Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Wydziału Polonistyki

Transkrypt

1

2

3

4

5 Publikacja dofinansowana przez Uniwersytet Jagielloński ze środków Wydziału Polonistyki RECENZENT Prof. dr hab. Bogdan Walczak PROJEKT OKŁADKI Anna Sadowska Na okładce Dypl , 17 lutego, Nowy Korczyn, Władysław Łokietek książę krakowski nakazuje swoim urzędnikom przestrzeganie przywileju dotyczącego zwolnienia mieszczan Nowego Sącza od wszelkiego cła w ziemi krakowskiej i sandomierskiej. Reprodukcje dyplomów zostały wykonane przez Bibliotekę Jagiellońską. Copyright by Mirosława Mycawka & Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Wydanie I, Kraków 2012 All rights reserved Niniejszy utwór ani żaden jego fragment nie może być reprodukowany, przetwarzany i rozpowszechniany w jakikolwiek sposób za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych oraz nie może być przechowywany w żadnym systemie informatycznym bez uprzedniej pisemnej zgody Wydawcy. ISBN Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, Kraków tel. (12) , tel./fax (12) Dystrybucja: tel. (12) , tel./fax (12) tel. kom , sprzedaz@wuj.pl Konto: PEKAO SA, nr

6 Spis treści I. Wprowadzenie Źródła do dziejów polszczyzny XIV wieku Stan badań nad polszczyzną XIV wieku Cel, zakres pracy i metody badawcze II. Zagadnienia teoretyczne Grafia a wymowa Procesy historycznojęzykowe Dyferencjacja w rozwoju języka Integracja językowa Dialektologia historyczna Problem genezy języka literackiego III. Procesy językowe w polszczyźnie przed wiekiem XIV Innowacje w dobie przedpiśmiennej Innowacje obejmujące cały obszar etniczny języka polskiego Innowacje różnicujące obszar języka polskiego Innowacje w najwcześniejszej dobie piśmiennej Innowacje obejmujące cały obszar etniczny języka polskiego Innowacje różnicujące obszar języka polskiego IV. Analiza Procesy innowacyjne w rozwoju samogłosek nosowych Rozwój pierwotnego ǫ Pierwsza połowa XIV wieku Druga połowa XIV wieku... 59

7 6 I. Spis Wprowadzenie treści 1.2. Rozwój pierwotnego ę Rozwój ę w pozycji przed T Pierwsza połowa XIV wieku Druga połowa XIV wieku Rozwój ę w innych pozycjach Pierwsza połowa XIV wieku Druga połowa XIV wieku Procesy innowacyjne obejmujące cały obszar Upodobnienia pod względem dźwięczności w grupach spółgłoskowych (oprócz połączeń Tv) Upodobnienie spółgłosek dźwięcznych do następujących bezdźwięcznych Upodobnienie spółgłosek bezdźwięcznych do następujących dźwięcznych Zanik dźwięczności na końcu wyrazów Przekształcenia niektórych grup spółgłoskowych Procesy innowacyjne nieobejmujące całego obszaru Innowacje ekspansywne Wypieranie - ew- przez - ow Przejście ir > er przed spółgłoskami przednioi środkowojęzykowymi Przejście Tv > Tf Innowacje regresywne Cofanie się realizacji z oł Przejście ra- > re Przejście ja- > je Oboczność -ek, -ec // -k, -c Innowacje ekspansywno-regresywne: rozwój grupy xv Zróżnicowanie dialektalne w morfologii Oboczność nazw z sufiksem -sk // -sko Oboczność nazw z sufiksem -in // -ino // -ina Oboczność nazw z sufiksem -ów // -owo // -owa (- ew // - ewo // - ewa) V. Zakończenie Podsumowanie Postulaty badawcze Bibliografia Wykaz źródeł Wykaz innych skrótów

8 Podziękowania Książka ta nie powstałaby bez udziału wielu osób. W związku z tym chciałabym serdecznie podziękować: Panu Prof. dr. hab. Jackowi Popielowi Dziekanowi Wydziału Polonistyki Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Pani Dziekan Prof. dr hab. Renacie Przybylskiej za życzliwość i dofinansowanie tej publikacji; Panu Prof. dr. hab. Bogdanowi Walczakowi za wnikliwą lekturę i zrecenzowanie niniejszej rozprawy; Panu Prof. dr. hab. Bogusławowi Dunajowi za niezliczone rady i uwagi, które okazywały się niezwykle pomocne w przedzieraniu się przez gąszcz zawiłości historycznojęzykowych; Rodzinie, Przyjaciołom, Koleżankom i Kolegom za duchowe wsparcie i bezinteresowną pomoc w trudnych chwilach oraz za Ich życzliwą obecność w moim życiu. Autorka

9

10 9 I Wprowadzenie 1. Źródła do dziejów polszczyzny XIV wieku Historycy języka zgodnie przyjmują, że dzieje polszczyzny piśmiennej rozpoczynają się w XII wieku. Cezurę wyznacza czas powstania Bulli gnieźnieńskiej (1136 rok), pierwszego zabytku pozwalającego odtworzyć strukturę fonetyczno-fonologiczną języka polskiego w tym okresie. Dla wcześniejszej epoki, którą można określić mianem przedhistorycznej, badacz historii języka polskiego dysponuje ledwie pojedynczymi zapisami, znajdującymi się w rozmaitych źródłach (takich jak Geograf Bawarski, Kronika Thietmara i in.). Polszczyznę przedhistoryczną gruntownie zanalizował w znanej i cenionej książce J. Nalepa (1968). Zabytki z XII i XIII wieku to przede wszystkim dokumenty łacińskie zawierające polskie nazwy własne (imiona, nazwy miejscowe, nazwy wodne) i (stosunkowo) nieliczne wyrazy pospolite (głównie nazwy powinności feudalnych zob. Zajda 1970). Tekstów ciągłych, niebudzących kontrowersji co do chronologii, w zasadzie nie mamy. Pewnie można datować tylko słynne zdanie z Księgi henrykowskiej. Do tego okresu wielu badaczy (ale nie wszyscy!) odnosi też dwa bezcenne zabytki, mianowicie Bogurodzicę i Kazania świętokrzyskie. Najstarszy zachowany zapis Bogurodzicy pochodzi z 1409 roku. Rozbieżności dotyczące czasu powstania dwóch najstarszych zwrotek są bardzo duże. E. Ostrowska (1967) skłonna była lokować ten zabytek nawet w XI wieku (!), natomiast S. Urbańczyk (1978) w polemicznym tekście stwierdził, że arcydzieło to powstało dopiero w pierwszej połowie XIV wieku. W tym miejscu warto zauważyć, że materiał językowy zawarty w najstarszej części Bogurodzicy, aczkolwiek niezwykle cenny, jest jednak bardzo skromny pod względem ilościowym. Materiał z Kazań świętokrzyskich jest wielokrotnie większy, ale i jego chronologizacja budzi kontrowersje (XIII czy XIV wiek). Wynika to z faktu, że nie dysponujemy tekstami ciągłymi o porównywalnym czasie powstania. Nie znaczy to, że historyk języka staje przed problemem nie do rozwiązania i musi polegać tylko na argumentacji historyczno-kulturowej. Trzeba bowiem pamiętać, że dla XIII i XIV wieku dysponujemy źródłami ściśle datowanymi, wspomnianymi już

11 10 I. Wprowadzenie dokumentami łacińskimi z polskimi wyrazami. Ich oczywistym mankamentem jest to, że nie są to teksty ciągłe, niemniej historyk języka nie może ich w żadnym wypadku lekceważyć. Konieczne jest wykorzystanie ich w takim zakresie, w jakim to możliwe. Trudności z ustaleniem chronologii Bogurodzicy i Kazań świętokrzyskich sprawiły, że nie zostały one uwzględnione w monograficznych opisach polszczyzny do końca XIII wieku. Autor pierwszego opracowania na ten temat, J. Baudouin de Courtenay (1870), nie mógł uwzględnić Kazań świętokrzyskich, gdyż zabytek ten został odkryty przez A. Brücknera dopiero w 1890 roku (zob. Brückner 1891). Zabytek ten pominął również autor książki powstałej przeszło sto lat później (Dunaj 1975a) 1, w swojej pracy wykorzystał bowiem tylko dane z zabytków o pewnej chronologii. Decyzja obu uczonych o ograniczeniu materiału do zabytków o pewnym czasie powstania nie budzi z punktu widzenia metodologii badań wątpliwości. Źródeł do dziejów polszczyzny przybywa w XIV wieku. Można je podzielić na dwie grupy: a) dokumenty łacińskie zawierające polskie nazwy własne i znacznie rzadsze wyrazy pospolite, b) rozmaite ciągłe teksty polskie. Ze względu na datowanie XIV-wieczne źródła można podzielić na: a) ściśle datowane, b) o dyskusyjnej chronologii. Dokumenty łacińskie powstałe w kancelariach książęcych, królewskiej, w klasztornych skryptoriach, w kancelariach sądów ziemskich itp. są ściśle datowane. Pozwalają one usytuować występujące w nich przykłady w czasie, a także, przynajmniej orientacyjnie, w przestrzeni. Teksty pisane po polsku można podzielić ze względu na charakter na dwie grupy: a) roty przysiąg sądowych, b) zabytki należące do literatury religijnej. Te pierwsze, ściśle datowane i dokładnie zlokalizowane, pisane językiem zbliżonym do lokalnego języka mówionego, pozwalają szczególnie dobrze wychwycić zróżnicowanie ówczesnych dialektów języka polskiego. Chronologię zabytków literackich można dokładnie sprecyzować tylko wyjątkowo. Takim tekstem jest tzw. Pieśń wielkanocna (Krystus z martwych wstał je), której najwcześniejszy przekaz został zapisany w Graduale płockim w 1365 roku. Orientacyjnie (ale dość pewnie) ustala się chronologię wspaniałego i niezwykle cennego zabytku piśmiennictwa polskiego, mianowicie Psałterza floriańskiego (część I datuje się na koniec XIV, pozostałe II i III na początek wieku XV). Dość prawdopodobne jest określenie chronologii tzw. Fragmentu Łopacińskiego (koniec XIV wieku) (zob. Wydra, Rzepka 1980). Największe wątpliwości budzi ustalenie chronologii wspomnianych dwóch najstarszych zabytków literatury religijnej, mianowicie Bogurodzicy (dwóch pierwszych, najstarszych zwrotek) i Kazań świętokrzyskich. Szczególnie dużą rozbieżność wykazują propozycje dotyczące chronologii Bogurodzicy (od XII, a nawet XI, do pierwszej połowy XIV wieku). Pewne tu jest tylko datowanie najstarszego zachowanego odpisu (1409 r.). Kontrowersje budzi również datowanie Kazań świętokrzyskich (wiek XIII pierwsza połowa XIV wieku). W wypadku tych dwóch zabytków nie można orzec z całą pewnością, czy reprezentują one język XIII czy też pierwszej połowy XIV wieku. 1 Fonetyką języka polskiego przed wiekiem XIV zajęła się również M. Sulisz (1976). Mankamentem jej pracy było to, że nie oparła się ona na fotokopiach dokumentów, zgromadzonych przez historyków, tylko na ich przedrukach (zob. Dunaj 1977b).

12 2. Stan badań nad polszczyzną XIV wieku 11 Jeśli zasób dostępnych źródeł językowych z XIV wieku rozbijemy na dwa okresy: pierwszą połowę tego stulecia i drugą, to okaże się, że badacz historii dawnej polszczyzny dysponuje zestawem tekstów zróżnicowanych zarówno ilościowo, jak i jakościowo. Pierwszą połowę XIV wieku reprezentują przede wszystkim dokumenty łacińskie (także niemieckie), zawierające wyrazy polskie, i być może dwa wymienione teksty literatury religijnej. Dla drugiej połowy tego stulecia mamy w dalszym ciągu liczne dokumenty łacińskie, ale obok nich pojawiają się, szczególnie pod koniec tego okresu, bardzo ważne teksty ciągłe, niezwykle cenne roty przysiąg sądowych 2 i Psałterz floriański. Tę tendencję wzrostową (pod względem ilości oraz różnorodności) możemy obserwować i w następnych stuleciach (XV i XVI wieku). Szczególnie zastosowanie druku stanowiło przełom dla rozwoju piśmiennictwa. 2. Stan badań nad polszczyzną XIV wieku Uwagę badaczy XIV-wiecznej polszczyzny przyciągały przede wszystkim zabytki pisane po polsku. Materiał z tekstów ciągłych: Psałterza floriańskiego i rot przysiąg sądowych wykorzystano do opracowań leksykograficznych (por. Słownik staropolski SSt). Dostarczyły też one (zwłaszcza roty sądowe) cennego materiału dla rozwijającej się prężnie dialektologii historycznej (zob. np. Nieminen 1932, Taszycki 1934a, b, Kuraszkiewicz 1951 i wiele dalszych prac). W końcu podjęto prace nad monograficznym opracowaniem zabytków. Gruntownego opisu doczekał się Psałterz floriański i to zarówno jego część XIV-wieczna (zob. Kamińska 1981, 1991), jak też XV-wieczna (por. Cybulski 1988, 1993). Wnikliwymi badaniami objęto także polskie roty przysiąg sądowych (większość z nich pochodzi z XV wieku). Do tej pory ukazała się monografia poświęcona fonetyce rot sądowych wielkopolskich (zob. Trawińska 2005). Opublikowany został też bardzo cenny indeks wyrazowy do tych rot (Trawińska 2009). Niedawno wydana została również rozprawa poświęcona analizie fonetyki małopolskich rot sądowych (Przęczek-Kisielak 2011). Badacze zajęli się także drobniejszymi zabytkami takimi jak Fragment Łopacińskiego (zob. Wydra, Rzepka 1980). Ogromnej literatury przedmiotu doczekały się dwa wcześniejsze zabytki, których datowanie nastręcza wiele trudności, mianowicie Bogurodzica i Kazania świętokrzyskie. Przytaczanie ogromnej bibliografii na ich temat byłoby w tym miejscu niecelowe. W wypadku Bogurodzicy wystarczy powołać się na prace E. Ostrowskiej (1967) i S. Urbańczyka (1978). Kazania świętokrzyskie doczekały się ostatnio wspaniałej edycji wraz z opracowaniem (por. Stępień 2009). Na tym tle uderza brak zainteresowania materiałem znajdującym się w dokumentach łacińskich. Jest to poniekąd zrozumiałe, bowiem dla badaczy atrakcyjniejsze wydawały się zabytki polskie. Materiał ze źródeł łacińskich powinien stać się jednak 2 Najstarsze roty przysiąg sądowych pisane po polsku pochodzą z końca XIV wieku. Por. najstarsze roty poznańskie 1386, gnieźnieńskie 1390, kościańskie 1391, pyzdrskie 1392, łęczyckie 1385, krakowskie Roty sądowe mazowieckie pisane po polsku pojawiły się dopiero w XV wieku.

13 189 Bibliografia Bajerowa I Kształtowanie się systemu polskiego języka literackiego w XVIII wieku, Wrocław. Bajerowa I Strukturalna interpretacja historii języka, Język Polski XLIX, s Bajerowa I Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. I Ortografia i fonologia, Katowice. Bajerowa I Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. II Fleksja, Katowice. Bajerowa I Polski język ogólny XIX wieku. Stan i ewolucja, t. III Składnia. Synteza, Katowice. Bajerowa I Zarys historii języka polskiego , Warszawa. Bajerowa I Czy i jak historia języka może skorzystać z propozycji kognitywizmu?, Ling- -Varia V nr 2, s Bal J Nagłosowa grupa spółgłoskowa zaimków kto, który, którędy itp. w dialektach i historii języka polskiego, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze z. 5, s Bargieł M Grupy fonemów spółgłoskowych współczesnej polszczyzny kulturalnej, Biuletyn PTJ X, s Bargieł M Cechy dialektyczne polskich zabytków rękopiśmiennych pierwszej połowy XVI wieku, Wrocław. Baudouin de Courtenay J O driewnie-polskom jazykie do XIV-go stoletija, Lipsk. Bobowska-Kowalska M Przynależność dialektyczna Biblii królowej Zofii, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze z. 3, s Borawski S Tradycja i perspektywy. Przeszłość i przyszłość nauki o dziejach języka polskiego, Wrocław. Borawski S Wprowadzenie do historii języka polskiego, Warszawa. Borawski S Podstawy idei poznawczej studiów nad dziejami używania języka. Esej o diachronii [w:] Rozprawy o historii języka polskiego, pod red. S. Borawskiego, Zielona Góra. Brajerski T. 1956a. Staropolskie bierzę i dzisiejsze bierę biorę, Poradnik Językowy, s , przedruk [w:] T. Brajerski, O języku polskim dawnym i dzisiejszym, Lublin 1995, s Brajerski T. 1956b. Staropolskie ćwi(e)rdzić i twi(e)rdzić, Poradnik Językowy, s , przedruk [w:] T. Brajerski, O języku polskim dawnym i dzisiejszym, Lublin 1995, s Brajerski T. 1957a. O przyimkach z rdzennym -dług i -dl- w języku polskim XIV XVI w., Poradnik Językowy, s , przedruk [w:] T. Brajerski, O języku polskim dawnym i dzisiejszym, Lublin 1995, s Brajerski T. 1957b. Staropolskie szlachatny (ślachatny), Poradnik Językowy, s , przedruk [w:] T. Brajerski, O języku polskim dawnym i dzisiejszym, Lublin 1995, s Brajerski T Oboczność powiedać // powiadać w języku polskim XIV XVI w., Slavia Occidentalis XX, z. 2, s , przedruk [w:] T. Brajerski, O języku polskim dawnym i dzisiejszym, Lublin 1995, s Brajerski T Zaimek wszystek i jego oboczności w w. XIV XVI, Roczniki Humanistyczne XII, z. 4, s. 5 26, przedruk [w:] T. Brajerski, O języku polskim dawnym i dzisiejszym, Lublin 1995, s Brajerski T Dyspalatalizacja spółgłosek wargowych w kilku zabytkach staropolskich, Rozprawy Komisji Językowej WTN VI, s , przedruk [w:] T. Brajerski, O języku polskim dawnym i dzisiejszym, Lublin 1995, s Brückner A Kazania świętokrzyskie, Prace Filologiczne III, s , Brückner A Dzieje języka polskiego, wyd. 4, Wrocław Brückner A Powstanie i rozwój języka literackiego, Encyklopedia polska, wyd. PAU, Język polski i jego historia, cz. I, Kraków, s

14 190 Bibliografia Cieślikowa A Partykuła -kolwiek w historii i dialektach języka polskiego, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze z. 15, s Cybulski M Wpływ spółgłosek półotwartych na samogłoski ustne w księgach miejskich Sandomierza z lat , Rozprawy Komisji Językowej ŁTN XX, s Cybulski M Dialektyzmy w aktach miasta Jastrzębia z lat , Rozprawy Komisji Językowej ŁTN XXII, s Cybulski M. 1977a. Uwagi o języku akt dóbr staszowskich z roku 1738, Acta Universitatis Lodziensis, Seria I, z. 15, s Cybulski M. 1977b. Mazurzenie i dyspalatalizacja w świetle materiałów z szesnastowiecznych i siedemnastowiecznych rękopisów sandomierskich, Rozprawy Komisji Językowej ŁTN XXIII, s Cybulski M Samogłoski nosowe w rękopisach sandomierskich z XVI-XVIII wieku, Rozprawy Komisji Językowej ŁTN XXIV, s Cybulski M Język ksiąg radzieckich i ławniczych Sandomierza z lat , Studia Językoznawcze V, s Cybulski M Język księgi urzędu gromadzkiego Spytkowic pod Jordanowem z lat , Rozprawy Komisji Językowej ŁTN XXIX, s Cybulski M. 1986a. Bohemizmy ortograficzne w drugiej i trzeciej części Psałterza floriańskiego, Rozprawy Komisji Językowej ŁTN XXXII, s Cybulski M. 1986b. Mazurzenie w drugiej i trzeciej części Psałterza floriańskiego, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Linguistica 12, s Cybulski M Język piętnastowiecznej części Psałterza floriańskiego. Ortografia, fonetyka, fleksja, Łódź. Cybulski M Język piętnastowiecznej części Psałterza floriańskiego : składnia zdania pojedynczego, Łódź. Cybulski M Na obrzeżach głównego nurtu. O grafii urzędowych rękopisów średniopolskich [w:] Dokument pisany w badaniach historyka języka polskiego. Z badań nad grafią i fonetyką historycznej polszczyzny, pod red. Z. Kuźmickiego i M. Osiewicza, Zielona Góra Poznań, s Dejna K Dialekty polskie, Wrocław. Długosz-Kurczabowa K., Dubisz S Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa. Dmochowski F.S Nauka prozy, poezji i zarys piśmiennictwa polskiego, cz. III, Warszawa. Dubisz S Strukturalna interpretacja ewolucji systemu gramatycznego polszczyzny [w:] Staropolszczyzna piękna i interesująca, pod red. E. Koniusz i S. Cygana, t. 1, Kielce, s Dubisz S Dzieje języka polskiego jako problem badawczy w pracy historyka języka, Poradnik Językowy z. 3, s Dukiewicz L Fonetyka [w:] Gramatyka współczesnego języka polskiego. Fonetyka i fonologia, pod red. H. Wróbla, Kraków, s Dunaj B. 1968a. Rozwój nagłosowej grupy spółgłoskowej pč- (pc-, pć-) w polszczyźnie, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze z. 21, s Dunaj B. 1968b. Oboczność piętro // przętr w historii i dialektach języka polskiego, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze z. 21, s Dunaj B Ze studiów nad polską dialektologią historyczną. I. Uwagi o historii i geografii wyrazów pasterz, pasturz, pastuch(a), II. Ślady zróżnicowań iloczasowych, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze z. 35, Kraków, s Dunaj B. 1974a. Niektóre problemy polszczyzny XII wieku, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze z. 41, s Dunaj B. 1974b. Kształtowanie się odmiany przymiotnikowo-zaimkowej w języku polskim, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze z. 41, s Dunaj B. 1975a. Język polski najstarszej doby piśmiennej (XII XIII w.), Warszawa.

15 Bibliografia 191 Dunaj B. 1975b. W sprawie przegłosu ę > ą w języku polskim, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych PAN w Krakowie XVIII/1, s Dunaj B. 1977a. Rozwój grupy spółgłoskowej čř w języku polskim, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze z. 56, s Dunaj B. 1977b. Zapożyczenia czeskie w polszczyźnie XII-XIII w., Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze z. 52, s Dunaj B. (rec.) 1977c. M. Sulisz, Staropolska fonetyka w świetle materiału onomastycznego do XIV wieku, Acta Universitatis Wratislaviensis 325, 1976, ss Język Polski LVII, s Dunaj B Pochodzenie polskiego języka literackiego, Język Polski LX, s Dunaj B Odmiana oficjalna i nieoficjalna języka mówionego [w:] Studia nad polszczyzną mówioną Krakowa 1, pod red. B. Dunaja, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze z. 70, s Dunaj B. (rec.) J. Reichan, Małopolskie gwary jednonosówkowe, cz. I II, Wrocław Język Polski LXII, s Dunaj B. 1985a. Grupy spółgłoskowe współczesnej polszczyzny mówionej (w języku mieszkańców Krakowa), Kraków. Dunaj B. 1985b. Sytuacja komunikacyjna a zróżnicowanie polszczyzny mówionej, Język Polski LXV, s Dunaj B Dialektologia historyczna zakres i metody badań [w:] Slawistyczne studia językoznawcze, pod red. M. Basaja, W. Borysia i H. Popowskiej-Taborskiej, Wrocław, s Dunaj B Język mieszkańców Krakowa, cz. I Zagadnienia teoretyczne, fonetyka, fleksja, Kraków. Dunaj B Kategoria oficjalności [w:] Współczesna polszczyzna mówiona w odmianie opracowanej (oficjalnej), pod red. Z. Kurzowej i W. Śliwińskiego, Kraków, s Dunaj B Czy grafia staropolska rozstrzyga problem pierwotnego zasięgu tzw. kaszubienia? [w:] Ad perpetuam rei memoriam. Profesorowi Wojciechowi Ryszardowi Rzepce z okazji 65. urodzin, pod red. J. Migdał, Poznań, s Dunaj B Polszczyzna ogólna polszczyzna regionalna [w:] Od fonemu do tekstu. Prace dedykowane Profesorowi Romanowi Laskowskiemu, pod red. I. Bobrowskiego i K. Kowalik, Kraków, s Dunaj B Między integracją a dyferencjacją o rozwoju najnowszej polszczyzny [w:] Współczesna polszczyzna. Stan, perspektywy, zagrożenia, pod red. Z. Cygal-Krupy, Kraków Tarnów, s Dunaj B Perspektywy badań historycznojęzykowych, LingVaria V nr 2, s Dunaj B Potrzeby w zakresie badań najstarszej polszczyzny [w:] Badania historycznojęzykowe. Stan, metodologia, perspektywy, pod red. B. Dunaja i M. Raka, Kraków, s Dunaj B., Kurek H., Ożóg K Ewolucja gwar jednonosówkowych w Beskidzie Wyspowym, Zeszyty Naukowe UJ, Prace Językoznawcze z. 63, s Dunaj B., Mycawka M Badania regionalizmów leksykalnych [w:] Dialektologia jako dziedzina językoznawstwa i przedmiot dydaktyki. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Karolowi Dejnie, pod red. S. Gali, Łódź, s Dunaj B., Mycawka M. (w druku). Zmienność normy w polszczyźnie literackiej (na przykładzie realizacji grupy xv) [w:] Księga jubileuszowa profesora B. Walczaka. Furdal A O przyczynach zmian głosowych w języku polskim, Wrocław. Gaertner H Najdawniejsze staropolskie formy miejscownika l. mn. rzeczowników męskich i nijakich [w:] Symbolae Grammaticae in honorem J. Rozwadowski, II, s Gieysztor A Zarys dziejów pisma łacińskiego, Warszawa. Hanusz J Ślady niektórych odcieni dialektycznych w Kazaniach gnieźnieńskich z r. 1419, Rozprawy Wydziału Filologicznego VIII. Jędrzejewska M., Stieber Z Przedrostki stopnia najwyższego na- i naj- w dawnej polszczyźnie i dzisiejszych gwarach, Język Polski XXXI, s

16 192 Bibliografia Kalina A Historia języka polskiego, t. I, Lwów. Kamińska M Psałterz floriański. Monografia języka. Cz. 1. Ortografia, fonetyka, fleksja imion, Wrocław. Kamińska M Psałterz floriański. Monografia językowa. Cz. II. Fleksja liczebników, zaimków, czasowników, Łódź. Karaś M Historia i geografia prepozycji ot // od w języku polskim, Studia z filologii polskiej i słowiańskiej I, s Karpluk M Ze słowotwórstwa rzeczowników polskich. Przyrostki -yszek, -yszka, -yszko [w:] Symbolae philologicae in honorem Vitoldi Taszycki, Wrocław, s Kępińska A Wiedza historycznojęzykowa a edycje tekstów staropolskich (na przykładach z fryburskiego wydania Rozmyślania przemyskiego ) [w:] Dokument pisany w badaniach historyka języka polskiego. Z badań nad grafią i fonetyką historycznej polszczyzny, pod red. M. Kuźmickiego i M. Osiewicza, Zielona Góra Poznań, s Kierkowicz M., Krążyńska Z., Mika T., Rojszczak D Nowe kierunki w badaniach nad grafią i fonetyką staropolską [w:] Dokument pisany w badaniach historyka języka polskiego. Z badań nad grafią i fonetyką historycznej polszczyzny, pod red. M. Kuźmickiego i M. Osiewicza, Zielona Góra Poznań, s Klemensiewicz Z O różnych odmianach współczesnej polszczyzny, Warszawa, przedruk [w:] Pochodzenie polskiego języka literackiego, Studia staropolskie III, pod red. K. Budzyka, Wrocław 1956, s Klemensiewicz Z Zagadnienia i założenia historii języka polskiego, Pamiętnik Literacki XLVII z. 3, s Klemensiewicz Z Historia języka polskiego, cz. I. Doba staropolska, Warszawa. Klemensiewicz Z., Lehr-Spławiński T., Urbańczyk S Gramatyka historyczna języka polskiego, wyd. 2, Warszawa Kleszczowa K Strukturalizm i poststrukturalizm w badaniach historycznojęzykowych, Biuletyn PTJ LXVII, s Koneczna H Charakterystyka fonetyczna języka polskiego na tle innych języków słowiańskich, Warszawa. Kownacki E. 1976a. W sprawie zmiany artykulacji psł. w w języku polskim, Studia Polonistyczne III, s Kownacki E. 1976b. Z problematyki grafii i fonetyki staropolskiej (artykulacja v przed półotwartymi i po spółgłosce bezdźwięcznej), Slavia Occidentalis XXXIII, s Krążyńska Z., Rzepka W.R O przymiotnikach z sufiksami -ity, -isty, -aty, -asty w polszczyźnie XVI i początku XVII wieku, Slavia Occidentalis 28/29, s Kryński A.A Gramatyka języka polskiego, Warszawa. Kuraszkiewicz W Z historii polskich samogłosek nosowych, Prace Filologiczne XII, s , przedruk [w:] W. Kuraszkiewicz, Polski język literacki. Studia nad historią i strukturą, Warszawa 1986, s Kuraszkiewicz W Studia nad polskimi samogłoskami nosowymi. Rezonans nosowy, Kraków. Kuraszkiewicz W Współczesne zagadnienia polskiej dialektologii historycznej. Wstępny wykład w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim wygłoszony w dniu 9 października 1936 roku, Prąd 23, s Kuraszkiewicz W Pomorsko-mazowiecki liczebnik siet(e)m. Roczniki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich III, s , przedruk [w:] W. Kuraszkiewicz, Polski język literacki. Studia nad historią i strukturą, Warszawa 1986, s Kuraszkiewicz W Oboczność - ev- // - ov- w dawnej polszczyźnie i dzisiejszych gwarach, Wrocław, przedruk [w:] W. Kuraszkiewicz, Polski język literacki. Studia nad historią i strukturą, Warszawa 1986, s

17 Bibliografia 193 Kuraszkiewicz W. 1953a. Pochodzenie polskiego języka literackiego w świetle wyników dialektologii historycznej, Wrocław, przedruk [w:] W. Kuraszkiewicz, Polski język literacki. Studia nad historią i strukturą, Warszawa 1986, s Kuraszkiewicz W. 1953b. Mazowieckie samogłoski nosowe w XV i XVI wieku, Sprawozdania Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego 7, Dodatek 4, s. 1 8, przedruk [w:] W. Kuraszkiewicz, Polski język literacki. Studia nad historią i strukturą, Warszawa 1986, s Kuraszkiewicz W Tło społeczne rozwoju polskiego języka literackiego [w:] Z dziejów powstawania języków narodowych i literackich, Materiały z metodologicznej konferencji szkoleniowej Polskiej Akademii Nauk, Zakopane, marzec 1955, Warszawa, s , przedruk [w:] W. Kuraszkiewicz, Polski język literacki. Studia nad historią i strukturą, Warszawa 1986, s Kuraszkiewicz W Imiona Więc(e)sław i Więceń(e)c w XIV XV wieku, Zeszyty Naukowe Wydziału Humanistycznego UG, Filologia Polska, Prace Językoznawcze 4, s , przedruk [w:] W. Kuraszkiewicz, Polski język literacki. Studia nad historią i strukturą, Warszawa 1986, s Lehr-Spławiński T Les voyelles nasales dans les langues léchites, Revue des Études Slaves VI, s Lehr-Spławiński T Spory o pochodzenie polskiego języka literackiego [w:] Szkice z dziejów rozwoju i kultury języka polskiego, Lwów, s Lindert B Przyczynek do zasięgu staropolskich form czasu przeszłego robiłech, robilichmy, Język Polski XLV, s Lisowski T Ideografizacja polskiego pisma a interpretacja historycznojęzykowa, czyli co wiemy o dawnym systemie graficznym, Biuletyn PTJ LX, s Lisowski T., Osiewicz M Leksykalizacja pisowni w dobie staro- i średniopolskiej jako problem badawczy. Uwagi metodologiczne na marginesie prac Władysława Kuraszkiewicza [w:] Dokument pisany w badaniach historyka języka polskiego. Z badań nad grafią i fonetyką historycznej polszczyzny, pod red. M. Kuźmickiego i M. Osiewicza, Zielona Góra Poznań, s Lubaś W Społeczne uwarunkowania współczesnej polszczyzny. Szkice socjolingwistyczne, Kraków. Łoś J. 1922, 1925, Gramatyka polska, cz. I. Głosownia historyczna, cz. II. Słowotwórstwo, cz. III. Odmiennia (fleksja historyczna), Lwów. Maćkowiak K U źródeł polskiej świadomości językowej (X XV wiek), Poznań. Malec M Słownik etymologiczny nazw geograficznych Polski, Warszawa. Malinowski L Beiträge zur slavischen Dialektologie I. Über die Oppelnische Mundart in Oberschlesien, Lipsk. Mańczak W O zasięgu typów polskich nazw miejscowych w XVI wieku (prócz Śląska i Pomorza), Język Polski XXXV, s Mańczak W Uwagi o nazwach miejscowych Pomorza Gdańskiego [w:] Konferencja pomorska (1954), Prace Językoznawcze, Warszawa, s Mańczak W Onomastyczne przyczynki do zagadnienia genezy polskiego języka literackiego, Onomastica VI, s Milewski T O zastępstwie ps. grup tålt, tårt, tert, telt w językach lechickich, Slavia Occidentalis XII, s Milewski T Chronologia i przyczyny mazurzenia, Zeszyty Naukowe UJ, Filologia 2, s. 5 57, przedruk [w:] T. Milewski, Z zagadnień językoznawstwa ogólnego i historycznego, Warszawa 1969, s Moszyński L Kształtowanie się polskiego systemu samogłoskowego, Zeszyty Naukowe UMK w Toruniu, Filologia polska VIII, s Mycawka M Charakterystyka gwary Rytra w woj. nowosądeckim, Studenckie Zeszyty Językoznawcze, pod red. B. Dunaja, Kraków, s

18 194 Bibliografia Nalepa J Słowiańszczyzna północno-zachodnia. Podstawy jedności i jej rozpad, Poznań. Nieminen E Polska końcówka -och w loc. pl. rzeczowników [w:] Symbolae Grammaticae in honorem J. Rozwadowski II, s Nieminen E Beiträge zur historischen Dialektologie der polnischen Sprache, 1. Die pronomina der 1. Person als Subjekt, 2. Zahlenverbindungen, Lud Słowiański I/2A, s Nieminen E Beiträge zur historischen Dialektologie der polnischen Sprache, 3. Trzymać und dzierżeć, 4. Konjunktionen iż(e) : eż(e) das, Weil, Lud Słowiański IIA, s Nieminen E Zur altpolnischen Lautgeschichte. Die Lautformel ci(e)r(z)ć, Annales Academiae Scientiarum Fennicae, Ser. B. XXVII nr 1, Helsinki. Nitsch K. 1907a. Dialekty polskie Prus Zachodnich, MPKJ III, s , , przedruk [w:] K. Nitsch, Wybór pism polonistycznych t. III, Wrocław, s Nitsch K. 1907b. Dialekty polskie Prus Wschodnich, MPKJ III, s , przedruk [w:] K. Nitsch, Wybór pism polonistycznych t. III, Wrocław, s Nitsch K Dialekty polskie Śląska, MPKJ IV, s Nitsch K Próba ugrupowania gwar polskich, Rozprawy Wydziału Filologicznego PAU XLVI, s Nitsch K O wzajemnym stosunku gwar ludowych i języka literackiego. 1. Pochodzenie polskiego języka literackiego, 2. Polskie dialekty kulturalne, 3. Wpływ dialektu kulturalnego na dialekty ludowe, Język Polski I, s , 79 83, , , przedruk [w:] K. Nitsch, Wybór pism polonistycznych I, Wrocław 1954, s Nitsch K Dialekty języka polskiego [w:] Encyklopedia PAU. Język polski i jego historia cz. III, Kraków, s , wyd. 4, Wrocław Nitsch K Co to jest dialektologia historyczna?, Biuletyn PTJ VIII, s , przedruk [w:] K. Nitsch, Wybór pism polonistycznych t. IV, Wrocław 1958, s Nitsch K Co wiemy naprawdę o dialektach ludowych XVI wieku?, Język Polski XXXIII, s , przedruk [w:] K. Nitsch, Wybór pism polonistycznych t. IV, Wrocław 1958, s Ostaszewska D. (red.) Polszczyzna XVII wieku. Stan i przeobrażenia, Katowice. Ostrowska E O artyzmie polskich średniowiecznych zabytków językowych ( Bogurodzica, Kazania świętokrzyskie, Posłuchajcie, bracia miła ), Kraków. Ostrowska E. 1968a. Nieznane fakty dialektyczne w polszczyźnie średniowiecznej, 1. Fonetyka śródwyrazowa przed spółgłoskami spółotwartymi, Język Polski XLVIII, s Ostrowska E. 1968b. Dialektyzmy w płockiej Rozmowie mistrza Polikarpa ze śmiercią, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Oddziału PAN w Krakowie XII/1, s Ostrowska E. 1969a. Nieznane fakty dialektyczne w polszczyźnie średniowiecznej, 2. Spółgłoski wargowe miękkie, Język Polski XLIX, s Ostrowska E. 1969b. Z dziejów *ŕ w staropolszczyźnie, Sprawozdania z Posiedzeń Komisji Naukowych Oddziału PAN w Krakowie XIII/1, s Ostrowska E. 1969c. Staropolskie zmiany w wyrazach ksiądz, księga, Język Polski XLIX, s Perlin J Metodologia językoznawstwa diachronicznego, Warszawa. Pihan-Kijasowa A Przegląd badań nad grafią i fonetyką doby średniopolskiej po 1965 roku [w:] Dokument pisany w badaniach historyka języka polskiego. Z badań nad grafią i fonetyką historycznej polszczyzny, pod red. M. Kuźmickiego i M. Osiewicza, Zielona Góra Poznań, s Popowska-Taborska H Centralne zagadnienie wokalizmu kaszubskiego. Kaszubska zmiana ę> į oraz ĭ, y, ǔ> ǝ, Wrocław. Popowska-Taborska H Co wiemy o polszczyźnie epoki przedpiśmiennej?, Język Polski XLIX. Przęczek-Kisielak S Właściwości fonetyczne małopolskich rot sądowych, Kraków. Reichan J Małopolskie gwary jednonosówkowe, cz. I II, Wrocław.

19 Bibliografia 195 Rospond S Sufiksy -sk i -sko w nazwach miejscowych polskich do XVI w., Lud Słowiański IIA, s Rospond S Problem genezy polskiego języka literackiego, Pamiętnik Literacki XLIV, z. 2, s , przedruk wersja rozszerzona [w:] Pochodzenie polskiego języka literackiego, Studia staropolskie III, pod red. K. Budzyka, Wrocław, s Rospond S. 1957a. Polsko-niemieckie substytucje graficzno-fonetyczne w najdawniejszych dyplomach i tekstach śląskich, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Wrocławskiego, Językoznawstwo, Wrocław, s Rospond S. 1957b. Dawność mazurzenia w świetle grafiki staropolskiej, Wrocław. Rospond S Słowiańskie nazwy miejscowe z sufiksem -ьsk-, Wrocław. Rozwadowski J Bulla z roku 1136 jako najstarszy zabytek języka polskiego, MPKJ IV, s Rozwadowski J Historyczna fonetyka, czyli głosownia języka polskiego [w:] Encyklopedia PAU, Język polski i jego historia cz. II, Kraków, wyd. 2 zmienione i poszerzone [w:] T. Benni, J. Łoś, K. Nitsch, J. Rozwadowski, H. Ułaszyn, Gramatyka języka polskiego, Kraków 1923 (wyd. 2), s , przedruk (w:) J. Rozwadowski, Wybór pism, t. I, Warszawa 1959, s Rudnicki M W sprawie pochodzenia polskiego języka literackiego (Pokłosie dyskusji), Poradnik Językowy, z. 5, s. 1 12, z. 6, s Rymut K Przejście l w oł w historii języka polskiego, Zeszyty Naukowe UJ, Filologia 6, Prace Językoznawcze 3, s , przedruk [w:] K. Rymut, Szkice onomastyczne i historycznojęzykowe, Kraków 2003, s Rymut K Uproszczenie grupy chw > ch w staropolszczyźnie [w:] Opuscula polono-slavica, pod red. J. Safarewicza, Wrocław, s , przedruk [w:] K. Rymut, Szkice onomastyczne i historycznojęzykowe, Kraków 2003, s Sawicka I Struktura grup spółgłoskowych w językach słowiańskich, Wrocław. Sawicka I Fonologia [w:] Gramatyka współczesnego języka polskiego. Fonetyka i fonologia, pod red. H. Wróbla, s , Kraków. Sikora K. (w druku). Samogłoski nosowe w gwarach wschodniej Sądecczyzny. Skulina T. 1960a. Staropolska oboczność Wociech // Wojciech, Poradnik Językowy, s Skulina T. 1960b. Geografia językowa form rozgniewać i rozniewać w staropolszczyźnie, Język Polski XL, s Skulina T Rozwój grup spółgłosek zwarto-szczelinowych w języku polskim, Poznań. Słoński S Historia języka polskiego, wyd. 3, Warszawa. Sobierajski Z Z przeszłości gwar północnej Wielkopolski XVI XVIII wieku, Slavia Occidentalis XX, s Stępień W. (red.) Kazania świętokrzyskie. Nowa edycja. Nowe propozycje badawcze, Warszawa. Stieber Z. 1946a. Dlaczego mówimy tszy kszywe kszaki, a nie dży gżywe gżaki?, Język Polski XXVI, s Stieber Z. 1946b. Skąd się wzięła wymowa tfoja śfieca, Język Polski XXVI s Stieber Z Przyczynki do historii polskich rymów. 1. Rymy sandomierskie XVI i XVII wieku, Język Polski XXX, s , przedruk [w:] Z. Stieber, Świat językowy Słowian, Warszawa 1974, s Stieber Z. 1952a. Rozwój fonologiczny języka polskiego, Warszawa, wyd. 2, Warszawa Stieber Z. 1952b. Głos w dyskusji o pochodzeniu polskiego języka literackiego, Pamiętnik Literacki XLIII, z. 3 4, s , przedruk [w:] Pochodzenie polskiego języka literackiego, Studia staropolskie III, Wrocław 1956, s Stieber Z. 1956a. Stosunek kaszubszczyzny do dialektów Polski lądowej [w:] Konferencja pomorska Prace Językoznawcze, Warszawa, s , przedruk [w:] Z. Stieber, Świat językowy Słowian, Warszawa 1974, s

20 196 Bibliografia Stieber Z. 1956b. Udział poszczególnych dialektów w formowaniu polskiego języka literackiego [w:] Z dziejów powstawania języków narodowych i literackich. Materiały z metodologicznej konferencji szkoleniowej PAN, Zakopane, marzec 1955, Warszawa, s , przedruk [w:] Z. Stieber, Świat językowy Słowian, Warszawa 1974, s Stieber Z Historyczna i współczesna fonologia języka polskiego, Warszawa. Stieber Z. 1969a. Zarys gramatyki porównawczej języków słowiańskich. Fonologia, Warszawa. Stieber Z. 1969b. Jak brzmiała pralechicka nosówka tylna?, Zbornik za filologiju i lingvistiku XII, Novi Sad, s , przedruk [w:] Z. Stieber, Świat językowy Słowian, Warszawa 1974, s Sulisz M Staropolska fonetyka w świetle materiału onomastycznego do XIV wieku, Wrocław. Szelachowska-Winiarzowa L Kłopoty z transkrypcją grup spółgłoskowych w tekstach staropolskich [w:] Poznańskie Spotkania Językowe VII, Poznań, s Szober S Pochodzenie i rozwój polskiego języka literackiego, Warszawa. Śmiech W Rozwój historyczny polskich grup spółgłoskowych *sŕ, *zŕ, *žŕ, Łódź. Taszycki W Spory o pochodzenie polskiego języka literackiego, Przegląd Humanistyczny V, s Taszycki W Powstanie i rozwój rzeczowników typu cielak. Ustęp z historii narzecza mazowieckiego, Lud Słowiański IIIA, s , przedruk [w:] W. Taszycki, Rozprawy i studia polonistyczne t. II, Wrocław 1961, s Taszycki W. 1934a. Z dawnych podziałów dialektycznych języka polskiego, Część I. Przejście ra > re, Archiwum Towarzystwa Naukowego we Lwowie, dział I, tom VI, zesz. 1, Lwów, przedruk [w:] W. Taszycki, Rozprawy i studia polonistyczne, t. II, Wrocław 1961, s Taszycki W. 1934b. Z dawnych podziałów dialektycznych języka polskiego, część II. Przejście ja > je, Archiwum Towarzystwa Naukowego we Lwowie, dział I, tom VI, zesz. 2, Lwów, przedruk [w:] W. Taszycki, Rozprawy i studia polonistyczne, t. II, Wrocław 1961, s Taszycki W Staropolskie formy czasu przeszłego robiłech, robilichmy, Sprawozdania z Posiedzeń PAU XLVII, s. 7 10, przedruk [w:] W. Taszycki, Rozprawy i studia polonistyczne, t. II, Wrocław 1961, s Taszycki 1947a. Przejście chw > f w staropolszczyźnie, Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń PAU XLVIII, s , przedruk [w:] W. Taszycki, Rozprawy i studia polonistyczne, t. II, Wrocław 1961, s Taszycki W. 1947b. Dwa rozdziały z historycznej dialektologii polskiej: 1. Przejście połączenia tart > tert. 2. Przyrostki -k, -c i formy podobne, Sprawozdania z Posiedzeń PAU XLVIII, s , przedruk [w:] W. Taszycki, Rozprawy i studia polonistyczne, t. II, Wrocław 1961, s Taszycki W O małopolskich formach grok groch, na nogak na nogach, robiłek robiłech = robiłem, Język Polski XXIX, s , przedruk [w:] W. Taszycki, Rozprawy i studia polonistyczne, t. II, Wrocław 1961, s Taszycki W Dawność tzw. mazurzenia w języku polskim, Warszawa, przedruk [w:] W. Taszycki, Rozprawy i studia polonistyczne, t. II, Wrocław 1961, s Taszycki W Historia i znaczenie nazwy Wawel, Onomastica I, s , przedruk [w:] W. Taszycki, Rozprawy i studia polonistyczne, t. I, Wrocław 1958, s Taszycki W Co to jest dialektologia historyczna?, Zeszyty Naukowe UJ, Filologia nr 2, s , przedruk [w:] W. Taszycki, Rozprawy i studia polonistyczne, t. II, Wrocław 1961, s Taszycki W Wstęp do Zarysu historycznej dialektologii polskiej, Rozprawy i studia polonistyczne, t. V, Wrocław, s Taszycki W., Milewski T Polski język literacki powstał w Małopolsce. Głos w dyskusji nad pochodzeniem literackiej polszczyzny [w:] Pochodzenie polskiego języka literackiego, Studia staropolskie III, pod red. K. Budzyka, Wrocław, s