Aneks B. Użycie poszczególnych retoryk w dyskusjach o mniejszościach etnicznych i religijnych

Transkrypt

1 293 Aneks B Użycie poszczególnych retoryk w dyskusjach o mniejszościach etnicznych i religijnych

2 294 Między homopresją a katonazizmem Pozorna akceptacja Dyskryminowana większość Cyganie Żydzi / judaizm muzułmanie / islam imigranci Odwołujący się do tej retoryki internauci podkreślali, że istnieją dobrzy, porządni Cyganie, ale to wyjątki, gdyż większość reprezentuje jednak cechy przypisywane im w ramach retoryki dewiacji. Odwołujący się do tej retoryki użytkownicy podkreślali, że Cyganie są bardzo często klientami opieki społecznej, a więc obciążają budżet państwa. Co więcej, nie są przedstawicielami rdzennej ludności, więc wykorzystują obcy sobie kraj. Z kolei prowadzony przez nich przestępczy tryb życia sprawia, że w wielu sytuacjach niecygańska część społeczeństwa pada ofiarą kradzieży, wymuszenia bądź oszustwa, lub też zmuszona jest tolerować nieakceptowane zachowania charakterystyczne dla tej mniejszości. Mówiący już na samym początku swojej wypowiedzi zaznaczali, że nie są antysemitami, ale, po czym odwoływali się do elementów będących częścią negatywnego stereotypu tej grupy. Żydom zarzuca się, że mają nieproporcjonalnie duży wpływ na życie społeczne i polityczne, zajmują wysokie pozycje w instytucjach prywatnych i państwowych na całym świecie i prezentują przy tym poparcie głównie dla swoich współwyznawców, dyskryminując nienależące do mniejszości osoby. W ramach tej retoryki bardzo często zarzuca się im oraz ich obrońcom nadużywanie słowa antysemita w odniesieniu do osób krytycznie wypowiadających się o tej mniejszości. Przypinanie łatki (label) antysemity odbierane jest jako forma cenzury. Często używane określania: żydokomuna, ukryta władza, masoni, żydowskie lobby, propaganda izraelska. Na polskim portalu stosunkowo często pojawiały się również komentarze o niewdzięcznych Żydach, którzy budują negatywny obraz Polaków w innych krajach, a przecież w czasie II wojny światowej tysiące Polaków ukrywało Żydów i pomagało chronić ich przed nazistami (zarzut fałszowania historii). Choroba W badanym materiale retoryka ta pojawiła się tylko dwa razy i za każdym w odniesieniu do konkretnego narodu, w którym islam był religia dominującą. W odczuciu wielu internautów islam prezentuje wartości zgoła odmienne od tych uznawanych za normę w demokracjach zachodnich. Mówi się tutaj wręcz o zderzeniu kultur, a muzułmanom zarzuca się, że próbują oni, niekiedy również siłą, narzucić swoją restrykcyjną kulturę i religię niechcącej tego większości. Często dochodzi tutaj do zjawiska nakładania się dyskursów użytkownicy krytykujący islam mogą np. starać się udowodnić, że nie można zaakceptować tej religii, gdyż promuje ona postawy homofobiczne, mizoginistyczne, a niekiedy nawet ksenofobię a więc atakuje inne, wymagające opieki i wsparcia mniejszości i tym samym uderza w wartości istotne dla nowoczesnych społeczeństw. Islam definiowany jest więc jako olbrzymie zagrożenie z jednej strony z uwagi na poszczególne akty przemocy, do których uciekają się jego wyznawcy (terroryzm), ale także z uwagi na niebezpieczeństwo, jakie niesie szerzenie się tej ideologii. Taki sposób argumentacji charakterystyczny był dla użytkowników mówiących o tym, że nie są oni źle nastawieni do imigrantów, ale po prostu nie podoba się im zjawisko imigracji. W większości przypadków posiłkowali się oni w tej samej wypowiedzi również retoryką dyskryminowanej większości. Retoryka dyskryminowanej większości była najczęściej używanym sposobem argumentacji w dyskusji poświęconej imigrantom. Odwołujące się do niej osoby zarzucały im, że: godząc się na niższe wynagrodzenie, sprawili, że obniżyła się pensja oferowana do tej pory brytyjskim pracownikom; z uwagi na większą liczbę przyjezdnych zwiększyły się ceny wynajmu mieszkań; zwiększyła się konkurencja na rynku pracy; przyjeżdżający imigranci czerpią korzyści z systemu pomocy społecznej, na który Brytyjczycy od lat odkładają pieniądze.

3 ANEKS B 295 To dewiacja Brudne nieroby Dewiacyjność Cyganów związana jest z prowadzonym przez nich stylem życia, o którym mówi się, że jest ich świadomym wyborem, a nie wynikiem zewnętrznych okoliczności. Zarzuca się im: żebractwo, kradzieże, zorganizowaną przestępczość, niedbanie o dzieci, brak poszanowania wobec innych głośne zachowanie w miejscach publicznych, niedbanie o higienę, dyskryminację kobiet. Do często pojawiających się określeń pod adresem Cyganów należą: brudas, leń, złodziej, kłamczuch, cham, bydło. Wskazuje się też na istniejące od lat w języku polskim określenia dyskredytujące tą grupę i potwierdzające stawiane im zarzuty: wycyganić, cyganka ci powróży. Zakłada się, że Cyganie swoim zachowaniem sami zasłużyli sobie na taką reputację. Sami są sobie winni Żydom zarzuca się, że od wieków sami prowokują okazywaną im przez innych agresję i niechęć, gdyż: nie asymilują się z ludnością lokalną; roztaczają wokół siebie aurę wyższości; w widoczny sposób preferują innych Żydów, np. jako pracodawcy; są materialistami i dominuje u nich wyznanie handlowe. Typowe dla tej retoryki jest też przekonanie o tym, że choć nawołują do tolerancji i walki z dyskryminacją, sami wykazują się nietolerancją wobec innych. Niekiedy w ramach przekonania o tym, że Żydzi sami są sobie winni, przytaczano również argumenty mówiące o tym, że przed wojną blisko współpracowali z III Rzeszą i wspomagali jej działania. To grzech Krypto Retoryka kryptożyda szczególnie często pojawiała się na forach Gazety Wyborczej, gdzie niechętni mniejszości użytkownicy używali jej w celu dyskredytacji innych uczestników dyskusji bądź osób wspominanych w artykule. Typowym sposobem wykorzystania tej Terroryści Islam bardzo często utożsamiany jest z terroryzmem, przemocą i agresją oraz zacofaniem. Poza aktami terroryzmu, muzułmanom bardzo często zarzuca się: brak poszanowania dla zachodnich wartości, dyskryminację kobiet, mniejszości seksualnych i innych grup religijnych, próbę narzucania swoich wartości innym, niechęć do asymilacji, gettoizację z wyboru. Do często pojawiających się w ramach tej retoryki określeń należą: wojujący Islam, islamiści, mordercy, turbaniarze, prymitywy, ciapaci, jihadidiots, goat-fuckers. Jest to jeden z dominujących, obok dyskryminowanej większości, sposobów argumentacji w kwestiach dotyczących tej mniejszości. Zgadzają się na życie w nieludzkich warunkach Imigrantom stawiano różne zarzuty, w zależności od tego, z jakiego kraju bądź kultury pochodzili. Z największą krytyką spotkali się Rumuni oraz muzułmanie stawiane wobec nich zarzuty w dużej części odpowiadały tym wymienionym w poświęconych im w tej tabeli opisom. Wśród ogólnych zarzutów pod adresem imigrantów, wskazujących na ich dewiacyjny charakter znalazły się: kradną pracę przedstawicielom brytyjskiej klasy pracującej; zgadzają się na fatalne warunki pracy; przynajmniej część z nich przebywa w kraju nielegalnie; mieszkają w kilka, niekiedy kilkanaście osób w jednym domu (co jest niezgodne z prawem); są głównymi klientami pomocy społecznej; kosztują kraj i podatników. Zarzut bycia wyznawcą islamu stawiany jest zwykle użytkownikom broniącym tej religii. Retoryka kryptoislamisty łączy się często z dyskryminowaną większością bądź dewiacją. Krytykowanym użytkownikom się do tej retoryki ani razu.

4 296 Między homopresją a katonazizmem Cyganie Żydzi / judaizm muzułmanie / islam imigranci Krypto retoryki jest podawanie prawdziwych imion osób publicznych (polityków, przedstawicieli mediów i świata finansjery), które wskazywać mają na ich żydowskie pochodzenie. Często współwystępuje to z przekonaniem o istnieniu wszechobecnego lobby żydowskiego. Użytkownicy aktywnie występujący w obronie mniejszości mogą się też spodziewać, że zostaną zapytani o podanie swojego prawdziwego imienia i nazwiska. Nawrócony Bagatelizująca (niezainteresowani) Na podstawie zebranego materiału można wywnioskować, że wypowiadający się internauci prezentują skrajne opinie na ten temat (w większości negatywne), więc istnieją niewielkie szanse na pojawianie się tej retoryki. Retoryką nawróconego Żyda posługiwali się użytkownicy, którzy choć sami byli Żydami, przyznawali rację stawianym tej grupie zarzutom (np. o zbyt częste przypisywanie antysemityzmu osobom krytykującym mniejszość). W większości przypadków przyznawali oni, że nie należą do religijnych osób, a niekiedy, że bliżej im jest nawet do rdzennych przedstawicieli kraju, w którym mieszkają, niż do innych przedstawicieli własnej grupy. Charakterystyczne dla tej retoryki jest przeświadczenie o tym, że tzw. kwestiom żydowskim poświęca się zdecydowanie za dużo czasu i uwagi. Wbrew temu, co postulują przedstawiciele tego środowiska, Żydzi nie są już bowiem ofiarami prześladowań. Zarzuca im się, że w najmniejszych przejawach niechęci dopatrują się dyskryminacji. Tymczasem istnieje wiele innych mniejszości znajdujących się w mniej uprzywilejowanej sytuacji niż żydzi i to im lepiej byłoby poświęcić uwagę. W ramach tej retoryki kwestionuje się również przypisywanie żydom specjalnych, wybitnych cech, takich jak inteligencja czy nadzwyczajna pracowitość. stawia się więc zarzut bycia przedstawicielem grupy działającej na niekorzyść większości społeczeństwa. się do tej retoryki ani razu. Pojawia się często jako krytyka komentarzy w pozytywny sposób wypowiadających się na temat islamu. Retoryką nawróconego imigranta posługiwali się sami imigranci, którzy również zauważali potrzebę zaostrzenia polityki imigracyjnej i zgadzali się przynajmniej z częścią postulatów dyskryminowanej większości. się do tej retoryki ani razu.

5 ANEKS B 297 Postępowa W ramach tej retoryki podkreślano, że Polska i Polacy jako kraj demokratyczny i cywilizowany mają obowiązek zadbania o przedstawicieli mniejszości, która znajduje się w znacznie gorszej sytuacji materialnej niż reszta społeczeństwa. Antyreligijna W dyskusjach poruszających tematykę Cyganów po retorykę antyreligijną sięgano rzadko i nie było to zwykle związane bezpośrednio z mniejszością, ale z jakimś innym tematem poruszonym w czasie rozmowy. Naturalności Retoryka naturalności używana była do obrony atakowanej mniejszości i pojawiała się najczęściej w odpowiedzi na komentarze podkreślające, że na złą reputację Cyganie pracowali sami od pokoleń. Podkreślano, że dzieci nie wybierają, w której rodzinie przyjdą na świat, i niesprawiedliwe jest skazywać je z góry na ostracyzm społeczny tylko dlatego, że urodziły się akurat w takiej. W ramach tej retoryki podkreśla się konieczność stworzenia wielokulturowego społeczeństwa opartego na zasadach wzajemnej pomocy i zwalczaniu dyskryminacji wobec jakichkolwiek mniejszości. Odwołanie się do retoryki postępowej może być jednak (odwrotnie niż w przypadku innych mniejszości) użyte do krytyki grupy może odwoływać się do przekonania, że w nowoczesnych społeczeństwach nie ma miejsca dla żadnych religii. W badanych materiałach retoryka postępowa najczęściej używana była do krytyki, a nie obrony islamu. Jest to efektem wizerunku tej religii jako zacofanej, nieumiejącej się zaadaptować do nowoczesności. Retoryka ta może pojawić się w dwóch postaciach: - ogólnej, niezgadzającej się z koncepcją religii w ogóle i traktującej ją jako przeżytek kulturowy, coś co wprowadza niepotrzebne podziały w społeczeństwie, staje się czynnikiem racjonalizującym dyskryminację przedstawicieli grup obcych; - konkretnej, atakującej daną religię i jej dogmaty: w przypadku judaizmu celem ataku staje się najczęściej sama koncepcja narodu wybranego ; islamowi przypisywano zaś nawoływanie do świętej wojny, restrykcje narzucane wyznawcom, dyskryminację kobiet, budowanie nietolerancyjnych postaw wobec innych grup społecznych. W tym drugim przypadku retoryka antyreligijna często współwystępuje z retoryką proreligijną odnoszącą się do innego wyznania. Ma to pokazać wyższość innej wiary nad tą krytykowaną. Argumenty mówiące o naturalności podkreślają, że Żydzi to nie tylko wyznanie, ale grupa etniczna, w której ktoś się rodzi. Kwestia przynależności nie jest tutaj kwestią wyboru, a więc nie powinna być podstawą do jakiejkolwiek dyskryminacji przedstawicieli tej grupy. się do tej retoryki ani razu. Użytkownicy odwołujący się do retoryki postępowej podkreślali niekiedy, że Wielka Brytania, jako kraj nowoczesny, powinna pomóc ludności pochodzącej z obszarów mniej rozwiniętych również poprzez otworzenie dla nich swoich granic. Jednak w większości przypadków wypowiadający się w tym tonie internauci krytykowali przybywających do Wielkiej Brytanii imigrantów i ich zacofanie, a także zarzucali im, że nie asymilują się z lokalną kulturą. Po retorykę antyreligijną sięgali najczęściej ci użytkownicy, którzy sprzeciwiali się przyjazdom imigrantów z krajów muzułmańskich islamowi przypisywano nawoływanie do świętej wojny, krytykowano restrykcje, jakie narzuca on swoim wyznawcom, dyskryminację kobiet, nietolerancyjne postawy wobec innych grup społecznych itp. się do tej retoryki ani razu.

6 298 Między homopresją a katonazizmem Cyganie żydzi / judaizm muzułmanie / islam imigranci Podobieństwa Po retorykę podobieństwa sięgano w różnych celach (zarówno do obrony, jak i ataku tej mniejszości): 1. Podkreślano podobieństwo istniejące pomiędzy Cyganami a Polakami wyjeżdżającymi w poszukiwaniu lepiej płatnej pracy do krajów lepiej rozwiniętych. 2. Wskazywano, że nie tylko Cyganie mają długą i niechlubną historię, która mogłaby sugerować, że zasłużyli sobie na złe traktowanie (inne mniejszości/nacje traktujemy lepiej). 3. Często, w połączeniu z dyskryminowaną większością bądź dewiacją, próbowano pokazać, że gdyby ktokolwiek inny zachowywał się w ten sam sposób, spotkałby się ze znacznie surowszą karą. 4. Jeśli pojawiała się w odpowiedzi na argumenty o dewiacji, retoryka ta mówiła o tym, że cechy bądź zachowania przypisywane Cyganom (np. kradzieże, żebractwo) są charakterystyczne nie tylko dla tej mniejszości. Antystereotyp Niekiedy próbowano walczyć z uogólnianiem negatywnych cech na całą społeczność, zwykle poprzez wskazanie na konkretne jednostki wyłamujące się z narzucanego im stereotypu. Podobnie jak w przypadku mniejszości cygańskiej, także i w przypadku żydów po retorykę podobieństwa sięgano zarówno przy obronie, jak i krytyce mniejszości. 1. W połączeniu z dyskryminowaną większością bądź dewiacją próbowano udowodnić, że żydów obowiązują inne standardy jeśli jakakolwiek inna mniejszość zachowywałaby się w ten sam sposób, spotkałaby się z ostrą krytyką bądź karą. Żydzi są jednak nietykalni. 2. Jeśli pojawiała się w odpowiedzi na wypowiedzi sięgające po retorykę dewiacji bądź wyższości, retoryka ta mówiła o tym, że cechy bądź zachowania przypisywane żydom są charakterystyczne nie tylko dla przedstawicieli tej mniejszości. Odwołujące się do tego sposobu argumentacji osoby twierdziły że przypisywane żydom cechy (pozytywne w ramach retoryki wyższości, bądź negatywne zwykle w ramach retoryki dewiacji) nie mają żadnego potwierdzenia w rzeczywistości są elementem stereotypu. W przypadku muzułmanów po retorykę podobieństwa sięgano zwykle w celu obrony mniejszości i wskazywano na elementy łączące islam z innymi, bardziej społecznie akceptowanymi religiami zwłaszcza chrześcijaństwem. Odwołujący się do tego sposobu argumentacji internauci zwracali uwagę, że islam nie jest synonimiczny z agresją i przemocą i że nie każdy wyznawca Koranu jest terrorystą. Sprzeciwiano się również traktowaniu muzułmanów jako homogenicznej grupy. W dyskursie dotyczącym imigrantów retoryka podobieństwa pojawiała się głównie w obronie mniejszości. Do najczęściej pojawiających się argumentów należał ten mówiący, że obywatele Wielkiej Brytanii również wyjeżdżają za granicę w poszukiwaniu pracy. Odwołujący się do tego typu argumentacji internauci starali się udowodnić, że nie wszyscy, a wręcz nawet większość, przyjezdnych nie wpisuje się w stereotyp niewykwalifikowanego, niemówiącego po angielsku, niechcącego się zasymilować imigranta wykorzystującego brytyjski system pomocy społecznej. Poprzez odwoływanie się do tej retoryki niektórzy z użytkowników starali się udowodnić, że wbrew obiegowej opinii, to nie imigranci są winni zaistniałej sytuacji, ale nieprzemyślana polityka imigracyjna.

7 ANEKS B 299 Dyskryminowani Zwracano uwagę na różne formy dyskryminacji Cyganów: utrudnienia w dostępie do edukacji dla dzieci; trudności z prawnym rozwiązaniem sytuacji meldunkowej itp.; dyskryminacja na rynku pracy; brak programów wspomagających proces asymilacji mniejszości, np. kursów języka, a więc skazujący ją na marginalizację. Największą winą obarczano panujący negatywny stereotyp mniejszości. Proreligijna Antykolonialna Nie istnieją żadne przesłanki co do tego, że mogłoby się to zdarzyć (brak przeszłości kolonialnej). Internauci sięgający po retorykę dyskryminowani odwoływali się zarówno do wydarzeń, które miały miejsce w przeszłości (prześladowania narodu wybranego, Holocaust, wysiedlenia Żydów w latach 60.) oraz mających miejsce obecnie. Wskazywano na różne formy dyskryminacji: fizycznej przemocy stosowanej względem mniejszości (z morderstwami włącznie), dyskryminującym języku, stereotypizacji niejednorodnej w odczuciu piszących grupy. Odwołujący się do retoryki dyskryminowani użytkownicy zwracali uwagę, że największą krzywdą wyrządzaną muzułmanom jest utożsamianie wszystkich wyznawców islamu z terrorystami. Inne praktyki dyskryminacyjne, których ofiarami padają zwykle przedstawiciele tej mniejszości, są efektem tego zdemonizowanego wizerunku. Często mówi się też o patrzeniu na islam z wyższością i przez pryzmat kultury Zachodu nie starając się nawet zrozumieć, na czym rzeczywiście opiera się ta religia. Retoryka proreligijna, podobnie jak antyreligijna, w przypadku żydów i muzułmanów może służyć zarówno do krytyki, jak i obrony bądź nawet gloryfikacji mniejszości. Może pojawić się w dwóch wersjach: - ogólnej, wyrażającej przekonanie, że religia w ogóle jest potrzebna, że scala ona społeczeństwo, uczy ludzi wzajemnego szacunku i wpaja im prawdziwe wartości; - konkretnej: w przypadku judaizmu, osoby sięgające po tą retorykę będą zwracały uwagę na to, że jest to jedna z niewielu religii, której wyznawcy nie narzucają swojej wiary innym nie czują potrzeby nawracania innowierców. Jednocześnie jest to religia, której założenia pozwalają na spokojne koegzystowanie żydów i innych narodów. w przypadku islamu podkreśla się, że jest religią pokoju, a Koran nie pochwala przemocy. Niekiedy odwołanie się do retoryki proreligijnej ma na celu wykazanie wyższości innego wyznania nad tym, o którym prowadzona jest rozmowa. się do tej retoryki ani razu. Użytkownicy odwołujący się do retoryki antykolonialnej podkreślali, że Zachód nie powinien starać się narzucać swojego własnego światopoglądu oraz wartości kulturze typowo wschodniej ( nie dla kulturowego imperializmu ). Zwracano uwagę, że imigranci również padają ofiarą wszystkich wspominanych w retoryce dyskryminowanej większości procederów: obniżania się płacy minimalnej, fatalnych warunków mieszkaniowych. W dodatku muszą oni radzić sobie z panującą na rynku pracy dyskryminacją. W dyskusji poświęconej imigrantom, do retoryki proreligijnej odwoływano się zwykle w reakcji na krytyczne wobec przyjezdnych komentarze posługujące się antyreligijnym typem argumentacji. Postkolonialna odpowiedzialność Retoryka ta używana jest w przypadku imigrantów z krajów, które były niegdyś koloniami brytyjskimi. Podkreśla się, że Wielka Brytania musi wziąć odpowiedzialność za pomyłki popełnione w przeszłości i nie może po prostu zamknąć granic dla obywateli krajów, które kiedyś wyzyskiwała.

8 300 Między homopresją a katonazizmem Cyganie żydzi / judaizm muzułmanie / islam imigranci Wyboru Wyższości Podwójnie wykluczeni się do tej retoryki ani razu. Użytkownicy odwołujący się do retoryki wyższości przypisywali żydom wiele cech wyróżniających ich pozytywnie na tle innych grup. Do najczęściej wymienianych należały: przedsiębiorczość wielu żydów odnosi spektakularne sukcesy w dziedzinie finansów, wielu jest właścicielami dobrze prosperujących firm, inteligencja udowadniano to przytaczając przykłady noblistów żydowskiego pochodzenia, przykładanie szczególnej uwagi do edukacji dzieci, artystyczność wielu żydów prezentuje zdolności muzyczne, większe niż innych mniejszości zdolności adaptacyjne żydów, których można znaleźć mieszkających w wielu krajach. się do tej retoryki ani razu. W badanym materiale do retoryki wyboru odwołano się zaledwie jeden raz. W komentarzu tym krytykowano drugie pokolenia imigrantów, które choć urodzone na Zachodzie, opowiadają się za wartościami islamu. Ton wypowiedzi wyraźnie sugeruje, że jest to ten gorszy wybór. Argumenty podkreślające wyższość i wyjątkowość islamu łączyły go głównie z osiągnięciami z przeszłości oraz naukami Koranu. się do tej retoryki ani razu. Retoryka ta została użyta do krytyki argumentacji dyskryminowani. Zaznaczano, że imigranci sami podjęli decyzję o przyjeździe do kraju i podjęcia w nim pracy, że nikt ich do tego nie zmuszał ani nie zachęcał była to ich samodzielna decyzja, sami więc muszą zmierzyć się z jej konsekwencjami. Użyteczni, nie do zastąpienia Retoryka wyższości przyjmuje w przypadku migrantów specyficzną formę argumentacji, która podkreśla ważną rolę, jaką odgrywają oni dla gospodarki kraju, w którym pracują wykonują pracę, której nie wykonałby nikt inny (z powodu niezadowalającego wynagrodzenia bądź też braku kwalifikacji), wspomagają gospodarkę, zarobione pieniądze wydają również w danym kraju, a tym samym tworzą nowe miejsca pracy, zaś pieniądze zarobione przez uniwersytety dzięki studentom zagranicznym utrzymują całe szkolnictwo wyższe itd. Po retorykę podwójnie wykluczeni sięgają użytkownicy, którym zależy na podkreśleniu nierównego traktowania imigrantów z różnych krajów.