MOŻLIWOŚCI ADAPTACJI SAMOCHODU DLA KIEROWCY Z DYSFUNKCJĄ KOŃCZYN DOLNYCH

Transkrypt

1 Marek ZABŁOCKI * Maciej SYDOR** * Politechnika Poznańska ** Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu MOŻLIWOŚCI ADAPTACJI SAMOCHODU DLA KIEROWCY Z DYSFUNKCJĄ KOŃCZYN DOLNYCH W pracy omówiono środki techniczne wspomagające procesy wsiadania do i wysiadania z samochodu osobowego oraz załadunku/wyładunku wózka inwalidzkiego przez niepełnosprawnego kierowcę. Przedstawiono zmienność wzajemnie ze sobą powiązanych elementów: (1) człowiek ze różnicowanymi niepełnosprawnościami motorycznymi, (2) samochód osobowy i jego różne odmiany czy formy nadwozi, (3) wspomagające urządzenia techniczne do realizacji procesu wsiadania i wysiadania oraz załadunku i wyładunku wózka oraz (4) wózki inwalidzkie. W pracy szczególną uwagę zwrócono na możliwości wsiadania do samochodu bez udziału osób towarzyszących. WSTĘP Prowadzenie aktywnego życia przez osoby z niepełnosprawnością motoryczna jest często silnie uzależnione od specyficznych, wspomagających środków technicznych. Do przemieszczania wykorzystywane są samochody osobowe ze specjalnym oprzyrządowaniem. Środki wspomagające, umożliwiające korzystanie osób niepełnosprawnych z samochodu można podzielić na; adaptacyjne, wspomagające proces prowadzenia samochodu [np. 2, 4, 5, 6] oraz wspomagające proces wsiadania do samochodu. W drugiej grupie można wyróżnić urządzenia wspomagające proces wsiadanie do samochodu oraz wspomagające załadunek wózka inwalidzkiego. W dalszej części artykułu omówione zostaną środki techniczne wspomagające wsiadanie i załadunek wózka do samochodu. Z uwagi na fakt, że zakup samochodu osobowego przez osoby niepełnosprawne jest najczęściej dużym wydatkiem, zakup dodatkowego oprzyrządowania ogranicza się wiec najczęściej do niezbędnego do prowadzenia pojazdu minimum. W porównaniu z krajami Europy zachodniej oraz z USA w Polsce urządzenia techniczne wspomagające proces wsiadania są stosunkowo rzadko spotykane wśród użytkowników. Zakup nowego samochodu (w przypadku kilku wybranych koncernów samochodowych) umożliwia osobie niepełnosprawnej skorzystanie z doradztwa personelu salonu samochodowego. Ze względu na ograniczony popyt proponowane rozwiązania umożliwiające wspomaganie wsiadania i załadunku wózka w salonach samochodowych są nieliczne. 287

2 OSZACOWANIE RÓŻNORODNOŚCI WARIANTÓW ROZWIĄZAŃ ŚRODKÓW TECHNICZNYCH DLA OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH Przeprowadzenie syntetycznej analizy zmienności rozwiązań środków technicznych wspomagających proces użytkowania samochodu wymaga dokonania pewnych uproszczeń. Do analizy funkcjonalności środków wspomagających wykorzystano metodę systemową. System antropotechniczny tworzą wzajemnie powiązane elementy: użytkownik oraz środki techniczne. Wykorzystywane podczas wsiadania do samochodu środki techniczne: wózek inwalidzki, środki wspomagające przesiadanie, środki wspomagające załadunek wózka oraz samochód osobowy tworzą grupę wzajemnie powiązanych elementów systemu. Proces wsiadania do samochodu składa się najczęściej z ciągu następujących czynności: ustawienia wózka względem samochodu, przesiadania się pomiędzy siedziskami wózka i samochodu, załadunku wózka inwalidzkiego. Przesiadanie i załadunek wózka przez osobę niepełnosprawną może podlegać kompensacji (czyli zastępowane są funkcje niepełnosprawnych organów użytkownika przez środki techniczne) (rys. 1). Odciążenie umożliwia zmniejszenie sił masowych oddziałujących na użytkownika. Manipulacja u osób z porażeniem czterokończynowym również może być wspomagana przez środki techniczne. MASA (wejście) ON + W SYSTEM przemieszczanie ON + S pozycja położenie prędkość przyspieszenie przemieszczanie W + ON MASA (wyjście) ON + W + P, Z Manipulacja Kompensacja Odciążenie Równowaga Rys. 1. Łańcuch funkcji składowych ruchu osoby niepełnosprawnej (N osoba niepełnosprawna, S samochód osobowy W wózek inwalidzki P środki techniczne wspomagające przesiadanie się, Z środki techniczne wspomagające załadunek wózka inwalidzkiego) Pierwszym rozpatrywanym elementem systemu jest osoba niepełnosprawna (ON). Populacja osób niepełnosprawnych posiada większe zróżnicowanie cech somatycznych niż populacja osób pełnosprawnych. Poza typową zmiennością proporcji budowy ciała, typów somatycznych oraz rozłożenia masy ciała [7] połączonych z różnymi wysokościami ciała człowieka, zmienne są cechy związane z niepełnosprawnością. Do potrzeb klasyfikacji niepełnosprawności można wykorzystać znane podziały np. WHO (ang. World Health Organization), Głównego Urzędu Statystycznego, Międzynarodowej Klasyfikacja Uszkodzeń, Upośledzeń i Niepełnosprawności ICIDH z 1980 roku. Klasyfikacja powinna uzmienniać grupy użytkowników wg możliwości motorycznych. Zgodnie z przykładową klasyfikacją Goldsmith a [1], dotyczącą 288

3 integracyjnego społeczeństwa w aglomeracji miejskiej, można wyróżnić osiem poziomów sprawności człowieka: (1) od w pełni sprawnego, (2) sprawnego, ale bez możliwości podnoszenia dużych ciężarów, pokonywania ciągów schodowych, (3) niedostosowanego wymiarowo do zurbanizowanej przestrzeni, (4) o ograniczonej sprawności fizycznej poruszającego się np. ze wspomaganiem laskami, (5) poruszających się w przestrzeni dostosowanej do potrzeb niepełnosprawności np. z wykorzystaniem balkoników, (6) osoby poruszające się aktywnie na wózkach, (7) osoby poruszające się wózkami napędzanymi lub z pomocą osoby towarzyszącej, do (8) osoby wymagające podczas przesiadania dwóch osób towarzyszących. Często jako podstawowe kryterium klasyfikacji niepełnosprawności przyjmuje się kryterium kliniczne [3]. Do potrzeb analizy przystosowania samochodu dla osób z niepełnosprawnościami motorycznymi, podział można ograniczyć do trzech funkcjonalnych niepełnosprawności: paraplegii (ON 1 ), tetraplegii (ON 2 ), amputacji kończyn dolnych (ON 3 ). Syntetyczny opis cech osoby niepełnosprawnej umożliwi dalszą analizę relacji człowiek środki techniczne. W rozważaniach pominięto niepełnosprawności motoryczne związane ze starzeniem się oraz inne nie wymienione. Można wyróżnić trzy funkcjonalnie zmienne sytuacje przy wsiadaniu osoby niepełnosprawnej do samochodu: proces wsiadania nie wymaga wsparcia przez osoby towarzyszące przy odpowiednich możliwościach motorycznych lub zastosowaniu standardowych środków technicznych z układem napędowym (osoby z paraplegią ON 1 i amputacjami ON 3 ) proces wsiadania odbywa się bez wspomagania, wymaga bardzo dużego wysiłku i powinien być wspomagany przez inne osoby lub środki techniczne układem napędowym (osoby z tetraplegią ON 2 ) proces wsiadania nie może odbywać się bez wsparcia osoby towarzyszącej (środki techniczne mogą wspomagać osobę towarzyszącą) (osoby z tetraplegią ON 2 ) Najistotniejsze dla dalszych rozważań będą dwie pierwsze grupy użytkowników. W tych dwóch przypadkach osoby niepełnosprawne mogą realizować w pełni idee niezależnego życia, często pożądane może być wspomaganie przez środki techniczne. W podobny, syntetyczny sposób można pogrupować postacie konstrukcyjne samochodów osobowych. Wobec istniejących wielu klasyfikacji [8]: przeznaczenia użytkowego, formy zewnętrznej, podziału na sektory handlowe (A-H, J, L) inne, podzielono produkowane samochody osobowe (wykorzystując podział handlowy) na trzy charakterystyczne grupy: samochody małe (segment A i B i sportowe, również 3 drzwiowe) (S 1 ) średnie (segment C-G), średni kombi (S 2 ) 289

4 duże (terenowy, van, mini van, mały dostawczy) (S 3 ) Dokonany podział jest w pełni subiektywny, uzmiennia cechy samochodów w zależności do możliwości w miarę jednoznacznego przyporządkowanie do danej grupy samochodów urządzeń wspomagających wsiadanie i załadunek wózka. Klasyfikacji poddano wózki inwalidzkie (W). Bardzo duża zmienność rozwiązań konstrukcyjnych produkowanych wózków wymaga wprowadzenia subiektywnych granic podziału. Ze względu na funkcje użytkowe wózki inwalidzkie można podzielić na trzy grupy: z ramą składaną krzyżakowo (W 1 ), z ramą nieskładaną i składanym oparciem (W 2 ), inne (np. elektryczne, skutery) (W 3 ). Taki podział w powiązaniu z zaproponowanym podziałem samochodów pozwoli na wydzielenie charakterystycznych czynności, metod wsiadania i rozwiązań wspomagających środków ułatwiających przesiadanie się osób niepełnosprawnych. Kolejnym elementem w systemie antropotechnicznym są możliwości i środki wspomagające proces przesiadania (P): możliwość przesiadania się bez wspomagania przez urządzenia (P 1 ), ławecza (łączące siedziska wózka i samochodu) (P 2 ), środki z jednym wspólnym siedziskiem przemieszczanym pomiędzy podstawą wózka a kabiną samochodu (wśród nich można wyróżnić urządzenia w których nie występuje zmiana poziomów siedzisk lub ze zmianą poziomów siedzisk) (P 3 ), żuraw (P 4 ), obrotnica siedziska (P 5 ), obrotnica z mechanizmem wysuwu siedziska (P 6 ), pochylnia lub rampa (P 7 ), Kolejną czynnością procesu wsiadania do samochodu jest załadunek wózka (Z). Może się odbywać: bez urządzeń wspomagających (Z 1 ), z wykorzystaniem pochylni, rampy (Z 2 ), z wykorzystaniem dźwignicy (żuraw, dźwignik) (Z 3 ), przez załadunek przez osobę towarzyszącą (Z 4 ), Korzystając z analizy w postaci grafów (rys. 2) wariantowanie rozwiązań może być realizowana na uporządkowanym zbiorze zróżnicowanych niepełnosprawności (ON i ), grup segmentów samochodów (S i ), postaci konstrukcyjnej wózków inwalidzkich (W i ), możliwości przesiadania się pomiędzy wózkiem a samochodem (P i ), możliwości załadunku wózka (Z i ). Zmienność cech można zapisać: <ON 1-3 ; S 1-3 ; W 1-3 ; P 1-7 ; Z 1-4 > є M i gdzie: ON zmienność cech antropometrycznych użytkownika, S zmienność samochodów, W zmienność wózków inwalidzkich, P zmienność możliwości wsiadania do samochodu, Z zmienność załadunku wózka, M i możliwe rozwiązania (teoretyczne i є (1 756) możliwości realizacji procesu wsiadania) 290

5 ON ON 1 ON 2 ON 3 S S 1 S 2 S 3 W W 1 W 2 W 3 P P 1 P 2 P 3 P 4 P 5 P 6 P 7 Z Z 1 Z 2 Z 3 Z 4 Rys. 2. Graf powiązań zależności pomiędzy cechami (pełne objaśnienie oznaczeń patrz tekst powyżej) (oznaczenia: ON 1 osoba niepełnosprawna z paraplegią, ON 2 osoba niepełnosprawna z tetraplegią, ON 3 osoba niepełnosprawna z amputacjami kończyn dolnych, S 1 - samochody małe, S 2 - średnie, S 3 - duże, W 1 wózek z ramą składaną krzyżakowo, W 2 wózek z ramą sztywną, W 3 inne wózki np. elektryczne, P 1 przesiadanie bez dodatkowych środków technicznych, P 2 przesiadanie z ławeczką, P 3 przesiadanie na jednym wspólnym siedzisku, P 4 przesiadanie z wykorzystaniem żurawia, P 5 przesiadanie z wykorzystaniem obrotnicy siedziska, P 6 - przesiadanie z wykorzystaniem wysuwanej obrotnicy siedziska, P 7 przesiadanie z wykorzystaniem pochylni lub rampy, Z 1 - załadunek wózka bez dodatkowych środków technicznych, Z 2 załadunek z wykorzystaniem pochylni lub rampy, Z 3 załadunek z wykorzystaniem dźwignicy, Z 4 załadunek przez osobę towarzyszącą) Przemieszczając się po ścieżkach grafu można analizować i budować modele koncepcji dopuszczalnych. Wśród teoretycznych rozwiązań duży procent stanowią zapewne rozwiązania niedopuszczalne, tylko teoretycznie możliwe albo funkcjonalnie niedopuszczalne (np. ON i -S i -W 3 -Z 3 ). Każda ze składowych rozwiązania może zostać dalej uzmienniona. Na przykład wielkość Z może być rozpatrywana w kategoriach miejsca ulokowania wózka (wózek może być umieszczony w bagażniku samochodu, na bagażniku dołączanym do zderzaka samochodu, w przyczepie za samochodem, na dachu, w kabinie na miejscu kierowcy, na miejscu pasażera, na tylnej kanapie). W przypadku wózka rozkładanego na części każdy z podzespołów może dodatkowo znajdować się praktycznie w innym miejscu. Ilość wariantów możliwych rozwiązań jest bardzo duża. Czynności często wykluczają się wzajemnie. Np. załadunek wózka ręcznego do bagażnika bez dodatkowych środków technicznych, załadunek wózka elektrycznego na dach. Rozwiązania te można również potraktować jako nowe, jeżeli zaistnieją specyficzne korzystne warunki zastosowania (rozwój technologii czy innowacyjne projekty). Dodatkowo czynności załadunku wózka i wsiadania do samochodu mogą przebiegać równocześnie (przy zastosowaniu wybranych rozwiązań np. wspólnego siedziska samochodu i wózka). W tabeli 1 przedstawiono warianty rozwiązań dla uzmiennionego ze względu na miejsce ulokowania wózka parametru Z i. Uczestnictwo osoby towarzyszącej rozpatrywane może być jako przypadkowe (nieznany uczestnik zdarzenia) lub jako zaplanowane (np. pasażer samochodu). Rozpatrywanie w pełni niezależnego życia osoby niepełnosprawnej eliminuje z systemu osobę towarzyszącą na korzyść wspomagających środków technicznych. W dalszych rozważaniach interesujący jest tylko taki model użytkowania środków technicznych. Załadunek wózka może odbywać się ręcznie lub z wykorzystaniem wspomagających środków technicznych. Możliwe rozwiązania przedstawiono w tabeli

6 Tabela 1. Warianty rozwiązań załadunku wózka inwalidzkiego Dach M 1 Bagażnik kombi M 3 Przyczepa M 4 bagażnik samochodu S 1 M Siedzenie pasażera M 5 kabina Tylna kanapa M 6 Miejsce kierowcy W 1 Z 2, Z 3, Z 4 Z 3, Z 4 Z 2, Z 3, Z 4 Z 2, Z 3, Z 4 Z 1, Z 2, Z 1, Z 2, - Z 3, Z 4 Z 3, Z 4 W 2 Z 2, Z 3, Z 4 Z 2, Z 3, Z 4 Z 2, Z 3, Z 4 Z 2, Z 3, Z 4 Z 1, Z 2, Z 1, Z 2, - Z 3, Z 4 Z 3, Z 4 W 3 Z 2, Z 3, - Z 2, Z 3, Z 4 Z 2, Z 3, Z 4 - Z 2, Z 3 Z 2, Z 3 Oznaczenia: Z 1 -Z 4 oraz W 1 -W 3 patrz rys. 2, M 1 -M 7 miejsce załadunku wózka, rozwiązanie Z i (tekst zwykły) istniejące, konwencjonalne, Z i (kursywa) rozwiązanie innowacyjne, Z i (bold) nie istniejące) Tabela 2. Załadunek wózka przez użytkownika (załadunek ręczny lub wspomagany przez urządzenia) Dach M 1 bagażnik M 2 Przyczepa M 3 kabina Siedzenie pasażera M 4 Tylna kanapa M 5 M 7 Miejsce kierowcy M 6 W 1 Z 3 Z 3 - Z 1, Z 3, Z 4 Z 1, Z 2, Z 3 Z 2, Z 4 W 2 Z 3 Z 3 - Z 1, Z 3, Z 4 Z 1, Z 2, Z 3 Z 2, Z 4 W 3 Z 2, Z 3, Z 4 - Z 4 Z 2, Z 4 Z 2, Z 3 Z 2, Z 4 Oznaczenia: Z 1 -Z 4 patrz rys. 2, M 1 -M 7 miejsce załadunku wózka, rozwiązanie Z i (tekst zwykły) istniejące, konwencjonalne, Z i (kursywa) rozwiązanie innowacyjne, Z i (bold) nie istniejące) WYBRANE WARIANTY REALIZACJI CZYNNOŚCI WSIADANIA DO SAMOCHODU Z ZAŁADUNKIEM WÓZKA Przemieszczanie się z wózka inwalidzkiego do samochodu może odbywać się z wykorzystaniem dodatkowych środków technicznych, ułatwiających przesiadanie i załadunek wózka, ale w większości przypadków dla osób z paraplegią i amputacjami kończyn dolnych może odbywać się bez większego wspomagania przez środki techniczne. Przy tetraplegii najczęściej załadunek wózka wymaga pomocy innych osób. Czynność ta może być wspomagana przez różnego rodzaju środki dźwignicowe (np. żurawie, dźwigniki, obrotnice). Zmniejszenie wysiłku fizycznego czynności wsiadania i załadunku wózka jest możliwe przy zastosowaniu wspomagających środków technicznych. Można wyróżnić wiele wariantów przesiadania się do samochodu. Wybrane opisano poniżej. Oceną przystosowania wariantu dla osób niepełnosprawnych jest analiza zalet i wad rozwiązania. Wariant 1 (ON 1,ON 3 S 1 -S 3 W 1,W 2 P 1 Z 1 (M 4,M 5 )) Użytkownik przesiada się aktywnie do samochodu. Wózek umieszczany jest w kabinie samochodu w strefie zasięgu rąk (rys. 3a) na fotelu pasażera lub na tylnej kanapie. Załadunek odbywa się przez drzwi kierowcy (przemieszczenie rozmontowanych części składowych wózka przed sobą). Inne możliwości: przemieszczenie wózka odbywa się za fotelem na którym siedzi kierowca w przypadku samochodu 3-drzwiowego lub z przesuwanymi drzwiami. Wózek może zostać umieszony ręcznie lub załadunek może być wspomagany przez urządzenie

7 dźwignicowe. Załadunek za fotelem w zależności od szerokości pomiędzy oparciem fotela kierowcy a częściami konstrukcyjnymi samochodu (słupek przy bocznej tylnej szybie w samochodzie 3-drzwiowym) można przeprowadzić dla wózka składanego krzyżakowo. W przypadku większej szerokości (np. drzwi przesuwanych) również dla innych konstrukcji wózków. Zalety: (1) wózek zlokalizowany jest w strefie zasięgu rąk; (2) brak konieczności wykorzystania dodatkowych urządzeń. Wady: (1) wózek zlokalizowany jest w strefie zasięgu rąk przez co zmniejsza przestrzeń w kabinie; (2) załadunek wózka powoduje zabrudzenia użytkownika i samochodu; (3) uszkodzenia wnętrza samochodu: wyłamanie plastikowych osłon słupka pomiędzy przednimi a tylnymi drzwiami od strony kierowcy przez ramię podczas załadunku wózka; uszkodzenie ramą lusterka wewnętrznego samochodu; uszkodzenia elementów lakierowanych otworów drzwiowych w samochodzie; (4) załadunek wózka powoduje duże obciążenie fizyczne kierowcy; załadunek wózka wymaga rozregulowania pozycji siedziska kierowcy (podczas załadunku wózka fotel kierowcy jest przesuwany lub obracane jest oparcie); (5) w przypadku załadunku wózka ze sztywną ramą konieczne jest rozłożenie wózka na podzespoły transportowe; (6) brak jest informacji nt. bezpieczeństwa podczas kolizji samochodu (elementy metalowe wózka przy niewłaściwym mocowaniu mogą zagrażać użytkownikom pojazdu); (7) podczas przesiadania się pomiędzy siedziskami istnieje niebezpieczeństwo utraty stateczności przez wózek na którym użytkownik opiera jedną z rąk. Przy nieprecyzyjnym chwycie lub w przypadku uszkodzenia elementów wnętrza samochodu (nieprzewidzianymi przez konstruktorów siłami wywołanymi przez oparte ręce użytkownika) można doprowadzić to do sytuacji niebezpiecznych dla zdrowia użytkownika. Wariant 2 (ON i S 1 -S 3 W 2 P 1,P 2,P 4 -P 7 Z 3 (M 1 -M 3 )) Osoba niepełnosprawna przemieszcza się do samochodu w sposób aktywny, bez wykorzystania dodatkowego oprzyrządowania lub z wykorzystaniem np. (żuraw, ławeczka) wózek umieszczany jest w bagażniku dachowym samochodu (rys. 3b). Najczęściej spotykanym rozwiązaniem jest umieszczenie składanego krzyżakowo ręcznego wózka inwalidzkiego. Rozwiązaniem nowym jest umieszczenie wózka aktywnego o ramie nieskładanej. Wózek może być umieszczony również w bagażniku samochodu przy pomocy żurawia. Przy załadunku do bagażnika najczęściej stosuje się wózki składane krzyżakowo (wózek zabiera wówczas mniej miejsca niż nieskładany). Wymagany jest samochód z dużym bagażnikiem (np. kombi lub van). Zalety: (1) wózek nie zajmuje przestrzeni w kabinie samochodu; (2) wnętrze samochodu nie zostaje pobrudzone przez np. koła wózka; (3) sposób odciąża osoby o małej sprawności fizycznej; (4) przy załadunku mało istotna jest masa wózka (załadunek bez obciążania użytkownika). Wady: (1) rozwiązanie wymaga dodatkowego urządzenia dźwignicowego; (2) zwiększenie kosztów instalacji; (3) wzrost oporów powietrza samochodu; (4) zmiana wyglądu samochodu. 293

8 Wariant 3 (ON i S 2,S 3 W 2,W 3 P 3 Z(połączone z P 3 )(M 6 )) Siedzisko wózka jest jednocześnie siedziskiem samochodu (rys. 3c). W tym przypadku odpowiedni układ prowadnic wysuwa się z samochodu po otworzeniu drzwi. Siedzisko zostaje sprzęgnięte z prowadnicami w samochodzie a następnie odczepione od podstawy jezdnej wózka i wraz z użytkownikiem przemieszczone do samochodu. Podstawa jezdna wózka może być wkładana do samochodu ręcznie. Podobnym rozwiązaniem jest zastosowanie wysuwnego mechanizmu do podniesienia całego wózka na niewielką wysokość względem posadzki. W tej fazie użytkownik odczepia koła wózka. Podstawa jezdna wózka (rama wózka) wraz z siedziskiem przemieszczana jest od samochodu. Koła postawione obok (np. oparte o drzwi samochodu) umieszczane są w samochodzie w kolejnej fazie. Gdy poziomy siedziska samochodu i wózka są zbliżone obrotnica może być napędzana ręcznie. Zalety: (1) mało miejsca zajmują podzespoły wózka - koła we wnętrzu samochodu; (2) zminimalizowany jest wysiłek fizyczny podczas przesiadania. Wady: (1) zastosowanie względnie drogiego układu napędowego siedziska; (2) konieczność precyzyjnego wykonania operacji odczepienia i przesunięcia siedziska wózka na prowadnicach do samochodu; (3) wymagana jest duża powierzchnia z boku samochodu do przesiadania; (4) drzwi muszą otwierać się odpowiednio szeroko lub muszą być przesuwne. Wariant 4 (ON i S 3 W i P 7 Z 2 (M 6 )) Użytkownik na wózku inwalidzkim wjeżdża od strony tylnych drzwi samochodu. Podczas wsiadania obniżane jest zawieszenie tylnej osi (do wysokości 200 mm pomiędzy jezdnią a podłogą samochodu) co zmniejsza różnicę poziomów płyty podłogowej w samochodzie i jezdni (rys. 3e). W takim rozwiązaniu tylne drzwi mogą otwierać się z wykorzystaniem serwomechanizmów - na pilota. Zalety: (1) mały wysiłek podczas wsiadania, (2) brak konieczności przesiadania się z wózka na fotel w samochodzie; (3) przy zastosowaniu specjalnym wózka napędzanego ręcznie wyposażonego w siedzisko samochodu rozwiązanie przy odpowiednim zamocowaniu wózka wydaje się poprawne z punktu widzenia bezpieczeństwa; (4) możliwość zastosowania dla osób niepełnosprawnych poruszających się na wózkach elektrycznych (fotel o większej masie). Wady: (1) część kabiny (bagażnik i tylna kanapa) ze względu na konieczność przejazdu wózkiem przez te strefy nie może być wykorzystana; (2) modyfikacje zawieszenia samochodu powodują zwiększeni kosztów zakupu samochodu; (3) wózek jest trudny do zamocowania, może być przyczyną ograniczonego bezpieczeństwa; (4) bezpieczeństwo bierne podczas jazdy samochodem ograniczone jest konstrukcją wózka. Siedzenie wózka musi spełniać przepisy bezpieczeństwa w ruchu drogowym (np. musi posiadać zagłówek). Wariant 5 (ON i S 2,S 3 W 3 P 7 Z 2 (M 2 lub M 3 )) Osoba niepełnosprawna poruszająca się na wózku elektrycznym wjeżdża po pochylni wysuwanej automatycznie od strony drzwi kierowcy a następnie przesiada 294

9 się na fotel kierowcy (rys. 3d). Użytkownik umieszcza wózek zdalnie sterowany za pomocą pilota w przyczepie za samochodem. Zalety: (1) rozwiązanie dla osób o ograniczonych zdolnościach motorycznych rąk. Pozostałe zalety i wady jak dla wariantu 2. a) b) c) d) e) Rys. 2. Przykładowe warianty metod wsiadania do samochodu: a) wariant 1, b) wariant 2, c) wariant 3, d) wariant 4, e) wariant 5 PODSUMOWANIE Prowadzone rozważania na temat zmienności rozwiązań zastosowanych środków technicznych mogą doprowadzić do powstania nowych, równie funkcjonalnych co istniejące, rozwiązań. Przeanalizowanie wszystkich możliwych kombinacji rozwiązań użytkowych środków wspomagających proces wsiadania i załadunku jest skomplikowane. Wykorzystanie metod heurystycznych w rozważaniach ułatwia poszukiwanie nowych, potencjalnie funkcjonalnych rozwiązań. W artykule nie analizowano kwestii dostępności cenowych poszczególnych rozwiązań, jednak oczywistym jest, że oprócz przydatności technicznej podstawowym kryterium wyboru określonego rozwiązania jest jego cena zakupu, instalacji i użytkowania. Zdecydowana większość przykładowych wariantów rozwiązań prezentowanych w pracy należą do typowych w państwach zachodniej Europy czy USA najprawdopodobniej z przyczyn ekonomicznych nie upowszechniła się w Polsce. Wariant wsiadania do samochodu z załadunkiem wózka bez wspomagających urządzeń jest najpowszechniejszy w kraju. Jest on ze względów ekonomicznych uzasadniony, lecz istnieje wiele wad takiego rozwiązania. Często dodatkowe środki wspomagające wsiadania i załadunek wózka umożliwiają uzyskanie podobnych czasów wsiadania przy znacząco obniżonym lub nawet wyeliminowanym nadmiernym wysiłku fizycznym albo powstawaniu sytuacji niebezpiecznych. 295

10 W kraju środki wspomagające wsiadanie i załadunek wózka nie są popularne. Poza ograniczeniami czysto ekonomicznymi sporadyczne zastosowani wynika prawdopodobnie z przyzwyczajeń i schematycznego zachowania się użytkowników. LITERATURA 1. Goldsmith S.: Universal design, Architectural Press, Oxford, Auckland, Boston, Marciniak J., Szewczenko A.: Sprzęt szpitalny i rehabilitacyjny, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej, Gliwice Praca zbiorowa pod red. E. Górskiej: Projektowanie stanowiska pracy dla osób niepełnosprawnych, Oficyna Wydawnicza Politechniki Warszawskiej, Warszawa Serafin R.: Przystosowanie pojazdów samochodowych do prowadzenia przez osoby niepełnosprawne, Praca i rehabilitacja niepełnosprawnych, 4/96/2006, str Serafin R.: Przystosowanie samochodów dla osób niepełnosprawnych (cz.2), Praca i rehabilitacja niepełnosprawnych, 6/110/2007, str Sydor M.: Analiza funkcjonalna urządzeń adoptujących samochód osobowy do potrzeb niepełnosprawnego kierowcy, XII Międzynarodowa Konferencja Naukowo-Techniczna: Ergonomia Niepełnosprawnym w wielu nanotechnologii, MKEN 2006 Łódź, Winkler T.: Komputerowe wspomaganie projektowania systemów antropotechnicznych, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa Zieliński A.: Konstrukcja nadwozi samochodów osobowych i pochodnych, Wydawnictwa Komunikacji i Łączności WKŁ, Warszawa 2003 PROBLEMS OF PASSENGERS CAR APPROACHABLE FOR DISABLED DRIVERS The paper introduce chosen problems of a technical aids support getting in/out with loading and unloading a wheelchair for disabled drivers. Variability of related elements were presented, as well as: (1) a person witch various motoric disabilities, (2) personal car in plenty of bodies, (3) aforementioned technical aids, (4)wheelchairs. In this article particular note was taken to possibilities to operate a car by disabled wheelchair user without an external assistance. Praca naukowa finansowana ze środków na naukę w latach jako projekt badawczy 296