Katarzyna Blanke-Ławniczak

Transkrypt

1 Katarzyna Blanke-Ławniczak

2

3 1. Wzrost skumulowanej wartości polskich ZIBO w latach o % (w mln USD)

4 Większa dynamika wzrostu wartości ZIBO niż ZIB w Polsce (w mln USD) Inward outward

5

6

7 Internacjonalizacja przedsiębiorstw poprzez ZIBO w warunkach transformacji gospodarczej Analiza na poziomie mikro i makro Interdyscyplinarny charakter pracy: ekonomia, nauki o zarządzaniu, prawo, politologia

8 Identyfikacja i ocena kluczowych mikroi makroekonomicznych czynników determinujących podejmowanie przez polskie przedsiębiorstwa inwestycji bezpośrednich za granicą, które stanowią zaawansowany etap internacjonalizacji tych przedsiębiorstw

9 Krytyczna ocena teorii internacjonalizacji przedsiębiorstwa oraz mikroekonomicznych teorii ZIB, ze szczególnym uwzględnieniem ich specyfiki w państwach transformujących gospodarki (1). Ocena makroekonomicznych teorii ZIB oraz skutków odpływu ZIB dla gospodarki macierzystej (2). Identyfikacja ekonomicznych i politycznych przyczyn odpływu ZIB z państw EŚW oraz określenie ich wielkości i kierunków (3). Diagnoza poziomu zaawansowania transformacji polskiej gospodarki i stopnia jej internacjonalizacji (4.2). Konceptualizacja specyficznych etapów internacjonalizacji polskich przedsiębiorstw (4.2.2). Określenie wielkości, struktury i kierunków odpływu polskich ZIB (4.1). Scharakteryzowanie przedsiębiorstw inwestorów bezpośrednich (5.4). Identyfikacja czynników determinujących odpływ ZIB z Polski na poziomie mikroekonomicznym (5.6). Próba określenia oddziaływania odpływu kapitału za granicę w postaci ZIB na procesy rozwojowe w skali mikroekonomicznej (5.7).

10 Przedstawienie implikacji makroekonomicznych teorii ZIB w zakresie wspierania odpływu inwestycji bezpośrednich oraz sformułowanie zaleceń dla polityki gospodarczej państwa

11 H1: Postępowi (rozwojowi) transformacji systemowej towarzyszy wzrost stopnia umiędzynarodowienia zarówno przedsiębiorstw, jak i całej gospodarki. Kolejne (coraz wyższe, bardziej zaawansowane) etapy procesu internacjonalizacji są zdeterminowane przez odmienne czynniki sprawcze (4). H2: Polskie ZIB odgrywają istotną rolę w rozwoju i wzroście efektywności firm macierzystych (5.7). H3: Najważniejszymi determinantami odpływu ZIB z Polski są czynniki rynkowe. Znaczenie czynników kosztowych jest drugorzędne (5.6).

12 Do źródeł pierwotnych należą: badania przeprowadzone w formie wywiadu bezpośredniego z wykorzystaniem kwestionariusza wywiadu konsultacje z ekspertami

13 Do źródeł wtórnych zaliczyć należy: raporty NBP, GUS, PAIiIZ, MGPiPS raporty UNCTAD sprawozdania finansowe przedsiębiorstw polska i zagraniczna literatura zwarta i czasopiśmiennicza z zakresu ekonomii i zarządzania akty normatywne: polskie i europejskie

14 Analiza opisowa, porównawcza i systemowa, case study, metody ilościowe związane głównie ze statystyką opisową Dedukcja, falsyfikacjonizm

15 Zakres przestrzenny pracy obejmował obszar całej Polski. W pracy znajdują się również odniesienia porównawcze do innych gospodarek w okresie transformacji, mające na celu określenie specyficznych determinantów procesu internacjonalizacji dla państw o gospodarce znajdującej się w okresie przejścia Zakres czasowy badania obejmował okres 18 lat (od roku 1990 do 2007) transformacji systemowej w Polsce. Badania pierwotne zostały przeprowadzone w 2008 roku

16

17 1.1. Mikroekonomiczne teorie ZIB 1.2. Teorie internacjonalizacji przedsiębiorstwa 1.3. Wnioski z koncepcji mikroekonomicznych dla internacjonalizacji przedsiębiorstwa

18 2.1. Makroekonomiczne teorie ZIB 2.2. Skutki ZIB odpływających 2.3. Implikacje makroekonomicznych teorii ZIB dla polityki gospodarczej polityka wspierania odpływu ZIB 2.4. Wnioski z makroekonomicznych teorii ZIB dla internacjonalizacji przedsiębiorstwa

19 3.1. ZIB z państw EŚW w ujęciu makro 3.2. ZIB z państw EŚW w ujęciu mikro

20 4.1. Wielkość i struktura polskich ZIB 4.2. Etapy internacjonalizacji przedsiębiorstw poprzez ZIB a polska transformacja systemowa

21 5.1. Przedmiot badań 5.3. Kwestionariusz wywiadu 5.4. Charakterystyka przedsiębiorstw-inwestorów bezpośrednich (próba badawcza) 5.5. Charakterystyka filii zagranicznych 5.6. Analiza czynników kształtujących ZIB odpływające 5.7. Ocena efektów inwestycji 5.8. Plany inwestycyjne

22

23 Nazwa Teoria przewagi własnościowej Teoria lokalizacji Teoria internalizacji Eklektyczna teoria produkcji międzynarodowej Teoria cyklu życia produktu Teoria oligopolistycznej reakcji Autor/autorzy S. Hymer Ch.P. Kindleberger R. Caves J.H. Dunning A.M. Rugman P. Tesch N. Lundgren B. Swedenborg J.C. Macmanus P.J. Buckley i M.C. Casson J.F. Hennart Rok powstania /modyfikacji 1960/ / Stopień wyjaśnienia podstawowego paradygmatu ZIB motywy lokalizacja warunki wystąpienia ZIB Przydatność teorii do badań firm z gospodarek okresu transformacji +/ ++ +/ ++ +/ +/ / J.H. Dunning R. Vernon / / F.T. Knikerbocker E.B. Flowers E.M. Graham Teoria akumulacji technologicznej J. Cantwell /

24 NOIP Etap 1 Etap 2 Etap 3 Etap 4 Etap 5 Kształt ścieżki rozwoju inwestycyjnego wg teorii IDP Dunninga PKB

25 Zakres Elementy procesu Implikacje dla polityki Internacjonalizacja firmy jako systematyczny proces Przewaga lokalizacyjna (poszukiwanie rynków i nakłanianie krajów) Kwestie organizacyjne Proces podstawowy eksport jako punkt wyjścia -Budowanie doświadczenia międzynarodowego Rozwój powiązań międzynarodowych Wewnętrzno-zewnętrzna internacjonalizacja Kraj macierzysty jako baza dla internacjonalizacji Proces integracji regionalnej Wzrost zainteresowania działalnością międzynarodową Promowanie dynamicznego systemu innowacji Budowanie wizerunku kraju za granicą Międzynarodowa strategia myślenia Wykorzystanie technologii komunikacyjnych i informacyjnych do międzynarodowej ekspansji Poprawianie dostępności myślących międzynarodowo zasobów ludzkich Zakotwiczanie zinternacjonalizowanych firm w kraju macierzystym Polityka w stosunku do odpływających ZIB powinna być zintegrowana w systematycznym podejściu; nie jak cel sam w sobie, ale raczej jako instrument (m.in. dla podnoszenia konkurencyjności kraju i przyśpieszania transformacji) Programy szerzące świadomość wyzwań, korzyści i barier internacjonalizacji Dostarczenie informacji o możliwościach dla biznesu i warunkach inwestycji za granicą Wspieranie badań rynku; podejście inicjujące niekonwencjonalną internacjonalizację Tworzenie kampanii promujących kraj na wybranych rynkach Rozwój edukacji w zakresie międzynarodowego zarządzania, marketingu i finansów Promowanie i wsparcie programów rozwoju (z efektem demonstracji) Umożliwienie zdobywania międzynarodowego doświadczenia młodym absolwentom (staże za granicą) Propagowanie innowacyjnych, organizacyjnych powiązań za granicą (sieci, fuzji, przejęć)

26 Świat ZIBO/ZIBN % UE-15 ZIBO/ZIBN % EŚW ZIBO/ZIBN % Świat Odpływ/Napływ % UE-15 Odpływ/Napływ % EŚiW Odpływ/napływ % Świat % UE-15 % EŚW %

27 Fazy transformacji systemowej Czynniki mikro Czynniki sprawcze internacjonalizacji Czynniki makro Faza I Twórcza destrukcja Faza II Wymuszona korekta reguł gry Faza III Strategia dla Polski Faza IV Dostosowanie do integracji z UE Dokończenie procesu transformacji powstawanie prywatnych firm import (internacjonalizacja wewnętrzna, bierna) rozwój przedsiębiorstw prywatnych budowanie strategii konkurencji wobec zagranicznego kapitału eksport (internacjonalizacja zewnętrzna, czynna) efekt naśladownictwa wzrost konkurencyjności polskich produktów na rynku polskim ZIBO - marketing, dystrybucja wzrost kooperacji z kapitałem zagranicznym uruchamianie produkcji za granicą transfer zagranicznych dochodów do Polski Plan Balcerowicza gwałtowne otwarcie gospodarki na wymianę międzynarodową załamanie handlu na rynkach wschodnich program powszechnej prywatyzacji sztywny kurs USD deficyt w handlu zagranicznym (HZ) napływ ZIB poszukujących tanich zasobów i rynku zbytu nowelizacja ustawy Prawo Bankowe wzrost PKB per capita wzrost eksportu działania przedakcesyjne przystąpienie do UE wysoka aktywizacja obrotów handlowych z uwzględnieniem produktów wysoko przetworzonych ZIBN poszukujące podnoszenia efektywności

28 F A Z Y T R A N S F O R M A C J I S Y S T E M O W E J W P O L S C E Dokańczanie Twórcza Wymuszona Strategia dla Dostosowanie do okresu destrukcja korekta Polski integracji z UE transformacji reguł gry E T A P Y I N T E R N A C J O N A L I Z A C J I P O L S K I C H P R Z E D S I Ę B I O R S T W Szok internacjonalizacyjny Adaptacja do nowych warunków konkurencji Odzyskiwanie rynku lokalnego Internacjonalizacja -eksport kapitału IDP I POZIOM ROZWOJU ŚCIEŻKI INWESTYCJI WG J.H. DUNNINGA IDP II IDP III Skumulowana wartość zagranicznych inwestycji bezpośrednich polskich przedsiębiorstw

29 Strukturze własnościowej polskich firm eksportujących ZIB przeważają firmy z przewagą polskiego kapitału Wszystkie badane firmy macierzyste są eksporterami dóbr i usług Średnia liczba lokalizacji ZIBO była najwyższa w państwach EŚW, gdzie eksportowane jest tylko 18,1% całości dóbr i usług Przewaga własnościowa polskich inwestorów jest specyficzna dla konkurowania na rynkach słabiej rozwiniętych Głównym źródłem przewagi konkurencyjnej było know-how technologiczne Najważniejsze znaczenie przy podejmowaniu ZIB miały czynniki związane z rynkiem, tzn. wielkość rynku, tempo wzrostu, wielkość popytu, efekt naśladownictwa ect. Największą trudnością było ryzyko i klimat inwestycyjny, a najmniejszą niedoborów źródeł finansowania Działalność filii zagranicznej wpłynęła na wzrost wszystkich badanych obszarów działalności firmy macierzystej Firmy traktują ZIBO jako działalność komplementarną w stosunku do działań na rynku krajowym Polska polityka gospodarcza w zakresie wspierania ZIB odpływających jest mało efektywna

30 H1: Postępowi (rozwojowi) transformacji systemowej towarzyszy wzrost stopnia umiędzynarodowienia zarówno przedsiębiorstw, jak i całej gospodarki. Kolejne (coraz wyższe, bardziej zaawansowane) etapy procesu internacjonalizacji są zdeterminowane przez odmienne czynniki sprawcze H2: Polskie ZIB odgrywają istotną rolę w rozwoju i wzroście efektywności firm macierzystych H3: Najważniejszymi determinantami odpływu ZIB z Polski są czynniki rynkowe. Znaczenie czynników kosztowych jest drugorzędne

31 Kontynuowanie badań nad identyfikacją i oceną czynników kształtujących odpływ ZIB z Polski Stałe monitorowanie wpływu tego zjawiska na gospodarkę macierzystą Obserwacja zachowań polskich eksporterów kapitału w dobie kryzysu, i to zarówno na rynkach wschodnich, jak i zachodnich Diagnoza przyczyny występowania dezinwestycji przejawiających się wycofaniem się całego kapitału, czyli zamykaniem przedsiębiorstw za granicą

32 Tabela 4.3. Polskie ZIB a etapy internacjonalizacji i etapy transformacji systemowej Napływ (Inward flows) Odpływ (Outward flows) Napływające Odpływające Etap Fazy (Inward stock) ZIBN (Outward stock) rok poprzedni Lata internacjonalizacji transformacji ZIB ZIB ZIBN =100 ZIBO (mln USD) (mln USD) (mln USD) (mln USD) 1990 Szok ZIBO rok poprzedni = internacjonalizacyjny Adaptacja do nowych warunków konkurencji I Odzyskiwanie rynku lokalnego Internacjonalizacja Zakończenie eksport kapitału procesu transformacji Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych UNCTAD oraz NBP.

33 Tabela 4.5. ZIB w latach pozycja inwestycyjna netto (NOIP). Lata NOIP NOIP/PKB NOIP per capita PKB per capita NOIP per capita PKB per capita (mln USD) (%) (USD) (mln USD) poprzedni rok=100 poprzedni rok= ,02-0, ,46-8, ,50-33, ,82-63, ,82-87, ,78-191, ,97-281, ,72-365, ,55-559, ,14-657, ,90-871, , , , , , , , , , , , , , , Źródło: Dane UNCTAD, GUS, obliczenia własne oraz M. Gorynia, J. Nowak, R. Wolniak, Poland and Its Investment Development Path, Eastern European Economics, vol. 45, no. 2, March-April 2007, ss

34 Tabela 4.4. Polskie ZIB a produkt krajowy brutto w latach Lata PKB Import / PKB Eksport / PKB ZIBN/PKB ZIBO/PKB ZIBO/ZIBN (mln USD) (%) (%) (%) (%) (%) ,3 23,0 0,2 0, ,2 19,2 0,6 0,1 20, ,3 15,6 1,6 0,1 7, ,1 16,5 3,0 0,2 7, ,3 18,6 3,8 0,4 12, ,0 18,2 5,8 0,4 6, ,0 17,0 7,5 0,5 6, ,6 18,0 9,5 0,4 4, ,7 26,0 13,3 0,7 5, ,1 24,2 15,9 0,6 3, ,5 27,1 20,6 0,6 3, ,7 27,1 22,2 0,6 2, ,1 28,7 25,0 0,7 3, ,9 33,4 24,9 1,0 3, ,6 37,6 34,3 1,3 3, ,3 37,0 29,9 2,1 6, ,6 40,9 36,4 4,8 13,0 Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych UNCTAD oraz NBP ,9 36,0 33,8 4,7 13,8

35 Rząd, organizacje rządowe i pozarządowe, zrzeszenia producentów etc - Silna polityka gospodarcza tworząca warunki wzrostu konkurencyjności firm krajowych; - Polityka wspierająca napływ ZIB, ale kładąca nacisk na budowanie pozytywnych relacji z firmami krajowymi; - Dostarczanie bieżących i rzetelnych informacji o kraju przeznaczenia inwestycji; - Na obszarze finansów i ubezpieczeń instytucje te powinny udzielać gwarancji, pożyczek i dotacji dla ochrony początkowego ryzyka, podnieść jakość limitów ubezpieczeniowych, poprawić bodźce podatkowe. FIRMY KRAJOWE odbierające i wysyłające ZIB Inwestorzy zagraniczni - Transfer kapitału - Transfer wiedzy organizacyjnej - Transfer know-how technologicznego - Powiązania sieciowe - Wzrost wydajności Unia Europejska - Fundusze celowe wspierające restrukturyzację produkcji w celu dostosowania do standardów EU; - Wspomaganie zmian instytucjonalnych i legislacyjnych; - Rozwój relacji UE-EŚW-CIS; - Dostarczanie informacji o rynkach przeznaczenia ZIB

36 Tabela 5.6. Zmiana wpływu działalności filii zagranicznych na firmę macierzystą, N=52 Liczba pracowników Obszary działalności firmy ogółem 10 do do do 999 od 1000 (średnia) Udział w rynku 3,8 3,7 3,5 3,9 3,9 Zatrudnienie w spółce macierzystej 3,5 3,3 3,3 3,7 3,6 Eksport firmy macierzystej 3,9 3,3 3,7 4,0 4,0 Import firmy macierzystej 3,2 3,0 3,0 3,5 3,2 Wielkość produkcji firmy macierzystej 3,7 3,7 3,7 3,7 3,7 Liczba produktów 3,6 3,3 3,6 3,6 3,7 Sytuacja finansowa 3,8 3,7 3,6 4,0 3,8 Przewaga konkurencyjna firmy w danej branży 3,5 3,0 3,2 3,2 3,9 Przewaga konkurencyjna firmy na rynku lokalnym 3,5 3,0 3,4 3,3 3,8 Przewaga konkurencyjna firmy na rynku krajowym 3,6 3,3 3,5 3,3 3,8 Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań.

37 Rysunek Struktura oddziaływania ZIBO o na poszczególne obszary działalności spółki macierzystej Źródło: opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań. Udziału w rynku Zatrudnienia w Spółce macierzystej Eksportu Firmy macierzystej Importu Firmy macierzystej Wielkości produkcji Firmy macierzystej Liczby produktów Sytuacji finansowej Przewagi konkurencyjnej Firmy w danej branży Przewagi konkurencyjnej Firmy na rynku lokalnym Przewagi konkurencyjnej Firmy na rynku krajowym Zdecydowany wzrost Raczej wzrost Nie zmieniła danego obszaru Raczej spadek/ zmniejszenie Zdecydowany spadek trudno powiedzieć

38 Rysunek Źródła informacji w dokonywaniu inwestycji za granicą, N=52 Źródło: Opracowanie własne na podstawie przeprowadzonych badań. * Do pozostałych źródeł informacji (10 osób) zalicza się najczęściej: Internet (20%), media (20%), ambasady (20%), badania (20%), ekspertów (20%). Nie wskazał/brak odpowiedzi 3,8% Kontakty osobiste i handlowe 94,2% Izba gospodarcza Ministerstwa Pozostałe Agencje ubezpieczeniowe i Pozostałe agencje rządowe Banki 38,5% 26,9% 26,9% 23,1% *23,1% 21,2%

39