System zarządzania kryzysowego Unii Europejskiej"

Transkrypt

1 Marek Juchnicki, Zdzisław Nowakowski, Igor Protasowicki System zarządzania kryzysowego Unii Europejskiej STRESZCZENIE: W artykule omówiono system zarządzania kryzysowego funkcjonujący w Unii Europejskiej. Autorzy dowodzą, że rozwijanie tego typu rozwiązań w organizacjach bezpieczeństwa zbiorowego ma zasadnicze znaczenie dla bezpieczeństwa zarówno państw członkowskich organizacji, regionu, w którym dana organizacja funkcjonuje jak i bezpieczeństwa globalnego. W procesie reagowania kryzysowego w Unii Europejskiej niezwykle istotna jest możliwość mobilizowania przez tę organizację wszystkich metod i środków, jakie ma do swojej dyspozycji, włącznie z siłami zbrojnymi oddelegowanymi na jej potrzeby przez państwa członkowskie. Kluczowymi elementami przedmiotowego systemu są Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obrony (WPBiO) Unii Europejskiej oraz działania podejmowane przez stałe organy Wspólnoty, jak Rada Unii Europejskiej, Komisja Europejska, oraz Parlament Europejski. Autorzy zwrócili także uwagę na strukturę mechanizmów finansowania działań związanych z zarządzaniem kryzysowym, zarówno wykorzystywane w przeszłości, jak Instrument finansowy ochrony ludności, czy też wykorzystywane także obecnie mechanizmy, jak na przykład Instrument na rzecz Stabilności. Szczegółowe procedury, mechanizmy i instrumenty wykorzystywane w ramach reagowania kryzysowego zostały sprecyzowane w niejawnym w pewnej części Podręczniku koordynacji działania w sytuacjach nadzwyczajnych i zarządzania kryzysowego Unii Europejskiej. W dokumencie tym uregulowano proces reagowania kryzysowego oraz zakres odpowiedzialności poszczególnych organów i instytucji na jego poszczególnych etapach. Określono także sieć punktów kontaktowych odpowiedzialnych za przyjmowanie informacji o nowych zagrożeniach, oraz przekazywanie informacji kluczowych do ich ograniczania i eliminowania. Stworzenie przez Unię Europejską skutecznego systemu zarządzania kryzysowego stawia ją w grupie kluczowych organizacji bezpieczeństwa zbiorowego na świecie. Rozwiązania systemowe zarządzania sytuacjami kryzysowymi mają niezwykle istotne znaczenie dla poziomu bezpieczeństwa współczesnych państw. Bezpieczeństwo obecnie postrzegane jest jako stan wolny od wszelkich zagrożeń, czyli nastąpiło zdecydowane rozszerzenie zakresu tego pojęcia w stosunku do definicji klasycznej, zawężającej katalog potencjalnych zagrożeń jedynie do konfliktów zbrojnych. Jako że militarny wymiar bezpieczeństwa został zrównany, lub wręcz zdominowany przez inne wymiary, w tym zwłaszcza przez wymiar polityczny i ekonomiczny, a coraz więcej państw ma ograniczone zdolności samodzielnego zapewniania sobie bezpieczeństwa społeczność międzynarodowa skoncentrowała wysiłki na rozwoju zbiorowych systemów bezpieczeństwa. Rozszerzenie zakresu przedmiotowego bezpieczeństwa sprawiło, że w centrum zainteresowania społeczności międzynarodowej znalazły się sytuacje kryzysowe i zapewnianie bezpieczeństwa w przypadku ich wystąpienia. Kryzys jest sytuacją, w której we wspólnym mianowniku znajdują się zagrożenia dla akceptowalnego w danym momencie stanu rzeczy w poddanym obserwacji obszarze funkcjonowania państwa, jego społeczeństwa oraz obywateli 1. Postawienie sytuacji kryzysowych wśród kluczowych obszarów zainteresowania organizacji bezpieczeństwa zbiorowego i państw członkowskich przełożyło się na intensywny rozwój systemów zarządzania kryzysowego, 1 K. Jałoszyński, Zarządzanie kryzysowe wobec zagrożeń terrorystycznych - rozwiązania wybranych państw europejskich oraz w Rzeczypospolitej Polskiej [w:] Bezpieczeństwo narodowe i zarządzanie kryzysowe w Polsce w XXI wieku, T. Jemioło, K. Rajchel (red.), Warszawa 2008, s. 371.

2 zaś skuteczność tych systemów przesądza o możliwości skutecznego zapewnienia bezpieczeństwa państwom członkowskim 2. Systemy reagowania na sytuacje kryzysowe zostały wypracowane w ramach właściwie wszystkich kluczowych organizacji bezpieczeństwa zbiorowego, tym samym wieloletnie zaangażowanie Wspólnot Europejskich w rozwój własnego systemu zarządzania kryzysowego wpisuje się w obserwowane na świecie tendencje. Zarządzanie kryzysowe jest formą działalności organów administracji publicznej, polegającą z jednej strony na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, z drugiej zaś na nieustających przygotowaniach do przejmowania nad nimi kontroli poprzez realizowanie wcześniej zaplanowanych działań, reagowanie w przypadku wystąpienia kryzysu, usuwanie ich skutków oraz możliwie najszybsze odtwarzanie zniszczonej lub uszkodzonej infrastruktury istotnej z punktu widzenia funkcjonowania państwa, jego struktur administracyjnych oraz społeczeństwa. Zgodnie z powyższym, w przypadku wystąpienia sytuacji zagrażającej bezpieczeństwu społeczeństwa lub państwa, niezależnie od źródła jej pochodzenia, organizacje bezpieczeństwa zbiorowego jak i poszczególne państwa członkowskie powinny możliwie najszybciej rozpocząć realizację wcześniej zaplanowanych działań. W przypadku Sojuszu Północnoatlantyckiego System Reagowania Kryzysowego NATO został opisany zastrzeżonym wyłącznie dla uprawnionych organów administracyjnych i wojskowych państw członkowskich dokumencie - Podręczniku Systemu Reagowania Kryzysowego. Unia Europejska, która w prawdzie uczestniczy we wszystkich fazach zarządzania kryzysowego, czyli zarówno zapobieganiu kryzysom, przygotowaniach na wypadek wystąpienia zagrożeń, reagowaniu, gdy sytuacje kryzysowe wystąpią jak i odbudowie po wystąpieniu sytuacji kryzysowej z prawnomiędzynarodowego punktu widzenia system zarządzania kryzysowego ma bardziej zróżnicowany. Należy przede wszystkim zauważyć, że organizacja ta nie wyręcza państw członkowskich w procesie reagowania kryzysowego, lecz jedynie wspiera ich indywidualny wysiłek. Podstawą wszelkich działań podejmowanych przez Unię w sytuacjach kryzysowych jest obowiązująca w tej organizacji tzw. klauzula solidarności, w myśl której Unia i państwa członkowskie w razie napaści, ataku terrorystycznego, klęski żywiołowej lub katastrofy spowodowanej przez człowieka na terytorium któregokolwiek państw członkowskich mają działać wspólnie 3. W procesie reagowania kryzysowego Unia Europejska ma możliwość mobilizowania wszystkich będących w jej dyspozycji metod i środków, w tym także środków wojskowych oddelegowanych na jej potrzeby przez Państwa Członkowskie. Celem wspólnotowych działań może być zapobieganie zagrożeniom terrorystycznym na terytorium państw członkowskich, ochrona instytucji demokratycznych oraz ludności cywilnej przez tymi atakami, udzielanie pomocy państwom członkowskim na ich terytorium na wniosek jego władz, jak i pomoc w przypadku klęski żywiołowej lub katastrofy spowodowanej działalnością człowieka. Koordynacją działań w ramach mechanizmu reagowania kryzysowego zajmuje się Rada Unii Europejskiej, która w pierwszej kolejności, na wniosek Komisji Europejskiej i wysokiego przedstawiciela Unii do spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa 4, podejmuje decyzję określającą warunki 2 I. Protasowicki, Z. Nowakowski, M. Juchnicki, Zarządzanie kryzysowe w Organizacji Sojuszu Północnoatlantyckiego, złożone do druku. 3 Dz. Urz. UE seria L nr 347/ M. Juchnicki, Z. Nowakowski, I. Protasowicki, Wpływ Europejskiej Agencji Obrony na bezpieczeństwo europejskie [w:] UE-NATO - strategiczne problemy bezpieczeństwa, T. Compa, J. Rajchel, K. Załęski (red.), Dęblin 2012, s. 309.

3 stosowania przez UE klauzuli solidarności wobec przedmiotowego zagrożenia. Działania Rady wspierane są przez struktury powołane w ramach Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony 5, które zobowiązane są do sporządzenia i przedstawienia opinii dotyczących zagrożeń, przeciw którym działania zostały podjęte. Skuteczność przeciwdziałania zagrożeniom dodatkowo zwiększana jest przez okresową ocenę stanu bezpieczeństwa opracowywaną przez Radę Europejską. Jednym z podstawowych elementów zarządzania kryzysowego jest europejska infrastruktura krytyczna. Pojęcia te wynikają bezpośrednio z Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, w którym zostały zapisane także podstawy współpracy w zakresie systemów zapobiegania klęskom żywiołowym i katastrofom. Zadaniem Unii jest zachęcanie do współpracy między państwami członkowskimi mających na celu zwiększanie skuteczności istniejących systemów zapobiegania wspomnianym zagrożeniom oraz ochrony przed nimi. Wsparcie UE ma dotyczyć działań zarówno na poziomie państw członkowskich, lokalnym lub regionalnym. Zakresem mają obejmować przygotowywanie personelu i reagowanie na zagrożenia już na etapie ich powstawania, zwłaszcza na drodze szybkiej i skutecznej współpracy operacyjnej krajowych służb odpowiedzialnych za ochronę ludności oraz wspieranie międzynarodowej, wewnątrzunijnej współpracy tych służb przez propagowanie spójności. Środki niezbędne do realizacji tych celów przeznaczane są przez Parlament Europejski we współpracy z Radą. Do realizacji zadań związanych z zarządzaniem kryzysowym w Unii Europejskiej wykorzystuje się zestaw instrumentów prawnych i regulacyjnych oraz działania szeregu instytucji, w tym zwłaszcza Dyrekcji Generalnej Komisji Europejskiej ds. ochrony ludności i pomocy humanitarnej (DG ECHO), Mechanizm ochrony ludności UE, Instrument finansowy ochrony ludności, Instrument Stabilności jak również operacje zarządzania kryzysowego w ramach Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony (WPBiO) 6. Zarządzanie kryzysowe w ramach WPBiO 7 obejmuje operacje cywilne i wojskowe. Warto odnotować, że liczba operacji prowadzonych przez UE w tym obszarze stale rośnie. Mapa działań obejmuje Bałkany, Kaukaz, region Morza Śródziemnego, Bliski Wschód, Afrykę i Azję. Należy także mieć na uwadze, że Unia (podobnie jak NATO) ma szeroką zdolność współpracy w ramach zarządzania kryzysowego z innymi organizacjami. Katalog możliwych operacji obejmuje działania rozbrojeniowe, misje doradztwa wojskowego oraz wsparcia militarnego, misje zapobiegania konfliktom i misje stabilizacyjne. Jednym z kluczowych celów jest natomiast walka z terroryzmem - zarówno na terytorium państw członkowskich, jak i wspieranie państw trzecich w zwalczaniu terroryzmu na ich terenie. Decyzje w zakresie zarządzania kryzysowego w ramach WPBiO podejmuje Rada do spraw zagranicznych (FAC), wspierana przez Komitet Polityczny i Bezpieczeństwa (PSC), Komitet Wojskowy (MC), Grupę Polityczno-Wojskową (PMG), oraz Komitet do spraw Cywilnych Aspektów Zarządzania Kryzysowego (CivCom). 5 Z. Nowakowski, I. Protasowicki, Bezpieczeństwo polityczne i militarne Polski po 1989 roku, Rzeszów 2008, s Zob. Z. Nowakowski, I. Protasowicki, Mechanizm finansowania operacji zbrojnych Athena jako składnik Wspólnej Polityki Bezpieczeństwa i Obrony Unii Europejskiej [w:] Wspólna Polityka Bezpieczeństwa i Obronności. Implikacja dla Polski, A. Letkiewicz, Z. Nowakowski, J. Rajchel (red.), Warszawa 2011, s Z. Nowakowski, I. Protasowicki, Polska w euroatlantyckiej przestrzeni bezpieczeństwa. Miejsce Polski w NATO i Unii Europejskiej [w:] Bezpieczeństwo narodowe i zarządzanie kryzysowe w Polsce w XXI wieku - wyzwania i dylematy, T. Jemioło, K. Rajchel (red.), Warszawa 2008, s

4 Powołany w 2001 roku mechanizm ochrony ludności UE 8 służy dostarczaniu wsparcia w przypadku wystąpienia w przypadku wystąpienia poważnego kryzysu na prośbę państwa nim dotkniętego. Podobnie jak w przypadku NCRS istniejącego w Sojuszu Północnoatlantyckim, mechanizm ochrony ludności UE może być wykorzystany tak na terenie państw członkowskich UE jak i poza nim. W grudniu 2003 roku powołano mechanizm wspólnotowy ułatwiający wzmocnioną współpracę w interwencjach wspierających ochronę ludności. Do koordynacji udzielanej pomocy powołano utrzymywane w całodobowej gotowości do podjęcia działań Centrum Monitoringu i Informacji (MIC) oraz System Łączności i Informacji dla Sytuacji Krytycznych Komisji Europejskiej (CECIS) i program szkoleniowy obejmujący interwencje wspierające ochronę ludności, obejmujący dwa zasadnicze elementy: system wymiany ekspertów oraz system szkoleniowy, mające na celu podniesienie skuteczności reagowania na sytuacje kryzysowe w ramach Unii. Nowo powstałe jednostki i rozwiązania miały być aktywowane gdy tylko państwo uczestniczące lub państwo trzecie dotknięte poważną sytuacją krytyczną złoży do MIC formalny wniosek o pomoc. Bardzo ważny z punktu widzenia sprawnego funkcjonowania systemu zarządzania kryzysowego Unii Europejskiej był także funkcjonujący od marca 2007 do końca 2013 roku Instrument finansowy ochrony ludności 9. Umożliwiał on finansowanie projektów, których celem było usprawnienie działań ratowniczych realizowanych w ramach omawianego wcześniej mechanizmu ochrony ludności, jak również zwiększania gotowości na ewentualne sytuacje nadzwyczajne. Podobnie jak w przypadku mechanizmu ochrony ludności, celem tego instrumentu także było wzmocnienie współpracy między Wspólnotą i państwami członkowskimi w zakresie interwencji wspierających ochronę ludności w przypadku wystąpienia poważnych sytuacji nadzwyczajnych lub też bezpośredniej groźby ich wystąpienia. Instrument ten miał także podobny zakres funkcjonowania, który obejmował ochronę ludzi, środowiska, mienia i dziedzictwa kulturowego. Zupełnie nowym rozwiązaniem było natomiast utworzenie podstaw prawnych do budowy i funkcjonowania modułów ochrony ludności. Zarządzanie kryzysowe we Wspólnocie Europejskiej może być finansowane przede wszystkim w ramach Instrumentu na rzecz Stabilności 10. Ma on na celu zapewnienie szybkiej reakcji na kryzys oraz podjęcie bezpośrednio w miejscu kryzysu działań na rzecz stabilizacji, podczas gdy pomoc długofalowa jest jeszcze w fazie planowania. Środki pochodzące z tego instrumentu wykorzystywane są do takich projektów, jak wsparcie w zakresie mediacji, budowa zaufania, budowa tymczasowej administracji, wzmacnianie rządów prawa, budowa przejściowego wymiaru sprawiedliwości, czy też odbudowa zdolności państw 11. Parlament Europejski dostrzega, że znaczny wzrost liczby i rozmiarów klęsk żywiołowych, jak również katastrof spowodowanych przez człowieka obserwowany w ostatnich latach państwa członkowskie stoją w obliczu zagrożenia możliwością zwiększenia gwałtowności i złożoności tych zjawisk. W przyszłości mogą one mieć daleko sięgające i dłużej odczuwalne konsekwencje. Jako przyczynę tych zmian Parlament wskazuje zmiany klimatu i interakcje obserwowane pomiędzy różnymi zagrożeniami naturalnymi i technologicznymi. W związku z tym kwestia zintegrowanego podejścia do zarządzania klęskami i katastrofami nabiera szczególnego znaczenia, a zatem Unia Europejska powinna promować zasadę solidarności w działaniach państw członkowskich Decyzja Rady UE nr 2001/792/WE. Decyzja Rady UE nr 2007/779/WE. Rozporządzenie (WE) nr 1717/2006. Dz. Urz. UE seria L nr 327 z dnia r.

5 związanych z zarządzaniem kryzysowym, oraz wspierać i uzupełniać wysiłki podejmowane przez nie w obszarze ochrony ludności i zwiększania skuteczności systemów zapobiegania klęskom żywiołowym i katastrofom spowodowanym gospodarką ludzką. Wysiłki Wspólnoty powinny dotyczyć tak gotowości na wystąpienie zagrożenia, jak i zdolność do skutecznego reagowania, gdy zagrożenie wystąpi, oraz ułatwiania koordynacji działań podejmowanych przez państwa członkowskie. Pomoc finansowa Unii Europejskiej w ramach mechanizmu ochrony ludności może być wykorzystywana zarówno jako wkład w zwiększanie skuteczności reagowania na poważne sytuacje kryzysowe, jak i na udoskonalanie środków służących zapobieganiu i zapewnianiu gotowości w zakresie wszystkich rodzajów sytuacji kryzysowych. Ochrona zapewniana w ramach przedmiotowego mechanizmu powinna natomiast obejmować przede wszystkim obywateli. Środowisko naturalne, mienie (w tym zwłaszcza dziedzictwo kulturowe) wymieniane są w drugiej kolejności. Elementy te powinny być chronione przed wszelkimi rodzajami klęsk żywiołowych i katastrof spowodowanych przez człowieka, w tym przed klęskami i katastrofami związanymi ze środowiskiem naturalnym, zanieczyszczeniem mórz oraz nagłymi zagrożeniami dla zdrowia społeczeństwa, tak na terytorium Unii Europejskiej, jak i poza nim. Kolejnym istotnym elementem finansowania systemu zarządzania kryzysowego Unii jest mechanizm w celu uzupełniania zdolności reagowania dotkniętego państwa. W ramach tego mechanizmu środki wspólnotowe mogą być przeznaczone na pomoc w zakresie ochrony ludności oraz każdą inną pomoc w sytuacjach nadzwyczajnych. Niemniej jednak w przypadku zagrożeń powstałych na skutek działalności terrorystycznej lub wypadków nuklearnych, czy radiologicznych, środki z powyższego mechanizmu wspólnotowego mogą być przeznaczone wyłącznie na działania związane z zapewnianiem gotowości i reagowaniem w zakresie ochrony ludności. Podobnie, jak Sojusz Północnoatlantycki, Unia Europejska także przygotowała odrębny dokument poświęcony procedurze podejmowania decyzji oraz zakresowi kompetencji. Wspólnotowy system zarządzania kryzysowego opisany został w przyjętym przez Radę Unii Europejskiej 19 maja 2006 roku Podręczniku koordynacji działania w sytuacjach nadzwyczajnych i zarządzania kryzysowego Unii Europejskiej (Manual on EU emergency and Crisis Coordination) 12. W przeciwieństwie do Podręcznika NATO dokument UE w części ogólnej został udostępniony do publicznej wiadomości. Określono w nim procedury, zgodnie z którymi odbywa się koordynacja zarządzania kryzysowego w Unii Europejskiej, wraz z listą instytucji za nie odpowiedzialnych. Jest on regularnie weryfikowany i uzupełniany przez Radę UE, co najmniej raz w roku. Opisana w Podręczniku procedura reagowania kryzysowego uruchamiana jest po wystąpieniu sytuacji nadzwyczajnej lub kryzysowej. Dotknięte nią państwo członkowskie Unii powinno w pierwszej kolejności oszacować, czy może samodzielnie powstrzymać zagrożenie i jego ewentualne skutki, czy potrzebuje w tym celu pomocy innych państw lub instytucji wspólnotowych. Jeśli nie potrzebuje pomocy, wdrażana jest przez nie jedynie wewnętrzna procedura reagowania kryzysowego, niemniej jednak, w zależności od skali kryzysu, poszkodowane państwo może poinformować odpowiedni dla rodzaju zagrożenia System Wczesnego Ostrzegania Komisji Europejskiej (Rapid Alert System, RAS). Gdy jednak kraj członkowski uzna, że do opanowania sytuacji kryzysowej potrzebuje pomocy Wspólnoty, może ona być udzielona na dwa sposoby: 1. jeśli sytuacja nie wymaga koordynacji politycznej na poziomie unijnym - państwo członkowskie alarmuje RAS właściwy do zagrożenia, lub podejmuje działania w ramach zawartych przez nie porozumień bilateralnych, czy też multilateralnych z innymi podmiotami, zgodnie z Podręcznikiem koordynacji działania w sytuacjach nadzwyczajnych i zarządzania /06 PROCIV 99 COSDP 381 JAI 263 PESC 464.

6 kryzysowego UE; 2. jeśli koordynacja polityczna na poziomie Unii jest niezbędna - zagrożone państwo członkowskie kieruje wniosek do Wspólnego Centrum Zarządzania Sytuacją Unii Europejskiej (EU Joint Situation Centre, SitCen) funkcjonującego w ramach Sekretariatu Generalnego Rady (General Secretariat of the Council), które przygotowuje i uruchamia procedury w ramach Porozumienia w sprawie koordynacji zarządzania kryzysowego UE (Crisis Co-ordination Agreements, CCA). Procedury te powinny być zgodne z prawem wspólnotowym i nie mogą naruszać istniejących procedur cywilnego i wojskowego zarządzania kryzysami w Unii Europejskiej, czy też mechanizmów reagowania. Katalog procedur do tych porozumień został zawarty w niejawnym dokumencie Standardowe Procedury Operacyjne (CCA Standard Operating Procedures, SOPs) 13. Pierwszym krokiem w procedurze reagowania kryzysowego UE państwo członkowskie informuje SitCen o wystąpieniu kryzysu lub sytuacji nadzwyczajnej, która wymaga uruchomienia CCA. Dyrektor lub Zastępca Dyrektora SitCen niezwłocznie informuje o zaistniałej sytuacji Prezydencję Rady Unii, Dyrektora Biura Prywatnego (Private Office), Sekretarza Generalnego i Zastępcę Sekretarza Rady (Deputy Secretary- General) oraz Komisję Europejską. SitCen ma także uprawnienia do samodzielnego zgłoszenia wykrytego przypadku wystąpienia zagrożenia bezpośrednio do Prezydencji jeszcze zanim otrzyma zgłoszenie od państwa członkowskiego. W drugim kroku procedury Prezydencja Rady Unii przy udziale Sekretariatu Rady oraz Komisji, działając w porozumieniu z dotkniętymi państwami członkowskimi decyduje, czy zgłoszona sytuacja nadzwyczajna lub kryzysowa wymaga uruchomienia CCA. Porozumienie jest uruchamiane przede wszystkim w sytuacjach, gdy zagrożenie ma poważną naturę, na przykład jego rozwiązanie wymaga reakcji kilku krajów członkowskich Unii. Jeśli Stały Przedstawiciel Prezydencji zadecyduje o konieczności zebrania Grupy Kierowniczej CCA (CCA Steering Group) niezwłocznie powiadamia Sekretariat Rady (SitCen) i Komisję Europejską o czasie i miejscu spotkania, przekazując jednocześnie listę państw członkowskich, których przedstawiciele mają być na nim obecni. Następnie Sekretariat Rady (SitCen) powiadamia i gromadzi naczelnych członków Grupy Kierowniczej CCA oraz informuje wszystkich Stałych Przedstawicieli o planowanym zebraniu. Ponadto Stali Przedstawiciele na bieżąco przekazują informacje uzyskane od Grupy Kierowniczej CCA swoim władzom państwowym. Jeżeli Stały Przedstawiciel Prezydencji stwierdzi, że na tym etapie jednak nie jest konieczne uruchomienie Porozumienia CCA informuje o tym Sekretariat Rady (SitCen), Komisję i wszystkie kraje członkowskie zaproszone wcześniej na konsultacje. W skład Grupy Kierowniczej CCA wchodzą: - Stały Przedstawiciel Prezydencji Rady lub jego zastępca, - Stali Przedstawiciele (lub jego zastępca) państw członkowskich dotkniętych zagrożeniem, - Przedstawiciele Sekretariatu Generalnego Rady UE - Sekretarz Generalny, Zastępca Sekretarza Generalnego, lub wyznaczone przez nich osoby, - Przedstawiciele Komisji Europejskiej - Sekretarz Generalny lub wyznaczona przez niego osoba. Każdemu z członków Grupy Kierowniczej może w razie potrzeby towarzyszyć jego personel pomocniczy. Wsparcie logistyczne i kancelaryjne dla Grupy zapewnia Sekretariat Rady UE. Do zadań Grupy Kierowniczej CCA należy przede wszystkim zapewnianie strategicznych koncepcji oraz nadzoru politycznego w odpowiedzi na zgłoszony bądź wykryty kryzys lub sytuację nadzwyczajną. Grupa ta jest w ramach CCA odpowiednikiem 13 Doc /2/07 REV2.

7 Stron Pracujących (Working Parties) oraz Komisji (Committees) występujących w zwykłym procedowaniu Rady Unii Europejskiej. Na podstawie szacunków i analizy sytuacji, oraz doradztwa Sekretariatów Rady i Komisji, jak również informacji przekazywanych przez podmioty krajowe objętego sytuacją kryzysową państwa członkowskiego Grupa Kierownicza CCA wspomaga państwo członkowskie w nakreślaniu pełnego obrazu sytuacji oraz wypracowaniu wspólnej odpowiedzi Unii Europejskiej na kryzys. Na pierwszym posiedzeniu Grupy GSC i Komisja Europejska przedstawiają ogólny ogląd przedmiotowej sytuacji kryzysowej, następnie Stali Przedstawiciele państw członkowskich objętych sytuacją kryzysową prezentują stanowiska swoich władz krajowych. Po tych prezentacjach Komisja Europejska przedstawia zestawienie wnioskowanego i udzielonego w ramach wspólnotowych instrumentów wsparcia. W dalszej części posiedzenia szacuje się zapotrzebowanie na specjalistyczną wiedzę i możliwości podjęcia działania na szczeblu Unii Europejskiej 14, jak również decyzje, które powinny być podjęte przez Komitet Stałych Przedstawicieli (Comité des Representants Permanents, COREPER) i Radę. Następnie przygotowuje się linię polityczną komunikatów zamieszczanych w mediach, a w razie potrzeby określa termin następnego spotkania Grupy Kierowniczej. COREPER jest głównym ciałem koordynującym podejmowanie decyzji oraz działań w ramach CCA. Jego rola jest determinowana przede wszystkim zdolnością szybkiego zwoływania zebrań. W ramach CCA Komitet ten odpowiada za: zbieranie szczegółowych szacunków sytuacji oraz informacji o środkach już podjętych zarówno przez instytucje krajowe państw członkowskich jak i przez instytucje wspólnotowe; wspieranie koordynacji i spójności działań podejmowanych przez państwa członkowskie; wskazywanie wszelkich decyzji, które w razie potrzeby powinny być podjęte przez Radę Unii Europejskiej oraz zapewnianie szybkiego ich podjęcia. Zwykłe zgromadzenie COREPER zwoływane jest niezwłocznie po tym, jak Grupa Kierownicza CCA przedstawi ocenę sytuacji i określi katalog działań w ramach polityki reagowania na zaistniałą sytuację kryzysową lub nadzwyczajną. Niemniej jednak jeszcze zanim to nastąpi na wniosek Prezydencji może zostać zwołane nadzwyczajne zebranie COREPER poświęcone sytuacji kryzysowej. Zgodnie z Podręcznikiem koordynacji działania w sytuacjach nadzwyczajnych i zarządzania kryzysowego Unii Europejskiej zarówno COREPER jak i Grupa Kierownicza mogą korzystać z pomocy Grupy Wsparcia, w skład której wchodzą wyżsi urzędnicy Sekretariatu Rady i Komisji Europejskiej. Pomoc ta obejmuje oceny sytuacji, analizy tła, doradztwo techniczne, itp. W razie potrzeby Grupa Wsparcia może dodatkowo zawierać umowy z właściwymi instytucjami Unii oraz organizacjami zewnętrznymi. Pełni ona zatem rolę łącznika pomiędzy Grupą Kierowniczą CCA i wszystkimi ciałami i organami zapewniającymi jej wsparcie. W skład Grupy Wsparcia wchodzą członkowie stali oraz pomocniczy, dobierani w zależności od szczegółowych potrzeb dotyczących ekspertyz i analiz związanych z charakterem poszczególnych kryzysów i sytuacji wyjątkowych. Członkami stałymi Grupy są: Dyrektor SitCen, szef Służby Prasowej Rady, przedstawiciel Sekretarza Generalnego lub Wysokiego Przedstawiciela do spraw Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, oraz przedstawiciel Ogólnego systemu wczesnego ostrzegania Komisji Europejskiej (ARGUS). W zależności od potrzeb skład Grupy uzupełniają: inni wyżsi urzędnicy Sekretariatów Rady i Komisji Europejskiej, personel właściwych ze względu na charakter zagrożenia agencji unijnych, eksperci Prezydencji i państw członkowskich, jak również inni eksperci właściwi w tym zakresie. Dostarczane przez specjalistów i ekspertów opinie są podstawą do tworzenia dokumentów, które następnie Sekretariat Rady przedstawia Grupie Kierowniczej CCA. 14 Zob. J. Jaskiernia, Dual legitimacy of the European Union after the Treaty of Lisbon, Zeszyty Naukowe WSIZiA nr 4(17)2011, s

8 W Podręczniku przedstawiono także dokładną sieć punktów kontaktowych w ramach systemu zarządzania kryzysowego Unii Europejskiej - z jednej strony na terenie państw członkowskich, z drugiej zaś w Komisji Europejskiej oraz Sekretariacie Rady Unii Europejskiej, z którymi należy kontaktować się w przypadku wystąpienia sytuacji nadzwyczajnej, gdy nie wiadomo, z którą komórką należy się skontaktować (czyli na przykład kiedy kryzys ma charakter wielowymiarowy) lub nie powołano wyspecjalizowanego punktu kontaktowego dla danej sytuacji. Po stronie Unii Europejskiej punktu kontaktowe zostały ustanowione w Radzie Unii Europejskiej - Sekretariat oraz SitCen; Komisji Europejskiej - komisje sektorowe (RAS) wspierane przez Biuro Sekretarza (Deputy Office); oraz w Radzie Unii Europejskiej (już po zainicjowaniu CCA) - punkt kontaktowy został umiejscowiony w ARGUS. Wśród innych podmiotów wspólnotowych, które kraje członkowskie mogą powiadomić w razie wystąpienia sytuacji kryzysowych, znajdują się: Biuro Rzecznika (Liaison Office) - odpowiedzialne za nieprzerwane monitorowanie i szacowanie zdarzeń i sytuacji pod kątem potencjalnego wystąpienia kryzysów regionalnych, zagrożenia terroryzmem i rozprzestrzeniania bronią masowego rażenia; Eurojust; Europejskie Centrum Zapobiegania i Kontroli Chorób (European Centre for Disease Prevention and Control, ECDC); Europejski Mechanizm Nadzoru nad Grypą (European Influenza Surveillance Scheme, EISS); oraz Europol. W Podręczniku wymieniono także szereg organizacji międzynarodowych, które należy zawiadamiać o sytuacjach kryzysowych lub sytuacjach nadzwyczajnych. W katalogu tym zawarto takie organizacje, jak: Eurocontrol w Brukseli; Międzynarodową Agencję Energii Atomowej w Wiedniu (International Atomic Energy Agency); Centrum Dowodzenia i Koordynacji Interpolu (Interpol Command and Co-ordination Centre, CCC); Euro-atlantycki Ośrodek Koordynacji Reagowania w Przypadku Katastrof NATO w Brukseli (NATO-Euro Atlantic Disaster Response Coordination Centre, EADRCC) 15; Organizację do spraw Zakazu Broni Chemicznej (Organisation for the Prohibition of Chemical Weapons); Biuro Koordynacji Pomocy Humanitarnej ONZ (UN-Office for the Coordination of Humanitarian Affairs, OCHA); oraz Światową Organizację Zdrowia - Biuro Regionalne dla Europy w Kopenhadze (World Health Organization, WHO). Wewnątrzkrajowe punkty kontaktowe w ramach systemu zarządzania kryzysowego zostały ustanowione odrębnie dla każdego państwa członkowskiego UE. W Polsce punktami kontaktowymi wspólnotowego systemu są: - Główny Inspektorat Sanitarny (jako punkt kontaktowy Systemu Wczesnego Ostrzegania i Reagowania - Early Warning and Response System, EWRS) - informowany w przypadku wybuchu epidemii grypy, - Krajowe Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności; - Rządowe Centrum Bezpieczeństwa - powiadamiane we wszystkich nagłych sytuacjach za pośrednictwem oficera dyżurnego. Powyższe zestawienie wskazuje, że system reagowania kryzysowego jest istotnym elementem systemu bezpieczeństwa Unii Europejskiej. Dowodzi tego zarówno obszerne instrumentarium metod i środków, którym dysponuje Wspólnota, jak również wyspecjalizowane instytucje i organy odpowiedzialne za reagowanie kryzysowe w ramach Unii, czy też szeroka sieć współpracy z innymi organizacjami międzynarodowymi i podmiotami. Powołanie i rozwój złożonego mechanizmu zarządzania kryzysowego potwierdza zdolność Unii Europejskiej do elastycznego reagowania na zmiany zachodzące w środowisku bezpieczeństwa międzynarodowego. Wspólnotowy system wspierania państw członkowskich w sytuacjach kryzysowych i stanach wyjątkowych ma istotny wpływ na 15 Zob. M. Juchnicki, Z. Nowakowski, I. Protasowicki, Wpływ Europejskiej Agencji..., s. 306.

9 zapewnianie im warunków do niezakłóconego funkcjonowania. Natomiast implementacja systemu automatycznej reakcji na zgłaszane przez kraje członkowskie zagrożenia stawia Unię Europejską na równi z innymi kluczowymi organizacjami bezpieczeństwa zbiorowego na świecie. The European Union crisis management SUMMARY: The article discusses the crisis management system functioning in the European Union. The authors argue that the development of such solutions in organizations of collective security is essential for the safety of both the Member States, the region in which the organization operates and global security. In the process of emergency response in the European Union the ability to mobilize of all methods and means which the organization has at its disposal, including the armed forces seconded to the needs of Member States is very important. The key elements of the system are the Common Security and Defence Policy (CSDP), and the actions taken by the permanent bodies, such as the Council of the European Union, the European Commission and the European Parliament. The authors also pointed out the structure of funding mechanisms for activities related to crisis management, both used in the past - as the Civil Protection Financial Instrument or used as current mechanisms - such as the Instrument for Stability. Detailed procedures, mechanisms and instruments used in the context of emergency response have been specified in the Manual on EU emergency and Crisis Coordination (restricted in a certain part). This document regulates the process of emergency response and responsibilities of the various bodies and institutions in its various stages. It also determines a network of contact points responsible for receiving information about new threats, and provide critical information to restrain and eliminate the threats. The creation of the European Union effective crisis management system puts it in a group of world key collective security organizations.