ROZBIORY I SPRAWOZDANIA.

Transkrypt

1

2 l5o ROZBIORY I SPRAWOZDANIA. Na siedmnaście czaszek szkockich z epoki branżowej, badanych przez autora, większość była krótką. Średnia zawartość czaszki wynosi 1462 cm. kubiczne. N. Niederle Labor dr. O původu Slovanu. Studie k slovanským starožitnostem. Praha, Str. 152 w 8-се. Kwestya, stanowiąca przedmiot pracy d-ra Niederlege, której tytuł wypisaliśmy powyżej, jest tak ciekawą, że uważamy za potrzebne dać jej obszerniejsze streszczenie. Dr Niederle zaznacza, że kwestya pochodzenia Słowian może być rozstrzygnięta tylko przy pomocy wszystkich trzech nauk, mających z tą kwestyą związek, czyli : lingwistyki, antropologii i archeologii. Praca d-ra Niederlego dzieli się na trzy rozdziały, odpowiednio do trzech wyżej wymienionych nauk. W pierwszym rozdziale rozpatruje autor dane lingwistyczne, w drugim antropologiczne, w trzecim archeologiczne. Każda z tych nauk może wyjaśnić jedną z części, które łącznie stanowią pojęcie narodowości. Części owe to: język, kształt cielesny i stan kultury. Kwestyę pochodzenia Słowian, zdaniem autora, można sprowadzić do pytania: którą z tych części, składających pojęcie narodowości, Słowianie zaczęli najpierw odróżniać się od tego pranarodu, w którego skład wchodzili pierwotnie? Inaczej mówiąc, czem najpierwej wyodrębnili się Słowianie jako naród oddzielny : językiem, czy cechami fizycznemi, czy też kulturą? Następie autor przechodzi do rozbioru danych lingwistycznych. Zaznaczywszy pokrótce każdą z rozlicznych teoryj o powstaniu języków aryjskich, dr. Niederle nie zgadza się całkowicie z żadną z nich, robi jednak przytem uwagę, że takie lub owakie rozstrzygnięcie tej kwestyi niema istotnego znaczenia dla pytania, którem on się zajmuje. We wszystkich wzmiankowanych teoryach interesuje autora najbardziej to, z kim Słowianie, znajdują się w najbliższem pokrewieństwie, z punktu widzenia lingwistycznego. Rościć prawo do tego pokrewieństwa mogą głównie Germanowie, Aryowie azyatyccy i gałąź bałtycka. Lingwistyka wykazuje, że najbliższe pokrewieństwo istnieje w rzeczywistości między Słowianami i gałęzią bałtycką, oraz że Balto-Słowianie są ogniwem między Germanami z jednej, a lrańczykami z drugiej strony, przyczem blizkie pokrewieństwo z Germanami jest uznane przez wszystkich za rzecz niewątpliwą, z Irańczykami zaś jest niezupełnie jeszcze wyjaśnjonę.

3 ROZBIORY I SPRAWOZDANIA. Przystępując w rozdziale drugim do rozpatrzenia danych antropologicznych, autor wskazuje dwa możliwe rozwiązania : albo Słowianie byli pochodzenia wspólnego ze swymi najbliższymi sąsiadami, a w takim razie cechy antropologiczne ich musiały być pierwotnie jednakie i z czasem dopiero posiedli oni odrębność cech fizycznych ; albo od samego początku przyszli Słowianie różnili się pod względem antropologicznym od swych sąsiadów, a zatem byli plemieniem fizycznie odrębnem, które przyjęło następnie język aryjski i kulturę aryjską. Aby zdecydować, które z tych dwu przypuszczeń jest zgodne z istotnym stanem rzeczy, dr Niederle stawia sobie trzy pytania : 1) czy możemy w teraźniejszości, lub przeszłości odróżnić Słowian od ich sąsiadów pod względem antropologicznym? 2) jeśli możemy, to cu owe cechy antropologiczne Słowian mówią nam o ich pierwotnem pochodzeniu? 3) kiedy i gdzie ukazali się Słowianie, jako samodzielna grupa antropologiczna? Na pierwsze pytanie odpowiada autor, iż niewątpliwie można obecnie odróżnić Słowian od innych narodów aryjskich wedle ich cech fizycznych. Różniąc się jednak od swych sąsiadów, narody słowiańskie nie stanowią obecnie jednego typu antropologicznego, lecz różnią się w jeszcze większym stopniu między sobą. Natomiast niegdyś, przed swem rozprzestrzenieniem się w Europie, Słowianie byli czystego typu antropologicznego. Aby kwestyę omawianą rozstrzygnąć, należy przenieść się przez całą późniejszą historyę Słowian do owych czasów, kiedy żyli oni jeszcze razem, w jednych granicach, stosunkowo jednolici i niezmieszani, będąc już jednak odrębnym narodem w znaczeniu lingwistycznem". Uczynił tak dr Niederle. Zebrał on bardzo starannie wyniki badań antropologicznych nad współczesnemi czaszkami słowiańskiemi na całym obszarze, zamieszkanym obecnie przez Słowian. Ostatecznie doszedł on do wywodów następujących: Im dalej posuwamy się z południo-zachodu na północo-wschód Słowiańszczyzny, tem mniejszy spotykamy procent czaszek krótkogłowych u Słowian współczesnych. Szybciej jeszcze powiększa się w tym samym kierunku procent blondynów, a zmniejsza procent brunetów. Jeśli od pomiarów czaszek współczesnych przejdziemy do pomiarów czaszek kurhanowych z VIII XII wieku, to otrzymamy jeszcze większą odsetkę długogłowych, an a północo-wschodzie Słowiańszczyzny, w Rosyi, długogłowość stanowczo przeważa. Tak więc Słowianie okazują się w swej czystszej formie antropologicznej rasą blondynów dlugogłowych. Ponieważ wśród czaszek Germanów starożytnych (z t. zw. Reihengräber) przeważa również typ długogłowy, przeto antropologia mówi o pochodzeniu Słowian to samo, co i lingwistyka ; świadczy ona o blizkiem pokrewieństwie Słowian z Germanami, wykazując zarówno u jednych i u drugich jednaki typ długo-

4 152 ROZBIORY I SPRAWOZDANIA. głowy. O pokrewieństwie tem świadczą również i płowe lub rude włosy starożytnych Słowian i Germanów, o których mówią pisarze starożytni. Słowianie pierwotni stanowili tedy wspólną całość antropologiczną z Germanami, t j. byli długogłowymi jasno-blondynami. Okoliczność, że na zachodzie i południu Słowiańszczyzny widzimy znaczną przewagę krótkogłowych brunetów, tłómaczy się tem, że jeszcze przed Słowianami, w epoce neolitycznej żyło tam jakieś plemię krótkogłowe, niewiadomego pochodzenia. Niektórzy twierdzą, że rozwinęli się oni poprostu na miejscu, z najstarożytniejszych plemion epoki paleolitycznej. Bądź co bądź, jest rzeczą niewątpliwą, że nie byli to Słowianie. Co do kwestyi gdzie pojawili się Słowianie, autor powiada, że bezwątpienia kolebką Słowian była rozległa miejscowość przy górnym i Średnim Dnieprze, Polska, Białoruś i zachodnia Wielkorosya. Tam znajduje się największy procent długogłowych i jasnych blondynów. Ostateczny wywód d-ra Niederle z danych antropologicznych jest następujący: Część Aryów na północy Europy Środkowej rozwinęła się w czasie, blizkim ostatecznego rozpadnięcia się grupy aryjskiej, w osobny typ fizyczny, a z tego typu w połączeniu z Gallo-Germanami wyszli i sąsiedni Balto-Słowianie". Dr. Niederle nie mówi, jaki był stosunek typu antropologicznego Słowiano-Germanów do ogólnego typu Aryów, twierdzi natomiast, że Bałtowie (Prusowie, Łotysze i Litwini), Germanowie i Słowianie byli typu jednakowego, oraz że język słowiański rozwinął się w całość samodzielną jeszcze w czystem jądrze plemienia aryjskiego. Słowianie z Baltami z jednej, a Germanie z drugiej strony rozwinęli się w naród samodzielny przedtem, nim zdołali przyjąć w siebie znaczną ilość obcych pierwiastków. Oni sami byli bowiem Aryami, typ ich antropologiczny był jednakowy z typem plemienia praaryjskiego. W rozdz. Ill-m, poświęconym rozbiorowi danych archeologicznych, autor powiada, że w chwili wyodrębniania się lingwistycznego, kultura wyodrębniających się grup była jednakową, podobnie jak i typ antropologiczny. Wobec tego archeologia nie jest w stanie niczego dorzucić do kwestyi wyodrębnienia się Słowian. Wszystkie właściwości kultury słowiańskiej, np. silny wpływ Azyi, zjawiają się już w czasie późniejszym. Archeologia może jednakże pomódz do wyjaśnienia kwestyi: kiedy nastąpiło wyodrębnienie Słowian? Koniec wspólnego życia Aryów odpowiada końcowi kultury neolitycznej, jednakowej w całej Europie i początkowi kultury metalów (różnej w różnycn miejscach Europy). Rozkwit kultury bronzowej nad morzem Śródziemnem odpowiada, według porównania ze znaleziskami w grobach tebańskich, epoce XVIII i XIX dynastyi faraonów egipskich, czyli XV Xli w. przed Chr. W takim razie początek znajomości z miedzią w Europie Środkowej i Północnej należy oznaczyć nie później, niż na 2,000 lat przed Narodź. Chr. Około tego czasu

5 152 ROZBIORY I SPRAWOZDANIA. musiał zajść też ostateczny podział Aryów. Do tej epoki należy odnieść również wyodrębnienie się Balto-Słowian, od innych narodów aryjskich. Określenie czasu, kiedy Bałtowie oddzielili się od Słowian, autor uważa obecnie jeszcze za niemożliwe. Fierlinger przypuszcza, że w czasach Herodota, w V w., Bałtowie i Słowianie stanowili jeszcze jeden naród; Krek że w owym czasie byli już dwoma odrębnemi narodami. Dr Niederle uważa za możliwe tylko przypuszczać na zasadzie stopnia pokrewieństwa językowego, że rozdział Balto-Słowian nastąpił stosunkowo niedawno: na kilkaset lat przed Nar. Chr. Na końcu daje autor przegląd literatury antropologicznej, z której korzystał przy opracowaniu kwestyi pochodzenia Słowian, oraz uwagi o stosunku Ugro-Finnów do Słowian. B. W. Kor. Jan Karłowicz. Gwara Kaszubska (Odbitka z Wisły"). Warszawa, 1898, str. 26. Znakomity znawca języków słowiańskich, człowiek W} T jątkowo ostrożny i beznamiętny w wydawaniu sądów o rzeczach spornych, w sposób gruntowny zwalcza tutaj argumenty i pogląd prot. Baudouina de Courtenay na gwarę kaszubską. Punkt po punkcie odpiera twierdzenia autora, które go skłoniły do przechylenia się na stronę nielicznych językoznawców, upatrujących w gwarze kaszubskiej osobny język pomorski". Cała rozprawa wywołaną została głównie przez słownik S. Ramułta i obronę jego poglądów. Nawet mało obeznanego z zasadami lingwistyki uderza wielka jasność dowodzeń autora i obfitość przykładów, jaskrawo stwierdzających słuszność uwag i spostrzeżeń. Obrońca polskości gwary kaszubskiej posługuje się tak stanowczemi argumentami, że prof. В. powinien się uważać za pokonanego na całej linii, na której staje po stronie Ramułta, albo... musi chwycić się nowych dowodów. Zarzuty, jakie dr. Karłowicz stawia profesorowi В., dają się zebrać w trzy następujące orzeczenia: 1) Niedostateczne uwzględnienie gwar polskich, ujawniające się między innemi w tych ustępach, gdzie prof. В. krytykuje S. Ramułta. 2) Zupefhe prawie nieuwzględnienie odwiecznego wpływu niemczyzny (gwar dolno-niemieckich) na gwarę kaszubską. 3) Niedostateczne uwzględnienie dawnej polszczyzny. Dr. K. wyraża nadzieję, że prof. В. po ponownem rozpatrzeniu sprawy kaszubskiej zechce się przyłączyć do poglądu większości wybitnych znawców języka, podobnie, jak to uczynił prof. Kalina, stojący długo na takiem Światowit, Ł L 20