POLSKA AKADEMIA NAUK MUZEUM I INSTYTUT ZOOLOGII. T om 36 W arszawa. 15X Nr 13

Transkrypt

1 POLSKA AKADEMIA NAUK MUZEUM I INSTYTUT ZOOLOGII FRAGMENTA FAUNISTICA T om 36 W arszawa. 15X Nr 13 A g n ie s z k a D r a b e r -M o ń k o M uchówki z rodzin M u scidae (M uscinae) oraz S c a th o p h a g id a e (D iptera, C a lyp tra ta ) Krainy Św iętokrzyskiej [Z 16 tabelam i w tekście] A bstract. 36 species of the two families were found in the Świętokrzyski Region; they included 29 species of the family Miiscidae (Muscinae) and 7 species of the family Scathophagidae. w hich account for 85% and 10% respectively, of their num bers recorded from Poland. M ost of them are widely distrib u ted saprophages an d polyphages. 19 species w ithin these families are new to the region studied and D asyphora albofasciata and Cordilura socialisare new to the fauna of Poland. 32 species are sy n anthropes. The highest n um ber of 23 species w as recorded in th e mixed coniferous forest. The M uscinae an d Scathophagidae fauna of the Świętokrzyski Region w as com pared to th a t of M uscinae and Scathophagidae of oth er regions in Poland. An analysis of the species com position and dom inance stru c tu re w as carried out in six hab itats selected in the Bieszczady Mts., the Pieniny M ts., the Św iętokrzyski Region and the Mazovian Lowland. WSTEP M uchow ate - M uscinae i cuchnow ate - Scathophagidae Krainy Świętokrzyskiej nie były dotychczas badane. Pierwsze w zm ianki o w ystępow aniu om aw ianych m uchów ek n a tym obszarze (w rozum ieniu S z a f e r a 1972) podała D r a b e r -M o ń k o (1966) w opracow aniu M uscinae Polski, wym ieniając stąd 16 gatunków. Również K a r c z e w s k i (1967, 1973, 1980) wykazał stąd 6 gatunków m uchow atych i jed en g atunek cuchnow atych. O becnie z okręgów: Konecko-Iłżeckiego, Łysogórskiego oraz Chęcińskiego w ykazano 29 gatunków M uscinae i 7 Scathophagidae, a z przejściowego Okręgu Jędrzejowsko-W łoszczowskiego 14 gatunków m uchow atych i jed en g atu n ek cuchnow atych. W rezultacie z całej Krainy Świętokrzyskiej wykazanych je s t 29 gatunków M uscinae i 7 gatunków Scathophagidae (tab. I), co stanow i odpowiednio 85% oraz 10% fauny tych m uchów ek znanych z Polski.

2 206 A. Drabcr-M ońko Tabela 1. W ystępowanie Miiscinae i Scathophagidae w poszczególnych okręgach Krainy Św iętokrzyskiej. G atunki rzadkie: 0 - nowy dla Polski, oo - nowy dla Krainy Świętokrzyskiej, x stanow isk w Polsce. E lem ent chorologiczny: G - geopolityczny, SG - subgeopolityczny, H - holarktyczny, P - palearktyczny. B - borealny. Okręgi Gatunek Konecko- -Iłżecki Lysogórski Chęciński Jędrzejowsko- -Wioszezowski Gatunki synantropijne Elementy chorologiczne Muscidae (Muscinae) Dasyphora albofasciala (M a c q.) P Dasyphora penniciuata (E g g.) oo P Dasyphora pratorum (M eig.) P Eudasyphora cyanicolor (Zett.) H Graphornya maculata (Scop.) SG Haemalobosca stimulans (M e ig.) oo + + P Mesembrina meridiana (L.) + + P Mesembrina m ystacea (L.) oo + + P MoreUia aenescens R.-D. oo + + P MoreUia hortorum (F a ll.) P MoreUia podagrica (Lo e w ) oo H MoreUia simplex (Lo e w ) P Musca autumnalis (d e G e e r ) SG Musca dom estica L. oo G Musca laruipara P o r t s c h. X + + P Musca tem pestiva F a ll. X SG Musca uitripennis M eig. oo P Muscina levida (H a r r is) H Muscina pascuorum (M e ig.) H Muscina prolapsa (H a r r is) H Muscina stabulans (F a b r.) G Myospila meditabunda (F a ll.) oo SG Neomyia comicina (F a b r.) oo SG Neomyia uiridescens (R.-D.) oo P Polietes domitor (H a r r is) P Polietes lardaria (F a b r.) P PyreUia rapax (H a r r is) P Pyrellia vivida R.-D. oo + + SG Stomoxys calcitrans (L.) oo + + G Scathophagidae Cordilura (C.) ciliata (M e ig.) oo + B Cordilura (C.) pubera (L.) X oo + P Cordilura (C.) pudica (M eig.) X oo + H Cordilura (C.) socialis (B e c k e r) 0 + B Scathophaga furcala (S ay) oo + + H Scathophaga lut aria (F a b r.) oo P Scathophaga stercoraria (L.) G

3 Muscinae i Scathophagidae 207 Po raz pierwszy z Krainy Świętokrzyskiej wymieniam: D asyphora albofasciata, D. pennicillata, Haem atobosca stim ulans, M esembrina m ystacea, Morellia aenescens, M. podagrica, M usca dom estica, M. viiripennis, M yospila m editabunda, Neom yia cornicina, N. viridescens, Pyrellia viuida, Stom oxys calcitrans, Cordilura ciliata, C. pubera, C. pudica, C. socialis, Scalhophaga Jurcata oraz S. lutaria, a w tym D asyphora albofasciata i Cordilura socialis są gatunkam i nowym i dla fauny Polski. M ateriały do niniejszej pracy zbierane były głównie w trzech okręgach: K onecko-iłżeckim, Łysogórskim oraz C hęcińskim, w środow iskach w ytypow a nych i opracow anych pod względem fitosocjologicznym (G ł a z e k 1985). M ateriały zebrane w Okręgu Jędrzejowsko-W loszczowskim w latach zostały opublikow ane we wcześniejszym opracow aniu autorki (D r a b e r -M o ń k o 1966). W iększość m ateriałów zebrano m etodam i jakościowym i (odłowy siatk ą na u p a trzonego, koszenie czerpakiem i połów n a światło). Część m ateriałów została zeb ran a w pułapki Moerickego oraz B arbera. Pułapki Moerickego (żółte miski) ustaw iane były w Kakoninie i R osochach oraz w niektórych p u n k tach ŚPN (W. M ik o ł a j c z y k leg.). O trzym ałam również do opracow ania m ateriał zbierany przy użyciu pułap ek B arbera w różnych środow iskach Świętokrzyskiego Parku Narodowego (S. H u r u k leg.). Ze wzlędu n a niewielką liczebność tego m ateriału, tra k tu ję uzyskane wyniki wyłącznie jakościowo. Prócz tego w latach 1981, 1983 oraz jesie n ią i w iosną 1984 roku w 50 wytypowanych środow iskach pobierano 30-m inutow e próby ilościowe polegające n a odław ianiu z wytypowanego środow iska sia tk ą entom ologiczną m uchów ek badanych grup. Ogółem w próbach jakościow ych i ilościowych zebrano i opracow ano około 3000 okazów. Do opracow ania włączono również m ateriały, które zebrali: B. J a b ł o ń s k i, W. J ę d r z e j e w s k i, K. K o r y c k a, A. L ia n a, W. M ik o ł a jc z y k, G. M o ń k o, J. S a w o n ie - w ic z oraz E. W e g n e r. W szystkim wym ienionym składam serdeczne podziękow a nie. Założenia program ow e kom pleksowych badań w G órach Św iętokrzyskich podane zostały w pracy L ia n y (1983), natom iast sta n zbadania oraz bibliografia fauny G ór Św iętokrzyskich w pracach L iany i P r ó s z y ń s k ie j (1984a, b). WYKAZ STANOWISK BADAWCZYCH Środow iska leśne W yżynny jodłowy bór m ieszany - A bietetum polonicurrc Pasm o Łysogórskie - kilka powierzchni w obrębie ŚPN: oddz. 158, 65c, a, 60, 54, 5 la. ja k również oddz. B -l oraz nie określony oddział w leśnictwie Pogórze. B uczyna k arp ack a - Dentario glandulosae-fagetum : rez. Św. Krzyż, ŚPN. oddz. 114; Góra Chełm owa. ŚPN. oddz. A-2; rez. Zamczysko w nadl. Łagów, Pasm o Orłowińskie; Świnia G óra i rez. Dalejów w nadl. Suchedniów. Środkow opolski bór m ieszany - PinoQuercetum: rez. Milechowy koło Chęcin; rez. W ykus w lasach starachow ickich; rez. Skałki Piekło pod Niekłaniem; rez. Dalejów w nadl. Suchedniów ; ŚPN: Kakonin-Porąbki, południowy skraj oddziałów i Miejska Góra, oddz. 10. G rąd w schodniopolski - Tilio-Carpinetiim: rez. Czarny Las. ŚPN, oddz. 42; rez. Św. Krzyż, ŚPN, oddz. 114; rez. Milechowy koło Chęcin; rez. Świnia Góra, nadl. Suchedniów.

4 208 A. Draber-M ońko Łęg olszowy - Circaeo-Alnetum: rez. W ykus w lasach starachow ickich; ŚPN, oddz. 40. nad C zarną Wodą; rez. Św inia Góra. nadl. Suchedniów. Bór trzcinnikowy - Ccdamagrosti villosae-pinetunx rez. Mokry Bór, ŚPN. oddz. 63. Bór bagienny - Vaccinia uliginosi-pinetnnx rez. Mokry Bór. ŚPN, oddz. 30; rez. Białe Ługi koło Daleszyc. Św ietlista dąbrow a - Potentillo albae-quercetum: rez. Milechowy koło Chęcin; rez. Krzemionki Opatow skie koło O strowca Świętokrzyskiego. Środow iska otw arte Z arośla kseroterm iczne - zarośla leszczyny z goryszem sinym - Peucedano-Coryletum: rez. Milechowy, Korzecko i G óra Zelejowa koło Chęcin; Zagaje Grzegorzowickie koło Nowej Słupi; Krzemionki Opatow skie koło O strowca Świętokrzyskiego. M urawy kseroterm iczne - Festuco-Brometecc Zespół om anu w ąskolistnego - Inuletum ensifoliae; Polichno i Korzecko koło C hęcin; S kała koło Nowej Słupi. Zespół rutew ki mniejszej i szałwi łąkowej - Thalictro-Salvietum pratensis: G óra Zelejowa koło Chęcin; Zagaje Grzegorzowickie koło Nowej Słupi; rez. Milechowy koło Chęcin; góra Józefka koło G órna (wtórna m uraw a mezotermofilna). Zbiorowisko z kłosownicą pierzastą - Brachypodiumpinnaturrx Cząstków w dolinie Pokrzyw ianki. Murawy psam m ofilne z rzędu Corynephoretalia: Dębno koło Rakowa; Krzemionki O patow skie koło O strow ca Świętokrzyskiego; Sobków-Sokołów koło Małogoszczy. Torfowiska przejściowe. Zespół m szaru przygiełkowego - R hynchosporetum albae: rez. Białe Ługi i rez. Słopiec koło Daleszyc. Łąka rajgrasow a - zespół rajgrasu wyniosłego - Arrhenatheretum m edioeuropaeum : rez. Św. Krzyż, ŚPN, polana Bielnik; Serwis koło Nowej Słupi. Łąka bliźniczkowa - zespół psiary z sitem sztywnym - Nardo-Jancetum squarrost Wola Szczygiełkowa. przy oddz. 55g. ŚPN. Łąki turzycowe - (zbiorowiska wysokich turzyc; szuw ar turzycy tunikow ej - Caricetum paradaxae, szuw ar turzycy dzióbkowanej - Caricetum rostratae): Mokry Bór. łąka. ŚPN, oddz. 29 oraz pryw atne łąki przy oddz. 62; Rosochy w nadl. Suchedniów ; S ta ra Pani koło Suchedniow a. Gołoborze z okrajkowym zespołem jarzębiny świętokrzyskiej - Sorbetum santae-crucianum: rez. Św. Krzyż. ŚPN, oddz Kamieniołomy: Górno koło Kielc; Wolica koło Chęcin. okno w wiejskim dom u (Kakonin-gajówka); okno w M uzeum n a Św. Krzyżu. UWAGI ZOOGEOGRAFICZNE Przy u stalan iu chorologicznego charakteru om aw ianych m uchów ek oparłam się n a p racach :H ackm ana(1 956), G or o dk ova( 1967, , , 1986), H enniga (1964), S hinonagi i Kano (1971), Po n t a (1986), S acka (1937), S kidm ore a (1985) oraz Z imina i E lberga (1970). Na faunę M uscinae i Scathophagidae Krainy Świętokrzyskiej składają się przede w szystkim gatunki rozprzestrzenione n a całej kuli ziem skiej, w kilku krainach zoogeograficznych lub w Holarktyce i Palearktyce (94%). N atom iast udział gatunków o węższych areałach je st niewielki. W edług typów zasięgów, n a badanym terenie wyróżniono 5 grup elem entów zoogeograficznych M uscinae i Scathophagidae (tab. II). Do elem entu geopolitycznego zaliczono rozprzestrzenione n a całej kuli ziemskiej synantropijne gatunki: M usca domestica, M uscina stabulans, Stom oxys calcilrans i Scathophaga stercorańcu

5 Muscinae i Scat hop hag id ae 209 Do elem entu subgeopolitycznego zaliczono gatunki, których zasięgi obejm ują oprócz H olarktyki dodatkowo jed en lub kilka regionów zoogeograficznych, a m ianowicie: K rainę O rientalną, N eotropikalną, A frotropikalną i A u stralijską. Elem en t subgeopolityczny je s t dość licznie reprezentow any w faunie om aw ianych m uchów ek K rainy Świętokrzyskiej przez sześć synantropijnych gatunków (16,7%), znanych z wielu stanow isk w Polsce, a poza Pyrellia uiuida pospolitych również w zbadanym terenie. Elem ent holarktyczny obejm uje siedem gatunków (19%), spośród nich do rzadziej u n a s spotykanych należy Morellia podagrica. Elem ent palearktyczny je st najliczniejszy w faunie m uchow atych i cuchnow atych Krainy Świętokrzyskiej, zaliczono do niego 17 gatunków (47%). Do rzadziej spotykanych u n a s należą: Dasyphora albofasciata, M usca larvipara, Polietes domitor i Cordilura pubem. Elem ent borealny je st reprezentow any w faunie M uscinae i Scathophagidae Krainy Świętokrzyskiej przez dwa gatunki, z których każdy m a znane tylko jedno stanow isko w badanym terenie. Cordilura ciliata stw ierdzony tylko w Okręgu Konecko-Iłżeckim oraz Cordilura socialis, znaleziony wyłącznie w Okręgu Łysogórskim. We w szystkich badanych okręgach Krainy Świętokrzyskiej przew ażają g a tu n ki szeroko rozprzestrzenione. W najuboższym Okręgu Chęcińskim stw ierdzono najm niejszą liczbę gatunków zaliczanych do elementów: geopolitycznego, holarktycznego oraz palearktycznego, natom iast najw iększą liczbę gatunków zaliczanych do elem en tu subgeopolitycznego (tab. II). W najbogatszym O kręgu Łysogórskim znaleziono najwięcej gatunków zaliczanych do elementów: p alearktycznego, holarktycznego oraz geopolitycznego (tab. II). Tabela II. E lem enty zoogeograficzne Muscinae i Scathophagidae w faunie poszczególnych okręgów Krainy Św iętokrzyskiej. N - liczba gatunków, procent obliczony w sto su n k u do w szystkich b a d a nych m uchów ek opracow anego terenu. Element zoogeograficzny Okręg Konecko- -Iłżecki Lysogórski Chęciński Jędrzejowsko- -Wloszczowski Kraina Świętokrzyska Gatunki synantropijne N % N % Geopolityczny , Subgeopolityczny ,7 6 16,7 Holarktyczny ,4 6 16,7 Palearktyczny , ,4 Borealny ,6 B adane m uchów ki w poszczególnych okręgach Krainy Świętokrzyskiej c h a rakteryzuje stopień podobieństw a zaw arty między 46,5%, a 69,2% (tab. III).

6 210 A. D raber-mońko T abela III. G atunki w spólne (c) oraz w skaźnik podobieństw a sk ład u gatunkow ego (S) m uchów ek z rodzin Muscinae i Scathophagidae poszczególnych okręgów Krainy Świętokrzyskiej obliczony według wzoru Ja ccard a i Sorensena. Okręgi (S) Okręgi (c) Konecko- -Iłżecki Łysogórski Chęciński Jędrzejowsko- -Wł oszczowski Konecko-Iłżecki U Łysogórski 69, Chęciński 57,1 46,5 9 Jędrzejowsko- - Wł oszczowski 59,5 62,2 64,3 PORÓWNANIE Z FAUNĄ INNYCH REGIONÓW POLSKI W Polsce dotychczas stw ierdzono (łącznie z aktualnym i wynikam i z Krainy Świętokrzyskiej) 34 gatunki M uscinae oraz 74 g atunki Scathophaqidae (D r a b e r - -MOŃKO 1966, 1991). Z nizinnych obszarów Polski znanych je st dotychczas 26 gatunków M uscinae i 22 gatunki Scathophagidae, co stanow i odpowiednio 78,8% oraz 31,0% fauny tych m uchów ek w ykazanych z Polski. Faunę M uscinae Krainy Świętokrzyskiej, reprezentow aną przez 29 gatunków (85,3% fauny M uscinae Polski), należy uznać za bogatą, natom iast fauna Scathophagidae je st bardzo uboga - 7 gatunków (9,9% fauny Scathophagidae Polski). Ze względu n a niedostateczny stopień zbadania Scathophagidae, nie będzie ta rodzina uw ględniana w dalszych rozw a żaniach dotyczących rozm ieszczenia w Polsce. Pod względem jakościow ym fau n a M uscinae Krainy Świętokrzyskiej stanow i część fauny nizinnej wzbogaconą o cztery gatunki holarktyczne i palearktyczne, w tym jed en w ystępujący głównie w górach n a obszarze Palearktyki (D asyphora albofasciata, D. pennicillata, M esembrina m ystacea i Morellia podagrica), a zubożoną o jed en g atu n ek nizinny - Morellia simplicissima. F aunę M uscinae Krainy Świętokrzyskiej i Niziny Mazowieckiej łączy znaczny stopień podobieństw a, sięgający 90,9%. W K rainie Św iętokrzyskiej nie stw ierdzono D asyphora zim ini, g a tu n k u w y m ienianego z Niecki Nidziańskiej, który w Polsce znany je st ponadto z Pienin. F aunę M uscinae Krainy Świętokrzyskiej i Niecki Nidziańskiej łączy znaczny stopień podobieństw a składu gatunkow ego, wynoszący 66,7%. W badanym terenie wykazano dwa gatunki bardzo rzadko łowione w Polsce (dotychczas 1-3 stanow isk) oraz cztery gatunki rzadko łowione w naszym kraju (4-6 stanow isk). Jedyne stanow iska w Polsce m ają w Krainie Świętokrzyskiej:

7 Miiscinae i Scathophagidae 211 D asyphora albofasciata i Cordilura socialis, jedno z czterech - M usca larvipara, jedno z pięciu: Cordilura pubera i C. pudica, a jedno z sześciu - M usca tempestiua. Porównanie z fauną górskich rejonów P olski M uscinae oraz Scathophagidae polskiej części Sudetów i K arpat zbadane sa nierów nom iernie. Dość dobrze opracow ane są Bieszczady, Pieniny i Tatry. Z obszarów tych pochodzi kilka w cześniejszych wykazów m uchów ek opracow a nych przez N o w ic k ie g o (1873), B o b k a (1890, 1893, 1894), G r z e g o r z k a (1872,1873) i Lo e w a (1870), natom iast m uchów ek okolic Przem yśla - wykaz sporządzony przez B o b k a (1894). Z now szych opracow ań K arpat m ożna wymienić Calgptrata Bieszczadów i Pienin (D r a b e r -M o Ńk o 1966, 1971, 1977, 1978; L a v c ie v 1974). Z Bieszczadów znanych je s t dotychczas 12 gatunków Scathophagidae oraz 23 gatunki Muscinae, a z Pienin 16 gatunków Scathophagidae i 26 gatunków Muscinae. Z Sudetów R i e d e l (1930) wym ienia 10 gatunków Scathophagidae oraz dwa g atu n k i M uscinae. Pewne dane dotyczące występow ania M uscinae w Sudetach spotkać m ożna w opracow aniu D r a b e r -M o ń k o (1966) zawierającym m ateriały do znajom ości M uscinae Polski oraz w pracach Ś if n e r a (1974, 1978) dotyczących Scathophagidae. Ogółem z Sudetów znanych je s t 15 gatunków M uscinae i 17 gatunków Scathophagidae. Na obszarach polskiej części Sudetów i K arpat stw ierdzono dotychczas w ystępow anie 37 gatunków Scathophagidae oraz 29 gatunków M uscinae, co stanow i odpowiednio 50,0% oraz 85,3% fauny krajowej tych owadów. W porówn a n iu z nizinam i je s t ona bogatsza o 12 gatunków w rodzinie Scathophagidae oraz 3 g atunki M uscinae, mimo że jeden g atunek M uscinae oraz 16 gatunków Scathophagidae znanych je st u n as wyłącznie z gór. M uscinae Krainy Świętokrzyskiej, reprezentow ane przez 29 gatunków, są rów nie bogate ja k fau n a naszych terenów górskich, mimo że nie stw ierdzono tutaj w ystępow ania górskich gatunków m uchow atych. SYNANTROPIJNE MUSCINAE I SCATHOPHAGIDAE W Krainie Świętokrzyskiej stw ierdzono 32 gatunki synantropijnych M uscinae i Scathophagidae (według klasyfikacji P o v o l n e g o 1971, S t a c k e l b e r g a 1956 oraz S y c h e v s k e j 1970, 1974). Stanow ią one 88,9% fauny tych grup całego badanego teren u. W iększość tych m uchów ek zaliczana je st do gatunków politopowych, a jedynie Scathophaga lutaria uw ażany je st za gatu n ek leśny. Tylko 7 gatunków sy n a n tro p ijn y c h M uscinae i Scathophagidae stw ierdzono w różnych środow i sk ach w szystkich czterech okręgów Krainy Świętokrzyskiej, 9 gatunków znaleziono w jed n y m i 9 w dwóch okręgach, pozostałe 7 synantropijnych gatunków stw ierdzono w trzech okręgach K rainy Św iętokrzyskiej (tab. I). Do rzadziej spotykanych w Krainie Świętokrzyskiej synantropijnych g a tu n ków należą: D asyphora albofasciata, M esembrina m ystacea, Morellia podagrica, M usca larvipara, M. tem pestiua, Polietes domitor, Pyrellia vivida, Scathophaga fu rc a ta i S. lutaria.

8 212 A. Draber-M ońko 24 gatunki (75%) synantropijnych Muscinae i Scathophagidae stw ierdzonych w badanym terenie to saprofagi. Larwy trzech gatunków synantropijnych m u chów ek są drapieżnikam i i koprofagam i (Graphomya m aculata, M esem brina m eridiana i M. m ystacea). N atom iast larwy pozostałych gatunków są polifagam i (Muscina levida, M. pascuorum, M. prolapsa, M. stabulans i M usca dom estico). Zgrupow ania synantropijnych m uchow atych i cuchnow atych w poszczególn ych okręgach K rainy Św iętokrzyskiej ch arakteryzuje znaczny sto p ie ń podobieństw a zaw arty m iędzy 48,8% - 75,0% (tab. IV). T abela IV. G atunki w spólne (c) oraz w skaźnik podobieństw a składu gatunkow ego (S) synantropijnych m uchów ek z rodzin Miiscidae (Muscinae) i Scathophagidae poszczególnych okręgów Krainy Świętokrzyskiej obliczony w edług wzoru Ja ccard a i Sorenscna. Okręgi (S) Okręgi (c) Konecko- -Iłżecki Łysogórski Chęciński Jędrzejowsko- -Wloszczowski Konecko- Iłżecki Łysogórski 75, Chęciński 60,6 48,8 9 Jędrzejowsko- -Wloszczowski 62,9 65,1 64,3 W Krainie Świętokrzyskiej synantropijne M uscinae i Scathophagidae należą do najszerzej rozprzestrzenionych (tab. II) m uchow atych i cuchnow atych (100% elem entu geopolitycznego i subgeopolitycznego, znaczny udział - 86% elem entu holarktycznego i 84% palearktycznego). W większości badanych środow isk dom inują szeroko rozprzestrzenione synantropijne M uscinae i Scathophagidae. Najliczniej reprezentow ane są one w borze m ieszanym oraz n a łąkach (tab. V). W większości lub we wszystkich badanych środow iskach Krainy Świętokrzyskiej stw ierdzono 8 eurytopowych gatunków synantropijnych M uscinae i Scathophagidae: Eudasyphora cyanicolor, Morellia hortorum, M usca autum nalis, M uscina levida, M. prolapsa, M. pascuorum, Neomyia cornicina i Polietes lardaria. M uchówki te obserw owane były również we wszystkich lub w większości b ad a nych środow isk w Bieszczadach, Pieninach oraz n a Nizinie Mazowieckiej. W Krainie Świętokrzyskiej stw ierdzono jed en gatunek eusynantropijny - M usca domestica, który w ystępuje głównie w siedzibach ludzkich, a w pozostałych badanych środow iskach spotykany był tylko sporadycznie. H em isynantropy reprezentow ane są przez M uscina prolapsa oraz hem atofagiczny gatunek Stom oxys calcitrans - spotykany głównie na pastw iskach i łąkach z wypasem bydła. Symbowilnymi m uchów kam i są gatunki z rodzajów: Haem atobosca, M esem brina, Morellia, M usca, Scathophaga i Stom oxys.

9 Miiscinae i Scathophagidae 213 T abela V. Procentow y udział elem entów chorologicznych w b ad anych środow iskach Krainy Świętokrzyskiej na podstaw ie składu gatunkow ego Muscinae i Scathophagidae. Środowisko Element chorologiczny Festuco-Brometea Peucedcino-Coryletum Cory nephoret alia Arrhenalhereturn medioeuropaeum Nardo-Juncetum squarrosi Caricetum paradoxae et Caricetum rostratae Rhynchosporetum albae Circaeo-A Inetum Tilio- Carpinetum Potentillo albae-quercetum Pino-Quercetum Derttario glandulosae-fagetum Vaccinia uliginosi-pinetum Ahietetum polonicum (S Ł? u '(/i cd 3 Na ekskrementach Na oknie w wiejskim domu Na oknie w Muzeum na Św. Krzyżu Geopolityczny 2 0,0 12, ,0 13,1 25,0 20,0 50,0 Subgeopoli tyczny 13,3 37,5 40,0 16,7 20,0 25,0 33,3 25,0 17,4 25,0 12,5 50,0 25,0 100 Holarktyczny 20,0 37,5 40,0 22,2 30,0 37,5 33,3 66,7 50,0 37,5 17,4 50,0 50,0 12,5 Palearktyczny 46,7 12,5 20,0 50,0 40,0 31,3 66,7 33,3 16,7 37,5 52,2 25,0 50,0 37,5 12,5 80,0 25,0 Borealny 6,2 50,0 Na oknach w wiejskim dom u w Kakoninie oraz w M uzeum n a Św. Krzyżu złowiono cztery g atunki om aw ianych m uchów ek (tab. VIII). S c h u m a n n (1963) oraz inni autorzy stwierdzili n a oknach w siedzibach ludzkich cztery gatunki m uchow atych, z których tylko jeden - M usca dom estica znaleziony był w badanym terenie. N atom iast w Krainie Świętokrzyskiej stw ierdzono n a oknach w pom ieszczeniach użytkow anych przez ludzi gatunki M uscinae i Scathophagidae, które nie były dotychczas wykazane z tych siedzib. Są to: M usca autum nalis, M. uiiripennis i Scathophaga stercoraricu GATUNKI PODAWANE PO RAZ PIERWSZY Z KRAINY ŚWIĘTOKRZYSKIEJ Dasyphora albofasciala (M a c q.) ŚPN, K akonin, bór m ieszany, 9.VII.- 17.VIII. 1983, 1?, zebrany w żółte m iski, W. M ik o ł a jc z y k leg. Z Polski dotychczas nie w ymieniany. G atunek podaw any z Europy, północnej Afryki. Kaukazu, Turcji, Syrii i Iraku. D asyphora pennicillala (E g g.) Rez. Skałki Piekło pod Niekłaniem, bór m ieszany, 5.VII.1983, 1 c?; Św. Krzyż, M uzeum, n a oknie, 30.XI.1984, 1 cf. W Polsce podaw any z Sudetów Zachodnich i W schodnich, Wyżyny Małopolskiej i Krakowsko- -W ieluńskiej, B eskidu Zachodniego, Kotliny Nowotarskiej, Bieszczadów, Pienin i T atr (Draber-M ońko

10 214 A. Draber-M ońko 1966, 1978). G atunek podaw any z zachodniej, środkowej i południowej Europy. K aukazu, Azji Mniejszej oraz północnej Afryki. Haem atobosca stim ulans (M e i g.) ŚPN, polana Bielnik, łąka rajgrasow a, 17.V. 1983, 4 ćfc?; ŚPN, Kakonin, bór m ieszany, 16.V.1983, 1 t?; rez. Zamczysko, buczyna karpacka, 18.V.1983, 1?. W Polsce podaw any z Pojezierza Pomorskiego, Niziny Mazowieckiej, Wyżyny Małopolskiej i Lubelskiej, Beskidu Zachodniego, Bieszczadów. Pienin i T atr (Draber-Mońko 1966, 1978). G atunek rozprzestrzeniony w Palearktyce oraz Regionie O rientalnym. M esembrina m ystacea (L.) ŚPN, Św. Krzyż, 17.V. 1983, 1 polana Bielnik. łąka rajgrasow a, 17.V. 1983, 4 ćfc?; Kakonin, n a krowich ekskrem entach, 24.IX. 1982, 1?; leśn. Dąbrowa, oddz. 158, jedlina, pułapki B arbera, IX.1982, 1?. W Polsce podaw any z Pobrzeża B ałtyku. Pojezierza Pomorskiego, Wyżyny Krakowsko-W ieluńskiej, Sudetów Zachodnich. Beskidu Zachodniego i W schodniego, Bieszczadów, Pienin, i T atr (D r a b e r-m o ń k o , ). G atunek rozprzestrzeniony w Palearktyce. Morellia aenescens R.-D. ŚPN, polana Bielnik, łąka rajgrasow a, 13.VIII.1981, 1?. W Polsce podaw any z Pobrzeża Bałtyku. Pojezierza Pomorskiego i Mazurskiego. Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej i Mazowieckiej, Kotliny Nowotarskiej, Bieszczadów i Pienin (Draber-Mońko 1966, 1971, 1977, 1978, 1986). G atunek rozprzestrzeniony w Palearktyce. Morellia podagrica (Lo e w ) Rez. W ykus, m uraw a psam m ofilna, 10.VII. 1983, 2??. Góra Zelejowa, m u ra w a kseroterm iczna, 19.VII.1983, 1 tf, 2??. W Polsce podaw any z Pobrzeża Bałtyku. Pojezierza Pomorskiego, Kotliny Nowotarskiej. Bieszczadów, Pienin i T atr (Draber-M ońko , 1978). G atunek holarktyczny. M usca dom estica L. ŚPN, Kakonin, n a oknie w m ieszkaniu, 26.XI.1984, 1 c?, 1?. Krzemionki Opatowskie, zarośla kseroterm iczne, 26.VII.1983, 1 <?. Zagaje Grzegorzowickie, m uraw y ksero term iczne, l.x. 1982, 1?. W Polsce podaw any z Pobrzeża Bałtyku. Pojezierza Pomorskiego, Puszczy Białowieskiej, Niziny Mazowieckiej, Śląska Dolnego. Wyżyny Krakowsko-W ieluńskiej i Lubelskiej, Niziny Sandom ierskiej, Sudetów Z achodnich, Beskidu Zachodniego i W schodniego. Bieszczadów, Pienin i T atr (D raber-m ońko 1966, 1971, 1978). G atunek geopolityczny. M usca uitripennis M e i g. Dalejów, bór m ieszany, 12.VI.1984, 1 d*. Góra Józefka, w tórna m uraw a kseroterm ofilna, 19.V. 1983, 2 ćć. ŚPN, Kakonin, n a oknie w m ieszkaniu, 27.IV. 1984, 1 (?. W Polsce podaw any z Pobrzeża Bałtyku, Niziny Mazowieckiej, Ś ląska Gónego, Wyżyny K rakow sko-w ieluńskiej, Małopolskiej (Niecka Nidziańska) i Lubelskiej, B eskidu Zachodniego i W schodniego oraz T atr (D raber-m ońko 1966, 1986). G atunek palearktyczny.

11 Miiscinae i Scathophagidae 215 Myospila m editabunda (F a l l.) S ta ra Pani, łąka turzycow a, 12.VI. 1984, 1?; S kała koło Nowej Słupi, 24.IX. 1982, 1?; ŚPN, rez. Czarny Las, grąd, 25. VII. 1981, 2??; Kakonin, bór m ieszany, 24.IX.1982, 2??. W Polsce podawany z Pobrzeża Bałtyku. Pojezierza Pomorskiego. Niziny Mazowieckiej. Wyżyny Krakowsko-W ieluńskiej i Małopolskiej (Niecka Nidziańska), Sudetów Zachodnich, Beskidu Zachodn ie g o, Bieszczadów, Pienin i T atr (D r a b e r -M o ń k o , ). G atunek rozprzestrzeniony w H olarktyce oraz Krainie Neotropikałnej i O rientalnej. Neomyia comicina (F a b r.) Rez. W ykus, bór m ieszany, 9.X. 1981, 7 dd, 6??; 10. VII. 1983, 1?. Krzemionki O patow skie, m uraw a kseroterm iczna, 6.X. 1982, 1 d. Świnia Góra, łąka turzycowa, 12.VII.1981, 1?. Jeleniow ska Góra, buczyna, 13.X. 1982, 6??. Cisów koło Daleszyc, las m ieszany, 6.X. 1981, 11 dd, 8??. Skała koło Nowej Słupi, m uraw a kseroterm iczna, 24.X. 1982, 1 d, 1?. Zagaje Grzegorzowickie, m uraw a kseroterm iczn a, 9.VII. 1983, ld, 1?; 12.X.1982, 1?. Porąbki, łąk a śródpolna, 22.VII. 1981, 1?. G óra Józelka, w tórna m uraw am ezoterm ofilna, 19.V. 1982, 1 d. ŚPN, Krajno, las m ieszany, 27.X. 1982, 4 dd, 2??; Kakonin, las m ieszany, 11.VI. 1982, 18 dc?, 9??; 2 9.IX. 1982, 9 dc?, 9??; polana Bielnik, łąka rajgrasow a, IX. 1982, 24 dd, 47??; 7.X. 1981, 8 dd, 10??. Wola Szczygiełkowa, łąka bliźniczkowa, 29.X. 1982, 1 d; rez. Mokry Bór, łąka turzycowa, 27.IX. 1982, 1 d, 2??. Polichno, m uraw a kseroterm iczna, 6. VII. 1983, 1 d, 3??. Góra Zelejowa, m uraw a kseroterm iczna, 19. VII.1983, 1 d. Rez. Milechowy, grąd, 7.VII. 1981, 1?; dąbrow a św ietlista, 20.V.1983, 1 d; 8.X.1981, 101 dd, 94??; 20.X.1984, 1 d, 4??. W Polsce podaw any z Pobrzeża Bałtyku. Pojezierza Pomorskiego i Mazurskiego. Niziny Wielkopolsko-K ujaw skiej i Mazowieckiej, Wyżyny Krakowsko-W ieluńskiej, Małopolskiej (Niecka Nidziańska) i Lubelskiej, Sudetów Zachodnich. Bieszczadów i Pienin (D r a b e r -M o ń k o , ). G atunek rozprzestrzeniony w Holarktyce i Krainie Neotropikalnej. Neomyia viridescens (R.-D.) Krzemionki Opatowskie, zarośla ksero term iczne, 11.VI. 1983, 2 dd. Zagaje Grzegorzowickie, m uraw y kseroterm iczne, l.x. 1982, 1 d, 3??. ŚPN, Miejska Góra, oddz. 10, las m ieszany, 19. X. 1983, 1 d; rez. Św. Krzyż, buczyna, 5.X. 1984, 1?; rez. C zarny Las, łąka turzycowa, 20.VIII.1981, 1?; Wola Szczygiełkowa, łąka bliźniczkowa, 29.X.1982, 1 d; Kakonin, bór m ieszany, 11.VI.1981, 6 dd, 3??; IX. 1982, 3 dd, 1?; n a krowim nawozie, 24.IX. 1982, 8 dd, 9??; polana Bielnik, łąka rajgrasow a, 18.VIII. 1983, 4 dd, 6??; IX. 1982, 5 dd, 7??. Rez. Milechowy, dąbrow a św ietlista, 8.X. 1981, 1 d, 1?. W Polsce podaw any z Pobrzeża Bałtyku. Niziny W ielkopolsko-kujawskiej i Mazowieckiej. Wyżyny K rakowsko-w ieluńskiej, Sudetów Zachodnich. Beskidu Zachodniego. Kotliny Nowotarskiej, Bieszczadów. Pienin i T atr (D r a b e r -M o ń k o , ). G atunek rozprzestrzeniony w Palearktyce. Pyrellia vivida R.-D. G óra Zelejowa, m uraw a kseroterm iczna, 25.VIII. 1983, 1 d.

12 216 A. Draber-M ońko W Polsce podaw any z Pojezierza Pomorskiego, Niziny Mazowieckiej, Wyżyny K rakowsko-w ieluńskiej, B eskidu Zachodniego. Pienin i T atr (D r a b e r -M ońko 1966, 1978). G atunek rozprzestrzeniony w Palearktyce. Stom oxys calcitrans (L.) Zagaje Grzegorzowickie, m uraw a kseroterm iczna, l.x. 1982, 7??. ŚPN, Kak o n in, n a krow im naw ozie, 2 4.IX. 1982, 1?; Wola Szczygiełkow a, łąk a bliźniczkow a, 2 4.IX. 1982, 1 c?. W Polsce w ym ieniany z Pobrzeża Bałtyku, Pojezierza Pomorskiego i M azurskiego, Niziny Wielkopolsko-Kujawskiej i Mazowieckiej, Wyżyny Krakowsko-W ieluńskiej, Małopolskiej i Lubelskiej, S u d e tów Zachodnich, Beskidu W schodniego i Zachodniego, Kotliny Nowotarskiej. Bieszczadów. Pienin i T atr (D r a b e r -M o ń k o , ). G atunek geopolityczny. Cordilura eiliata (M e i g.) Rosochy, łąka turzycowa, 20.VII.1981, 1 <$. W Polsce podaw any z Pobrzeża Bałtyku, Pojezierza Pomorskiego. Puszczy Białowieskiej, Sudetów Zachodnich i W schodnich oraz Pienin (D ra b er-m ońko 1978). G atunek borealny. Cordilura pubera (L.) S ta ra Pani, łąka turzycowa, 12.VI.1984, 6 c? <?, 1?. W Polsce podaw any z Pobrzeża Bałtyku i Pojezierza Pomorskiego (C zw alina 1893; Karl 1936; R u b s a a m e n 1901), Niziny W iclkopolsko-kujawskicj (S znabl 1881) i Niziny Mazowieckiej (S znabl 1881; D r a b e r -M o ń k o 1982a). G atunek rozprzestrzeniony w Palearktyce. Cordilura pudica (M e i g.) ŚPN, rez. Mokry Bór, łąka turzycowa, 27.IX. 1982, 1 <?. W Polsce podaw any z Pobrzeża B ałtyku (C zwalina 1893). Pojezierza Pomorskiego (KARL 1936), Niziny Mazowieckiej (D r a b e r -M o ń k o 1982a) i Puszczy Białowieskiej (Sack 1925). G atunek rozprzestrzeniony w Holarktyce. Cordilura socialis (B e c k e r ) Białe Ługi koło Daleszyc, torfowisko przejściowe, 25.IV. 1983, 2 c? c?, W. M ik o ł a j c z y k leg. Z Polski dotychczas nic podawany. G atunek borealny. ScathophagaJurcata (S ay) ŚPN, rez. Św. Krzyż, jedlina. 24.VI.1981, 3 4??. W Polsce dotychczas podaw any z Pobrzeża Bałtyku. Pojezierza Pomorskiego. Niziny Mazowieckiej, Sudetów Zachodnich, Beskidu Zachodniego i W schodniego. Bieszczadów, Pienin i T atr (D r a b e r -M o ń k o 1971, 1978, 1982a. b). G atunek rozprzestrzeniony w I lolarktyce. Scathophaga lutaria (F a b r.) S ta ra Pani, łąka turzycowa, 12.VI. 1984, 4??. ŚPN, M okiy Bór, łąka turzycowa, 27.IX. 1982, 1?; Kakonin, bór m ieszany, 15.X. 1982, 1?; n a krowim nawozie, 2 4.IX. 1982, 1?. Zagaje Grzegorzowickie, m uraw a kseroterm iczna, l.x. 1982, 1?.

13 Miiscinae i Scathophagidcie 217 W Polsce dotychczas podaw any z Pobrzeża Bałtyku, Pojezierza Pomorskiego i M azurskiego. Niziny W ielkopolsko-kujawskiej i Mazowieckiej, Puszczy Białowieskiej, Wyżyny Krakowsko-W ieluńskiej, B eskidu Zachodniego, Bieszczadów, Pienin i T atr (D r a b e r -M o ń k o 1971, 1978). G atunek rozprzestrzeniony w Palearktyce. UWAGI EKOLOGICZNE Dorosłe M uscinae i Scathophagidae odżywiają się rozkładającym i się s u b sta n cjam i pochodzenia zwierzęcego i roślinnego, odchodam i ssaków, sokiem wyciekającym z uszkodzonych roślin, n e k ta rem kw iatów oraz sp ad zią m szyc i czerwców. Larwy natom iast są głównie saprofagam i, koprofagami i drapieżnikam i oraz pasożytam i, a larwy niektórych gatunków z rodziny Scathophagidae m in u ją w liściach roślin. Na podstaw ie związków troficznych stadiów larw alnych M uscinae i Scathap h a g id a em ożna stwierdzić, że w badanym terenie przew ażają saprofagi (66,7%), zaliczane tu są koprofagi, ja k również gatunki rozwijające się w rozkładających się su b stan cjach organicznych. Dość liczną grupę stanow ią polifagi (13,9%), które m ogą rozwijać się w grzybach, ow adach oraz rozkładających się roślinach i zw ierzętach, pasożytować w bezkręgowcach i kręgowcach. Równie liczną grupą są gatunki m inujące w liściach roślin (11,1%). Reszta om aw ianych m uchów ek to drapieżniki rozwijające się w nawozie (8,3%). Liczba gatunków M uscinae i S cathophagidae, zaliczana do poszczególnych g ru p troficznych, je s t zróżnicow an a w badanych okręgach Krainy Św iętokrzyskiej. Największą liczbę gatunków zaliczanych do saprofagów stw ierdzono w Okręgu Łysogórskim. N atom iast najw iększą liczbę om aw ianych m uchów ek uw ażanych za polifagi znaleziono w o kręgach K onecko-ilżeckim oraz Łysogórskim. D rapieżniki i koprofagi najliczniejsze były w O kręgu Łysogórskim (tab. VI). T abela VI. Udział procentowy grup troficznych Miiscinae i Scathophagidae w poszczególnych okręgach Krainy Świętokrzyskiej. N - liczba gatunków. Procent obliczony je s t w sto su n k u do w szystkich badanych m uchów ek opracowanego terenu. Okręgi Gatunki synantropijne Grupa troficzna Konecko- -Iłżecki Lysogórski Chęciński Jędrzejowsko- -Wloszczowski Kraina Świętokrzyska Gatunki synantropijne N % N % N % N % N % N % Saprofagi 14 63, , , , , ,0 Drapieżniki i koprofagi 1 4,5 3 10,0 1 7,7 1 6,7 3 8,3 3 9,4 Polifagi 5 22,8 5 16,7 1 7,7 4 26,7 5 13,9 5 15,6 Minujące 2 9,1 2 6, W yróżnienie charakteiystycznych gatunków M uscinae i Scathophagidae dla badanych środow isk nie je s t łatwe, ze względu n a dużą lotność owadów dorosłych i częste zm iany m iejsca pobytu. Składa się n a to odm ienny sposób odżywiania się larw i owadów dorosłych. Rzadko jedno zbiorowisko roślinne m oże spro stać wymogom troficznym gatu n k u. Dodatkową trudność stw arzają

14 218 A. D raber-mońko często niewielkie rozm iary płatów wytypowanych zbiorowisk, gdyż zachodzi obawa, że część m uchów ek zalatuje z okolicznych terenów. G atunki m inujące oraz pasożytujące w określonych żywicielach są jed n a k poprzez swych gospodarzy związane z pewnym i ekosystem am i. Saprofagi stw ierdzono we wszystkich badanych środow iskach, ale najliczniej obserw owane były w borze m ieszanym, na m uraw ach kseroterm icznych oraz n a łąkach: rajgrasow ej, turzycow ej i bliźniczkowej (tab. VII). T ab ela VII. U dział procentow y g ru p troficznych M iiscinae i Scathophagidae w b a d a n y c h środow iskach Krainy Świętokrzyskiej. Środowisko 1 B8 Grupa troficzna Festuco-Brometea Peucedano-Coryletum Cotynephoretalia l 4 1e < Ncirdo-Juncetum squarm si Rhynchosporetum albae Circcieo-A Inctum Tilio-Carpinetum Potentillo albae-quercetum Pino-Quercetum Dentario glandulosae-fageti Vaccinia uliginosi-pinetum Abietetum polonicum Łąka śródpolna Na ekskrementach Na oknie w wiejskim domu 1 cs c E 3 i 3 s * u 1 cc«z Saprofagi 80,0 50,0 80,0 61,1 70,0 50, ,3 66,7 75,0 69,6 62,5 50,0 37,5 54,0 60,0 75,0 100 Drapieżniki i koprofagi ,5 16,7 12,5 13,0 25,0 12,5 40,0 Polifagi 13,3 37,5 20,0 22,2 30, ,7 33,3 25,0 17,4 37,5 37,5 37,5 25,0 Minujące 18,8 50,0 Polifagi najliczniej sp o tykano n a łące rajgrasow ej, w borze m ieszanym, b u czynie k a rp a c k ie j, je d lin ie, z a ro ś la c h k se ro te rm ic z n y c h oraz n a łące bliźniczkowej i turzycow ej. Scathophagidae, których larwy m inują liście określonych roślin, spotykano tylko n a łące turzycowej i w borze bagiennym (tab. VII). M uscinae rozprzestrzenione s ą n a całej kuli ziem skiej. W ystępow anie S c a thophagidae ograniczone je s t głównie do półkuli północnej. T rudno je s t jed n a k wykazać związek om aw ianych m uchów ek z określonym środow iskiem, gdyż znaczna liczba gatunków penetruje środow iska bardzo różnorodne. Przew ażającą grupę stanow ią gatu n k i synantropijne, do pewnego stopnia związane z gospodarczą działalnością człowieka. Om awiane m uchów ki m ożna podzielić n a trzy grupy: 1. G atunki politopowe - rozpow szechnione w większości środow isk n a tu ra nych i antropogenicznych. Należą tu: E udasyphora cyanicolor, MoreUia hortorum, M usca autum nalis, M uscina leuida, M. prolapsa, M. pascuorum, Neom yia cornicina, N. uiridescens, Polietes lardaria i Scathophaga stercoraria.

15 Miiscinae i Scathophagidae G atunki leśne, w śród nich m uchow ate i cuchnow ate rozpow szechnione w większości biocenoz leśnych: Dasyphora pennicillata, Cordilura socialis i Scathophaga furcatcl 3. G atunki terenów otw artych, występujące w większości traw iastych biocenoz: Dasyphora pratom m, Graphomya maculata, M usca tem pestiva, M uscina stabulans, Pyrellia rapax, P. vivida, Stom oxys calcitrans, Cordilura ciliata, C. pubera i C. pudica. W K rainie Św iętokrzyskiej najw iększą liczbę gatu n k ó w M uscinae i Scathophagidae (23) oraz najw iększą ich liczebność zaobserwow ano w środkowopolskim borze m ieszanym. D użą liczbę gatunków zanotow ano również n a łące rajgrasow ej (18), łące turzycowej (16) i m uraw ach kseroterm icznych (15). W b a danym terenie M uscinae i Scathophagidae dużą liczebność osiągnęły również w następujących środow iskach: n a łące rajgrasowej, w dąbrowie świetlistej i n a m uraw ach kseroterm icznych (tab. VIII). W Pieninach najw iększą liczbę gatunków om aw ianych m uchów ek stw ierdzono n a łące pienińskiej (25), łące ziołoroślowej i m uraw ach kseroterm icznych (po 18), olszynie (16), m łace i suchym pastw isku (po 14), a więc M uscinae i Scathophagidae w P ieninach rów nież przew ażały w zróżnicow anych środow i skach. Na podstaw ie porów nania składu gatunkow ego M uscinae i Scathophagidae w czterech regionach Polski (tab. IX) m ożna stwierdzić, że fauna tych m uchów ek Krainy Świętokrzyskiej je st równie bogata ja k w Bieszczadach, ale uboższa niż w pozostałych opracow anych terenach naszego kraju. W sześciu środow iskach w K rainie Św iętokrzyskiej oraz odpow iadających im środow iskach w B ieszczadach, Pieninach i na Nizinie Mazowieckiej m ożna porów nać skład gatunkow y oraz liczebność M uscinae i Scathophagidae (tab. X-XV). W buczynie karpackiej w Krainie Świętokrzyskiej stw ierdzono niewielką liczbę gatunków om aw ianych m uchów ek, natom iast w buczynach w Pieninach i Bieszczadach była ona znacznie wyższa. W skaźnik podobieństw a składu gatu n k o w ego M uscinae i Scathophagidae w p o ró w n y w a n y c h b u c z y n a c h j e s t zróżnicow any (tab. X). W badanym terenie Neomyia cornicina (35,3%) był w buczynie eudom inantem, a subdom inantam i: M usca autum nalis (17,6%), Eudasyphora cyanicolor i M uscina levida (po 11.8%). W buczynie karpackiej w Pieninach Dasyphora pennicillata (75,9%) był eudom inantem, M usca autum nalis (14,0%) subdom inantem, a M uscina levida (9,5%) był liczny. W obu porównywanych buczynach stw ierdzono jednego wspólnego su b d o m in an ta oraz zróżnicow aną liczebność pozostałych dom inantów i trzy w spólne gatunki: Eudasyphora cyanicolor, M usca autum nalis i M uscina levida. W buczynie karpackiej w Bieszczadach Scathophaga stercoraria (15,1%) był eudom inantem, M usca autum nalis (13,6%) - subdom inantem, liczne były również: Polietes lardaria (8,5%) i M orelliaaenescens (7,3%). W obu porównywanych buczynach stw ierdzono jednego wspólnego subdom inanta, zróżnicow aną liczebność: pozostałych dom inantów i siedem gatunków wspólnych: Eudasyphora cyanicolor, H aem atobosca stim ulans, M usca autum nalis, M uscina levida, M. prolapsa, M. pascuorum i Neomyia cornicina.

16 Tabela VIII. D om inacja M uscinae i Scathophagidae w w ybranych środow iskach Krainy Świętokrzyskiej (cyfry oznaczają procent odłowionych w danym środow isku okazów, krzyżykiem oznaczono dane z piśm iennictwa). Gatunek Środowisko Fes tuco-brometea Peucedano- Coryletum Corynephoretalia Arrhenatłieretum medioeuropaeum Nardo-Junceturn squarrosi Caricetum paradoxae et Caricetum rostratae Khynchosporetum albae Circaeo-A Inetum fi P Potentillo albae-quercetum Pino- Quercetum Dentario glandulosae-fagetum Abietetum polonicum Vaccinia uliginosi-pinetum Łąka śródpolna Na ekskrementach Na oknie w wiejskim domu Na oknie w Muzeum na Św. Krzyżu Inne FeBr PeCo Co Arrm NJs CpCr Rh a CAl TC a PaQ PiQ DgF Abp VuP Lśr Eks OW OM I Muscidae (Muscinad Dasyphora albofasciala 0,4 Dasyphora pennicillata 0,4 Dasyphora pratorum 0,6 Eudasyphora cyanicolor 1.5 3,6 28, ,0 58,3 9, ,3 11,8 Graphomya maculata 25,0 0,9 12, Haematobosca stimulans 1.2 0,2 5,9 Mesembrina meridiana 1.5 0, , ,4 Mesembrina m ystacea 0,3 0,2 2,0 9.1 MoreUia aenescens 0,3 MoreUia hortorum 5.2 4, ,3 9,1 0,4 8,3 22,6 MoreUia podagrica 2,2 2.5

17 FeBr PeCo Co Arrm NJs CpCr Rh a CA1 TC a PaQ PiQ DgF Abp VuP Łśr Eks OW OM I MorcUia. sim plex 32,1 2,8 0,7 5,9 9,1 Musca autumnalis 5,8 46,4 28,6 8,0 13,5 5,0 18, ,6 2,0 19,3 99,3 100 Musca dom estica 0, ,2 0.3 Musca laruipara 100 Musca tem pestiva 14,3 Musca vitripennis 1,5 0,2 0,1 Muscina levida 0,7 4,6 3,8 17,5 25, ,8 33,3 Muscina pascuorum 7,1 14,3 12,3 11,5 7,5 18,2 2,1 3,9 5,9 9,8 6,4 Muscina prolapsa 3,6 0,9 3,8 1,3 25,0 27,3 30,1 5,9 11,8 Muscina stabulans 0,3 0,2 6,4 Myospila m editabunda ,2 0,7 32,3 Neomyia comicina 29,2 26,1 53,8 7,5 83,1 4,4 35,3 3,2 Neonxyia viridescens 2,9 7,1 6,8 1,9 0,8 4.6 Polietes domitor 1,9 + Polietes lardaria 8,8 26,4 3,8 2,5 8,3 50,0 4,1 24,7 15,7 50,0 9,1 Pyrellia rapax 14,3 Pyrellia uiuida 3,6 Stomaxys ccdcitrans 5,1 3,8 0,2 Scathophagidae Cordilura ciliata 1.3 Cordilura pubera 8,8 Cordilura pudica 2,5 Cordilura socialis 50,0 Scathophaga Jurcata 21,6 Scathophaga lutaria 0,7 6,3 0,4 Scathophaga stercoraria 2,2 0,3 2,2 36,4 0,3 Muscinae i Scathophagidae 22 1

18 222 A. D raber-mońko Tabela IX. Liczba gatunków M uscinae 1 ScaLhophagidae stwierdzonych w czterech regionach geograficznych Polski. N - liczba gatunków. Liczba gatunków procent Liczba gatunków w opracowanym regionie Procent fauny Polski Region Muscinae Scathophagirlae Muscinae Scathophagidae Kraina Świętokrzyska ,3 9,9 Nizina Mazowiecka ,5 31,0 Pieniny ,5 22,5 Bieszczady ,6 16,9 Dla porów nyw anych fau n om awianych m uchów ek, zebranych w buczynach w trzech regionach Polski, stw ierdzono trzy gatunki wspólne: M usca autum nalis, M uscina leuida i Eudasyphora cyanicolor, w tym jednego su b d o m in an ta - M usca autum nalis, którego udział procentowy w trzech porównywanych środow iskach był zbliżony. T abela X. G atunki w spólne (c) oraz w skaźnik podobieństw a składu gatunkow ego (S) zgrupow ań Muscinae i ScaLhophagidae w buczynie karpackiej (obliczony w edług wzoru Jaccard a i Sorensena). N - liczba gatunków. Region Środowisko Fagetum carpciticum typicum N = 13 Pieniny c = 3 Fagetum carpaticum typicum N = 35 Bieszczady c = 7 Dentcirio glandulosae-fagetum N = 8 Kraina Świętokrzyska S = 28,6% S = 32,6% W jedlinie w Krainie Świętokrzyskiej oraz w Pieninach skład gatunkow y M uscinae i Scathophagidae je s t zbliżony, o czym świadczy w artość w skaźnika podobieństw a (tab. XI). W jedlinie w Pieninach stw ierdzono Vs gatunków więcej niż w badanym terenie. Tabela XI. G atunki w spólne (c) oraz w skaźnik podobieństw a składu gatunkow ego (S) zgrupow ań M uscinae i Scathophagidae w jedlinie (obliczony według wzoru Ja c c a rd a i Sorensena). N - liczba gatunków. Region Środowisko Carici-Fagetum ahietetosum N= 12 Pieniny c = 5 Abietetum polonicum N = 8 Kraina Świętokrzyska S = 50%

19 Miiscinae i Scathophagidae 223 T abela XII. G atunki w spólne (c) oraz w skaźnik podobieństw a składu gatunkow ego (S) zgrupow ań M uscinae i Scathophagidae w olszynie (obliczony w edług wzoru Ja c c a rd a i Sorensena). N - liczba gatunków. Region Pieniny Środowisko A Inetum incanae N = 16 c = 3 Circaeo-A Inetum N= 10 c = 3 Nizina Mazowiecka Circaeo-A Inetum N =3 Kraina Świętokrzyska S = 21,1% S = 46,1% W jedlinie ciepłolubnej w Pieninach Polietes lardaria (59,6%) był eudom inantem, M usca auturrmalis (24,1%) - subdom inantem, a Scathophaga stercoraria (6,4%) był liczny. W om aw ianych jedlinach stw ierdzono zam ianę subdom inanta Polietes lardaria w jedlinie w Krainie Świętokrzyskiej n a eudom inanta w jedlinie ciepłolubnej w Pieninach. W om aw ianych jedlinach znaleziono pięć wspólnych gatunków, oprócz wym ienionego następujące: Musca auturrmalis, M uscina prolapsa, M. pascuorum i Scathophaga JurcatcL Zaznaczyć należy, że w obu jedlinach nie złowiono S. stercoraria - m uchów ki częstej w większości środow isk w obu regionach. T abela XIII. G atunki w spólne (c) oraz w skaźnik podobieństw a składu gatunkow ego (S) zgrupow ań M uscinae i Scathophagidae w środkowo polskim borze m ieszanym (obliczony w edług wzoru Ja ccard a i Sorensena). N - liczba gatunków. Region Środowisko Pino-Quereetum N = 18 Nizina Mazowiecka c = 14 Pino-Quercetum N = 23 Kraina Świętokrzyska S = 68,3% W olszynie w Krainie Świętokrzyskiej stw ierdzono kilkakrotnie niższą liczbę gatunków niż w pozostałych badanych regionach. W skaźnik podobieństw a składu gatunkow ego om aw ianych m uchów ek w porównywanych środow iskach je s t zróżnicow any (tab. XII). W olszynie w Krainie Świętokrzyskiej Polietes lardaria był eudom inantem, su bdom inantam i zaś: M uscina leuida i M. prolapsa. W olszynie k arp ack iej w P ieninach M usca auturrmalis (21,2%) był eudom i n an tem, a subdom inantam i: Morellia hortorum (20,0%), M uscina leuida (15,6%), Graphom ya m aculata (13,1%) i Scathophaga stercoraria (10,6%), liczny był E udasyphora cyanicolor (5,0%).

20 224 A. D raber-mońko W faunach obu porównywanych środow isk stw ierdzono wspólnego subdom i- n a n ta oraz dwa gatunki wspólne: Muscina leuida i M. prolapsa. W olszynie n a Nizinie Mazowieckiej Scathophaga stercoraria był eudom inantem, subdom inantam i były: S. inquinata, M uscina prolapsa i M. leuida. W obu porównywanych olszynach stw ierdzono dwa wspólne dom inanty: M. leuida i M. prolapsa oraz Polietes lardaria. Dla porów nyw anych fa u n w olszynach stw ie r dzono dwa wspólne subdom inanty: M. leuida i M. prolapsa oraz Polietes lardaria. Dla porównywanych faun M uscinae i Scathophagidae zebranych w olszynach w trzech regionach Polski stw ierdzono tylko trzy gatunki wspólne, w tym w spólne dla om aw ianych olszyn dwa subdom inanty - M. leuida i M. prolapsa. Tabela XIV. G atunki w spólne (c) oraz w skaźnik podobieństw a składu gatunkow ego (S) zgrupow ań M uscinae i Scathophagidae w grądzie w schodnio polskim (obliczony w edług wzoru J a c c a rd a i Sorensena). N - liczba gatunków. Region Środowisko Tilio-Carpinetum Tilio-Carpinetum N = 6 Kraina Świętokrzyska Nizina Mazowiecka N= 13 c = 5 S = 52.6% W środkow opolskim borze m ieszanym w Krainie Świętokrzyskiej i n a Nizinie Mazowieckiej skład gatunkow y M uscinae i Scathophagidae je s t podobny, o czym świadczy stosunkow o w ysoka w artość w skaźnika podobieństw a (tab. XIII). W borze m ieszanym w Krainie Świętokrzyskiej M uscina prolapsa (30,1%) był eudom inantem, Polietes lardaria (24,7%) - subdom inantem, liczne były również: Morellia hortorum (8,3%), M usca autum nalis (7,2%), M esembrina meridiana (5,9%), Neom yia uiridescens (4,6%), Neom yia cornicina (4,4%), M uscinapascuorum (3,9%), M. leuida (3,5%) i Scathophaga stercoraria (2,2%). W borze m ieszan y m Niziny Mazowieckiej Scathophaga stercoraria był e u d o m inantem, S. inquinata, Polietes lardaria i M uscina prolapsa były su b d o m in an tam i. N atom iast liczny był M. leuida. W obu porównywanych środow iskach stw ierdzono zam ianę eudom inanta n a subdom inanta, jednego wspólnego su b d o m in an ta - Polietes lardaria oraz, poza tym, 12 gatunków wspólnych: M uscina leuida, M. pascuorum, M. stabulans, M usca autum nalis, M yospila m ediiabunda, E udasyphora cyanicolor, Morellia simplex, Polietes domitor, Stom oxys calcitrans, H aem atobosca stim ulans, Graphom ya m aculata i Scathophaga stercoraria. W grądzie w Krainie Świętokrzyskiej stw ierdzono o połowę niższą liczbę gatunków om aw ianych m uchów ek niż n a Nizinie Mazowieckiej. W skaźnik podobieństw a składu gatunkow ego M uscinae i Scathophagidae je s t niezbyt wysoki (tab. XIV).

21 M ilscinae i S c a th o p h a g id a e 225 W grądzie w Krainie Świętokrzyskiej M uscina prolapsa (27,3%) był eudom i- n an tem, a M yospila m edilabunda, M uscina pascuorum i M usca autum nalis (po 18,2%) - subdom inantam i. Liczne były również: Eudasyphora cyanicolor i Morellia hortorum. W grądzie n a Nizinie Mazowieckiej M uscina levida i Scathophaga stercorańa były eudom inantam i, S. inquinata. Policies lardańa i M. p ro la p sa - subdom inantam i. Dla porów nyw anych faun M uscinae i Scathophagidae zebranych w grądach w obu regionach Polski stw ierdzono zam ianę eudom inanta M uscina prolapsa n a su b d o m in an ta oraz dodatkowo cztery gatunki wspólne: M. pascuorum, M usca a u tu m nalis, Morellia hortorum oraz M yospila m editabunda. Na m uraw ach kseroterm icznych w Krainie Świętokrzyskiej Morellia sim plex (32,1%) był eudom inantem, Neomyia cornicina (29,2%) - subdom inantem, liczne były: Polietes lardaria (8,8%), M usca autum nalis (5,8%), Morellia hortorum (5,2%), Stom oxys calcitrans (5,1%), Neomyia uiridescens (2,9%) oraz Morellia podagrica i S ca thophaga stercorańa (po 2,2%). T abela XV. G atunki w spólne (c) oraz w skaźnik podobieństw a składu gatunkow ego (S) zgrupow ań M iiscinae i Scathophagidae m u raw k sero term iczn y ch (obliczony w edług w zoru J a c c a r d a i Sorensena). N - liczba gatunków. Region Środowisko Origano-Brachypoclietum laserpitetosum Fes t uco- Brornetea N = 15 Kraina Świętokrzyska Pieniny N = 18 c = 10 S = 60,6% Na m uraw ach kseroterm icznych w Pieninach M usca autum nalis (28,7%) był eudom inantem, D asyphorapratorum (23,3%), D. pennicillata (13,2%) i M yospila m editabunda (10,1%) były subdom inantam i, a liczne były również: Morellia hońorum (4,7%), N eom yia cornicina (3,1%) oraz Stom oxys calcitrans, Scathophag a stercorańa i E udasyphora cyanicolor (po 2,3%). W obu porów nyw anych m uraw ach kseroterm icznych stw ierdzono zam ianę eu d o m in an ta n a gatu n ek liczny oraz zróżnicow aną liczebność pozostałych dom inantów, a tylko udział procentowy Morellia hortorum w obu porównywanych środow iskach był zbliżony. Dla m uraw kseroterm icznych stw ierdzono 10 g a tu n ków w spólnych: E udasyphora cyanicolor, Morellia hońorum, M. podagrica, M usca autum nalis, M uscina levida, Neomyia cornicina, N. uiridescens, Polietes lardańa i Scathophaga stercorańcu Należy zaznaczyć, że Morellia sim plex - eudom inant n a m uraw ach kseroterm icznych w Krainie Świętokrzyskiej, w om aw ianym środow isku w Pieninach nie został stwierdzony.

22 226 A. Draber-M ońko Na większości om aw ianych środow isk w czterech regionach Polski dom inowały m uchów ki z rodzajów: Scathophaga, Polietes, M uscina i Musca, których larwy s a kopro fagami. CHARAKTERYSTYKA MUSCINAE I SCATIIOPHAGHJAE WYBRANYCH ŚRODOWISK KRAINY ŚWIĘTOKRZYSKIEJ Środkow opolski b ó r m ieszany (Pino-Quercetum) je s t n ajbogatszym środow i skiem Krainy Świętokrzyskiej, znaleziono tu bowiem 23 g atu n k i M uscinae i Scathophagidae, z których pięć m a jedyne lub jedno z sześciu znanych w kraju stanow isk. Tylko w tym środow isku występowały: D asyphora albofasciata i D. pennicillata. Tylko tu i w buczynie karpackiej oraz n a łące rajgrasow ej stw ierdzono H aem atobosca stim ulans, a tu i na m uraw ach kseroterm icznych i n a oknie w wiejskim dom u - M usca vitripennis. M uscina stabulans stw ierdzono tu i n a łące rajgrasowej oraz n a łące śródpolnej. N atom iast tu i n a łące bliźniczkowej stw ierdzono Polietes domitor, a tu i na m uraw ach kseroterm icznych oraz łące bliźniczkowej - Stom oxys calcitrans. Scathophaga lutaria znaleziono tu i n a m uraw ach kseroterm icznych oraz na łące turzycowej (tab. VIII). F a u n a om aw ianych m uchów ek boru m ieszanego wykazuje najw iększe podobieństw o (tab. XVI) do fauny łąki rajgrasowej (S > 78) oraz m uraw kseroterm icznych (S > 68), nieco m niejsze je st ono w sto su n k u do fauny łąk turzycowych (S > 61) i bliźniczkowych (S > 60) oraz dąbrowy i buczyny (S > 51). W sto su n k u do fauny pozostałych zbadanych środow isk podobieństw o jest jeszcze mniejsze. S tru k tu ra dom inacji fauny boru m ieszanego przedstaw ia się następująco: M uscina prolapsa (30,1%) - eudom inant, Polietes lardaria (24,7%) - subdom inant. Liczne były również: Morellia hortorum (8,3%), M usca autum nalis (7,2%), M esem brina m eridiana (5,9%), Neomyia uiridescens (4,6%), N. cornicina (4,4%) i M. pascuorum (3,9%). W śród elem entów chorologicznych zwraca uwagę wysoki odsetek (47,9%) gatunków bardzo szeroko rozm ieszczonych (tab. V) oraz palearktycznych (52,2%). W borze m ieszanym stw ierdzono stosunkow o wysoki udział procentow y saprofagów (69,6%), drapieżników i koprofagów (13,0%) oraz polifagów (17,4%). Łąka rajgrasow a - zespół rajgrasu wyniosłego (Arrhenatheretum medioeuropaeum) je st jednym z bogatszych środow isk Krainy Świętokrzyskiej, znaleziono tu 18 gatunków (tab. VIII), z których tylko w tym środow isku występowały: D asyphora pratorum i Morellia aenescens. Największe podobieństw o fauny om aw ianych m uchów ek łąk rajgrasow ych stw ierdzono do fauny boru m ieszanego (S > 78), dąbrow y i buczyny (S > 61). Nieco m niejsze je s t ono w sto su n k u do m uraw kseroterm icznych (S > 60) oraz łąk turzycowych (S > 58) i bliźniczkowych (S > 57). W sto su n k u do fauny pozostałych zbadanych środow isk podobieństw o je s t niewielkie. S tru k tu ra dom inacji przedstaw ia się następująco: Polietes lardaria (26,4%) i Neomyia cornicina (26,1%) - eudom inanty, M uscina pascuorum (12,3%) - subdom inant, liczne były również: M usca autum nalis (8,0%), Neomyia uiridescens (6,8%), Morellia hortorum (4,9%) i M uscina leuida (4,6%). Spośród elem entów chorologicznych n a podkreślenie zasługuje stosunkow o wysoki udział procentow y gatunków palearktycznych (50%). Procentowy udział

23 M uscinae i Scathophagidae 227 gatunków szeroko rozprzestrzenionych je st podobny ja k w większości pozostałych badanych środow isk (tab. V). N a łące rajgrasowej stwierdzono znaczny udział procentowy (61,1%) saprofagów (tai. VII). Łądti turzycowe (Caricetum paradoxae, Caricetum rostratae). J e s t to jedno z bogatszych środow isk łąkowych Krainy Świętokrzyskiej, znaleziono tu 16 g a tu n k iw M uscinae i Scathophagidae, z czego cztery m ają jedno z czterech, pięciu lab sześciu znanych w naszym kraju stanow isk. Tylko w tym środow isku stwierdzono: Cordilura ciliata, C. pubera i C. pudiccu N atom iast tylko tutaj i n a m u raw ach kseroterm icznych znaleziono Morellia podagrica (tab. VIII). F au n a om aw ianych m uchów ek łąk turzycowych podobna je st wyraźnie do fau n y Muscinae i Scathophagidae boru m ieszanego (S > 61), łąk rajgrasow ych, dąbrów / i m uraw kseroterm icznych (S > 58) oraz łąki bliźniczkowej (S > 53). Nieco mniejsze je s t to podobieństwo w stosunku do fauny om aw ianych m u chówek buczyn i jedlin (S > 50). W sto su n k u do fauny pozostałych zbadanych środow isk podobieństw o to je st wyraźnie m niejsze (tab. XVI). S tru k tu ra dom inacji przedstaw ia się następująco: eudom inant - M uscina leuida (17,5%), Eudasyphora cyanicolor (15,0%) i Graphomya m aculata (12,5%) - subdom inanty, liczne były również: Cordilura pubera (8,8%), Morellia hortorum, M uscina pascuorum i Neomyia cornicina (po 7,5%) oraz Scathophaga lutaria (6,3%). Spośród elementów chorologicznych n a podkreślenie zasługuje występowanie elem entu borealnego oraz brak elem entu geopolitycznego, a udział procentowy pozostałych elementów jest podobny ja k w większości badanych środowisk (tab. V). Na łąkach turzycowych stwierdzono znaczną liczbę gatunków m inujących oraz dość duży udział procentow y saprofagów (tab. VII). Murawy kseroterm iczne - (Festuco-Brometea) są jednym z bogatszych środow isk Krainy Świętokrzyskiej, stw ierdzono tu 15 gatunków M uscinae i Scathophagidae (tab. VIII). W środow isku tym nie stw ierdzono gatunków wyłącznych. F a u n a om aw ianych m uchów ek m uraw kseroterm icznych p o d o b n ajest wyraźnie do fauny boru m ieszanego (S > 68), dąbrowy i łąki rajgrasowej (S > 60). Nieco m niejsze je s t to podobieństw o w sto su n k u do fauny M uscinae i Scathophagidae łąk turzycowych (S > 58) i bliźniczkowych (S > 56). W yraźnie m niejsze je s t ono w sto su n k u do fauny pozostałych zbadanych środow isk (tab. XVI). S tru k tu ra dom inacji przedstaw ia się następująco: Morellia sim plex (32,1%) - eudom inant, Neom yia cornicina (29,2%) - subdom inant, liczne były również: M usca auturrmalis (5,8%), Morellia hortorum (5,2%) i Stom oxys calcitrans (5,1%). Spośród elem entów chorologicznych n a podkreślenie zasługuje stosunkow o wysoki udział procentowy gatunków geopolitycznych (tab. Vj. Na m uraw ach kseroterm icznych stw ierdzono bardzo wysoki (80%) udział procentow y saprofagów (tab. VII). Łąka bliźniczkowa (Nardo-Juncetum squarrosc je s t ubogim środow iskiem Krainy Świętokrzyskiej, znaleziono tu jedynie 10 gatunków M uscinae i Scathophagidae. Nie stw ierdzono tu gatunków wyłącznych. F au n a om aw ianych m uchów ek łąk bliźniczkowych najbardziej p o d o b n a je st do fauny dąbrow y (S > 77), w yraźnie m niejsze je s t to podobieństw o do fau n y

24 228 A. Draber-M ońko boru m ieszanego (S > 60), łąk rajgrasow ych (S > 57), m uraw kseroterm icznych (S > 56), jedliny i buczyny (S > 55) oraz łąk turzycowych (S > 53). W sto su n k u do pozostałych zbadanych środow isk było ono zdecydowanie m niejsze (tab. XVI). T abela XVI. G atunki w spólne (c) oraz w skaźnik podobieństw a składu gatunkow ego (S) M uscinae i Scathophagidae w ybranych środowisk Krainy Świętokrzyskiej (obliczony w edług wzoru Ja c c a rd a i Sorensena). Gatunki wspólne (c) Środowiska Wskaźnik podobieństwa (S) Fes tuco-brometea Peucedano-Coryletum Fes tuco-brometea Peucedano-Coryletwn Arrhenatheretum medioeumpaeum 60,6 46, Nardo-Juncetum squarrosi 56,0 44,4 57, Caricetum paradoxae et Caricetum ros troicie E 3 l 3 icu 1 < Nardo-Juncetum squarrosi Caricetum paradoxae et Caricetum rostralae 58,1 41,7 58,8 53, Potentillo albae-quercetum 60,9 50,0 61,5 77,8 58, Pino-Querceturn 68,4 38,7 78,1 60,6 61,5 51,6 8 7 Dent ario glandulosae-fagetum 43,5 50,0 61,5 55,5 50,0 62,5 51,6 4 Abietetum polorticum 34,8 37,5 53,8 55,5 50,0 50,0 45,2 50,0 Potentillo albae-quercetum Pino-Quercetum Dent ario glandulosae-fagetum Abietetum polorticum S tru k tu ra dom inacji przedstaw ia sic następująco: N eom yia cornicina (53,8%) - eudom inant, M usca autum nalis (13,5%) i M uscina pascuorum (11,5%) - subdom inanty, liczne były również: M uscina levida, M. prolapsa. Polietes lardaria i Stom oxys calcitrans (po 3,8%). Spośród elem entów chorologicznych n a uwagę zasługuje znaczny udział p ro cen to w y form holark ty czn y ch i p alearktycznych (tab. V). Na łąkach bliźniczkow ych zdecydow anie przew ażają saprofagi (70%) (tab. VII). Z arośla kseroterm iczne (Peucedano-Coryletum) są jed n y m z uboższych śro dow isk Krainy Świętokrzyskiej, znaleziono tu tylko 8 gatunków Muscinae i Scathophagidae. Tylko w tym środow isku stw ierdzono Pyrellia uiuida. F au n a om aw ianych m uchów ek zarośli kseroterm icznych podobna je s t tylko do fauny

25 M uscinae i Scathophagidae dąbrow y i buczyny (S > 50). W sto su n k u do fauny pozostałych zbadanych środow isk (tab. XVI) podobieństw o to je st wyraźnie m niejsze. S tru k tu ra dom inacji przedstaw ia się następująco: M usca autum nalis (46,4%) - eudom inant, G raphom ya maculata (25,0%) - subdom inant, liczne były również M uscina pascuorum i Neom yia uiridescens. Spośród elem entów chorologicznych n a podkreślenie zasługuje podobny udział procentow y (12,5%) elem entu geopolitycznego i palearktycznego (tab. V). W zaroślach kseroterm icznych stw ierdzono stosunkow o wysoki udział p rocentow y saprofagów (tab. VII). D ąbrow a św ietlista (PotentiLlo albae-quercetum) je s t jednym z uboższych środow isk Krainy Świętokrzyskiej. Złowiono tu zaledwie 8 gatunków M uscinae i Scathophagidae. Nie stw ierdzono gatunków wyłącznych ani rzadkich. F a u n a om aw ianych m uchów ek dąbrow y świetlistej wyraźnie podobna je s t do fauny łąk bliźniczkowych (S > 77), nieco m niejsze je st to podobieństw o do fauny buczyn (S > 62), łąk rajgrasow ych (S > 61) i m uraw kseroterm icznych (S > 60). W yraźnie m niejsze je s t w sto su n k u do fauny pozostałych zbadanych środow isk (tab. XVI). S tru k tu ra dom inacji przedstaw ia się następująco: Neomyia cornicina (83,1%) - eudom inant, M usca autumnalis (6,6%) - subdom inant, liczne były również: Polietes lardaria (4,1%), Eudasyphora cyanicolor (2,5%) i M uscina pascuorum (2, 1%). W śród elem entów chorologicznych n a podkreślenie zasługuje brak elem entu geopolitycznego (tab. V). W dąbrowie stw ierdzono stosunkow o wysoki udział procentow y (75%) saprofagów oraz brak drapieżników i koprofagów, ja k również gatunków m inujących. B uczyna k arp ack a (Dentario glandulosae-fagetum) je s t jednym z uboższych środow isk Krainy Świętokrzyskiej, znaleziono tu 8 gatunków. W buczynie nie stw ierdzono gatunków wyłącznych ani rzadkich. Skład gatunkow y M uscinae i Scathophagidae buczyny je s t zbliżony do stwierdzonego w dąbrowie (S > 62) i n a łące rajgrasowej (S > 61). W stosunku do fauny pozostałych zbadanych środow isk podobieństw o to je s t niewielkie (tab. XVI). S tru k tu ra dom inacji przedstaw ia się następująco: eudom inant - Neom yia cornicina (35,3%), subdom inanty: Musca autum nalis (17,6%) oraz E udasyphora cyanicolor i M uscina levida (po 11,8%). W śród elem entów chorologicznych w buczynie zw raca uwagę brak elem entu geopolitycznego i borealnego (tab. V). W buczynie stw ierdzono stosunkow o w ysoki udział procentow y (62,5%) saprofagów (tab. VII). W yżynny jodłow y bór m ieszany (Abietetum polonicuni) je s t jednym z uboższych środow isk Krainy Świętokrzyskiej. Znaleziono tu 8 gatunków, z których Scathophaga Jurcata - wyłącznie w tym środow isku (tab. VIII). F au n a M uscinae i Scathophagidae jedliny wykazuje dużą odrębność, ale najbardziej p o d o b n a je st do fauny om aw ianych m uchów ek łąki bliźniczkowej (S > 55), rajgrasowej (S > 53) oraz buczyny, łąk turzycowych i dąbrowy (S > 50). W yraźnie m niejsze je s t to podobieństw o w sto su n k u do pozostałych zbadanych środow isk (tab. XVI). S tru k tu ra dom inacji przedstaw ia się następująco: eudom inantem był - Muscina levida (33,3%), subdom inantam i zaś ScathophagaJurcata (21,6%), Polietes lardaria (15,7%) i M uscina prolapsa (11,8%).

26 230 A. Draber-M ońko W śród elem entów chorologicznych w jedlinie zwraca uwagę b rak elem entu geopolitycznego i borealnego (tab. Vj. W jedlinie stw ierdzono zbliżony udział procentow y trzech grup troficznych (tab. VII) oprócz gatunków m inujących. PODSUMOWANIE W rezultacie przeprow adzonych b adań Krainę Św iętokrzyską m ożna zaliczyć do nieźle poznanych regionów kraju. Liczba znanych stąd gatunków powiększyła się z 17 do 36, w tym o dwa nowe dla fauny Polski. Najbogatszym z badanych środow isk okazał się bór m ieszany (23 gatunki) oraz łąka rajgrasow a (18 gatunków ), łąka turzycowa (16 gatunków ) i m uraw y k seroterm iczne (15 gatunków ). W badanych środow iskach skład gatunkow y oraz liczebność poszczególnych m uchów ek była zróżnicow ana. Stwierdzono wspólnego eudom inanta - Neomyia cornicina dla fauny om aw ianych m uchów ek łąki rajgrasowej, łąki bliźniczkowej, dąbrow y i buczyny, natom iast M uscina leuida był eudom inantem na łące turzy - cowej i w jedlinie, a M. prolapsa w borze m ieszanym i w grądzie. Największą liczbę gatunków stwierdzono w Okręgu Łysogórskim (30), n a to m iast najm niejszą w Okręgu Jędrzejowsko-W loszczowskim (tab. I). W śród M uscinae i Scathophagidae Krainy Świętokrzyskiej przew ażają saprofagi (24). Największą liczbę gatunków om aw ianych m uchów ek zaliczanych do saprofagów stw ierdzono w Okręgu Łysogórskim. N atom iast gatunki, których larwy m inują liście, znaleziono tylko w Okręgu Konecko-Ilżeckim i Łysogórskim (tab. VI). We w szystkich badanych okręgach Krainy Świętokrzyskiej przew ażają g a tu n ki szeroko rozprzestrzenione. Udział poszczególnych elem entów zoogeograficznych przedstaw ia (tab. II). M uscinae i Scathophagidae w poszczególnych okręgach K rainy Św iętokrzyskiej ch ara k te ry z u je znaczny stopień podobieństw a sk ła d u gatunkow ego. Najw iększe w arto ści w sp ó łczy n n ik a p o d o b ień stw a sk ła d u g atunkow ego, w sto su n k u do pozostałych, osiąga fauna Okręgu Jędrzejowsko-W łoszczowskiego (tab. III). PIŚMIENNICTWO B o b e k K Przyczynek do fauny m uchów ek tatrzańskich. Spraw. Kom. fizyjogr., Kraków. 25: B o b e k K Przyczynek do fauny m uchów ek Krakowskiego okręgu. Spraw. Kom. fizyjogr., Kraków, 28: B o b e k K Przyczynek d o fauny m uchów ek okolic Przem yśla. Spraw. Kom. fizyjogr., Kraków, 29: CzwAl in a G Neues V erzeichnis der Fliegen O st- un d W estpreussens. O sterprogr. A ltstadt. Gymn., 9 Bcil., Kónigsberg pp. D r a b e r -M o ń k o A M ateriały do znajom ości Muscinae (Diptera) Polski. Fragm. faun.. W arszawa, 12: D r a b e r -M o ń k o A Niektóre Calyptrata (Diptera) Bieszczadów. Fragm. faun.. W arszawa, 17: D r a b e r -M o ń k o A Synantropijnc Calyptrata (Diptera) w różnych biotopach na terenie Pienin. Wiad. parazyt.. W arszawa. 23:

27 Miiscinae i Scathophagidae 231 D r a b e r - M o ń k o A Scatophagidae, Miiscinae, Gasterophilidae, Hippoboscidae, Calliphoridae, Sarcophagidae, Rhinophoridae, Ocstridae, l lypoderm atidaei Tachinidae(Diptera) Pienin. Fragm. faun.. W arszawa. 22: D r a b e r - M o ń k o A. 1982a. Scatophagidae (Diptera) of W arsaw and Mazovia. M emorabilia zool., W arszawa. 35: D r a b e r - M o ń k o A. 1982b. Calliphoridae parasitica. Rhinophoridae i Scatophagidae (Diptera). W: Zoocenologiczne podstaw y kształtow ania środow iska przyrodniczego osiedla mieszkaniowego Białołęka D worska w W arszawie. Część 1. Fragm. faun.. W arszawa. 26 (1981): D r a b e r - M o ń k o A Synantropijne Calyptrata w w ybranych środow iskach na terenie Polski. Wiad. parazyt.. W arszawa, 32: D r a b e r - M o ń k o A Diptera. Scathophagidae - Nycteribiidae. W opracow aniu zbiorowym pod redakcją J. R a z o w s k ie g o.w ykaz zwierząt Polski", 2, W rocław-w arszawa-kraków. pp [Muscidae na str ; Scathophagidae na str ). G ła zek T Szata roślinna w ybranych powierzchni obszaru Gór Świętokrzyskich i terenów przyległych na tle w arunków siedliskowych. Fragm. faun.. W arszawa. 29: G o r o d k o v K. B Novye dannye o vysokogornych Scatophagidae (Diptera) aziatskoj ćasti SSSR. Ent. Obozr., M oskva-leningrad, 46: G o r o d k o v K. B Scatophagidae ( Cordylaridae, Scatom yzidae, Scopeumatidae). W: Opredelitel nasekom ych evropejskoj ćasti SSSR. V. 2. Leningrad, pp G o r o d k o v K. B M ateriały po faunę Scatophagidae (Diptera) Mongolskoj Narodnoj Respubliki. W: Nasekomye Mongolii. vyp. 2 : G o r o d k o v K. B Family Scathophagidae. W: C atalogue of Palaearctic Diptera. Scathophagidae - Hypodermatidae, 11. B udapest, 346 pp. [Scathophagidae na str ). G r z e g o r z e k W Wykaz m uch (Diptera) z okolicy Sądeckiej. Spraw. Kom. fizyogr., Kraków. 6: (28) (56). G r z e g o r z e k A U ebersicht der bis jetzt in der S andezer Gegend W est-g aliziens gesam m elten D ipteren. Verh. zool.-bot. Ges., Wicn. 23: H a c k m a n W The Scatophagidae [Dipt) of eastern Fennoscandia. F au n a fenn.. Helsingforsiae, 2 : 1-67 H e n n ig W b. Muscidae. W:.Die Fliegen der Palaearktischen Region". 8. S tuttgart pp. K a r c z e w s k i J Znaczenie wrzosu (Calluna vulgaris L.) dla entom ocentozy leśnej oraz porów nanie zespołu owadów zw iązanych z tą krzew inką z entom ofauną borówki czernicy (Vaccinium myrtillus L.). Dział w ydawnictw SGGW. W arszawa. 174 pp. K a rc z e w s k i J Przyczynek do poznania fauny sustynentów borówki bagiennej (Vaccinium uliginosum L., Ericaceae). Sylwan. 117 (10): K a rc z e w s k i J Przyczynek do poznania fauny melitofagów korzystających z nektaru wydzielanego przez pączki piwonii [Paeonia L., Ranunculaceae). S tudia kieł., Kielce /2 7 : K a r l O Die Fliegenfauna Pom m em s. Diptera Brachycera. (Fortsetzung). Stettin, ent. Ztg., Stettin, 97: Liana A Program i organizacja b adań nad fauną Gór Św iętokrzyskich. Fragm. faun.. W arszawa. 28: L iana A., P ró sz y ń sk a M. 1984a. S tan zbadania fauny Gór Świętokrzyskich. Fragm. faun.. W arszawa, 28: Liana A. P ró sz y ń sk a M. 1984b. Bibliografia fauny G ór Świętokrzyskich. Fragm. faun.. W arszawa, 28: L a v c ie v V M ateriały do znajom ości m uchow atych [Diptera, Muscidae) Bieszczadów. Fragm. faun., W arszawa, 19: Lo e w H U eber die bisher a u f der G alizischen Seite des Tatragebirges beobachteten D ipteren. Kraków. 18 pp. W broszurze podano, iż je st to odbitka z J a h r. Gel. Ges.. K rakau. 41. co nie jest zgodne z praw dą, gdyż tom nie zaw iera prac przyrodniczych. Praca ta w yszła po polsku w Rocz. TN Krak., Kraków. 42 (19): ). N o w ic k i M Beitrage zu r K enntnis der D ipterenfauna Galiziens. K rakau, 35 pp. P o n t A. C Family Muscidae. W: C atalogue of Palaearctic Diptera. Scathophagidae - Hypodermatidae, 11, B udapest, 346 pp.(m uscidae na str ). P o v o ln y D Synanthropy. W opracow aniu zbiorowym pod redakcją B. G r e e n b e r g a.flies and Disease", 1, Princeton:

28 232 A. D raber-mońko R i e d e l M. P Die subalpine Fliegenfauna von Reinerz (Glatzer Gebirge, Schlesien). Z. wiss. Ins. biol., Berlin. 25: R u b sa a m e n H B ericht tiber m eine Reisen durch die T ucheler Heide in den Ja h re n 1896 und Schr. naturf. Ges. Danzig, N.F., 10: S a ck P Die Zweifliigler des Urwaldes von Bialowies. Ein Beitrag zu r D ipteren-f auna von Lithauen. Abh. bayer. Akad. W iss., M iinchen. Supp.-B d., 6-9. Abh.: S a ck P a. Cordyluridae. W: Die Fliegen der Palaearktlschen Region", 7i. S tu ttg art, 103 pp. S hin o n a g a S., K ano R M uscidae (Insecta: Diptera). W: F au n a Japonica, I. Tokyo, 242 pp. S c h u m a n n H Beitrag z u r K enntnis der D ipteren im W ohnbereich des M enschen. D tsch. ent. Z., Berlin, 10: S i f n e r F A quelques problem es taxonom iques de la familie Scatophagidae (Diptera). Folia Fac. Sci. Nat. Univ. P urkynianae Brun. Biol., Brno. 15 (1): Ś if n e r F La revision synonym ique des especes du genre: Am ericana M a l l o c h, 1923 (Diptera, Scatophagidae). D ipterologica bohem oslovaca. B ratislava. 1: S k id m o r e P The biology of the M uscidae o f the world. Series Ent., D ordrecht-b oston-l ancaster, 29, 550 pp. S t a c k e l b e r g A. A Sinantropnye dvukrylye fauny SSSR. W: Opredeliteli po faune SSSR. 60. M oskva-leningrad, 164 pp. S y ch evskaya V Zonalnoe raspredelenie koprofilnych i schizofilnych m uch (Diptera) v Srednej Azii. Entom. Obozr., Leningrad, 49: S ychevskaya V. I O synantropnych m uchach doliny Eniseja. W: F au n a i ekologija nasekom ych Sibiri. Novosibirsk pp. S z a f e r W S zata roślinna Polski niżowej. W: Szata roślinna Polski pod redakcją W. Szafera, n. W arszawa, pp. S znabl J Spis owadów dw uskrzydłych (Diptera) zebranych w Królestwie Polskim i guberni M ińskiej. Pam. fizyjogr.. W arszawa. 1: Z im in L. S., E l b e r g K. J Sem. Miisciclae - Nastojaśćie m uchi. W: Opredelitel nasekom ych evropejskoj ćasti SSSR. V. 2. Leningrad pp. M uzeum i In sty tu t Zoologii PAN ul. Wilcza W arszawa SUMMARY [Title: D ipterans of the fam ilies M uscidae (M uscinae) an d Scathophagidae (Diptera, Calyptrata) of the Św iętokrzyski Region] The paper p resen ts resu lts of faunistic stu d ies on the M uscinae an d Scathophagidae of the Świętokrzyski Region. 36 species were recorded and these included m any species rare in Poland. 19 species were recorded from th is area for the first time: D asyphora alhojasciata, D. pennicillata, H aem atobosca stimulans, M esembrina m ystacea, MorelLia aenescens, M. podagrica, M usca domestica, M. vitripennis, M yospila m editabunda, Neomyia cornicina, N. viridescens, Pyrellia viuida, Stom oxys calcitrans, Cordilura ciliata, C. socialis, C. pubera, C. pudica, Scathophaga fu rca ta and S. lutaricc, out of these D asyphora albofasciata and Cordilura socialis are new to the Polish fauna. The greatest n u m b er of species (30) w as recorded in the Łysogórski district, while the lowest (13) in the C hęciński district (Table I). 32 species of the Muscinae

29 M uscinae i Scathophngidae 233 an d the Scathophagidae are synanthropes and they constitute 89% of the Muscid and Scathophagid fauna of the Świętokrzyski Region (Tables I, II, IV). Widely distributed species dom inated in all the districts studied in the Świętokrzyski Region. The percentage of particular zoogeographical elem ents is presented in Tables II a n d VI. The com m unities of the M uscid an d Scathophagid flies in p articu lar areas in the Świętokrzyski Region were characterized by a considerable degree of sim ilarity in their species com position (Table III). In a com parison of the sim ilarity index, the highest values were recorded for the fau n a of the Jędrzej owsko-w loszczowski district and the lowest for th a t of the C hęciński district. Among the M uscinae an d the Scathophagidae of the Świętokrzyski Region saprophages were the d om inants (24 species). The greatest n u m b er of the M uscid and Scathophagid species considered to be p redators an d coprophages (living in dung) w as recorded in the Łysogórski district. The highest n u m b er of the Scathophagidae considered to be those m ining into leaves w as recorded in the Konecko-Iłżecki and Łysogórski districts (Table VI). Among the h a b ita ts studied (Table VIII) the richest w ithin all the com m unites tu rn e d out to be a m ixed forest of central Poland (Pino-Quercetum) - 23 species, raygrass m eadow s (Arrhenatheretum medioeuropaeum) - 18 species, sedge m e adow s (Caricetum rostratae and Caricetum paradoxae) - 16 species and xerotherm ic g rasslan d s (Festuco-Brometea) - 15 species (Table VIII). Even though the h a b ita ts studied differed in the species com position of the M uscinae and Scathophagidae occurring there, Neomyia cornicina w as the m ost frequent eudom inant. This species w as the eudom inant in Arrhenatheretum medioeuropaeum, Nardo-Juncetum squarrosi Potentillo albae-quercetum and Dentario glandulosae-fagetum. M uscina levida w as the eudom inant in sedge m eadow s (Caricetum paradoxae an d C. rostratae) and in Abietetum polonicum, M. prolapsa w as the eudom inant in a m ixed forest of central Poland (Pino-Quercetum) and in a n oak-hornbeam forest (Tilio-Carpinetum). The resu lts of a com parison betw een the M uscinae and Scathophagidae fau n a of the region studied an d the fau n a of other regions of Poland are presented in Table IX. The resu lts of an analysis of the species com position of the M uscinae and Scathophagidae in four geographic regions in Poland are presented in Tables X-XV. An analysis of the species com position, the dom inance stru c tu re and the sim ilarity index of the M uscinae and Scathophagidae com m unities (Table XVI) m ade it possible to characterize the M uscinae and Scathophagidae in nine selected h a b ita ts of the Św iętokrzyski Region. Praca w ykonana w ram ach problem u MR II-3 3 Fraem enta Faunistica R edaktor pracy - dr W. Mikołajczyk