POLSKA AKADEM IA NAUK MUZEUM I INSTYTUT ZOOLOGII. Tom 36 W arszawa. 15X Nr 14

Transkrypt

1 POLSKA AKADEM IA NAUK MUZEUM I INSTYTUT ZOOLOGII FRAGMENTA FAUNISTICA Tom 36 W arszawa. 15X Nr 14 A g n i e s z k a D r a b e r -M o ń k o Calliphoridae i Rhinophoridae (Diptera, C alyptrata) Krainy Św iętokrzyskiej (Z 19 tabelam i w tekście] Abstract. 53 species of the two families were found in the Świętokrzyski Region; they included 42 species of the family Calliphoridae and 1 1 species of the family Rhinophoridae. w hich account for 81% an d 73%, respectively, of their n u m b ers recorded from Poland. M ost of them are widely distributed saprophages and parasitoids and predators of invertebrates and vertebrates. 6 species w ithin these families are new to the region studied and Pollenia bulgarica is new to the fau n a of Poland. 26 species are synanthropes. The highest num ber of 41 species w as recorded in th e mixed coniferous forest. The Calliphorid an d R hinophorid fauna of the Świętokrzyski Region w as com pared to th a t of blowflies and woodlouse-flies of other regions in Poland. An analysis of their species com position and dom inance stru ctu re w as carried out in seven h ab itats selected in the Pieniny Mts., the Bieszczady Mts.. the Świętokrzyski Region, the Nida Valley and the Mazovian Lowland. WSTĘP U sytuow ana w centrum Polski i bardzo zróżnicow ana K raina Świętokrzyska była do niedaw na, jeśli chodzi o Calliphoridae i Rhinophoridae, zupełnie niezbadana. Pierwsze wzm ianki o w ystępow aniu om aw ianych m uchów ek n a tym obszarze (w rozum ieniu S z a f e r a 1972) podała D r a b e r -M o ń k o (1966) w opracow aniu Rhinophoridae Polski, wym ieniając stad 6 gatunków. M y ś l ic k a (1968), wym ienia 20 gatunków plujek z Gór Świętokrzyskich. W iększymi opracow aniam i badanego terenu dotyczącymi om aw ianych m uchów ek są prace Ka r c z e w s k ie g o (1983a, 1985a, 1987, 1990a). Dwie pierwsze poświęcone są rezerw atom ścisłym Świętokrzyskiego Parku Narodowego, zaw ierają dane o sześciu gatunkach Rhinophoridae oraz 32 Calliphoridae: w trzeciej wymieniono z rezerw atu Milechowy 5 gatunków Rhinophoridae i 28 Calliphoridae: czw arta publikacja zawiera dane dotyczące fauny rezerw atu Góra Zelejowa, skąd w ykazane zostały trzy gatunki R hinophoridae oraz 22 Calliphoridae.

2 236 A. D raber-mońko Tabela I. Rozmieszczenie C alliphoridaei Rhinophoridae w czterech okręgach Krainy Św iętokrzyskiej. * - g atunki znane z 1-3 stanow isk w Polsce. ** - gatunki znane z 4-6 stanow isk w Polsce. Gatunek Okręg Konecko- -Iłżecki Łysogórski Chęciński Jędrzejowsko- -Włoszczowski Gatunki synantropijne Calliphoridae Bellardia pandia (W a lk er) Bellardia polita (Mik) * + + Bellardia. stricta (Viix.) * Bellardia uiarum (R.-D.) Bellardia vulgaris (R.-D.) Calliphora loewi E n d Calliphora subalpina (R in g d h.) * Calliphora uralensis V ill Calliphora uicina R.-D Calliphora vomiloria (L.) Cynomyia mortuorum (L.) Lucilia am pullacea V ill Lucilia bufonivora M o n. + + Lucilia caesar (L.) Lucilia illustris (M e ig.) Lucilia magnicomis (S ie b k e ) * + + Luciliapilosiventris K ram. * Lucilia regal is (M e ig.) ** Lucilia richardsi C o l u n Lucilia sericata (M e ig.) Lucilia siluarum (M eig.) Melinda gentilis R.-D Melinda uiridicyanea (R.-D.) Onesia austriaca V ill. * Phormia regina (M e ig.) Pollenia am entaria (S c o p ) Pollenia atramentaria (M e ig.) Pollenia bulgarica J a c e n t k. + + Pollenia dasypoda P o r t s c h. ** + + Pollenia labialis R.-D.»* Pollenia mayeri J a c e n t k. * Pollenia pectinata G runin» Pollenia rudis (F a b r.) Pollenia vagabunda (M e ig.) *» Pollenia uaria (M eig.) + 4* + + +

3 Calliphoridae i Rhinophoridae Pollenia uera J a c e n tk Pollenia viatica R.-D. + + Protocalliphora azurea (F a ll.) Protocalliphora chrysorrhoea (M eig.) + + Protocalliphora peusi (G r e g. et Pov.) t + Protophormia terraenouae (R.-D.) Trypocalliphora braueri ( H end.) * + + Rhinophoridae Angioneura acerba (M eig.) + Angioneurajinibriata (M e ig.) * + + Chaetostevenia maculata (F all.) Melanomyia nana (M e ig.) Melanophora roralis (L.) + Morinia rnelanoptera (F all.) Oplisa tergestina (S c h in.)» + Rhinomorinia sarcophagina (S c h in.) Rhinophora lepida (M e ig.) + + S teven iaatramentaria (M eig.) Trichogena rubricosa (M e ig.) O becnie z okręgów: Konecko-Iłżeckiego, Lysogórskiego oraz Chęcińskiego w ykazano 9 gatunków Rhinophoridae i 41 Calliphoridae. Z przejściowego Okręgu Jędrzejowsko-W loszczowskiego K a r c z e w s k i (1958, 1961a,b, 1967, 1973, 1980, 1983b, 1985b) wym ienia 8 gatunków Rhinophoridae i 32 gatunki plujek. W rezultacie z całej Krainy Świętokrzyskiej wykazanych je s t 11 gatunków Rhinophoridae i 42 Calliphoridae (tab. I) co stanow i odpowiednio 73,3% oraz 80,8% fauny badanych m uchów ek Polski. Po raz pierwszy z Krainy Świętokrzyskiej wymieniam: Angioneura acerba, A. Jim briata (Rhinophoridae) oraz Lucilia magnicornis, Pollenia bulgarica, R mayeri i P, vialica, a w tym Pollenia bulgarica je st gatunkiem nowym dla Polski. M ateriały do niniejszej pracy zbierane były głównie w trzech okręgach: K onecko-ilżeckim, Ł ysogórskim oraz C hęcińskim, w środow iskach w ytypow a nych i opracow anych fitosocjologicznie (G ł a z e k 1985). Część m ateriałów zebranych w O kręgu Jędrzej owsko-w łoszczowskim w latach została opublikow ana we wcześniejszych opracow aniach autorki. W iększość m ateriałów zebrano m etodam i jakościowym i (odłowy siatk ą na upatrzonego, koszenie czerpakiem i połów na światło). Część m ateriałów została zebrana w pułapki Moerickego oraz B arbera. Pułapki Moerickego (żółte miski) ustaw iane były w K akoninie i Rosochach, ja k również w wielu m iejscach ŚPN (W. M ik o ł a jc z y k leg.). O trzym ałam również do opracow ania m ateriał zbierany przy użyciu p u ła pek B arbera w różnych środow iskach Świętokrzyskiego Parku Narodowego (S. H u r u k leg.). Ze względu na jego niewielką liczebność, traktuję uzyskane w yniki w yłącznie jakościow o. Prócz tego w 37 w ytypow anych środow iskach w

4 238 A. D raber-m ońko latach 1981, 1983 oraz jesienią 1982 i w iosną 1984 roku pobierano 30-m inutowe próby ilościowe polegające n a odław ianiu z wytypowanego środow iska siatk ą entom ologiczną m uchów ek badanych grup. Ogółem w próbach jakościowych i ilościowych zebrano i opracow ano około 500 okazów Rhinophoridae oraz około 3500 okazów CaUiphoridae. Do opracow ania włączono również m ateriały, które zebrali: B. J a b ł o ń s k i, W. J ę d r z e j e w s k i, K. K o r y c k a, A. L ia n a, W. M ik o ł a jc z y k oraz G. M o ń k o. W szystkim wym ienionym składam serdeczne podziękowanie. Założenia program owe kompleksowych b ad ań w G órach Św iętokrzyskich podane zostały w pracy L ia n y (1983), natom iast sta n zbadania oraz bibliografia fauny Gór Św iętokrzyskich w pracach L iany i P r ó s z y ń s k ie j (1984a, b). Wykaz stanow isk badaw czych Środow iska leśne Wyżynny jodłowy bór m ieszany - Abietetum polonicum: Pasm o Łysogórskie - kilka powierzchni w obrębie ŚPN, oddz c a la, ja k również oddz. B -l oraz nie określony oddział w leśnictwie Pogórze. Buczyna k arp ack a-dentario glandulosae-fagetam: rez. Św. Krzyż, ŚPN, oddz. 114; rez. Zamczysko w nadl. Łagów, Pasmo Orłowińskie; rez. Św inia Góra w nadl. Suchedniów i rez. Dalejów w nadl. Suchedniów. Środkowopolski bór m ieszany - Pino-Qiiercetiun: rez. Milechowy koło Chęcin; rez. W ykus w lasach starachow ickich; rez. Skałki Piekło pod Niekłaniem; rez. Dalejów w nadl. Suchedniów. Kakonin-Porąbki. ŚPN. oddz , południowy skraj oddziałów. G rąd w schodniopolski - Tilio-Carpinetwn: rez.c zarny Las, ŚPN, oddz. 42; rez. Św. Krzyż, ŚPN, oddz. 114; G óra Chełmowa, ŚPN. oddz. A-4; rez. Milechowy koło Chęcin; rez. Świnia Góra, nadl. Suchedniów. Łęg olszowy - Circaeo-Alnetnnv rez. W ykus w lasach starachow ickich; ŚPN, oddz. 40, nad C zarną Wodą; rez. Świnia Góra, nadl. Suchedniów. Bór trzcinnikowy - Ccdamagrosti vulosae-pinetum: rez. Mokry Bór, ŚPN, oddz. 63. Bór bagienny - Vaccinia uliginosi-pinetum: rez. Mokry Bór, ŚPN. oddz. 30; rez. Białe Ługi koło Daleszyc. Św ietlista dąbrow a - Potentillo albae-quercetum: rez. Milechowy koło Chęcin; rez. Krzemionki O patow skie koło O strowca Świętokrzyskiego. Środow iska otw arte Z arośla kseroterm iczne - zarośla leszczyny z goryszem sinym - Peucedano-Coryletam : rez. Milechowy, Korzecko i Góra Zelejowa koło Chęcin; Zagaje Grzegorzowickie koło Nowej Słupi; Krzemionki Opatow skie koło O strow ca Świętokrzyskiego. M urawy kseroterm iczne - Festaco-Brometea: Zespół om anu w ąskolistnego - Inuletnm ensifoliae: Polichno i Korzecko koło Chęcin. Zespół rutew ki mniejszej i szałwi łąkowej - Thalictro-Saluietum p ra ten sis: G óra Zelejowa koło Chęcin; Zagaje Grzegorzowickie koło Nowej Słupi; rez. Milechowy koło Chęcin; góra Józelka koło G órna (wtórna m uraw a m ezoterm ofilna). Zbiorowisko z kłosownicą pierzastą - Brachypodium pinnatum : C ząstków w dolinie Pokrzyw ianki. M urawy psam m ofilne z rzędu Corynephoretalia: Dębno koło Rakowa; Krzemionki O patow skie koło O strow ca Świętokrzyskiego; Sobków-Sokołów koło Małogoszczy. Torfowisko przejściowe. Zespół m szaru przygiełkowego - R hynchosporetum albae: rez. Białe Ługi i rez. Słopiec koło Daleszyc. Łąka rajgrasow a - zesół rajgrasu wyniosłego - Arrhenatheretum medioeuropaeuirc rez. Św. Krzyż, ŚPN, polana Bielnik; Serwis koło Nowej Słupi.

5 Calliphoridae i Rhinophoridae 239 Łąka bliżniczkowa - zespół psiary z sitem sztywnym - Nardo-Juncetum squarrosl Wola Szczygiełkowa. przy oddz. 55g, ŚPN. Łąki turzycowe - (zbiorowiska wysokich turzyc; szuw ar turzycy tunikowej - Caricetum paradoxae. szuw ar turzycy dziobkowanej - Caricetum rostratae): Mokry Bór, łąka, ŚPN, oddz. 29 oraz pryw atne łąki przy oddz. 62; Rosochy w nadl. Suchedniów ; S tara Pani koło Suchedniow a. Gołoborze z okrajkowym zespołem jarzębiny świętokrzyskiej - Sorbetum santae-crucianum: rez. Św. Krzyż, ŚPN, oddz Kamieniołomy: Górno koło Kielc; Wolica koło Chęcin. okno w wiejskim dom u (Kakonin-gajówka). okno w M uzeum n a Św. Krzyżu. UWAGI ZOOGEOGRAFICZNE P rz y u s t a l a n i u c h o r o l o g ic z n e g o c h a r a k t e r u o m a w i a n y c h g a t u n k ó w o p a r ł a m s i ę n a p r a c a c h : H e r t in g a (1961), S t a c k e l b e r g a (1962, 1970), K a n o i S h in o n a g i (1968), S c h u m a n n a (1986) i R o g n e s a (1991). Na faunę Calliphoridae i Rhinophoridae Krainy Świętokrzyskiej składają się przede w szystkim gatunki rozprzestrzenione n a całej kuli ziemskiej, w kilku krain ach zoogeograficznych lub w Holarktyce i Palearktyce (60%). N atom iast udział procentow y gatunków o węższych areałach, ograniczonych głównie do Europy, je s t m niejszy (39,6%). W edług typów zasięgów, n a badanym terenie wyróżniono 9 grup elem entów zoogeograficznych Calliphoridae i R hinophoridae (tab. II). Do elem entu geopolitycznego zaliczono rozprzestrzenione na całej kuli ziemskiej synantropijne g a tu n k i: Calliphora uicina i Lucilia sericata. Do elem entu subgeopolitycznego zaliczono gatunki, których zasięgi obejm ują oprócz Palearktyki kilka regionów zoogeograficznych, a m ianowicie Nearktykę oraz Krainę O rientalną, Neotropikalną i A ustralijską. Elem ent subgeopolityczny je s t reprezentow any w faunie Calliphoridae i Rhinophoridae Krainy Świętokrzyskiej przez pięć gatunków znanych z wielu stanow isk w Polsce i pospolitych również w zbadanym terenie. Elem ent holarktyczny obejm uje 11 gatunków (20,8%), spośród nich do rzadziej u n a s spotykanych należą: Trypocalliphora braueri i Lucilia magnicornis. E lem ent palearktyczny je s t dość liczny w faunie plujek oraz Rhinophoridae Krainy Świętokrzyskiej. Zaliczyłam do niego 8 gatunków (15%), do rzadziej spotykanych u n a s należy Calliphora subalpina. E lem ent południow opalearktyczny stanow ią cztery gatunki znane z kilku stanow isk w badanym terenie, a poza Lucilia pilosiuentris i Pollenia pectinata pospolite rów nież w innych regionach Polski. E lem ent zachodniopalearktyczny je st reprezentow any w faunie Calliphoridae i Rhinophoridae Krainy Świętokrzyskiej przez dwa gatunki, spośród nich do rzadko u n a s łowionych należy Pollenia viatica. E lem ent subm edyterraneński je st reprezentow any w faunie Calliphoridae i Rhinophoridae badanego terenu przez dwa gatunki plujek. Pollenia dasypoda, znany z O kręgu Konecko-Iłżeckiego i Łysogórskiego, stw ierdzony był również z Niziny Mazowieckiej, z Pienin oraz Bieszczadów. Pollenia atram entariaznajdow any był w trzech okręgach Krainy Świętokrzyskiej oprócz Konecko-Iłżeckiego, poza tym podaw any był w Polsce z kilku innych regionów.

6 240 A. Draber-M ońko Do elem entu eurokaukaskiego zaliczyłam dwa gatunki plujek, spośród k tó rych Lucilia richardsi je st rzadziej u n a s spotykany. Do elem entu europejskiego zaliczyłam 17 gatunków (32,1%), rozprzestrzenione są one w prawie całej Europie lub n a znacznej jej części, bądź włączone są tu g atunki podaw ane dotychczas z Europy o nie zbadanym jeszcze dobrze rozprzestrzenieniu geograficznym. Spośród nich do rzadko u n a s łowionych należą: Protocalliphora p eu si i Oplisa tergestina, znane tylko z Okręgu Jedrzejow sko- Włoszczowskiego oraz Onesia austriaca, Pollenia mayeri, P. bulgarica, Angioneura acerba, A. Jim briata, C haetostevenia m aculata i Oplisa tergestina. We w szystkich badanych okręgach Krainy Świętokrzyskiej przew ażają g a tu n ki szeroko rozprzestrzenione. W najuboższym Okręgu K onecko-iłżeckim stw ie r dzono n a jm n ie jszą liczbę g atu n k ó w zaliczanych do elem entów : subgeopolitycznego i południow opalearktycznego (tab. II). N atom iast w najbogatszym Okręgu Łysogórskim w zrasta liczba gatunków zaliczanych do elem entów: holarktycznego i europejskiego. We w szystkich b ad an y ch okręgach K rainy Św iętokrzyskiej przew aża liczba gatunków szeroko rozprzestrzenionych n a całej kuli ziem skiej, bądź wym ienianych z kilku regionów zoogeograficznych lub zasiedlających Holarktyke, Palearktyke czy znaczne tereny Eurazji. Udział procentow y tych gatunków plujek i Rhinophoridae w aha sie od 59,5% w O kręgu Konecko-Iłżeckim do 66,7% w Okręgu Chęcińskim. J e s t to zrozum iałe, gdyż u om aw ianych m uchów ek, podobnie ja k u wielu pasożytniczych i synantropijnych owadów, przew ażają gatunki o szerokich zasięgach. Świadczy to również o silnej antropogenizacji b adanego teren u. Tabela II. Elem enty zoogeograf!czne Calliphoridae i Rhinophoridae w faunie poszczególnych okręgów K rainy Św iętokrzyskiej. N - liczba gatunków, procent obliczony w sto su n k u do w szystkich om aw ianych m uchów ek opracowanego terenu. Element zoogeografi czny Okręg Konecko- -Iłżecki Lysogórski Chęciński Jędrzejowsko- -Włoszczowski Kraina Świętokrzyska Gatunki synantropijne N % N % Geopolityczny ,8 Subgeopolityczny ,4 Holarktyczny ,7 8 15,1 Palearktyczny ,1 5 9,4 Poludniowopalearktyczny ,5 1 1,9 Zachodniopalearktyczny ,8 - - Europejski ,1 3 5,7 Eurokaukaski ,8 1 1,9 Submedyterraneński ,8 1 1,9

7 Calliphoridae i Rhinophoridae 241 Z grupow ania Calliphoridae i Rhinophoridae w poszczególnych okręgach K rain y Świętokrzyskiej charakteryzuje znaczny stopień podobieństw a składu g a tu n kowego (tab. III). W skaźnik podobieństw a fauny Calliphoridae i Rhinophoridae obliczony w edług wzoru Ja ccard a i S orensena zaw arty je st m iędzy 67,5% a 88,6%. T abela III. G atunki w spólne (c) oraz w skaźnik podobieństw a składu gatunkow ego (S) m uchów ek z rodzin Calliphoridae i Rhinophoridae poszczególnych okręgów Krainy Świętokrzyskiej obliczony w edług wzoru Ja ccard a i Sorensena. Okręgi (S) Okręgi (c) Konecko- -Iłżecki Lysogórski Chęciński Jędrzejowsko- - Wł oszczowski Konecko-Hżecki Lysogórski 83, Chęciński 76,3 86,0 35 Jędrzejowsko- - Wł oszczowski 67,5 80,5 88,6 Na podstaw ie opracow anego m ateriału m ożna przeprowadzić analizę zoogeograficzną fauny Calliphoridae i Rhinophoridae w poszczególnych zbiorow iskach roślinnych, typowych dla badanego terenu (tab. IV). W świętokrzyskiej faunie om aw ianych m uchów ek przew ażają elem enty holarktyczne, palearktyczne oraz subgeopolityczne i geopolityczne, podobnie ja k n a pozostałych obszarach Polski. Znaczny procentowy udział gatunków o szerokich zasięgach (subgeopolitycznym, holarktycznym i palearktycznym ) św iadczy o dość silnej antropogenizacji badanych środowisk. Analizę stru k tu ry zoogeograficznej fauny poszczególnych środow isk przeprow adzono n a podstaw ie składu gatunkow ego Calliphoridae i Rhinophoridae (tab. IV). Najwyższy udział gatunków o zasięgu geopolitycznym zaobserw ow ano n a łące bliźniczkow ej, m uraw ach kseroterm icznych oraz w grądzie i buczynie, a m inim alny n a łące rajgrasow ej i w dąbrowie. Najniższy udział gatunków o zasięgu subgeopolitycznym zauw ażono w borze m ieszanym (11,9%), a najwyższy n a torfow isku (33,3%) i łące bliźniczkowej (30%). Dla pozostałych środow isk w a h a nia w wielkości udziału procentowego gatunków subgeopolitycznych są nieznaczne. W iększe różnice dają się zauważyć w udziale procentowym gatunków holarktycznych. Stosunkow o m ało, bo tylko 5,6% stw ierdzono ich w łęgu oraz n a m u raw ach psam m ofilnych (11,8%), za to znacznie więcej w borze jodłowym (40%). W przypadku pozostałych środow isk w ahania s ą m niejsze.

8 242 A. Draber-M ońko T abela IV. Procentowy udział elem entów chorologicznych w b ad anych środow iskach Krainy Świętokrzyskiej na podstawie składu gatunkowego Calliphoridae i Rhinophoridae. Środowisko i Element chorologiczny Festuco-Brometea l ó 1 1 Corynephorelalia Arrhenatheretum mcflioeuropacui N(irdo-Juncetum squarrosi 0 1 s. Rhynchosporetum albae Circaeo-A Inetum E c P Potentillo albae-quercetum Pino-Qnercetum Vaccinia uliginosi-pinetum Abietetum pobnicum Dentario glandulosae-fagetiun Okno w wiejskim domu Okno w Muzeum na Św. Krzyżu Gołoborze Kamieniołom Geopolityczny 7,1 6,1 5,9 3,3 10,0 3,7 4,8 5, ,6 6, ,7 20,0 Subge opoli tyczny 14,3 15,1 17,6 13,3 30,0 14,8 33,3 23,8 13,9 16,7 11,6 22,7 20,0 15,1 11,1 16,7 25,0 Hol ark tyczny 21,4 18,2 11,8 20,0 20,0 25,9 25,0 4,8 16,7 20,0 23,3 22,7 40,0 24,2 33,3 33,3 40,0 Palearktyczny 25,0 21,2 29,4 23,4 30,0 14,8 16,7 19,1 22,2 23,4 18,6 22,7 33,3 24,2 11,1 25,0 3,6 9,1 10,0 3,7 9,5 8, ,6 3,0 3,6 3,0 5,9 3,3 3,7 2,8 3,3 4,6 4,5 3,0 Eurokaukaski 7,1 6,1 5, ,6 4,5 3,0 25,0 Europejski 14,3 21,2 17,6 23,4 10,0 29,6 16,7 28,6 27,8 16,7 23,3 18,2 6,7 21,1 33,3 16,7 25,0 40,0 Południowopalearktyczny Zachodniopalearktyczny Submedyterraneński 3,6 5, ,3 4,8 4,6 4,5 16,7 Najniższy udział procentowy gatunków o zasięgu palearktycznym m ożna zaobserw ow ać n a łące turzycowej (14,8%), torfowisku (16,7%) i w borze m ieszanym (19%). Dla pozostałych środow isk w ahania w wielkości udziału procentowego gatunków palearktycznych sa niewielkie, co dowodzi dość równom iernego rozm ieszczenia tych gatunków w badanych środow iskach. Stosunkow o m ały i nierów nom ierny je st udział procentow y elem entu południow opalearktycznego, zachodniopalearktycznego oraz eu ro k au k ask ieg o. E lem enty te nie zostały stw ierdzone n a łące bliźniczkowej, torfowisku i w borze jodłowym, natom iast elem ent południow opalearktyczny nie był obserw owany poza tym n a m uraw ach psam m ofilnych i w borze bagiennym, a elem ent zachodniopalearktyczny nie był znaleziony w łęgu. Niewielki udział procentowy gatunków o zasięgu europejskim zaobserwow ano w borze jodłowym (6,7%), n a łące bliźniczkowej (10%) i m uraw ach kseroterm i- cznych (14,3%), a najwyższy n a łące turzycowej (29,6%) i w grądzie (27,8%). W przypadku pozostałych środow isk w ahania są m niejsze. Udział elem entu subm edyterraneńskiego je st dość zróżnicow any w badanych zespołach roślinnych. W niektórych, np. w zaroślach kseroterm icznych, n a łące

9 Calliphoridae i Rhinophoridae 243 rajgrasow ej i bliźniczkow ej, w grądzie, dąbrow ie, jedlinie i buczynie, nie stw ierdzono go w ogóle, poza tym najsłabiej reprezentow any był n a m uraw ach kseroterm icznych, gdzie osiąga zaledwie 3,6%, a najliczniejszy był n a torfowisku (8,3%) i m uraw ach psam m ofilnych (5,9%). Opracowanie udziału poszczególnych elem entów chorologicznych poszerza charakterystykę badanych środowisk. PORÓWNANIE Z FAUNA INNYCH REGIONÓW POLSKI W Polsce dotychczas stwierdzono (łącznie z aktualnym i wynikam i z Krainy Świętokrzyskiej) 52 gatunki plujek oraz 16 gatunków Rhinophoridae (D r a b e r - M o ń k o 1991). Z nizinnych obszarów Polski znanych je s t 40 gatunków Calliphoridae oraz 13 gatunków Rhinophoridae, co stanow i odpowiednio 76,9% oraz 81,2% fauny krajowej (D r a b e r -M o ń k o 1966, 1982a, b, 1985). Faunę Krainy Świętokrzyskiej reprezentow aną przez 53 gatunki (77,9% fauny Polski) należy uznać za dość bogatą. Pod względem jakościow ym fauna om awianych m uchów ek Krainy Świętokrzyskiej stanow i n a ogół część fauny nizinnej zubożoną o cztery gatunki, których należałoby tu się spodziewać: Onesia sepulcralis, Phyto melanocephala, PYc sim ilis oraz Stevenia umbratica, a wzbogaconą o sześć gatunków wyżynnych i górskich: Calliphora subalpina, Lucilia magnicornis, L. pilosiuentris, Pollenia bulgarica, Protocalliphora peusi oraz Trypocalliphora braueri, których b rak n a naszym niżu. Faunę Calliphoridae i Rhinophoridae Krainy Świętokrzyskiej i Niziny M azowieckiej łączy znaczny stopień podobieństw a sięgający 88,7%. W Krainie Świętokrzyskiej stw ierdzono wszystkie gatunki om aw ianych m u chówek wykazane z Niecki Nidziańskiej (Ka r c z e w s k i 1990a, b). Faunę Calliphoridae i Rhinophoridae Krainy Świętokrzyskiej i Niecki Nidziańskiej łączy wysoki stopień podobieństw a, sięgający 79,5%. Z K rainy Świętokrzyskiej wykazano sześć gatunków dotychczas bardzo rzad ko łowionych w Polsce (znanych z 1-3 stanow isk - oznaczono je w tab. I - je d n ą gwiazdką) oraz 12 gatunków rzadko łowionych w Polsce (4-6 stanow isk, oznaczono je w tab. I - dwiem a gwiazdkami). Tylko stąd znany je s t Pollenia bulgarica, który zostanie omówiony w oddzielnym rozdziale. W Krainie Świętokrzyskiej jedno z dwóch znanych w Polsce stanow isk m ają Lucilia m agnicornis, L. pilosiuentris, Pollenia m ayeri i Trypocalliphora braueri W badanym terenie po raz trzeci w Polsce stw ierdzono Protocalliphora p e u s i G atunki podawane po raz pierw szy z Krainy Św iętokrzyskiej Angioneura acerba (M e i g e n, 1838) R osochy, łą k a turzycow a, 12.VI.1981, 1<?. W Polsce znany z Pobrzeża Bałtyku, Pojezierza Pomorskiego. Niziny W ielkopolsko-kujawskiej i Mazowieckiej oraz Pienin (D r a b e r-m o ń k o , 1982b, 1989). G atunek podaw any z Europy. Angioneura fim briata (M e i g e n, 1826) ŚPN, Mokry Bór, łąka turzycowa, 23.V , 1 <?. Rosochy, łąka turzycowa, V II.1981, 2 <?<?.

10 244 A. D raber-mońko W Polsce w ym ieniany z Pobrzeża Bałtyku. Pojezierza Pomorskiego i Pienin (D r a b e r -M o ń k o 1966, 1978, 1989). G atunek wykazywany z Europy. Lucilia m agnicom is (S i e b k e, 1863) Serwis koło Nowej Słupi, łąka rajgrasow a, 13.IX. 1983, 1<?. ŚPN, Kakonin, bór m ieszany, 17.VIII. 1983, lc?. W Polsce w ykazany dotychczas tylko z Pienin (D r a b e r -M o ń k o ). G atunek podaw ny z Holarktyki, ale głównie z gór oraz północnych terenów. Pollenia bulgarica J a c e n t k o v s k y, 1939 ŚPN, polana Biełnik, łąka rajgrasow a, 25.IX. 1982, 2c?c?, leg. A. D r a b e r -M o ń k o. W ykus, m uraw a psam m ofilna, 5.IX. 1985, lc?, leg. A. D r a b e r -M o ń k o. Nowy dla fauny Polski. Podawny z południowej Europy. P o lle n ia m a y e ń J a c e n t k o v s k y, 1941 Rosochy, łąk a tu rzy co wa, 1981, 1<?. Rez. Milechowy, g rąd, 11.VIII. 1983, lc?. W Polsce podaw any dotychczas tylko z Niziny Mazowieckiej i W arszawy (D r a b e r -M o ń k o 1982a, b, 1985). Wykazywany z Europy. P o lle n ia v ia tic a R o b in e a u - D e s v o id y, 1830 W ykus, bór m ieszany, 9.X. 1981, 1<?. ŚPN, Kakonin, bór m ieszany, 18.VI.- 9.V II.1983, 1<? (zebrany w żółte m iski). W Polsce w ykazany z Niziny Mazowieckiej. Bieszczadów i Pienin (D r a b e r -M o ń k o 1971, , 1986). G atunek podaw any z zachodniej Palearktyki. Porównanie z fauną górskich rejonów P olski Calliphoridae i Rhinophoridae polskiej części Sudetów i K arpat zbadane są nierów nom iernie. Stosunkow o dobrze, lecz jeszcze niedostatecznie opracow ana je s t fau n a Tatr, Pienin oraz Bieszczadów, znacznie słabiej pozostałych terenów górskich. Z obszarów tych pochodzi kilka wcześniejszych wykazów m uchów ek opracow anych przez N o w ic k ie g o (1873), B o b k a (1890, 1893, 1894), G r z e g o r z k a (1873) i Lo e w a (1870), obejm ujących rów nież om aw iane rodziny. B eskidu S ą deckiego dotyczą jedynie spisy N o w ic k ie g o (1873) i G r z e g o r z k a (1872), n a to m iast m uchów ek okolic Przem yśla wykaz sporządzony przez B o b k a (1894). Z nowszych opracow ań K arpat n a uwagę zasługują prace P a w ł o w ic z a (1938, 1939) o m uchów kach lasów tatrzań sk ich (Calliphoridae, Rhinophoridae, Sarcophagidae i Tachinidae), w których wym ieniono 24 g atunki plujek oraz trzy g atunki Rhinophoridae. Postępujące ubożenie jakościow e fauny Calliphoridae w m iarę w zrostu wysokości n ad poziomem m orza najbardziej uw idacznia się w T atrach, dla których n a podstaw ie dotychczasow ych wykazów m ożna przyjąć m aksym alną liczbę około 30 gatunków plujek oraz trzech gatunków Rhinophoridae.

11 Calliphoridae i Rhinophoridae 245 Z Pienin znanych je s t dotychczas 41 gatunków plujek oraz 12 gatunków Rhinophoridae (D r a b e r -M o ń k o 1978), a z Bieszczadów 14 gatunków Calliphorid a e i cztery Rhinophoridae (D r a b e r -M o ń k o 1971). Z Sudetów R j e d e l (1930) wym ienia 6 gatunków plujek oraz trzy gatunki Rhinophoridae. Pewne dane dotyczące w ystępow ania om aw ianych m uchów ek w tych górach m ożna również spotkać w pracach M a c k o i N o s k ie w ic z a (1954) oraz D r a b e r -M o ń k o (1966). Ogółem z Sudetów znanych je s t 11 gatunków Calliphoridae i Rhinophoridae. Na obszarach polskiej części Sudetów i K arpat stwierdzono dotychczas w ystępow anie 59 gatunków om aw ianych m uchów ek, co stanow i 86,8% fauny krajowej tych owadów. W porów naniu z nizinam i je s t ona bogatsza o 6 gatunków, Calliphoridae i Rhinophoridae Krainy Świętokrzyskiej są nieco uboższe od fauny zbadanych dotychczas obszarów górskich. S Y N A N T R O P I J N E CALUPIIORIDAE W Krainie Świętokrzyskiej stw ierdzono 26 gatunków synantropijnych plujek [według klasyfikacji: G r u n in a (1970), P o v o l n e g o (1971), S c h u m a n n a (1963) oraz S t a c k e l b e r g a (1956)]. Stnowią one 49,1% fauny plujek całego badanego terenu. W iększość z nich zaliczana je s t do gatunków politopowych. Sześć gatunków plujek było rzadko łowionych w badanym terenie (znalezionych n a 1-4 stanow i skach) tab. V. Należy podkreślić, że Calliphora subalpina, wym ieniany przez P o v o l n e g o (1971) jak o jeden z gatunków charakterystycznych, ale nie dom inujących dla górskich lasów typu Fagetum i Acereto-Frcudnetum, w badanym terenie został stw ierdzony w Dentario glandulosae-fagetum, A bietetum polonicum i Arrhenatheretum medioeuropaeum oraz n a gołoborzu (tab. Vj, a więc również w środow iskach o charakterze górskim. 15 gatunków synantropijnych p lu je k stw ierdzono w różnych środow iskach w szystkich okręgów K rainy Św iętokrzyskiej, a jedynie pięć gatunków plujek znaleziono w jednym lub dwóch okręgach badanego terenu (tab. I). Do rzadziej spotykanych w Krainie Świętokrzyskiej należą: Calliphora subalpina. Lucilia magnicornis, L. pilosiuentris, Phormia regina oraz Pollenia m ayeri Zgrupow anie synantropijnych plujek w poszczególnych okręgach Krainy Świętokrzyskiej charakteryzuje znaczny stopień podobieństw a, zaw arty między 75,0-90,5% (tab. VI). Ponad połowa synantropijnych plujek stw ierdzonych w Krainie Świętokrzyskiej to saprofagi, głównie sapro-koprofagi (Calliphora loewi, C. uralensis, C. vicina, C. vomitoria, Cynom yia mortuorum. Lucilia ampullacea, L. caesar, L. illustris, L. m agnicornis, L. pilosiuentris, L. sericata, L. shuarum, Phormia regina oraz Protophormia terraenouae. Larwy wym ienionych gatunków rozwijają się w padlinie oraz ekskrem entach. Larwy Melinda gentilis pasożytują w ślim akach, larwy plujek z rodzaju Pollenia są parazytoidam i dżdżownic, natom iast larwy Protocalliphora azurea i P. chrysorrhoea pasożytują pod skórą piskląt ptaków z rodziny w róblowatych. We wszystkich badanych środow iskach dom inują synantropijne plujki, których larwy są saprofagam i (tab. VII), liczne s ą również parazytoidy dżdżownic.

12 246 A. D rabcr-mońko Tabela V. W ystępowanie Calliphoridae i Rhinophoridae w wybranych środowiskach Krainy Świętokrzyskiej (cyfry oznaczają liczbę odłowionych okazów, krzyżykami oznaczono dane z piśmiennictwa). Gatunek Środowisko Festuco- Brometea Peucedano-Coryletum Co rynephore talia Arrhenatheretum medioeuropaeum Nardo-Juncetum sguarm si Caricetum paradoxac et Caricetum rostruiae Rhynchosporetum alhae Circaeo-A Inetum Tilio-Carpinetum Potentillo albae-quercetum FinoQuercetum Vaccinia uliginosi-pinetum Abietetum polonicum Dentcirio glandulosae-fagetum Okno w wiejskim domu Okno w Muzeum na Św. Krzyżu Gołoborze Kamieniołom Calliphoridae Bellardia pandia Bellardia polita Bellardia stricta Bellardia uiarum Bellardia vulgaris Calliphora loewi Calliphora subalpina Calliphora uralensis Calliphora uicina Calliphora uomitoria Cynomyia mortuorum Lucilia ampullacea ljucilia bufonivora Lucilia caescir Lucilia illustris Lucilia magnicomis 1 1 Lucilia pilosiventris 5 1 Lucilia regal is Lucilia richardsi Lucilia s erica ta Lucilia siluarum

13 Calliphoridae i Rhinophoridae Melinda gentilis Melinda uiridicyanea Onesia austriaca Phormia regina Pollenia amentaria Pollenia atramentaria Pollenia bulgarica 1 2 Pollenia dasypoda Pollenia labialis Pollenia mayeri 1 1 Pollenia pectinata Pollenia rud is Pollenia uagabunda Pollenia uaria Pollenia vera Pollenia viatica 2 Protocalliphora azurea Protocalliphora chrysorrhoea + Protocalliphora peusi Protophormia terraenovae Trypocalliphora braueri Rhinophoridae Angioneura acerba 2 AngioneuraJiinbriata 4 Chaetostevenia maculata Melanomyia nana Melanophora roralis Morinia melanoptena Oplisa tergestina + 2 Rhinomorinia sarcophagina Rhinophora lepida Steuenia atramentaria Trichogena rubricosa Razem

14 248 A. Draber-M ońko T abela VI. G atunki w spólne (c) oraz w skaźnik podobieństw a składu gatunkow ego (S) m uchów ek synantropijnych z rodziny Calliphoridae poszczególnych okręgów Krainy Świętokrzyskiej obliczony w edług wzoru Jaccard a i Sorensena. Okręgi (S) Okręgi (0 Konecko- -Iłżecki Łysogórski Chęciński Jędrzejowsko- -Wloszczowski Konecko-Iłżecki Łysogórski 84, Chęciński 85,7 89,4 19 Jędrzejowsko- -Włoszczowski 75,0 88,9 90,5 T ab ela VII. Udział procentow y grup troficznych synantropijnych Calliphoridae w b ad an y ch środow iskach Krainy Świętokrzyskiej. Środowisko Grupa troficzna Festuco-Brometea Peucedano-Coryletum Corynephoretalia Arrhenatheretum medioeuropaeum Nardo-Jurieeturn sguarrosi Caricetum pctradoxae et Caricetum rostralae Rhynchosporetum albae Circaeo-Alnetum Tilio-Carpinetum Potentillo albae-quercetum Pino-Quercetum Vaccinia uliginosi-pinetum Abietetum polonicum Dentario glandulosae-fagetum Okno w wiejskim domu Okno w Muzeum na Św. Krzyżu Gołoborze Kamieniołom bumbricidae 36,8 31,6 30,0 33, ,3 42,9 36,4 31,6 35,3 30,4 31,2 9,1 28,6 60,0 75,0 50,0 a 0 1 Mollusca 5, ,3 4,4 6,3 4,8 S Cu Aues 5,3 5,3 10,0 5,6 11, ,1 5,3 5,9 8,7 6,3 9,1 4,8 Saprofagi 52,6 57,9 60,0 55,6 77,8 60,0 57,1 54,5 57,9 58,8 56,5 56,2 72,7 57,1 40, ,0 50,0 Nieznana 5,6 9,1 4,8 25,0 50,0

15 Calliphoridae i Rhinophoridae 249 T abela VIII. Procentowy udział elem entów chorologicznych w badanych środow iskach Krainy Świętokrzyskiej na podstawie składu gatunkow ego synantropijnych Calliphoridae. Środowisko Element chorologiczny Festuco-Brometea PeiLcedano-Coryletum Cory nephoretalia Arrłienatheretum medioeuropaeum Nardo-Juncetum squarrvsi Caricetum pamdaxae et Caricetum nostratae Rhynchosporctiun cdbae Circaeo-Alnetum Tilio-Carpineturn Potentillo albae-quercetum Pino-Quercetum Vaccinia uliginosi-pinetum Abietetum polonicum Dentario glandulosae-fagetum Okno w wiejskim domu Okno w Muzeum na Św. Krzyżu Gołoborze Kamieniołom Geopolityczny 10,5 10,5 10,0 5, ,7 9,1 10,5 5,9 8,7 9,5 20,0 25,0 50,0 Subgeopolityczny 21,0 26,3 30,0 22,2 33,3 26,7 57,1 45,4 26,3 29,4 21,7 31,2 27,3 23,8 20,0 25,0 25,0 Holarktyczny 26,3 21,0 10,0 27,8 22,2 33,3 28,6 21,0 29,4 34,8 25,0 36,4 28,6 40,0 50,0 50,0 Palearktyczny 21,0 21,0 30,0 22,2 33,3 20,0 18,2 21,0 17,6 17,4 25,0 36,4 23,8 20,0 25,0 Południowopalearktyczny C Q O, o 0,0 Eurokaukaski 5,3 5,3 10,0 5,6 9,1 5,3 5,9 4,3 6,2 4, Europejski 10,5 10,5 10, ,3 14,3 9,1 15,8 11, , ,0 Submedyterraneński 5,3 9,1 4,3 6,2 W Krainie Świętokrzyskiej synantropijne Calliphoridae należą do najszerzej rozprzestrzenionych plujek (tab. II): 100% - elem entu geopolitycznego i subgeopolitycznego, znaczny udział % elem entu holarktycznego i 6 2 % - palearktycznego. We w szystkich b a d a n y ch środow iskach d o m in u ją szeroko rozprzestrzenione sy n an tro p ijn e Calliphoridae (tab. VIII). Najliczniej rep re z en tow ane są one w dąbrowie, borze m ieszanym i buczynie, gdzie stanow ią 8 2 % -8 5 % stw ierdzonych tam synantropijnych plujek, równie liczne są w grądzie, zaroślach i n a m uraw ach kseroterm icznych oraz n a łące rajgrasowej (po 79% ). W większości lub we wszystkich badanych środow iskach Krainy Świętokrzyskiej stw ierdzono 15 eurytopowych gatunków synantropijnych plujek: Calliphora loewi, C. vicina, C. vomitoria, C. uralensis, C ynom yia mortuorum, Lucilia ampullacea, L. caesar, L. illustris, L. siluarurn Pollenia amentaria, P. labialis, P. rudis, P. vagaburida, P. varia i Protocalliphora azurea. M uchów ki te obserw o w ane były również we wszystkich lub w większości badanych środow isk w Bieszczadach, Pieninach, Dolinie Nidy oraz n a Nizinie Mazowieckiej. Na oknach w w iejskim dom u oraz w M uzeum n a Św. Krzyżu złowiono 10 gatunków om aw ianych m uchów ek (tab.vj. S c h u m a n n ( ) oraz inni autorzy m iędzy innym i S t e in ( ) stwierdzili n a oknach w siedzibach ludzkich 15 gatunków omawia

16 250 A. Draber-M ońko nych m uchów ek, z których tylko cztery (CalLiphora vicina, Pollenia labialis, P. rudis i Melanophora roralis) znalezione były w badanym terenie. K a r c z e w s k i (1985b) z okien w dom ach wym ienia prócz tego: Chaetosteuenia maculata, Stevenia atram entaria i Tńchogena rubricoscl Pozostałe trzy gatunki: Lucilia ccuesar, Pollenia dasypoda i P. uagabunda wykazane są z okien w pom ieszczeniach ludzi po raz pierwszy. Ka r c z e w s k i (1985b) uw aża za synantropijne czteiy gatunki z rodziny R hinophońdae: Chaelostevenia m aculata, M elanophora roralis, Stevenia atram entaria i Trichogena rubricosa, łowione, m iedzy innym i, n a oknach w siedzibach ludzkich. UWAGI EKOIXJGICZNE D orosłe Calliphoridae i R hinophońdae odżywiają sie rozkładającym i się s u b stancjam i pochodzenia zwierzęcego i roślinnego, odchodam i ssaków, owocnikami grzybów, sokiem wyciekającym z uszkodzonych roślin, n ektarem kwiatów oraz spadzią m szyc i czerwców. B adania nad odżywianiem sie postaci dorosłych om aw ianych m uchów ek w Krainie Świętokrzyskiej przeprow adzał K a r c z e w s k i (1958, 1961a, b, 1967, 1973, 1980, 1983a, b, 1985b). Tabela IX. Udział procentowy grup troficznych Calliphoridae i R hinophońdae w poszczególnych okręgach Krainy Świętokrzyskiej. N - liczba gatunków. % - procent fauny om aw ianych m uchów ek badanego terenu. Okręg Grupa troficzna Konecko- -Iłżecki Łyso górski Chęciński Jędrzejowsko- -Wiosze zowski Kraina Świętokrzyska Gatunki synantropijne N % N % N % N % N > % N % bum bńcidae 15 40, , , , ,0 8 15,1 Mollusca 4 10,8 3 6,4 2 5,1 2 5, ,9 Lepidoplera ,6 1 2, o 0 Isopoda 1 2, ,7 3 7,5 3 5,7 % $ Bufo bufo (L.), Rana L. 1 2,6 1 2, = Qu Aves 1 2, ,1 3 7, ,8 Polifagi ,1 1 2,5 2 3,8 Fakultatywne ,1 1 2, ,9 Saprofagt 10 27, , , , , ,4 Nieznana ,6 4 10,3 5 12, Na podstaw ie związków troficznych stadiów larw alnych Calliphońdae i R hinophońdae m ożna stwierdzić, że w badanym terenie przew ażają parazytoidy bezkręgowców (52,8%). Zaliczane tu są parazytoidy lądowych Isopoda (5,7%), pasożyty ślim aków (7,6%), pasożyty m otyli oraz dw a g a tu n k i, które m ogą

17 Calliphoridae i Rhinophoridae 251 rozwijać się w zw ierzętach zaliczanych do kilku rzędów. Pasożyty kręgowców (płazów, ptaków i ssaków) stanow ią 11,4%, równie liczną grupą są gatunki o nie poznanej biologii (11,3%). Reszta plujek (24,5%) to saprofagi. Liczba gatunków Calliphoridae i Rhinophoridae pasożytujących w poszczególnych typach zwierząt je s t zróżnicow ana w badanych okręgach Krainy Świętokrzyskiej. Największą liczbę gatunków zaliczanych do parazytoidów bezkręgowców stw ierdzono w O kręgu Łysogórskim. N atom iast najw iększą liczbę om aw ianych m uchów ek uw ażanych za pasożyty kręgowców, znaleziono w Okręgu Jędrzej owsko-włoszczow skim (tab. IX). T ab ela X. U dział procentow y g ru p troficznych Calliphoridae i Rhinophoridae w b a d a n y c h środow iskach Krainy Świętokrzyskiej. Grupa troficzna Środowisko Festuco-Brometea Peucedano-Coryletum Corynephoretalia Arrhenatheretum medioeunopaeum Nardo-Juncetum squarrosi Caricetum paradoxae et Caricetum rostratae Rhynchosporetum albae Circaco-A Inetum Tilio-Carpinetum Potentillo albae-quercetum Pino-Quercetum Vaccinia uliginosi-pinetum Abietetum polonicum Dentario glandulosae-fagetum Okno w wiejskim domu Okno w Muzeum na Św. Krzyżu Gołoborze Kamieniołom 2 O S Lumbricidae ,3 47,1 43,3 10,0 29,6 58,3 33,3 36,1 36,7 34,9 36,4 26,7 33,3 33,3 83,3 50,0 Mollusca 7,1 6,1 5,9 3, ,3 4, ,1 Isopoda 3, ,7 8, , ,1 33,3 60,0 Lepidoptera 3, ,3 10,0 3,7 8,3 4,8 2,8 3,3 2,3 4,5 3,0 c «Bufo bufo (L.), ctf CU Rana L. 4,8 2,8 3,3 2,3 Aues 3,6 6, ,3 10,0 7,4 9,5 5,5 3,3 9,3 4,5 13,3 6,1 Polifagi 3,6 3,0 3,3 3, Fakultatywne 3,6 3,0 3,3 2,3 Saprofagi 35,7 30,3 35,3 30,0 70,0 33,3 33,3 28,6 30,6 33,3 30,2 40,9 53,3 36,4 22,2 16,7 25,0 40,0 Nieznana 3,6 12,1 13,3 7,4 19,1 8,3 10,0 7,0 6,7 9,1 25,0 W yróżnienie charakterystycznych dla badanych środow isk gatunków Calliphoridae i Rhinophoridae je s t niezm iernie trudne, ze względu n a dużą lotność owadów dorosłych i częste zm iany m iejsca pobytu. S kłada się n a to odm ienny sposób odżyw iania się larw i owadów dorosłych. Rzadko jed n o zbiorowisko roślinne może sp ro stać wymogom troficznym gatu n k u. D odatkow ą trudność

18 252 A. Draber-M ońko stw arzają często niewielkie rozm iary płatów wytypowanych zbiorowisk, gdyż zachodzi obawa, że część m uchów ek zalatuje z okolicznych terenów. G atunki pasożytujące w określonych żywicielach są jed n ak poprzez swych gospodarzy związane z pewnymi ekosystem am i. Parazytoidy dżdżownic stw ierdzono we wszystkich badanych środow iskach, ale najliczniej obserw owane były n a m uraw ach psam m ofilnych, kseroterm icznych, łące rajgrasowej i torfowisku oraz w grądzie, lęgu, dąbrowie, borach i n a gołoborzu (tab. X). Parazytoidy ślim aków najliczniej spotykano n a łąk ach turzycow ych, n a to m iast parazytoidy Isopoda w borze m ieszanym (tab. X). Pasożyty ptaków stw ierdzono w większości badanych środow isk z w yjątkiem torfowiska, a najliczniej obserw owano je w borze m ieszanym. Calliphoridae rozprzestrzenione są n a całej kuli ziemskiej. W ystępowanie Rhinophoridae stw ierdzonych w Krainie Świętokrzyskiej, poza dwoma g a tu n k a mi, ograniczone je s t n a ogół do Europy (D r a b e r -M o ń k o 1989). T rudno je s t jed n a k wykazać związek om aw ianych m uchów ek z określonym środow iskiem, gdyż znaczna liczba gatunków penetruje środow iska bardzo różnorodne. Liczną grupę stanow ią gatunki synantropijne. Om awiane m uchów ki m ożna podzielić na trzy grupy. 1. G atunki politopowe - rozpow szechnione w większości środow isk n a tu ra l nych i antropogenicznych. Należą tu: CalLiphora loewi, C. vicina, C. uomitoria, C. uralensis, Cynom yia mortuorum, Lucilia ampullacea, L. caesar, L. illustris, L. silvarum, M elinda viridicyanea, Pollenia am entaria, P. rudis, P. uagabunda, P. varia, ProtocalLiphora azurea, M elanomyia nana, Morinia melanoptera, Rhinom orinia sarcophagina i S tevenia atram entaria. 2. G atunki leśne, w śród nich plujki i Rhinophoridae rozpow szechnione w większości lub we w szystkich biocenozach leśnych: Lucilia bufoniuora, Onesia austriaca, Phormia regina, Pollenia viatica, Protocalliphora chrysorrhaea, P. peusu C haetosteuenia m aculala i Oplisa tergestina. 3. G atunki terenów otw artych, w ystępujące w większości traw iastych biocenoz: Angioneura acerba, A. Jimbriata, Lucilia pilosiuenlris, Pollenia bulgarica i Rhinophora hepidcu K a r c z e w s k i (1985b) wym ienia z Okręgu Jędrzejowsko-W łoszczowskiego jako gatu n k i leśne: M elanophora nana (obecnie M elanomyia nana), Anthracom yia melanoptera (obecnie Morinia melanoptera). Na pozostałych terenach Krainy Świętokrzyskiej gatunki te występowały licznie w różnych środow iskach otw artych (łąkach i m uraw ach) (tab. V). W Krainie Świętokrzyskiej najw iększą liczbę gatunków Calliphoridae i Rhinophoridae (43) oraz najw iększą ich liczebność zaobserwow ano w środkowopolskim borze m ieszanym. D użą liczbę gatunków zanotow ano również w buczynie, grądzie i zaroślach kseroterm icznych (po 33), dąbrowie i łące rajgrasowej (po 30). W badanym terenie Calliphoridae i Rhinophoridae dużą liczebność osiągnęły również n a łące turzycowej, łące rajgrasowej, w dąbrowie i borze jodłowym (tab. V). W Pieninach najw iększą liczbę gatunków om aw ianych m uchów ek stw ierdzono n a łące pienińskiej (32), m łace (30), łące ziołoroślowej (29) i w olszynie (27),

19 Calliphoridae i Rhinophoridae 253 a więc Calliphoridae i Rhinophoridae w Pieninach były również liczne w różnoro dnych środow iskach. Na podstaw ie porów nania składu gatunkow ego plujek i Rhinophoridae w pięciu regionach Polski (tab. XI) m ożna stwierdzić, że fau n a tych m uchów ek Krainy Świętokrzyskiej je s t równie liczna ja k w Pieninach oraz bogatsza niż w pozostałych, opracow anych terenach naszego kraju. T abela XI. Liczba gatunków Calliphoridae i Rhinophoridae stw ierdzonych w pięciu regionach geograficznych Polski. Liczba gatunków procent Liczba gatunków w opracowanym regionie Procent fauny Calliphoridae i Rhinophoridae Polski Region Calliphoridae Rhinophorirlae Calliphoridae Rhinophoridae Kraina Świętokrzyska ,8 68,7 Niecka Nidziańska ,6 31,2 Nizina Mazowiecka ,4 50,0 Pieniny ,8 75,0 Bieszczady ,6 25,0 W siedm iu środow iskach w Krainie Świętokrzyskiej oraz odpowiadających im środow iskach w Bieszczadach, Pieninach, Dolinie Nidy i n a Nizinie Mazowieckiej m ożna porów nać skład gatunkow y oraz liczebność Calliphoridae i Rhinophoridae (tab. XII-XVIII). W buczynie karpackiej w K rainie Św iętokrzyskiej oraz w B ieszczadach stw ierdzono praw ie jednakow ą liczbę gatunków om aw ianych m uchów ek, natom iast w Pieninach w tym środow isku była ona znacznie niższa. W skaźnik podobieństw a sk ła d u gatunkow ego Calliphoridae i R hinophoridae w porów nyw anych b u czy nach je s t zróżnicow any (tab. XII). T abela XII. G atunki w spólne (c) oraz w skaźnik podobieństw a składu gatunkow ego (S) zgrupow ań Calliphoridae i Rhinophoridae w buczynie karpackiej (obliczony według wzoru Ja c c a rd a i Sorensena). N - liczba gatunków. Region Środowisko Dentario glandulosae-fagetum N = 33 Kraina Świętokrzyska Fagetum carpaticum ty picu m N = 34 Bieszczady c = 23 S = 68,7% Fagetum carpaticum typicum N= 22 Pieniny c = 16 S = 58,2%

20 254 A. D raber-mońko W badanym terenie w buczynie Lacilia caesar (30%) był eudom inantem, a subdom inantam i: L. ampullacea (24%) i P. rudis (11%), liczne były również: C. subalpina (8.9%), C. vicina i Rhinomorinia sarcophagina (po 5,6%) oraz Bellardia vulgaris i B. stricta (po 3,3%). W buczynie karpackiej w Bieszczadach Ccdliphora uomitoria (15,6%) był eudom inantem, a subdom inantam i: Cynomgia mortuorum (12,0%), Trypocalliphora braueri (10,2%), Pollenia rudis i Lucilia caesar (po 7,9%), M elinda viridicyanea (7,7%), C. uralensis (7%), liczne były również C. vicina (4,6%), Pollenia vera (3,8%) i P. am entaria (2,9%). W obu porównywanych buczynach stw ierdzono zam ianę eudom inanta n a subdom inanta, jednego wspólnego su b d o m in an ta oraz zróżnicow ana liczebność pozostałych dom inantów, a tylko udział procentowy C. vicinaw obu środow iskach był zbliżony. W obu porównywanych buczynach stw ierdzono 23 gatunki wspólne: Bellardia pandia, Calliphora loewi, C. subalpina, C. uralensis, C. vicina, C. vomitoria, Cynom yia mortuorum, C haetostevenia maculata, Lucilia ampullacea, L. caesar, L. illustris, L. silvarum, M elinda viridicyanea, M. gentilis, Pollenia amentaria, P. labialis, P. rudis, P. vagabunda, P. varia, P. vera, Protophormia terraenovae, Trypocalliphora braueri i Rhinomorinia sarcophagina. W buczynie karpackiej w Pieninach M elinda viridicyanea (35,5%) był e u d o m inantem, a subdom inantam i Lucilia caesar (24,9%) i Pollenia rudis (20,8%). Liczne były również: Calliphora vomitoria (5,4%), Rhinomorinia sarcophagina (4,8%) i L. silvarum (2,6%). W obu porównywanych buczynach stw ierdzono zam ianę eudom inanta n a subdom inanta, jednego wspólnego su b d o m in an ta oraz zróżnicow aną liczebność pozostałych dom inantów, a tylko udział procentowy R. sarcophagina w obu środow iskach był zbliżony. W obu porównywanych buczynach stw ierdzono 16 gatunków wspólnych: Bellardia pandia, Calliphora loewi, C. subalpina, C. vicina, C. vomitoria, C. uralensis, Cynom yia mortuorum, Lucilia ampullacea, L. caesar, L. silvarum, Melinda gentilis, M. viridicyanea, Pollenia rudis, Protocalliphora azurea, Protophormia terraenovae i Rhinomorinia sarcophagina. Dla porównywanych faun om aw ianych m uchów ek zebranych w buczynach w trzech regionach Polski stw ierdzono 15 w spólnych gatunków : Bellardia p a n dia, Calliphora loew i C. subalpina, C. vicina. C. vomitoria, C. uralensis, Cynom yia mortuorum, Lucilia ampullacea, L. caesar, L. silvarum, M elinda gentilis, M. viridicyanea, P. rudis, Protophormia terraenovae i Rhinomorinia sarcophagina, w tym wspólnego subdom inanta - Pollenia rudis, ja k również zam ianę eudom i n a n ta L. caesar w buczynie w Krainie Świętokrzyskiej n a su b d o m in an ta w dwu pozostałych regionach kraju. W buczynach w Pieninach i w Bieszczadach stw ierdzono dwa wspólne subdom inanty: L. caesar i P. rudis oraz 17 gatunków w spólnych. W jedlinie w Krainie Świętokrzyskiej oraz w Pieninach skład gatunkow y Calliphoridae i Rhinophoridaejest zbliżony, o czym świadczy w artość w skaźnika podobieństw a (tab. XIII). W jedlinie w obu regionach kraju stw ierdzono prawie jednakow ą liczbę gatunków om aw ianych m uchów ek. W badanym terenie Lucilia ampullacea (51%) był w jedlinie eudom inantem, subdom inantam i: L. ca esa r(14,8%), Pollenia rudis (11,6%) i Calliphora subalpina

21 Calliphoridae i Rhinophoridae 255 (8,4%), liczne były również: C. loewi (5,2%) oraz Bellardia vulgaris, C. uralensis i C ynom yia mortuorum (po 1,9%). Tabela XIII. G atunki w spólne (c) oraz w skaźnik podobieństw a składu gatunkow ego (S) zgrupow ań Calliphoridae i Rhinophoridae w jedlinie (obliczony w edług wzoru Jaccard a i Sonensena). N - liczba gatunków. Region Środowisko Abietetum polonicom N = 15 Kraina Świętokrzyska Carici-Fcigetum abietetosum c = 9 Pieniny N= 16 S = 58.1% W jedlinie ciepłolubnej w Pieninach Calliphora vomitoria (46,7%) był eudom i- n an tem.a subdom inantam i: Lucilia caesari M elinda viridicyanea (po 13,7%) oraz Pollenia rudis (7,3%). Liczne były również: C. subalpina (5,6%), Rhinomorinia sarcophagina (4,5%) oraz C. uralensis (4%). W om aw ianych jedlinach stwierdzono trzy wspólne subdom inanty plujek: C. subalpina, L. caesar i P. rudis. W porównywanych jedlinach stw ierdzono 9 wspólnych gatunków. Oprócz trzech wym ienionych, były to: C. loewi, C. vomitoria, C. uralensis, Onesia austriaca, Protocalliphora azurea i Protophormia terraenovae. Zaznaczyć należy, że w obu jedlinach nie złowiono C. vicina i L. silvarum - p lujek częstych w w iększości środow isk w obu regionach. W olszynie w K rainie Świętokrzyskiej oraz n a Nizinie M azowieckiej stw ierdzono zbliżoną liczbę gatunków Calliphoridae i Rhinophoridae, natom iast w Pieninach w olszynie karpackiej była ona znacznie wyższa. W skaźnik podobieństw a składu gatunkow ego om aw ianych m uchów ek w porównywanych środow iskach je s t zróżnicowany (tab. XIV). Tabela XIV. G atunki w spólne (c) oraz w skaźnik podobieństw a składu gatunkow ego (S) zgrupow ań Calliphoridae i Rhinophoridae w olszynie (obliczony w edług wzoru Ja c c a rd a i Sorensena). N - liczba gatunków. Region Środowisko Circaeo-A Inetum N = 21 Kraina Świętokrzyska Pieniny Alnetum incanae c = 14 N= 27 S = 58,3% Circaeo-A Inetum c = 14 Nizina Mazowiecka N= 19 S = 70.0%

22 256 A. Drabcr-M ońko W olszynie w Krainie Świętokrzyskiej Rhinomorinia sarcophagina (50%) był eudom inantem, a subdom inantam i: Polienia rudis (35,7%), Bellardia vulgaris oraz Onesia austriaca (po 7,1%), liczne były również: C. vomitories L. caesar i L. silvarum. W olszynie n a Nizinie Mazowieckiej Polienia rudis (62,8%) był eudom inantem, a subdom inantam i: P. m ayeri (13,2%), Melinda viridicyanea (8,1%), P. varia (3,1%) i P. vagabunda (2,6%), liczne były również: B. pandia, B. viarum i P. am entaria (po 1,8%). W obu porównywanych środow iskach stw ierdzono zam ianę eudom inanta n a subdom inanta oraz 12 gatunków wspólnych: Bellardia pandia, Calliphora vicina, C. uomitoria, Lucilia am pullacea L. bufonivora, L. caesar, L. illustris, Onesia austriaca, Protocalliphora azurea, Polienia rudis, P. varia i P am entaria. W olszynie karpackiej w Pieninach L. silvarum (70,8%) był eudom inantem, a subdom inantam i L. caesar (14,7%) oraz Polienia rudis (5,2%). Liczne były również: L. illustris (2,0%), Cynomyia mortuorum (1,7%), Bellardia pandia (1,2%) oraz M elinda viridicyanea i C. vomitoria (po 1,1%), a liczebność Rhinomorinia sarcophagina była niew ielka (0,4%). W olszynie karpackiej w Pieninach i w olszynie w Krainie Świętokrzyskiej stw ierdzono 12 gatunków wspólnych: Bellardia pandia, C. vicina, C. vomitoria, Lucilia bufonivora, L. caesar, L. illustris, L. silvarum Onesia austriaca, Polienia atram entaria, P. rudis, Protocalliphora azurea i Rhinomorinia sarcophagina. Dla porównywanych faun Calliphoridae i Rhinophoridae zebranych w olszynach w trzech regionach Polski stwierdzono 7 wspólnych gatunków plujek i Rhinophoridae: P. rudis, L. caesar, L. illustris, L. bufonivora, C. vicina, C. vomitoria i Rhinomorinia sarcophagina, w tym dwa gatunki z grupy dom inanto w: P. rudis i L. caesar. W środkow opolskim borze m ieszanym w Krainie Świętokrzyskiej i n a Nizinie Mazowieckiej skład gatunkow y Calliphoridae i Rhinophoridae je s t niezbyt podobny, o czym świadczy stosunkow o niska wartość w skaźnika podobieństw a (tab. XV). Tabela XV. G atunki w spólne (c) oraz w skaźnik podobieństw a składu gatunkow ego (S) zgrupow ań Calliphoridae i Rhinophoridae w środkowopolskim borze m ieszanym (obliczony w edług wzoru Ja ccard a i Sarensena). N - liczba gatunków. Region Środowisko Pino- Q uercetum N = 43 Kraina Świętokrzyska Pirto-Quercetum c = 14 Nizina Mazowiecka N= 18 S = 45,9% W borze m ieszanym Krainy Świętokrzyskiej Polienia rudis (34,3%) był eudom inantem, a Lucilia caesar (29,3%) subdom inantem. Liczne były również:

23 Calliphoridae i Rhinophoridae 257 C. vicina (5,7%), C. uomttoria (5,2%), Lucilia am pullacea (4,8%), Pollenia vagabunda (3,3%), P. labicdis (2,9%) oraz C, loewi (2,1%). W borze m ieszanym Niziny Mazowieckiej Pollenia rudis (79,9%) był eudom i- n antem, a Bellardia pandia (8,3%) subdom inantem. Liczne były również: Angioneura acerba (4,6%), P. varia (2,9%). P. labialis (2,3%) oraz P am entaria (1,5%). W obu om aw ianych borach m ieszanych Pollenia rudis był eudom inantem, a P. labialis m iał zbliżoną liczebność. W porównywanych faunach obu środow isk stw ierdzono poza tym 12 gatunków wspólnych: Bellardia pandicc B. viarum, Calliphora vicina, C. vomitoria, Chaetostevenia maculata, Cynom yia m ortuorum Lucilia caesar, Trichogena rubricosa, Melinda viridicyanea, Pollenia amentaria, P. varia i P. vagabunda. W grądzie w Krainie Świętokrzyskiej i n a Nizinie Mazowieckiej stw ierdzono zbliżoną liczbę gatunków Calliphoridae i Rhinophoridae, natom iast w Dolinie Nidy była ona znacznie niższa (tab. XVI). W skaźnik podobieństw a składu g a tu n kowego om aw ianych m uchów ek w porównywanych środow iskach jest dość w ysoki (tab. XVI). T abela XVI. G atunki w spólne (c) oraz w skaźnik podobieństw a składu gatunkow ego (S) zgrupow ań Calliphoridae i Rhinophoridae w grądzie w schodniopolskim (obliczony w edług wzoru Ja c c a rd a i Sorensena). N - liczba gatunków. Region Środowisko Tilio-Carpinetum N = 36 Kraina Świętokrzyska Tilio-Carpinetum c = 24 Niecka Nidziańska S = 76.2% N= 27 Tilio-Carpinetum c = 25 Nizina Mazowiecka N= 32 S = 73.5% W grądzie w Krainie Świętokrzyskiej Pollenia rudis (25,4%) był eudom inan tem, a subdom inantam i: Bellardia stricta (16,9%), Rhinomorinia sarcophagina (13,6%) i Lucilia caesar (10,2%), liczne były również: L. silvarum i M elinda viridicyanea (po 5,1%) oraz Morinia melanoptera, Calliphora loewi i L. regalis (po 3,4 %). W grądzie n a Nizinie Mazowieckiej Pollenia rudis (60,7%) był eudom inantem, a subdom inantam i: P. varia (9,2%), Melinda viridicyanea (8,3%), P. vagabunda (7,6%) oraz P. labialis (4,6%), liczne były również: Calliphora vicina, Lucilia caesar i L. illustris. W obu porównywanych środow iskach stw ierdzono wspólnego eudom inanta oraz 24 gatunki wspólne: Bellardia pandia, B. viarum B. stricta, Calliphora vicina, C. vomitoria, C. uralensis, C ynom yia mortuorum, Lucilia am

24 258 A. Draber-M ońko pullacea, L. bufonivorcu L. illustris, L. regalis, L. sericata, L. silvarum, M elinda viridicyanea, Onesia austriaca, Pollenia amentaria, P. labialis, P. m ayeri, P. pectinata, P. varia, P. vera, Protocalliphora terraenovae, Morinia melanoptera i Rhinom orinia sarcophagina. W grądzie w Dolinie Nidy K a r c z e w s k i (1990b) z rezerw atu Grabowiec jak o g atunki pospolite wymienia: Lucilia silvarum, L. caesar, Pollenia rudis i Rhinomorinia sarcophagina, a jako czeste: Calliphora vomitoria, C. vicina, C. loewi, C. uralensis, Melinda cognata (obecnie M. viridicyanea), M. gentilis, BeUardia agilis (obecnie B. vulgaris), L. bufonivora i L. sericata. W obu porów nyw anych środow iskach stw ierdzono 24 g atunki Calliphoridae i Rhinophoridae w spólne dla grądów w Krainie Świętokrzyskiej i Dolinie Nidy: Calliphora loewi, C. uralensis, C. vicina, C. vomitoria, C ynom yia mortuorum, Melinda viridicyanea, M. gentilis, BeUardiapandia, B. vulgaris, B. viarum, Lucilia caesar, L. silvarum, L. bufonivora, L. illustris, L. sericata, L. ampullacea, Pollenia amentaria, P. rudis, P. labialis, P. varia, P. vera, Protophormia terraenovae, Protocalliphora azurea i Rhinomorinia sarcophagina. Dla porównywanych faun plujek i Rhinophoridae zebranych w grądach trzech regionów Polski stw ierdzono 20 wspólnych gatunków om aw ianych m uchów ek: P. amentaria, P. labialis, P. varia, P. vera, Protophormia terraenovae, Rhinomorinia sarcophagina, Calliphora uralensis, C. vicina, C. vomitoria, C ynom yia mortuorum, Melinda viridicyanea, BeUardia pandia, B. viarum, Lucilia silvarum, L. caesar, L. bufonivora, L. illustris, L. sericata i L. ampuuacea, a w tym wspólnego eudom in a n ta - P. rudis i su b d o m in an ta - M. viridicyanea. W z a ro ślac h k seroterm icznych (Peucedano-Coryletum) w K rainie Św iętokrzyskiej stwierdzono znacznie wiecej gatunków Calliphoridae i Rhinophoridae niż w Prune tum fruticosae w Dolinie Nidy. W artość w skaźnika podobieństw a składu gatunkow ego om aw ianych m uchów ek tych środow isk je s t dość w ysoka (tab. XVII). T abela XVII. G atunki w spólne (c) oraz w skaźnik podobieństw a składu gatunkow ego (S) zgrupow ań Calliphoridae i Rhinophoridae w zaroślach kseroterm icznych (obliczony w edług wzoru Ja c c a rd a i Sorensena). N - liczba gatunków. Region Środowisko Peucedano-Coryletum N = 33 Kraina Świętokrzyska Prunetum fruticosae c = 20 Niecka Nidziańska N = 23 S = 71,4 W badanym terenie w zaroślach kseroterm icznych LucUia richardsi (21,4%) był eudom inantem, a subdom inantam i: Lucilia sericata (17,9%), L. caesar (14,3%), Pollenia rudis (11,9%) i L. silvarum (8,3%). Liczne były również: L. am pullacea (4,8%), L. pilosiventris (5,9%) oraz BeUardia stricta (4,8%).

25 Calliphoridae i Rhinophoridae 259 W zaroślach kseroterm icznych w Dolinie Nidy Pollenia rudis był eudom inantem (K a r c z e w s k i 1990b), częste były poza tym: C. vomitoria, C. vicina, C ynom yia mortuorum, Bellardia vulgaris, B. viarum, L. silvarum i L. caesar. W obu porów nyw anych zaroślach kseroterm icznych stw ierdzono 17 gatunków wspólnych: C. uralensis, C. vicina, C. vomitoria, Cynom yia mortuorum, Melinda viridicyanea, M. gentilis, Bellardia pandia, B. vulgaris, B. viarum, L. illustris, L. sericata, Pollenia amentaria, P. labialis, P. varia, P. vera, Protophormia terraenovae i Stevenia atram entaria oraz trzy gatunki wspólne z grupy dom inantów : P. rudis, L. caesar i L. silvarum. Na m uraw ach kseroterm icznych w Krainie Świętokrzyskiej oraz w Inuletum ensifoliae w Dolinie Nidy stw ierdzono prawie jednakow ą liczbę gatunków Calliphoridae i Rhinophoridae, natom iast w Pieninach w Origano-Brachypodietum laserpitietosum była ona znacznie niższa. W skaźnik podobieństw a składu g a tu n kowego Calliphoridae i Rhinophoridae w porównywanych m uraw ach je s t zróżnicowany i dość wysoki (tab. XVIII). T abela XVIII. G atunki w spólne (c) oraz w skaźnik podobieństw a składu gatunkow ego (S) zgrupow ań Calliphoridae i Rhinophoridae m uraw kseroterm icznych (obliczony w edług w zoru J a c c a rd a i Sorensena). N - liczba gatunków. Region Środowisko Inuletum ensifoliae, Thalictro-saluietum pratensis i zbiorowisko z Brachypodium pinnatum N = 28 Kraina Świętokrzyska Inuletum ensifoliae et Thalictro-saluietum pratensis c = 25 Niecka Nidziańska N = 31 S = 84,7% Origano- Brachy porlietum- -laserpitietosum c = 15 Pieniny N= 19 S = 63,8% W badanym terenie n a m uraw ach kseroterm icznych Pollenia rudis (15,5%) był eudom inantem, a subdom inantam i: Bellardia stricta (13,3%), C. uralensis (9,5%), Lucilia caesar i Pollenia labialis (po 8,3%), C. vicina (5,9%) oraz Bellardia vulgaris, B. pandia, Pollenia vera i Stevenia atram entaria (po 4,8%), liczne były również: B. viarum, Cynom yia mortuorum (po 3,6%) oraz L. richardsi, L. silvarum i M elinda gentilis (po 2,4%). Na m uraw ach kseroterm icznych w Pieninach C. uralensis (27,4%) był eudom inantem, a subdom inantam i: C. vomitoria (19,3%), Onesia austriaca (14,8%),

26 260 A. D raber-mońko PolLenia rudis (11,9%), C. vicina (6,4%), L. caesar (4,8%), Cynom yia mortuorum (3,9%) oraz M elinda viridicyanea i Rhinomorinia sarcophagina (po 3,5%). W obu porów nyw anych m uraw ach kseroterm icznych stw ierdzono zam ianę eu d o m in an ta n a su b d o m in an ta oraz zróżnicow aną liczebność pozostałych dom inantów, a tylko udział procentowy Cynom yia mortuorum w obu porów nyw a nych środow iskach był zbliżony. Dla m uraw kseroterm icznych stw ierdzono 15 w spólnych gatunków om aw ianych m uchówek: CalLiphora uralensis, C. vicina, C. vomitoria, C ynom yia mortuorum, Lucilia caesar, L. ULustris, L. richardsi, L. sericata, L. silvarum, Bellardia pandia, Melinda gentilis, M. viridicyanea, Pollenia rudis, Protocalliphora a zurea i Protophormia terraenovae. Na m uraw ach kseroterm icznych w Dolinie Nidy jako gatunki pospolite K a r c z e w s k i (1990c) wymienia: CalLiphora vicina, C. vomitoria, Lucilia caesar i PolLenia rudis, a za częste uważa: C. uralensis, Cynom yia mortuorum, M elinda viridicyanea, M. gentilis, Bellardia pandia, B. stricta, B. agilis, Lucilia silvarum, L. illustris, L. sericata, L. richardsi, Pollenia amentaria, P. varia, Protophormia terraenovae, S teven ia atram entaria i C haetostevenia m aculata. W obu porów nyw anych m uraw ach kseroterm icznych stw ierdzono 25 g a tu n ków w spólnych w tym 8 z grupy dom inantów: P. rudis, B. stricta, C. uralensis, L. caesar, P. labialis, C. vicina, B. vulgaris i B. pandia oraz C. vomitoria, C. loewi, C ynom yia mortuorum, M. viridicyanea, M. gentilis, B. viarum, L. silvarum, L. illustris, L. sericata, L. regalis, L. richardsi, P. atramentaria, P. labialis, P. varia, Protophorm ia terraenovae, Protocalliphora azurea i Steven ia atram entaria. Dla porów nyw anych faun Calliphoridae i Rhinophoridae zebranych n a m u ra w ach kseroterm icznych w trzech regionach Polski stwierdzono 14 w spólnych gatunków om aw ianych m uchów ek: Calliphora vicina, C. uralensis, C. vomitoria, C ynom yia mortuorum, Lucilia caesar, L. illustris, L. richardsi, L. sericata, L. silvarum, Protocalliphora azurea, Protophormia terraenovae, Pollenia rudis, Melinda gentilis i M. viridicyanea. W większości om aw ianych zbiorowisk w pięciu regionach Polski dom inowały plujki z rodzaju Pollenia, których larwy są parazytoidam i dżdżownic. Oprócz gatunków synantropijnych liczne były plujki z rodzajów Bellardia i Onesia, których larwy również pasożytują w dżdżownicach oraz z rodzaju Melinda, których preim aginalne stadia rozwijają się w ślim akach. Z rodziny Rhinophoridae liczne były w niektórych środow iskach C haetostevenia maculata i Stevenia atram entaria pasożytujące w lądowych równonogach, natom iast w większości środow isk częsty był Rhinomorinia sarcophagina - pasożyt m otyla M alacosoma neustria (L.). CHARAKTERYSTYKA CAIJJPIIORIDAE I RHINOPHORIDAE WYBRANYCH ŚRODOWISK KRAINY ŚWIĘTOKRZYSKIEJ B ó r m ie s z a n y ś ro d k o w o p o ls k i (Pino-Quercetum) je s t najbogatszym środow iskiem Krainy Świętokrzyskiej, znaleziono tu bowiem 43 gatunki Calliphoridae i Rhinophoridae, z k tó ry ch tylko w tym śro d o w isk u w ystępow ały: Protocalliphora chrysorrhoea i Pollenia viatica - są to gatunki w Polsce rzadkie, w ystępujące n a izolowanych stanow iskach. Tylko tu i w buczynie stw ierdzono

27 Calliphoridae i Rhinophoridae 261 Chaetosteuenia maculata, a tu i n a łące rajgrasow ej - Lucilia magnicornis oraz tu i w łęgu Oplisa tergestina. N atom iast tu, w grądzie, dąbrowie i w łęgu znaleziono Lucilia bufoniuora, a tu i w łęgu oraz w grądzie - ProtocalLiphora p e u s t Phormia regina został stw ierdzony tu, w buczynie, jedlinie i borze bagiennym, a Onesia austriaca tu i w jedlinie oraz w łęgu i w grądzie. N atom iast tu, w dąbrow ie oraz n a m uraw ach i zaroślach kseroterm icznych złowiono Lucilia richardst F a u n a om aw ianych m uchów ek boru m ieszanego wykazuje największe podobieństw o (tab. XIX) do fauny grądu (S > 85) i zarośli kseroterm icznych (S > 78) oraz dąbrow y i m uraw kseroterm icznych (S > 76). Nieco m niejsze je s t ono w sto su n k u do fauny boru bagiennego (S > 67), łąki rajgrasowej (S > 65), łęgu (S > 62), łąk turzycowych (S > 57) i m uraw psam m ofilnych (S > 53). W sto su n k u do fauny pozostałych zbadanych środow isk podobieństw o je s t jeszcze m niejsze. S tru k tu ra dom inacji fauny boru m nieszanego przedstaw ia się następująco: Pollenia rudis (34,3%) - eudom inant, Lucilia caesar (29,%) - subdom inant. Liczne były również: Calliphora vicina (5,7%), C. uomitoria (5,2%), C. uralensis (4,3%), Lucilia am pullacea (4,8%), Pollenia labialis (2,9%) oraz C. loewi (2,1%). W śród elem entów chorologicznych zw raca uwagę bardzo wysoki odsetek (58%) gatunków szeroko rozm ieszczonych oraz europejskich (23,3%). Inne elem enty o węższych zasięgach reprezentow ane są przez pojedyńcze gatunki (tab. IV). W borze m ieszanym stwierdzono stosunkow o wysoki udział procentow y parazytoidów bezkręgowców (48,8%), saprofagów (30%) oraz pasożytów ptaków (9,3%) (tab. X). K a r c z e w s k i (1983a) dla rez. im. J. K o s t y r k i podaje n astęp u jącą klasyfikację znalezionych tam plujek i Rhinophoridae: Pollenia ru d is- g atu n ek pospolity oraz liczne: Calliphora uomitoria, M elinda agilis (obecnie Bellardia vulgaris), M elinda pusilla (obecnie Bellardia uiarum), Lucilia illustris, L. caesar i Rhinomorinia sarcophagina. W opracow aniu obecnym oraz pracy K a r c z e w s k ie g o (1983a) stw ierdzono jed en w spólny, pospolity gatu n ek - Pollenia rudis oraz dwa liczne g atu n k i plujek: Calliphora uomitoria i Lucilia caesar. G rą d w s c h o d n io p o ls k i (T ilio-c a/pi/ieluno jestjednym zbogatszych środowisk Krainy Świętokrzyskiej, znaleziono tu 36 gatunków (tab. V). W środow isku tym nie stw ierdzono gatunków wyłącznych, natom iast dwa g atunki w ystępujących tu plujek m ają jedno z dwóch lub trzech znanych w naszym kraju stanow isk. Tylko tu i n a łące turzycowej znaleziono Pollenia m ayert N atom iast tu i w dąbrow ie św ietlistej oraz n a łące rajgrasow ej złowiono Pollenia pectinata. Stw ierdzono najw iększe podobieństwo fauny g rądu do fauny boru m ieszanego (S > 85), buczyny (S > 81), dąbrowy i zarośli kseroterm icznych (S > 78). łąki rajgrasow ej (S > 72) i m uraw kseroterm icznych (S > 71). Nieco m niejsze je st ono w sto su n k u do fauny łęgu (S > 66), boru bagiennego (S > 65), łąk turzycowych (S > 63) i m u raw psam m ofilnych (S > 56), a najm niejsze do fauny plujek i Rhinophoridae jedliny (S > 47), łąk bliźniczkowych (S > 43) i torfow iska (S > 41). S tru k tu ra dom inacji fauny om aw ianych m uchów ek przedstaw ia się n a stę p u jąco: eu d o m in an t - Pollenia rudis (25,4%), subdom inanty: Bellardia stricta

28 262 A. D raber-mońko (16,9%), Rhinomorinia sarcophagina (13,6%), Lucilia caesar (10,2%), M elinda viridicyanea i L. silvam m (po 5,1%) oraz Morinia melanoptera, C. loewi i L. regalis ( po 3,4%). Tabela XLX. G atunki w spólne (c) oraz w skaźnik podobieństw a składu gatunkow ego (S) Ccdliphoridae i Rhinophoridae w ybranych środowisk Krainy Świętokrzyskiej (obliczony według wzoru Ja c c a rd a i Sorensena). Gatunki wspólne (c) Środowiska Wskaźnik podobieństwa (S) Festuco-Brometea Peucedano-Coryletum Corynephoretalia Arrhenatheretum tnedioeuropewum Nardo-Juncetum squarrosi Caricetum paradoxae et Caricetum rostroicie Rhynchosporetum albae Circaeo-Alnetum Tilio-Carpinetum Potentillo albae-quencetum Pino-Quercetum Vaccinio uliginosi-pinetum Abietetum polonicum Dentario glandulosae-fagetum Fes tuco-brometea Peucedano-Coryletum 85, Corynephoretalia 62,2 60, Arrhenatheretum med ioeuropaeum Nardo-Juncetwn spuarrosi Caricetum pciradoxae et Caricetum ros troicie Rhy nchos pore tum cilbae 69,0 76,2 68, ,4 41, , ,1 73,3 63,6 66,7 54, ,0 44,4 55,2 52,4 45,4 51, Circaeo-A Inetum 53,1 59,3 52,6 54,9 45,2 50,0 48, Tilio-Carpinetum 71,9 78,3 56,6 72,7 43,5 63,5 41,7 66, Potentillo aibae-quercetum 78,7 85,7 63,8 80,0 50,0 73,7 52,4 62,7 78, Pino-Quercetum 76,1 78,9 53,3 65,7 37,7 57,1 43,6 62,5 85,5 76, Vaccinia ulipin os i-pinet um Abietetum polonicum Dentario qlandulosae-faqetum 72,0 61,5 61,5 65,4 50,0 61,2 52,9 60,5 65,5 69,2 67, ,5 45,8 50,0 48,9 56,0 52,4 44,4 37,8 47,1 48,9 48,3 54, ,0 81,8 60,0 69,8 46,5 70,0 48,9 55,5 81,2 82,5 40,8 76,4 58,3 Spośród elem entów chorologicznych n a podkreślenie zasługuje stosunkow o wysoki odsetek gatunków ciepłolubnych (8,3%), a procentowy udział form o szerokim rozm ieszczeniu (67%) je st podobny ja k w większości pozostałych, badanych środow isk.

29 Calliphoridae i Rhinophoridae 263 W grądzie stw ierdzono niezbyt wysoki udział procentowy (52,7%) parazytoidów bezkręgow ców oraz saprofagów i pasożytów kręgowców ( tab. X). K a r c z e w s k i (1983a) dla rez. Czarny Las podaje jak o g atunek pospolity tylko Polienia rudis, a jak o liczne: C. vomitoria, L. silvarum, L. caesar i Rhinomorinia sarcophagina. N atom iast w grądzie w rez. Milechowy (Ka r c z e w s k i 1987) wymienia ponadto jako liczne następujące plujki: C. vicina, Beilardia siricta, M elinda cognata (obecnie M. viridicyanea), Melinda gentilis, Polienia vera, P. intermedia (obecnie P labialis) i Protophormia terraenouae. W opracow aniu obecnym oraz p racach K a r c z e w s k ie g o (1983a, b, 1987) stw ierdzono jeden gatunek pospolity - P. rudis oraz pięć częstych plujek: Beilardia stricta, Lucilia caesar, L. silvarum, M elinda viridicyanea oraz Rhinomorinia sarcophagina. B u c z y n a k a r p a c k a (Dentario glandulosae-fagetum) je s t jednym z bogatszych środow isk leśnych Krainy Świętokrzyskiej, znaleziono tu 33 gatunki. W buczynie nie stw ierdzono gatunków wyłącznych, natom iast pięć gatunków w ystępujących tu plujek m ajed n o z trzech, pięciu lub sześciu znanych w naszym kraju stanow isk. F au n a Calliphoridae i Rhinophoridae buczyny podobna je st wyraźnie z jednej strony do fauny dąbrow y (S > 82), grądu (S > 81) i boru bagiennego (S > 76), a z drugiej dość nieoczekiwanie do fauny m uraw kseroterm icznych (S > 82), zarośli kseroterm icznych (S > 81) i łąk turzycowych (S > 70) oraz m uraw psam m ofilnych (S > 60). Podobieństwo dojedliny (S > 58) i lęgu (S > 55) je st mniejsze. W sto su n k u do fauny pozostałych zbadanych środow isk podobieństw o je s t niewielkie. S tru k tu ra dom inacji przedstaw ia się następująco: eudom inant - Lucilia caesar (30%), subdom inanty: L. ampullacea (24%) i Polienia rudis (11%). Liczne były również: Calliphora subalpina (8.9%), C. vicina i Rhinomorinia sarcophagina (po 5,6%) oraz Beilardia vulgaris i B. stricta (po 3,3%). K a r c z e w s k i (1983a) dla buczyny w rez. Św. Krzyż jak o gatunki pospolite wymienia: Calliphora vomitoria, Melinda cognata (obecnie M. viridicyanea), M. pusilla (obecnie Beilardia viarum), Lucilia caesar, Polienia rudis i Rhinomorinia sarcophagina. N atom iast za częste uw aża: Calliphora loewi, C. uralensis, M elinda gentilis, M. biseta (obecnie Beilardia pandia), C ynom yia mortuorum, Lucilia silvarum, L. illustris, Polienia varia i P. vera. W opracow aniu obecnym oraz pracy K a r c z e w s k ie g o (1983a) stw ierdzono dw a gatunki pospolite: Lucilia caesar i Polienia rudis oraz jeden częsty - Rhinom orinia sarcophagina. W śród elem entów chorologicznych przew ażają form y szeroko rozp rzestrzen io ne (70%). W buczynie stw ierdzono stosunkow o wysoki udział procentowy (48,5%) parazytoidów bezkręgowców oraz saprofagów (tab. X). D ąbrow a św ietlista (Potentillo albae-quercetum) je s t jednym z bogatszych środow isk Krainy Św iętokrzyskiej, stwierdzono tu 30 gatunków. W środow isku tym nie stw ierdzono gatunków wyłącznych, ale sześć gatunków w ystępujących tu plujek m a jedno z czterech, pięciu lub sześciu znanych w naszym kraju stanow isk. Skład gatunkow y Calliphoridae i Rhinophoridae dąbrow y je st zbliżony do stw ierdzonego w zaroślach kseroterm icznych (S > 85), buczynie (S > 82), łące rajgrasow ej (S > 80), m u ra w a c h kseroterm icznych i grądzie (S > 78), borze

30 264 A. Draber-M ońko m ieszanym (S > 76), łące turzycowej (S > 73), borze bagiennym (S > 69), łęgu i n a m uraw ach psam m ofilnych (S > 62). W stosunku do pozostałych badanych środow isk podobieństw o je st nieco m niejsze (tab. XIX). S tru k tu ra dom inacji przedstaw ia się następująco: eudom inant: Bellardia stricta (60,5%), subdom inanty: Rhinomorinia sarcophagina (15,3%) i Pollenia rudis (11,5%). Dość liczne były również: Melinda viridicyanea (3,8%), Lucilia caesar (1,9%) oraz Calliphora loewi, Lucilia regalis i L. richardsi (po 1,3%). K a r c z e w s k i (1987) dla dąbrow y w rez. Milechowy jak o pospolite w ym ienia n astępujące plujki: Lucilia caesar, L. silvarum i Pollenia rudis. N atom iast jak o częste podaje: Calliphora uicina, C. vomitoria, C. uralensis,, Bellardia stricta, B. pusilla (obecnie B. viarurn), M elinda cognata (obecnie M. viridicyanea), Cynom yia mortuorum, Pollenia vera, P. varia, P. intermedia (obecnie P. labialis), Anthracom yia melanoptera (obecnie Morinia melanoptera) i Rhinomorinia sarcophagina. W opracow aniu obecnym oraz pracy K a r c z e w s k ie g o (1987) stw ierdzono pięć gatunków pospolitych lub częstych: Lucilia caesar, Pollenia rudis, Bellardia stricta, M elinda viridicyanea i Rhinomorinia sarcophagina. W śród elem entów chorologicznych przew ażają formy szeroko rozprzestrzenione (63,3%). Udział gatunków południow ych je s t wyższy niż w łęgu i buczynie (tab. IV), co wiąże się praw dopodobnie z korzystnym i w arunkam i nasłonecznienia. W dąbrowie stw ierdzono stosunkow o wysoki udział procentow y (46,7%) parazytoidów bezkręgow ców i saprofagów (tab. X). B ó r b a g ie n n y - (Vaccinia uliginosi-pinetum). Złowiono tu 22 gatunki Calliphoridae i Rhinophoridae. W środow isku tym nie stw ierdzono gatunków wyłącznych, natom iast jeden gatu n ek - Bellardia polita, m a jed n o z sześciu znanych w naszym kraju stanow isk. Skład gatunkow y Calliphoridae i Rhinophoridae boru bagiennego je s t zbliżony do stw ierdzonego w buczynie (S > 76), na m uraw ach kseroterm icznych (S > 72), dąbrow ie (S > 69), borze m ieszanym (S > 67), grądzie i łąkach rajgrasow ych (S > 65), łąkach turzycowych, zaroślach kseroterm icznych i m uraw ach p sam mofilnych (S > 61) oraz łęgu (S > 60). W yraźnie m niejsze je s t to podobieństw o w sto su n k u do pozostałych zbadanych środowisk. Nie podano stru k tu ry dom inacji, gdyż w łasny m ateriał je s t zbyt mały. Ka r c z e w s k i (1983a) dla boru bagiennego w rez. Mokry Bór podaje jeden g atunek pospolity - Pollenia rudis, a jak o częste wymienia: Calliphora vomitoria, Melinda cognata (obecnie M. viridicyanea), C ynom yia m ortuorum i Lucilia caesar. W śród elem entów chorologicznych zwraca uwagę stosunkow o wysoki odsetek form szeroko rozprzestrzenionych (68%), brak elem entu geopolitycznego oraz stosunkow o wysoki udział procentow y elem entu zachodniopałearktycznego (tab. IV). W borze bagiennym stw ierdzono stosunkow o wysoki udział procentowy (54,5%) parazytoidów bezkręgowców i saprofagów (tab. X). Łęg o lc h o w y [Circaeo-Alnetum) je st jednym z uboższych środow isk leśnych K rainy Św iętokrzyskiej, stw ierdzono tu 21 g atu n k ó w Calliphoridae i Rhinophoridae (tab. V). W łęgu nie stw ierdzono gatunków wyłącznych, natom iast jeden g a tu n ek - Protocalliphora peusi, m a jedno z trzech znanych w naszym kraju stanow isk. Skład gatunkow y Calliphoridae i Rhinophoridae łęgu je s t zbliżony do

31 Calliphoridae i Rhinophoridae 265 stw ierdzonego w grądzie (S > 66), borze m ieszanym i dąbrowie (S > 62), borze bagiennyn (S > 60), zaroślach kseroterm icznych (S > 59), buczynie (S > 55), łące rajgrasow ej (S > 54), m uraw ach kseroterm icznych (S > 53), m uraw ach psam m o- filnych (S > 52) oraz łąkach turzycowych (S > 50). W yraźnie m niejsze je s t to podobieństw o w sto su n k u do pozostałych zbadanych środowisk. Nie podano stru k tu ry dom inacji, gdyż w łasny m ateriał je s t zbyt mały. K a r c z e w s k i (1983b) dla om awianego środow iska w lasach jędrzejow skich nie wym ienia gatunków pospolitych, a za częste uważa: Caliiphora vomitories Lucilia caesar, L. silvarum i Pollenia rudis. W śród elem entów chorologicznych zw raca uwagę stosunkow o wysoki procent form szeroko rozprzestrzenionych (61%) oraz brak elem entu zachodniopalearktycznego (tab. IV). W łęgu olchowym stw ierdzono wysoki udział procentowy (44,4%) parazytoidów bezkręgow ców oraz pasożytów ptaków i płazów (tab. X). W y ż y n n y jo d ło w y b ó r m ie s z a n y (Abietetum polonicum) je s t najuboższym środow iskiem leśnym K rainy Św iętokrzyskiej, znaleziono tu bowiem 15 g a tu n ków CaUiphoridae i Rhinophoridae, z których dwa gatunki plujek m ają jedno z trzech i pięciu znanych w naszym kraju stanow isk. Tylko tu, w buczynie, n a łące rajgrasow ej i n a gołoborzu stwierdzono Caliiphora subalpina, a tu, w buczynie, borze m ieszanym, łące turzycowej i zaroślach kseroterm icznych znaleziono Trypocalliphora brauert F auna jedliny wykazuje dużą odrębność, ale najbardziej podobna je s t do fauny buczyny (S > 58), łąki bliźniczkowej (S > 56), boru bagiennego (S > 54) oraz łąk turzycowych (S > 52). W yraźnie m niejsze je s t to podobieństw o w sto su n k u do pozostałych zbadanych środowisk. E udom inantem był Lucilia ampullacea (51%), subdom inantam i: L. caesar (14,8%) i Pollenia rudis( 11,6%). Liczne były również: Caliiphora subalpina (8,4%), C. loewi (5,2%) oraz C. uralensis, Bellardia vulgaris i Cynomyia mortuorum (po 1,9%). W śród elem entów chorologicznych zw raca uwagę najwyższy procent form szeroko rozprzestrzenionych (93,3%) oraz b ra k elem entu geopolitycznego (tab. IV). W jedlinie stw ierdzono stosunkow o niski udział procentow y parazytoidów bezkręgowców (tylko dżdżownic) a także znaczny udział procentowy pasożytów ptaków oraz saprofagów (tab. X). Z a r o ś la k s e r o te r m ic z n e - (Peucedano-Coryletum) są je d n y m z najbogatszych środow isk otw artych Krainy Świętokrzyskiej - znaleziono tu bowiem 33 gatunki Calliphoridae i Rhinophoridae, z których Lucilia pilosiventris m a jedno z dwóch stanow isk znanych w Polsce. G atunek ten został stw ierdzony tylko tu i n a łące rajgrasow ej. Tylko tu i w borze m ieszanym, grądzie, w kam ieniołom ie i n a oknie w wiejskim dom u stwierdzono Trichogena rubricosa. N atom iast Rhinophora lepida znaleziono tylko tutaj i n a m uraw ach kseroterm icznych, łąkach rajgrasow ych oraz łąkach turzycowych. F au n a Calliphoridae i Rhinophondae zarośli kseroterm icznych podobna je st wyraźnie z jednej strony do fauny m uraw kseroterm icznych (S > 85), łąk rajgrasow ych (S > 76), łąk turzycowych (S > 73) i m uraw psam m ofilnych (S > 60), a z drugiej do środow isk leśnych: dąbrow y (S > 85), buczyny (S > 81), grądu i boru m ieszanego (S > 78). W yraźnie m niejsze

32 266 A. Draber-M ońko je s t to podobieństw o w sto su n k u do fauny pozostałych zbadanych środow isk (tab. X). S tru k tu ra dom inacji przedstaw ia się następująco: Lucilia richardsi (21,4%) - eudom inant, subdom inanty: Lucilia sericata (17,9%), L. caesar[ 14,3%), Pollenia rudis (11,9%), L. siluarum (8,3%), L. pilosiverilris (5,9%), BelLardia stricta i L. am pullacea (po 4,8%). K a r c z e w s k i (1987) dla zarośli kseroterm icznych w rez. Milechowy jako gatu n k i pospolite wymienia: Lucilia caesar, Pollenia rudis i Rhinomorinia sarcophagina, a jak o częste podaje: Anthracom yia m elanoptera (obecnie Morinia melanoptera), Calliphora uralensis, C. vomitories Bellardia stricta, Melinda cognata (obecnie M. viridicyanea), Melinda gentilis, C ynom yia mortuorum, Lucilia silvarum, Pollenia vera, P. varia, P. interm edia (obecnie P. labialiś), Protophormia terraenouae i Protocalliphora azurea. N ato m iast K a r c z e w s k i (1990a) dla zarośli kseroterm icznych rez. geologicznego G óra Zelejow ajako pospolite podaje: Calliphora vicina i C. vomitoria, a jak o częste wym ienia: C. uralensis, Bellardia pusilla (obecnie B. viarum), B. stricta, C ynom yia mortuorum, Lucilia caesar, Pollenia rudis, P. varia, Protophormia terraenovae i Stevenia atramentaria. W opracow aniu obecnym oraz w pracach K a r c z e w s k ie g o (1987, 1990a) stw ierdzono trzy gatunki pospolite lub częste: Bellardia stricta, Lucilia caesar i Pollenia rudis. Spośród elem entów chorologicznych na podkreślenie zasługuje stosunkow o wysoki odsetek gatunków ciepłolubnych (9,1%). Procentowy udział form o szerokim rozm ieszczeniu (60%) je s t podobny ja k w większości pozostałych, badanych środow isk (tab. IV). W zaroślach kseroterm icznych stw ierdzono stosunkow o wysoki udział procentowy (48,5%) parazytoidów bezkręgowców oraz podobny ja k w większości badanych środow isk udział procentow y saprofagów (tab. X). Ł ą k a r a jg r a s o w a - zespół rajgrasu wyniosłego (Arrhenatheretum medioeuropaeum). Złowiono tu 30 gatunków Calliphoridae i Rhinophoridae, z których dziewięć m a jedno z dwóch, czterech, pięciu lub sześciu znanych w naszym kraju stanow isk. Tylko tu i w borze m ieszanym znaleziono Lucilia m agnicornis. F a u n a om aw ianych m uchów ek łąki rajgrasow ej podobna je s t wyraźnie z jednej strony do fauny zarośli kseroterm icznych (S > 76), m uraw kseroterm icznych (S > 69), m uraw psam m ofilnych (S > 68) i łąk turzycowych (S > 66), a z drugiej do prześwietlonej dąbrow y (S > 80) i grądu (S > 72), ja k również buczyny (S > 69), boru m ieszanego i wilgotnego (S > 65). W yraźnie m niejsze je s t to podobieństw o w sto su n k u do fauny pozostałych zbadanych środow isk (tab. XIX). S tru k tu ra dom inacji przedstaw ia się następująco: Lucilia caesar (22,5%) - eu d o m in an t: subdom inanty: Calliphora uralensis (18,1% ), Pollenia rudis (15,8%), Cynom yia mortuorum (8,1%), Rhinomorinia sarcophagina (6,4%) oraz C. vomitoria (5,7%). Liczne były również: Lucilia silvarum i C. vicina (po 3,1%), Bellardia polita, B. pandia (po 2,3%), M elanomyia nana (1,7%) oraz Stevenia atram entaria (1%). K a r c z e w s k i (1983a) dla łąki rajgrasow ej n a polanie Bielnik jak o gatunki pospolite wymienia: Calliphora vomitoria i Pollenia rudis, a jako częste: Calliphora uralensis, L. caesar, Pollenia vespillo (obecnie P. amentaria), P. varia i Rhinomorinia sarcophagina. W opracow aniu obecnym oraz pracy K a r c z e w s k ie g o (1983a) stw ierdzono sześć g atu n k ó w pospolitych lu b częstych: Calli

33 Calliphoridae i Rhinophoridae 267 phora uralensis, C. vomitoria, Cynom yia mortuorum, Lucilia caesar, Pollenia rudis i Rhinomorinia sarcophagina. Spośród elem entów chorologicznych na podkreślenie zasługuje stosunkow o wysoki udział procentow y gatunków południow opalearktycznych (10%) oraz b ra k elem entu subm edyterraneńskiego. Procentowy udział form szeroko rozprzestrzenionych je s t podobny ja k w większości pozostałych badanych środow isk (tab. IV). Na łące rajgrasow ej stw ierdzono stosunkow o wysoki udział procentowy (53,3%) parazytoidów bezkręgow ców (tab. X). M u ra w y k s e r o te r m ic z n e - (Festuco-Brometea) są jednym z bogatszych środow isk Krainy Świętokrzyskiej, stw ierdzono tu 28 gatunków Calliphoridae i Rhinophoridae (tab. V). W środow isku tym nie stw ierdzono g a tu n k ó w wyłącznych, natom iast cztery gatunki w ystępujących tu plujek m ają jedno z pięciu lub sześciu znanych w naszym kraju stanow isk. Tylko tu i w łęgu oraz borze m ieszanym i bagiennym stw ierdzono Pollenia atramentaria (tab. V). F a u n a om aw ianych m uchów ek m uraw kseroterm icznych podobna je s t w yraźnie do fauny ciepłolubnych zarośli (S > 85) oraz buczyny (S > 82), ja k również do innych środow isk leśnych: dąbrowy (S > 78), boru m ieszanego (S > 76), boru bagiennego (S > 72) i grądu (S > 71). Nieco m niejsze je st ono w sto su n k u do łąk rajgrasow ych i turzycowych (S > 69) oraz m uraw psam m ofilnych (S > 62). W yraźnie m niejsze je s t ono w sto su n k u do fauny om aw ianych m uchówek łąk bliźniczkowych (S > 47), jedliny (S > 46) i torfow iska (S > 45). S tru k tu ra dom inacji przedstaw ia się następująco: Pollenia rudis (15,5%) - eudom inant, subdom inanty: Bellardia stricta (13,3%), Calliphora uralensis (9,5%), Lucilia caesar i Pollenia labialis (po 8,3%), Calliphora uicina (5,9%), Bellardia vulgaris, B. pandia, Pollenia vera i Steuenia atram entaria (po 4,8%). Liczne były również: Bellardia viarum i Cynom yia mortuorum (po 3,6%) oraz Lucilia richardsi, L. silvarum i Melinda gentuis (po 2,4%). K a r c z e w s k i (1987) dla m uraw kseroterm icznych w rez. Milechowy nie podaje gatunków pospolitych, a jak o częste wymienia: Calliphora uicina, Bellardia biseta (obecnie B. pandia), B. stricta, Cynom yia mortuorum, Lucilia silvarum, Pollenia rudis, P. varia i P. interm edia (obecnie P. labialis). N atom iast dla m uraw kseroterm icznych rez. geologicznego Góra Zelej owa jak o pospolite podaje: Calliphora vicina, C. uomitoria, Lucilia caesar i Pollenia rudis, a jak o częste wymienia: C. uralensis. Bellardia stricta. B. agilis (obecnie B. vulgaris), Cynom yia mortuorum, Lucilia sericata, Pollenia varia i Protophormia terraenouae (Ka r c z e w s k i 1990a). W opracow aniu obecnym oraz p racach K a r c z e w s k ie g o (1987, 1990a) stw ierdzono dziesięć w spólnych, pospolitych plujek: Pollenia rudis, P. labialis, Bellardia stricta, Calliphora uralensis, C. uicina, Lucilia caesar, L. silvarum, Bellardia vulgaris, B. pandia i Cynom yia mortuorum. W śród elem entów chorologicznych zw raca uwagę wysoki stosunkow o udział procentow y (71%) form szeroko rozprzestrzenionych (tab. IV). Na m uraw ach kseroterm icznych stw ierdzono niezbyt wysoki udział procentowy (tab. X) parazytoidów bezkręgowców (w tym przew ażają parazytoidy dżdżow nic).

34 268 A. Draber-M ońko Ł ą k a tu rz y c o w a (Caricetum paradoxae, Caricetum rostratae). J e s t to jed n o z bogatszych środow isk łąkowych Krainy Świętokrzyskiej, znaleziono tu 27 gatunków Calliphoridae i Rhinophoridae z czego tylko tutaj: Angioneura acerba i A. funbriata. Tylko tu i w grądzie stw ierdzono Pollenia m ayert Na łąkach turzycowych znaleziono siedem gatunków om aw ianych m uchów ek, które m ają jed n o z dwóch, czterech lub sześciu znanych stanow isk w naszym kraju. F a u n a Ccdliphoridae i Rhinophoridae łąk turzycowych je s t wyraźnie podobna do fauny zarośli kseroterm icznych i dąbrowy (S > 73), buczyny (S > 70), m u raw kseroterm icznych (S > 69), łąk rajgrasow ych (S > 66), m uraw psam m ofilnych i grądu (S > 63) oraz boru bagiennego (S > 61). W yraźnie m niejsze je s t ono w sto su n k u do pozostałych badanych środow isk (tab. XIX). S tru k tu ra dom inacji przedstaw ia się następująco: Rhinomorinia sarcophagina (31,7%) był eudom inantem, subdom inantam i okazały się: Lucilia caesar (28,6%), Pollenia rudis (6,3%), Bellardia stricia (6,1%) i P. varia (4,8%). Liczne były rów nież Rhinophora lepida (2,6%) i M elinda viridicyanea (2,4%). Spośród elem entów chorologicznych zw raca uwagę niezbyt wysoki udział form szeroko rozprzestrzenionych (59%) oraz niew ielki o d setek form ciep ło lu b nych (tab. IV). Na łąkach turzycowych stw ierdzono dość wysoki udział procentowy (tab. X) parazytoidów bezkręgowców (w w iększości ślimaków). M u ra w y p s a m m o filn e (Corynephoretalia) są niezbyt bogatym środow i skiem - w badanym ternie stw ierdzono tu tylko 17 gatunków. B rak n a m uraw ach gatunków wyłącznych, ale stw ierdzono tu oraz n a łące rajgrasowej Pollenia bulgarica - plujkę nową dla naszej fauny. Zaznacza się przede wszystkim podobieństwo fauny m uraw psam m ofilnych do fauny Calliphoridae i Rhinophoridae łąk rajgrasow ych (S > 68), łąk bliźniczkowych (S > 66), łąk turzycowych i dąbrowy (S > 63), m uraw kseroterm icznych (S > 62), boru bagiennego (S > 61). Nieco m niejsze je st ono w sto su n k u do fauny zarośli kseroterm icznych i buczyny (S > 60). W yraźnie m niejsze je st podobieństwo w sto su n k u do fauny pozostałych badanych środow isk (tab. XIX). S tru k tu ra dom inacji przedstaw ia się następująco: Bellardia stricta (41,8%) - eudom inant, subdom inantam i były: Pollenia rudis (32,7%), Rhinomorinia sarcophagina (9%) i Pollenia varia (5,4%). W śród elem entów chorologicznych n a uwagę zasługuje znaczny udział p rocentowy form szeroko rozprzestrzenionych oraz występowanie elem entu subm e- dyterraneńskiego (tab. IV). Na m uraw ach psam m ofilnych stw ierdzono niezbyt wysoki odsetek (tab. X) parazytoidów bezkręgowców (w tym znaczny udział procentowy parazytoidów dżdżownic). T o rfo w is k o [Rhynchosporetum albae) je st jednym z najuboższych środow isk w badanym terenie, stw ierdzono tu tylko 12 gatunków Calliphoridae i Rhinophoridae. Nie znaleziono tutaj gatunków wyłącznych ani rzadko spotykanych. F a u n a torfow iska wykazuje dużą odrębność, ale najbardziej podobna je s t do fauny m uraw psam m ofilnych (S > 55) oraz fauny łąk rajgrasow ych, boru bagiennego i dąbrow y (S > 52), a także do fau n y łąk turzycow ych (S > 51).

35 Calliphoridae i Rhinophoridae 269 W yraźnie m niejsze je s t to podobieństwo w sto su n k u do pozostałych zbadanych środow isk (tab. XIX). Nie podano stru k tu ry dom inacji, gdyż dysponow ano zbyt m ałym m ateriałem. Zw raca uwagę w ystępowanie elem entu subm edyterraneńskiego w tym środowisk u oraz b rak elem entu geopolitycznego. Na torfowisku stw ierdzono stosunkow o wysoki udział procentowy (66,7%) parazytoidów bezkręgowców, głównie dżdżownic (tab. X). Ł ą k a b liź n ic z k o w a (Nardo-Juncetum squarrosi) je s t najuboższym z b a d a nych środow isk Krainy Świętokrzyskiej, znaleziono tu jedynie 10 gatunków C dliphoridae i Rhinophoridae. Nie stwierdzono gatunków wyłącznych ani rzadkich. F a u n a Calliphoridae i Rhinophoridae łąk bliźniczkowych najbardziej podobna je s t do fauny m uraw psam m ofilnych (S > 66), nieco m niejsze je st to podobieństwo do fauny boru jodłowego (S > 56) i łąk turzycowych (S > 54), a wyraźnie m niejsze w sto su n k u do pozostałych zbadanych środowisk. S tru k tu ra dom inacji przedstaw ia się następująco: Lucilia caesar (25,4%) - eudom inant, subdom inanty: Cynom yia mortuorum i Pollenia rudis (23,9%) oraz Calliphora uicina (10,5%), liczne były również: C. uralensis (4,5%) oraz L. siluarum, C. loewi i Rhinom orinia sarcophagina (po 3%). W śród elem entów chorologicznych przew ażają form y szeroko rozprzestrzenione (90%). Na łące bliźniczkowej stw ierdzono stosunkow o wysoki udział procentowy saprofagów (70%). Parazytoidy bezkręgowców stanow ią tutaj zaledwie 20%. PODSUMOWANIE W rezultacie przeprow adzonych badań. Krainę Św iętokrzyską m ożna zaliczyć do dobrze poznanych regionów kraju. Liczba znanych stąd gatunków powiększyła się z 47 do 53, w tym o jeden nowy dla fauny Polski. Najbogatszymi z badanych środow isk okazały się: bór m ieszany (43 gatunki), grąd (36 gatunków ), buczyna i zarośla kseroterm iczne (po 33 gatunki) oraz łąka rajgrasow a i dąbrow a św ietlista (po 30 gatunków ). W badanych środow iskach skład gatunkow y oraz liczebność poszczególnych m uchów ek były zróżnicowane. Stwierdzono wspólnego eudom inanta - Pollenia rudis - d la boru m ieszanego, boru bagiennego, grądu i m uraw kseroterm icznych. Lucilia caesar był eudom inantem na łące rajgrasowej i bliźniczkowej oraz w buczynie karpackiej, natom iast Bellardia stricta był eudom inantem n a m u ra w ach psam m ofilnych i w dąbrowie. Największą liczbę gatunków złowiono w Okręgu Łysogórskim (47), natom iast najm niejszą (37) w Okręgu Konecko-Iłżeckim (tab. I). W śród Calliphoridae i R hinophoridae K rainy Św iętokrzyskiej przew ażają p a razytoidy i drapieżniki bezkręgowców (28). Największą liczbę gatunków om aw ianych m uchów ek zaliczanych do pasożytów ptaków stw ierdzono w Okręgu Łysogórskim i Jędrzejow sko-w łoszczow skim. N atom iast najw iększą liczbę Calliphoridae i Rhinophoridae uw ażanych za parazytoidy ślim aków znaleziono w O kręgu K onecko-iłżeckim (tab. IX).

36 270 A. Draber-M ońko We wszystkich badanych okręgach Krainy Świętokrzyskiej przew ażają g a tu n ki szeroko rozprzestrzenione. Udział poszczególnych elem entów zoogeograficznych przedstaw ia tab. II. Calliphoridae i Rhinophoridae w poszczególnych okręgach K rainy Ś w iętokrzyskiej c h arak tery zu je znaczny stopień podobieństw a sk ła d u gatunkow ego. N ajwiększe w artości w spółczynnika podobieństw a składu gatunkow ego w sto su n k u do pozostałych osiąga fau n a Okręgu Chęcińskiego (tab. III). PIŚMIENNICTWO B ob ek K Przyczynek do fauny m uchów ek tatrzańskich. Spraw. Kom. fizyjogr.. Kraków, 25: B ob ek K Przyczynek do fauny m uchów ek Krakowskiego okręgu. Spraw. Kom. fizyjogr., Kraków, 28: B ob ek K Przyczynek do fauny m uchów ek okolic Przemyśla. Spraw. Kom. fizyjogr., Kraków, 29 : D rab er-m oń k o A M ateriały do znajom ości Rhinophorinae ( Diptera, Larvaevoridae) Polski. Fragm. faun., W arszawa. 13: D rab er-m oń k o A Niektóre Calyptrata (Diptera) Bieszczadów. Fragm. faun.. W arszawa. 17: D rab er-m oń k o A Scatophagidae, Muscinae, Gasterophilidae, Hippoboscidae, Calliphoridae: Sarcophagidae, Rhinophoridae, Oestridae. Hypodermatidae i Tachinidae ( Diptera) Pienin. Fragm. faun., W arszawa. 22: D r a b e r - M o ń k o A. 1982a. Calliphoridae parasitica (Diptera) of W arsaw and Mazovia. M emorabilia zool., W arszawa. 35: D rab er-m oń k o A. 1982b. Sarcophagidae and Rhinophoridae (Diptera) of W arsaw an d Mazovia. M em orabilia zool., 35: D rab er-m oń k o A. 1982c. Calliphoridae parasitica, Rhinophoridae i Scatophagidae (Diptera). W: Zoocenologiczne podstawy kształtow ania środow iska przyrodniczego osiedla m ieszkaniowego Białołęka Dworska w Warszawie. Część I. Fragm. faun.. W arszawa, 26 (1981): D rab er-m oń k o A Parasitoids eart hw orm s of the genera Pollenia R.-D. an d Sarcophaga M eig. in th e u rb an green of W arsaw an d in som e habitats of the Mazovian Lowlands. Fragm. faun., W arszawa, 29: D r a b e r - M o ń k o A Synantropijne Calyptrata w w ybranych środow iskach n a terenie Polski. W iad. parazyt.. W arszawa. 32: D r a b e r - M o ń k o A Rhinophoridae. W:.Klucze do oznaczania owadów Polski, 2 8, 73c, W arszawa, 60 pp. D r a b e r - M o ń k o A Diptera. Scathophagidae - Nycteribiidae. W opracow aniu zbiorowym pod redakcją J. R a z o w s k ie g o.wykaz zwierząt Polski. 2. Wrocław - W arszaw a - Kraków, pp. (Calliphoridae na str ; Rhinophoridae na str ). G eazek T Szata roślinna w ybranych powierzchni obszaru Gór Św iętokrzyskich i terenów przyległych na tle w arunków siedliskowych. Fragm. faun.. W arszawa, 29: G r u n i n K. J Scm. Calliphoridae - Kalliforidy. W: Opredelitel nasekornych evropejskoj ćasti SSSR, V, 2. Leningrad, pp G r z e g o r z e k W Wykaz m uch (Diptera) z okolicy Sądeckiej Spraw. Kom. fizyjogr., Kraków, 6: (28)-(56). G r z e g o r z e k A U ebersicht der bis jetzt in der Sandezer Gegend W est-g aliziens gesam m elten D ipteren. Verh. zool.-bot. Ges.. Wien. 23: H e r t i n g B e. Rhinophoruxae. W: Die Fliegen der Palaearktischen Region. 8. S tuttgart. 36 pp. K a n o R., S h in o n a g a S Calliphoridae (Insectcu Diptera). F auna Japonica. Tokyo, 181 pp. K arczew ski J K ruszyna (RhamnusJrangula L.) i rączyce (Tachinidae, Dipt.). Pol. Pismo ent., B, Wrocław, 5 (8): 5-12.

37 Calliphoridae i Rhinophoridae 271 Ka r c z e w s k i J. 1961a. Przyczynek do poznania fauny rączycowatych [Tachinidae, Dipt.) odżywiających się spadzią. Fol. for. poi., A, W arszawa, 6: Karczew ski J. 196 lb. Przyczynek do znajom ości fauny rączycowatych (Tachinidae. Dipt) odw iedzających kwiaty goryszów [Peucedanum oreoselinum L., P. palustre Mich., Umbelliferae). Sylwan, W arszawa, 105: Ka r c z e w s k i J O bserw acje nad m uchów kam i (Diptera) z rodzin Tachinidae i Calliphoridae odwiedzającymi kwiaty. Fragm. faun.. W arszawa, 13: K a r c z e w s k i J Przyczynek do poznania fauny sustynentów borówki bagiennej (Vaccinium uliginosum L., Ericaceae). Sylwan, W arszawa, 117 (10): Karczew ski J Przyczynek do poznania fauny melitofagów korzystających z nektaru wydzielanego przez pączki piwonii (PaeoniaL., Ranunculaceae). S tudia kiel., Kielce, 1980, 3 /2 7 : K/ c z e w sk i J. 1983a. Calliphoridae. Sarcophagidae. Rhinophoridae i Tachinidae (Diptera) rezerwatów ścisłych Św iętokrzyskiego Parku Narodowego. Fragm. faun.. W arszawa, 28: K a r c zew sk i J. 1983b. Plujkowate (Dipt. Calliphoridae) lasów jędrzejow skich. Sylwan, W arszawa, 127 (11): Ka r c z e w s k i J. 1985a. M uchówki z rodzin Calliphoridae. Sarcophagidae, Rhinophoridae i Tachinidae (Diptera) w ystępujące n a terenie Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Roczn. Świętokrz., W arszaw a-k raków, 12: Ka r c z e w s k i J. 1985b. Rhinophoridae (Diptera) lasów jędrzejow skich. Fol. for. poi., A. W arszawa, 26: Ka r c z e w s k i J Calliphoridae, Sarcophagidae, Rhinophoridae i Tachinidae (Diptera) n a tle zbiorowisk roślinnych rezerw atu Milechowy" w G órach Świętokrzyskich. Fol. for. poi., A. W arszawa. 29: Karczew ski J. 1990a. Calliphoridae, Sarcophagidae. Rhinophoridae i Tachinidae (Diptera) zbiorow isk roślinnych rezerw atu geologicznego G óra Zclcjowa koło Chęcin. Ochr. Przyr., Kraków. 47: Ka r c z e w s k i J. 1990b. Calliphoridae, Sarcophagidae. Rhinophoridae i Tachinidae (Diptera) rezerw atu Grabowiec koło Pińczowa. Ochr. Przyr., Kraków. 47: Ka r c z e w s k I J c. Calliphoridae, Sarcophagidae. Rhinophoridae i Tachinidae (Diptera) stepów kwietnych" (Inuletum ensifoliae, Thalictro-Salvietnm pratensis) rezerw atu Góry Pińczowskie (woj. kieleckie). Fragm. faun., W arszawa. 33: Liana A Program i organizacja badań nad fauną Gór Św iętokrzyskich. Fragm. faun.. W arszawa, 28: L iana A., P ró sz y ń sk a M. 1984a. S tan zbadania fauny Gór Św iętokrzyskich. Fragm. faun.. W arszawa, 28: L lana A, P ró sz y ń sk a M. 1984b. Bibliografia fauny Gór Św iętokrzyskich. Fragm. faun.. W arszawa, 28: Lo e w H Ueber die b ish er a u f der G alizischen Scite dest atragebirges beobachteten D ipteren. Kraków, 18 pp. W broszurze podano, że je st to odbitka z Ja h r. Gal. Ges., Kraków. 41. co nie je s t zgodne z praw dą, gdyż tom nie zaw iera prac przyrodniczych. Praca ta wyszła po polsku w Rocz. TN Krak., Kraków. 42 (19): ). M a c k o S., N o s k ie w ic z J Stanow isko rozchodnika białego (Sedum album L.) na górze w apiennej koło Stolca pod Ząbkowicam i. Próba charakterystyki fiorystycznej i faunistycznej. Ochr. Przyr., Kraków, 22: M yślicka Z M uchówki podrodziny Calliphorinae (Diptera) Gór Świętokrzyskich. Zesz. nauk. Uniw. Lódz., Ser. 2. m at.-przyr., Lódż. 28: N ow icki M B eitrage z u r K enntnis der D ipterenfauna Galiziens. K rakau. 35 pp. P a w ł o w icz J Uber die Raupenflicgen (Tachinarien) des Tatra-G ebirges. VII Congr. int. Ent. Berlin W eimar, pp P a w ło w icz J O rozm ieszczeniu rączyc (Tachinariae-DipL) w T atrach. Rocz. O chr. Rośl., W arszawa. 6: P ovolny D S ynanthropy. W opracow aniu zbiorowym pod redakcją B. G r e e n b e r g a Flies and Disease", 1, Princeton: R i e d e l M. P Die su balpine Fliegenfauna von Reinerz (Glatzer Gebirge, Schlesien). Z. wiss. Ins. biol., Berlin. 25: R o g n e s K Blowflies (Diptera, Calliphoridae) of Fcnnoscandia an d D enm ark. W: F u^na Entom ologica Scandinavica, 24, Lciden-Ncw York-K obenhavn-k oln, 272 pp.

38 272 A. Draber-M ońko S c h u m a n n H Beitrag z u r K enntnis der D ipteren im W ohnbereich des M enschen. D tsch. en t. Z., Berlin. 1 0 : S c h u m a n n H Family Calliphoridae. W: C atalogue of Palaearctic Diptera. Calliphoridae-Sarcophagidae B udapest, 265 pp. (Calliphoridae na str ). S tackelberg A. A Sinantropnye dvukrylye fauny SSSR. W: O predeliteli po faune, SSSR. 60, M oskva-leningrad. 164 pp. S ta c k e lb e r g A. A Materiały po faune dvukrylych Leningradskoj oblasti. VI. Diptera Calyptrata, cast, 1. Trudy zoo 1. Inst. Akad. Nauk. M oskva-leningrad. 3 1 : S ta c k e lb e r g A. A Sem. Rhinophoridae. W: O predelitel nasekom ych evropejskoj cast! SSSR, V, 2. Leningrad, pp S t e in P Die verbreitetsten T achiniden M itteleuropas nach ihren G attungen und A rten. Arch. N aturg., Leipzig A, 6: S z a f e r W (red.). Szata roślinna Polski, n. W arszawa, pp M uzeum i In sty tu t Zoologii PAN ul. Wilcza 64, W arszaw a SUMMARY (Title: D ip teran s of the fam ilies Calliphoridae a n d R hinophoridae (D iptera, C a lyptrata) of th e Św iętokrzyski Region] The paper p resen ts resu lts of faunistic studies on blow flies and woodlouseflies of the Świętokrzyski Region. 53 species were recorded an d these included m any species rare in Poland. 6 species were recorded from th is area for the first time: Angioneura acerba, A. funbriata, Lucilia magnicornis, Pollenia bulgarica, P. m ayeri and P. viatica: out of these P. bulgarica is new to th e Polish fauna. The greatest n u m b er of species (47) w as recorded in the Łysogórski district, while the lowest (37) in the Konecko-Iłżecki district (Table I). 26 species of blow flies are synanthropes and they constitute 63% of the Calliphorid fau n a of the Św iętokrzyski Region (Tables I, II, VI-IX). Widely distributed synanthropic species dom inated in all districts studied in the Świętokrzyski Region. The percentage of particular zoogeographical elem ents is presented in Tables II, IV and VIII. The com m unities of the blow flies and woodlouse-flies in particular areas in the Świętokrzyski Region were ch a ra c terized by a considerable degree of sim ilarity in their species com position (Table III). In a com parison of the sim ilarity index, the highest values were recorded for the fau n a of the Chęciński district and the lowest for th a t of the Konecko-Iłżecki district. Among the Calliphoridae and the Rhinophoridae of the Świętokrzyski Region predato rs and parasitoids of invertebrates were the dom inants (28 species). The greatest num b er of blow fly species considered to be p ara site s of A ves w as recorded in the Łysogórski and Jędrzejowsko-W loszczowski districts. The highest n u m b er of Calliphoridae and Rhinophoridae considered to be parasitoids of snails w as recorded in the Konecko-Ilżecki district (Table IX).

39 Calliphoridae i Rhinophoridae 2 73 Among the h a b ita ts studied (Table V) the richest w ithin the forest com m unites tu rn e d out to be a m ixed forest of central Poland (Pino-Quercetum) - 43 species, a n oak-hom beam forest (Tilio-Carpinetum) - 36 species and a beech wood [Dentario glandulosae-fagetum) - 33 species and xerotherm ic sh ru b s (Peucedano-Coryletum) - 33 species. Even though the h ab itats studied differed in the species com position of the CalLiphoridae and the Rhinophoridae occurring there, Pollenia rudis w as th e m ost frequent eudom inant (but there were a few exceptions: Lucilia caesar dom inated in Dentario glandulosae-fagetum, Nardo-Juncetum sq u a rro si a n d A rrhenatheretum m edioeuropaeum, Bellardia strieta dom inated in Corynephoretalia and Potentillo albae-quercetum, Lucilia ampullacea dom inated in Abietetum polonicum, Lucilia richardsi in Peucedano-Coryletum a n d Rhinom orinia sarcophagina in Caricetum pardoxae a n d C. rostralae (Table V). The resu lts of a com parison betw een the blow fly and woodlouse-fly fau n a of the region studied an d the fau n a of other regions of Poland are presented in Table XI. The resu lts of an analysis of the species com position of the CaLLiphoridae and Rhinophoridae in five geographic regions in Poland are presented in T ables XII-XVIII. An analysis of th e species com position, the dom inance stru ctu re and the sim ilarity index of the blow fly and woodlouse-fly com m unities (Table XIX) m ade it possible to characterize the CalLiphoridae and Rhinophoridae in fourteen selected h a b itats of the Świętokrzyski Region. Praca w ykonana w ram ach problem u MR II-3 R edaktor pracy d r W. Mikołajczyk