Franciszek Longchamps de Bérier Posiadanie a własność - nad uwagami św. Tomasza. Zeszyty Prawnicze 2/2, 59-70
|
|
- Judyta Sobolewska
- 5 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 Franciszek Longchamps de Bérier Posiadanie a własność - nad uwagami św. Tomasza Zeszyty Prawnicze 2/2,
2 Zeszyty Prawnicze UKSW2.2 (2002) F r a n c is z e k L o n g c h a m p s d e B e r i e r * Uniwersytet Warszawski PO SIA D A N IE A W ŁA SN OŚĆ NAD UW A GAM I ŚW. TO M A SZA Czy posiadanie rzeczy, a przede wszystkim czy ich własność są dla człowieka naturalne? Czasem warto stanąć z boku i spojrzeniem z dawnych lat objąć to, nad czym mozolą się współcześni. Widać przecież, jak tracą dystans do własnych spraw, a nieraz i rozeznanie. Rzecz jednak nie w sentymentalnym powrocie do źródeł. Nie ma też powodów, aby obawiać się posądzeń o wstecznictwo czy żartów w stylu: wraca nowe. Chodzi o zrównoważoną weryfikację przekonań, sprawdzenie kierunku, spojrzenie z dystansem na to, wokół czego toczy się życie i rozważania o nim. Takiej refleksji domaga się instynkt samozachowawczy myślącego człowieka - zwłaszcza kogoś, kto jak prawnik próbuje organizować świat innych. Trudno więc pogardzić okazją do zatrzymania się nad uwagami filozofa i teologa, jeśli dotyka zagadnień szczególnie drogich juryście. W epoce św. Tomasza z Akwinu powrót do lektury fragmentów dzieła szacownego już to wiekiem, już to wpływem, jaki wywarło na kulturę europejską, wystarczyłoby uzasadnić przypominając, że każdy uczony w Piśmie, który stał się uczniem królestwa niebieskiego, podobny jest do ojca rodziny, co ze swego skarbca wydobywa rzeczy nowe i stare (Mt 13,52). Współcześni mają jednak poważny problem z autorytetem i woleliby usłyszeć argumenty bar * Autor jest stypendystą Fundacji na rzecz Nauki Polskiej.
3 60 F ranciszek L o ngcham ps d e B erier [2] dziej przekonujące, niż siowa Zbawiciela. Na szczęście codzienność przychodzi w sukurs, nie skąpiąc zachęt do korzystania z doświadczeń przeszłości. Wiedzą o tym dobrze znawcy prawa prywatnego, skoro chętnie sięgają do skarbca prawa rzymskiego i nauki romanistycznej. Nie mają dzięki temu złudzeń, na przykład co do absurdalności pomysłów na legalizację konkubinatu, który ze swej natury i z woli stron nie poddaje się prawnej regulacji. Podobnie psychologiczne diagnozy, kuracje hormonalne czy operacje plastyczne, wsparte subtelnymi wywodami trybunałów nie zmienią biologicznego zdeterminowania przez chromosomy płci każdej ludzkiej komórki1. Trzeba najpierw pojąć i precyzyjnie opisać rzeczywistość, aby potem móc ja skutecznie regulować. Toteż prawnik chętnie sięgnie po refleksje, poczynione podczas prób zrozumienia istoty ludzkiej i otaczającego ją świata. A że własność i posiadanie należą bez wątpienia do tego świata, od zarania dziejów budziły zainteresowanie2. Ponadczasowość zagadnienia nie zaskakuje, skoro ani społeczne znaczenie własności i posiadania, ani ich materia nie uległy zasadniczym zmianom w ciągu tysiącleci. Wiele świeżości może więc do współczesnej dyskusji wnieść spojrzenie człowieka, który żył w zgoła innych czasach. Zwłaszcza, że był to umysł głęboki i otwarty, nieskory do przyjmowania na wiarę tego, co można prześwietlić rozumem. Prawnicy XIX i XX wieku sporo się natrudzili nad ujęciem własności w język kodeksów3. Przekonanie wielu z nich o indywidualistycznej, niemal absolutnej naturze prawa własności wpłynęło na obraz świata. Spotkało się z radykalnym protestem socjalizmu 1Przeciwnie Chrisłine Goodwin u Wielkiej Brytanii, orzeczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z 11 lipca 2002 r., skarga nr 28957/95, powoływane za A. M. N o w ic k i, Kobieta i mężczyzna, «Rzeczpospolita», 9 stycznia 2003, s. C4. 2Por. Arystoteles, Polityka 126la, który wspomina o polemicznym wobec Platona (Państwo 457c-458d) celu swych uwag. 3 Por. np. W. R o z w a d o w sk i, Definicje prawa własności w rozwoju dziejowym, «CPH» 36.2 (1984), s
4 [3] P o s ia d a n ie a w ł a sn o ść 61 i późną krytyką katolickiej nauki społecznej. Mimo, że w wirze dyskusji toczonych nie tylko w ciszy bibliotek i instytutów naukowych, wkładano ogromny wysiłek w teoretyczne ujęcie własności, pozostało wrażenie, że historia prawa nie zna ponadczasowego pojęcia prawa własności, ale jest ono zmienne i jednocześnie jest rezultatem czynników, które je kształtują 4. Niezależnie od tej trudności i zgoła wbrew niej, dało się zauważyć wspólny wszystkim fenomen: tak dla doktryny, jak i legislacji..., gdzieś za dalekim horyzontem tkwi przeświadczenie, że własność jest instytucją metaprawną 5. Aktualne pozostaje pytanie o jej źródła, których trudno wobec tego szukać poza człowiekiem. Za nad podziw trafne należy więc uznać postawienie kwestii posiadania rzeczy oraz własności w relacji do jego natury. Pewne opory prawnika - w szczególności niewierzącego - może budzić fakt, że św. Tomasz podjął temat w Summa theologica6, a więc dziele par excellance poświęconym Bogu. Zrobił to rozważając wśród innych cnót sprawiedliwość i związane z nią zagadnienia, czyli w dziedzinie teologii moralnej. W czasach Akwinaty nie osiągnęła ona jeszcze, tak charakterystycznej dla okresu sprzed Soboru Watykańskiego II, iście prawniczej kazuistyki. Lepsze to jednak, bo elementów prawnych rozważaniom by to nie przysporzyło, a uczony musiałby wiele miejsca poświęcić rozwiązywaniu kazusów moralnych. Tak więc rozważania o sprawiedliwości7 mógł poprzedzić czterema pytaniami o uprawnienie (ius)*, zaś po omówieniu samej iustitia, przejść do kwestii szczególnych: zabójstwa, kradzieży10, naruszenia nietykalności cielesnej", naruszenia dobrego imienia12, 4H. K upiszew ski, Rozważania o własności rzymskiej, «CPH» 36.2 (1984) s. 41. s H. K u pisz e w sk i, Rozważania, cit., s STh 2-2, q. 66, a STh 2-2, q STh 2-2, q STh 2-2, q STh 2-2, q STh 2-2, q STh 2-2, q ,75-76.
5 62 F r a n c is z e k L o n g c h a m p s d e B é r ie r [4] współuczestnictwa13, lichwy14, łamania szeroko pojętej procedury sądowej15. Trudno nie pozwolić sobie na odnotowanie, że wykazał się przy okazji znajomością Digestów justyniańskich, a przynajmniej pierwszych fragmentów początkowego tytułu de iustitia et iure. Ulpiana zacytował trzykrotnie16, przytaczając zaś fragmenty napisane przez Celsusa17i Gaiusa18, wymienił jurystów z imienia. Filozoficzny warsztat uchronił go przed mieszaniem władztwa faktycznego, jakim jest posiadanie, z własnością, która stanowi władztwo prawne, choć podobny błąd w mowie potocznej popełniają nawet prawnicy19. Z tekstu wynika, iż Akwinata wyraźnie dostrzegał wskazaną różnicę, choć nie pisał o niej językiem technicznym. Stąd kilkakrotnie pojawiające się wyrażenie:propriapossidere, należałoby tłumaczyć: mieć na własność. Bardziej literalny przekład: posiadać jako własność, sugerowałby wykonywanie tylko jednej z prerogatyw właściciela - ius possidendi. Kontekst każe wszelako rozumieć pars pro toto, czyli prawo własności w ogóle. Mimo więc, że propozycja dotyczy urywka teologicznego dzieła skreślonego ręką filozofa, prawnik nie powinien się przed lekturą wahać. Warto poważnie potraktować zarówno sposób formułowania pro 13STh 2-2, q STh 2-2, q STh 2-2, q STh 2-2, q. 57, a. 3: ius gentium est quo omnes gentes utuntur z D. 1,1,1,4. (Ulpianus libro primo institutionum)', illud omnibus animalibus, hoc solum hominibus interse commune est z D. 1,1,1,3 (Ulpianus libro primo institutionum); q. 58, a. 1: perpétua et constans voluntas ius suum unicuique tribuendi z D. 1,1,10 pr. (Ulpianus libro primo regularum). 17STh 2-2, q. 57, a. 1: ius est ars boni et aequi z D. 1,1,1 pr. (Ulpianus libro primo institutionum). 18STh 2-2, q. 57, a. 3: quod naturalis ratio inter omnes homines constitua, id apud omnes peraeque custoditur, vocaturque ius gentium z D. 1,1,9 (Gaius libro primo institutionum). 14 Przykładu nie trzeba daleko szukać. Prawdziwy cicer cum caule widać pod tym względem w zacnym skądinąd polskim tłumaczeniu, a zwłaszcza w dołączonym doń komentarzu: św. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, XVIII: Sprawiedliwość (2-2, q ), tł. i obj. F.W. B e d n a r s k i, Londyn 1962, s ,
6 [5] P o s ia d a n ie a w ł a s n o ś ć 63 blemu, jak i wnioski, które dla porządku prawnego płyną z analizy posiadania i własności, poczynionej przez św. Tomasza. Jak na traktat z teologii moralnej przystało, po rozważeniu czym jest sprawiedliwość, Akwinata przeszedł do grzechów przeciwko tej cnocie. Zdecydował rozpocząć od przypadków szkodzenia bliźniemu w rzeczach. Jak więc przed zajęciem się iustitia należało ustalić rolę ius20, tak ąuaestio poświęcona kradzieży i rabunkowi musiała zacząć się od rozpatrzenia posiadania i własności21. Św. Tomasz bez wątpienia nie był tu pionierem - wkrótce będzie widać, jak korzystał z argumentów od dawien dawna znanych. Interesujące jednak, wręcz rewolucyjne wydaje się ujęcie zagadnienia oraz klarowność proponowanych rozwiązań. Na wstępie bowiem zapytał czy posiadanie dóbr jest naturalne dla człowieka22. Za naturalne należy według niego rozumieć takie, które z zamysłu Stwórcy - czy jeśli ktoś woli ze względu na swą charakterystykę - mogą służyć zaspokojeniu wrodzonych potrzeb ludzkich ze względu na cel bytu, jakim jest człowiek23. Racje przemawiające za negatywną odpowiedzią tylko z pozoru wyglądają na całkowicie teologiczne. Stwierdzenie, że jedynie do Boga należą rzeczy stworzone konstatuje fakt, iż człowiek nie ma władzy na ich naturą i może je co najwyżej przetwarzać. Teolog powiedziałby pewnie, iż uzurpowanie sobie podobnego władztwa ociera się o istotę grzechu pierworodnego i musi zakończyć katastrofalnie. Wszelako na płaszczyźnie horyzontalnej pełne potwierdzenie daje doświadczenie czasów, w których równie usilne co bezskuteczne zabiegi o zapanowanie nad otaczającym światem, sprowadzają na człowieka coraz to nowsze plagi. Nie chodzi tylko o niebezpieczne iluzje, wiążące się z dzieleniem świata, ale i zagrożenia płynące 20Por. przyp STh 2-2, q. 66, a Wcześniej kwestię posiadania poruszył w Contr. gent. lib. 3, cap. 2 fin. i 27fin., własności zaś w Contr. gent. lib. 3, cap. 27 fin. i Opusc. lib. 20, cap STh 2-2, q. 66, a Por. STh 2-2, q. 57, a. 2; por. też M. P iec h o w ia k, Filozofia praw człowieka, Lublin 1999, s. 292passim.
7 64 F r a n c is z e k L o n g c h a m p s d e B e r ie r [6] z manipulacji przy najdelikatniejszych procesach biologicznych, co zakrawa na sięganie po owoc z drzewa życia (por. Rdz 2,9; 3,24). Ostrzeżenie przed pychą, wynikającą z objęcia na własność licznych dóbr, niesie przypomniany przez Akwinatę ewangeliczny przypadek zamożnego rolnika. Obrodziło mu pole i uważał, że panuje nad sytuacją: Zburzę moje spichlerze, a pobuduję większe i tam zgromadzę całe zboże i moje dobra; i powiem sobie: masz wielkie zasoby dóbr na długie lata złożone, odpoczywaj, jedz, pij i używaj (Łk 12,18). Czyż nie byłoby przejawem nieroztropności w ocenie faktów poczucie bezpieczeństwa, wynikające z przekonania o podporządkowaniu sobie dóbr? Pewność, że pozostają w ludzkiej dyspozycji, powinna co najwyżej stanowić potwierdzenie gotowości człowieka do wykorzystywania danych mu możliwości. Pokonania wskazanej trudności należałoby doszukiwać się w rozróżnieniu dwóch sposobów postrzegania dóbr: ich natura nie podlega władzy człowieka; co innego ich używanie. Teolog może powiedzieć: Bóg, który panuje nad rzeczami, z natury poddał wszystko pod stopy ludzi (por. Ps 8,7), bo uczynił ich celem stworzenia. Jednak nawet bez odwołania się do sankcji nadprzyrodzonej łatwo zauważyć-, iż człowiek naturalnie włada dobrami w tym sensie, że dzięki swemu rozumowi i woli może posługiwać się nimi dla swej korzyści (ad suant utilitatem f\ zupełnie jakby dla niego powstały. Św. Tomasz zechciał przywołać tu jeszcze argument Arystotelesa, iż rzeczy mniej doskonałe zawsze są dla doskonalszych25, co zdaniem obu myślicieli jednoznacznie przemawiałoby za tezą, iż posiadanie dóbr jest dla człowieka naturalne. Człowiek nie jest twórcą ich natury, lecz z natury swej mogą służyć zaspokojeniu jego wrodzonych potrzeb. 24Nie po raz pierwszy w wywodach dotyczących sprawiedliwości św. Tomasz odwołuje się do utilitas rozwiązania. Gdy rozważał relację między ius gentium i ius naturale, STh 2-2. q. 57, a. 3, uznał, że w społeczeństwie jeden pozostaje jako servus w dyspozycji drugiego, z pewnością nie na podstawie naturalis ratio. W pewnych przypadkach może być to natomiast uzasadnione z uwagi na utilitas. Akwinata wystąpił tu przeciw poglądom Arystotelesa, Polityka 1254a-b. Por. też przyp Arystoteles, Polityka 1254b.
8 [7] P o s ia d a n ie a w ł a s n o ś ć 65 W kontekście powyższej odpowiedzi, drugi problem zdaje się tym bardziej frapujący. Czyżby własność dóbr nie byta dla człowieka naturalna? Po to, aby jeszcze pogłębić zagadnienie, Akwinata formułował pytanie nieco inaczej: czy wolno mieć jakieś dobra na własność. Wydaje się bowiem, że na podstawie prawa naturalnego wszystkie dobra są wspólne, bo w całości służą zaspokajaniu potrzeb i rozwojowi ludzi. Zatrzymywanie poszczególnych dóbr dla siebie, aby osiągnąć ten cel, nie wydaje się wcale konieczne ani potrzebne, zwłaszcza że w sposób nieunikniony odbiera innym szansę skorzystania z nich. Toteż należałoby uznać, iż nie godzi się rozciągać nad nimi władztwa prawnego, bo wszystko i tak sprowadzi się do wyścigu: pierwszy lub silniejszy zajmie dostępne dobra, zatrzyma je i nie dopuści innych. W konsekwencji dobra mogłyby już tylko w teorii być uznawane za wspólne, gdy faktycznie poszczególne osoby władałyby nimi przynajmniej z mocy pierwszeństwa do korzystania. Przykład podobnego rozwiązania przynoszą tezy, postawione w związku z rozważaniami o własności w najdawniejszym prawie rzymskim i jej ochroną w procesie legisakcyjnym26. Dokonywane przed pretorem obwieszczenie swych praw do rzeczy w słowach: rent meam esse aio11, nie miałoby wyrażać absolutnego władztwa, lecz swoistą relacyjność zatrzymania dobra, to znaczy stwierdzałoby lepsze prawo do przedmiotu sporu, który znalazł się we władzy ludu rzymskiego. Odpowiedź św. Tomasza zaskakuje swą prostotą. Z jednej strony rzeczywiście własność nie jest dla człowieka naturalna w tym sensie, że ius naturale nie określa prawnego podziału władztwa nad dobrami oddanymi człowiekowi do dyspozycji. Podział dokonuje się dopiero w oparciu o przyjmowane uregulowania, czyli ius positivum2i. Stąd własność nie sprzeciwia się prawu naturalnemu, lecz uzupełnia je dzięki wnioskowaniu ludzkiego rozumu. Przykładu dostarcza inne miejsce Summa łheologica. Konkretna nierucho H. K upiszew ski, Rozważania, cit., s G. 4,16. STh 2-2, q. 57, a. 2-3.
9 66 F r a n c is z e k L o n g c h a m p s d e B e r ie r [8] mość sama w sobie nie wymaga, aby była czyjąś własnością. Jednak wzgląd na jej spokojne używanie czy uprawę roli pozwala uznać, iż powinna być raczej tej, niż innej osoby29. Z drugiej strony nie ma wątpliwości, iż zatrzymanie dóbr na własność jest wręcz konieczne dla ludzkiego życia. Przemawiają za tym przynajmniej trzy argumenty, które podobnie jak rozwiązanie kwestii posiadania, odwołują się do utilitas. Po pierwsze, każdy lepiej dba o swoje. Przy własności wszystkich lub wielu, chętnie unika się pracy i pozostawia drugiemu troskę o to, co wspólne, jak dzieje się przy zbyt licznej służbie. Po wtóre, większy ład społeczny panuje, gdy każdy sam musi starać się o zdobycie poszczególnych, potrzebnych mu rzeczy. Powstałby nieporządek, gdyby każdy bez różnicy musiał sobie wszystko zapewnić. Wreszcie po trzecie, większy pokój panuje między ludźmi, gdy każdy zadowala się swoim - doświadczenie pokazuje, jak wielkie spory wybuchają przy wspólnym lub nie podzielonym posiadaniu. Najwyraźniej więc konieczność własności dla ludzkiego życia ma źródło w użyteczności uznania prawa do władania dobrami: nie płynie ono z natury, lepiej wszakże dla społeczeństw, gdy władztwo faktyczne uzyska ochronę prawną30. Przytoczone argumenty nie są nowe. Pojawiły się już w Polityce Arystotelesa, w toku krytyki platońskiego sprzeciwu wobec własności oraz zawartego w Państwie pomysłu zaprowadzenia wspólności dóbr31. Akwinata w pierwszym argumencie zacytował myśl Arystotelesa, zachowując nawet przykład z liczną służbą32. Drugi i trzeci argument stanowi zgrabne streszczenie żmudnych wywodów Sargiryty33. Wszystkie trzy w ustach św. Tomasza uderzają oczywistością i siłą przekonywania. Bez wątpienia inaczej wyglądają dobra, które * STh 2-2, q. 57, a O utilitaspublica własności prywatnej św. Tomasz pisał także w STh 2-2, q. 77, a. 4, gdy rozważał powody, dla których dopuszcza się sprzedaż po wyższej cenie niż cena kupna. 31Arystoteles, Polityka 1261a. 32 Arystoteles, Polityka 1261b. 33 Arystoteles, Polityka 1261b-1264b.
10 [9] P o s ia d a n ie a w ł a s n o ś ć 67 nie mają konkretnego właściciela. Nie trzeba też zbytnio znać się na psychologii, żeby wiedzieć, iż każdy chętnie zostawi drugiemu troskę o to, co wspólne. Ważniejsze jednak wydawać się będzie spostrzeżenie, stanowiące konsekwencję pierwszego argumentu: jeśli ktoś nie dba o własne, nie ma szans na znalezienie winnych swych zaniedbań. Widać bowiem również tym razem, jak opowiedzenie się za ochroną prywatnej własności wypływa z troski o zapewnienie pokoju społecznego. Akwinata wprost odnosił się do tego celu w drugim argumencie: każdy będzie wystarczająco zajęty zdobywaniem potrzebnych środków do życia, żeby nie mieć czasu na spory. Zresztą nie powinno być dla nich podstaw: dobra należą do osoby, która się o nie postarała. Chociaż tedy powód ochrony prywatnej własności jest zewnętrzny wobec stosunków prywatnych, utylitarna racja - zapobieżenie confusio - służy w istocie ochronie poszczególnych uczestników obrotu. Co do trzeciego argumentu, naiwnym byłoby przypisywanie św. Tomaszowi przekonania, jakoby ludzie okazywali zadowolenie z tego co mają i nie chcieliby więcej. Jasne wszak, iż będąc przywiązanym do swego, nie wyciągną rąk po cudze w obawie, że ktoś zechce zabrać ich własne. Decydującą rolę znów odgrywa tu wzgląd na wymiar społeczny i pragmatyczność rozwiązania. Idąc tą drogą widać nawet, dlaczego w interesie wspólnoty leży, aby każdy miał coś, czym mógłby się na tyle ukontentować, by nie chcieć tego stracić. W ten sposób jednak z jeszcze większą mocą powraca pytanie o praktyczne konsekwencje twierdzenia, iż prawo naturalne każe uznać wszystkie dobra za wspólne z uwagi na konieczność zaspokajania potrzeb i umożliwienie ludziom rozwoju. Akwinata proponuje w tym względzie następujące rozróżnienie. Czym innym we władztwie nad dobrami jest możność zdobywania ich i zarządzania nimi - w tym znaczeniu nie tylko wolno, ale konieczne wydaje się zatrzymanie dóbr na własność, za czym przemawiają trzy dopiero co przytoczone argumenty. Czym innym natomiast jest prawo do korzystania z dóbr. Staje się bowiem jasne, że człowiek nie powinien traktować ich jako własnych, lecz wspólne, co w praktyce oznacza, iż z łatwością, ale roztropnie, ma się nimi dzielić z potrzebującymi. Argumentacja znów dosyć pragmatyczna:
11 68 F r a n c is z e k L o n g c h a m p s d e B r ie r [10] najpierw trzeba mieć w swej dyspozycji, aby było z czego udzielać innym. W istocie choć użyteczność dla życia społecznego przemawia za ochroną własności prywatnej, każdy właściciel winien korzystać ze swego w świadomości hipoteki społecznej, która obciąża dobra, jakie na mocy ius positivum przypadły mu w udziale. Mówiąc o tak dokonanym podziale wspólnego, trudno mieć na myśli konkretne zdarzenie historyczne lub przyjmować użyteczną fikcję, jak w przypadku umowy społecznej. Chodzi tylko o stwierdzenie, iż zdecydowana chyba większość dóbr, jakie mają służyć ludzkości, pozostaje w czyimś władztwie - i nie wydaje się ono być wyłącznie faktyczne. Każdy tedy właściciel powinien zdawać sobie sprawę, iż tak naprawdę jest tylko administratorem dóbr, powierzonych mu przez Stwórcę. Z pewnością łatwiej było to zauważyć członkowi zakonu żebrzącego. Również dziś nie inaczej będzie opisywany stosunek duchownych do dóbr kościelnych, pozostawionych w ich dyspozycji, aby służyły parafii czy diecezji, a więc wspólnocie. Jednak nawet jeśli komuś sprawy dnia codziennego nie pomagają postrzegać swej własności jako daru i zadania, musi uświadomić sobie, iż roztropność, która przypisała mu owe dobra, rządzi również sposobem ich używania. Egoizm w tej mierze stawia pod znakiem zapytania prawo do własności. Znane z historii wcale nierzadkie, jaskrawe przykłady pokazują, jak cały porządek społeczny przewracali ci, którzy nie mając szans na zaspokojenie potrzeb, sięgali po cudze. W sprawie o niebo drobniejszej i dotyczącej jednostek, jednak podobnym torem biegnie rozumowanie, które usprawiedliwia kradzież z konieczności34. Powstają też wątpliwości co do swobody właściciela w wykonywaniu niektórych jego prerogatyw, zwłaszcza ius abutendi. Bezcelowe czy choćby nieuzasadnione niszczenie dóbr odbiera przecież szansę skorzystania z nich innym. Nie zawsze chodzić będzie wprost o oddanie swojego. Truizmem już stało się twierdzenie, iż darowizna może demoralizować. Lepiej więc na swój koszt tworzyć innym warunki do zdobywania środków 34STh 2-2, q. 66, a. 7.
12 [11] P o s ia d a n ie a w ł a s n o ś ć 69 do życia. Wyobraźnia społeczna zachęca, aby pomagać w tworzeniu miejsc pracy w dalekich częściach świata, co przeciwdziała napływowi tańszej siły roboczej, która odbierze źródła dochodu miejscowym. Nie zawsze też dzielenie się może być dobrowolne. Wielu widząc rozmaite potrzeby bliźnich, włącza się w szeroko rozumianą działalność charytatywną. Inni zostają do tego zmuszeni przez państwo, które rozpoznając potrzeby wewnętrzne czy zewnętrzne, kieruje środki czerpane z podatków. Dyskusja nad budżetem, co więcej, zasadnicze zróżnicowanie sceny politycznej, dokonuje się (a przynajmniej powinno się dokonywać) głównie w oparciu o różnice poglądów na temat tego, jak dzielić wspólne. Fikcję, jakoby w systemach demokratycznych wszyscy w tej dyskusji uczestniczyli przez swoich przedstawicieli, można chwilowo pozostawić na boku. Przy przejściu do podsumowania dotychczasowych uwag okazuje się, iż to posiadanie a nie własność pochodzi z prawa naturalnego. Dostęp do niego wystarcza zaspokojeniu wrodzonych potrzeb ludzkich ze względu na cel bytu, jakim jest człowiek. Naturalny wymóg zapewnienia wszystkim korzystania z dóbr dostępnych człowiekowi nie wyklucza dopuszczalności zatrzymywania ich na własność. Ochrona prawnego władztwa nad rzeczami wydaje się konieczna dla ludzkiego życia w tym sensie, że znacznie lepiej dla jednostek, a przede wszystkim dla społeczeństw, gdy się ją zapewni. Św. Tomasz z Akwinu nie podważa więc konieczności ochrony własności prywatnej, natomiast analiza jej pochodzenia prowadzi go do wniosków, jaki należy mieć do niej stosunek. Całkowicie pragmatyczna jest argumentacja za objęciem faktycznego, naturalnego człowiekowi władztwa ochroną prawna, w drodze uzupełniania ius naturale wnioskowaniem ludzkiego rozumu. Na plan pierwszy wysuwa się utilitas. Nie ma miejsca na mrzonki o świętej i nienaruszalnej instytucji, zakorzenione w indywidualistycznym jej postrzeganiu. Różne w swych formach udzielanie własnych dóbr innym staje się wymogiem rozumu i wydaje się płynąć z samej istoty własności. Prawo własności podporządkowane jest użyteczności jednostki, ale i użyteczności wobec wspólnoty. Toteż społeczeństwo w interesie tworzących je jednostek decyduje się na
13 70 F r a n c is z e k L o n g c h a m p s d e B e r ie r [12] prawną ochronę własności. Stąd, o ile zasadniczo użyteczne wydaje się zawarowanie swobody posługiwania się własnymi dobrami, o tyle trudno utrzymywać, iż społecznie niekorzystne zachowania mają pozostać wolne od zewnętrznej, prawnej ingerencji. I nie powinno dziwić nikogo odwołanie do utilitas. Wszak znajduje tą drogą wyraz celowość, o którą trudno nie pytać. Po s s e s s io n a n d P r o p e r t y o n t h e R e m a r k s o f S t. T h o m a s A q u in a s Summary There are at least two of St. Thomas Aquinas s questions which are of interest to a lawyer: whether possession is natural to a human being, and whether the keeping of goods as one s property is allowable. He gives two positive answers which in general follow Aristotelian arguments. Aquinas is convinced that the natural need for goods does not exclude the acceptability of the institution of property. It would seem that its legal protection is necessary for purely pragmatic reasons which, however, entails certain postulates concerning the use of property, e. g. that an owner should be aware of the social mortgage on his goods. This utilitarianism not only leads a government to protect private property, but also entitles it to intervene when owners behave in a socially unacceptable way.
Etyka Tożsamość i definicja. Ks. dr Artur Aleksiejuk
Etyka Tożsamość i definicja Ks. dr Artur Aleksiejuk 1. ETYKA A FILOZOFIA PYTANIA PROBLEMOWE: Czy etyka musi być dyscypliną filozoficzną? Czy etyka może być wolna od filozoficznych założeń? Czy i jak dalece
Rodzaje argumentów za istnieniem Boga
Rodzaje argumentów za istnieniem Boga Podział argumentów argument ontologiczny - w tym argumencie twierdzi się, że z samego pojęcia bytu doskonałego możemy wywnioskować to, że Bóg musi istnieć. argumenty
Wstęp Komentarze jako metoda wyjaśniania oraz interpretacji w średniowieczu Komentarz Akwinaty do Etyki nikomachejskiej krótka prezentacja Próba
Izabella Andrzejuk Wstęp Komentarze jako metoda wyjaśniania oraz interpretacji w średniowieczu Komentarz Akwinaty do Etyki nikomachejskiej krótka prezentacja Próba analizy fragmentu Komentarza według reguł
UJĘCIE SYSTEMATYCZNE ARGUMENTY PRZECIWKO ISTNIENIU BOGA
UJĘCIE SYSTEMATYCZNE ARGUMENTY PRZECIWKO ISTNIENIU BOGA ARGUMENTY PRZECIW ISTNIENIU BOGA ARGUMENTY ATEISTYCZNE 1 1. Argument z istnienia zła. (Argument ten jest jedynym, który ateiści przedstawiają jako
Słowo wstępne. Z PRACY swojej ma człowiek pożywać chleb: bo z pracy rąk twoich będziesz pożywał, będziesz szczęśliwy i dobrze ci będzie (Ps 128,2)
Słowo wstępne Z PRACY swojej ma człowiek pożywać chleb: bo z pracy rąk twoich będziesz pożywał, będziesz szczęśliwy i dobrze ci będzie (Ps 128,2) Człowiek od początku przez Boga powołany do pracy: uczyńmy
EGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA
Centralna Komisja Egzaminacyjna w Warszawie EGZAMIN MATURALNY 2010 FILOZOFIA POZIOM ROZSZERZONY Klucz punktowania odpowiedzi MAJ 2010 2 Zadanie 1. (0 2) problemów i tez z zakresu ontologii, epistemologii,
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 marca 2014 r. III CZP 128/13
Id: 20382 [S]posób doręczenia określony w art. 1160 k.p.c., należy stosować także do wyroków sądów polubownych. ( ) [B]rak dostatecznych podstaw, aby przez pisemne zawiadomienie, o którym mowa w art. 1160
osobiste zaangażowanie, czysto subiektywna ludzka zdolność intuicja, jako warunek wewnętrznego doświadczenia wartości.
1. Czy wartości - choć nie mieszczą się w obiektywistycznej wizji świata - są jedynie subiektywną reakcją czy oceną podmiotu? Podmiot substancja, centrum wiedzy, działania, decyzji i wyborów. Filozofowie
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna.
Filozofia, ISE, Wykład X - Filozofia średniowieczna. 2011-10-01 Plan wykładu 1 Filozofia średniowieczna a starożytna 2 3 Ogólna charakterystyka filozofii średniowiecznej Ogólna charakterystyka filozofii
Problem nierozerwalności zagadnienia polityki i etyki w starożytnej Grecji. przyjaźń i polityka 2
Izabella Andrzejuk Rozumienie philia w starożytnym świecie greckim Odnosi się do osób indywidualnych, ale dotyczy także spraw społecznych (dziedzina moralności i polityki) Problem nierozerwalności zagadnienia
Wyrok Trybunału w Strasburgu w sprawie Staroszczyk i Siałkowska - kolejny sukces
Wyrok Trybunału w Strasburgu w sprawie Staroszczyk i Siałkowska - kolejny sukces Zob.: Wyrok w sprawie Staroszczyk przeciwko Polsce, Wyrok w sprawie Siałkowska przeciwko Polsce Dnia 22 marca 2007 r. Europejski
METODA MEDYTACJI IGNACJAŃSKIEJ
METODA MEDYTACJI IGNACJAŃSKIEJ Zaczynamy rekolekcje ignacjańskie, inaczej mówiąc Ćwiczenia Duchowne, wg metody św. Ignacego. Ćwiczenia duchowne, jak mówi św. Ignacy to: wszelki sposób odprawiania rachunku
ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE. Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych
ARGUMENTY KOSMOLOGICZNE Sformułowane na gruncie nauk przyrodniczych O CO CHODZI W TYM ARGUMENCIE Argument ten ma pokazać, że istnieje zewnętrzna przyczyna wszechświata o naturze wyższej niż wszystko, co
Filozofia człowieka. Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje
Filozofia człowieka Fakt ludzki i jego filozoficzne interpretacje Spotkanie źródłem poznania i nauk POZNAWANIE 2 Jedność doświadczenia filozoficznego Filozofia nauką o zasadach ( principia) Do wiedzy o
David Hume ( )
David Hume (1711-1776) Chciał być Newtonem nauk o człowieku. Uważał, że wszystkie nauki (oprócz matematyki i logiki), również filozofia, powinny kierować się metodą eksperymentalną, opartą na doświadczeniu.
Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności prawa a derywacyjne argumenty systemowe. Studenckie Zeszyty Naukowe 9/13, 84-87
Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności prawa a derywacyjne argumenty systemowe Studenckie Zeszyty Naukowe 9/13, 84-87 2006 Katarzyna Wojewoda-Buraczyńska Koncepcja multicentryczności
Dialektycy i antydialektycy. Filozofia XI w.
Dialektycy i antydialektycy Filozofia XI w. Stanowiska Odrodzenie filozofii w XI w. rozpoczęło się od postawienia pytania o to, jak możemy poznać prawdy wiary. Czy możemy je w pełni zrozumieć przy pomocy
Kto to zrobi? Co jest do tego potrzebne?
USTALANIE ZASAD PRACY W ZESPOLE 1. Kto będzie naszym liderem/przewodniczącym zespołu?... 2. Jak podzielimy odpowiedzialność za realizację zadań?... 3. jak będziemy podejmować decyzje?... 4. W jaki sposób
Uchwała z dnia 5 grudnia 2008 r., III CZP 124/08
Uchwała z dnia 5 grudnia 2008 r., III CZP 124/08 Sędzia SN Barbara Myszka (przewodniczący) Sędzia SN Józef Frąckowiak (sprawozdawca) Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski Sąd Najwyższy w sprawie z powództwa "B.",
Św. Augustyn, Wyznania, przekład Z. Kubiak, Znak, Kraków 1997
Św. Augustyn, Wyznania, przekład Z. Kubiak, Znak, Kraków 1997 ks. XI 1. Wyznania nie informują Boga, o czym i tak wie, lecz są wyrazem miłości Augustyna do Boga jako Ojca. 2. Augustyn pragnie poznać Prawo
TEMAT PRACY SOKRATEJSKA IDEA NIEWIEDZY JAKO ŹRÓDŁA ZŁA MORALNEGO A ETYKA ŚW. TOMASZA Z AKWINU ANALIZA PORÓWNAWCZA ETYKA SOKRATESA ETYKA ŚW.
TEMAT PRACY SOKRATEJSKA IDEA NIEWIEDZY JAKO ŹRÓDŁA ZŁA MORALNEGO A ETYKA ŚW. TOMASZA Z AKWINU ANALIZA PORÓWNAWCZA ETYKA SOKRATESA ETYKA ŚW. TOMASZA 399 0 1274 2012 PLAN PRACY I. Etyka Sokratesa II. System
A Marek Piechowiak FILOZOFIA PRAW CZŁOWIEKA. Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony
A 345459 Marek Piechowiak V FILOZOFIA PRAW CZŁOWIEKA Prawa człowieka w świetle ich międzynarodowej ochrony Lublin 1999 Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego SPIS TREŚCI WSTĘP 1. Wstępna
Uchwała z dnia 23 lipca 2008 r., III CZP 68/08
Uchwała z dnia 23 lipca 2008 r., III CZP 68/08 Sędzia SN Jacek Gudowski (przewodniczący) Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian (sprawozdawca) Sędzia SN Jan Górowski Sąd Najwyższy w sprawie z wniosku Urszuli
ĆWICZENIA ŻYWIOŁ ZIEMI ŻYWIOŁ ZIEMI. Cz. III
Strona1 ŻYWIOŁ ZIEMI Cz. III Aby uzyskać namacalny efekt oddziaływania energii Żywiołu Ziemi w Twoim życiu - jednocześnie korzystaj i z przygotowanych tu ćwiczeń i z opisu procesów nagranych w części I.
Pięćdziesiątnica i Paruzja. 2. Jak być lojalnym wobec Pana i swego dziedzictwa kościelnego: proroctwo i instytucja
Pięćdziesiątnica i Paruzja 2. Jak być lojalnym wobec Pana i swego dziedzictwa kościelnego: proroctwo i instytucja Kontekst Odnowy DŚ został wylany w Odnowie na świat pełen poważnych podziałów, włącznie
Koncepcja etyki E. Levinasa
Koncepcja etyki E. Levinasa Fragment wypowiedzi Jana Pawła II z: Przekroczyć próg nadziei : Skąd się tego nauczyli filozofowie dialogu? Nauczyli się przede wszystkim z doświadczenia Biblii. Całe życie
1. Dyscypliny filozoficzne. Andrzej Wiśniewski Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016
1. Dyscypliny filozoficzne Andrzej Wiśniewski Andrzej.Wisniewski@amu.edu.pl Wstęp do filozofii Materiały do wykładu 2015/2016 Pochodzenie nazwy filozofia Wyraz filozofia pochodzi od dwóch greckich słów:
Przyjaźń jako relacja społeczna w filozofii Platona i Arystotelesa. Artur Andrzejuk
w filozofii Platona i Arystotelesa Artur Andrzejuk Plan Greckie pojęcie przyjaźni philia. Idealistyczna koncepcja przyjaźni u Platona. Polityczna rola platońskiej przyjaźni. Arystotelesowska koncepcja
Jesper Juul. Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem
Jesper Juul Zamiast wychowania O sile relacji z dzieckiem Dzieci od najmłodszych lat należy wciągać w proces zastanawiania się nad różnymi decyzjami i zadawania sobie pytań w rodzaju: Czego chcę? Na co
Wymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową.
Wymagania do przedmiotu Etyka w gimnazjum, zgodne z nową podstawą programową. STANDARDY OSIĄGNIĘĆ: Rozwój osobowy i intelektualny uczniów wynikający z ich uczestnictwa w zajęciach etyki podążając za przyjętymi
Zdania odrębne w praktyce sądów najwyższych państw członkowskich
DYREKCJA GENERALNA DS. POLITYK WEWNĘTRZNYCH DEPARTAMENT TEMATYCZNY C: PRAWA OBYWATELSKIE I SPRAWY KONSTYTUCYJNE KWESTIE PRAWNE Zdania odrębne w praktyce sądów najwyższych państw członkowskich STRESZCZENIE
Lawrence W. Reed. Czy Jezus był Socjalistą? Rendering Unto Caesar: Was Jesus a Socialist? Wydawnictwo: MESODECOR Jakub Kozieł
Lawrence W. Reed Czy Jezus był Socjalistą? Rendering Unto Caesar: Was Jesus a Socialist? Wydawnictwo: MESODECOR Jakub Kozieł Oryginał angielski: Rendering Unto Caesar: Was Jesus a Socialist? Copyright
P O S T A N O W I E N I E
Sygn. akt V KK 415/11 Sąd Najwyższy w składzie: P O S T A N O W I E N I E Dnia 19 stycznia 2012 r. SSN Tomasz Grzegorczyk w sprawie K. S. skazanego z art. 258 1 k.k. oraz art. 55 ust. 3 i art. 56 ust.
MIND-BODY PROBLEM. i nowe nadzieje dla chrześcijańskiej antropologii
MIND-BODY PROBLEM i nowe nadzieje dla chrześcijańskiej antropologii CZŁOWIEK JEST MASZYNĄ (THOMAS HOBBES) Rozumienie człowieka znacząco zmienia się wraz z nastaniem epoki nowożytnej. Starożytne i średniowieczne
Egzamin maturalny na poziomie. i właściwie je uzasadnić?
Egzamin maturalny na poziomie podstawowym. Jak sformułować stanowisko i właściwie je uzasadnić? PODSTAWOWE INFORMACJE Rozprawka na poziomie podstawowym jest formą wypowiedzi pisemnej na podany temat, która
WSTĘP. Ja i Ojciec jedno jesteśmy (J 10, 30).
WSTĘP Ja i Ojciec jedno jesteśmy (J 10, 30). Wszyscy potrzebujemy ojca, tęsknimy za nim: dzieci i dorośli, mężczyźni i kobiety, świeccy i duchowni. Ojcostwo jest wpisane w każdą komórkę naszego ciała,
Mieczysław Gogacz. Przedmowa
1 Mieczysław Gogacz Przedmowa Książka jest prezentacją krótkich opracowań poglądów i przytoczonych tekstów św. Tomasza z Akwinu. Poglądy są ułożone w zespoły nauk filozoficznych, wyjaśniających, kim jest
POSTANOWIENIE. SSN Jolanta Strusińska-Żukowska
Sygn. akt III UK 123/17 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 24 kwietnia 2018 r. SSN Jolanta Strusińska-Żukowska w sprawie z odwołania Z. S. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału
Okulary. Spotkanie 12. fundacja. Realizator projektu:
T Spotkanie 12 Okulary Projekt finansowany ze środków Ministerstwa Edukacji Narodowej w ramach Narodowego Programu Zdrowia Realizator projektu: fundacja e d u k a c j i p o z y t y w n e j Grupa docelowa
W toku analizy przepisów prawa dotyczących autonomii pacjentów w zakresie leczenia
RZECZPOSPOLITA POLSKA Rzecznik Praw Obywatelskich RPO-634333-X-09/ST 00-090 Warszawa Tel. centr. 0-22 551 77 00 Al. Solidarności 77 Fax 0-22 827 64 53 Pani Ewa Kopacz Minister Zdrowia W toku analizy przepisów
Zbigniew Marek SJ. Religia. pomoc czy zagrozenie dla edukacji? WYDAWNICTWO WAM
Zbigniew Marek SJ Religia pomoc czy zagrozenie dla edukacji? WYDAWNICTWO WAM Spis treści Przedmowa..............................................................7 Wstęp..................................................................
PRAWA CZŁOWIEKA W BIOMEDYCYNIE. ks. Artur Aleksiejuk
PRAWA CZŁOWIEKA W BIOMEDYCYNIE ks. Artur Aleksiejuk Pojęcie praw człowieka Przez prawa człowieka rozumie się te prawa, które są bezpośrednio związane z naturą człowieka jako istoty rozumnej i wolnej (osoby)
Panorama etyki tomistycznej
Panorama współczesnej etyki tomistycznej w Polsce Artur Andrzejuk Ramy organizacyjne organizacyjne 1946 - Wydział Filozoficzny KUL J. Keller, W. Bednarski, K. Wojtyła, T. Styczeń, A. Szostek. J. Gałkowski,
Podmioty na prawach strony w postępowaniu administracyjnym.
Podmioty na prawach strony w postępowaniu administracyjnym. Strona jest obligatoryjnym uczestnikiem postępowania administracyjnego, jest podmiotem stosunku procesowego, bez strony postępowanie toczyć się
Dzięki ćwiczeniom z panią Suzuki w szkole Hagukumi oraz z moją mamą nauczyłem się komunikować za pomocą pisma. Teraz umiem nawet pisać na komputerze.
Przedmowa Kiedy byłem mały, nawet nie wiedziałem, że jestem dzieckiem specjalnej troski. Jak się o tym dowiedziałem? Ludzie powiedzieli mi, że jestem inny niż wszyscy i że to jest problem. To była prawda.
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy
Ekonomiczny Uniwersytet Dziecięcy Jak przekonywać innych do swoich racji? Dr Witold Szumowski Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu 3 listopada 2014r. Plan dzisiejszych zajęć Istota przekonywania Wywieranie
POSTANOWIENIE. Sygn. akt II PK 105/07. Dnia 28 września 2007 r. Sąd Najwyższy w składzie : SSN Katarzyna Gonera
Sygn. akt II PK 105/07 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 28 września 2007 r. SSN Katarzyna Gonera w sprawie z powództwa M. P. przeciwko Pierwszemu Urzędowi Skarbowemu w T. o dopuszczenie do
Uchwała z dnia 29 sierpnia 1995 r. I PZP 20/95
Uchwała z dnia 29 sierpnia 1995 r. I PZP 20/95 Przewodniczący SSN: Teresa Flemming-Kulesza, Sędziowie SN: Józef Iwulski, Jadwiga Skibińska-Adamowicz (sprawozdawca), Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora
Filozoficzna interpretacja doświadczenia mistycznego w ujęciu Mieczysława Gogacza. Izabella Andrzejuk
Filozoficzna interpretacja doświadczenia mistycznego w ujęciu Mieczysława Gogacza. Izabella Andrzejuk Doświadczenie mistyczne w filozofii i teologii Wydaje się, iż ujęcie doświadczenia mistycznego zarazem
OPERA PHILOSOPHORUM MEDII AEVI
OPERA PHILOSOPHORUM MEDII AEVI T O M 8 T E X T U S E T S T U D I A 1987 SUBSYSTENCJA I OSOBA WEDŁUG ŚW. TOMASZA Z AKWINU REDAKTOR TOMU: MIECZYSŁAW GOGACZ A K A D E M I A T E O L O G I I K A T O L I C K
Immanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności
Immanuel Kant: Fragmenty dzieł Uzasadnienie metafizyki moralności Rozdział II Pojęcie każdej istoty rozumnej, która dzięki wszystkim maksymom swej woli musi się uważać za powszechnie prawodawczą, by z
POSTANOWIENIE. SSN Piotr Prusinowski
Sygn. akt I UK 42/18 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 21 lutego 2019 r. SSN Piotr Prusinowski w sprawie z odwołania A. S.-H. przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w B. o zasiłek
Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II
Rozwój ku pełni człowieczeństwa w nauczaniu Papieża Jana Pawła II Wojciech Kosek Pedagogiczna Biblioteka Wojewódzka, Bielsko-Biała, 10. kwietnia 2014 r. Konferencja Personalistyczna koncepcja wychowania
P O S T A N O W I E N I E
Sygn. akt III KO 114/11 P O S T A N O W I E N I E Dnia 23 lutego 2012 r. Sąd Najwyższy w składzie: SSN Zbigniew Puszkarski (przewodniczący, sprawozdawca) SSN Tomasz Grzegorczyk SSN Jarosław Matras w sprawie
nego wysiłku w rozwiązywaniu dalszych niewiadomych. To, co dzisiaj jest jeszcze okryte tajemnicą, jutro może nią już nie być. Poszukiwanie nowych
Od Autora Rozwój jakiejkolwiek dziedziny wiedzy polega na umiejętności rozwiązywania jej niewiadomych i wyjaśniania często zawiłych zagadek. Cieszy nas pokonywanie kolejnych barier i zdobywanie coraz to
Filozofia przyrody, Wykład V - Filozofia Arystotelesa
Filozofia przyrody, Wykład V - Filozofia Arystotelesa 2011-10-01 Tematyka wykładu 1 Arystoteles - filozof systematyczny 2 3 4 Różnice w metodzie uprawiania nauki Krytyka platońskiej teorii idei Podział
Klasyfikacja światopoglądów
Bóg Wszechświat Klasyfikacja światopoglądów Zebranie obrazków i przemyśleń Jesień 2018 wojtek@pp.org.pl http://wojtek.pp.org.pl Klasyfikacja światopoglądów Od pewnego czasu przekonany jestem, że istnieją
Badanie nauczania filozofii w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych
Badanie nauczania filozofii w gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych Scenariusz wywiadu pogłębionego z Nauczycielem Filozofii Scenariusz wywiadu pogłębionego z nauczycielem filozofii Dzień Dobry, Nazywam
RADOŚĆ W MYŚLI ŚW. TOMASZA Z AKWINU NAUKOWE TOWARZYSTWO TOMISTYCZNE 5 GRUDNIA 2018 DR HAB. MAGDALENA PŁOTKA
RADOŚĆ W MYŚLI ŚW. TOMASZA Z AKWINU NAUKOWE TOWARZYSTWO TOMISTYCZNE 5 GRUDNIA 2018 DR HAB. MAGDALENA PŁOTKA TOMASZ A RADOŚĆ Radość - pełnia i kres uczuć, w której dokonuje się spełnienie wszystkich pragnień
Filozofia, Historia, Wykład IV - Platońska teoria idei
Filozofia, Historia, Wykład IV - Platońska teoria idei 2010-10-01 Tematyka wykładu 1 Metafora jaskini 2 Świat materialny - świat pozoru Świat idei - świat prawdziwy Relacja między światem idei i światem
Emel Boyraz przeciwko Turcji (wyrok 2 grudnia 2014r., Izba (Sekcja II), skarga nr 61960/08)
1 Zwolnienie z pracy w spółce energetycznej należącej do państwa kobiety pracownicy ochrony ze względu na jej płeć Emel Boyraz przeciwko Turcji (wyrok 2 grudnia 2014r., Izba (Sekcja II), skarga nr Emel
Tłumaczenia DE VIRTUTIBUS CARDINALIBUS (O CNOTACH KARDYNALNYCH) Od tłumacza
Człowiek w kulturze, 8 Tłumaczenia św. Tomasz z Akwinu QUAESTIONES DISPUTATAE DE VIRTUTIBUS CARDINALIBUS (O CNOTACH KARDYNALNYCH) Od tłumacza Prezentowane poniżej tłumaczenie to pierwsza część I artykułu
WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Sygn. akt II UK 335/11 WYROK W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 25 lipca 2012 r. SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący, sprawozdawca) SSN Bogusław Cudowski SSN Małgorzata
Filozofia, Historia, Wykład IX - Filozofia Kartezjusza
Filozofia, Historia, Wykład IX - Filozofia Kartezjusza 2010-10-01 Plan wykładu 1 Krytyka nauk w Rozprawie o metodzie 2 Zasady metody Kryteria prawdziwości 3 Rola argumentów sceptycznych Argumenty sceptyczne
POSTANOWIENIE. Sygn. akt III CSK 207/18. Dnia 6 lutego 2019 r. Sąd Najwyższy w składzie: SSN Krzysztof Strzelczyk
Sygn. akt III CSK 207/18 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 6 lutego 2019 r. SSN Krzysztof Strzelczyk w sprawie z wniosku S. N. przy uczestnictwie A. N., M. U. i K. C. o stwierdzenie nabycia
Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH
Kościół Boży w Chrystusie PODSTAWA PROGRAMOWA DLA SZKÓŁ PONADPODSTAWOWYCH CHARAKTERYSTYKA: Program przeznaczony jest dla uczniów szkół ponadpodstawowych: liceum, technikum oraz szkół zawodowych. Katechezy
Warszawa, dnia 22 listopada 2001 r.
Warszawa, dnia 22 listopada 2001 r. Opinia prawna w sprawie pytania prawnego Sądu Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku do Trybunału Konstytucyjnego - sygn. akt P.10/01. Sąd Okręgowy
Studium biblijne numer 12. Prawdziwa religia. Andreas Matuszak. InspiredBooks
Studium biblijne numer 12. Prawdziwa religia Andreas Matuszak InspiredBooks październik 2013, dla niniejszego wydania Ver. 1.0 www.inspiredbooks.de Prawdziwa religia Andreas Matuszak InspiredBooks 4 Prawdziwa
RENÉ DESCARTES (KARTEZJUSZ)
(1596-1650) mal. Frans Hals (1648) RENÉ DESCARTES (KARTEZJUSZ) NAJWAŻNIEJSZE DZIEŁA Discours de la Méthode (Rozprawa o metodzie) 1637 Meditationes de prima philosophia (Medytacje o filozofii pierwszej)
Wiek XVIII wiek oświecenia, wiek rozumu. Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem tak oto brzmi hasło oświecenia (I. Kant).
Wiek XVIII wiek oświecenia, wiek rozumu. Sapere aude! Miej odwagę posługiwać się swym własnym rozumem tak oto brzmi hasło oświecenia (I. Kant). Epoka filozofów, którzy chcą przekształcać świat 4 główne
Uchwała z dnia 13 stycznia 2006 r., III CZP 122/05
Uchwała z dnia 13 stycznia 2006 r., III CZP 122/05 Sędzia SN Elżbieta Skowrońska-Bocian (przewodniczący) Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca) Sędzia SN Dariusz Zawistowski Sąd Najwyższy w
Czy możemy coś powiedzieć o istocie Boga?
Przymioty Boga Czy możemy coś powiedzieć o istocie Boga? dowody na istnienie Boga ustaliły, że On jest, ale czy poza wiedzą o Jego istnieniu możemy coś wiedzieć o Jego istocie? Św. Tomasz twierdzi, że
D3.3 Agendy na Rzecz Odpowiedzialnych Innowacji Poziom krajowy
D3.3 Agendy na Rzecz Odpowiedzialnych Innowacji Poziom krajowy 1 6. Polska 2 6.1 Ogólne informacje o warsztatach dialogu z interesariuszami w Polsce Dane na temat warsztatów dialogu Location of the dialogue
Wydział Prawa i Administracji. Wydział prowadzący kierunek studiów:
E f e k t y k s z t a ł c e n i a d l a k i e r u n k u i i c h r e l a c j e z e f e k t a m i k s z t a ł c e n i a d l a o b s z a r ó w k s z t a ł c e n i a Wydział prowadzący kierunek studiów: Kierunek
Spór o poznawalność świata
ROMAN ROŻDŻEŃSKI FILOZOFIA A RZECZYWISTOŚĆ Spór o poznawalność świata Wydawnictwo WAM Kraków 2012 Spis treści Przedmowa 11 Rozdział I Myślenie filozoficzne w cieniu zwątpienia 15 1. Wprowadzenie 15 2.
Opracował: Rafał Górniak Gra symulacyjna Budujemy wiatraki
Gra symulacyjna Budujemy wiatraki Cele gry - poznanie interesów różnych grup społecznych, których dotyczy budowa farmy wiatrowej - poznanie/ lepsze zrozumienie zalet i wad elektrowni wiatrowych - rozwój
POSTANOWIENIE. SSN Romualda Spyt
Sygn. akt III UK 95/10 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 21 września 2010 r. SSN Romualda Spyt w sprawie z odwołania P. W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o odszkodowanie z tytułu
Uchwała z dnia 10 stycznia 2007 r. III PZP 6/06
Uchwała z dnia 10 stycznia 2007 r. III PZP 6/06 Przewodniczący SSN Katarzyna Gonera, Sędziowie SN: Roman Kuczyński (sprawozdawca), Małgorzata Wrębiakowska-Marzec. Sąd Najwyższy, z udziałem prokuratora
POSTANOWIENIE. Sygn. akt IV KK 274/14. Dnia 24 września 2014 r. Sąd Najwyższy w składzie: SSN Roman Sądej
Sygn. akt IV KK 274/14 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 24 września 2014 r. SSN Roman Sądej na posiedzeniu w trybie art. 535 3 k.p.k. po rozpoznaniu w Izbie Karnej w dniu 24 września 2014 r.,
Uchwała z dnia 28 maja 1996 r. II UZP 11/96
Uchwała z dnia 28 maja 1996 r. II UZP 11/96 Przewodniczący SSN: Teresa Romer, Sędziowie SN: Maria Mańkowska (sprawozdawca), Maria Tyszel, Sąd Najwyższy, przy udziale prokuratora Witolda Bryndy,w sprawie
POSTANOWIENIE. SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący) SSN Teresa Bielska-Sobkowicz SSN Maria Grzelka (sprawozdawca)
Sygn. akt V CSK 53/05 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie : Dnia 26 stycznia 2006 r. SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący) SSN Teresa Bielska-Sobkowicz SSN Maria Grzelka (sprawozdawca) w sprawie
FILOZOFOWIE UMYSŁU. Angielskie oświecenie
FILOZOFOWIE UMYSŁU Angielskie oświecenie JOHN LOCKE (1632-1704) NOWY ARYSTOTELES Locke w 1690 roku wydaje swoje podstawowe dzieło filozoficzne: En essay concerning the human understanding (Rozważania dotyczące
Uchwała z dnia 25 października 2006 r., III CZP 62/06
Uchwała z dnia 25 października 2006 r., III CZP 62/06 Sędzia SN Gerard Bieniek (przewodniczący) Sędzia SN Iwona Koper Sędzia SN Zbigniew Kwaśniewski (sprawozdawca) Sąd Najwyższy w sprawie egzekucyjnej
Wyznaczanie kierunku. Krzysztof Markowski
Wyznaczanie kierunku Krzysztof Markowski Umiejętność kierowania sobą 1. Zdolność wyznaczania kierunku działań Wyznaczanie kierunku działań (1) a) Świadomość własnej misji b) Wyznaczenie sobie celów Wyznaczanie
Chcę poznać Boga i duszę. Filozofowie o Absolucie
Chcę poznać Boga i duszę Filozofowie o Absolucie W jaki sposób można poznać Boga? Jak poznać Kogoś, Kto pozostaje niewidzialny i niepoznawalny? Szukając argumentów na istnienie Boga Świat (np. Teoria Wielkiego
Hugo Grotius ( ) Franciszek Suarez ( ) Samuel Pufendorf ( )
Hugo Grotius (1583-1645) Franciszek Suarez (1548-1617) Samuel Pufendorf (1632-1694) Tomistyczna koncepcja prawa jako rozumnego urządzenia świata (Hugo Grotius) Woluntarystyczna wizja prawa, którego źródłem
WOS - KLASA I. umieć wyrażać (wypowiadać) własne zdanie w prosty sposób oraz je uzasadniać (chociaż dwoma argumentem)
WOS - KLASA I Ocena dopuszczający wskazać chociaż jeden przykład cech, które mogą świadczyć o tym, że osoba jest dobrym obywatelem wymienić chociaż jeden przykład osób, które są dobrymi obywatelami podać
POSTANOWIENIE Z DNIA 24 MAJA 2007 R. I KZP 10/07
POSTANOWIENIE Z DNIA 24 MAJA 2007 R. I KZP 10/07 Przepis art. 9 ust. 3 dekretu z dnia 26 października 1950 r. o należnościach świadków, biegłych i stron w postępowaniu sądowym (Dz. U. Nr 49, poz. 445 ze
Odzyskajcie kontrolę nad swoim losem
Odzyskajcie kontrolę nad swoim losem Mocno wierzę w szczęście i stwierdzam, że im bardziej nad nim pracuję, tym więcej go mam. Thomas Jefferson Czy zadaliście już sobie pytanie, jaki jest pierwszy warunek
PROPONOWANE MODUŁY SZKOLENIOWE - TEMATYKA. przedstawienie się;
I DZIEŃ COACHING ZESPOŁU PROPONOWANE MODUŁY SZKOLENIOWE - TEMATYKA MODUŁ TEMATYKA ZAJĘĆ przedstawienie się; SESJA WSTĘPNA przedstawienie celów i programu szkoleniowego; analiza SWOT moja rola w organizacji
I Z A B E L L A A N D R Z E J U K
I Z A B E L L A A N D R Z E J U K bo bez przyjaciół nikt nie mógłby pragnąć żyć, chociażby posiadał wszystkie inne dobra; wszak i ci, którzy mają bogactwa, stanowisko i władzę, zdają się najbardziej potrzebować
Uchwała z dnia 4 sierpnia 2006 r., III CZP 51/06
Uchwała z dnia 4 sierpnia 2006 r., III CZP 51/06 Sędzia SN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący) Sędzia SN Teresa Bielska-Sobkowicz (sprawozdawca) Sędzia SN Zbigniew Strus Sąd Najwyższy w sprawie ze skargi
POSTANOWIENIE. SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący) SSN Katarzyna Tyczka-Rote SSA Jacek Grela (sprawozdawca)
Sygn. akt II CSK 231/14 POSTANOWIENIE Sąd Najwyższy w składzie: Dnia 14 stycznia 2015 r. SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący) SSN Katarzyna Tyczka-Rote SSA Jacek Grela (sprawozdawca) w sprawie z wniosku
Wartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości.
Wartość jest przedmiotem złożonym z materii i formy. Jej formą jest wartościowość, materią jest konkretna treść danej wartości. N. Hartmann: Materia jest tylko tworem treściowym, który posiada wartościowość.
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA FILOZOFII XIII WIEKU
OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA FILOZOFII XIII WIEKU POWSTANIE UNIWERSYTETÓW Najwcześniej powstają dwa uniwersytety: Sorbona - Paryż Oxford Uniwersytety zostają zorganizowane na wzór struktury cechowej, w której
Uwagi Fundacji Panoptykon 1 do Kodeksu dobrych praktyk w sprawie przetwarzania danych osobowych dla celów badań naukowych przez biobanki w Polsce 2
Warszawa, 31 sierpnia 2018 r. Uwagi Fundacji Panoptykon 1 do Kodeksu dobrych praktyk w sprawie przetwarzania danych osobowych dla celów badań naukowych przez biobanki w Polsce 2 Zespół ds. etycznych, prawnych
Warszawa, kwiecień 2011 BS/38/2011 STOSUNEK POLAKÓW DO PRACY I PRACOWITOŚCI
Warszawa, kwiecień 2011 BS/38/2011 STOSUNEK POLAKÓW DO PRACY I PRACOWITOŚCI Znak jakości przyznany CBOS przez Organizację Firm Badania Opinii i Rynku 13 stycznia 2011 roku Fundacja Centrum Badania Opinii
Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 22 września 1999 r. I CKN 654/99
id: 20163 1. Możliwość wniesienia skargi o uchylenie wyroku sądu polubownego stanowi ( ) dla uczestników postępowania arbitrażowego szczególny środek zaskarżenia wyroku wydanego w tym postępowaniu, a orzeczenie
WYMAGANIA EDUKACYJNE W ZAKRESIE IV KLASY SZKOŁY PODSTAWOWEJ. Zaproszeni przez Boga z serii Drogi przymierza
WYMAGANIA EDUKACYJNE W ZAKRESIE IV KLASY SZKOŁY PODSTAWOWEJ Zaproszeni przez Boga z serii Drogi przymierza Wymagania edukacyjne śródroczne Ocena celująca Ocenę celującą przewiduję dla uczniów przejawiających
Życie w starożytnych Chinach
STAROŻYTNE CHINY Życie w starożytnych Chinach Ośrodek budowy państwowości chińskiej znajdował się w dolinie rzeki Huang-ho ( chiń. Żółta Rzeka). Pierwsze państwa powstały tam około połowy II tysiąclecia