Wyniki badañ palinologicznych osadów torfowych z Izerskiego Bagna w Górach Izerskich

Transkrypt

1 95 Palinologiczne-osady-torfowe-z-Izerskiego-Bagna-w-Górach-Izerskich 95 Wyniki badañ palinologicznych osadów torfowych z Izerskiego Bagna w Górach Izerskich Results of a palynological analysis of peat sediments from Izerskie Bagno (Izerskie Mts.) BARTOSZ POPOWSKI B. Popowski, Zak³ad Paleobotaniki Instytutu Nauk Geologicznych, Uniwersytet Wroc³awski, ul. Cybulskiego 34, Wroc³aw; popowski@ing.uni.wroc.pl ABSTRACT: The paper contains results of a pollen analysis of sediments in the peatbog Izerskie Bagno (Izerskie Mts.). On the basis of palynological data, the succession of the peat-bog vegetation as well as the age of sediments have been determined. Only the Atlantic and Subboreal periods were distinguished in the profile. Absence of the Subatlantic layers and no human activity were detected. KEY WORDS: Peat-bog, pollen analysis, the Holocene, the Atlantic and Subboreal periods Wstêp Materia³y do niniejszej publikacji zosta³y opracowane w ramach pracy magisterskiej wykonanej w latach w Zak³adzie Paleobotaniki Instytutu Nauk Geologicznych Uniwersytetu Wroc³awskiego. Badania palinologiczne profilu torfowego z Izerskiego Bagna, zlokalizowanego w Górach Izerskich (ryc. 1), mia³y na celu odtworzenie sukcesji roœlinnoœci w czasie powstawania osadów torfowych, okreœlenie ich wieku oraz wykazanie wp³ywu dzia³alnoœci cz³owieka na naturalne œrodowisko badanego obszaru. Pierwsze publikacje na temat torfowisk Izerskich ukaza³y siê w XIX wieku (Wimmer 1832, 1857, Winkler 1881, Fiek 1881). Po II wojnie œwiatowej prace na torfowiskach w Górach Izerskich zapocz¹tkowa³ To³pa (1949). W drugiej POPOWSKI B Results of a palynological analysis of peat sediments from Izerskie Bagno (Izerskie Mts.). Acta Botanica Silesiaca 2:

2 96 Bartosz-Popowski 96 Ryc. 1. Rozmieszczenie torfowisk w Górach Izerskich (za Potock¹ 1996) Fig. 1. Distribution of peat-bogs in Izerskie Mts. (from Potocka 1996) po³owie lat 90-tych badania wspó³czesnej flory gór prowadzi³a Potocka (1996, 2000, Potocka i in. 2000). Tomaszewska i Matu³a (1999) analizowali zbiorowiska roœlinne samych torfowisk, natomiast ich genez¹ i klasyfikacj¹ zajmowali siê Wojtuñ i in. (2000). Analizy palinologiczne osadów torfowych by³y prowadzone g³ównie na obszarze Przedgórza Sudeckiego oraz ni szych po³o eñ górskich (Baranowska, Malkiewicz 2003). Natomiast w Górach Izerskich przebadano torfowisko z centralnej czêœci Hali Izerskiej (Skrypkina 1982) oraz kilka wybranych torfowisk z ca³ego obszaru gór (Baranowska-K¹cka 2003). Obie te prace przygotowano jedynie w formie manuskryptów. Nadal jednak brak jest publikacji dotycz¹cych badañ palinologicznych. 1. Charakterystyka terenu badañ Góry Izerskie stanowi¹ mezoregion w obrêbie makroregionu Sudetów Zachodnich, wchodz¹cego w sk³ad podprowincji sudeckiej, która jest czêœci¹ prowincji Masywu Czeskiego (Kondracki 1981). Ich ³¹czna powierzchnia wynosi

3 97 Palinologiczne-osady-torfowe-z-Izerskiego-Bagna-w-Górach-Izerskich 97 oko³o 1000 km 2 i w wiêkszoœci le ¹ na terenie Czech. Administracyjnie polska czêœæ Gór Izerskich nale y w po³owie do nadleœnictwa Szklarska Porêba, a w po³owie (³¹cznie z terenem badañ) do nadleœnictwa Œwieradów Zdrój (Potocka 1996). Góry Izerskie od pó³nocy s¹ ograniczone Pogórzem Izerskim, od wschodu Kotlin¹ Jeleniogórsk¹ i Karkonoszami, a od po³udnia i zachodu Kotlin¹ ytawsko- Libereck¹. Na granicy polsko-czeskiej, pomiêdzy Wysokim Grzbietem a Œrednim Izerskim Grzbietem (po stronie czeskiej), rozci¹ga siê najwiêksza w Górach Izerskich dolina rzeki Izery. Zbocza dolin i stoki grzbietów gór cechuj¹ siê zró nicowanym nachyleniem. agodne stoki znajduj¹ siê w obrêbie starej powierzchni zrównania, strome wyznaczaj¹ strefy krajobrazu odm³odzonego na skutek wypiêtrzenia gór wzd³u uskoków tektonicznych (Oberc 1975, 1985). Góry Izerskie le ¹ na obszarze krystalniku karkonosko-izerskiego. Od wschodu zbudowane s¹ z granitów typu karkonoskiego, w rejonie Szklarskiej Porêby wystêpuje os³ona metamorficzna, a nad ni¹, ku pó³nocy, gnejsy zwane izerskimi, ze sk¹pymi partiami ³upków ³yszczykowych, zbudowanych z kwarcu i ³yszczyków (Jahn 1985). W œrodkowej czêœci doliny Izery znajduje siê Hala Izerska, bêd¹ca zrównaniem œródgórskim, po³o onym na wysokoœci m n.p.m. Obni enie takie, o charakterze œródgórskiej kotliny, jest unikalnym elementem rzeÿby w Sudetach. Grzbiety górskie otaczaj¹ce dolinê Izery maj¹ silnie sp³aszczone wierzchowiny, okreœlane nazw¹ zrównañ morfologicznych. Na nich oraz na ich stokach wystêpuj¹ wychodnie granitowego pod³o a, tworz¹ce formy skalne o wysokoœci dochodz¹cej do 30 m, które wystêpuj¹ zarówno pojedynczo, jak i w skupiskach. Ska³ki te s¹ ostañcami denudacyjnymi z okresu trzeciorzêdu (Wojtuñ i in. 2000) Klimat Klimat Gór Izerskich, zaliczany do bardzo surowych, ma wiele cech wspólnych z le ¹cym 600 m wy ej piêtrem subalpejskim Karkonoszy, a niektóre jego parametry zbli one s¹ do klimatu subarktycznego pó³nocnej Skandynawii. W najwy szych partiach Gór Izerskich, powy ej 800 m n.p.m., œrednia roczna temperatura powietrza wynosi 3,5 C. Latem œrednia dobowa temperatura osi¹ga 13 C, a zim¹ spada do -5 C. Okres wegetacyjny trwa 175 dni i rozpoczyna siê dopiero pod koniec kwietnia. Œrednia dobowa temperatura w ciep³ym pó³roczu nie przekracza 10 C, co oznacza brak klimatycznego lata (Wojtuñ i in. 2000). Ze wzglêdu na po³o enie w najbardziej zachodnim cz³onie Sudetów oraz przewagê wilgotnych wiatrów zachodnich i pó³nocnych, klimat Gór Izerskich charakteryzuje siê obfitymi opadami i wysok¹ wilgotnoœci¹ co jest spowodowane miêdzy innymi wp³ywem atlantyckich mas powietrza. Pierwsze opady œniegu maj¹ miejsce miêdzy 15 a 20 paÿdziernika, ostatnie oko³o 5 maja. Œrednia

4 98 Bartosz-Popowski 98 d³ugoœæ okresu potencjalnych opadów œnie nych wynosi oko³o 200 dni, a d³ugoœæ zalegania pokrywy œnie nej 116 dni (Potocka 1996) i najd³u ej zalega na Hali Izerskiej. W Górach Izerskich nie ma pory roku bez przymrozków, a dobowe amplitudy temperatury przekraczaj¹ 25 C. Wiêkszoœæ obszaru Gór Izerskich zajmuje piêtro regla dolnego, od 400 do 1000 m n.p.m. Niewielka czêœæ, obejmuj¹ca partie Wysokiego Grzbietu powy ej 1000 m n.p.m. i obszar po³o ony na po³udnie od niego, ma roœlinnoœæ regla górnego i sporadycznie piêtra subalpejskiego (Wojtuñ i inni 2000) Roœlinnoœæ torfowisk izerskich Torfowiska w Izerach zajmuj¹ obszar ponad 350 ha, z czego 44,6 ha stanowi rezerwat utworzony w 1969 roku dla ochrony stanowiska Betula nana (Potocka, Potocki 2000). W roku 2000 zosta³ utworzony rezerwat Torfowiska Doliny Izery, o powierzchni 485 ha (Dziennik Urzêdowy Woj. Dolnoœl¹skiego Nr 23). Zasadnicza czêœæ torfowisk znajduje siê w dolinie Izery i jej dop³ywów: Tracznika, Jagniêcego Potoku i Koby³y. Wiêkszoœæ bagien poroœniêta jest kosodrzewin¹ (Pinus mugo), której obecnoœæ na wysokoœci m n.p.m. stanowi swoisty fenomen Gór Izerskich s¹ to najni ej notowane stanowiska tego gatunku w Sudetach (Tomaszewska i Matu³a 1999). Zaroœla kosodrzewiny otaczaj¹ niewielkie niezadrzewione powierzchnie, poroœniête roœlinnoœci¹ typow¹ dla wysokich torfowisk górskich. Wystêpuj¹ tam: Carex pauciflora (turzyca sk¹pokwiatowa), Trichophorum caespitosum (we³nianeczka darniowa), Eriophorum vaginatum (we³nianka pochwowata), Andromeda polifolia (modrzewnica zwyczajna), Drosera rotundifolia (rosiczka okr¹g³olistna), Drosera intermedia (rosiczka poœrednia), Vaccinium myrtillus (borówka czarna), Vaccinium uliginosum (borówka bagienna), Oxyccocus palustris ( urawina b³otna), ró ne gatunki Sphagnum z rzadkim Sphagnum fuscum (torfowiec brunatny). Niewielkie obszary torfowisk poroœniête s¹ roœlinnoœci¹ typow¹ dla torfowisk przejœciowych: na warstwie mchów Sphagnum fallax i S. riparium (torfowiec okaza³y) wystêpuj¹ ³any Eriophorum angustifolium (we³nianka w¹skolistna) lub Carex rostrata (turzyca dzióbkowata). Mniej wiêcej do lat 80-tych najwiêksze po³acie torfowisk porasta³ bagienny bór œwierkowy. W wyniku klêski ekologicznej nast¹pi³o masowe giniêcie œwierka. Obecnie tylko w nielicznych miejscach zachowa³y siê fragmenty lasu z Eriophorum vaginatum i Sphagnum w runie. Na tereny opuszczone przez bór stopniowo wkracza³a roœlinnoœæ ³¹kowa, z dominuj¹cymi trzema gatunkami: Calamagrostis villosa (trzcinnik ow³osiony), Deschampsia flexuosa (œmia³ek pogiêty) i Molinia caerulea (trzêœlica modra).

5 99 Palinologiczne-osady-torfowe-z-Izerskiego-Bagna-w-Górach-Izerskich 99 Wzd³u Ÿródlisk i strumieni wystêpuj¹ zbiorowiska inicjalne rozpoczynaj¹ce proces zatorfienia. Zazwyczaj zajmuj¹ one ma³e powierzchnie. Poroœniête s¹ najczêœciej przez Carex rostrata (turzyca dzióbkowata), C. nigra (turzyca czarna), Juncus filiformis (sit cienki) i Deschampsia caespitosa (œmia³ek darniowy) Tomaszewska i Matu³a (1999). 2. Materia³ i metody Profil torfowy zosta³ pobrany przy u yciu Œwidra Hillera. Wiercenie wykonano w œrodkowej czêœci torfowiska i osi¹gnê³o ono mi¹ szoœæ osadów 285 cm, z których pobrano 57 próbek, w odstêpach 5 cm. Badaniom metod¹ analizy py³kowej poddano co drug¹ próbkê. W dolnej czêœci profilu, poza próbk¹ sp¹gow¹, która ma charakter amorficzny, torf jest typu turzycowego. Stopniowo przechodzi poprzez torfowcowo-turzycowy w czêœci œrodkowej, do torfowcowego w czêœci górnej. Próbka stropowa jest amorficzna (tab. 1). Identyfikacjê torfu przeprowadzono w oparciu o Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych (Tobolski 2000) Osady torfowe macerowano 10% roztworem KOH przez 24 godziny, natomiast próbki zawieraj¹ce du o czêœci mineralnych traktowano kwasem fluorowodorowym przez 24 godziny. Otrzymany materia³ poddano nastêpnie acetolizie Erdtmana. W ka dej próbce zliczono powy ej 500 sporomorf, z wyj¹tkiem jednej próbki, w której z powodu niskiej frekwencji odnotowano ich tylko niewiele ponad 200. Wartoœci procentowe poszczególnych taksonów obliczono na podstawie sumy totalnej AP + NAP. Wyniki analizy py³kowej przedstawiono na diagramie py³kowym (ryc. 2) wykonanym w programie POLPAL. Nie umieszczono w nim taksonów wystêpuj¹cych pojedynczo lub sporadycznie. 3. Wyniki W diagramie py³kowym profilu z torfowiska Izerskie Bagno zaznacza siê przewaga drzew i krzewów (AP) nad roœlinami zielnymi (NAP). Wœród drzew szpilkowych najliczniej wystêpuj¹: œwierk (Picea), z maksymaln¹ wartoœci¹ 49% i sosna (Pinus) 42%. W diagramie zaznacza siê tak e obecnoœæ jod³y (Abies) 1,4%. Spoœród drzew liœciastych, najwy szy udzia³ osi¹gaj¹ brzoza (Betula) 26%, olsza (Alnus) 17%, wi¹z (Ulmus) 10%, d¹b (Quercus) 9% i lipa (Tilia) 9%. Ponadto notowano jesion (Fraxinus), buk (Fagus), grab (Carpinus), klon (Acer) oraz wierzbê (Salix). Z krzewów najliczniej reprezentowana jest leszczyna (Corylus) 31% oznaczono tak e rodzaje bluszcz (Hedera) i jemio³a (Viscum).

6 100 Bartosz-Popowski 100 Tab. 1. Profil litologiczny z Izerskiego Bagna Tab. 1. Lithological profile from Izerskie Bagno peat-bog Nr próbki G³êbokoœæ Kolor Stopieñ roz³o enia Rodzaj [w cm] No. of sample Depth [cm] Colour Degree of decay Type 1 5 ciemnobrunatny silnie roz³o ony amorficzny 3 15 ciemnobrunatny silnie roz³o ony torfowcowy 5 25 ciemnobrunatny silnie roz³o ony torfowcowy 7 35 ciemnobrunatny silnie roz³o ony torfowcowy 9 45 ciemnobrunatny silnie roz³o ony torfowcowy ciemnobrunatny silnie roz³o ony torfowcowy br¹zowy s³abo roz³o ony torfowcowy br¹zowy s³abo roz³o ony torfowcowy br¹zowy s³abo roz³o ony torfowcowy br¹zowy s³abo roz³o ony torfowcowy br¹zowy s³abo roz³o ony torfowcowy br¹zowy s³abo roz³o ony torfowcowy br¹zowy s³abo roz³o ony torfowcowo-turzycowy br¹zowy s³abo roz³o ony torfowcowo-turzycowy br¹zowy s³abo roz³o ony torfowcowo-turzycowy br¹zowy s³abo roz³o ony torfowcowo-turzycowy br¹zowy s³abo roz³o ony torfowcowo-turzycowy br¹zowy œrednio roz³o ony turzycowy br¹zowy œrednio roz³o ony turzycowy br¹zowy œrednio roz³o ony turzycowy br¹zowy œrednio roz³o ony turzycowy br¹zowy s³abo roz³o ony torfowcowo-turzycowy brunatny s³abo roz³o ony torfowcowy brunatny œrednio roz³o ony turzycowy brunatny œrednio roz³o ony sphagnowo-turzycowy ciemnobrunatny silnie roz³o ony amorficzny brunatny œrednio roz³o ony turzycowy brunatny silnie roz³o ony amorficzny z domieszk¹ materia³u nieorganicznego Materia³ nieorganiczny z niewielk¹ domieszk¹ organicznego Py³ek roœlin zielnych takich jak: Asteraceae, Brassicaceae, Chenopodiaceae, Lamiaceae, Rosaceae, Rumex, Saxifragaceae, Sparganiaceae, Thalictrum i Urtica wystêpuje sporadycznie w kilku próbkach w wartoœciach nie przekraczaj¹cych 1,5% z wyj¹tkiem Brassicaceae, które osi¹gaj¹ 2,3% w warstwie sp¹gowej. Na podstawie wyników analizy py³kowej wiek torfowiska Izerskie Bagno okreœlono na holocen. Torfowisko zaczê³o siê tworzyæ w najstarszej fazie okresu atlantyckiego i istnia³o a do koñca okresu subborealnego, prawdopodobnie do fazy przejœciowej z okresem subatlantyckim. W diagramie wyró niono tylko dwa okresy: atlantycki i subborealny.

7 101 Palinologiczne-osady-torfowe-z-Izerskiego-Bagna-w-Górach-Izerskich 101 Ryc. 2. Diagram py³kowy z torfowiska Izerskie Bagno Fig. 2. A pollen diagram from Izerskie Bagno peat-bog

8 102 Bartosz-Popowski Lokalne poziomy zespo³ów py³kowych (L PAZ) W diagramie wyznaczono 5 lokalnych poziomów py³kowych od IB 1 do IB 5. Poziom IB 1 Pinus-Corylus-Tilia (pr , g³ cm). W poziomie tym najwy sze wartoœci osi¹gaj¹ Pinus (maks. 42%) i Corylus (maks. 31%). W mniejszych iloœciach procentowych notowano Tilia, Quercus i Ulmus. Udzia³ kwiatowych roœlin zielnych nie przekracza 28%. G³ówn¹ rolê odgrywaj¹ Poaceae. Mniejsze znaczenie mia³y roœ³iny nale ¹ce do Polypodiaceae, Ericaceae i Cyperaceae. Z roœlin zarodnikowych sporadycznie oznaczono zarodniki Sphagnum i Polypodiaceae. Poziom IB 2 Pinus-Picea-Ulmus (pr , g³ cm). Charakterystyczn¹ cech¹ tego odcinka diagramu s¹ wysokie wartoœci drzew szpilkowych reprezentowanych przez Pinus i Picea. Z drzew liœciastych na uwagê zas³uguje wyraÿny udzia³ procentowy py³ku Ulmus. Pozosta³e rodzaje drzew i krzewów, takie jak Corylus, Tilia, Quercus, Fraxinus i Alnus w sumie nie przekraczaj¹ 15%. Kwiatowe roœliny zielne nie maj¹ ju wiekszego znaczenia. Wœród roœlin zarodnikowych rodzaj Sphagnum osi¹ga 42%. Poziom IB 3 Betula-Corylus-Alnus (pr , g³ cm). Spektra py³kowe tego poziomu wyró niaj¹ siê znacznym udzia³em drzew liœciastych a w szczególnoœci Betula, Corylus i Alnus. Krzywa Carpinus wystêpuje w tym poziomie w sposób ci¹g³y. Gwa³townie maleje liczebnoœæ drzew szpilkowych, zw³aszcza Pinus. Poœród kwiatowych roœlin zielnych jedynie Cyperaceae, Ericaceae i Poaceae s¹ w spektrach tego poziomu stale reprezentowane. W porównaniu z IB 2 zarodniki Sphagnum przestaj¹ odgrywaæ istotn¹ rolê. Poziom IB 4 Pinus-Picea-Corylus (pr , g³ cm). W poziomie tym dominuj¹c¹ rolê odgrywaj¹ drzewa szpilkowe Pinus i Picea. Poœród drzew i krzewów liœciastych najwiêcej jest pylku Corylus, nieco mnej Quercus, Tilia i Alnus. W niewielkich iloœciach pojawia siê Fraxinus. Kwiatowe roœliny zielne reprezentowane s¹ nadal g³ównie przez Cyperaceae i Poaceae z domieszk¹ Artemisia. Z roœlin charakterystycznych dla klimatu cieplejszego notowano sporadycznie rodzaj Hedera. Zwiêksza siê stopniowo udzia³ zarodników Sphagnum, natomiast Polypodiaceae wystêpuj¹ w niewielkich iloœciach. Poziom IB 5 Pinus Picea (pr. 19 1, g³ cm). Charakterystyczn¹ cech¹ tego poziomu jest du y udzia³ py³ku roœlin szpilkowych, zw³aszcza rodzaju Picea (maks. 49%). Spoœród drzew i krzewów liœciastych Corylus wystêpuje w najwy szych iloœciach. Ni szy jest udzia³ Quercus, Tilia, Alnus i Fraxinus. Konsekwentnie ulegaj¹ zwiêkszeniu wartoœci procentowe kwiatowych roœlin zielnych, zw³aszcza Ericaceae i Cyperaceae, a w najm³odszej czêœci poziomu równie Poaceae. Wœród roœlin zarodnikowych dominuje nadal Sphagnum.

9 103 Palinologiczne-osady-torfowe-z-Izerskiego-Bagna-w-Górach-Izerskich Historia roœlinnoœci okolic Izerskiego Bagna w okresach atlantyckim i subborealnym We wczesnym okresie atlantyckim na terenie Gór Izerskich panowa³ las sosnowo-brzozowy z wyraÿnym udzia³em leszczyny. Udzia³ roœlin zielnych wskazuje, e by³y to prawie zwarte zbiorowiska leœne z niewielkimi przeœwietleniami pokrytymi roœlinnoœci¹ œwiat³olubn¹. W œrodkowej czêœci tego okresu leszczyna i brzoza nieznacznie zmniejszy³y swój udzia³. Z uwagi jednak na górski charakter tego rejonu ciep³olubne rodzaje drzew nie odgrywa³y roli dominuj¹cej. Nieco póÿniej nast¹pi³o zwilgotnienie terenu i intensywny rozwój torfowiska, w diagramie wzrasta bowiem iloœæ Sphagnum i niektórych gatunków wilgociolubnych z rodziny Ericaceae. W panuj¹cych lasach udzia³ roœlin zielnych, g³ównie traw, znacz¹co maleje. Pod koniec okresu atlantyckiego zmniejsza siê udzia³ drzew iglastych, w wiêkszych iloœciach wystêpuj¹ leszczyna, brzoza i olsza. Z uwagi na specyfikê górskiego klimatu udzia³ buka jest bardzo niewielki, a rola innych drzew ciep³olubnych oraz roœlin zielnych jest mniejsza ni w diagramach z torfowisk ni ej po³o onych. W okresie subborealnym g³ównym sk³adnikiem lasów staje siê œwierk, który ju do koñca, prawie bez przerwy, dominuje nad innymi drzewami. Maleje udzia³ leszczyny, która tylko w œrodkowej czêœci tego okresu odgrywa wiêksz¹ rolê, natomiast pod koniec zmniejsza siê udzia³ drzew ciep³olubnych Dzia³alnoœæ cz³owieka w Górach Izerskich Palinologiczna ocena dzia³alnoœci cz³owieka w holocenie opiera siê g³ównie na analizie wystêpowania py³ku roœlin uprawnych i chwastów oraz zmianach w sk³adzie zbiorowisk leœnych. W utworach torfowych z Izerskiego Bagna nie stwierdzono py³ku zbó ani innych roœlin uprawnych, notowano jedynie niewielkie iloœci roœlin synantropijnych takich jak: Plantago, Urtica, Rumex. Pierwsza faza aktywnoœci cz³owieka w Sudetach przypada na okres subborealny, oko³o 3500 lat B. P. w epoce br¹zu. Ma³a w tym czasie liczba siedzib ludzkich, usytuowanych g³ównie na terenach ni ej po³o onych, w dolinach rzecznych, w niewielkim tylko stopniu przyczyni³a siê do zniszczenia zbiorowisk leœnych (Kondracki 1981). Badania palinologiczne utworów torfowych z Izerskiego Bagna potwierdzaj¹ niewielk¹ aktywnoœæ cz³owieka na tym terenie. Niekorzystny klimat i niesprzyjaj¹ce warunki paleogeograficzne Gór Izerskich by³y przyczyn¹ tego, e cz³owiek zacz¹³ wykorzystywaæ te tereny znacznie póÿniej, prawdopodobnie dopiero w okresie subatlantyckim (KaŸmierczak 1981), z którego to w badanym profilu nie zachowa³y siê osady torfowe. W najm³odszych

10 104 Bartosz-Popowski 104 spektrach py³kowych diagramu z Izerskiego Bagna udzia³ procentowy py³ku Fagus i Abies nie ulega zmianie, co œwiadczy o braku ingerencji cz³owieka w zbiorowiskach leœnych. Naturalne lasy na tym terenie uleg³y przekszta³ceniu dopiero w XIII i XIV wieku, kiedy to wycinano lasy bukowo-jod³owe w zwi¹zku z za³o eniem Szklarskiej Porêby Dolnej i Œredniej oraz rozpoczêciem produkcji szk³a. Pierwsze próby odbudowy zbiorowisk leœnych, poprzez wprowadzenie upraw œwierka, podjêto w XIX wieku. Pocz¹tek ekspansji cz³owieka na omawiany teren zosta³ stwierdzony dopiero w okresie subatlantyckim w profilu z centralnej czêœci Hali Izerskiej (Skrypkina 1982), w którym zanotowano spadek udzia³u brzozy i sosny oraz obecnoœæ takich roœlin synantropijnych, jak Rumex, Plantago lanceolata i Valeriana. 4. Wnioski Wiek badanego torfowiska zosta³ okreœlony na holocen. W profilu palinologicznym wyró niono dwa okresy: atlantycki i subborealny. Sedymentacja torfów rozpoczê³a siê w najstarszej fazie okresu atlantyckiego. Widoczne jest to w spektrach py³kowych, w których nastêpuje wzrost udzia³u Sphagnum. Mo na przyj¹æ, e podwy szony udzia³ roœlin zielnych w dolnych próbkach jest zwi¹zany z rodzajem osadów znaczn¹ iloœci¹ frakcji piaszczystej. We wczesnym okresie atlantyckim dominowa³y lasy sosnowo-brzozowe z du ¹ domieszk¹ leszczyny, œwierka i drzew liœciastych z udzia³em ciep³olubnych rodzajów, g³ównie olchy, wi¹zu, lipy i dêbu. Natomiast w okresie subborealnym w lasach dominowa³y ju œwierk, leszczyna i brzoza. Przez ca³y ten okres roœliny zielne nie mia³y wiêkszego znaczenia, jedynie swój udzia³ zaznaczy³y turzyce, trawy i wrzosowate, a z zarodnikowych torfowce. Porównanie z innymi diagramami sudeckimi opracowanymi dla torfowisk: Na Hali Izerskiej (Skrypkina 1982), z Torfowiska Pod Œnie nikiem K³odzkim (Makomaska 1967) oraz z Wielkiego Torfowiska Batorowskiego (Marek 1998) wskazuje, e sedymentacja utworów torfowych przebiega³a w sposób charakterystyczny dla wy szych partii Sudetów. W analizowanym profilu widoczne s¹ tylko nieliczne œlady dzia³alnoœci cz³owieka, co mo e mieæ zwi¹zek z brakiem osadów z okresu subatlantyckiego.

11 105 Palinologiczne-osady-torfowe-z-Izerskiego-Bagna-w-Górach-Izerskich 105 Literatura BARANOWSKA-K CKA A Holoceñska historia roœlinnoœci Gór Izerskich. Zak³ad Paleobotaniki ING U.Wr., Wroc³aw. Mscr. pracy doktorskiej. BARANOWSKA A., MALKIEWICZ M Badania palinologiczne torfowisk holoceñskich na Dolnym Œl¹sku. Botanical Guidebook 26: DYAKOWSKA J Podrêcznik palynologii - metody i problemy. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. DZIENNIK URZÊDOWY województwa dolnoœl¹skiego Nr 23, Poz Rozporz¹dzenie nr 8 Wojewody Dolnoœl¹skiego z dnia r. FIEK E Flora von Schlesien preusisichen und österreichischen Anteils. Breslau. JAHN A Karkonosze Polskie. PAN, Oddzia³ we Wroc³awiu & Karkonoskie Towarzystwo Naukowe w Jeleniej Górze, Jelenia Gora. KA MIERCZAK J Sprawozdanie z badañ powierzchniowych w rejonie Szklarskiej Porêby, Karpacza, P³óczek Dolnych i Górnych przeprowadzonych w 1981 roku. Konserwator Przyrody w Jeleniej Górze, Jelenia Góra. Mscr. KONDRACKI J Geografia fizyczna Polski. PWN, Warszawa. MAKOMASKA B Opracowanie paleobotaniczne torfowiska pod Œnie nikiem K³odzkim. Archiwum Zak³adu Paleobotaniki ING UW, Wroc³aw. Mscr. pracy mgr. MAREK S Rozwój Wielkiego Torfowiska Batorowskiego w œwietle badañ biostratygraficznych. Szczeliniec 2: 49 89, Wydawnictwo Parku Narodowego Gór Sto³owych. OBERC J Neotektoniczny rów Rozdro a Izerskiego. Materia³y I Krajowego Sympozjum Wspó³czesne i neotektoniczne ruchy skorupy ziemskiej w Polsce 1: Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa. OBERC J Budowa geologiczna przedgranitowych serii skalnych Karkonoszy W: Jahn A. Karkonosze Polskie. PAN, Oddzia³ we Wroc³awiu & Karkonoskie Towarzystwo Naukowe w Jeleniej Górze, Jelenia Góra, s POTOCKA J Flora i zbiorowiska roœlinne wybranych torfowisk Gór Izerskich, cz. I. Torfowiska i ich charakterystyka florystyczna. Acta Universitatis Wratislaviensis No. 1886, Prace Botaniczne 70: , Wroc³aw. POTOCKA J Stan zachowania oraz geomorfologiczne i hydrologiczne uwarunkowania rozmieszczenia torfowisk w Górach Izerskich. Przyroda Sudetów Zachodnich 3: POTOCKA J., KRUKOWSKI M., KWIATKOWSKI P Gin¹ce gatunki roœlin naczyniowych polskiej czêœci Karkonoszy i Gór Izerskich wed³ug nowej klasyfikacji IUCN. Przyroda Sudetów Zachodnich 3: POTOCKI J., POTOCKA J Dolina Izery objêta ochron¹. Przyroda Sudetów Zachodnich 3: SKRYPKINA D Stratygrafia palinologiczna utworu torfowego z Hali Izerskiej na tle jej budowy geologicznej. Zak³ad Paleobotaniki ING U.Wr., Wroc³aw. Mscr. pracy mgr.

12 106 Bartosz-Popowski 106 TOBOLSKI K Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych Wyd. Naukowe PWN, Warszawa. TO PA S Torfowiska Karkonoszy i Gór Izerskich. Roczniki Nauk Rolniczych 52: 5 73, PIWRol. TOMASZEWSKA K., MATU A J Torfowiska w Górach Izerskich. Biuletyn Polskiego Towarzystwa Ochrony Przyrody Salamandra 1(10): WOJTUÑ B., MATU A J., O NIERZ L., RAJ A Rezerwat Torfowiska Doliny Izery. Fundacja Karkonoska w Jeleniej Górze, Wroc³aw - Jelenia Góra. WINKLER W Flora des Riesen- und Isergebriges. E. Gruhn, Warmbrunn. WIMMER F Flora von Schlesien Bucker. F. Hirt, Breslau. WIMMER F Flora von Dritte bearbeitung. F. Hirt, Breslau. Summary The age of the Izerskie Bagno peat-bog has been determined as the Holocene. Two periods have been distinguished: the Atlantic and Subboreal. The beginning of peat sedimentation has been estimated as the oldest stage of the Atlantic period. It can be seen in pollen spectra, in which a share of Sphagnum increases. One can assume that the increased share of herbaceous plants in the lower samples is related to the sediment type, i.e. a significant amount of sandy fraction. Drilling was done in a central part of the peat-bog and thickness of sediments was 285 cm. From the core, 57 samples were taken at 5 cm intervals. Every second sample was investigated by means of the pollen analysis method. In each sample, more than 500 sporomorphes was determined. In the early Atlantic period, pine-birch forests with great admixture of hazel, spruce and deciduous trees with participation of thermophilic genera, mostly such as alder, elm, lime and oak prevailed. However, in the Subboreal period, in forests prevailed spruce, hazel and birch. During that whole period, herbaceous plants were of little importance, only sedges, grasses and heathers as well as peat mosses had visible share. Comparison with other Sudetic pollen diagrams from peat-bogs Na Hali Izerskiej (Skrypkina 1982), Pod Œnie nikiem K³odzkim (Makomaska 1967), and from a peat-bog Wielkie Torfowisko Batorowskie (Marek 1998), showed that development of the studied peat-bog was characteristic for higher parts of Sudety Mts. In the analysed profile, only few traces of human activity have been detected and this fact may be explained by lack of layers from the Subatlantic period.