytej wiedzy do rozwiązywania problemów. Uczeń rozumie podstawowe pojęcia, prawa i zjawiska chemiczne; opisuje właściwości najważniejszych pierwiastków i ich związków chemicznych; dostrzega zależności pomiędzy budową substancji a jej

11 właściwościami fizycznymi i chemicznymi; stawia hipotezy dotyczące wyjaśniania problemów chemicznych i planuje eksperymenty dla ich weryfikacji; na ich podstawie samodzielnie formułuje i uzasadnia opinie i sądy. III. Opanowanie czynności praktycznych. Uczeń bezpiecznie posługuje się sprzętem laboratoryjnym i odczynnikami chemicznymi; projektuje i przeprowadza doświadczenia chemiczne. Treści nauczania wymagania szczegółowe Klasa II 1. Atomy, cząsteczki i stechiometria chemiczna. Uczeń: 1) stosuje pojęcie mola (w oparciu o liczbę Avogadra); 2) odczytuje w układzie okresowym masy atomowe pierwiastków i na ich podstawie oblicza masę molową związków chemicznych (nieorganicznych i organicznych) o podanych wzorach (lub nazwach); 3) oblicza masę atomową pierwiastka na podstawie jego składu izotopowego; ustala skład izotopowy pierwiastka (w % masowych) na podstawie jego masy atomowej; 4) ustala wzór empiryczny i rzeczywisty związku chemicznego (nieorganicznego i organicznego) na podstawie jego składu wyrażonego w % masowych i masy molowej; 5) dokonuje interpretacji jakościowej i ilościowej równania reakcji w ujęciu molowym, masowym i objętościowym (dla gazów); 6) wykonuje obliczenia z uwzględnieniem wydajności reakcji i mola dotyczące: mas substratów i produktów (stechiometria wzorów i równań chemicznych), objętości gazów w warunkach normalnych. 2. Struktura atomu jądro i elektrony. Uczeń: 1) określa liczbę cząstek elementarnych w atomie oraz skład jądra atomowego, na podstawie zapisu A Z E; 2) stosuje zasady rozmieszczania elektronów na orbitalach w atomach pierwiastków wieloelektronowych; 3) zapisuje konfiguracje elektronowe atomów pierwiastków do Z=36 i

12 jonów o podanym ładunku, uwzględniając rozmieszczenie elektronów na podpowłokach (zapisy konfiguracji: pełne, skrócone i schematy klatkowe); 4) określa przynależność pierwiastków do bloków konfiguracyjnych: s, p i d układu okresowego (konfiguracje elektronów walencyjnych); 5) wskazuje na związek pomiędzy budową atomu a położeniem pierwiastka w układzie okresowym. 3. Wiązania chemiczne. Uczeń: 1) przedstawia sposób, w jaki atomy pierwiastków bloku s i p osiągają trwałe konfiguracje elektronowe (tworzenie jonów); 2) stosuje pojęcie elektroujemności do określania (na podstawie różnicy elektroujemności i liczby elektronów walencyjnych atomów łączących się pierwiastków) rodzaju wiązania: jonowe, kowalencyjne (atomowe), kowalencyjne spolaryzowane (atomowe spolaryzowane), koordynacyjne; 3) opisuje mechanizm tworzenia wiązania jonowego (np. w chlorkach i tlenkach metali); 4) zapisuje wzory elektronowe typowych cząsteczek związków kowalencyjnych i jonów, z uwzględnieniem wiązań koordynacyjnych (np. wodoru, chloru, chlorowodoru, tlenku węgla(iv), amoniaku, metanu, etenu i etynu, NH 4 +, H 3 O +, SO 2 i SO 3 ); 5) rozpoznaje typ hybrydyzacji (sp, sp 2, sp 3 ) w prostych cząsteczkach związków nieorganicznych i organicznych; 6) określa typ wiązania (σ i π) w prostych cząsteczkach; 7) opisuje i przewiduje wpływ rodzaju wiązania (jonowe, kowalencyjne, wodorowe, metaliczne) na właściwości fizyczne substancji nieorganicznych i organicznych. 4. Kinetyka i statyka chemiczna. Uczeń: 1) definiuje termin: szybkość reakcji (jako zmiana stężenia reagenta w czasie); 2) szkicuje wykres zmian stężeń reagentów i szybkości reakcji w funkcji czasu; 3) stosuje pojęcia: egzoenergetyczny, endoenergetyczny, energia aktywacji do opisu efektów energetycznych przemian;

13 4) interpretuje zapis ΔH 0 i ΔH > 0 do określenia efektu energetycznego reakcji; 5) przewiduje wpływ: stężenia substratów, obecności katalizatora, stopnia rozdrobnienia substratów i temperatury na szybkości reakcji; planuje i przeprowadza odpowiednie doświadczenia; 6) wykazuje się znajomością i rozumieniem pojęć: stan równowagi dynamicznej i stała równowagi; zapisuje wyrażenie na stałą równowagi podanej reakcji; 7) stosuje regułę przekory do jakościowego określenia wpływu zmian temperatury, stężenia reagentów i ciśnienia na układ pozostający w stanie równowagi dynamicznej; 8) klasyfikuje substancje do kwasów lub zasad zgodnie z teorią Brönsteda-Lowry ego; 9) interpretuje wartości stałej dysocjacji, ph, pk w ; 10) porównuje moc elektrolitów na podstawie wartości ich stałych dysocjacji. 5. Roztwory i reakcje zachodzące w roztworach wodnych. Uczeń: 1) wymienia różnice we właściwościach roztworów właściwych, koloidów i zawiesin; 2) wykonuje obliczenia związane z przygotowaniem, rozcieńczaniem i zatężaniem roztworów z zastosowaniem pojęć stężenie procentowe i molowe; 3) planuje doświadczenie pozwalające otrzymać roztwór o zadanym stężeniu procentowym i molowym; 4) opisuje sposoby rozdzielenia roztworów właściwych (ciał stałych w cieczach, cieczy w cieczach) na składniki; 5) planuje doświadczenie pozwalające rozdzielić mieszaninę niejednorodną (ciał stałych w cieczach) na składniki; 6) stosuje termin stopień dysocjacji dla ilościowego opisu zjawiska dysocjacji elektrolitycznej; 7) przewiduje odczyn roztworu po reakcji (np. tlenku wapnia z wodą, tlenku siarki(vi) z wodą, wodorotlenku sodu z kwasem solnym) substancji zmieszanych w ilościach stechiometrycznych i niestechiometrycznych; 8) uzasadnia (ilustrując równaniami reakcji) przyczynę kwasowego

14 odczynu roztworów kwasów, zasadowego odczynu wodnych roztworów niektórych wodorotlenków (zasad) oraz odczynu niektórych roztworów soli (hydroliza); 9) podaje przykłady wskaźników ph (fenoloftaleina, oranż metylowy, wskaźnik uniwersalny) i omawia ich zastosowanie; bada odczyn roztworu; 10) pisze równania reakcji: zobojętniania, wytrącania osadów i hydrolizy soli w formie cząsteczkowej i jonowej (pełnej i skróconej); 11) projektuje i przeprowadza doświadczenia pozwalające otrzymać różnymi metodami kwasy, wodorotlenki i sole. 6. Reakcje utleniania i redukcji. Uczeń: 1) wykazuje się znajomością i rozumieniem pojęć: stopień utlenienia, utleniacz, reduktor, utlenianie, redukcja; 2) oblicza stopnie utlenienia pierwiastków w jonie i cząsteczce związku nieorganicznego i organicznego; 3) wskazuje utleniacz, reduktor, proces utleniania i redukcji w podanej reakcji redoks; 4) przewiduje typowe stopnie utlenienia pierwiastków na podstawie konfiguracji elektronowej ich atomów; 5) stosuje zasady bilansu elektronowego dobiera współczynniki stechiometryczne w równaniach reakcji utleniania-redukcji (w formie cząsteczkowej i jonowej). 7. Metale. Uczeń: 1) opisuje podstawowe właściwości fizyczne metali i wyjaśnia je w oparciu o znajomość natury wiązania metalicznego; 2) pisze równania reakcji ilustrujące typowe właściwości chemiczne metali wobec: tlenu (Na, Mg, Ca, Al, Zn, Fe, Cu), wody (Na, K, Mg, Ca), kwasów nieutleniających (Na, K, Ca, Mg, Al, Zn, Fe, Mn, Cr), rozcieńczonych i stężonych roztworów kwasów utleniających (Mg, Zn, Al, Cu, Ag, Fe); 3) analizuje i porównuje właściwości fizyczne i chemiczne metali grup 1.i 2.; 4) opisuje właściwości fizyczne i chemiczne glinu; wyjaśnia, na czym polega pasywacja glinu i tłumaczy znaczenie tego zjawiska w

15 zastosowaniu glinu w technice; planuje i wykonuje doświadczenie, którego przebieg pozwoli wykazać, że tlenek i wodorotlenek glinu wykazuje charakter amfoteryczny; 5) przewiduje kierunek przebiegu reakcji metali z kwasami i z roztworami soli, na podstawie danych zawartych w szeregu napięciowym metali; 6) projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego wynik pozwoli porównać aktywność chemiczną metali, np. miedzi i cynku; 7) przewiduje produkty redukcji związków manganu(vii) w zależności od środowiska, a także dichromianu(vi) potasu w środowisku kwasowym; bilansuje odpowiednie równania reakcji. 8. Niemetale. Uczeń: 1) opisuje podobieństwa we właściwościach pierwiastków w grupach układu okresowego i zmienność właściwości w okresach wskazuje położenie niemetali; 2) pisze równania reakcji ilustrujących typowe właściwości chemiczne niemetali, w tym reakcje: tlenu z metalami (Na, Mg, Ca, Al, Zn, Fe, Cu) i z niemetalami (C, S, H 2, P), wodoru z niemetalami (Cl 2, Br 2, O 2, N 2, S), chloru, bromu i siarki z metalami (Na, K, Mg, Ca, Fe, Cu); 3) planuje i opisuje doświadczenia, w wyniku których można otrzymać wodór (reakcja aktywnych metali z wodą i/lub niektórych metali z niektórymi kwasami); 4) planuje i opisuje doświadczenie, którego przebieg wykaże, że np. brom jest pierwiastkiem bardziej aktywnym niż jod, a mniej aktywnym niż chlor; 5) opisuje typowe właściwości chemiczne wodorków pierwiastków 17. grupy, w tym ich zachowanie wobec wody i zasad; 6) przedstawia i uzasadnia zmiany mocy kwasów fluorowcowodorowych; 7) projektuje i przeprowadza doświadczenia pozwalające otrzymać tlen w laboratorium (np. reakcja rozkładu H 2 O 2 lub KMnO 4 ); zapisuje odpowiednie równania reakcji; 8) zapisuje równania reakcji otrzymywania tlenków pierwiastków o liczbach atomowych od 1 do 30 (synteza pierwiastków z tlenem, rozkład soli, np. CaCO 3, i wodorotlenków, np. Cu(OH) 2 );

16 9) opisuje typowe właściwości chemiczne tlenków pierwiastków o liczbach atomowych od 1 do 30, w tym zachowanie wobec wody, kwasów i zasad; zapisuje odpowiednie równania reakcji; 10) klasyfikuje tlenki ze względu na ich charakter chemiczny (kwasowy, zasadowy, amfoteryczny i obojętny); planuje i wykonuje doświadczenie, którego przebieg pozwoli wykazać charakter chemiczny tlenku; 11) klasyfikuje poznane kwasy ze względu na ich skład (kwasy tlenowe i beztlenowe), moc i właściwości utleniające; 12) opisuje typowe właściwości chemiczne kwasów, w tym zachowanie wobec metali, tlenków metali, wodorotlenków i soli kwasów o mniejszej mocy; planuje i przeprowadza odpowiednie doświadczenia (formułuje obserwacje i wnioski); ilustruje je równaniami reakcji; 13) ilustruje, za pomocą odpowiednich równań reakcji, utleniające właściwości kwasów, np. stężonego i rozcieńczonego roztworu kwasu azotowego(v). Klasa III 9. Węglowodory. Uczeń: 1) podaje założenia teorii strukturalnej budowy związków organicznych; 2) rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne węglowodorów; podaje nazwę węglowodoru (alkanu, alkenu i alkinu do 10 atomów węgla w cząsteczce) zapisanego wzorem strukturalnym lub półstrukturalnym; 3) ustala rzędowość atomów węgla w cząsteczce węglowodoru; 4) posługuje się poprawną nomenklaturą węglowodorów (nasycone, nienasycone i aromatyczne) i ich fluorowcopochodnych; wykazuje się rozumieniem pojęć: szereg homologiczny, wzór ogólny, izomeria; 5) rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne izomerów konstytucyjnych, położenia podstawnika, izomerów optycznych węglowodorów i ich prostych fluorowcopochodnych o podanym wzorze sumarycznym; wśród podanych wzorów węglowodorów i ich pochodnych wskazuje izomery konstytucyjne; wyjaśnia zjawisko izomerii cis-trans; uzasadnia warunki wystąpienia izomerii cis-trans w cząsteczce związku

17 o podanej nazwie lub o podanym wzorze strukturalnym (lub półstrukturalnym); 6) określa tendencje zmian właściwości fizycznych (stanu skupienia, temperatury topnienia itp.) w szeregach homologicznych alkanów, alkenów i alkinów; 7) opisuje właściwości chemiczne alkanów, na przykładzie następujących reakcji: spalanie, podstawianie (substytucja) atomu (lub atomów) wodoru przez atom (lub atomy) chloru albo bromu przy udziale światła (pisze odpowiednie równania reakcji); 8) opisuje właściwości chemiczne alkenów, na przykładzie następujących reakcji: przyłączanie (addycja): H 2, Cl 2 i Br 2, HCl, i HBr, H 2 O; przewiduje produkty reakcji przyłączenia cząsteczek niesymetrycznych do niesymetrycznych alkenów na podstawie reguły Markownikowa (produkty główne i uboczne); zachowanie wobec zakwaszonego roztworu manganianu(vii) potasu, polimeryzacja; pisze odpowiednie równania reakcji; 9) planuje ciąg przemian pozwalających otrzymać np. eten z etanu (z udziałem fluorowcopochodnych węglowodorów); ilustruje je równaniami reakcji; 10) opisuje właściwości chemiczne alkinów, na przykładzie etynu: przyłączenie: H 2, Cl 2 i Br 2, HCl, i HBr, H 2 O, trimeryzacja; pisze odpowiednie równania reakcji; 11) wyjaśnia na prostych przykładach mechanizmy reakcji substytucji, addycji, eliminacji; zapisuje odpowiednie równania reakcji; 12) ustala wzór monomeru, z jakiego został otrzymany polimer o podanej strukturze; 13) planuje ciąg przemian pozwalających otrzymać, np. benzen z węgla i dowolnych odczynników nieorganicznych; ilustruje je równaniami reakcji; 14) opisuje budowę cząsteczki benzenu, z uwzględnieniem delokalizacji elektronów; tłumaczy dlaczego benzen, w przeciwieństwie do alkenów, nie odbarwia wody bromowej ani zakwaszonego roztworu manganianu(vii) potasu; 15) opisuje właściwości węglowodorów aromatycznych, na przykładzie reakcji benzenu i toluenu: spalanie, reakcje z Cl 2 lub Br 2 wobec

18 katalizatora lub w obecności światła, nitrowanie; pisze odpowiednie równania reakcji; 16) projektuje doświadczenia dowodzące różnic we właściwościach węglowodorów nasyconych, nienasyconych i aromatycznych; przewiduje obserwacje, formułuje wnioski i ilustruje je równaniami reakcji. 10. Hydroksylowe pochodne węglowodorów: alkohole i fenole. Uczeń: 1) zalicza substancję do alkoholi lub fenoli (na podstawie budowy jej cząsteczki); wskazuje wzory alkoholi pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowych; 2) rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne izomerów alkoholi mono- i polihydroksylowych o podanym wzorze sumarycznym (izomerów szkieletowych, położenia podstawnika); podaje ich nazwy systematyczne; 3) opisuje właściwości chemiczne alkoholi, na przykładzie etanolu i innych prostych alkoholi w oparciu o reakcje: spalania wobec różnej ilości tlenu, reakcje z HCl i HBr, zachowanie wobec sodu, utlenienie do związków karbonylowych i ewentualnie do kwasów karboksylowych, odwodnienie do alkenów, reakcję z nieorganicznymi kwasami tlenowymi i kwasami karboksylowymi; zapisuje odpowiednie równania reakcji; 4) porównuje właściwości fizyczne i chemiczne: etanolu, glikolu etylenowego i glicerolu; projektuje doświadczenie, którego przebieg pozwoli odróżnić alkohol monohydroksylowy od alkoholu polihydroksylowego; na podstawie obserwacji wyników doświadczenia klasyfikuje alkohol do mono- lub polihydroksylowych; 5) opisuje działanie: CuO lub K 2 Cr 2 O 7 /H 2 SO 4 na alkohole pierwszo-, drugorzędowe; 6) dobiera współczynniki reakcji roztworu manganianu(vii) potasu (w środowisku kwasowym) z etanolem; 7) opisuje reakcję benzenolu z: sodem i z wodorotlenkiem sodu; bromem, kwasem azotowym(v); zapisuje odpowiednie równania reakcji; 8) na podstawie obserwacji wyników doświadczenia (np. z NaOH)

19 formułuje wniosek o sposobie odróżniania fenolu od alkoholu; 9) opisuje różnice we właściwościach chemicznych alkoholi i fenoli; ilustruje je odpowiednimi równaniami reakcji. 11. Związki karbonylowe: aldehydy i ketony. Uczeń: 1) wskazuje na różnice w strukturze aldehydów i ketonów (obecność grupy aldehydowej i ketonowej); 2) rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne izomerycznych aldehydów i ketonów o podanym wzorze sumarycznym; tworzy nazwy systematyczne prostych aldehydów i ketonów; 3) pisze równania reakcji utleniania alkoholu pierwszo- i drugorzędowego np. tlenkiem miedzi(ii); 4) określa rodzaj związku karbonylowego (aldehyd czy keton) na podstawie wyników próby (z odczynnikiem Tollensa i Trommera); 5) planuje i przeprowadza doświadczenie, którego celem jest odróżnienie aldehydu od ketonu, np. etanalu od propanonu; 6) porównuje metody otrzymywania, właściwości i zastosowania aldehydów i ketonów. 12. Kwasy karboksylowe. Uczeń: 1) wskazuje grupę karboksylową i resztę kwasową we wzorach kwasów karboksylowych (alifatycznych i aromatycznych); rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne izomerycznych kwasów karboksylowych o podanym wzorze sumarycznym; 2) na podstawie obserwacji wyników doświadczenia (reakcja kwasu mrówkowego z manganianem(vii) potasu w obecności kwasu siarkowego(vi)) wnioskuje o redukujących właściwościach kwasu mrówkowego; uzasadnia przyczynę tych właściwości; 3) zapisuje równania reakcji otrzymywania kwasów karboksylowych z alkoholi i aldehydów; 4) pisze równania dysocjacji elektrolitycznej prostych kwasów karboksylowych i nazywa powstające w tych reakcjach jony; 5) zapisuje równania reakcji z udziałem kwasów karboksylowych (których produktami są sole i estry); projektuje i przeprowadza doświadczenia pozwalające otrzymywać sole kwasów karboksylowych (w reakcjach kwasów z metalami, tlenkami metali,

20 wodorotlenkami metali i solami słabych kwasów); 6) projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego wynik wykaże podobieństwo we właściwościach chemicznych kwasów nieorganicznych i kwasów karboksylowych; 7) projektuje doświadczalny sposób odróżnienia nasyconych i nienasyconych kwasów tłuszczowych; 8) projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego wynik dowiedzie, że kwas octowy jest kwasem słabszym od kwasu siarkowego(vi) i mocniejszym od kwasu węglowego; 9) tłumaczy przyczynę zasadowego odczynu roztworu wodnego octanu sodu i mydła; ilustruje równaniami reakcji; 10) opisuje budowę dwufunkcyjnych pochodnych węglowodorów, na przykładzie kwasu mlekowego i salicylowego, występowanie i zastosowania tych kwasów. 13. Estry i tłuszcze. Uczeń: 1) opisuje strukturę cząsteczek estrów i wiązania estrowego; 2) formułuje obserwacje i wnioski do doświadczenia (reakcja estryfikacji); zapisuje równania reakcji alkoholi z kwasami karboksylowymi (wskazuje na rolę stężonego H 2 SO 4 ); 3) tworzy nazwy prostych estrów kwasów karboksylowych i tlenowych kwasów nieorganicznych; rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne estrów na podstawie ich nazwy; 4) wyjaśnia przebieg reakcji octanu etylu: z wodą, w środowisku o odczynie kwasowym, i z roztworem wodorotlenku sodu; ilustruje je równaniami reakcji; 5) na podstawie wzoru strukturalnego aspiryny, wyjaśnia dlaczego związek ten nazywamy kwasem acetylosalicylowym; 6) opisuje budowę tłuszczów stałych i ciekłych (jako estrów glicerolu i długołańcuchowych kwasów tłuszczowych); ich właściwości i zastosowania; 7) projektuje i wykonuje doświadczenie, którego wynik dowiedzie, że w skład oleju jadalnego wchodzą związki o charakterze nienasyconym; 8) opisuje przebieg procesu utwardzania tłuszczów ciekłych; 9) wyjaśnia (zapisuje równania reakcji), w jaki sposób z glicerydów otrzymuje się kwasy tłuszczowe lub mydła;

21 10) zapisuje ciągi przemian (i odpowiednie równania reakcji) wiążące ze sobą właściwości poznanych węglowodorów i ich pochodnych. 14. Związki organiczne zawierające azot. Uczeń: 1) rysuje wzory elektronowe cząsteczek amoniaku i etyloaminy; 2) wskazuje na różnice i podobieństwa w budowie etyloaminy i fenyloaminy (aniliny); 3) wyjaśnia przyczynę zasadowych właściwości amoniaku i amin; zapisuje odpowiednie równania reakcji; 4) zapisuje równania reakcji otrzymywania amin alifatycznych (np. w procesie alkilowania amoniaku) i amin aromatycznych (np. otrzymywanie aniliny w wyniku reakcji redukcji nitrobenzenu); 5) zapisuje równania reakcji etyloaminy z wodą i z kwasem solnym; 6) zapisuje równania reakcji fenyloaminy (aniliny) z kwasem solnym i wodą bromową; 7) zapisuje równania reakcji acetamidu z wodą w środowisku kwasu siarkowego(vi) i z roztworem NaOH; 8) wykazuje, pisząc odpowiednie równanie reakcji, że produktem kondensacji mocznika jest związek zawierający w cząsteczce wiązanie peptydowe; 9) analizuje budowę cząsteczki mocznika (m.in. brak fragmentu węglowodorowego) i wynikające z niej właściwości, wskazuje na jego zastosowania (nawóz sztuczny, produkcja leków, tworzyw sztucznych); 10) zapisuje wzór ogólny α-aminokwasów, w postaci RCH(NH 2 )COOH; 11) opisuje właściwości kwasowo-zasadowe aminokwasów oraz mechanizm powstawania jonów obojnaczych; 12) projektuje i wykonuje doświadczenie, którego wynik potwierdzi amfoteryczny charakter aminokwasów (np. glicyny); 13) zapisuje równanie reakcji kondensacji dwóch cząsteczek aminokwasów (o podanych wzorach) i wskazuje wiązanie peptydowe w otrzymanym produkcie; 14) tworzy wzory dipeptydów i tripeptydów, powstających z podanych aminokwasów, oraz rozpoznaje reszty podstawowych aminokwasów (glicyny, alaniny i fenylo alaniny) w cząsteczkach di- i tripeptydów;

22 15) planuje i wykonuje doświadczenie, którego wynik dowiedzie obecności wiązania peptydowego w analizowanym związku (reakcja biuretowa); 16) opisuje przebieg hydrolizy peptydów. 15. Białka. Uczeń: 1) opisuje budowę białek (jako polimerów kondensacyjnych aminokwasów); 2) opisuje strukturę drugorzędową białek (α i β ) oraz wykazuje znaczenie wiązań wodorowych dla ich stabilizacji; tłumaczy znaczenie trzeciorzędowej struktury białek i wyjaśnia stabilizację tej struktury przez grupy R-, zawarte w resztach aminokwasów (wiązania jonowe, mostki disiarczkowe, wiązania wodorowe i oddziaływania van der Waalsa); 3) wyjaśnia przyczynę denaturacji białek, wywołaną oddziaływaniem na nie soli metali ciężkich i wysokiej temperatury; wymienia czynniki wywołujące wysalanie białek i wyjaśnia ten proces; projektuje i wykonuje doświadczenie pozwalające wykazać wpływ różnych substancji i ogrzewania na strukturę cząsteczek białek; 4) planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające na identyfikację białek (reakcja biuretowa i ksantoproteinowa). 16. Cukry. Uczeń: 1) dokonuje podziału cukrów na proste i złożone, klasyfikuje cukry proste ze względu na grupę funkcyjną i wielkość cząsteczki; 2) wskazuje na pochodzenie cukrów prostych, zawartych np. w owocach (fotosynteza); 3) zapisuje wzory łańcuchowe: rybozy, 2-deoksyrybozy, glukozy i fruktozy i wykazuje, że cukry proste należą do polihydroksyaldehydów lub polihydroksyketonów; rysuje wzory taflowe (Hawortha) glukozy i fruktozy; 4) projektuje i wykonuje doświadczenie, którego wynik potwierdzi obecność grupy aldehydowej w cząsteczce glukozy; 5) opisuje właściwości glukozy i fruktozy; wskazuje na podobieństwa i różnice; planuje i wykonuje doświadczenie

23 pozwalające na odróżnienie tych cukrów; 6) wskazuje wiązanie O-glikozydowe w cząsteczce sacharozy i maltozy; 7) wyjaśnia, dlaczego maltoza posiada właściwości redukujące, a sacharoza nie wykazuje właściwości redukujących; 8) projektuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające przekształcić sacharozę w cukry proste; 9) porównuje budowę cząsteczek i właściwości skrobi i celulozy; 10) planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające stwierdzić obecność skrobi w artykułach spożywczych; 11) zapisuje uproszczone równanie hydrolizy polisacharydów (skrobi i celulozy); 12) zapisuje ciąg przemian pozwalających przekształcić cukry (np. glukozę w alkohol etylowy, a następnie w octan etylu); ilustruje je równaniami reakcji.