T o m 2 6 W a r s z a w a, 31 X I I N r 2 8. A b s t r a c t. 1. W s t ę p

Transkrypt

1 FRAGMENTA POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGII FAUNISTICA T o m 2 6 W a r s z a w a, 31 X I I N r 2 8 Agnieszka D r a b e r - M o ń k o C alliph oridae parasitica, R h in oph oridae i S catoph agidae (D ip tera ) [Z 1 r y s u n k i e m i 3 t a b e l a m i w te k ś c ie ] A b s t r a c t I n B i a ł o ł ę k a D w o r s k a 17 s p e c ie s o f t h e t h r e e f a m ilie s w e r e f o u n d, i n c l u d i n g 1 0 s p e c i e s o f t h e f a m i l y Calliphoridae, 3 s p e c ie s o f t h e f a m ily Rhinophoridae, a n d 4 s p e c ie s o f t h e f a m i l y Scatophagidae, w h i c h a c c o u n t f o r 4 5.4, a n d %, r e s p e c tiv e ly, o f t h e i r n u m b e r r e c o r d e d i n t h e M a z o v i a n L o w l a n d. T h e h ig h e s t n u m b e r o f 15 s p e c ie s w a s r e c o r d e d in t h e o a k - h o r n b e a m f o r e s t a n d t h e l o w e s t (8 s p e c ie s ) i n t h e c a r r. I n a ll t h e h a b i t a t s o f B i a ł o ł ę k a t h e n u m b e r o f s p e c ie s w a s l o w e r t h a n i n h o m o l o g o u s n a t u r a l h a b i t a t s. I n B i a ło łę k a D w o r s k a, m o s t o f t h e fly c o m m u n i t i e s o f th e s e f a m i l i e s a r e m o s t t r a n s f o r m e d i n t h e c a r r a n d r e l a t i v e l y l e a s t t r a n s f o r m e d i n t h e o a k - h o r n b e a m f o r e s t. I n t h e g r e e n a r e a s o f t h e p l a n n e d h o u s i n g e s t a t e i n B i a ł o ł ę k a D w o r s k a, s a p r o p h a g e s a n d p a r a s i t o i d s a t t a c k i n g s a p r o p h a g e s w ill b e m o s t a b u n d a n t. I n t h e p i n e f o r e s t w h i c h w ill e n v e l o p t h e h o u s i n g e s t a t e t h e r e w ill b e m o s t o f t h e s p e c ie s r e c o r d e d s o f a r i n t h e p i n e f o r e s t o f B i a ł o ł ę k a D w o r s k a. 1. W s t ę p W niniejszym opracowaniu uwzględniono tylko te muchówki z rodziny Calliphoridae, które w stadium larwalnym pasożytują w dżdżownicach (saprofagach) oraz w ślimakach (egzofitofagach zgryzających). Muchówki z rodziny Rhinophoridae w stadium larwalnym pasożytują również w saprofagach, którymi są naziemne Isopoda. Muchówki z rodziny Scatophagidae w stadium larwalnym są fito-, zoo- i saprofagami. Formy dorosłe Calliphoridae, Rhinophoridae oraz niektóre gatunki z rodziny Scatophagidae są melitofagami, 30

2 466 A. Draber-M ońko 2 a głównym ich pokarmem jest nektar kwiatów roślin z rodzin: Alismataceae, Compositae, Rhamnaceae, Umbelliferae (jak również kilkunastu innych rodzin) oraz spadź mszyc i czerwców. Formy dorosłe niektórych gatunków z rodziny Scatophagidae mogą być rów nież pantofagami albo zoofagami. Niniejsze opracowanie oparte jest na materiałach zbieranych w latach me todą pułapek Moerickego zawieszanych w koronach drzew. Próby pobierano bez przerwy (tzn. kolejne następujące po sobie 5- i 10-dniowe próby) w ciągu całego sezonu wegetacyj nego. Ogółem odłowiono okazów omawianych muchówek w tym 4701 okazów po chodzi z Białołęki Dworskiej, a pozostałe z innych stanowisk. Opracowany materiał można uznać za reprezentatywny. Ujęcie taksonomiczne oraz dane biologiczne omawianych muchówek z wymienionych rodzin oparte są na opracowaniach: G o r o d k o v a (1970), G r u n i n a (1970), H a c k m a n a (1956), H e r t i n g a (1961), S a c k a (1937), S c h u m a n n a (1964, 1973, 1974), S t a c k e l b e r g a (1970) i Z u m p t a (1956). 2. A n a liz a m a te r ia łu 2.1. Skład gatunkowy W badanych środowiskach Białołęki Dworskiej stwierdzono 17 gatunków, a w homolo gicznych środowiskach naturalnych 32 gatunki, w tym 13 gatunków z rodziny Calliphoridae, 9 z rodziny Rhinophoridae i 10 z rodziny Scatophagidae, co stanowi odpowiednio 59,1%, 100% i 52% fauny tych muchówek znanych z Niziny Mazowieckiej. W Białołęce Dworskiej najwyższą liczbę gatunków (15) stwierdzono w grądzie, w któ rym odłowiono 9 gatunków Calliphoridae, 3 gatunki Rhinophoridae i 3 gatunki Scato phagidae. W grądzie w Radziejowicach odłowiono 27 gatunków, w tym 13 gatunków Calliphoridae, 6 Rhinophoridae i 8 Scatophagidae. Najmniejszą liczbę gatunków (8) stwierdzono w łęgu w Białołęce Dworskiej, w tym 6 gatunków z rodziny Calliphoridae i dwa gatunki z rodziny Rhinophoridae. Muchówek z rodziny Scatophagidae w tym środowisku nie stwierdzono. W łęgu w Radziejowicach odłowiono 17 gatunków, w tym 9 gatunków Calliphoridae, 5 Rhinophoridae i 3 gatunki Scatophagidae. W borze mieszanym w Białołęce Dworskiej stwierdzono 12 gatunków, w tym 8 gatun ków Calliphoridae, 2 gatunki Rhinophoridae i 2 Scatophagidae. W środowisku naturalnym odłowiono 15 gatunków, w tym 9 gatunków Calliphoridae, 2 gatunki Rhinophoridae i 4 Scatophagidae. W borze sosnowym w Białołęce Dworskiej stwierdzono 13 gatunków 9 gatunków Calliphoridae, 1 gatunek Rhinophoridae oraz 3 gatunki Scatophagidae. W środowisku naturalnym odłowiono również 13 gatunków, w tym 10 gatunków Calliphoridae oraz 3 gatunki Scatophagidae. Muchówek z rodziny Rhinophoridae w borze sosnowym w Pu szczy Kampinoskiej nie stwierdzono.

3 3 Calliphoridae parasitica, Rhinophoridae, Scatophagidae 467 Skład gatunkowy Calliphoridae w badanych środowiskach Białołęki Dworskiej jest bardzo podobny. Stopień podobieństwa fauny tych środowisk obliczony według wzoru J a c c a r d a - S ó r e n s e n a waha się w granicach od 80% do 94%. Podobieństwo fauny Calliphoridae poszczególnych środowisk Białołęki do fauny odpowiednich środowisk naturalnych jest również dość duże i waha się w granicach od 80% do 84%. Najniższy stopień podobieństwa składu gatunkowego Calliphoridae cechuje faunę łęgów (80%). Wartość wskaźnika podobieństwa składu gatunkowego Calliphoridae grądów wynosi 81,8%* borów mieszanych 82,4%, a borów sosnowych 84,2%. Podkreślić należy, że wartość wskaźnika podobieństwa składu gatunkowego Calliphoridae grądu w Białołęce Dworskiej do fauny tych muchówek w borze mieszanym w Puszczy Kampinoskiej wynosi 88,9%, a do fauny omawianych muchówek boru sosnowego T a b e l a I. W y k a z g a t u n k ó w o r a z p r o g n o z a f a u n y Calliphoridae p a r a s i t i c a, Rhinophoridae i Scatophagidae B i a ł o ł ę k i D w o r s k i e j, ( x x x X d o m i n a n t, x x X s u b d o m i n a n t, x X i n f l u e n t, X g a t u n e k a k c e s o r y c z n y ) S i e d l i s k o G r ą d (7/7/0- -Carpinetum) M g ( Circaeo-Alnetuni) B ó r m ie s z a n y (Pino- -Quercetum) B ó r s o s n o w y (Peucedano-Pinetuni) P r o g n o z a d l a L p. Z e s p ó ł l u b z b i o r o w i s k o g r ą d z b i o r o w i s k o olszy c z a r n e j bór m i e s z a n y b r z e ź n i a k bór s o s n o w y P o w i e r z c h n i a I I V V i V I V I I z ie le n i m ie js k ie j o tu lin y o s i e d l a 1 Bellardia biseta M u l l. X X X X X X X X X X X X X X X 2 Bellardia pusilla M eig. X X X X X X X X X X X X X 3 Onesia austriaca V jll. X 4 Melinda cognata M e io. X X X X X X 5 Pollenia atramentaria M eig. X X X 6 Pollenia intermedia M a c q. X X X X 7 Pollenia may er i Ja c en tk. X X X X 8 Pollenia rudis F a br. X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 9 Pollenia varia M eig. X X X X X X 1 0 Pollenia vagabunda M eig. X X X X X X X 11 Anthracomyia melanoptera F a l l. X X X X X X X X 1 2 Chaetostevenia maculata F a l l. X X X X X X X X X X X X X X X X X X X 13 FrauenJ'eldia rubricosa M eig. X X X X X X X X X X 1 4 Scatophaga fureata S ay X 15 Scatophaga inquinata M eig. X X X X X X X X X X 1 6 Scatophaga lutaria F a br. X X X 1 7 Scatophaga stercoraria L. X X X X X X X X X X X X X X X X X X X X

4 468 A. Draber-M ońko 4 w Puszczy Kampinoskiej 84,2%, a więc wartości obu wskaźników są wyższe od wartości wskaźnika podobieństwa do homologicznego środowiska w Radziejowicach. Analogicznie wartość wskaźnika podobieństwa składu gatunkowego Calliphoridae w borze mieszanym Białołęki Dworskiej do fauny tych muchówek w borze sosnowym w Puszczy Kampinoskiej wynosi 88,9%. Wskaźnik podobieństwa fauny Calliphoridae boru mieszanego w Białołęce Dworskiej do fauny tych muchówek w łęgu w Radziejowicach wynosi 94%, a więc war tości obu wskaźników są wyższe od wartości wskaźnika podobieństwa do fauny homolo gicznego środowiska w Puszczy Kampinoskiej. Skład gatunkowy fauny Rhinophoridae w badanych środowiskach Białołęki Dworskiej jest dość podobny. Stopień podobieństwa fauny tych środowisk waha się w granicach od 50% do 80%. Tylko dla fauny boru sosnowego wartość tego wskaźnika wynosi zero. Podobieństwo fauny Rhinophoridae poszczególnych środowisk Białołęki do fauny ho mologicznych środowisk naturalnych jest niewielkie i waha się w granicach od 0% do 57%. Faunę Rhinophoridae obu środowisk borowych cechuje brak podobieństwa (0%). Wartość wskaźnika podobieństwa składu gatunkowego Rhinophoridae zarówno grądów, jak i łęgów wynosi 57%. Skład gatunkowy fauny Scatophagidae w badanych środowiskach Białołęki Dworskiej jest dość podobny. Stopień podobieństwa fauny waha się w granicach od 66,7% do 80%. Podobieństwo fauny Scatophagidae poszczególnych środowisk Białołęki Dworskiej do fauny odpowiednich środowisk naturalnych jest na ogół niższe i waha się w granicach od 33% do 66,7%. Brak podobieństwa składu gatunkowego Scatophagidae cechuje faunę łęgów. Wartość wskaźnika podobieństwa składu gatunkowego Scatophagidae grądów wynosi 66,7%, borów mieszanych również 66,7%, a borów sosnowych 33%. Podkreślić należy, że wartość wskaźnika podobieństwa składu gatunkowego fauny Scatophagidae grądu w Białołęce Dworskiej do fauny tych muchówek w borze mieszanym w Puszczy Kampinoskiej wynosi 85,7%, a więc jest wyższa od wartości tego wskaźnika dla fauny homologicznego środowiska w Radziejowicach Analiza zoogeograficzna Rozmieszczenie geograficzne większości muchówek z omawianych rodzin jest jeszcze niedostatecznie poznane. W związku z tym analiza zoogeograficzna ma jedynie charakter wstępny (tab. II). Wyróżniono następujące elementy zoogeograficzne: kosmopolityczny, holarktyczny, eurosyberyjski i europejski. W każdym z badanych środowisk stwierdzono najwięcej gatunków europejskich. Sta nowią one ponad 65% gatunków muchówek badanych rodzin. Następnie dość dużą grupę stanowią gatunki holarktyczne. Gatunki te częściej spotykane są w grądzie i w łęgu, gdzie stanowią ponad 20%, podczas gdy w borze sosnowym 15,4%. Elementy kosmopolityczny i eurosyberyjski stanowią w każdym ze środowisk poniżej 10%. Analiza zoogeograficzna oparta na liczebności gatunków daje inne wyniki. Gatunki holarktyczne najliczniejsze są w grądzie i w łęgu, liczebność ich stanowi odpowiednio 50% oraz 66,8% ogólnej liczebności.

5 5 Calliphoridae parasitica, Rhinophoridae, Scatophagidae 469 T a b e l a I I. P r o c e n t o w y u d z i a ł e l e m e n t ó w z o o g e o g r a f i c z n y c h w f a u n i e Calliphoridae p a r a s i t i c a, Rhinophoridae i Scatophagidae o b l i c z o n y n a p o d s t a w i e s k ł a d u g a t u n k o w e g o (A) i lic z e b n o ś c i (B). N lic z b a g a t u n k ó w. Ś r o d o w i s k o Ś r o d o w i s k a n a t u r a l n e B i a ł o ł ę k a D w o r s k a E l e m e n t z o o g e o g r a f i c z n y N A B N B K o s m o p o l i t y c z n y 1 3, , ,8 8 3,2 0 H o l a r k t y c z n y 4 1 2,5 5 6, , ,3 1 E u r o s y b e r y j s k i 6 1 8,7 5 5, ,8 8 1,7 3 E u r o p e j s k i , , , ,7 6 Udział gatunków europejskich najwyższy jest w borze sosnowym (64%), a w borze mieszanym stanowi 53% ogólnej liczebności. Również w środowiskach naturalnych stwierdzono najwięcej gatunków europejskich. Stanowią one ponad 60% gatunków. Następnie dość dużą grupę stanowią gatunki holarktyczne. Gatunki te częściej spotykane są w borach, gdzie stanowią ponad 20%, podczas gdy w grądzie 14,8%. Gatunki eurosyberyjskie najliczniejsze są w borze mieszanym (20%), oraz w grądzie (18,5%), podczas gdy w borze sosnowym i w łęgu stanowią odpowiednio 7,7% i 5,9% wszystkich gatunków. Element kosmopolityczny stanowi w każdym ze środowisk poniżej 10%. Odmienne wyniki daje analiza zoogeograficzna oparta na liczebności gatunków. We wszystkich badanych środowiskach najliczniejsze były gatunki holarktyczne, które w grądzie stanowią 65,5% ogólnej liczebności. Liczebności gatunków europejskich i eurosyberyjskich najwyższe są w łęgu, gdzie stanowią odpowiednio 33,3% oraz 21,2% ogólnej liczebności. Gatunek kosmopolityczny najliczniejszy był w borze mieszanym 31,9%, dość liczny był również w borze sosnowym 12,2% i w łęgu 10,4% Analiza ekologiczna W faunie badanych muchówek Białołęki Dworskiej wyróżniono następujące grupy troficzne: saprofagi, endofitofagi zgryzające, parazytoidy saprofagów i parazytoidy egzofitofagów zgryzających. W każdym z badanych środowisk stwierdzono najwięcej gatunków muchówek, które pasożytują w saprofagach (dżdżownicach i stonogach). Gatunki te częściej spotykane są w grądzie i w łęgu, gdzie stanowią około 50%. Największe zagęszczenie dżdżownic żywicieli tych muchówek stwierdzono również w grądzie i w łęgu w Białołęce Dworskiej ( P i l i p i u k 1982). Saprofagi natomiast stanowią w każdym ze środowisk (z wyjątkiem'łęgu) około 20%. Endofitofagi zgryzające i parazytoidy egzofitofagów stanowią w każdym ze środowisk poniżej 10%. Analiza oparta na liczebności gatunków daje nieco inne wyniki. Parazytoidy saprofagów

6 470 6 A. Draber-M ońko najliczniejsze są w łęgu i w grądzie, liczebność ich stanowi odpowiednio 77% oraz 72% ogólnej liczebności. Udział liczebności saprofagów jest najwyższy w grądzie (4,7%), nato miast udział liczebności parazytoidów egzofitofagów zgryzających jest najwyższy w borze mieszanym (3,9%). W faunie naturalnych środowisk homologicznych stwierdzono najwięcej gatunków, które pasożytują w dżdżownicach, stanowią one około 60%. Następną dość dużą grupę stanowią endofitofagi zgryzające. Gatunki te najczęściej spotykane są w grądzie, gdzie sta nowią około 20%, podczas gdy w borach około 7%. W grądzie również występuje naj większa liczba gatunków saprofagicznych (ponad 11% ogólnej liczby gatunków). We wszystkich badanych środowiskach naturalnych najliczniejsze były parazytoidy dżdżownic, które w grądzie i borze sosnowym stanowiły odpowiednio 62,8% oraz 62,4% ogólnej liczebności. Następną dość liczną grupą są saprofagi, stanowiąc w borze miesza nym i grądzie po około 32%, podczas gdy w łęgu oraz w borze sosnowym tylko po około 10% ogólnej liczebności. Parazytoidy egzofitofagów zgryzających najliczniejsze są w łęgu (21,2%), dość liczne są również w grądzie (13%). W badanych środowiskach Białołęki Dworskiej, podobnie jak w środowiskach natural nych, najwyższą liczbę gatunków mają te muchówki, które są parazytoidami saprofagów i endofitofagów zgryzających (tab. III). We wszystkich środowiskach Białołęki Dworskiej oraz naturalnych najwyższą liczebność mają te gatunki, które pasożytują w dżdżownicach. W środowiskach Białołęki Dworskiej w porównaniu ze środowiskami naturalnymi zmniej sza się wyraźnie liczba oraz liczebność gatunków, które pasożytują w saprofagach (tab. III). T a b e la I I I. P r o c e n to w y u d z ia ł g r u p tr o f ic z n y c h w f a u n ie Calliphoridae p a r a s itic a, Rhinophoridae i Scatophagidae o b lic z o n y n a p o d s ta w ie s k ła d u g a tu n k o w e g o (A) i lic z e b n o ś c i ( B ). N lic z b a g a tu n k ó w Ś r o d o w is k o B ia ło łę k a D w o r s k a Ś r o d o w is k a n a t u r a ln e A B G r u p a tr o f ic z n a N S ap ro fag i E n d o f ito f a g i z g r y z a ją c e P a r a z y t o id y s a p r o f a g ó w P a r a z y t o id y e g z o f ito f a g ó w z g r y z a ją c y c h N ie z n a n a , , ,2 5 3, ,4 3 1, ,0 7 5, ,3 7 8,1 0 1 N A B , , ,8 2 5,8 8 3,2 0 0, ,0 6 1, ,7 7 34, Liczebność saprofagów zmniejsza się prawie pięciokrotnie w środowiskach białołęckich, natomiast liczebność endofitofagów zgryzających i parazytoidów egzofitofagów zmiiejsza się prawie trzykrotnie w porównaniu ze środowiskami naturalnymi. Wśród muchówek z rodziny Calliphoridae oraz Rhinophoridae w badanych środowiskach Białołęki Dworskiej przeważają gatunki terenów zadrzewionych, stanowią one okob 80% ogólnej liczby gatunków. W naturalnych środowiskach homologicznych przeważają również gatunki terenów zadrzewionych, które stanowią odpowiednio dla Calliphoridae 92,3%, a dla Rhinoploridae

7 7 Calliphoridae parasitica, Rhinophoridae, Scatophagidae ,9%. Wśród muchówek z rodziny Scatophagidae gatunki eurytopowe przeważają we wszystkich badanych środowiskach. Jak już wcześniej zaznaczono, żywicielami pasożytniczych Calliphoridae są egzofitofagi zgryzające (ślimaki) i saprofagi (dżdżownice). Gatunki z rodziny Calliphoridae, które pasożytują w saprofagach są najliczniejsze we wszystkich badanych środowiskach Białołęki Dworskiej oraz naturalnych środowiskach homologicznych. Do parazytoidów saprofagów zaliczono gatunki rodzajów Pollenia R.-D. i Onesia R.-D., które pasożytują w dżdżowni cach. Żywicielami Rhinophoridae są saprofagiczne, lądowe równonogi. Na Mazowszu stwier dzono występowanie 7 gatunków stonóg, wśród nich dwa gatunki Porcelio scaber i Oniscus asellus, które są żywicielami Chaetostevenia maculata i Frauenfeldia rubricosa. Najwięcej lądowych Isopoda stwierdzono w łęgu naturalnym na Mazowszu ( J ę d r y c z k o w s k i, niepu blikowane dane), podobnie jak pasożytujących w nich muchówek z rodziny Rhinophoridae. W środowisku naturalnym boru sosnowego nie złowiono muchówek z rodziny Rhinophoridae ani lądowych Isopoda ( J ę d r y c z k o w s k i, niepublikowane dane) Struktura We wszystkich badanych środowiskach naturalnych oraz w większości badanych środo wisk białołęckich z wyjątkiem boru sosnowego dominował ten sam gatunek Pollenia rudis {Calliphoridae) (rys. 1). W grądzie w Białołęce Dworskiej liczebność pasożytniczych Calliphoridae była naj wyższa ze wszystkich środowisk białołęckich i wynosiła 1,297, liczebność Rhinophoridae wynosiła 0,236, a Scatophagidae 0,078. Gatunek dominujący stanowił około 48%. Subdominantami były gatunki: Chaetostevenia maculata {Rhinophoridae) i Beltardia pusilla {Cal liphoridae). Licznie występowały również gatunki: Bellardia biseta {Calliphoridae) i Scatophaga ster cor aria, a mniej licznie dwa gatunki z rodzaju Pollenia R.-D. (rys. 1). W grądzie w Radziejowicach liczebność Calliphoridae była najwyższa (ze wszystkich badanych środowisk) i wynosiła 1,776, liczebność Rhinophoridae wynosiła 0,068, a Scato phagidae 0,210. Gatunek dominujący stanowił około 33%. Subdominantami były gatunki: Scatophaga stercoraria {Scatophagidae), Chaetostevenia maculata {Rhinophoridae) oraz Pollenia varia i M elinda cognata {Calliphoridae). Dość licznie występowały dwa gatunki z rodzaju Pollenia R.-D. (rys. 1). Liczebność Calliphoridae w zbiorowisku olszy czarnej była niższa niż w pozostałych środowiskach w Białołęce Dworskiej i wynosiła 0,402, a liczebność Rhinophoridae 0,031. W środowisku tym nie stwierdzono muchówek z rodziny Scatophagidae (tab. I). W łęgu gatunek dominujący stanowił około 58% wszystkich zebranych tu muchówek. Subdomi nantami były gatunki: Bellardia pusilla, Pollenia vagabuncla {Calliphoridae) oraz Chaetoste venia maculata {Rhinophoridae) (rys. 1). W łęgu w Radziejowicach liczebność Calliphoridae wynosiła 0,458, liczebność Rhino phoridae 0,04, a Scatophagidae 0,094. Gatunek dominujący stanowił około 30%. Subdomi nantami były gatunki: Melinda cognata {Calliphoridae), Scatophaga stercoraria {Scato phagidae) oraz Pollenia varia {Calliphoridae). Dość licznie występował gatunek Scatophaga

8 472 A. Draber-Mońko A BIAŁOŁĘKA DW ORSKA P o llen ia varia Scatophaga sterco ra zia P ollenia vagabunda B ella rd ia p u s illa P ollenia atram entaria P ollenia ru dis B ella rd ia b is e ta I P ollenia vagabunda Melinda cognata P ollenia varia B ellardia p u s illa B ella rd ia b is e ta P ollenia ru dis Melinda cognata B ella rd ia b is e ta P ollenia varia Ł Chaetostevenia maculata P ollenia vagabunda B ellardia piisii^ a mmtmm^ m P o llen ia ru d is P ollenia vagabunda P ollenia varia Scatophaga ste rc o ra ria B ella rd ia b ise ta B ellardia p u s illa C haetostevenia maculata P ollenia ru dis I I F LU P o l le n ia v a r ia B e lla r d ia p u s i l l a M elin d a s t r i c t a P o l le n ia vagabunda S c a to p h a g a s t e r c o r a r i a B e lla r d ia b i s e t a P o l le n ia r u d is P o l le n ia v a r ia P o l le n ia vagabunda A n g io n eu ra a c erb a S c a to p h a g a in g u in a ta ^Scatophaga s te r c o r a r ia ^ lp ollen ia ru dis I ID Z ^ B ella rd ia p u s illa P ollenia vagabunda Scatophaga inguinata G P ollenia varia CD rv* Scatophaga ste rc o ra ria»co Melinda cognata P ollenia ru dis P ollenia vagabunda B ella rd ia p u s illa Melinda cognata P ollenia varia C haetostevenia maculata Scatophaga ste rc o ra ria P ollenia ru dis O) t CM GRAD ŁEG BOR MIESZANY BÓR SOSNOWY R y s. 1. S tru k tu ra d o m in a c ji z g ru p o w a ń Collipfioruiae p a r a s itic a, Rhinophoridae i Scatophagidae. o o o *t o <r o to vo O' O O 'T O O

9 9 Calliphoridae parasitica, Rhinophoridae, Scatophagidae 473 inquinata. W strukturze dominacji zgrupowania Scatophagidae w' łęgu w Radziejowicach udział liczebności dominanta stanowił 65%, a subdominanta ( Scatophaga inquinata ) 31%. W strukturze dominacji zgrupowania Rhinophoridae w omawianym środowisku dominantem był gatunek Angioneura acerba (34%), a subdominantami Anthracomyia melanoptera (26%), Chaetostevenia maculata (18%) i Rhinomorinia sarcophagina (17%). W tym natu ralnym środowisku łęgowym stwierdzono najbogatszy skład gatunkowy muchówek z ro dziny Rhinophoridae oraz najbardziej równomierny rozkład udziałów liczebności występu jących tam gatunków (rys. 1). W borze mieszanym w Białołęce Dworskiej liczebność Calliphoridae wynosiła 0,812, Rhinophoridae 0,021, a Scatophagidae 0,01. Gatunek dominujący stanowił około 40%. Subdominantami były gatunki: Bellardia biseta i B. pusilla. Dość licznie występowały rów nież trzy gatunki z rodziny Calliphoridae (rys. 1). W borze mieszanym w Puszczy Kampinoskiej liczebność Calliphoridae wynosiła 0,543, Rhinophoridae 0,032, a Scatophagidae 0,335. Gatunek dominujący stanowił około 50%. Subdominantem był gatunek Scatophaga stercoraria. Dość licznie występowały gatunki: Scatophaga inquinata (Scatophagidae), Angioneura acerba (Rhinophoridae) oraz Pollenia vagabunda i P. \aria ( Calliphoridae) (rys. 1). W borze sosnowym w Białołęce Dworskiej liczebność Calliphoridae wynosiła 0,864, Rhinophoridae 0,006, a Scatophagidae 0,047. Dominantem był gatunek Bellardia pusilla (około 45% udziału ogólnej liczebności), a subdominantem Pollenia rudis (około 27%). Influentami były gatunki: Pollenia atramentaria, Bellardia pussilla, P. vagabunda i P. varia (Calliphoridae) oraz Scatophaga stercoraria (Scatophagidae). W białołęckim borze sosno wym stwierdzono tylko jeden gatunek z rodziny Rhinophoridae Chaetostevenia maculata (o niewielkiej liczebności). W borze sosnowym w Puszczy Kampinoskiej liczebność Calliphoridae wynosiła 0,394, a liczebność Scatophagidae 0,060. W środowisku tym nie stwierdzono muchówek z rodziny Rhinophoridae. Dominantem był gatunek Pollenia rudis (około 48% udziału liczebności). Subdominantami gatunki: Bellardia biseta (Calliphoridae) i Scatophaga stercoraria (Scato phagidae). Dość licznie występowały cztery gatunki z rodziny Calliphoridae (rys. 1). 3. P o d s u m o w a n ie 3.1. Stopień odkształcenia Analiza składu gatunkowego i struktury dominacyjnej Calliphoridae parasitica, Rhi nophoridae i Scatophagidae w Białołęce Dworskiej oraz naturalnych środowiskach homolo gicznych wykazała, że fauna muchówek z rodziny Calliphoridae i Scatophagidae jest naj bardziej odkształcona w łęgu, a z rodziny Rhinophoridae w borze sosnowym w Białołęce Dworskiej. Stosunkowo najmniej odkształcona jest fauna Calliphoridae parasitica, Rhi nophoridae i Scatophagidae w grądzie Białołęki Dworskiej.

10 474 A. Draber-M ońko Prognoza fauny Osiedle w Białołęce Dworskiej wybudowane zostanie na terenach zajętych przez trzy badane środowiska, tzn. grąd, łęg i bór mieszany. Siedliska te ulegną największemu prze obrażeniu, co spowoduje przekształcenie zasiedlającej je fauny muchówek z omawianych rodzin. Kierunek przyszłych zmian można przewidzieć z dużym prawdopodobieństwem na podstawie danych dotyczących składu gatunkowego i liczebności Calliphoridae parasiti ca, Rhinophoridae i Scatophagidae zieleni osiedlowej w Warszawie ( D r a b e r - M o ń k o w druku). W zieleni osiedlowej przewiduje się zubożenie składu gatunkowego oraz zmniejszenie liczebności gatunków. Gatunkiem dominującym wśród muchówek z rodziny Calliphoridae będzie Pol lenia rudis, a subdominantem Bellardia pusilla. W zieleni osiedlowej prawdopodobnie nie ulegnie większym zmianom zespół Lumbricidae żywicieli tych muchówek o ile zostaną zachowane odpowiednie warunki dla ich bytowania, a więc niezniszczona warstwa próchnicza gleby, odpowiedni poziom wód gruntowych itp. ( P i l i p i u k 1982). Jeśli w zieleni osiedlowej nie ulegnie większym zmianom zgrupowanie ślimaków żywicieli części Calliphoridae, w ówczas prawdopodobnie będzie mógł występować gatunek Melinda cognata parazytoid kilku gatunków lądowych ślimaków. W zieleni miejskiej przyszłego osiedla w Białołęce Dworskiej prawdopodobnie będą występowały te muchówki z rodziny Calliphoridae, które są gatunkami eury- i politopowymi oraz polifagicznymi, szeroko rozprzestrzenionymi w Holarktyce (tab. II). W otulinie osiedla, która jest usytuowana w znacznym stopniu na siedlisku boru sosno wego (o ile środowisko to nie ulegnie większej degradacji), będzie mogła występować więk szość gatunków stwierdzonych w borze sosnowym w Białołęce Dworskiej. Jeżeli po wybudowaniu przyszłego osiedla zostaną mało zmienione tereny wokół cieku wodnego, wówczas Rhinophoridae mają szanse na przetrwanie, ewentualnie odtworze nie podobnego składu gatunkowego, jaki stwierdzono obecnie w tym środowisku. Jeżeli natomiast teren przyszłego osiedla będzie bardz osuchy, wówczas parazytoidy lądowych równonogów podobnie jak i ich żywiciele będą znajdowane pojedynczo i sporadycznie, tak jak to ma miejsce w niektórych osiedlach Warszawy. Gatunkiem dominującym wśród muchówek z rodziny Scatophagidae będzie Scatophaga stercoraria, ale być może będzie tu występowało jeszcze kilka innych mniej licznych gatunków, których larwy są koprofagami. W zieleni osiedlowej Białołęki Dworskiej oraz w otulinie osiedla najliczniej będą występowały te muchówki z rodziny Scatophagidae, które są eurytopami, koprofagami i kosmopolitami. P IŚ M IE N N IC T W O A Calliphoridae p a r a s itic a ( Diptera ) o f W a r s a w a n d M a z o v ia. M e m o r a b ilia z o o l., W a r s z a w a, 3 5 ( ): G o r o d k o v K. B S e m. Scatophagidae ( Cordyluridae, Scatomyzidae, Scopeunicitidae). W : O p r e d e lite l n a s e k o m y c h e v r o p e js k o j ć a s ti S S S R, 5, 2. L e n in g r a d : G r u n i n K. J S e m. Calliphoridae K a llifo rid y. W : O p r e d e lite l n a s e k o m y c h e v r o p e js k o j ć a s ti S S S R, 5, 2, L e n in g r a d : D r a b e r -M o ń k o

11 11 Calliphoridae parasitica, Rhinophoridae, Scatophagidae 475 H a c k m a n W T h e Scatophagidae (Dipt.) o f e a s t e r n F e n n o s c a n d i a. F a u n a f e n n., H e l s i n g f o s i a e, 2 : H e r t i n g B e. Rhinophorinae. W : D i e F l i e g e n d e r P a l a e a r k t i s c h e n R e g i o n, 8. S t u t t g a r t, 3 6 p p. P i l i p i u k I D ż d ż o w n i c e (Lumbricidae). W : Z o o c e n o l o g i c z n e p o d s t a w y k s z t a ł t o w a n i a ś r o d o w i s k a p r z y r o d n i c z e g o o s i e d l a m i e s z k a n i o w e g o B i a ł o ł ę k a D w o r s k a w W a r s z a w i e. C z. 1. F r a g m. f a u n., W a r s z a w a, 2 6 : S a c k P a. Cordyluridae. W : D i e F l i e g e n d e r P a l a e a r k t i s c h e n R e g i o n, 7. S t u t t g a r t, 103 p p. S c h u m a n n H R e v i s i o n d e r G a t t u n g Otiesia R o b i n e a u - D e s v o i d y, (Diptera: Calliphoridae). B e i t r. E n t., B e r l i n, 1 4 : S c h u m a n n H R e v i s i o n d e r p a l a e a r k t i s c h e n Melinda-A r t e n. ( Diptera: Calliphoridae). D t s c h. e n t. Z., B e r l i n, 2 0 : S c h u m a n n H R e v i s i o n d e r p a l a e a r k t i s c h e n Bellardia-A r t e n. ( Diptera: Calliphoridae). D t s c h. e n t. Z., B e r l i n, 2 1 : Z u m pt F i. Calliphoridae. W : D i e F l i e g e n d e r P a l a e a r k t i s c h e n R e g i o n, 8. S t u t t g a r t, 140 p p. I n s t y t u t Z o o l o g i i P A N W a r s z a w a, W i l c z a 64 P E 3 K D M E [3aniaBMe: Calliphoridae parasitica, Rhinophoridae h Scatophagidae {Diptera)] /jb y K p b ijib ie H3 o6cy>k A aem bix cem efictb G m jih co6pah b i b net bipex G not on ax E h jio - A HKH-,Z3,BOpCKOM H TOMOJIOTHHCCKHX nphpo^hblx SHOTOnaX Ma30BeRKOM HH3MCHHOCTH (b KaMnHHOCCKoit n y m e h b P aa 3eeB n nax) b n ep n o A n o MeTOAy JioByineK M ep n u K o r o, noabeinehhbix b KpoHax A ep eb beb. B c e r o cogpaho h onpe^ ejieh O o cog eii. MncneHHOCTb paccm atphbaem bix M yx onpea eju tn acb KaK h h c jio o c o 6 e ii, c n o - BJieHHbix b OAHy AO ByinK y b TeneHHe o a h h x cytok. B B B jiojieh K e-^ B opck O M KOHCTaTHpoBaHo b rp y ^ e 15, b o n b c e 8, b CMemaHHOM 6 o p y 12 m b c o c h o b o m 6 o p y 13 b h a o b. B o 6m em o6h apyxceh o 17 b h a o b : 10 M3 cem eikrrba Calliphoridae, 3 H3 Rhinophoridae h 4 H3 Scatophagidae, h t o co ct a B jia et c o o t b c t c t b c h h o 4 5,4 %, 33,3% h 40% s t h x M yx, n3becthbix Ha M a30b eu K oił HM3MeHHOCTn. B npnpoa H bix 6M OTonax KOHCTaTHpoBaHo 32 BHAa, b t o m h h c jic 13 b h a o b H3 cem eiłctba Calliphoridae, 9 H3 cem efictba Rhinophoridae m 10 H3 cem en ct B a Scatophagidae, h t o coctabjiaet c o o - TBeTCTBeHHo 5 9,1%,00% 1 h 52%4>aHybi stm x M yx, M3BecTHbix Ha Ma30Beu,KOH h h 3 m c h h o c t h a T ak xe c o o t b c t c t b c h h o 25%, 52,9% h 13,3% (jiayhbi M yx H3 paccm atphbaem bix cem eitctb b c])ayhe Ilojibm H. B HCcneAyeMbix 6HOTonax Ea.noneHKH-,Zl,BopcKOH KOHCTaTHpoBaHo GoAbuie Bcero ebponeiickhx b h a o b, h h c jic h HocTb h x 6biJia Taxnce camoil b m c o k o h h B03pacTana no cpa- BHeHHK) c npnpoahbimh GnoTonaMH Ma30BHH. MncAeHHOCTb ronapkthheckhx b h a o b 6bina non TaKoił 5Ke b m c o k o h, h o h c t k o CHHacajiacb no cpabhehhk) c romojiorhhe- CKHMH npnpoahbimh GHOTOnaMH.

12 476 A. Draber-M ońko B 12 np fopoflh bix 6 n o T o n a x M a30bhh Tax camo, x a x u b EHJiojieHxe-,Z(BopcxoM o6hapy>xeho 6 o j ib m e B c e r o e B p o n e fic x n x b h / io b H3 o6cy5x,naem bix Myx, h o H a n S o jie e MHoroHHCjieHHbiMH 6bijiH rojiapkthbeckhe 4>opMbi. B H ccjie^ yem b ix 6H O T onax EBjiojieHXH-,Z(BopcxoM T ax 5xe, x a x u b n p n p o flh b ix 6 h o - T o n a x n a m e B c e r o BCTpenaioTCfl Te bh,zu>ih3 paccm atph BaeM bix cem efictb, j i h h h h x h xo- T o p b ix b b j i j h o t c b j i h 6 o napa3htamm can p o(j)arob, j i h 6 o rpbi3ym UM H 3H^o4)HTO( )aramh. B xom njiexcax Calliphoridae h Scatophagidae b 6ojibniHHCTBe Hccjie^yeMbix 6noTonoB AOMHHHpyiOT Te >xe BMAbi: Pollenia rudis u Scatophaga ster cor aria, b t o BpeMH, xax b k o MiiJiexce Rhinophoridae b SnoTonax BaJiojieHXH-^BopcxoH (3a HcxjnoHeHneM ojibca) TlOMHHHpyeT Chaetostevenia maculata. B B fljiojieh xe-^ B O p cxoh (J)ayHa Calliphoridae, Rhinophoridae h Scatophagidae o t h o CHTejibHO M ehee B c e r o,ae(})opmhpobaha b r p y ^ e. H a H 6 o jib u ih e o t x j io h c h h b x o H C T a n ip o BaHbi a jib ( J ia y H b i Calliphoridae h Scatophagidae b o u b c e, a a jib Rhinophoridae b coch ob om 6opy. B n o c e jix o B o ii 3ejieHH E B JiojieH X H -^ B opcxofi HaviG ojiee MHoroHttcjieHHO 6y,nyT, Be- pobtho, BCTpenaTbca napa3h T bi c a n p o ^ a r o B h canpo(j)arh. A b c o c h o b o m 6 o p y, x o T o p b ift coctabh T 3am,HTHyK) 3eueHyK> 30H y, 6y,zreT, BepoBTHO, BcpenaTbCB 6ojibmHHCTBo b h a o b o ficyacflaem b ix M yx, xoh CTaTnpoBaH bix b 3 t o m ÓHOTone EBjiojieHXn-,ZJ,BopcxoH b H a c r o - amee BpeM B. SUM M ARY [Title: Calliphoridae parasitica, Rhinophoridae and Scatophagidae {Diptera)] Flies o f these families were collected in four habitats o f Białołęka Dworska and in homo logous natural habitats o f the Mazovian Lowland (in the Kampinos forest and Radziejo wice) in by means of Moericke s traps suspended in tree crowns. A total o f specimens were collected and identified. The abundance of these flies is expressed as the number o f specimens caught per trap per day. In Białołęka Dworska there were 15 species in the oak-hornbeam forest, 8 species in the carr, 12 species in the mixed coniferous forest, and 13 species in the pine forest. A total of 17 species were recorded, including 10 of the family Calliphoridae, 3 o f the Rhinophoridae, and 4 o f the Scatophagidae, which account for 45.4, 33.3 and 40%, respectively, o f these flies known from the Mazovian Lowland. In natural habitats 32 species were recorded, including 13 o f the family Calliphoridae, 9 of the family Rhinophoridae, and 10 o f the family Scatophagidae. They contribute to 59.1, 100, and 52%, respectively, of these flies known from the Mazovian Lowland, and to 25, 52.9 and 13.3%, respectively, of these flies known from Poland. In Białołęka Dworska the flies of these families were mostly represented by European species. Also the abundance of these species was the highest and markedly increased as

13 13 Calliphoridae parasitica, Rhinophoridae, Scatophagidae A ll compared with natural habitats o f Mazovia. The abundance of Holarctic species was almost equally high as European species and it markedly dropped as compared with homologous natural habitats. In natural habitats of Mazovia, like in Białołęka Dworska, the European element was represented by the highest number of species but the Holarctic element was most abundant. In Białołęka Dworska, like in natural habitats, these flies are represented by the highest number of the species the larvae of which are parasitoids attacking saprophages and biting endophytes. In all the habitats of Białołęka Dworska and in natural habitats of Mazovia the species the larvae o f which infest saprophages are most abundant. Calliphoridae and Scatophagidae communities occurring in most of the habitats under study are dominated by the same species Pollenia rudis and Scatophaga stercoraria, while the Rhinophoridae community in the habitats of Białołęka Dworska (except for the carr) is dominated by Chaetostevenia maculata. The Calliphoridae, Rhinophoridae and Scatophagidae of Białołęka Dworska are relatively least transformed in the oak-hornbeam forest. The most transformed communities are the Calliphoridae and the Scatophagidae in the carr, and the Rhinophoridae in the pine forest. In the green areas o f the futur ehousing estate in Białołęka Dworska, parasitoids attacking saprophages and saprophages are likely to be most abundant groups. It is probable that most of the species of these families recorded at present in the pine forest, which will form the envelope of the housing estate, will be preserved.