Zebrać we właściwym czasie

Transkrypt

1 egzemplarz bezpłatny Nr 5/2017 wrzesień nakład egz PL ISSN Wielki finał Jubileuszowej Loterii Plantpress! Monika Strużyk, redakcja MPS SAD W niedzielę 25 czerwca br. w Łęczeszycach koło Belska Dużego odbyło się wyjątkowe spotkanie sadownicze finał Jubileuszowej Loterii Plantpress, której organizatorem był Plantpress Sp. z o.o., zaś partnerem firma PROCAM. Loteria prowadzona była na terenie całego kraju. Aby wziąć w niej udział, należało w terminie od 1 listopada 2016 r. do 11 czerwca 2017 r. ku- pić określony pakiet produktowy firmy PROCAM, prawidłowo wypełnić kupon loteryjny i wrzucić go do specjalnej urny przygotowanej w miejscu FOT. 1. Pod czujnym okiem komisji szczęśliwe kupony wylosowała 12-letnia Julka, córka sadowników z Golian 10 Wyznaczanie terminu zbioru owoców Zebrać we właściwym czasie O zdolności owoców do ich długiego przechowywania w dużym stopniu decyduje ustalenie optymalnego terminu dojrzałości zbiorczej, a także kontrolowanie ich dojrzałości fizjologicznej w czasie przechowywania. Szczególnie duże znacznie ma prawidłowe wyznaczenie terminu zbioru, gdyż tempo niekorzystnych zmian zachodzących w owocach podczas przechowywania zależy od ich dojrzałości w momencie umieszczenia w chłodni. Im zbierane owoce będą bardziej dojrzałe tym tempo tych zmian będzie szybsze, a owoce będzie można krócej przechowywać. Ocenie kupujących podlega nie tylko wygląd jabłek, lecz także Monika Strużyk, redakcja MPS SAD O tym jak długo można przechować owoce zanim osiągną dojrzałość konsumpcyjną (najbardziej atrakcyjny wygląd i optymalne właściwości smakowe) decyduje wiele czynników, w tym termin ich zbioru. Jabłka do przechowywania należy zbierać, gdy osiągną dojrzałość zbiorczą. Zebrane zbyt wcześnie, często są niedostatecznie wyrośnięte, słabo wybarwione, zbyt twarde, zawierają mało cukrów. Są podatne na więdnięcie (szybciej transpirują), a także częściej obserwuje się wystąpienie gorzkiej plamistości podskórnej, oparzelizny powierzchniowej i zbrązowienia przygniezdnego. Natomiast owoce zebrane zbyt późno, są wprawdzie dobrze wyrośnięte, mają jednak już żółtą skórkę z intensywnym rumieńcem, krócej się przechowują, mają tendencję do rozpadu wewnętrznego, są bardziej podatne na uszkodzenia pod wpływem dwutlenku węgla. FOT. 1. W roztworze jodu w jodku potasu skrobia w niedojrzałych jabłkach barwi się na granatowo 5 Przechowywanie i przygotowanie jabłek na dalekie rynki Poszukiwanie nowych rynków zbytu dla polskich owoców i warzyw to jedno z najpoważniejszych wyzwań stojących przed producentami i eksporterami produktów ogrodniczych w ostatnich latach. Chcąc jednak eksportować te towary na nowe rynki bezwzględnie należy uwzględnić dwa aspekty: po pierwsze przepisy prawne umożliwiające eksport, a po drugie oczekiwaną przez odbiorcę jakość owoców i warzyw. Spełnienie przepisów Nowe rynki to z reguły państwa niebędące członkami Unii Europejskiej, zatem należy pamiętać że w takich przypadkach obowiązują wymagania dotyczące eksportu do państw trzecich i istotnym elementem jest spełnienie wymagań kraju docelowego. Wykaz przepisów państw trzecich, jak i wymagań fitosanitarnych określonego kraju można znaleźć na stronach Głównego Inspektora Ochrony Roślin i Nasiennictwa (piorin.gov.pl). Dzięki staraniom Głównego Inspektora, Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi oraz Instytutu Ogrodnictwa w Skierniewicach możliwy staje się eksport polskich jabłek na nowe rynki, w tym np. do Chin i Kanady. Owoce przeznaczane na eksport muszą spełniać wymagania fitosanitarne, normy bezpieczeństwa sanitarnego oraz być wolne od organizmów kwarantannowych określonych przez dane państwo. Ponadto, konieczne może być spełnienie dodatkowych warunków. Na przykład procedura eksportu jabłek do Chin zakłada również obowiązkową rejestrację miejsc ich produkcji, przechowywania i pakowania. Aby zarejestrować te miejsca należy się zgłosić do wojewódzkiego inspektora ochrony roślin i nasiennictwa właściwego dla miejsca zamieszkania, siedziby firmy Krzysztof P. Rutkowski, Instytut Ogrodnictwa w Skierniewicach (producenci) lub miejsca prowadzenia działalności (pozostali). Wzór wniosku znajduje się również na stronie GIORiN. Niezależnie od rynku przeznaczenia istotnym elementem jest rozpoznawalność produktu (z ang. traceability). Powinna ona pozwolić na identyfikację wszystkich etapów od produkcji, poprzez przechowywanie, sortowanie FOT. 1. Uszkodzenia słoneczne i dystrybucję, tak by w dowolnym momencie można mieć pełną informację na temat danej partii owoców. Mimo że spełnienie wymagań prawnych, w tym fitosanitarnych, w wielu przypadkach nie jest proste wydaje się, że i tak są to zagadnienia bardziej przewidywalne niż jakość owoców w miejscu docelowym po kilkutygodniowym transporcie. Należy bowiem FOT. 2. Szklistość miąższu 2 W NUMERZE: Przed sezonem przechowywania owoców 11 VI Letnie Pokazy Czereśniowe 14 INFORMATOR SADOWNICZY nr 5/ egzemplarz bezpłatny WYDAWCA: PLANTPRESS Sp. z o.o. ul. Juliusza Lea 114a, Kraków, tel WOJCIECH GÓRKA redaktor naczelny wojciech.gorka@plantpress.pl, tel INFORMACJE O reklamach: Biuro reklamy i ogłoszeń: ogloszenia@plantpress.pl NAKŁAD: egz. DRUK: Colonel, Kraków Teraz czytaj też online

2 2 1 założyć, że jeżeli partia jabłek została przygotowana zgodnie ze wszystkimi procedurami, to wymogi dotyczące bezpieczeństwa (m.in. organizmy kwarantannowe, pozostałości środków ochrony roślin) będą spełnione do miejsca docelowego przeznaczenia. Niestety, w przypadku jakości podczas transportu i obrotu towarowego będą postępowały niekorzystne zmiany prowadzące do utraty jędrności, spadku kwasowości i w skrajnych przypadkach do wystąpienia chorób fizjologicznych, w tym przede wszystkim rozpadów. Jakość cecha zmienna W owocach po zbiorze, w czasie przechowywania, transportu i podczas obrotu towarowego przez cały czas zachodzą procesy metaboliczne prowadzące do ich starzenia się i w końcowym etapie do rozpadów miąższu. Tempo tych niekorzystnych zmian zależy od temperatury i składu atmosfery, w jakiej przebywają owoce. Do najważniejszych czynników wpływających na jakość jabłek na końcu łańcucha dystrybucyjnego należy zaliczyć dojrzałość i jakość owoców podczas zbioru, warunki przechowywania, transportu, obrotu towarowego i przede wszystkim czas. Przy czym ten ostatni czynnik odgrywa jedną z najważniejszych funkcji. Wyróżniki jakości jabłek FOT. 3. Gorzka plamistość podskórna Główne wyróżniki jakości jabłek to ich wielkość, powierzchnia rumieńca, barwa podstawowa skórki, jędrność miąższu, zawartość ekstraktu i kwasowość. Nie ulega wątpliwości, że oferowane w handlu jabłka muszą być wolne od uszkodzeń, wad kształtu oraz objawów chorób fizjologicznych i grzybowych. Z wymienionych wyróżników jakości jedynie wielkość i powierzchnia rumieńca nie zmieniają się podczas przechowywania i obrotu towarowego. Pozostałe ulegają FOT. 4. Owoce niedojrzałe cała powierzchnia przekroju zabarwiona na granatowo Nowość 2017 FOT. 5. Owoce przejrzałe brak zabarwienia zmianom, których tempo zależy od stopnia dojrzałości jabłek oraz temperatury i składu atmosfery. Barwa zasadnicza zmienia się z zielonej na żółtą, spadają jędrność i kwasowość. Jabłka na dalekie rynki krok po kroku Innowacyjna, opatentowana formulacja 1-MCP będąca wynikiem długoletnich badań i doświadczeń prowadzonych przez AgroFresh Nowy system uwalniania substancji aktywnej SmartFresh ProTabs Wysoka efektywność i niezawodność serwisu. Aplikacja możliwa we wszystkich typach obiektów przechowalniczych Unikalny system uwalniania substancji aktywnej Przy zachowaniu rekomendacji AgroFresh większa elastyczność stosowania by jeszcze lepiej utrzymywać jakość owoców i skuteczniej ograniczać ryzyko strat na przykład z powodu oparzelizny powierzchniowej Skorzystaj z naszej wiedzy i doświadczenia. Zaufaj ekspertom AgroFresh już od etapu zbiorów. Mamy wiedzę i długoletnie, zbierane na całym świecie, doświadczenie w przechowywaniu i transporcie owoców wykorzystaj nasze wyniki i rekomendacje jako jeden z kluczowych elementów swojego sukcesu. Żeby dowiedzieć się więcej skontaktuj się z przedstawicielem AgroFresh lub odwiedź stronę agrofresh.com - agrofresh.com.pl Marcin Piesiewicz: mpiesiewicz@agrofresh.com Przemysław Badowski: pbadowski@agrofresh.com Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie SmartFresh jest chronionym znakiem handlowym i serwisowym zastrzeżonym dla AgroFresh Polska Sp. z o. o.. agrofresh.com u Jakość. Niezależnie od formalnych przepisów związanych z rejestracją sadów, obiektów przechowalniczych, miejsc sortowania i pakowania należy pamiętać, że początek długiej drogi jabłek na nowe rynki zaczyna się w sadzie. Przebieg warunków atmosferycznych podczas sezonu wegetacyjnego odgrywa bardzo ważną rolę w kształtowaniu jakości i trwałości przechowalniczej jabłek. Nawet prawidłowo prowadzona agrotechnika, właściwa ochrona przed sprawcami chorób oraz szkodnikami, czy dolistne nawożenie mogą zostać w znacznym stopniu zniwelowane niekorzystnymi warunkami wzrostu. Ocena ryzyka wystąpienia uszkodzeń słonecznych (fot. 1 na str. 1), szklistości miąższu (fot. 2), czy gorzkiej plamistości podskórnej (fot. 3), to pierwszy etap przygotowania owoców do handlu. Jeżeli stwierdzimy znaczne ryzyko wystąpienia wspomnianych zagrożeń jabłka takie nie powinny być przeznaczane na eksport na odległe rynki, nawet jeżeli ich jakość zewnętrzna (wielkość, powierzchnia rumieńca) jest wysoka. u Zbiór. Zbiór owoców w optymalnym terminie, to kolejny warunek konieczny do spełnienia, jeżeli mają one trafić na dalekie rynki. Błędów popełnionych na tym etapie nie naprawią nawet najnowocześniejsze technologie przechowalnicze. Termin zbioru najlepiej jest wyznaczyć poprzez pomiar stężenia etylenu w komorach nasiennych, bądź tempa jego produkcji. Niestety, metody te mają znaczne ograniczenie w praktyce sadowniczej spowodowane bardzo drogą aparaturą pomiarową (precyzyjne analizatory bądź chromatograf gazowy). Należy jednak pamiętać, że nie są to metody niedostępne. Usługowe pomiary wykonuje m.in. Pracownia Przechowalnictwa i Fizjologii Pozbiorczej Owoców i Warzyw IO w Skierniewicach. Producenci we własnym zakresie, w celu określenia stopnia dojrzałości jabłek mogą wykonać test skrobiowy. Barwna reakcja skrobi z roztworem jodu w jodku potasu daje możliwość oceny czy owoce są niedojrzałe cała powierzchnia przekroju zabarwiona na granatowo (fot. 4), czy przejrzałe brak zabarwienia (fot. 5). Wszystkie

3 3 stany pośrednie mówią o stopniu zaawansowania dojrzewania i możliwości przeznaczenia jabłek do poszczególnych technologii przechowalniczych. Mimo że jędrność nie jest precyzyjnym wskaźnikiem oceny stopnia dojrzałości jabłek, bezpośrednio po zbiorze należy ją zmierzyć, aby określić jakość i potencjalną trwałość owoców podczas przechowywania. Pomiar można wykonać ręcznym jędrnościomierzem zaopatrzonym w standardowy trzpień o średnicy 11,1 mm. W celu zwiększenia precyzji pomiaru zaleca się, aby ręczny jedrnościomierz umocować na statywie (fot. 6). Do pomiaru jędrności można również użyć bardziej precyzyjnych (niestety droższych) jędrnościomierzy, które pozwalają na archiwizację danych pomiarowych, co może być warunkiem koniecznym do spełnienia wynikającym z warunków kontraktu handlowego. Wynik pomiaru jędrności wskazuje na potencjalną trwałość przechowalniczą jabłek. Jeżeli jędrność miąższu bezpośrednio po zbiorze jest niewiele wyższa od oczekiwanej przez końcowego odbiorcę, to podobnie jak w przypadku owoców ze zwiększonym ryzykiem wystąpienia chorób fizjologicznych, mimo wysokiej jakości zewnętrznej, jabłka takie nie mogą być przedmiotem eksportu na dalekie rynki. u Przechowywanie. Owoce wysokiej jakości, o potencjalnie wysokiej trwałości przechowalniczej muszą zostać jak najszybciej schłodzone po zbiorze i przechowywane w optymalnych warunkach (temperatura i skład gazowy atmosfery). u Pozbiorcze traktowanie 1-MCP. Jeżeli docelowy rynek dopuszcza pozbiorcze stosowanie 1-metylocyklopropenu (1-MCP) dla większości odmian zaleca się wykonanie takiego FOT. 6. Jędrnościomierz na statywie traktowania. Obecnie w Polsce zarejestrowane do stosowania na jabłkach są dwa preparaty: SmartFresh i FruitSmart. Ten pierwszy dopuszczony jest również do traktowania gruszek i śliwek. FOT. 7. Oparzelizna powierzchniowa FOT. 8. Zbrązowienie przygniezdne FOT. 9. Rozpad wodnisty u Trwałość przechowalnicza i w obrocie towarowym. Na trwałość przechowalniczą wpływają zarówno dojrzałość jabłek podczas zbioru, jak i warunki przechowywania. Oszacowanie ich trwałości w transporcie, a następnie w obrocie handlowym, to niemniej istotne wyzwanie niż jakość. Należy liczyć się z faktem, że nawet jeżeli uda się przygotować odpowiednio dużą partię owoców z wyglądu wskazujących na duże wyrównanie, to gdy nie będzie znana ich historia, będą podczas transportu i obrotu towarowego dojrzewały w różnym tempie. Różna będzie również ich podatność na wystąpienie chorób (grzybowych i fizjologicznych), m.in. oparzelizny powierzchniowej (fot. 7), zbrązowień przygniezdnych (fot. 8), rozpadu wodnistego (ang. soggy breakdown, fot. 9), rozpadów starczych (fot. 10), a w skrajnych przypadkach także mączystych (fot. 11). Zaawansowana dojrzałość jabłek po przechowywaniu będzie znacząco ograniczała potencjalną ich trwałość podczas transportu chłodniczego. Dlatego też przechowywanie tych owoców w nowoczesnych technologiach ograniczających tempo dojrzewania będzie czynnikiem sprzyjającym zwiększeniu ich trwałości w transporcie i obrocie towarowym. W przypadku dalekich rynków należy liczyć się z dniowym transportem. Oczywiście musi to być transport chłodniczy i nie wolno dopuścić, aby temperatura przed załadunkiem owoców istotnie wzrosła w stosunku do temperatury przechowywania. W tym momencie należy wskazać na bardzo istotny element handlu na dalekie rynki. Pojawia się tu wspomniany powyżej czas, jako kluczowy składnik sukcesu. FOT. 10. Rozpad starczy FOT. 11. Rozpad mączysty Dotychczas, handlując jabłkami na niewielkie odległości sukces w ich sprzedaży pojawiał się często po załadunku samochodu bądź to w gospodarstwie indywidualnym albo w obiekcie należącym do grupy. Niestety, w przypadku odległych rynków, długość transportu chłodniczego należy bezwzględnie doliczyć do okresu przechowywania, który upłynął od zbioru owoców. Znając potencjalną zdolność i trwałość przechowalniczą jabłek poszczególnych odmian, trzeba opracować strategię handlu. Na przykład, jeżeli na dalekie rynki miałyby trafić owoce odmiany Jonagold, czy Szampion, to te pierwsze przed wysyłką nie powinny być przechowywane dłużej niż 1 2 miesiące w zwyklej chłodni i 3 4 miesiące w warunkach kontrolowanej atmosfery. Jeżeli owoce po zbiorze traktowano preparatem SmartFresh lub FruitSmart, to zyskujemy dodatkowo od 1 do 3 miesięcy przechowywania w poszczególnych technologiach, w stosunku do owoców nietraktowanych. W przypadku jabłek odmiany Szampion należy stwierdzić z całą stanowczością, że do dalekiego transportu nadają się jedynie owoce, które przed wysyłką przechowywane były w innowacyjnych niskotlenowych technologiach, w tym w dynamicznie kontrolowanej atmosferze. Próba wysłania tych jabłek bezpośrednio po zbiorze 4 Profesjonalne ogrzewanie, osuszanie i wentylowanie Polecane w rolnictwie SKUTECZNE I TANIE OGRZEWANIE kw MASTER BLP 33 M/E MASTER BV 77 MASTER BV 290 MASTER BV 690 Nagrzewnica gazowa, kw, wersja E z możliwością podłączenia termostatu Nagrzewnice olejowe z odprowadzaniem spalin, wysoka wydajność, możliwość podłączenia przewodów giętkich do rozprowadzania ciepłego powietrza oraz termostatu pomieszczeniowego PROFESJONALNE WENTYLOWANIE I OSUSZANIE MASTER DF 20/ DF 30/ DF 36 Rotacja 360 0, regulowany nadmuch, przepływ powietrza do m 3 /h MASTER E48202 Wytrzymały i odporny na uszkodzenia, przepływ powietrza m 3 /h Osuszacz MASTER DH 44 Możliwość pracy ciągłej (24h/dobę), wydajność 41l/24h Do ogrzewania, osuszania oraz wentylowania przechowalni warzyw i owoców, magazynów, tuneli, szklarni tel masterheaters.pl

4 4 3 może skończyć się dotkliwą porażką. Najpierw należy w istotny sposób ograniczyć tempo procesów metabolicznych w owocach. Podobnie, jak w przypadku jabłek większości odmian, pozbiorcze traktowanie owoców odmiany Szampion 1-MCP zwiększa ich trwałość. Należy jednak pamiętać o zaleceniach technologicznych traktowania jabłek 1-MCP, w tym ograniczeniach dotyczących m.in. odmiany Szampion. Wyniki wstępnych badań prowadzonych w Pracowni Przechowalnictwa i Przetwórstwa Owoców i Warzyw IO wskazują na możliwość zastosowania worków typu Xtend do transportu, w celu ograniczenia spadku jędrności i utraty wody przez owoce (fot. 12). Badania te wymagają jednak dalszych etapów i zoptymalizowania zarówno parametrów opakowań, jak i transportu. Dotychczasowe wyniki wskazują również na bardzo korzystny wpływ saszetki ETEN na ograniczenie dojrzewania jabłek podczas transportu. Saszetka ETEN, to pochłaniacz etylenu opracowany w Pracowni Przechowalnictwa i Przetwórstwa Owoców i Warzyw IO we współpracy z firmą POMONA Company Ltd. Sp. z o.o., która to rozwiązała wiele problemów techniczno-technologicznych, uruchomiła produkcję i wdrożyła saszetkę do praktyki sadowniczej. Jest to dodatkowe narzędzie w ograniczaniu niekorzystnych zmian jakościowych jabłek i powinno ono stać się nieodzownym elementem transportu na odległe rynki. Nie jest to jednak lekarstwo na utrzymanie jakości owoców, które nie powinny znaleźć się w transporcie ze względu na swoją jakość i/lub dojrzałość. Zawierając umowę na transport bezwzględnie należy zadbać o rejestrację temperatury od momentu załadunku do przyjęcia towaru przez odbiorcę. Należy bowiem pamiętać, że im temperatura transportu wyższa i dłuższy jego czas, tym niekorzystne zmiany cech jakościowych będą bardziej znaczące. u Wymagania kraju docelowego. Bardzo istotnym elementem eksportu, zwłaszcza na odległe rynki jest poznanie i spełnienie oczekiwań potencjalnego konsumenta. Najprostszymi wskaźnikami jakościowymi (poza wyglądem) jest już wspomniana jędrność, zawartość ekstraktu (cukrów) i kwasowość owoców. O ile zawartość ekstraktu nie ulega znacznym zmianom podczas przechowywania i transportu, o tyle kwasowość i jędrność znacząco się obniżają. Spadek kwasowości z reguły następuje znacznie szybciej niż jędrności. Należy jednak zaznaczyć, że owoce niektórych odmian, np. Topaz mogą być nadal zbyt kwaśne dla potencjalnego odbiorcy mimo znacznego spadku kwasowości. Wydaje się, że łatwiej jest spełnić oczekiwania dotyczące jędrności. Rodzi się jednak pytanie: jak przewidzieć tempo zmian zarówno kwasowości, jak i jędrności podczas kilkutygodniowego transportu? Przede wszystkim obie te wielkości są ściśle powiązane z dojrzałością owoców. Jednak, aby przed załadunkiem ocenić jakość i dojrzałość jabłek należy znać początkowe wartości obu tych cech, zmierzone bezpośrednio po zbiorze. Wielkość spadku ich wartości wskazuje na kondycję, w jakiej w danym czasie znajdują się owoce. Największym wyzwaniem dotyczącym jakości eksportowanych owoców jest wyrównanie partii towaru. Dla wielu będzie to bariera nie do przeskoczenia. Niestety, jak pokazuje praktyka, nawet w wiodących regionach sadowniczych trudno jest przygotować określoną, dużą partię jabłek jednej odmiany, nie mówiąc już o wyrównanej jakości. Często owoce jednej odmiany, przechowywane w jednej komorze, a pochodzące z kilku sadów znacznie różnią się pod względem wielkości, powierzchni rumieńca, a także jakości wewnętrznej. FOT. 12. Jabłka w worku Xtend z saszetkami ETEN Nowoczesne linie sortownicze pozwalają na wyselekcjonowanie owoców o określonej jakości zewnętrznej (niekiedy nawet wewnętrznej), ale zazwyczaj okazuje się, że procent tych niespełniających określonych kryteriów jest bardzo duży. Wracamy w tym miejscu, do często poruszanego na łamach prasy fachowej tematu, jakości owoców trafiających do obiektów przechowalniczych. Wielokrotnie wskazywałem, że zwłaszcza w nowoczesnych obiektach przechowalniczych nie powinien być umieszczany towar niehandlowy. Podnosi on jedynie koszty przechowywania i późniejszego sortowania, istotnie pogarszając efekt finansowy. u Identyfikowalność (ang. traceability). Wydaje się, że jeszcze większym problemem niż jakość jabłek, jest możliwość ich identyfikowania w całym łańcuchu produkcyjnym. Mimo że w Polsce, zarówno w indywidualnych gospodarstwach, jak i grupach producentów, istnieją systemy identyfikowalności owoców, nadal wiele do życzenia pozostawia poczucie konieczności ich używania. Stosując systemy identyfikowalności już podczas zbioru skrzyniopalety z owocami są znakowane, a ich specyficzne numery są wprowadzane do systemów informatycznych. Następnie dane te uzupełniane są o kolejne etapy łańcucha, m.in. załadunek do komory i warunki przechowywania. Można również w takich przypadkach utworzyć bazę zawierającą wyniki analiz jakościowych owoców bezpośrednio po zbiorze. Następnie owoce te po przechowywaniu nie tracąc swej identyfikowalności poddawane są sortowaniu i przygotowaniu do sprzedaży. Na podstawie takiej bazy danych, w każdym momencie można precyzyjnie wskazać poszczególne etapy łańcucha. Niestety, nie są to praktyki powszechne, a odbiorcy na nowych rynkach oczekują właśnie takiej identyfikowalności, czy wręcz jej wymagają. Możliwość odtworzenia historii danej partii jabłek pozwala również na prześledzenie programu ochrony, a tym samym potencjalnych pozostałości środków ochrony roślin. Zatem znowu wracamy do odpowiedzialności za jakość produkcji, a szczególnie dotyczy to członków grup producenckich. Muszą oni być świadomi, że kierując owoce do obiektu przechowalniczego grupy umieszczają je pod wspólnym szyldem. u Woskowanie owoców. Kolejnym tematem, który pojawia się przy okazji poszukiwania nowych rynków zbytu jest woskowanie owoców. Widząc lśniące importowane jabłka na półkach sklepowych czy wystawach ogrodniczych może wydawać się, że podobnie jak z dalekim transportem, woskowanie jest prostym zagadnieniem. Woskowaniem nazywa się potocznie pokrywanie powierzchni owoców i warzyw powłokami jadalnymi, których głównymi składnikami są związki pochodzenia naturalnego. Należą do nich woski, oleje mineralne, polisacharydy i proteiny. W procesie woskowania jabłek często wykorzystuje się wosk kandelila (uzyskiwany z młodych liści wilczomleczu z gatunku Euphorbia antisyphilitica), wosk karnauba, (pozyskiwany z liści kopernicji, palmy Copernicia cerifera) oraz szelak (pozyskiwany z wydzieliny owadów Lac laccifer). Głównym celem woskowania jest ograniczenie transpiracji (zmniejszenie ubytku masy owoców i warzyw) oraz poprawa trwałości przechowalniczej i/lub trwałości w obrocie towarowym. Wosk nanoszony jest na owoce lub warzywa bezpośrednio po ich zbiorze lub po przechowaniu poprzez natryskiwanie preparatu lub zanurzenie w nim. Służą do tego specjalne urządzenia, które często stanowią część linii sortowniczej. Produkty po woskowaniu muszą zostać osuszone (na zimno lub gorąco) oraz poddane polerowaniu. Jakość połysku na jabłkach w dużej mierze zależy od odmiany, zabiegów ochrony w sadzie oraz stopnia dojrzałości owoców. Należy pamiętać, że specyfika poszczególnych odmian (tempo oddychania i produkcji etylenu) może również istotnie wpływać na skuteczność zwiększenia trwałości w transporcie i obrocie handlowym. Istotnym elementem możliwości woskowania jest dopuszczenie do stosowania wykorzystywanych preparatów. Pewną alternatywą dla ograniczenia transpiracji jabłek w transporcie jest już wcześniej wspomniany worek Xtend. u Kontrola owoców. Niezależnie od tego czy owoce przeznaczone są na rynek krajowy, czy na eksport najwyższą jakość konsumpcyjną powinny uzyskać u konsumenta. Tylko świadomość producenta/dystrybutora, że zachodzących procesów fizjologicznych nie uda się zatrzymać, a można jedynie je spowolnić daje gwarancję satysfakcji wszystkich podmiotów. Niezbędnym narzędziem staje się zatem kontrola jakości owoców i to zarówno bezpośrednio po zbiorze, podczas przechowywania, jak i przed ich eksportem. Pojawiające się oznaki chorób lub istotne mięknięcie wskazują na zaawansowane procesy dojrzewania. Przypominam w tym miejscu o analizie przebiegu warunków atmosferycznych podczas sezonu wegetacyjnego i ich wpływie na trwałość owoców. Należy pamiętać, że wraz z wydłużaniem okresu przechowywania trwałość owoców będzie malała. Przy okazji poruszania tematu związanego z kontrolą przechowywanych owoców tradycyjnie już przypominam, że należy bezwzględnie pamiętać o obowiązujących zasadach bezpieczeństwa przy pobieraniu ich prób z komór z kontrolowaną atmosferą. Warunki wewnątrz komory są śmiertelnie niebezpieczne dla obsługi obiektu, a wejście do jej wnętrza możliwe jest w odpowiednim aparacie tlenowym bądź po napowietrzeniu atmosfery. fot K. Rutkowski Artykuł został pierwotnie opublikowany w materiałach konferencyjnych XIII Międzynarodowych Targów Agrotechniki Sadowniczej FruitPRO. 1 FOT. 2. Jędrnościomierz ręczny ich wewnętrzne wyróżniki jakości jędrność miąższu, zawartość ekstraktu i kwasowość. Jeśli owoce zostaną zebrane zbyt późno i będą potem zbyt długo przechowywane, to nawet jeśli są one pięknie wybarwione mogą nie znaleźć nabywców, gdyż będą za miękkie. Próba skrobiowa Zawartość kwasów i cukrów w owocach jest nie tylko cechą odmianową, lecz także zależy od przebiegu warunków atmosferycznych w czasie wegetacji, m.in. temperatury i nasłonecznienia. W miarę osiągania dojrzałości zbiorczej w owocach ziarnkowych zachodzą procesy rozkładu skrobi na cukry proste zanika ona w miąższu, począwszy od gniazda nasiennego w kierunku skórki owocu. Najprostszą metodą określenia dojrzałości owoców jest więc próba skrobiowa. Indeks skrobiowy (stopień rozkładu skrobi) obrazuje zaawansowanie hydrolizy skrobi do cukrów prostszych. W roztworze jodu w jodku potasu skrobia w jabłkach barwi się na granatowo (fot. 1 na str. 1). U niedojrzałych owoców cała powierzchnia przekroju jest zabarwiona, jednak w miarę ich dojrzewania miejsca, w których nie ma już skrobi nie zabarwiają się. Większość odmian jabłek, gdy połowa przekroju nie zabarwi się pod wpływem roztworu, należy zebrać, szczególnie te, które będą przechowywane w KA czy ULO. U przejrzałych owoców miąższ się nie zabarwia. W określeniu stopnia dojrzałości jabłek na podstawie testu skrobiowego pomagają tablice wzorcowe dla danej odmiany lub grupy odmian. Wynik testu skrobiowego (tabela 1) podany jest w nich w 10-punktowej skali (1 brak rozkładu skrobi, 10 całkowity rozkład). Niektóre odmiany, np. z grupy Jonagolda należy zebrać, gdy mają zabarwione około 30% powierzchni, inne nawet 60 70%. Pomiar jędrności Jednym ze wskaźników dojrzałości zbiorczej jabłek jest pomiar jędrności. Pozwala on także określić zmiany zachodzące w owocach w czasie przechowywania i obrotu handlowego, ponieważ w miarę dojrzewania ich jędrność maleje. W czasie przechowywania owoców, nawet w najnowocześniejszej chłodni należy, co pewien czas kontrolować szybkość obniżania się ich jędrności w stosunku do wartości oznaczonej w trakcie zbiorów. Jędrność owoców zależy m.in. od odmiany, wielkości jabłek, stopnia dojrzałości, zawartości w nich niektórych składników pokarmowych, a także przebiegu warunków atmosferycznych oraz agrotechniki. Ponadto od technologii przechowywania (chłodnia zwykła czy KA), a także długości przechowywania. Jędrność jabłek podczas zbioru (tab. 2) zależy głównie od odmiany i może wynosić od 9 kg dla Idared do poniżej 7 kg dla Lobo. Należy jednak pamiętać, że miąższ owoców zbyt wyrośniętych jest luźniejszy, ze względu na większe przestrzenie międzykomórkowe. Na rynek zaś powinny trafiać jabłka o jędrności powyżej 5 6 kg (wartość mierzona w momencie dojrzałości konsumpcyjnej). A więc owoce wyjmowane z chłodni powinny być twardsze. Najczęściej w gospodarstwach sadowniczych stosuje się jędrnościomierze ręczne (fot. 2), są też dostępne urządzenia bardziej zaawansowane technicznie jędrnościomierze półautomatyczne i automatyczne. Urządzeniem tym przebija się miąższ na głębokość 8 mm znormalizowanym trzpieniem o średnicy 7/16 cala (około 11 mm) jabłka i 5/16 cala (8 mm) gruszki. Przy czym przed pomiarem należy usunąć skórkę z owocu wraz z cienką warstwą miąższu. Badania jędrności miąższu należy zacząć przeprowadzać już na kilka, a nawet kilkanaście dni przed planowanym terminem zbioru owoców. Dojrzałość zbiorczą owoców pomagają wyznaczyć m.in. takie wskaźniki, jak: łatwość oddzielania się szypułki owocu od pędu, jędrność miąższu, zmiana barwy zasadniczej skórki; próba skrobiowa; zawartość etylenu w komorach nasiennych oraz ekstraktu w owocach; pomiar intensywności produkcji etylenu. TABELA 1. Zalecane wartości indeksu skrobiowego podczas zbioru (za dr. K. Rutkowskim) Odmiana Enterprise, Gloster, Lobo, Melrose, Spartan, Starkrimson Bankroft, Cortland, Elstar, Empire, Fiesta, FreeRedstar, Gala, Idared, Jonatan, McIntosh, McSpur, Redkroft, Rajka, Topaz Freedom, Fuji, Golden Delicious, Jonagold, Lodel, Pinova, Rubin, Rubinola Zakres indeksu skrobiowego Alwa, Arlet, Jester, Ligol 7 8

5 5 FOT. 3. Refraktometr ręczny jest bardzo prostym urządzeniem i łatwym w obsłudze do pomiaru wystarczy kropla soku wyciśniętego z jabłka Należy pamiętać, że dokładność pomiarów, które określają stan owoców w danej chwili zależy od właściwego pobierania jabłek do testu i analizy. Owoce te należy zrywać zawsze z tych samych drzew reprezentatywnych dla sadu nie powinny to być ostatnie drzewa w rzędzie ani z rzędów zewnętrznych. Owoce powinny być zerwane z zewnętrznej części korony, z około 1,5 m nad ziemią, zdrowe, typowej wielkości i wybarwienia. Od dwóch tygodni przed kalendarzową datą zbioru owoce należy pobierać 1 2 razy w tygodniu około 20 szt., ale nie więcej niż 4 z drzewa. TABELA 2. Wartość jędrności wybranych odmian jabłek podczas zbioru (za dr. hab. D. Konopacką i dr. K. Rutkowskim) Odmiana Jędrność (kg) Alwa 9,0 9,5 Arlet 8,5 9,0 Bankroft 8,2 Cortland 6,6 7,9 Empire 7,7 Fiesta 9,0 9,5 Gala 7,5 8,0 Gloster 8,6 Golden Delicious 7,5 8,8 Idared 7,6 9,1 Jester 6,5 7,0 Jonagold 7,4 8,0 Jonatan 8,1 8,8 Ligol 7,5 8,0 Lobo 6,4 7,7 Lodel 7,5 8,0 McIntosh 6,7 7,7 McSpur 6,4 Melrose 7,3 Rubin 7,5 8,0 Szampion 6,8 7,3 Spartan 7,3 Starkrimson 8,5 PRZYKŁADOWY WYKRES dla odmiany Jonagold i jej sportów TABELA 3. Wartość indeksu Streifa dla jabłek wybranych odmian Odmiana Indeks Streifa Gloster 0,3 0,4 Idared 0,2 0,3 Szampion, Golden Delicious Reinders 0,1 0,12 Jonagold i sporty 0,08 0,09 Rubin i Topaz 0,07 0,08 Zawartość ekstraktu Zawartość ekstraktu w owocach określa się przy pomocy refraktometru (jest to przyrząd optyczny, w którym wykorzystano zjawisko refrakcji czyli załamania światła przy przechodzeniu jego promieni przez granicę ośrodków o różnych gęstościach), a więc stopień ich dojrzałości i przydatności do spożycia lub dla przetwórstwa. Do po- miaru zawartości ekstraktu można wykorzystać refraktometr ręczny (fot. 3) lub cyfrowy. Refraktometr ręczny jest bardzo prostym urządzeniem i łatwym w obsłudze. Do pomiaru wystarczy kropla soku wyciśniętego z jabłka. Aby wynik pomiaru był jak najbardziej reprezentatywny dla danej partii jabłek, czy kwatery sadu należy wykonać kilka pomiarów z losowo pobranych owoców. Wskazanie refraktometru dla jabłek go- towych do zbioru powinno wynosić Indeks Streifa Ponieważ wyznaczenie terminu zbioru na podstawie tylko jednego wskaźnika (zawartość ekstraktu lub próba skrobiowa lub jędrność miąższu) może być ryzykowne i obarczone zbyt dużym błędem warto wykorzystać indeks Streifa (tab. 3). Oblicza się go na podstawie wartości jędrności, ekstraktu i próby skrobiowej. Wystarczy podstawić te dane do poniższego wzoru. Indeks Streifa = Wszystkie oznaczenia należy wykonać 2-, 3-krotnie, co daje możli- wość wykreślenia krzywej i dopiero na podstawie wykresu (rys.) można z wyprzedzeniem kilku dni określić termin zbioru jabłek. jędrność miąższu zawartość ekstraktu x wartość próby skrobiowej fot. 1 3 M. Strużyk Luna... i życie nabiera smaku! Nowe rejestracje 2017 w sadach, jagodnikach i warzywach. Sprawdź! Nowy standard w ochronie upraw ogrodniczych: wyższa skuteczność w zwalczaniu najważniejszych chorób dłuższe przechowywanie po zbiorze poprawa zdrowotności roślin lepsza jakość plonów Luna Experience 400 SC ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące na rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj zalecanych środków bezpieczeństwa. Bayer Sp. z o.o., Al. Jerozolimskie 158, Warszawa, tel

6 6 Zdaniem doradcy Piotr Gościło, niezależny doradca sadowniczy W uprawach jabłoni, oprócz parcha i mączniaka, występować może opadzina liści spowodowana nekrotyczną plamistością, brakiem magnezu oraz przebiegiem warunków atmosferycznych. Opryskiwania fungicydami i magnezem zmniejszają presję chorobową. W wypadku roztoczy zwalczanie jest trudne, dlatego należy stosować preparaty z różnych grup chemicznych, stosując duże dawki cieczy roboczej. Gradacja pordzewiaczy w tym roku występuje głównie na drzewkach młodych, 1 3-letnich. W sadach gruszowych trzeba zwracać uwagę na miodówki. Systematyczne opryskiwania preparatami magnezowymi są skuteczne. Także preparaty z grupy abamektyn skutecznie niszczą tego szkodnika. Preparat Siltac EC okazał się bardzo pomocny w zwalczaniu szkodników ssących i gryzących. W sadach pestkowych należy pamiętać głównie o ochronie przeciwko drobnej plamistości liści drzew pestkowych. Należy je też chronić przeciwko rakowi bakteryjnemu. Aby drzewa weszły w okres spoczynku w jak najlepszej kondycji zdrowotnej, powinny zachować liście aż do późnej jesieni. Niestety w tym roku, szczególnie w sadach wiśniowych, liście opadały już na początku sierpnia. Przyczyną jest zaprzestanie ochrony po zbiorach owoców. Sady śliwowe powinny być opryskiwane przeciwko brunatnej zgniliźnie. Cięcie drzew pestkowych należy prowadzić przy bezdeszczowej pogodzie. Wskazane jest opryskiwanie po cięciu preparatami miedziowymi. Plantacje porzeczek i agrestu we wrześniu wymagają ochrony przed amerykańskim mączniakiem agrestu oraz opadziną liści porzeczek. Plantacje truskawek w okresie jesiennym są porażane przez szarą pleśń, mączniak prawdziwy, białą i czerwoną plamistość liści truskawek, przędziorka chmielowca, zmieniki. Właściwa ochrona zapewnia wysokie plonowanie truskawek oraz dobre wejście w okres spoczynku zimowego. Po gradobiciach, które są coraz częstszym zjawiskiem, należy zabezpieczyć zarówno owoce, jak i tkanki kory i drewna przed gniciem stosując zalecane w PORS fungicydy. Dużą skuteczność wykazują też preparaty oparte na EM-ach. Letnie cięcie jabłoni, jeżeli jest konieczne, prowadzimy po zakończeniu intensywnego wzrostu pędów. Ułatwia ochronę, sprzyja tworzeniu pąków kwiatowych. Aby miało wpływ na wybarwienie, powinno być wykonane przynajmniej na 3 4 tygodnie przed zbiorem owoców, tak aby ich nie uszkodzić i nie otrząsać, ale dostarczyć światło do całej korony drzewa, jednocześnie nie odsłaniając jej zbytnio (wtedy owoce byłyby narażone na oparzenia słoneczne). Wycinamy zbyt długie jednoroczne i zwisające przyrosty, zostawiając nad owocem jeden lub dwa liście. Nawadnianie i fertygacja mają coraz większe znaczenie, głównie przy braku opadów. Szczególnie grusze bardzo dobrze reagują w okresie dojrzewania na nawadnianie, a także na zraszanie nadkoronowe. Nawadniać warto także płytko korzeniące się rośliny jagodowe, np. truskawki. Aby było racjonalne, powinno być prowadzone w oparciu o znajomość zasad. Można je poznać korzystając ze strony internetowej IO w Skierniewicach. Prowadzimy m.in. monitoring wilgotności gleby. Choroby przechowalnicze zawsze stanowią duże zagrożenie dla przechowywanych owoców, szczególnie, gdy pogoda jest przed zbiorami przekropna. Zaleca się stosowanie preparatów chemicznych na 4 i na 2 tygodnie przed zbiorami owoców. Dolistne dokarmianie w okresie przedzbiorczym obejmuje głównie nawożenie wapniem, najlepiej w formie mrówczanowej, także nawożenie składnikami pokarmowymi, których brak odczuwa roślina. Mogą to być także nawozy wieloskładnikowe, ale z małą zawartością azotu. Wskazane jest wcześniejsze wykonanie analiz owoców (koniec sierpnia, początek września). Pozwalają one ocenić zawartość wapnia, magnezu, potasu oraz ich wzajemne relacje. Ewentualne niedobory można jeszcze uzupełnić poprzez nawożenie dolistne. Firmy nawozowe opracowały preparaty na ten okres. Mogą one być podawane razem z preparatami zabezpieczającymi przed chorobami przechowalniczymi. Stosowanie nawozów i biostymulatorów w celu poprawienia wybarwienia owoców. Właściwe wybarwienie zapewniają: dostatek światła w koronach drzew oraz dobre odżywienie roślin makro i mikroelementami. Nawozy powinny być zastosowane w odpowiedniej ilości i w określonym czasie. Poleca się m.in.: dolistne dokarmianie drzew przed zbiorami: na 6 tygodni nawozami zawierającymi więcej P, a mniej K, na 4 tygodnie nawozami o zwiększonej zawartości K, a mniejszej P i na 2 tygodnie nawozami zawierającymi więcej P, a mniej K. Firmy nawozowe oferują gotowe produkty, mieszanki nawozowe, mające wpływ zarówno na barwę podstawową skórki, jak i rumieniec. Nawożenie dolistne po zbiorach owoców umożliwia jak najlepsze przygotowanie drzew do okresu spoczynku. Na jabłoniach stosujemy przeważnie mocznik (raz lub dwukrotnie) w celu poprawienia zaopatrzenia w azot. Aplikujemy go zaraz po zbiorze, gdy liście mogą go pobrać (do mocznika można dodać nawozy zawierające bor i cynk). Mocznik w stężeniu ok 4 5% stosujemy także po pierwszych przymrozkach. Wtedy celem opryskiwania jest przyspieszenie rozkładu tkanki organicznej liści i zmniejszenie presji infekcyjnej parcha jabłoni w kolejnym roku. Coraz częściej sadownicy bezpośrednio przed opadaniem liści stosują EM-y. Wyznaczanie terminu zbioru owoców to kolejne ważne zadanie dla sadownika. Właściwy zapewnia dobre przechowywanie owoców, opóźniony lub przyspieszony powoduje duże straty w trakcie przechowywania, a także krótszy okres przydatności do spożycia na półkach sklepowych. Wyznaczenie dojrzałości zbiorczej owoców obejmuje sprawdzenie jędrności owoców, zawartości cukrów (refrakcja) oraz stopnia rozkładu skrobi. Oceniamy także wielkość, barwę zasadniczą skórki oraz intensywność rumieńca. Termin, technika oraz sposób przeprowadzania prób są ważne z punktu widzenia długości przechowywania. Próby z każdej kwatery należy pobierać osobno. Prostym sposobem oceny dojrzałości jest test skrobiowy. Nowszymi metodami są mierzenie zawartości etylenu w komorze nasiennej i badanie aktywności genów. Zbiór owoców obejmuje prace przygotowawcze, zbiór właściwy, transport i załadunek do komór. Przygotowanie obejmuje m.in.: remont dróg dojazdowych, dobór i ocenę sprawności sprzętu i narzędzi, zatrudnienie i przeszkolenie pracowników z zakresu BHP (szczególnie istotne z uwagi na używane maszyny i narzędzia, np. drabiny, wózki, platformy). W tym czasie istotna jest organizacja pracy i kontrola pracy pracowników. Jakość pracy oceniamy podczas zbioru oraz przed wstawieniem owoców do komór chłodniczych. Zadanie to ułatwia znakowanie skrzyniopalet. Zbiór poszczególnych odmian należy prowadzić zgodnie z ich dojrzeniem, jednorazowo lub dwukrotnie. Ważna jest technika zbioru. Nieostrożny naraża owoce na uszkodzenie, co bywa zauważalne dopiero po kilku godzinach. Dlatego zbieracze powinni otrzymać dokładną informację, jakie owoce zrywać (wielkość, wybarwienie) oraz jak je chwytać i wkładać do opakowań, aby ich nie uszkodzić. Owoce zbieramy z szypułką, wkładamy do zbieraczy lub bezpośrednio do skrzyniopalet. Te ostatnie można wykładać gąbką lub folią pęcherzykową. Należy też pouczyć pracowników, aby nie obrywali owoców z krótkopędami. Najpierw zbieramy te z dolnych i zewnętrznych partii koron, potem te z wnętrza i partii górnych. Owoce chore, uszkodzone przez szkodniki, zbyt małe, przejrzałe, zdeformowane zrzucamy pod drzewa lub zbieramy oddzielnie. Zaleca się schłodzenie owoców przed wstawieniem do komór. Warto także określić ich jędrność, wykonać próbę skrobiową i refrakcję, a dane zapisać na skrzyniopaletach i w notatniku. Ustawienie skrzyniopalet w komorach musi być przemyślane, ułatwiają to namalowane na posadzce pasy. Owoce do wcześniejszej sprzedaży umieszcza się bliżej drzwi, aby można było je szybko wystawić. Przed zamknięciem komór przechowalniczych przygotowujemy kontrolne partie owoców, które umieszczamy w skrzynkach drewnianych ustawianych w obszarze widoku okienka inspekcyjnego. Przygotowanie obiektów przechowalniczych do eksploatacji obejmuje m.in.: wywietrzenie, uprzątnięcie, wymycie, odkażenie komór, następnie sprawdzenie szczelności, ewentualne naprawy i modernizacje. Prace te można wykonać samemu, ale bezpieczniej powierzyć je specjalistycznej ekipie. Przed wstawieniem owoców do komór trzeba je schłodzić. Przy dużych załadunkach warto schłodzić także owoce w odrębnej komorze. Po wstawieniu owoców, szczególnie w okresie załadunku i w pierwszych tygodniach, należy systematycznie kontrolować pracę urządzeń chłodniczych i kontrolnych. Kontrolujemy temperaturę, a następnie po jej obniżeniu do żądanych parametrów, także skład atmosfery w komorach. Kontrolę parametrów przechowywania sprawdzamy na panelu kontrolnym oraz na manualnych urządzeniach pomiarowych. Wyniki zapisujemy w notatniku. Bezpieczeństwo i higiena pracy są nieodzowne przy wykonywaniu wszelkich prac w gospodarstwie, a szczególnie przy obsłudze i eksploatacji obiektów przechowalniczych. Zmieniony skład atmosfery nie szkodzi roślinom, jest natomiast zabójczy dla ludzi. Komory, drzwi chłodnicze, okienka kontrolne powinny być oznaczone i zabezpieczone przed wejściem osób niepowołanych. poleca MINIKIWI uprawa w warunkach Polski Piotr Latocha

7 7 Skuteczne nawożenie wapniem gwarantem wysokiej jakości owoców reklama Tomasz Olszewski, Krzysztof Gasparski, PROCAM Polska sp. z o.o. W latach o zachwianej plonotwórczości skuteczne nawożenie wapniem jest podwójnie ważne. Zbyt mała ilość owoców na drzewie sprawia, że są one nadmiernie wyrośnięte. Jednocześnie takie owoce mają zazwyczaj zbyt małą zawartość wapnia, co w konsekwencji prowadzi do ich kiepskiej jędrności oraz podatności na choroby przechowalnicze. Ze wszystkich znanych chorób fizjologicznych największe zagrożenie ciągle stwarza gorzka plamistość podskórna (GPP). Inne choroby fizjologiczne jabłek, których występowanie jest ściśle związane z niską zawartością wapnia w owocach, to: rozpad mączysty, szklistość miąższu, zbrunatnienie przygniezdne, oparzelizna powierzchniowa i skorkowacenie miąższu. Wapń zwiększa jędrność i trwałość owoców oraz wydłuża ich przechowywanie. Spełnia funkcję budulcową wchodząc w skład ścian błon komórkowych i w połączeniu z pektynami oraz związkami celulozowymi wpływa na stabilność ścian komórkowych. Zwiększa odporność na patogeny chorobotwórcze i niekorzystne warunki atmosferyczne. Ponadto wapń wpływa na rozwój, wzrost i regenerację systemu korzeniowego. Znając przyczyny i warunki sprzyjające występowaniu chorób fizjologicznych możemy wyodrębnić zabiegi agrotechniczne i inne czynniki od nas zależne wpływające na zawartość wapnia w owocach: nawożenie oparte na analizach chemicznych gleby, nawadnianie, cięcie zimowe i letnie, zapewnienie równomiernego owocowania, dobór podkładek oraz odmian, a przede wszystkim dolistne dokarmianie produktami wapniowymi. Zasobność gleby w wapń to nie wszystko Doglebowe nawożenie wapniem wpływa w istotny sposób na wzrost plonów oraz poprawę jakości owoców. Niestety nie możemy jednoznacznie stwierdzić wysokiego wpływu wapnowania na ograniczenie występowania chorób fizjologicznych. Spowodowane jest to występowaniem wielu niekorzystnych czynników ograniczających pobieranie i przemieszczanie się wapnia do owoców pomimo jego obecności w strefie korzeniowej roślin. Zbyt wysoka wilgotność z jaką często spotykamy się wiosną sprawia, iż korzenie słabo się rozwijają, mają niską aktywność, a w komórkach powstają szkodliwe związki. Latem natomiast najczęściej spotykamy zbyt niską wilgotność gleby, co ogranicza transpirację, która jest czynnikiem napędzającym pobieranie składników pokarmowych, a zwłaszcza wapnia. Kolejnym czynnikiem, który ogranicza pobieranie tego pierwiastka jest jego mała ruchliwość, a później konkurencja ze strony liści. W początkowym okresie rozwoju zawiązków, gdy liści jest mało i jesteśmy najczęściej w okresie optymalnej polowej pojemności wodnej gleby, ilość wapnia trafiającego do zawiązków jest wystarczająca. Jeżeli tylko zaczynają one szybko rosnąć, zmienią się warunki wilgotnościowe gleby, pojawi się wysoka temperatura lub też znacznie przybywa liści, koncentracja wapnia w rosnących zawiązkach zaczyna spadać. Odmiany wielkoowocowe zawsze są bardziej narażone na niedobór wapnia i choroby fizjologiczne. Dochodzą do tego przemienne owocowanie, przymrozki, właściwości przewodzenia i pobierania wapnia przez poszczególne podkładki, antagonizmy pomiędzy składnikami pokarmowymi, intensywne nawożenie azotem oraz zbyt silne cięcie. Wraz ze wzrostem intensywności upraw sadowniczych, uzyskiwaniem plonów powyżej 50 t/ha nie wystarczy stosowanie tradycyjnych nawozów wapniowych w postaci chlorków czy saletry. Przy wysokiej temperaturze stosowanie tak chlorków, jak i saletr wapniowych jest bardzo ryzykowne. Można to ryzyko oczywiście minimalizować dodając do oprysku dobry aminokwas, np. Pro Horti Amino Max lub NaturalCrop SL, ale ryzyko fitotoksyczności nie będzie całkowicie zniesione. W latach z ograniczonym owocowaniem stosowanie saletr wapniowych może ponadto przesadnie pobudzać wzrost, a w efekcie jeszcze dodatkowo prowadzić do zacieniania owoców, co z kolei w dwojaki sposób przyczynia się do ich złego wybarwiania się. Należy zatem sięgać po rozwiązania, które zapewniają wysoką zawartość Ca idącą w parze z szybkim i efektywnym pobieraniem przez rośliny, a zwłaszcza owoce (mrówczan wapnia), zawierające substancje pomocnicze (aminokwasy) oraz mikroelementy. Jedynym rozwiązaniem na rynku, który spełnia powyższe kryteria jest wysoce skoncentrowany produkt wapniowo-aminokwasowy z mikro elementami Pro Horti mrówca. Mrówczan wapnia poprawia zdrowotność roślin, jędrność owoców oraz zdolności przechowalnicze. Dodatkowo wykazuje właściwości dezynfekcyjne. Aminokwasy poprawiają wchłanianie wapnia, wpływają na jakość zabiegu (działają jako adiuwant), odżywiają i stymulują oraz zmniejszają ryzyko wystąpienia ewentualnej fitotoksyczności. Cynk (Zn) bierze udział w przemianach białkowych, jest niezbędny przy syntezie niektórych aminokwasów. Niedobór cynku zmniejsza odporność roślin na niską temperaturę oraz objawia się nienaturalnym pokrojem uprawianych roślin. Mangan (Mn) aktywuje enzymy redukcji azotanów i pozytywnie wpływa między innymi na zasadniczą barwę owoców, co jest niesamowicie istotne w uprawie jabłoni i grusz. Produkt Pro Horti mrówca oparty jest na mrówczanie wapnia. Zawarty w nim wapń ma w 100% pochodzenie mrówczanowe i każdy litr produktu zawiera w przeliczeniu aż 260 g CaO, a także Mn, Zn oraz aminokwasy. Jeden zabieg przy dawce 2,5 l/ha dostarcza ok 700g CaO, co jest niespotykaną wartością w produktach aminokwasowych. Mrówczany występują naturalnie w roślinach, mają zdolność szybkiego i łatwego przemieszczania się do owoców. Ze względu na właściwości kwasu mrówkowego jest on wykorzystywany w przemyśle spożywczym jako środek konserwujący żywność oraz zwalczający szkodliwe mikroorganizmy w przemyśle paszowym. Niemieccy naukowcy znaleźli wykorzystanie mrówczanu wapnia w sadownictwie. Jest on podstawowym produktem wapniowym stosowanym ZALECENIA dotyczące stosowania nawozu Pro Horti mrówca w uprawach sadowniczych Drzewa ziarnkowe Drzewa pestkowe Porzeczki, agrest Truskawki Winorośl między innymi w sadach wokół Jeziora Bodeńskiego w dolistnym dokarmianiu jabłoni, grusz, czereśni, wiśni, winorośli oraz w wielu uprawach warzywniczych. Mrówczan wapnia poprawia zdrowotność roślin, jędrność owoców oraz zdolności przechowalnicze. Wykazuje dodatkowe właściwości dezynfekcyjne. Pro Horti mrówca jest produktem, który nie tylko poprawia odporność owoców na choroby przechowalnicze (gorzką plamistość podskórną, rozpad mączysty i inne), ale pozwala odpowiednio zbudować ich jędrność. Nawóz jest oparty na sformułowanym mrówczanie wapnia połączonym dodatkowo z aminokwasami oraz manganem i cynkiem. Głównym atutem produktu jest jego efektywność i skuteczność działania wynikająca z tempa wchłaniania do rośliny. Pro Horti mrówca, oprócz oczywistych zalet wpływu na ograniczenie chorób fizjologicznych i zwiększenie jędrności owoców, a przez to wpływania na ich przechowywanie się, ma jeszcze dodatkową cechę bakteriostatyczną. Zawarty w produkcie mrówczan wapnia wykazuje pomocne działanie przy ograniczaniu presji ze strony chorób bakteryjnych (raka bakteryjnego i zarazy ogniowej). Polecane dawki Pro Horti mrówca w sadach wynoszą 2 3 l/ha w 4 6 aplikacjach od fazy opadania płatków kwiatowych aż do zbioru owoców. Obecnie mamy jeszcze jeden nawóz do zastosowania przedzbiorczego. Jest to Pro Horti CalPhos, który w doskonały sposób połączył energetykę fosforu z mocą wapnia. Pro Horti CalPhos jest skuteczny w swoim działaniu i umożliwia w końcu zastosowanie nawożenia w jednym czasie fosforem, jak i wapniem. Może być stosowany przez cały okres produkcji owoców, ale najważniejszymi momentami wykorzystania go jest ten pomiędzy kwitnieniem a czerwcowym opadaniem zawiązków oraz w okresie przedzbiorczym, czyli wybarwiania się i dynamicznego wzrostu owoców. Ważnym jest fakt, że Pro Horti CalPhos doskonale miesza się z większością fungicydów, a co istotniejsze, można go połączyć także z nawozem Pro Horti mrówca, dzięki czemu jeszcze lepiej możemy prowadzić nawożenie oraz ochronę. Pro Horti Cal- Phos ma jeszcze jedną ważną cechę obniżania ph cieczy roboczej z uwagi na ph produktu w granicach 0,8 1,2. Jest to bardzo istotna zaleta, bo dzięki wspólnemu zastosowaniu tego produktu np. z kaptanami, powodujemy lepszą skuteczność Uprawa Cel i termin zabiegu Dawka (l/ha) Kapusta pekińska Pozostałe warzywa w gruncie Warzywa pod osłonami Jędrność owoców, zapobieganie gorzkiej plamistości podskórnej oraz innym chorobom fizjologicznym. 4 6 zabiegów od fazy przekwitania aż do zbiorów. Wzrost tolerancji na pękanie owoców, poprawa jędrności i trwałości owoców. 3 4 zabiegi od fazy przekwitania aż do zbiorów. Jędrność owoców, ich wielkość oraz trwałość. 3 zabiegi od fazy zawiązywania owoców aż do zbiorów. Jędrność owoców, ich wielkość i trwałość, ogólna zdrowotność. 3 4 zabiegi pomiędzy początkiem kwitnienia a zbiorami. Jędrność owoców, odporność na szarą pleśń (Botrytis). 3 4 zabiegi od fazy jagód wielkości kaszy. Poprawa zaopatrzenia w wapń, wzrost odporności na choroby fizjologiczne podczas wzrostu i przechowywania. 4 6 zabiegów: pierwszy tuż przed rozpoczęciem wiązania główek, ostatni na 7 10 dni przed zbiorem. Poprawa zaopatrzenia w wapń, wzrost odporności na choroby fizjologiczne podczas wzrostu i przechowywania. 2 4 zabiegi w okresie wegetacji. Poprawa zaopatrzenia w wapń, wzrost odporności na choroby fizjologiczne. Ilość zabiegów uzależniona od zapotrzebowania rośliny uprawnej na wapń. Stosować nie częściej niż co 7 10 dni. Ilość cieczy (l/ha) 2, roztwór 1% zabiegu i przedłużamy trwałość mieszaniny zbiornikowej. Dzięki temu nawet przerwanie zabiegu na kilka godzin (np. z powodu deszczu) zabezpiecza roztwór przed utratą swoich właściwości ochronnych. Optymalną dawką Pro Horti CalPhos jest 5 l/ha, dwa razy w okresie przedzbiorczym. Stosowanie produktu Pro Horti mrówca przynosi korzyści producentom w trakcie uprawy i przechowywania, handlowcom podczas sprzedaży oraz pomaga spełnić wysokie wymagania konsumentów wobec jakości i trwałości produktów. Korzyści dla producenta: budowanie jędrności, twardości owoców i warzyw, poprawa zdolności przechowalniczych, eliminacja chorób fizjologicznych związanych z niedoborami wapnia: gorzkiej plamistości podskórnej, suchej zgnilizny wierzchołkowej, tipburnu, ograniczenie pękania wiśni i czereśni, zachowane zasadniczej, zielonej barwy skórki jabłek i gruszek, opóźnienie żółknięcia, poprawa wybarwienia rumieńca owoców, poprawa wyglądu, utrwalenie koloru warzyw kapustnych przeznaczonych do przechowywania (długo zachowują intensywną i świeżą barwę), mniejsze ubytki podczas przechowywania. Korzyści dla handlowca: wydłużenie ekspozycji produktów, zachowanie wysokiej jakości przy długotrwałym transporcie, minimalizacja uszkodzeń mechanicznych, poprawa walorów estetycznych, zmniejszenie strat i ubytków. Korzyści dla konsumenta: wydłużenie trwałości owoców i warzyw, opóźnienie niekorzystnych zmian twardości, zachowanie odpowiedniej struktury wewnętrznej, długotrwałe utrzymanie smaku charakterystycznego dla danej odmiany, poprawa wyglądu. Pro Horti mrówca i Pro Horti CalPhos mogą być stosowane w mieszaninach z zarejestrowanymi środkami ochrony roślin (ś.o.r.). Przed sporządzeniem mieszaniny zaleca się wykonanie próby mieszalności małej ilości nawozu z proporcjonalną ilością ś.o.r. Wspomniane nawozy powinny być dodane do zbiornika opryskiwacza jako ostatnie po wcześniejszym rozcieńczeniu z wodą. Nie należy stosować ich w mieszaninie z nawozami zawierającymi fosforany lub siarczany, ani ze środkami ochrony roślin na bazie siarki i miedzi. Pro Horti mrówca jest szczególnie polecany dla odmian wrażliwych na niedobory wapnia. Konstrukcja produktu zapewnia szybkie i efektywne pobranie wapnia przez liście i owoce. Jest on zalecany głównie do dolistnego dokarmiania roślin sadowniczych w celu budowania wysokiej jędrności owoców i ich jakości. Dla osób chcących pobudzić wzrost roślin nadmiernie owocujących lub poprawić odżywienie drzew azotem polecić możemy produkt Pro Horti CaN oparty na saletrze wapniowej, ale wzbogacony w mikroelementy. Produkty oparte na saletrach wapniowych można zazwyczaj łączyć z Pro Horti mrówca i stosować takie połączenia w bezpiecznie chłodnych okresach wzrostu owoców.

8 Choroby przechowal choroby grzybowe gorzka zgnilizna szara pleśń mokra zgnilizna brunatna zgnilizna parch przechowalniczy Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie.

9 nicze choroby fizjologiczne gorzka plamistość podskórna rozpad wewnętrzny rozpad mączysty szklistość miąższu rozpad po szklistości miąższu oparzelizna powierzchniowa uszkodzenia nadmiarem CO 2 Do stosowania w uprawie jabłoni i gruszy Dwie nowoczesne substancje aktywne Krótki okres karencji Wysoka efektywność stosowania Polecany w IPO BASF Polska Sp. z o.o., infolinia: (22) ,

10 10 1 FOT. 2. Warsztaty w sadzie Daniela Małachowskiego GŁÓWNĄ NAGRODĘ w Loterii ciągnik Kubota M7040N wygrał Stanisław Galiński, sadownik z Jeżowa fot. Paweł Strawczyński fot. M. Strużyk II NAGRODĘ 1000 kg doglebowego nawozu ogrodniczego Pro Horti Complex wygrał Andrzej Wolak ze Słupca fot. Krzysztof Włodarczyk III NAGRODĘ 50 litrów dolistnego nawozu Pro Horti mrówca wygrał Jan Zelman z Mąkosina Wszystkim nagrodzonym serdecznie gratulujemy! FOT. 3. Nowo otwarty oddział PROCAMU w Łęczeszycach zakupu. Za każdy zakupiony i zgłoszony pakiet przyznawany był jeden los. I nagrodę w loterii stanowił ciągnik Kubota M7040N, II 1000 kg doglebowego nawozu ogrodniczego Pro Horti Complex, a III 50 l dolistnego nawozu ogrodniczego Pro Horti mrówca. Ponadto nabycie promocyjnego pakietu produktów z oferty PRO- CAM Polska upoważniało do udziału w dodatkowej promocji Prenumeracie jubileuszowej, w której nagrodą Szczęśliwy kupon Monika Strużyk, redakcja MPS SAD Pierwsza nagroda w Jubileuszowej Loterii Plantpress (czyt. też str. 1) ciągnik Kubota M7040N trafiła do Stanisława Galińskiego (fot. 1) z Jeżowa (woj. łódzkie), który wspólnie z żoną Moniką od 24 lat prowadzi gospodarstwo sadownicze. Obecnie ich sady zajmują 10 ha, a w nasadzeniach dominuje jabłoń. W uprawie znajdują się takie odmiany jak: Jonagored, Szampion, Idared i Golden Delicious. Przy czym w najmłodszych kwaterach rosną Jonagored Supra i Golden Delicious. W okolicach Jeżowa sadów jest niewiele. Są to tereny typowo rolnicze, z glebami III i IV klasy. Obecnie część kwater jest nawadniana za pomocą linii kroplujących. Średnio z hektara młodszych nasadzeń (rozstawa drzew: 3,2 3,5 x 1,2 m) uzyskuje około 80 ton owoców, a ze starszych, mniej intensywnych kwater około 40 ton. Tych ostatnich z czasem jednak ubywa w gospodarstwie, gdyż sadownik systematycznie wymienia nasadzenia na nowe. Drzewka, z któ- FOT. 2. Szczęśliwa faktura na zakup pakietu promocyjnego FOT. 3. Kubota jak mówi pan Stanisław to ciągnik pod każdym względem dla niego idealny FOT. 1. Uroczyste przekazanie I nagrody w Jubileuszowej Loterii Plantpress ciągnika Kubota M7040N rych są zakładane nowe kwatery, pochodzą wyłącznie z polskich szkółek. Dotychczas jak informuje sadownik jest zadowolony z ich jakości i wzrostu w sadzie. Ochrona nasadzeń przed szkodnikami i sprawcami chorób nie sprawia większych problemów. Owoce przemysłowe stanowią do 10% plonu ogólnego. Jabłka są przechowywane we własnej chłodni o pojemności około 400 ton (trzy komory ULO i jedna zwykła) oraz zbywane we własnym zakresie. To, że wygrałem ciągnik, i to taki ciągnik, o którym mogłem na chwilę obecną tylko pomarzyć, to szczęśliwy zbieg okoliczności, w który do tej pory trudno mi uwierzyć. W połowie marca, po namowie przez przedstawiciela firmy PROCAM, z doradztwa i produktów której korzystamy od kilku lat, zdecydowałem się na zakup pakietu promocyjnego był to Seicos 85 WP + Raptan Pro 80 WG (fot. 2). Wypełniłem też kupon loteryjny, nie wiążąc jednak z wygraną większych nadziei. Następnie, jak to w intensywnym okresie wiosennych prac bywa, zapomniałem o tym, że wypełniony przez mnie kupon bierze udział w loterii. W tym czasie bardziej zajmowała nas ochrona uszkodzonych przez grad drzew. Zapomniałem też o terminie samego losowania. Tym bardziej zaskoczyła nas wiadomość o wygranej. Trudno było nam w to od razu uwierzyć. Zakup nowego ciągnika sadowniczego planowaliśmy już od dłuższego czasu. Ten, który mamy, nie wystarcza już bowiem podczas spiętrzenia prac w sadzie. Jednak ze względu na różne równie pilne inwestycje nie mogliśmy Marek Kawalec prezes wydawnictwa Plantpress Sp. z o.o. Od 25 lat wydajemy wiele tytułów ogrodniczych oraz publikacji, które pomagają sprostać wyzwaniom, z jakimi w tym czasie przyszło zmierzyć się tej branży. Aby jeszcze szybciej i łatwiej najistotniejsze informacje mogły dotrzeć do producentów, uruchamialiśmy także portale internetowe oraz organizujemy/współorganizujemy wiele spotkań i warsztatów sadowniczych. Jubileuszowa Loteria Plantpress to element obchodów ćwierćwiecza naszej firmy. W ten sposób chcieliśmy nagrodzić naszych stałych, jak i nowych Czytelników. Jest nam niezmiernie miło, że spotkała się ona z tak dużym zainteresowaniem, a trzem wylosowanym osobom mogliśmy przekazać nagrody, które jak mam nadzieję przyczynią się do produkcji wysokiej jakości owoców. Wszystkim zwycięzcom serdecznie gratuluję. Tomasz Olszewski kierownik sprzedaży sekcji ogrodniczej PROCAM Polska Bardzo się cieszę, że to właśnie nasza firma mogła być partnerem Jubileuszowej Loterii Plantpress. Wychodząc naprzeciw oczekiwaniom producentów owoców, szczególnie naszych stałych klientów, których z roku na rok przybywa, staraliśmy się przygotować dla nich atrakcyjne pakiety produktowe. Najpierw mieli oni do wyboru sześć zestawów (przy czym największym zainteresowaniem cieszył się ten zawierający produkty oparte na miedzi i kaptanie), a następnie ze względu na wystąpienie wiosennych przymrozków przygotowaliśmy kolejne, jeszcze lepiej wpisujące się w zaistniałą sytuację (w tym przypadku z największym zainteresowaniem spotkał się zestaw zawierający kaptan i Pro Horti mrówca). Mam nadzieję, że w kolejnych latach grono naszych klientów będzie jeszcze większe, a my będziemy mogli zaoferować im najlepsze dostępne rozwiązania. Maciej Rujner dyrektor Kubota (Deutschland) GmbH Sp. z o.o., Oddział w Polsce Cieszę się, że to właśnie ciągnik naszej firmy był główną wygraną w Jubileuszowej Loterii Plantpressu. Oficjalnie ciągniki marki Kubota są obecne na polskim rynku od 2004 r., a model M7040N pojawił się na nim pod koniec 2008 r., a więc przed niespełna 10 laty. Tym bardziej cieszymy się, że w tak krótkim czasie nasze maszyny zyskały tak duże uznanie wśród producentów, szczególnie sadowników, którzy doceniają je ze względu na ich wysoką jakość i niezawodność. Wszystko to sprawiło, że marka Kubota znalazła się w ścisłej czołówce firm oferujących ciągniki sadownicze w Polsce. W ciągu pierwszego półrocza 2017 r. Kubota odnotowała wzrost udziału w rynku. Dla japońskiego producenta ten okres zakończył się sprzedażą, która daje 12,7% udziału w rynku ciągników rolniczych oraz drugie miejsce w ogólnym rankingu ich sprzedaży. Cały czas staramy się wzbogacać naszą ofertę i jak najlepiej dostosowywać do wymagań i oczekiwań naszych klientów. Obecnie planujemy wprowadzenie nowej serii uniwersalnych i zwrotnych ciągników kompaktowych (w tym w segmencie maszyn do prac komunalnych) oraz kosiarki benzynowej. Jakub Korczak firma Polsad Jesteśmy autoryzowanym dilerem Kubota na terenie centralnej Polski i oprócz sprzedaży ciągników tej firmy prowadzimy centrum serwisowe, gdzie przeszkolony personel sprawuje pieczę nad prawidłową obsługą maszyn dostarczonych klientom. Tym bardziej cieszę się, że to właśnie na naszym terenie padła główna wygrana i będziemy mogli serwisować ten ciągnik. Model M7040N o mocy 74 KM charakteryzuje się nie tylko kompaktową budową, ergonomią i komfortem pracy, lecz także bogatym wyposażeniem. Jest szczególnie ceniony za wyjątkowo przestronną i komfortową kabinę operatora z płaskim pokładem. Ciągnik jest bardzo wszechstronny i nawet standardowa wydajność hydrauliki bez problemu będzie w stanie obsłużyć coraz

11 11 była roczna prenumerata wybranego czasopisma wydawanego przez Plantpress Sp. z o.o. Wielki finał Jubileuszowej Loterii Plantpress (fot. 1 na str. 1) poprzedziły warsztaty sadownicze (fot. 2) zorganizowane w sadzie jabłoniowym Daniela Małachowskiego w miejscowości Koziel. Podczas spotkania przedstawiciele firmy PROCAM oraz zaproszeni producenci i dystrybutorzy środków ochrony roślin i nawozów przedstawili swoją ofertę produktową oraz podzielili się wnioskami z dotychczasowych obserwacji prowadzonych w sadach. Zwrócili również uwagę na najistotniejsze zabiegi, które warto wykonać w dalszej części sezonu. Następnie w Łęczeszycach odbyło się uroczyste otwarcie nowego oddziału PROCAM (fot. 3). Jak zaznaczył podczas tej uroczystości Piotr Żmijewski, dyrektor PROCAM Polska, firma ta, starając się spełnić podkładane w niej oczekiwania sadowników, chce być jeszcze bliżej swoich klientów i oferować im jak najlepsze i najnowsze rozwiązania zarówno do ochrony, jak i nawożenia upraw. Przed sezonem przechowywania owoców Budowa chłodni (lub też adaptacja na nią innego budynku) to przedsięwzięcie, które winno być prawidłowo przygotowane i zrealizowane. Inwestor sadownik powinien dobrze przemyśleć i określić swoje oczekiwania oraz skonsultować je z projektantem. Podczas realizacji inwestycji muszą być uwzględnione przepisy prawa budowlanego, zachowane wymagania architektoniczne i konstrukcyjne, przestrzegane zasady sztuki budowlanej. Użytkownik obiektu przechowalniczego powinien zaś dbać o jego utrzymanie w należytym stanie technicznym, od tego bowiem zależy, czy owoce dobrze się przechowają. O czym warto pamiętać Piotr Gościło, niezależny doradca sadowniczy Błędy mogą powstać już na etapie projektowania chłodni, a następnie realizacji inwestycji. Może okazać się, że obiekt jest np. za mały, względnie nie w pełni wykorzystany, czasem trzeba i można po jego postawieniu wnieść niewielkie poprawki i zastosować bardziej nowoczesne technologie. Nie powinny one jednak generować zbyt dużych kosztów. Powinny być to inwestycje konieczne. W trakcie eksploatacji chłodni może okazać się, że np. zbudowano zbyt małą pakownię, niedostatecznie ocieploną, zastosowano nieprawidłowe oświetlenie, drzwi chłodnicze 12 fot. 1 3 M. Strużyk pozwolić sobie na jego zakup. Dlatego radość z wygranej jest tak ogromna, a przede wszystkim też dlatego, że to Kubota, ciągnik pod każdym względem dla nas idealny (fot. 3) mówił S. Galiński. Kubota M7040N ma wszystkie cechy niezbędne do prac sadowniczych. Główną zaletą tego ciągnika jest brak rozbudowanej elektroniki, a także duża moc w stosunku do jego wielkości oraz wyjątkowa zwrotność i niskie zużycie paliwa. Charakteryzuje się też bardzo małym promieniem skrętu, co zapewnia system wspomagania Bi-Speed Turn, który zwiększa prędkość obrotu kół przednich w stosunku do tylnych. Ciągnik jest wyposażony w nowoczesny silnik wysokoprężny Kubota o mocy 74 KM, spełniający normę emisji spalin EURO IIIA. Napęd na przednią oś, wyposażoną w przekładnię stożkową zatopioną w kąpieli olejowej, jest załączany przyciskiem na desce rozdzielczej. Natomiast rewers hydrauliczny umożliwia płynną zmianę kierunku jazdy ciągnika bez konieczności użycia sprzęgła. Skrzynia biegów jest rozbudowana i zsynchronizowana, ma 5 przełożeń głównych z biegami pełzającymi, polowymi i szosowymi, co w rezultacie daje 15 przełożeń do przodu i 15 do tyłu. fot. 1 3 M. Strużyk popularniejszy system cięcia mechanicznego za pomocą pił listwowych. Sadownicy doceniają także jego przedni TUZ i wyjście hydrauliki, co pozwala na użycie np. sekatorów i pił pneumatycznych bez montażu dodatkowej sprężarki. Ciągniki Kubota cieszą się coraz większą popularnością, a duży wpływ na decyzję zakupową mają koszty eksploatacji oraz serwisowania tych maszyn. Nie bez znaczenia jest też bardzo korzystna i elastyczna oferta finansowania fabrycznego, z której korzystają zarówno osoby kupujące ciągniki z własnych środków, jak i z dofinansowaniem. Najbardziej popularny, nowy program 4-letni I wpłata 40% wartości brutto, po 6 miesiącach rata w wysokości pełnego należnego VAT, następnie pozostała kwota rozłożona na 7 równych rat.

12 12 11 są nieszczelne, gazoszczelność komór jest niedostateczna, niewłaściwie dobrano urządzenia chłodnicze, nie zastosowano odpowiednich urządzeń kontrolnych i pomiarowych. Naprawa lub modernizacja może być wtedy bardzo droga, ale konieczna. Czasem problemy te mogą wynikać z zaniedbań popełnionych podczas budowy, a czasem z niewłaściwego użytkowania obiektu i powstałych z tej przyczyny awarii czy zniszczenia urządzeń i instalacji. Duże znaczenie mają okresowe przeglądy i konserwacja obiektu oraz zamontowanych w nim urządzeń. Przegląd roczny powinien obejmować m.in. sprawdzenie szczelności komór, stanu technicznego sprężarek, szczelności i połączeń elektrycznych agregatów, termostatów, działania presostatów i zaworu rozprężnego, wlotów świeżego powietrza, czasem wymianę czynnika chłodniczego. Ponadto należy sprawdzić wentylatory parownika i skraplacza, poziom czynnika chłodzącego, przewody i połączenia doprowadzające czynnik chłodniczy i odprowadzające wodę z parownika, przewody pneumatyczne i elektryczne, stan pasków klinowych i śrub mocujących, drożności i zabezpieczenia wlotu filtra powietrza do płuczek. T i jej wpływ na jakość owoców Starsze obiekty chłodnicze pracowały na dużej T (różnica temperatury czynnika chłodzącego mierzona przy lamelach i temperatury czynnika chłodzącego wychodzącego z chłodni), często powyżej 5 7 C, co prowadziło do dużej ususzki, a często uszkodzenia owoców (oparzelizna chłodniowa). Nowoczesne urządzenia chłodnicze, szczególnie te z pośrednim układem chłodzenia, zapewniają T poniżej 5 C, dzięki czemu dochodzi do niewielkiej ususzki (2 3%). Obecnie w dużych obiektach chłodniczych montowane są przeważnie urządzenia chłodnicze z układem pośrednim glikolowym, co zapewnia mniejszą ususzkę, a tym samym większą wilgotność w komorach chłodniczych przekłada się to na możliwość dłuższego przechowywania owoców przy jednocześnie mniejszej utracie ich masy. Sprawdzenie i regulacja pracy chłodnicy Komory chłodnicze przed wstawieniem do nich owoców powinny być wychłodzone. Dlatego odpowiednio wcześniej należy sprawdzić działanie urządzeń chłodniczych i dokonać ewentualnej ich regulacji. Należy sprawdzić też działanie czujników temperatury w komorach i przy chłodnicach. Termostat komorowy (elektroniczny sterownik) odpowiada bowiem za pomiar i regulację temperatury przechowywanych owoców, co ma ogromne znaczenie podczas ich przechowywania (fot. 1). Sadownik sam może sprawdzić działanie układu pomiaru temperatury w komorze. W tym celu należy porównać wskazania wartości tempe- FOT. 1. Urządzenia umieszczone na ścianie komory chłodniczej: wskaźnik temperatury w komorze i tzw. U-rurka służąca do sprawdzania szczelności XI ratury elektronicznego sterownika z pomiarem przy użyciu zwykłego (sprawdzonego wcześniej) termometru. Jeśli wartości wykazywane przez te urządzenia są porównywalne, wtedy można uznać, że sterownik pracuje prawidłowo. Można też zanurzyć czujnik temperatury termostatu komory w wodzie z lodem. Wskaźnik temperatury powinien wykazywać 0 C. Jeśli odczyt jest inny, należy dokonać kalibracji termostatu. Kolejną czynnością jest sprawdzenie temperatury powietrza wydmuchiwanego z lamel chłodnicy. W tym celu należy w ich pobliżu umieścić termometr. Jeśli jest ona zbyt niska (zawór za bardzo odkręcony), może powodować uszkodzenie owoców przy chłodnicy. Wówczas należy wyregulować zawory rozprężne. Gdy zawór będzie za bardzo dokręcony, wtedy czynnik chłodniczy (np. freon) będzie wolniej przepływał. W takiej sytuacji zredukujemy moc chłodnicy i tym samym zmniejszymy T. Chłodnica będzie się wolniej oszraniać, ale też będzie wolniej schładzać jabłka, a przez to zużycie prądu będzie większe. Zdarza się też, że chłodnice źle dobrano w stosunku do mocy agregatów, mają wady techniczne, są nieszczelne lub powierzchnia lamel jest zbyt mała w stosunku do pojemności komory. W takim przypadku należy je wymienić. Sprawdzenie nieszczelności chłodnic jest trudne i warto powierzyć to zadanie specjalistycznej firmie. W trakcie przeglądu należy sprawdzić również stan lamel w chłodnicy. Mogą się one zanieczyścić np. kurzem. Wtedy wystarczy je wyczyścić za pomocą wentylatora lub karchera, lub użyć alkalicznych zmywaczy lamel, parowników, skraplaczy. Przy czym podczas takiej czynności trzeba zabezpieczyć (np. folią) silniki przed zalaniem. Wszelkiego rodzaju zanieczyszczenia i pyły są też groźne dla płuczek węglowych. Zmniejszają ich żywotność, zanieczyszczają złoża węgla aktywowanego. Agregaty chłodnicze i skraplacz układu chłodzenia Agregaty chłodnicze także wymagają przeglądu. Należy sprawdzić poziom oleju w sprężarkach oraz ilość freonu w zbiorniku czynnika chłodniczego, stan filtra oraz ciśnienie parowania i skraplania freonu. Są tam elektroniczne zawory rozprężne. W przypadku wskazań awaryjnych ekipy specjalistyczne naprawiają lub wymieniają urządzenia. Skraplacz układu chłodzenia to wymiennik ciepła zainstalowany na zewnątrz chłodni. Następuje tam zmiana czynnika chłodniczego z gazowego

13 13 FOT. 2. Worki kompensacyjne znajdujące się nad komorami także muszą być szczelne na ciekły. W jego przypadku należy sprawdzić stan osłon i lamel. Ich zanieczyszczenie powoduje spadek wydajności układu chłodniczego. Następuje też większe zużycie energii elektrycznej przez sprężarki i wentylatory układu chłodniczego. W przypadku zabrudzenia skraplacz należy oczyścić, a w razie awarii naprawić lub wymienić. Zawory bezpieczeństwa, worki kompensacyjne Ciśnieniowe zawory bezpieczeństwa (zawory dekompresyjne) są ważnym elementem wyposażenia komór chłodniczych z KA. Niwelują różnice ciśnień w komorze i na zewnątrz niej, zapobiegają jednocześnie swobodnej wymianie powietrza. Stosuje się zawory cieczowe i zawory suche (mechaniczne, pneumatyczne). Obecnie jest tendencja zastępowania zaworów cieczowych zaworami mechanicznymi. Przed sezonem przechowalniczym należy sprawdzić ich działanie. Zawory mokre należy napełnić glikolem. Odległość poziomu cieczy (glikolu) od rury wchodzącej do komory powinna wynosić 0,6 cm do 1,0 cm. W przypadku zaworów mechanicznych należy sprawdzić ich stan techniczny. Worki kompensacyjne (tzw. płuca komory; fot. 2) niwelują różnice ciśnień pomiędzy wnętrzem komory KA a powietrzem atmosferycznym. Pojemność worka powinna wynosić 0,5 1% objętości pustej komory. Przed sezonem przechowalniczym należy sprawdzić ich szczelność, a w przypadku nieszczelności uszczelnić. Uszczelnianie komór chłodniczych FOT. 3. Prosty test szczelności Obecnie coraz mniej owoców przechowujemy w chłodniach zwykłych, a coraz więcej w technologii KA, ULO i DKA. W tych rozwiązaniach bardzo istotna jest szczelność komór. W praktyce spotykamy się z utratą ich szczelności po kilku latach użytkowania, a czasem już w momencie ukończenia inwestycji. Komory przechowalnicze budowane w latach 90. ub. wieku były uszczelniane przeważnie olkitem lub innymi masami uszczelniającymi. Obecnie, budując komory z płyt warstwowych, uszczelniamy je zwykle uszczelniaczem poliuretanowym SoudafleksemX 40 FC. Dość kłopotliwe jest uszczelnianie pękających posadzek. Jeśli pęknięcia nie są wielkie, a podłoga się nie kruszy i nie zapada, wtedy można w miejsca pęknięć wstawić kawałki specjalnej maty, włókniny i uszczelnić żywicami epoksydowymi. Są to syntetyczne polimerowo-epoksydowe substancje, które nie są nasiąkliwe, nie pylą i są bardzo twarde. W starszych obiektach chłodniczych często beton jest bardzo kruchy i koszty związane z jego utwardzeniem, a następnie zastosowaniem żywic są wysokie. Wtedy jedynym rozwiązaniem jest zerwanie starego betonu i wylanie nowego. Najczęściej uszczelnienia wymaga połączenie posadzek ze ścianami, którymi są płyty wypełnione styropianem lub pianką poliuretanową. Dokładnego uszczelnienia wymagają też futryny, okienka, połączenia śrubowe i nitowane, elementy układu chłodniczego, oświetleniowe, otwory w ścianach, narożniki. W tym celu można zastosować np. system RibbStyle, oferuje go np. firma Inter Serwis z Grójca. Wykorzystuje ona materiały izolacyjne produkcji holenderskiej. Przedstawiciele tej firmy proponują rozpoczęcie uszczelniania już w trakcie budowy posadzek, po wylaniu i zastygnięciu chudego betonu (tzw. chudziaka), następnie po wyłożeniu styroduru, a w dalszej kolejności po wylaniu właściwego betonu. W trakcie uszczelniania nakładane i przyklejane są paski z włókniny poliestrowej (szerokości 10 cm). Brzegi posadzek przy ścianach powinny być wolne od lakieru (dlatego wykonywane jest tzw. szorstkowanie), następnie należy je zagruntować, a dopiero potem nakładać masę uszczelniającą. W każdym przypadku (durobet, elementy ścian z paneli, elementy drzwi ze stali kwasoodpornej) stosowana jest inna masa do gruntowania. Następnie wykonuje się uszczelnianie poprzez smarowanie pędzlem masą uszczelniającą Ribbfill, potem przyklejane są paski z włókniny, maluje się je, a na koniec nanosi się znów masę uszczelniającą. Po wyschnięciu jest ona gazoszczelna i rozciągliwa (pracuje razem z panelami). Jednym ze sposobów uzyskiwania gazoszczelności komór chłodniczych sufitu, ścian i podłóg jest ich uszczelnianie pianką poliuretanową. Pianka natryskowa stosowana jest na posadzki pomiędzy pierwszy a drugi beton. Takie natryski nie wymagają zastosowania dodatkowych folii w celu uzyskania gazoszczelności. Obecnie metoda ta jest wykorzystywana coraz rzadziej do izolowania komór, najczęściej w mniejszych obiektach chłodniczych oraz w przypadku modernizacji istniejących obiektów chłodniczych, a także do izolowania pakowni. Pianka ma także właściwości powłoki antykondensacyjnej. Wykonanie uszczelnienia pianką może jest mniej estetyczne dla oka, ale na pewno jest sposobem tańszym od płyt, skutecznym i trwałym. Elementy budynków z nałożoną pianką mogą być myte myjkami, należy tylko używać mniejszych ciśnień. Konserwacja drzwi chłodniczych Obecnie w chłodniach montowane są drzwi chłodnicze gazoszczelne, przesuwne produkcji zagranicznej lub polskiej. Są one najczęściej produkowane z paneli poliuretanowych lub styropianowych. Ich ościeżnice i obramowania wykonane są ze stali kwasoodpornej. Produkowane są w kilku wersjach. Otwierane mogą być ręcznie lub automatycznie. Wewnątrz drzwi znajduje się okno inspekcyjne oraz dwa zawory kulowe (fot. 4). W czasie ich eksploatacji trzeba zwracać uwagę na uszczelki. Nie mogą być one uszkodzone mechanicznie lub przetarte. Powinny być zawsze czyste, w celu konserwacji mogą być smarowane wazeliną. Czystość i porządek Ważne jest utrzymanie w czystości posadzek, ścian, sufitów i drzwi chłodniczych w komorach oraz skrzyniopalet. Posadzki sprzątamy i myjemy co roku, a ściany i sufit wtedy, gdy zauważymy na nich ślady zabrudzeń czy pleśni. Można to robić w sposób tradycyjny, używając szczotek, lub wykorzystać w tym celu myjki ciśnieniowe na zimną lub gorącą wodę. W większych obiektach przydatne są do tego specjalne urządzenia do zamiatania i mycia podłóg. Do mycia komór i ścian można stosować detergenty używane w gospodarstwach domowych lub w branży spożywczej (np. w ubojniach, magazynach spożywczych), mające stosowny certyfikat służb fitosanitarnych. Umyte powierzchnie trzeba następie spłukać czystą FOT. 4. Okienko i termometr znajdujący się w komorze w czasie przechowywania owoców wodą i pozostawić do wyschnięcia, a potem zdezynfekować. W tym celu można użyć niskich stężeń chlorku wapnia, Huwa-San TR 50 lub preparatów z grupy EM-ów. Najłatwiej myje się skrzyniopalety plastikowe, trudniej drewniane. Jednak wysokie ciśnienie i gorąca woda ułatwiają to zadanie. Przed zamknięciem komory Po wstawieniu skrzyniopalet wypełnionych owocami do komór w sposób, który gwarantuje prawidłowy przepływ powietrza, a przed ich zamknięciem, sprawdzamy po raz kolejny działanie czujników, termometrów i oświetlenia komory. Warto w komorze umieścić też dodatkowy termometr (wcześniej należy jednak sprawić prawidłowość jego działania), można zawiesić go na skrzyniopalecie w pobliżu okienka kontrolnego. Jeżeli obieg powietrza w komorze jest niedostateczny, można na chłodnice dodatkowo założyć kierownice powietrza. Takie rozwiązanie może być szczególnie potrzebne, jeśli w komorze znajdują się naturalne przeszkody utrudniające w niej przepływ powietrza (np. jeśli jest to adaptowany budynek). Przed szczelnym zamknięciem komór należy również pamiętać o umieszczeniu na wprost okienka inspekcyjnego skrzynki z jabłkami kontrolnymi. fot 1 4 P. Gościło Test gazoszczelności Test taki powinien być przeprowadzony w każdej gazoszczelnej komorze przed wstawieniem do niej owoców. Mogą przeprowadzić go sami sadownicy lub można powierzyć to zadanie firmie chłodniczej. Testy można wykonywać na nadciśnieniu lub podciśnieniu. Wykonują go zwykle trzy osoby. Jedna pozostaje na zewnątrz, a dwie wchodzą do środka komory. Komorę szczelnie zamykamy, a następnie wypompowujemy powietrze odkurzaczem, przez co powodujemy różnicę ciśnień maksymalne do 25 mm słupa cieczy. Ustalamy takie ciśnienie, wykorzystując i skalując przezroczysty przewód ukształtowany w postaci U-rurki przytwierdzony do drzwi komory (fot. 3). Jeden z jej końców montujemy do króćca znajdującego się w drzwiach komory, a do drugiego nalewamy wodę. Na skutek wypompowywania powietrza następuje różnica poziomów wody. Po uzyskaniu różnicy wynoszącej mm słupa wody, przerywamy wypompowywanie powietrza i obserwujemy spadek ciśnienia. Szczelność jest wystarczająca, jeśli w czasie 1 godziny poziom wody nie spadnie poniżej 10 mm. W razie stwierdzenia nieszczelności, osoby w komorze powinny najpierw je odszukać, zaznaczyć, następnie należy rozszczelnić komorę, usunąć nieszczelności i ponownie przeprowadzić próbę szczelności. Tylko jedna substancja 3 dni karencji Zapobiega powstawaniu odporności Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące na rodzaj zagrożenia i przestrzegaj zasad bezpiecznego stosowania produktu wskazanych na etykiecie. Zabezpiecz swoje owoce przed chorobami przechowalniczymi i sprzedawaj je na najbardziej wymagających rynkach!

14 14 Największe czereśniowe wydarzenie branżowe Anita Łukawska, redakcja Czereśnia VI Letnie Pokazy Czereśniowe odbyły się 9 lipca br. w okolicach Białej Rawskiej. Część teoretyczna obejmująca wykłady miała miejsce w obiekcie chłodniczo-sortowniczym GPO Sadex Sp z o.o. w Żurawi, a praktyczna w gospodarstwie Małgorzaty, Andrzeja i Adriana Piotrowskich w Dańkowie. Organizatorami wydarzenia były firmy Plantpress i Leaf Media, natomiast partnerami wspomniana już GPO Sadex oraz PROCAM Polska. W tegorocznej edycji tej imprezy wzięło udział 600 producentów czereśni z Polski oraz z Ukrainy (fot. 1). Z naukowego punktu widzenia Rene Albers, doradca sadowniczy z Fruit Consult (Holandia), omówił zabiegi umożliwiające uzyskanie wysokiego plonu czereśni oraz owoców znacznych rozmiarów. Do zakładania sadów zalecał wybierać odmiany, które mają genetycznie uwarunkowaną zadowalającą wielkość owoców i plenność (np. Kordia, Regina, Samba ) oraz podkładki skarlające wzrost drzew (np. GiSelA 5 ), co ułatwi ich prowadzenie i będzie korzystnie oddziaływać na plonowanie. Pod sad czereśniowy należy przeznaczać stanowiska o żyznych glebach i z możliwością nawadniania. Najwięcej uwagi doradca poświęcił prowadzeniu i cięciu drzew, ponieważ jest to według niego najważniejszy zabieg agrotechniczny wpływający na wielkość i jakość plonu. W koronie drzew przez całe życie sadu powinny znajdować się tylko pędy jednoroczne, dwu- i trzyletnie, nie grubsze od kciuka. Starsze powinny być wycinane na czop, aby w przyszłości wyrosły na nich pędy zastępujące wycięte. Optymalna długość przyrostów rocznych na czereśniach wynosi cm. Gwarantuje to, że drzewa będą dobrze plonować. Jak powiedział R. Albers, aby z drzewa osiągnąć 10 kg czereśni musi na nich znajdować się 10 m bieżących pędów owoconośnych, ponieważ z każdego metra takiego pędu można zebrać 1 kg owoców. Standardowy plon czereśni to 15 ton z ha. Przy założeniu, że z drzewa zbiera się 10 kg owoców, na hektarze potrzebne jest 1500 drzew. Gdy owoce mają średnicę 26 mm (masa około 8 g), to aby zebrać ich z drzewa 10 kg potrzeba 1250 sztuk, FOT. 1. Uczestnicy spotkania podczas wykładów natomiast przy średnicy około 30 mm (masa 12 g) tylko 833 sztuki. Jedynie na młodych pędach, znajdujących się blisko przewodnika owoców jest dużo i osiągają znaczne rozmiary. Warunkiem dobrego zawiązania pąków kwiatowych i obfitego plonowania jest dostęp światła do każdej części drzewa, co umożliwia wycięcie okna powyżej pierwszego piętra korony oraz wysokość drzew nieprzekraczająca wielkości obliczonej przez odjęcie 0,8 m od szerokości międzyrzędzia. Pędy w obrębie pierwszego piętra korony warto wesprzeć na drutach rozciągniętych wzdłuż rzędów w odległości około 60 cm od pnia, aby się nie przewieszały (fot. 2). Dla właściwego plonowania odmian towarowych konieczne jest także użycie zapylaczy, które kwitną w tym samym terminie oraz owadów zapylających. Według doradcy, najlepiej spisują się tu pszczoły miodne, których ule (5 szt./ha) należy wstawić do sadu przed kwitnieniem. Gdy jest chłodno warto dodatkowo wprowadzić trzmiele. Bez udziału owadów zapylających trudno oczekiwać właściwego plonowania czereśni powiedział R. Albers. Dodał też, że produkcja owoców deserowych czereśni jest obecnie niemożliwa bez użycia osłon przeciwdeszczowych, a w niektórych rejonach Europy także przeciwgradowych, przeciwprzymrozkowych oraz chroniących przed Drosophila suzukii. Zagrożenie ze strony tego szkodnika w Polsce zaprezentowała dr hab. Barbara Łabanowska, prof. IO w Skierniewicach. Monitoring muszki plamoskrzydłej w Polsce prowadzony jest przez Instytut Ogrodnictwa od 2012 r. Pierwsze osobniki odłowiły się w pułapki jesienią 2014 r., a pierwsze uszkodzone owoce borówki i czereśni notowano w 2015 r. Prof. B. Łabanowska zalecała prowadzenie systematycznego monitoringu występowania D. suzukii w sadach oraz na ich obrzeżach. Po stwierdzeniu muchówek w pułapkach konieczne jest systematyczne przeglądanie owoców w poszukiwaniu jaj i larw. Stwierdzenie ich, podobnie jak i larw nasionnic, dyskwalifikuje owoce z handlu na rynku świeżym i do przetwórstwa (fot. 3). Do zwalczania osobników dorosłych w Polsce zarejestrowane są SpinTor 240 SC (niezarejestrowany dla czereśni), Calypso 480 SC, Decis Mega 50 EW lub Patriot 100 EC. Innymi formami zabezpieczenia upraw przed tym szkodnikiem są siatki o bardzo małych oczkach, wykorzystanie wrogów naturalnych, stosowanie repelentów, a także zbieranie pozostałych po zbiorze owoców z i spod drzew. Joanna Klepacz-Baniak, redaktor naczelna Hasła Ogrodniczego potwierdziła słowa R. Albersa, że dla właściwego plonowania upraw konieczna jest obecność owadów zapylających. W środowisku naturalnym żyje około 450 gatunków wykorzystujących pyłek lub nektar kwiatowy jako pokarm. Dzielą się one na trzy grupy: pszczoła miodna, trzmiel i murarka ogrodowa. Dzięki ich udziałowi w zapylaniu plon może być wyższy o 20 30%, w owocach jest więcej nasion, mają wyższą jakość, zawierają więcej witaminy C, są lepiej wykształcone i wybarwione, są smaczniejsze i lepiej się przechowują od powstałych bez udziału owadów. Prelegentka zwróciła uwagę na fakt, że nieprzemyślane działania człowieka stwarzają zagrożenie dla tych owadów. Wymieniła tu wypalanie nieużytków i niewłaściwe wykorzystanie środków ochrony roślin (ś.o.r.). Te ostatnie należy stosować zgodnie z zapisem w etykiecie (na wskazanych uprawach, we wskazanym terminie, w określonej dawce), przestrzegać prewencji, zaniechać zabiegów w okresie kwietnia roślin, zabiegi wykonywać w uzasadnionych przypadkach, środkami selektywnymi i po oblocie pszczół. Warto także informować pszczelarzy o konieczności wykonania zabiegu, na tyle wcześnie, FOT. 2. Czereśnia prowadzona według zaleceń Rene Albersa, pod zwisającymi swobodnie pędami jest tzw. okno FOT. 3. Czereśnia z otworem w skórce świadczącym o żerowaniu larwy Drosophila suzukii i szkodnik w miąższu owocu aby mogli zabezpieczyć pasiekę. Do dobrych praktyk zaliczyła również niedopuszczanie do zakwitania chwastów w sadzie, ochronę zbiorników i cieków wodnych przed skażeniem ś.o.r. oraz dbałość siedliska dzikich owadów zapylających poprzez np. wzbogacanie bazy pożytkowej, zakładanie miejsc siedliskowych, zabezpieczanie zadrzewień śródpolnych, miedz, naturalnych żywopłotów. Z praktyki Grzegorz Sękowski ze Szkółki & Sady Sękowscy omówił odmiany czereśni wyhodowane w europejskich ośrodkach hodowlanych (w Niemczech, Czechach i na Węgrzech). Z wielu przedstawionych, do grona pewnych pod względem produkcyjnym szkółkarz zaliczył odmiany Early Korvik, Christiana, Vanda, Justyna i Vera, G. Sękowski zaprezentował także owoce kilkunastu z omawianych odmian (fot. 4). Krymsk 5 ( VSL-2 ) to podkładka skarlająca dla czereśni uzyskana w wyniku prac zespołu hodowców kierowanego przez Giennadija Wiktorowicza Eremina z Krymskiej Stacji Doświadczalnej Kumańskiego Uniwersytetu Rolniczego w Krasnodarze na południu Rosji informował Piotr Doliński (Szkółkarstwo Sadownicze, Wylezin k. Tarczyna). Wraz ze Sławomirem i Andrzejem Dolińskimi (Szkółką Drzew Owocowych S. i A. Dolińscy) z Worowa k. Grójca, są oni właścicielami licencji na rozmnażanie, reprodukcję i rozpowszechnianie Krymsk 5 na terenie Polski i Unii Europejskiej. FOT. 4. Kolekcja odmian czereśni prezentowana na stoisku Szkółki & Sady Sękowscy

15 15 Podkładka ta, jak informował P. Doliński, skarla drzewa czereśni o 20 30% w stosunku do drzew zaszczepionych na czereśni ptasiej oraz na podkładkach F12/1 i Colt. Wykazuje ona ponadto znaczną tolerancję na choroby kory i drewna, w tym na raka bakteryjnego. Część podziemna znosi spadki temperatury do 12 C. Nadaje się do uprawy na glebach zbitych, charakteryzujących się nadmiernym uwilgoceniem, ponieważ jest odporna na gnicie korzeni. System korzeniowy nie jest też podatny na porażenie przez Bacterium tumefaciens (guzowatość korzeni), drzewa nie wymagają podpór i wcześnie rozpoczynają owocowanie. W czwartym roku mogą wydać nawet ponad 60 kg owoców z drzewa. Ich produktywność utrzymuje się przez lat, a plonowanie jest regularne. jednego dnia przed spodziewanym przymrozkiem). Nawożenie i (bio)stymulacja Dr Jacek Kostuch z firmy Biopharmacotech Sp. z o.o. potwierdził, że w sytuacjach stresowych warto dostarczać roślinom aminokwasy dolistnie, aby nie musiały zużywać energii na ich syntezę. Jednak, aby były wykorzystane muszą być biologicznie aktywne, w pełni przyswajane, czyli lewoskrętne. Takie można uzyskać, tylko w trakcie hydrolizy enzymatycznej. Tomasz Harciarek, prezes zarządu tej samej firmy, zaprezentował jej produkty aminokwasowe do wykorzystania w uprawie roślin: Agro-Sorb Folium, Agro- -Sorb Radiculum, Agro-Sorb L-Amino+ i Agro-Sorb L-Amino+ Humus. Mateusz Nowacki specjalista ds. sadownictwa z firmy Timac Agro Polska zaprezentował technologię produkcji owoców opartą na biostymulacji, czyli wykorzystaniu produktów zawierających wyciągi z alg morskich, które wytworzyły naturalne mechanizmy obronne przed warunkami stresowymi. Ekstrakt z alg zawierają nawozy z gamy Fertiactyl, Fertileader i granulowane (Eurofertil 33 N-Process i Sulfammo 23). Maxifruit, to z kolei produkt przeznaczony do poprawy efektywności owocowania, zawierający naturalny kompleks NMX. Po zbiorze owoców Michał Marciniak z Sorter Sp. Jawna, zaprezentował elektroniczne maszyny do sortowania czereśni, FOT. 5. Andrzej Piotrowski, gospodarz praktycznej część Pokazów wyposażone w tensometryczny system ważenia, a także innowacyjne systemy wizyjne ViSort (kamery HD) do kalibrowania oraz sortowania według wybarwienia skórki lub średnicy oraz obecności uszkodzeń. Maszyny sortownicze typu AIR wykorzystują powietrzny system do sortowania owoców miękkich (modele SFAS różnią się m.in. średnicą sortowanych produktów w zakresie: mm, mm, mm, mm), a ich wydajność wynosi do 500 kg na ścieżkę/godz. Możliwe jest wyposażenie w 2, 4 lub 6 ścieżek i 6 20 wyjść zakończonych przenośnikami taśmowymi kierującymi owoce na wagi. Pokazy praktyczne Zorganizowano je w gospodarstwie Małgorzaty i Andrzeja Piotrowskich (fot. 5) w Dańkowie, którzy wraz z synem Adrianem od 2011 r. uprawiają czereśnie powierzchni 1 ha ( Regina / GiSelA 5 i Sweetheart / VSL-2 oraz jako 16 Ochrona (nie tylko) przed chorobami Robert Binkiewicz, doradca sadowniczy z Agrosimex podkreślił, że cięcie czereśni po zbiorze owoców ułatwia podjęcie decyzji o tym, które gałęzie/ pędy należy usunąć, stwarza szansę na poprawę doświetlenia pąków kwiatowych na następny sezon oraz na rozwój właściwych, produktywnych pędów. Dzięki suchej i ciepłej pogodzie rany powstałe po wycięciu lub wyrwaniu gałęzi łatwo i szybko się goją, co ogranicza ryzyko infekcji rakiem bakteryjnym. Doradca przypomniał, że po zbiorach owoców czereśni nadal należy prowadzić ochronę drzew przed drobną plamistością liści drzew pestkowych oraz rakiem bakteryjnym, aby zdrowe liście pozostały na drzewach jak najdłużej, ponieważ zapewni to nie tylko właściwe odżywienie pąków kwiatowych, ale także zagwarantuje im właściwe przygotowanie się do zimowego spoczynku. Dodatkowo zalecał wykonanie trzech lub czterech zabiegów mieszaniną nawozów makro- i mikroelementowych. Justyna Wasiak z Sumi Agro Poland zwróciła uwagę na konieczność odpowiedzialnego prowadzenia ochrony roślin przed szkodnikami. Popularny insektycyd Mospilan 20 SP jest selektywny w stosunku do owadów pożytecznych, w tym zapylających, jednak i jego należy aplikować po oblocie pszczół. Firma Sumi Agro Poland prowadzi akcję Budujemy Populację Owadów Zapylających, która polega na edukowaniu sadowników i rolników o znaczeniu tych owadów w produkcji roślinnej oraz upowszechnianiu murarki ogrodowej, tworząc Centra Murarkowe. Luna Experience 400 SC to fungicyd zarejestrowany do ochrony roślin jagodowych, ziarnkowych, pestkowych i warzywnych. Jego substancja aktywna należy do grupy SDHI, czyli wykazującej średnie do wysokiego ryzyko powstania odporności, dlatego preparatu tego można użyć maksymalnie do dwóch, trzech zabiegów w sezonie uwzględniając preparaty o podobnym mechanizmie działania powiedział Krzysztof Kantor, doradca techniczno-handlowy z Bayer. W przypadku czereśni i wiśni preparat Luna Experience 400 SC jest zarejestrowany do ochrony przed brunatną zgnilizną drzew pestkowych, szarą pleśnią, drobną plamistością liści oraz gorzką zgnilizną owoców w dawce 0,6 l/ha. Wiesław Ciecierski z Przedsiębiorstwa Intermag zaprezentował metodę ochrony czereśni przed przymrozkami wiosennymi. Do zabiegów zapobiegawczych polecił nawozy GrowOn, Tytanit oraz preparat Frostex, natomiast do wspomagania roślin po przymrozkach oraz regeneracji Aminoprim i Mikrofert. GrowOn zawiera łatwo przyswajalny fosfor, Tytanit jest biostymulatorem poprawiającym efektywność kwitnienia roślin, a Frostex bezpośrednio przeciwdziała skutkom zbyt niskiej temperatury (drzewa należy opryskać na trzy do

16 16 15 zapylacz Sylvia / GiSelA 5 ). Pozostałe 17 ha w gospodarstwie zajmują jabłonie, śliwy oraz grunty pod nowe nasadzenia. W 2016 r. czereśnie plonowały bardzo obficie: Regina 12 t/ha, Sweetheart 34 t/ha. Sad od 2013 r. jest wyposażony w osłony przeciwdeszczowe, a w br. powstało w nim Centrum Murarkowe dostarczone przez firmę Sumi Agro Poland, które można było odwiedzić podczas pokazów. VI letnim Pokazom Czereśniowym towarzyszyła także bogata wystawa środków produkcji, konstrukcji wspierających i osłon przeciwdeszczowych, przed ptakami i gradem), maszyn (ciągników, opryskiwaczy, platform, do ochrony przeciwprzymrozkowej), nawozów, biostymulatorów, środków ochrony roślin FOT. 6. Znicze do ochrony upraw przed przymrozkami uratowały w tym roku sad czereśniowy pod Puławami oraz rozwiązań wpływających na utrzymanie jakości owoców po zbiorze (worki Xtend ). Ofertę prezentowało 40 firm. Ponadto producent FOT. 7. Rene Albers pokazuje jak ciąć czereśnie czereśni spod Puław podzielił się swoim doświadczeniem z tegorocznej ochrony przed przymrozkami za pomocą sprowadzonych z Francji zniczy sadowniczych (fot. 6), dzięki którym ochronił kwiaty w 100%. Rene Albers (fot. 7) z Fruit Consult pokazał jak ciąć czereśnie po zbiorze owoców oraz odpowiadał na pytania sadowników. fot. 1 7 A. Łukawska Co ma Apacz do czereśni? Taka scenka: noc, preria, w wigwamie siedzą stary wódz Apaczów Inczuczuna, jego syn Winnetou oraz ich przyjaciel, choć blada twarz, Old Shaterrhand. Po kolei, nie nerwowo jak to u Indian podają sobie fajkę, pykają w milczeniu. Po dłuższym czasie stary wódz podnosi się, wychodzi z wigwamu, pozostali słyszą jakieś takie głuche łup!, zduszone uuułłje, a po chwili wraca Inczuczuna, z godnością siada, przyjmuje fajkę i z kamienną twarzą pyka. Na czole rośnie mu spory guz. To samo powtarza się z Winnetou: wychodzi, łup!, łojezu (w tłumaczeniu), wraca, siada z kamienną twarzą i śliwką na czole. Nie dając po sobie poznać najwyższego stopnia zaintrygowania Old Shatterhand powoli podnosi się, leniwie podchodzi do wyjścia i wszystko jak wyżej, no, może wykrzyknik mniej cenzuralny Winnetou odczekuje zgodnie z indiańską etykietą jakieś mało-wiele i wypuszczając kłąb dymu z fajki tak od niechcenia rzuca: uff, uff, mój biały brat też na te grabie nadepnął? Ta prastara historyjka (któż dzisiaj zna klasykę K. Maya!) z surrealistycznymi grabiami na środku prerii przypomniała mi się znowu, kiedy w prasie odezwały się przepojone no właśnie czym: bólem? trwogą? gniewem? zdumieniem? niech będzie, że wszystkim po trochu wykrzykniki. Spowodowane one (te wykrzykniki) były pojawieniem się na giełdzie w Sandomierzu kilkunastu ton ukraińskich czereśni. Widać owoce podrzucone stamtąd (w przeciwieństwie do tych z Zachodu, także czereśni, obecnych na naszym rynku od zawsze w ilościach o dwa, trzy rzędy wielkości większych) zdały się sadownikom z jednego z największych centrów produkcji owoców w Polsce tak nieoczekiwane, jak grabie porzucone pod wigwamem. Anegdota w kostiumach z Dzikiego Zachodu śmieszy mnie od ponad 50 lat, zaś zdarzenie w Sandomierzu wcale, mimo podobieństwa: natknięto się (nadepnięto) na coś absolutnie niewyobrażalnego. O ile można (i na tym zasadza się dowcip) zrozumieć, że Apacze nie mogli mieć pojęcia o czymś takim jak grabie, to Sandomierzanie mogą i powinni wiedzieć, a nie wiedzą (i to nie jest wcale śmieszne), że Ukraina produkuje coraz więcej i lepiej. Owoców też. Nerwowe inspekcje importowanych czereśni przez zaalarmowany miejski Sanepid, wizytacja (no, bo nie oficjalna kontrola?) Świętokrzyskiej Izby Rolniczej czy aby na pewno wszystko jest z tymi czereśniami tak jak ma być świadczy o skali zaskoczenia. Tymczasem o pierwszych próbach eksportu ukraińskich czereśni pisaliśmy już z pięć lat temu wówczas na Zachód trafiło kilka ton tych owoców. W bieżącym sezonie do Polski według danych ukraińskich, o czym też pisaliśmy Ukraina legalnie wyeksportowała około 50 ton. Rynku nam to, na szczęście, nie przewraca, ale powinno poprzestawiać trochę myślenie o wschodnim sąsiedzie, zasadach marketingu, przyszłości produkcji w swoim gospodarstwie i regionie.