CHEMIA KLASA III LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE ZAKRES ROZSZERZONY SZKOŁY BENEDYKTA

Transkrypt

1 CHEMIA KLASA III LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCE ZAKRES ROZSZERZONY SZKOŁY BENEDYKTA

2 Treści nauczania Tom III podręcznika Ciekawi świata wyd. Operon I. WĘGLOWODORY 1. Chemia organiczna jako chemia związków węgla 2. Metan najprostszy przedstawiciel alkanów 3. Alkany najmniej skomplikowane węglowodory 4. Właściwości fizyczne i chemiczne alkanów 5. Izomeria konstytucyjna 6. Cykloalkany 7. Eten budowa i właściwości 8. Szereg homologiczny alkenów 9. Etyn. Alkiny 10. Izomeria węglowodorów nienasyconych (alkenów) 11. Izomeria węglowodorów nienasyconych (alkinów) 12. Polimeryzacja. Polimery 13. Fluorowcopochodne węglowodorów alifatycznych 14. Budowa węglowodorów aromatycznych na przykładzie benzenu 15. Właściwości chemiczne benzenu 16. Toluen budowa i właściwości 17. Inne związki aromatyczne ksyleny, węglowodory o pierścieniach skondensowanych podaje założenia teorii strukturalnej budowy związków organicznych rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne węglowodorów podaje nazwę węglowodoru: alkanu, alkenu i alkinu do 10 atomów węgla w cząsteczce zapisanej wzorem strukturalnym i półstrukturalnym wyjaśnia pojęcie: rzędowość atomów węgla ustala rzędowość atomów węgla w cząsteczce węglowodoru posługuje się poprawną nomenklaturą węglowodorów nasyconych, nienasyconych i aromatycznych posługuje się poprawną nomenklaturą fluorowcopochodnych węglowodorów definiuje pojęcia: szereg homologiczny, wzór ogólny, izomeria wyjaśnia pojęcia: izomery konstytucyjne, położenia podstawnika, optyczne oraz cis i trans rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne izomerów konstytucyjnych, położenia podstawnika, izomerów optycznych węglowodorów i ich prostych fluorowcopochodnych o podanym wzorze sumarycznym 1

3 wśród podanych wzorów węglowodorów i ich pochodnych wskazuje izomery konstytucyjne uzasadnia warunki wystąpienia izomerii cis-trans w cząsteczce związku o podanej nazwie lub o podanym wzorze strukturalnym lub półstrukturalnym opisuje właściwości chemiczne alkanów na przykładzie następujących reakcji: spalanie, podstawianie (substytucja) atomu (lub atomów) wodoru przez atom (lub atomy) chloru albo bromu przy udziale światła pisze odpowiednie równania reakcji spalania oraz reakcji substytucji w alkanach określa tendencje zmian właściwości fizycznych: stanu skupienia, temperatury topnienia, gęstości w szeregach homologicznych alkanów, alkenów i alkinów opisuje właściwości chemiczne alkenów na przykładzie reakcji przyłączania (addycji): wodoru, chloru, bromu, chlorowodoru, bromowodoru oraz wody wyjaśnia, na czym polega reguła Markownikowa przewiduje produkty reakcji przyłączenia cząsteczek niesymetrycznych do niesymetrycznych alkenów na podstawie reguły Markownikowa wyjaśnia możliwość powstawania produktu głównego i ubocznego podczas reakcji substytucji w alkanach i addycji w alkenach omawia zachowanie się alkenów wobec zakwaszonego roztworu manganianu(vii) potasu wyjaśnia pojęcie: polimeryzacja pisze równania reakcji substytucji, addycji i polimeryzacji planuje ciąg przemian pozwalających otrzymać węglowodory nasycone z nienasyconych planuje ciąg przemian pozwalających otrzymać węglowodory nienasycone z nasyconychz udziałem fluorowcopochodnych węglowodorów pisze równania reakcji przedstawione schematem opisuje właściwości chemiczne alkinów na przykładzie reakcji przyłączenia: wodoru, chloru, bromu, chlorowodoru, bromowodoru i wody pisze równania reakcji przyłączenia do alkinów: wodoru, chloru, bromu, chlorowodoru, bromowodoru i wody pisze równanie reakcji trimeryzacji etynu wyjaśnia na prostych przykładach mechanizmy reakcji substytucji, addycji, eliminacji, zapisując odpowiednie równania reakcji ustala wzór monomeru, z jakiego został otrzymany polimer o podanej strukturze planuje ciąg przemian pozwalających otrzymać węglowodory nasycone, nienasycone i aromatyczne, zaczynając od węgla i dowolnych odczynników nieorganicznych opisuje budowę cząsteczki benzenu, z uwzględnieniem delokalizacji elektronów wyjaśnia, dlaczego benzen, w przeciwieństwie do alkenów, nie odbarwia wody bromowej ani zakwaszonego roztworu manganianu(vii) potasu opisuje właściwości węglowodorów aromatycznych, na przykładzie reakcji benzenu i toluenu, reakcji spalania oraz reakcji z chlorem i bromem wobec katalizatora lub w obecności światła 2

4 II. omawia reakcję nitrowania węglowodorów aromatycznych pisze równania reakcji spalania benzenu i toluenu oraz reakcje benzenu i toluenu z chlorem i bromem wobec katalizatora lub w obecności światła projektuje doświadczenia dowodzące różnic we właściwościach węglowodorów nasyconych, nienasyconych i aromatycznych przewiduje obserwacje oraz formułuje wnioski z doświadczeń pozwalających odróżnić węglowodory nasycone od nienasyconych pisze równania reakcji dowodzących różnic we właściwościach węglowodorów nasyconych, nienasyconych i aromatycznych ALKOHOLE I FENOLE 18. Alkohole monohydroksylowe 19. Właściwości chemiczne n alkan 1 oli 20. Działanie etanolu na organizm ludzki 21. Izomeria alkoholi 22. Alifatyczne alkohole polihydroksylowe 23. Fenole na przykładzie benzenolu 24. Alkohole a fenole wyjaśnia pojęcie: grupa funkcyjna zna wzór grupy funkcyjnej alkoholi i fenoli na podstawie budowy cząsteczki zalicza substancję do alkoholi lub fenoli wyjaśnia pojęcia: alkohole pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowe wskazuje wzory alkoholi pierwszo-, drugo- i trzeciorzędowych podaje nazwy systematyczne alkoholi rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne izomerów alkoholi monoi polihydroksylowych o podanym wzorze sumarycznym rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne izomerów szkieletowych oraz położenia podstawnika alkoholi opisuje właściwości chemiczne alkoholi na podstawie reakcji spalania w różnej ilości tlenu omawia reakcje alkoholi z HCl i HBr opisuje zachowanie się alkoholi wobec aktywnych metali omawia zachowanie się alkoholi wobec utleniaczy przewiduje produkty reakcji odwodnienia alkoholi projektuje doświadczenie otrzymywania alkenów z alkoholi pisze równanie reakcji alkoholi z nieorganicznymi kwasami tlenowymi i kwasami karboksylowymi porównuje właściwości fizyczne i chemiczne: etanolu, glikolu etylenowego i glicerolu 3

5 projektuje doświadczenie, którego przebieg pozwoli odróżnić alkohol monohydroksylowy od alkoholu polihydroksylowego na podstawie obserwacji wyników reakcji alkoholi z wodorotlenkiem miedzi(ii) klasyfikuje alkohol do mono- lub polihydroksylowych opisuje działanie tlenku miedzi(ii) i dichromianu(vi) potasu w środowisku kwaśnym na alkohole pierwszo- i drugorzędowe dobiera współczynniki reakcji roztworu manganianu(vii) potasu w środowisku kwasowym z etanolem metodą bilansu elektronowego opisuje reakcję benzenolu z sodem i z wodorotlenkiem sodu oraz podaje nazwy otrzymanych produktów opisuje reakcję benzenolu z bromem opisuje reakcję benzenolu z kwasem azotowym(v) pisze równania reakcji benzenolu z sodem, wodorotlenkiem sodu, kwasem azotowym(v) i bromem na podstawie obserwacji wyników doświadczenia benzenolu z NaOH formułuje wniosek o sposobie odróżniania fenolu od alkoholu opisuje różnice we właściwościach chemicznych alkoholi i fenoli oraz ilustruje je odpowiednimi równaniami reakcji III. ALDEHYDY I KETONY 25. Budowa i nazewnictwo aldehydów 26. Otrzymywanie aldehydów 27. Właściwości aldehydów 28. Budowa i nazewnictwo ketonów 29. Otrzymywanie ketonów 30. Właściwości ketonów 31. Zastosowanie aldehydów i ketonów zna wzory grup funkcyjnych aldehydów i ketonów wskazuje na różnice w budowie aldehydów i ketonów rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne izomerycznych aldehydów i ketonów o podanym wzorze sumarycznym tworzy nazwy systematyczne prostych aldehydów i ketonów pisze równania reakcji utleniania alkoholu pierwszo- i drugorzędowego na podstawie wyników próby z odczynnikiem Tollensa i Trommera określa rodzaj związku karbonylowego (aldehyd czy keton) planuje i przeprowadza doświadczenie, którego celem jest odróżnienie aldehydu od ketonu porównuje metody otrzymywania, właściwości i zastosowania aldehydów i ketonów 4

6 IV. KWASY KARBOKSYLOWE 32. Budowa i nazewnictwo kwasów karboksylowych 33. Otrzymywanie kwasów karboksylowych 34. Badanie właściwości kwasu mrówkowego 35. Wyjaśnianie kwasowości kwasów karboksylowych 36. Porównanie mocy kwasów: octowego, węglowego i siarkowego(vi) 37. Reakcje z udziałem kwasów karboksylowych, których produktami są sole i estry 38. Podobieństwo właściwości kwasów nieorganicznych i kwasów karboksylowych 39. Sole kwasów karboksylowych i środki piorące 40. Rodzaje kwasów tłuszczowych. Odróżnianie nasyconych i nienasyconych kwasów tłuszczowych na podstawie prostego doświadczenia 41. Kwas mlekowy i kwas salicylowy zna wzór grupy funkcyjnej kwasów karboksylowych wskazuje grupę karboksylową i resztę kwasową we wzorach kwasów karboksylowych (alifatycznych i aromatycznych) rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne kwasów karboksylowych rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne izomerycznych kwasów karboksylowych o podanym wzorze sumarycznym na podstawie wyników reakcji kwasu mrówkowego z manganianem(vii) potasu w obecności kwasu siarkowego(vi)) wnioskuje o redukujących właściwościach kwasu mrówkowego uzasadnia przyczynę właściwości redukujących kwasu mrówkowego zapisuje równania reakcji otrzymywania kwasów karboksylowych z alkoholi i aldehydów pisze równania dysocjacji elektrolitycznej prostych kwasów karboksylowych nazywa jony powstające w reakcjach dysocjacji jonowej kwasów karboksylowych pisze równania reakcji kwasów karboksylowych z alkoholami oraz tworzy nazwy powstających estrów projektuje i przeprowadza doświadczenia pozwalające otrzymać sole kwasów karboksylowych w reakcjach kwasów z metalami, tlenkami metali, wodorotlenkami metali i solami słabych kwasów projektuje i przeprowadza doświadczenie, którego wynik wykaże podobieństwo we właściwościach chemicznych kwasów nieorganicznych i kwasów karboksylowych projektuje doświadczenie pozwalające odróżnić kwasy tłuszczowe nasycone od nienasyconych projektuje i przeprowadza doświadczenie, w wyniku którego porówna moc kwasu octowego i siarkowego(vi) projektuje i przeprowadza doświadczenie, w wyniku którego porówna moc kwasu octowego i kwasu węglowego tłumaczy przyczynę zasadowego odczynu wodnego roztworu octanu sodu i mydła pisze równania reakcji potwierdzające, że roztwór wodny octanu sodu i mydła jest zasadowy 5

7 opisuje budowę dwufunkcyjnych pochodnych węglowodorów, na przykładzie kwasu mlekowego i salicylowego omawia występowanie i zastosowanie kwasu mlekowego i salicylowego V. ESTRY I TŁUSZCZE 42. Budowa i nazewnictwo estrów 43. Otrzymywanie estrów 44. Estry tlenowych kwasów nieorganicznych 45. Właściwości estrów 46. Zastosowanie estrów 47. Tłuszcze i ich znaczenie biologiczne i gospodarcze 48. Rodzaje tłuszczów 49. Tłuszcze spożywcze. Utwardzanie tłuszczów 50. Właściwości tłuszczów zna skład pierwiastkowy tłuszczów zna wzór grupy estrowej wie, jakie związki nazywamy tłuszczami wie, jak powstają estry opisuje strukturę cząsteczek estrów i wiązania estrowego projektuje doświadczenie, za pomocą którego można otrzymać estry zapisuje równania reakcji alkoholi z kwasami karboksylowymi wskazuje na rolę stężonego kwasu siarkowego(vi) podczas reakcji estryfikacji tworzy nazwy prostych estrów kwasów karboksylowych i tlenowych kwasów nieorganicznych rysuje wzory strukturalne i półstrukturalne estrów na podstawie ich nazwy wyjaśnia przebieg reakcji hydrolizy estrów w środowisku o odczynie kwasowym i zasadowym pisze równania reakcji estryfikacji na podstawie wzoru strukturalnego aspiryny wyjaśnia, dlaczego związek ten nazywamy kwasem acetylosalicylowym opisuje budowę tłuszczów stałych i ciekłych omawia właściwości i zastosowanie tłuszczów projektuje i wykonuje doświadczenie, którego wynik dowiedzie, że w skład oleju jadalnego wchodzą związki o charakterze nienasyconym opisuje przebieg procesu utwardzania tłuszczów ciekłych pisze równanie reakcji otrzymywania mydła z tłuszczów pisze równania reakcji przedstawione za pomocą schematu projektuje schematy otrzymywania poznanych węglowodorów i ich pochodnych VI. ZWIĄZKI ORGANICZNE ZAWIERAJĄCE AZOT 51. Amoniak 6

8 52. Aminy 53. Właściwości fizyczne amin 54. Właściwości kwasowo-zasadowe amin 55. Aminy aromatyczne 56. Właściwości chemiczne amin 57. Reakcje amin aromatycznych 58. Amidy i nitryle 59. Mocznik 60. Aminokwasy 61. Właściwości kwasowo-zasadowe aminokwasów 62. Właściwości chemiczne aminokwasów 63. Wiązanie peptydowe 64. Reakcje peptydów 65. Stereoizomeria aminokwasów i peptydów ( treści rozszerzające) wie, co to są aminy rysuje wzory elektronowe cząsteczek amoniaku i etyloaminy dzieli aminy na I, II i III -rzędowe dzieli aminy na aminy alifatyczne i aromatyczne wskazuje różnice i podobieństwa w budowie etyloaminy i fenyloaminy (aniliny) wyjaśnia przyczynę zasadowych właściwości amoniaku i amin zapisuje równania reakcji chemicznych potwierdzających zasadowe właściwości amin zapisuje równania reakcji otrzymywania amin alifatycznych (np. w procesie alkilowania amoniaku) i amin aromatycznych (otrzymywanie aniliny w wyniku reakcji redukcji nitrobenzenu) zapisuje równania reakcji etyloaminy z wodą i z kwasem solnym zapisuje równania reakcji fenyloaminy (aniliny) z kwasem solnym i wodą bromową wie, na czym polega reakcja hydrolizy amidów zapisuje równania reakcji acetamidu z wodą w środowisku kwasu siarkowego(vi) i z roztworem NaOH wie, jak powstaje biuret wykazuje, pisząc odpowiednie równanie reakcji, że produktem kondensacji mocznika jest związek zawierający w cząsteczce wiązanie peptydowe rozpoznaje wiązanie peptydowe wśród innych wiązań wie, co to jest mocznik pisze równanie reakcji hydrolizy mocznika w środowisku kwasowym i zasadowym omawia właściwości mocznika omawia zastosowanie mocznika wie, co to są aminokwasy zapisuje wzór ogólny aminokwasów w postaci RCH(NH 2 )COOH 7

9 opisuje właściwości kwasowo-zasadowe aminokwasów oraz mechanizm powstawania jonów obojnaczych projektuje i wykonuje doświadczenie, którego wynik potwierdzi amfoteryczny charakter aminokwasów zapisuje równanie reakcji kondensacji dwóch cząsteczek aminokwasów o podanych wzorach i wskazuje wiązanie peptydowe w otrzymanym produkcie tworzy wzory dipeptydów i tripeptydów, powstających z podanych aminokwasów rozpoznaje reszty podstawowych aminokwasów (glicyny, alaniny i fenyloalaniny) w cząsteczkach di- i tripeptydów planuje i wykonuje doświadczenie, którego wynik dowiedzie obecności wiązania peptydowego w analizowanym związku (reakcja biuretowa) opisuje przebieg hydrolizy peptydów pisze równania reakcji hydrolizy peptydów VII. BIAŁKA 66. Białka 67. Struktura drugorzędowa białek 68. Struktura trzeciorzędowa białek 69. Aktywność biologiczna białek 70. Struktura czwartorzędowa białek 71. Denaturacja białek 72. Reakcje białek wie, co to są białka zna skład pierwiastkowy białek opisuje budowę białek opisuje strukturę drugorzędową białek (α- i β-) oraz wykazuje znaczenie wiązań wodorowych dla ich stabilizacji tłumaczy znaczenie trzeciorzędowej struktury białek i wyjaśnia stabilizację tej struktury przez grupy R-, zawarte w resztach aminokwasów (wiązania jonowe, mostki disiarczkowe, wiązania wodorowe i oddziaływania van der Waalsa) wyjaśnia przyczynę denaturacji białek, wywołaną oddziaływaniem na nie soli metali ciężkich i wysokiej temperatury wymienia czynniki wywołujące wysalanie białek i wyjaśnia ten proces projektuje i wykonuje doświadczenie pozwalające wykazać wpływ różnych substancji i ogrzewania na strukturę cząsteczek białek planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające na identyfikację białek (reakcja biuretowa i ksantoproteinowa) 8

10 VIII. CUKRY 73. Cukry 74. Monosacharydy (cukry proste) 75. Struktura monosacharydów 76. Właściwości fizyczne i chemiczne cukrów prostych 77. Glukoza 78. Reakcje glukozy 79. Inne cukry proste 80. Disacharydy sacharoza 81. Inne disacharydy maltoza i laktoza wie, jakie związki nazywamy cukrami dokonuje podziału cukrów na proste i złożone klasyfikuje cukry proste ze względu na grupę funkcyjną i wielkość cząsteczki wskazuje na pochodzenie cukrów prostych, zawartych np. w owocach (fotosynteza) zapisuje wzory łańcuchowe: rybozy, 2-deoksyrybozy, glukozy i fruktozy, i wykazuje, że cukry proste należą do polihydroksyaldehydów lub polihydroksyketonów rysuje wzory taflowe (Hawortha) glukozy i fruktozy projektuje i wykonuje doświadczenie, którego wynik potwierdzi obecność grupy aldehydowej w cząsteczce glukozy opisuje właściwości glukozy i fruktozy wskazuje na podobieństwa i różnice w składzie i budowie cząsteczek glukozy i fruktozy planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające na odróżnienie glukozy od fruktozy wskazuje wiązanie O-glikozydowe w cząsteczce sacharozy i maltozy wyjaśnia, dlaczego maltoza posiada właściwości redukujące, a sacharoza ich nie wykazuje wie, na czym polega hydroliza sacharozy projektuje i przeprowadza doświadczenie pozwalające przekształcić sacharozę w cukry proste porównuje budowę cząsteczek i właściwości skrobi i celulozy planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające stwierdzić obecność skrobi w artykułach spożywczych zapisuje uproszczone równanie hydrolizy polisacharydów (skrobi i celulozy) zapisuje ciąg przemian pozwalających przekształcić cukry (np. glukozę w alkohol etylowy, a następnie w octan etylu) ilustruje równaniami ciągi przemian pozwalające przekształcić cukry proste 9