URZĄD STATYSTYCZNY WE WROCŁAWIU. n»jw. rolnictwa. powszechny spis rolny \ 996. Raport z wyników województwo wrocławskie

Transkrypt

1 URZĄD STATYSTYCZNY WE WROCŁAWIU n»jw rolnictwa powszechny spis rolny \ 996 Raport z wyników województwo wrocławskie WROCŁAW 1997

2

3 Vil ; URZĄD STATYSTYCZNY WE WROCŁAWIU rolnic powszechny spis rolny \ 996 i Wm m Raport z wyników województwo wrocławskie ## WROCŁAW 1997

4 ... ^... ^... ^ ^ ^0^0^^^ ^0^0^^... ^... ^ ^... ^... ^0... ^... ^... ^... ^... ^... ^ ^... ^... ^ ^... ^0 ^... ^... ^ ^... ^

5 UWAGI WSTĘPNE Opracowanie zawiera podstawowe wyniki Powszechnego Spisu Rolnego w województwie wrocławskim przeprowadzonego w czerwcu 1996 r. Spis przeprowadziło w skali kraju ponad 55 tys. rachmistrzów spisowych, w tym w województwie wrocławskim 1,2 tys. osób. Spisem zostały objęte wszystkie indywidualne gospodarstwa rolne, działki rolne, gospodarstwa rolne sektora publicznego oraz pozostałe jednostki prowadzące produkcję rolną. Zakres tematyczny spisu objął ponad 280 zagadnień z możliwością ponad 700 odpowiedzi. Zebrane dane odnoszą się do ponad 3 min jednostek w skali kraju, w tym do blisko 53 tys. jednostek województwa wrocławskiego. W opracowaniu zaprezentowano wyniki zbiorcze w ujęciu wojewódzkim na tle danych krajowych. Niniejsze opracowanie jest zwieńczeniem prac obecnego etapu obliczeń danych sumarycznych. Dalsze prace są ukierunkowane na uzyskanie danych w ujęciach strukturalnych, korelacyjnych i przestrzennych z uwzględnieniem spraw typologii i systematyki gospodarstw. Przy ich opracowywaniu w pełni zostaną wykorzystane zalecenia FAO do światowego spisu rolnego przewidywanego około 2000 roku. W szczególności po raz pierwszy stosowane są klasyfikacje i grupowania, które niezależnie od wypełnienia zaleceń FAO umożliwią poznanie polskiego rolnictwa w ważnych ujęciach strukturalnych. Trwają też prace nad dalszymi obliczeniami pozostałych lematów spisu, w tym głównie problemów ekonomicznych i opinii rolników odnośnie zamierzeń na przyszłość, dotyczących funkcjonowania swoich gospodarstw rolnych. W miarę postępu prac sukcesywnie będą ukazywać się kolejne problemowe publikacje ze spisu. Przewiduje się wydanie jeszcze w 1997 roku 5 publikacji z danymi wojewódzkimi, również w przekrojach gminnych. Dane ogólnopolskie prezentowane będą w 13 publikacjach. Dyrektor Urzędu Statystycznego we Wrocławiu w imieniu Prezesa GUS i własnym składa serdeczne podziękowania wszystkim, którzy przyczynili się do przeprowadzenia spisu i opracowania jego wyników. 3

6 STRUKTURA ORGANIZACYJNA ROLNICTWA Polskie rolnictwo składa się z wielu jednostek zróżnicowanych zarówno pod względem formy organizacji, rodzaju własności, wielkości gospodarstw i poziomu produkcji. Istnieje przy tym duża zmienność sytuacji z roku na rok. Szczególnie duże zmiany zaistniały po likwidacji pgr-ów, rozwiązywaniu się spółdzielni produkcyjnych i kółek rolniczych, a także po utworzeniu pewnej liczby spółek o różnym charakterze działalności. Zmiany systemowe jakie zaszły po 1990 r. wpłynęły także na odmienne warunki ekonomiczne dla funkcjonowania gospodarstw. Powszechny Spis Rolny przeprowadzony w 1996 r. ukazuje stan aktualny rolnictwa, a w zestawieniu z wynikami poprzedniego pełnego spisu rolnego, przeprowadzonego w 1988 r. także obraz zmian, które dokonały się w ciągu ostatnich 8 lat. W 1996 r. w porównaniu z wynikami spisu rolnego 1988 r. w województwie wrocławskim zmniejszyła się liczba gospodarstw rolnych, a mianowicie. indywidualnych gospodarstw rolnych z 31,1 tys. w 1988 r. do 30,4 tys. w 1996 r., tj. o 0,7 tys. (o 2,3%, w kraju o 5,8%), spółdzielni produkcji rolniczej z 80 w 1988 r. do 64 w 1996 r, tj. o 16 (o 20,0%), gospodarstw państwowych z 82 w 1988 r. do 61 w 1996 r., tj. o 21 (o 25,6%). TABL. 1. OGÓLNA POWIERZCHNIA GRUNTÓW WG UŻYTKOWNIKÓW Wyszczególnienie wha % wha % Ogółem , ,0 Sektor prywatny , ,7 w tym: gospodarstwa indywidualne , U spółdzielnie produkcji rolniczej , ,1 Sektor publiczny , ,5 Grunty nie stanowiące gospodarstw rolnych (z obydwu sektorów łącznic) , ,8 Przekształcenia, które występowały w naszej gospodarce po roku 1989 znalazły odzwierciedlenie również w rolnictwie, przede wszystkim w strukturze użytkowania gruntów, będącej konsekwencją m in. likwidacji gospodarstw państwowych. Sektor prywatny, w którego użytkowaniu w 1988 r. znajdowało się 42,4% gruntów (w tym w gospodarstwach indywidualnych - 37,5%) zwiększył swój udział do 59,7% (w tym w gospodarstwach indywidualnych - do 51,1%). 4

7 W województwie wrocławskim, podobnie jak w kraju, największą grupę stanowią gospodarstwa o powierzchni do 5 ha, które w 1996 r. stanowiły 51,5% ogółu gospodarstw, podczas gdy w 1988 r. 44,9%. Powierzchnia ogółem tych gospodarstw stanowiła 16,8% ogólnej powierzchni wszystkich gospodarstw indywidualnych. TABL. 2. LICZBA INDYWIDUALNYCH GOSPODARSTW ROLNYCH WG GRUP OBSZAROWYCH Grupy obszarowe użytków rolnych Woj. wrocławskie Polska w liczbach bezwzględnych 1988 = 100 w % ogółem 1988= 100 Ogółem ,7 100,0 100,0 94,2 1-2 ha ,6 24,5 22,6 113, ' 12,8 13, > ,6 7,9 10,4 4-5 j ,3 8, ,1 10,8 12,8 81, ,7 15,2 12,7 82, ,7 11,9 10,6 89, ,7 4, r 2220* 965 l 145,5 3,2 2, ,5 1,0. 50 ha i więcej ,2 0,5 * Dla roku ha i więcej jest najwyższym przedziałem grupowania. Gospodarstwa powyżej 15 ha stanowiły 10,6% liczby gospodarstw ogółem (w 1988 roku - 7,1%), ale ich udział w powierzchni ogólnej wyniósł 50,2%. Średnia wielkość gospodarstwa w województwie wrocławskim w 1996 r. wyniosła 9,25 ha, podczas gdy w 1988 r. - 6,99 ha. TABL. 3. PRZECIĘTNA POWIERZCHNIA INDYWIDUALNEGO GOSPODARSTWA ROLNEGO WG GRUP OBSZAROWYCH Grupy obszarowe użytków rolnych Woj. wrocławskie Polska w ha Ogółem 6,99 9,25 6,25 6, ha 1,49 1,39 1,51 1, ,39 3,20 3,43 3, ,13 5,97 6,08 5, ,53 8,40 8,57 8, ,12 12,02 12,36 12,12 15 ha i więcej 21,23 44,17 20,72 29,18 5

8 TABL. 4. POWIERZCHNIA OGÓLNA INDYWIDUALNYCH GOSPODARSTW ROLNYCH WG GRUP OBSZAROWYCH Grupy obszarowe użytków rolnych Woj. wrocławskie = 100 w ha Polska Ogółem ,9 99,8 1-2 ha ,0 100, ,6 99, ,7 98, ,2 99, ,4 100,0 15 ha i więcej ,5 100,4 Ogólna powierzchnia indywidualnych gospodarstw rolnych, według PSR '96 wzrosła o 30,9% w stosunku do 1988 r. (w kraju zmniejszyła się o 0,2%). Zmniejszyła się powierzchnia ogólna gospodarstw z grup obszarowych od 2 do 15 ha użytków rolnych, ale zdecydowanie wzrosła (ponad 3-krotnie) powierzchnia gospodarstw dużych, tj. 15 i więcej ha użytków rolnych (w kraju obszar zajmowany przez tę grupę gospodarstw pozostał na prawic niezmienionym poziomie). Spółdzielnie produkcji rolniczej zajmowały 3,1% powierzchni użytków rolnych w 1996 r. i 4,9% w 1988 r. Do sektora publicznego zaliczono gospodarstwa własności państwowej (Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych). W województwie wrocławskim było 61 gospodarstw sektora publicznego i było to o 25,6% mniej niż w 1988 r.; zajmowały one 8,5% powierzchni gospodarstw rolnych ogółem, a w 1988 r. - 27,6%. STRUKTURA INDYWIDUALNYCH GOSPODARSTW ROLNYCH WG GRUP OBSZAROWYCH UŻYTKÓW ROLNYCH 12% 11% 25% 13% % 11% % Ul 1-2 ha n 2-5 ha B 5-7 ha B7-10 ha ha 015 ha I więcej 6

9 LUDNOŚĆ Według stanu na koniec czerwca 1996 r. w województwie wrocławskim zamieszkiwało 1137,9 tys. osób; na wsi zamieszkiwało 296,3 tys. osób, tj. 26,0% ludności województwa (w kraju 38,1%). TABL. 5. LUDNOŚĆ WEDŁUG EKONOMICZNYCH GRUP WIEKU (dane szacunkowe wg stanu w dniu 30 VI 1996 r.) Wyszczególnienie W wieku a - w liczbach bezwzględnych Ogółem przedpro- produkcyjnym poproduk- b - w odsetkach dukcyjnym razem mobilnym niemobilnym cyjnym Ogółem a b 100,0 24,7 60,8 41,5 19,3 14,5 Miasta a b 100,0 23,0 62,4 41,8 20,6 14,6 Wieś a b 100,0 29,4 56,5 40,6 15,9 14,1 Przeprowadzony w 1996 r. Powszechny Spis Rolny wykazał, że 10,7% ludności w województwie związane jest z indywidualnymi gospodarstwami rolnymi, w tym na wsi udział ten wynosił 35,3%, a w mieście - 1,2%. Dla porównania w 1988 r. (według danych Narodowego Spisu Powszechnego) ludność zamieszkała na wsi, związana z indywidualnymi gospodarstwami rolnymi stanowiła 37,7% ludności wiejskiej, natomiast w miastach 1,5% ludności było związane z indywidualnymi gospodarstwami rolnymi. Nieznacznie zmieniła się struktura ludności według ekonomicznych grup wieku. Ogółem wzrosła nieco liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym, a zmniejszyła się w wieku poprodukcyjnym. Na wsi zmniejszyła się liczba ludności w wieku przedprodukcyjnym i poprodukcyjnym, a zwiększyła w wieku produkcyjnym mobilnym, Spis rolny wykazał, że w województwie struktura wiekowa ludności związanej z indywidualnymi gospodarstwami rolnymi w niewielkim stopniu zależy od wielkości powierzchni użytkowanego gospodarstwa rolnego. Udział osób w wieku do 44 lat (granica wieku produkcyjnego mobilnego) wyniósł 40,4% dla gospodarstw dużych (powyżej 50 ha) i 40,3% dla gospodarstw małych (do 5 ha). 7

10 TABL. 6. LICZBA I STRUKTURA LUDNOŚCI ZWIĄZANEJ Z INDYWIDUALNYMI GOSPODARSTWAMI ROLNYMI W wiekua/ Grupy obszarowe Liczba przed produkcyjnym popro- użytków rolnych ludności produk razem mobilnym niemobil- dukcyj- ogółem cyjnym nym nym w % ludności ogółem Ogółem Ogółem ,9 57,9 40,1 17,8 13,2 1-2 ha ,1 58,4 39,7 18,7 14, ,1 59,0 40,6 18,4 12, ,1 59,2 41,4 17,8 12, ,5 58,6 40,3 18,3 12, ,5 59,0 40,8 18,2 13, ,8 57,6 39,8 17,8 13, ,6 56,8 39,8 17,0 12, ,1 54,4 39,5 14,9 10,5 50 ha i więcej ,3 58,1 40,4 17,7 8,6 w tym Wieś Razem ,3 57,3 40,0 17,3 13,4 1-2 ha ,8 57,4 39,7 17,7 14, ,6 57,8 40,3 17,5 13, ,7 58,3 41,2 17,1 13, ,4 58,6 40,4 18,2 13, ,7 58,6 40,8 17,8 13, ,8 57,3 39,7 17,5 13, ,7 56,5 39,7 16,8 12, ,3 53,9 39,2 14,7 10,8 50 ha i więcej ,8 56,3 40,2 16,1 8,9 a/ Wiek przedprodukcyjny: 0-17 lat; produkcyjny mobilny: lata; produkcyjny niemobilny: 45-59/64 lata; poprodukcyjny: 60 lat i więcej - kobiety oraz 65 lat i więcej - męzczyini. Z ogólnej liczby 121,7 tys osób związanych z indywidualnym gospodarstwem rolnym - 49,5% ludności stanowiły kobiety. Na 100 mężczyzn w województwie przypadało 98 kobiet, tyleż samo na wsi. Wskaźnik fcminizacji nieco zwiększył się od 1988 r., kiedy (według NSP) wynosił 96 dla ogółu i także 96 dla ludności wiejskiej. 8

11 Poziom wykształcenia ludności związanej z rolnictwem jest niski; 42% osób w wieku 15 lat i więcej nie ma żadnego wykształcenia lub ma tylko wykształcenie podstawowe, na wsi odsetek ten wynosi 45%. LUDNOŚĆ W WIEKU 15 LAT I WIĘCEJ WEDŁUG POZIOMU WYKSZTAŁCENIA podstawowe ukończone 36.2% podstawowe nieukończone i bez wykształcenia 5,8% wyżąe po icealne średnie zawodowe 17,7% średnie ogólne 4,2% zasadnicze zawodowe 30,8% Ludność związana z indywidualnym gospodarstwem rolnym w 27,4% utrzymywała się z pracy w swoim gospodarstwie rolnym, w tym na wsi odsetek ten wyniósł 29,9% a w mieście -12,6%. TABL. 7. LUDNOŚĆ"7 W WIEKU 15 LAT I WIĘCEJ, ZWIĄZANA Z INDYWIDUALNYMI GOSPODARSTWAMI ROLNYMI WG ŹRÓDEŁ UTRZYMANIA Ludność Utr^mujący się z jednego źródła Utrzymujący się Wyszczególnienie ogółem w tym z pracy w swoim z dwóch źródeł razem gospodarstwie rolnym W liczbach bezwzględnych Ogółem Kobiety Mężczyźni Miasta Wieś W odsetkach Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 Kobiety 49,6 53,0 49,4 44,9 Mężczyźni 50,4 47,0 50,6 55,1 Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 Miasta 14,7 14,7 6,8 14,6 Wieś 85,3 85,3 93,2 85,4 a/ Bez ludności nieobecnej powyżej 12 miesięcy. 9

12 Powszechny Spis Rolny 1996 wykazał, że w województwie wrocławskim 121,7 tys. ludności związanej z użytkownikiem indywidualnego gospodarstwa rolnego tworzy 30,2 tys. gospodarstw domowych; przeciętna liczba osób w gospodarstwie wynosi 4,02 (w kraju - 4,05), w tym na wsi - 4,07 (w kraju - 4,09). W stosunku do spisu z 1988 r. daje się zauważyć nieznaczny wzrost liczby osób w gospodarstwie domowym. W 1988 r. przeciętna liczba osób w gospodarstwie domowym wynosiła 3,95, w tym na wsi - 4,02 (w kraju odpowiednio - 3,92 i 3,97). TABL. 8. GOSPODARSTWA DOMOWE Z UŻYTKOWNIKIEM INDYWIDUALNEGO GOSPODARSTWA ROLNEGO Grupy obszarowe Gospodarstwa domowe Przeciętna liczba osób w liczbach bezwzględnych w odsetkach w gospodarstwie razem w tym wieś razem w tym wieś razem w tym wieś Ogółem ,0 100,0 4,02 4, ha ,5 21,4 3,60 3, ,8 11,8 3,69 3, ,9 7,6 3,84 3, ,3 6,3 3,92 3, ,9 11,4 4,06 4, ,2 16,8 4,28 4, ,6 18,5 4,56 4, ,7 5,1 4,80 4,86 50 ha i więcej U U 4,11 4,22 UŻYTKOWNICY INDYWIDUALNYCH GOSPODARSTW ROLNYCH W województwie wrocławskim w czerwcu 1996 r. było 30,2 tys. użytkowników indywidualnych gospodarstw rolnych (nie licząc indywidualnych gospodarstw rolnych prowadzonych przez organizacje wyznaniowe oraz spółki). TABL. 9. UŻYTKOWNICY INDYWIDUALNYCH GOSPODARSTW ROLNYCH WG WIEKU I PŁCI W wieku Wyszczególnienie Ogółem lat i więcej W liczbach bezwzględnych Ogółem Mężczyźni Kobiety W odsetkach Ogółem 100,0 0,3 9,2 24,9 34,3 15,6 6,4 9,3 Mężczyźni 100,0 0,3 10,2 26,4 35,0 15,0 5,9 7,2 Kobiety 100,0 0,2 6,8 21,4 32,5 17,0 7,7 14,4 10

13 Wśród użytkowników gospodarstw rolnych kobiety stanowiły 29,6% (w kraju - 27,6%). Ponad 1/3 użytkowników gospodarstw rolnych to osoby w wieku lat. Stosunkowo duży procent (15,7%) stanowią osoby po 60 roku życia; wśród kobiet odsetek ten wynosi 22,1%. Poziom wykształcenia użytkowników indywidualnych gospodarstw rolnych jest nieco wyższy niż ogółem ludności związanej z rolnictwem, ale niższy niż ludności ogółem. Zdecydowanie niski jest poziom wykształcenia rolniczego użytkowników indywidualnych gospodarstw rolnych - prawie połowa z nich nie posiada wykształcenia rolniczego a 35,5% ma ukończone jedynie kursy rolnicze. UŻYTKOWNICY INDYWIDUALNYCH GOSPODARSTW ROLNYCH WEDŁUG POZIOMU WYKSZTAŁCENIA podstawowe ukończone 30,8% podstawowe nieukończone I bez wykształcenia 3 4% wyższe policealne 5,2% 1,5% średnie zawodowe 21,3% zasadnicze zawodowe 34,8% średnie ogólne 3,0% LUDNOŚĆ ZWIĄZANA Z UŻYTKOWNIKIEM DZIAŁKI ROLNEJ Ludność związana z użytkownikiem działki rolnej stanowi 36,3% ludności związanej z rolnictwem (w kraju - 28,7%). Ludność ta w większości (74,6%) mieszka na wsi. Struktura ludności związanej z działką rolną różni się nieco od struktury ludności związanej z indywidualnym gospodarstwem rolnym. Większy jest udział ludności w wieku produkcyjnym nicmobilnym i poprodukcyjnym, tj 19,3% i 20,1% wobec 17,8% i 13,2% w przypadku ludności związanej z indywidualnymi gospodarstwami rolnymi. 11

14 TABL. 10. LICZBA I STRUKTURA LUDNOŚCI ZWIĄZANEJ Z UŻYTKOWNIKIEM DZIAŁKI ROLNEJ WG WIEKU I PŁCI W wieku ' Wyszczególnienie Ludność przedproduk- produkcyjnym poproduk- ogółem cyjnym razem mobilnym niemobilnym cyjnym w % ludności ogółem Ogółem ,9 56,0 36,7 19,3 20,1 Mężczyźni ,1 61,4 39,2 22,2 13,5 Kobiety ,7 50,9 34,3 16,6 26,4 Miasta ,4 60,1 38,4 21,7 17,5 Mężczyźni ,2 64,4 39,9 24,5 12,4 Kobiety ,7 56,0 36,9 19,1 22,3 Wieś ,4 54,6 36,1 18,5 21,0 Mężczyźni ,8 60,4 39,0 21,4 13,8 Kobiety ,0 49,2 33,5 15,7 27,8 a/ Wiek przedprodukcyjny: 0-17 lat; produkcyjny mobilny: lata; produkcyjny niemobilny: 45-59/64 lata; poprodukcyjny: 60 lat i więcej - kobiety oraz 65 lat i więcej - mężczyźni. Według poziomu wykształcenia struktura ludności związanej z użytkowaniem działki rolnej jest zbliżona do struktury ludności związanej z indywidualnymi gospodarstwami rolnymi. Osoby posiadające wykształcenie ponadpodstawowe stanowiły 56,5% ogółu ludności związanej z użytkowaniem działki (dla ludności związanej z indywidualnymi gospodarstwami rolnymi wskaźnik ten wynosi 58,0%). Dochód z działki rolnej jest jedynym źródłem utrzymania dla 3,9% ludności, w tym na wsi dla 4,6% ludności. TABL. 11. LUDNOŚĆ1' W WIEKU 15 LAT I WIĘCEJ ZWIĄZANA Z UŻYTKOWNIKIEM DZIAŁKI ROLNEJ WEDŁUG ŹRÓDEŁ UTRZYMANIA Ludność Utrzymujący się z jednego źródła Utrzymujący się Wyszczególnienie ogółem razem z pracy z dwóch źródeł na działce rolnej W liczbach bezwzględnych Ogółem Mężczyźni Kobiety Miasto Wieś W odsetkach Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 Mężczyźni 47,8 46,7 33,1 48,7 Kobiety 52,2 53,3 66,9 51,3 Ogółem 100,0 100,0 100,0 100,0 Miasto 26,0 30,6 14,8 22,4 Wieś 74,0 69,4 85,2 77,6 a/bez ludności nieobecnej powyżej 12 miesięcy. 12

15 PRACUJĄCY Z danych uzyskanych w Powszechnym Spisie Rolnym 1996 r. wynika, że w swoim gospodarstwie pracowało głównie lub wyłącznie 47,9 tys. osób'% tj. 52,2% ludności województwa w wieku 15 lat i więcej związanej z indywidualnymi gospodarstwami rolnymi; zdecydowana większość (96,2%) pracowała wyłącznie w swoim gospodarstwie rolnym. Struktura pracujących wyłącznie w gospodarstwie rolnym według wieku wskazuje, że prawic połowę tej populacji stanowią ludzie w wieku powyżej 44 lat (wiek produkcyjny niemobilny - 29,3% i poprodukcyjny - 19,7%). Dodatkowo poza swoim gospodarstwem rolnym pracowali ludzie młodsi. W grupie osób w wieku produkcyjnym mobilnym dodatkową pracę poza gospodarstwem rolnym wykonywało 26,8% a w wieku poprodukcyjnym 3,8%. PRACUJĄCY (wyłącznie i głównie) wg ekonomicznych grup wieku w swoim gospodarstwie poza swoim gospodarstwem 1,3% 0,6% 24,9 tys. DD przedprodukcyjny produkcyjny 0 poprodukcyjny W 1996 r. osoby z wykształceniem podstawowym (ukończonym i nieukończonym) stanowiły 47,4% pracujących w indywidualnym gospodarstwie rolnym a z wykształceniem wyższym i średnim - 21,0%. TABL. 12. PRACUJĄCY WYŁĄCZNIE LUB GŁÓWNIE W SWOIM GOSPODARSTWIE ROLNYM W WIEKU 15 LAT I WIĘCEJ WEDŁUG POZIOMU WYKSZTAŁCENIA Wykształcenie Ogółem Pracując>' wyłącznie głównie Ogółem W odsetkach Wyższe U 1,6 4,5 Policealne 0,9 0,8 2,1 Średnie zawodowe 15,3 14,9 25,3 Średnie ogólnokształcące 3,1 3,1 3,0 Zasadnicze zawodowe 31,6 31,1 42,3 Podstawowe ukończone 42,1 42,9 21,9 Podstawowe nicukończonc 5,3 5,6 0,9 1/ W Powszechnym Spisie Rolnym do pracujących w swoim gospodarstwie rolnym zaliczono osoby, które w tygodniu poprzedzającym spis, pracowały głównie lub wyłącznie w swoim gospodarstwie rolnym. 13

16 Wyniki Powszechnego Spisu Rolnego dostarczyły informacji o czasie pracy w rolnictwie indywidualnym. TABL. 13. PRACUJĄCY WYŁĄCZNIE LUB GŁÓWNIE W SWOIM GOSPODARSTWIE ROLNYM WEDŁUG ROCZNEGO WKŁADU PRACY I POWIERZCHNI UŻYTKÓW ROLNYCH GOSPODARSTWA Grupy obszarowe użytków rolnych Ogółem Przeciętna dzienna liczba godzin pracy do pow. 12 W liczbach bezwzględnych Średnia dzienna liczba godz. pracy na 1 osobę Ogółem , , , , , , , ,2 50 ha i więcej ,6 W odsetkach Ogółem 100,0 100,0 16,5 25,5 24,8 19,8 10,6 2,8 X ,3 100,0 32,9 39,6 19,6 5,4 1,8 0,7 X ,6 100,0 21,3 33,4 27,0 12,5 4,6 1,2 X ,3 100,0 13,4 24,2 28,4 23,1 9,1 1,8 X ,1 100,0 10,8 20,4 27,5 26,3 12,3 2,7 X ,4 100,0 9,5 17,1 24,1 27,1 17,7 4,5 X ,8 100,0 9,1 15,2 19,6 27,0 22,0 7,1 X ,1 100,0 8,3 16,9 19,5 27,5 21,3 6,5 X 50 ha i więcej 1,4 100,0 9,5 12,3 20,1 26,8 22,7 8,6 X Czas pracy osób pracujących w swoim gospodarstwie rolnym wyniósł średnio 6,5 godziny dziennic na 1 osobę. Powyżej 6,5 godziny pracowały osoby w gospodarstwach rolnych powyżej 5 ha i czas pracy wzrastał wraz ze wzrostem powierzchni użytków rolnych w gospodarstwie rolnym. Do 5 godzin dziennie pracowało 42,0% pracujących (wyłącznic lub głównie) w swoim gospodarstwie rolnym, od 6 do 8 godzin - 24,8% a pozostali (33,2%) pracowali powyżej 8 godzin dziennic. Zdecydowaną większość (68,3%) pracujących wyłącznic lub głównie w swoim gospodarstwie rolnym stanowili członkowie gospodarstw domowych użytkujących gospodarstwa rolne o powierzchni do 10 ha użytków rolnych. 14

17 TABL. 14. PRACUJĄCY WYŁĄCZNIE LUB GŁÓWNIE W SWOIM GOSPODARSTWIE ROLNYM W WIEKU 15 LAT I WIĘCEJ WEDŁUG POWIERZCHNI UŻYTKÓW ROLNYCH Grupy obszarowe użytków rolnych Ogółem wyłącznie Pracujący głównie W liczbach bezwzględnych Ogółem ha ha i więcej W odsetkach Ogółem 100,0 100,0 100,0 1-2 ha 16,2 16,3 16, ,7 21,5 25, ,3 11,2 12, ,1 19,1 18, ,4 23,5 19, ,9 7,0 4,4 50 ha i więcej 1,4 1,4 2,4 Poza osobami pracującymi wyłącznie lub głównie w swoim gospodarstwie rolnym dla 16,9 tys. osób ( 18,4% ludności w wieku 15 lat i więcej związanej z gospodarstwami indywidualnymi; w kraju - 16,3%) praca w gospodarstwie rolnym jest pracą dodatkową (ich głównym miejscem pracy jest praca poza rolnictwem). Ponadto wśród ludności pracującej związanej z indywidualnymi gospodarstwami rolnymi 8,0 tys. osób (tj. 8,8% ludności w wieku 15 lat i więcej w województwie, w kraju - 5,2%) wogóle nie pracowało w gospodarstwach rolnych, tzn. są to osoby pracujące wyłącznie poza swoimi gospodarstwami rolnymi. Pracujący (wyłącznic lub głównie) poza swoim gospodarstwem rolnym odznaczali się, w porównaniu z pracującymi w swoich gospodarstwach rolnych (wyłącznie lub głównie), korzystniejszą strukturą według wieku i według wykształcenia. Wśród pracujących poza gospodarstwami rolnymi udział osób w wieku produkcyjnym wynosił 23,8% a w wieku poprodukcyjnym - 1,3%, podczas gdy w grupie osób pracujących w indywidualnych gospodarstwach rolnych odpowiednio 29,3% i 19,0%. Wykształcenie średnic i wyższe posiadało 44,7% (w tym wyższe 8,7%) pracujących poza swoim gospodarstwem rolnym y a w grupie osób pracujących wyłącznie lub głównie w gospodarstwach indywidualnych - 21,0% (w tym wyższe 1,7%). 15

18 TABL. 15. PRACUJĄCY WYŁĄCZNIE LUB GŁÓWNIE POZA SWOIM GOSPODARSTWEM ROLNYM W WIEKU 15 LAT I WIĘCEJ WEDŁUG POZIOMU WYKSZTAŁCENIA Wykształcenie Ogółem Pracujący wyłącznie głównie W liczbach bezwzględnych Ogółem W odsetkach Wyższe 8,7 12,9 6,8 Policealne 3,4 4,3 2,9 Średnie zawodowe 27,7 28,9 27,1 Średnie ogólnokształcące 4,9 6,6 4,1 Zasadnicze zawodowe 40,6 35,4 43,0 Podstawowe ukończone 14,2 11,5 15,5 Podstawowe nieukończone 0,5 0,4 0,6 Poza swoim gospodarstwem rolnym pracują przede wszystkim członkowie gospodarstw posiadający male gospodarstwa rolne; 64,4% pracujących pochodziło z gospodarstw domowych użytkujących gospodarstwa rolne o powierzchni do 5 ha. TABL. 16. PRACUJĄCY WYŁĄCZNIE LUB GŁÓWNIE POZA SWOIM GOSPODARSTWEM ROLNYM W WIEKU 15 LAT I WIĘCEJ WEDŁUG POWIERZCHNI UŻYTKÓW ROLNYCH Grupy obszarowe użytków rolnych Ogółem wyłącznie Pracujący głównie W liczbach bezwzględnych Ogółem W odsetkach ,6 36,4 29, ,8 30,9 33, ,9 9,2 11, ,8 10,2 12, ,1 10,1 10, ,3 2,5 2,3 50 ha i więcej 0,5 0,7 0,4 Według danych Powszechnego Spisu Rolnego na działkach rolnych pracowało (głównie i wyłącznic) 19,5 tys. osób (tj. 34,3% ludności związanej z działkami rolnymi), w tym wyłącznic 97,7% osób, a dla 2,3% działka była głównym miejscem pracy. 16

19 TAEL. 17. PRACUJĄCY WYŁĄCZNIE LUB GŁÓWNIE W WIEKU 15 LAT I WIĘCEJ NA DZIAŁKACH ROLNYCH WEDŁUG CECH DEMOGRAFICZNO-SPOŁECZNYCH Wyszczególnienie Ogółem Pracujący wyłącznie głównie Ogółem W odsetkach Płeć Mężczyźni 41,3 41,0 55,1 Kobiety 58,7 59,0 44,9 Wiek Przedprodukcyjny 1,0 U 0,7 Produkcyjny 51,2 50,3 87,6 Poprodukcyjny 47,8 48,6 11,7 Wykształcenie Wyższe 2,2 2,2 2,9 Policealne 1,3 1,3 2,4 Średnie zawodowe 11,4 11,1 22,6 Średnie ogólnokształcące 3,2 3,2 2,4 Zasadnicze zawodowe 19,0 18,7 32,1 Podstawowe ukończone 48,8 49,2 33,6 Podstawowe nieukończonc 14,1 14,3 4,0 W grupie osób pracujących na działkach odnotowuje się większy udział ludzi starszych niż wśród pracujących na gospodarstwach rolnych. Udział osób w wieku produkcyjnym mobilnym stanowił 28,5% ogółu pracujących na działce,a w wieku poprodukcyjnym - 47,8%, podczas gdy w przypadku osób pracujących w gospodarstwach rolnych udział ten wynosił odpowiednio 29,3% i 19,0%. Wykształcenie średnie i wyższe posiadało 18,1% osób pracujących na działce (w gospodarstwach rolnych - 21,0%)Jta podstawowe - 62,9% (w gospodarstwach rolnych - 47,4%). TABL. 18. PRACUJĄCY WYŁĄCZNIE LUB GŁÓWNIE NA DZIAŁKACH ROLNYCH W WIEKU 15 LAT I WIĘCEJ WEDŁUG LICZBY MIESIĘCY PRACY W ROKU Liczba miesięcy W liczbach bezwzględnych W odsetkach Ogółem , miesięcy , , ,4 do 3 miesięcy ,6 Czas pracy na działkach w większości - 65% (w kraju - 59,6%) nie przekracza 6 miesięcy, jednakże istnieje dość duża grupa ludzi (20,7%, w kraju - 28,9%), która poświęca pracy na działce miesięcy w roku. 17

20 GOSPODARSTWA ROLNE PROWADZĄCE DZIAŁALNOŚĆ ROLNICZĄ I POZAROLNICZĄ Powszechny Spis Rolny w czerwcu 1996 r. wykazał, że działalność gospodarczą na rachunek własny w województwie (w tym rolniczą i pozarolniczą) prowadziło 50,0 tys. gospodarstw rolnych, tj. 95,0% ogółu, (w tym 61 gospodarstw należących do sektora publicznego, co stanowi zaledwie 0,1% prowadzących działalność). Pozostałe 2,6 tys. gospodarstw rolnych, tj. 5,0% (w kraju - 5,9%) to te gospodarstwa, w których zgodnie z uzyskanymi od właścicieli informacjami, nie prowadzono działalności rolniczej, tzn. odłogowali cały posiadany areał gruntów, nie posiadali inwentarza żywego, nie potwierdzili prowadzenia działalności pozarolniczej, a źródłem ich dochodów były, m in. renty, emerytury lub praca najemna (to ostatnie źródło utrzymania rokuje rozwinięcie działalności rolniczej z chwilą powzięcia takiej decyzji przez posiadacza gospodarstwa). W grupie gospodarstw rolnych prowadzących jakąkolwiek działalność gospodarczą - było 3,8 tys. gospodarstw (7,6%) prowadzących działalność pozarolniczą (w kraju takich gospodarstw było 6,6%) i prawie wszytkie wywodzą się z grupy gospodarstw indywidualnych, których udział w województwie wynosi 99,5% (w kraju - 99,4%). TABL. 19. GOSPODARSTWA PROWADZĄCE DZIAŁALNOŚĆ NA RACHUNEK WŁASNY WG GRUP OBSZAROWYCH Grupy obszarowe użytków rolnych Gospodarstwa rolne prowadzące działalność gospodarczą wtym ogółem pozarolniczą w tym gospodarstwa indywidualne Razem ha i mniej ha i więcej ha i więcej Liczba gospodarstw rolnych prowadzących działalność pozarolniczą rośnie w miarę malejących grup obszarowych; największy ich udział odnotowano w gospodarstwach o powierzchni użytków rolnych do 1,0 ha i wyniósł dla województwa 51,5% (dla kraju 49,1%). 18

21 UŻYTKOWANIE ZIEMI Wyniki Powszechnego Spisu Rolnego 1996 r. wskazują, że w województwie wrocławskim: 398,1 tys. ha użytków rolnych stanowią 64,1% powierzchni województwa (liczonej wg siedziby użytkownika), lasy i grunty leśne zajmują 135,8 tys. ha, tj. 21,9% powierzchni województwa, pozostałe grunty, tj. pod zabudowaniami, wodami, drogami, innymi gruntami i nieużytkami zajmują 86,7 tys. ha, a więc 14,0% powierzchni ogólnej. W powierzchni użytków rolnych: - grunty orne zajmują 340,4 tys. ha, tj. 85,5% użytków (54,8% powierzchni ogólnej), - sady - 4,8 tys. ha, tj. 1,2% użytków (0,8% powierzchni ogólnej), - łąki i pastwiska - 52,9 tys. ha, tj. 13,3% użytków (8,5% powierzchni ogólnej), przy czym w porównaniu z latami poprzednimi daje się zauważyć ograniczenie powierzchni użytków zielonych. W porównaniu z danymi poprzedniego pełnego spisu rolnego, tj. z 1988 r. w strukturze użytkowania ziemi w 1996 r.: zmalał o 1,0 pkt udział powierzchni użytków rolnych w powierzchni ogólnej, udział gruntów ornych zwiększył się o 1,9 pkt, udział lasów zwiększył się o 0,8 pkt, udział gruntów pozostałych kształtował się na zbliżonym poziomie. W Powszechnym Spisie Rolnym 1996 r. po raz pierwszy dokonano spisu powierzchni gruntów pod zabudowaniami. Grunty zajęte pod zabudowaniami, które wcześniej ujmowano w powierzchni użytków rolnych, w tym spisie ujęto w grupie pozostałych gruntów. TABL. 20. STRUKTURA UŻYTKOWANIA GRUNTÓW (wg siedziby użytkownika) Powierzchnia Sektor Wyszczególnienie ogółem prywatny publiczny w ha % w ha % w ha % Powierzchnia ogólna , , ,0 Użytki rolne , , ,4 grunty orne , , ,2 sady , , ,1 łąki , , ,1 pastwiska , , ,0 Lasy i grunty leśne , , ,5 Pozostałe grunty , , ,1 19

22 W ogólnej powierzchni użytkowania gruntów w województwie duży jest udział (39,2%) sektora publicznego, głównie ze względu na powierzchnię lasów (w 97,6% należą do sektora publicznego) oraz pozostałych gruntów, tj. pod zabudowaniami, wodami, drogami i inne grunty oraz nieużytki (73,3% w sektorze publicznym) W posiadaniu sektora prywatnego było 88,1% ogólnej powierzchni użytków rolnych. STRUKTURA UŻYTKÓW ROLNYCH sektor prywatny sektor publiczny D grunty orne łsady O łąki pastwiska W strukturze użytkowania gruntów należących do rolnictwa znacznie powiększyła się powierzchnia odłogów i ugorów; w 1996 r. stanowiły one 11,7% gruntów ornych, w tym w indywidualnych gospodarstwach - 8,2%, a w gospodarstwach stanowiących własność państwową - 43,3%. TAEL 21. POWIERZCHNIA ODŁOGÓW I UGORÓW NA GRUNTACH ORNYCH Wyszczególnienie Woj. wrocławskie Polska wha w % gruntów ornych Ogółem ,7 12,8 Własność państwowa ,3 46,8 Spółdzielnie produkcji rolniczej 809 7,6 7,8 Gospodarstwa indywidualne ,2 8,2 20

23 ZASIEWY Powierzchnia zasiewów w województwie uległa zmniejszeniu w wyniku ubytku gruntów ornych spowodowanego przeznaczaniem ich na cele nierolnicze, jak też zwiększeniem się powierzchni odłogów i ugorów. W 1996 r. ogólna powierzchnia zasiewów wyniosła 300,8 tys. ha i była mniejsza niż w 1988 r. o 26,0tys. ha, tj. o 8,0%. TABL. 22. POWIERZCHNIA I STRUKTURA ZASIEWÓW POSTAWOWYCH UPRAW Powierzchnia Sektor Wyszczególnienie ogółem prywatny publiczny wha % wha % wha % Powierzchnia zasiewów ogółem , , ,0 Zboża*' , , ,4 Kukurydza , , ,9 Strączkowe jadalne na ziarno 973 0, ,3 99 0,5 Ziemniaki , ,2 60 0,3 Przemysłowe , , ,8 Pastewne , , ,3 Pozostałe , , ,8 a/ Zboża podstawowe, owies z jęczmieniem, inne mieszanki zbozowe, gryka, proso i inne zbożowe (bez kukurydzy). Struktura zasiewów przedstawiała się następująco: zboża podstawowe z mieszankami zbożowymi oraz gryką, prosem i innymi zbożowymi (bez kukurydzy) zajmowały powierzchnię 198,5 tys. ha (66,0% ogólnej powierzchni zasiewów), ziemniaki - 20,3 tys. ha (6,7%), rośliny przemysłowe - 46,6 tys. ha (15,5%), rośliny pastewne - 6,3 tys. ha (2,1% powierzchni zasiewów). Wyniki Powszechnego Spisu Rolnego wskazują na istotne zmiany w strukturze zasiewów poszczególnych grup upraw, jak i w ramach grup upraw zmienił się udział poszczególnych gatunków. Wzrosła powierzchnia uprawy gatunków zbóż wyżej plonujących, zwłaszcza powierzchnia uprawy pszenicy; spadła natomiast powierzchnia uprawy zbóż o mniejszych możliwościach plonowania, tj. owsa i mieszanek zbożowych. W ogólnej powierzchni zasiewów udział sektora prywatnego wyniósł 93,8%, z tym że, np. zboża w 94,8 % uprawiane są w sektorze prywatnym, a ziemniaki w 99,7%. W porównaniu z 1988 r. zmniejszył się udział powierzchni uprawy ziemniaków o 1,5 pkt, pastewnych o 8,2 pkt, a wzrósł udział (o 9,3 pkt) powierzchni, na której uprawiane są zboża. Wyniki Powszechnego Spisu Rolnego 1996 w zakresie powierzchni zasiewów po raz pierwszy dają możliwość pogrupowania liczby gospodarstw wg powierzchni uprawy poszczególnych ziemiopłodów. 21

24 W 1996 r. liczba indywidualnych gospodarstw rolnych zajmujących się uprawą: pszenicy ozimej wynosiła 19,0 tys. gospodarstw, tj. 57,7% ogólnej liczby indywidualnych gospodarstw rolnych, pszenicy jarej - 6,2 tys. (2,0%), żyta - 7,7 tys. (2,5%), jęczmienia ozimego - 2,8 tys. (9,4%), jęczmienia jarego - 7,3 tys. (24,0%), owsa - 3,1 tys. (10,1%), pszenżyta ozimego -3,2 tys. (10,6%), pszenżyta jarego - 0,5 tys. (1,6%), ziemniaków-21,5 tys. (70,7%), buraków cukrowych - 8,0 tys. (26,2%), rzepaku i rzepiku - 2,7 tys. (8,8%). 22

25 ZWIERZĘTA GOSPODARSKIE Wyniki czerwcowego Powszechnego Spisu Rolnego w 1996 r., w porównaniu do analogicznego spisu w 1988 r., wykazały znaczący spadek pogłowia zwierząt gospodarskich; w województwie wrocławskim spadek był głębszy niż średnio w kraju, mianowicie: - stan pogłowia bydła o 54,6% (w kraju o 30,9%), w tym krów o 52,5% (w kraju o 28,0%), - pogłowie trzody chlewnej o 20,1% (w kraju o 8,4%), w tym loch na chów o 24,4% (w kraju o 17,8%), - pogłowie owiec aż o 89,8% (w kraju o 87,4%), - pogłowie koni o 48,3% (w kraju o 45,9%). W porównaniu do wyników uogólnionych ze spisu reprezentacyjnego - w czerwcu 1995 roku, wyniki PSR 96 wykazały w naszym województwie wyższe stany pogłowia bydła, a niższe trzody chlewnej: bydła więcej o 7,4%, w tym krów o 4,7%; trzody chlewnej mniej o 5,2%, w tym loch na chów o 5,2%. Analogiczne porównanie stanów pogłowia zwierząt w kraju wykazało nieco odmienne tendencje, mianowicie: dla bydła spadek o 2,3%, w tym krów o 3,3%; dla trzody chlewnej spadek o 12,0%, w tym loch na chów o 10,5%. TABL. 23. POGŁOWIE ZWIERZĄT GOSPODARSKICH Wyszczególnienie Ogółem Sektory prywatny publiczny W sztukach Bydło w tym krowy Trzoda chlewna w tym lochy Owce Konic Kozy Drób 6-micsięczny i starszy Czerwiec 1988 = 100 Bydło 45,4 73,0 9,1 w tym krowy 47,5 71,6 9,1 Trzoda chlewna 79,9 134,8 15,1 w tym lochy 75,6 113,4 13,4 Owce 10,2 13,6 3,5 Konic 51,7 53,4 6,7 23

26 W PSR 96 po raz pierwszy od wielu lat uzyskano informacje o stanic pogłowia kóz, królików (samic) i zwierząt futerkowych (samic). Pogłowie tych gatunków zwierząt w województwie wrocławskim ukształtowało się odpowiednio na poziomic 3450 sztuk kóz (w kraju 179,3 tys. sztuk), sztuk królików (w kraju 1090,9 tys. sztuk) oraz 3253 sztuk zwierząt futerkowych (w kraju 145,1 tys. sztuk). W czerwcu 1996 r. udział sektora prywatnego (w tym gospodarstw indywidualnych) w stanie pogłowia ogółem był bardzo wysoki: - w liczebności pogłowia bydła kształtował się na poziomie 91,3% (w kraju 96,7%), - w liczebności trzody chlewnej był to poziom 96,0% (w kraju identycznie 96,0%). TABL. 24. STRUKTURA POGŁOWIA BYDŁA, TRZODY CHLEWNEJ I OWIEC W CZERWCU 1988 I 1996 R. Wyszczególnienie Bydło 100,0 100,0 cielęta 21,4 22,1 jałówki i byczki od 6 m-cy do 1 roku 16,3 17,7 jałówki 1-roczne i starsze 14,0 11,8 buhaje i bukaty i inne 10,6 9,0 krowy 37,7 39,4 Trzoda chlewna 100,0 100,0 prosięta poniżej 3 m-cy 36,6 37,1 warchlaki od 3 do 6 m-cy 30,1 30,0 lochy na chów 6 miesięczne i starsze 10,2 9,7 w tym prośne 5,5 5,5 tuczniki bekony i inne 23,1 23,2 Owce 100,0 100,0 w tym maciorki 1-roczne i starsze 62,1 W strukturze pogłowia bydła ogółem w 1996r. w porównaniu z czerwcem 1988 r., wzrósł udział stada podstawowego krów o 1,7 pkt (w kraju o 1,9 pkt) oraz grupy młodzieży - jałówek i byczków w wieku 6 m-cy do 1 roku o 1,4 pkt (w kraju o 0,3 pkt), a także cieląt o 0,7 pkt (w kraju zmalał o 0,4 pkt), zmalał udział jałówek jednorocznych w stopniu dotkliwym dla hodowli, bo aż o 2,2 pkt (w kraju o 1,0 pkt). W stadzie trzody chlewnej, w porównaniu z wynikami spisu pełnego z 1988 r., odnotowano mniejszy udział loch na chów o 0,5 pkt, w tym udział loch prośnych pozostał bez zmian (w kraju udział loch na chów był mniejszy o 1,1 pkt, w tym loch prośnych o 0,3 pkt). W strukturze stada trzody chlewnej odnotowano ponadto zmniejszony udział grupy warchlaków od 3 do 6 m-cy o 0,1 pkt (w kraju wzrost o 2,6 pkt), w pozostałych grupach wiekowo-użytkowych, tj. w grupie prosiąt do 3 m-cy oraz tuczników i bekonów nastąpił wzrost udziału w stadzie wojewódzkim odpowiednio o 0,5 i 0,1 pkt (w kraju w grupie prosiąt odnotowano mniejszy udział o 1,7 pkt, zaś w grupie tuczników i bekonów wystąpił wzrost o 0,2 pkt). 24

27 Omówiona wyżej struktura stada bydła nie daje dostatecznej podstawy do wnioskowania o stabilizacji w chowie i hodowli tego gatunku zwierząt, natomiast struktura w pogłowiu trzody chlewnej zależna jest od kształtującej się rynkowej koniunktury dla tego kierunku produkcji, a wyniki PSR 96 wskazują na trend malejący, zmierzający do ograniczania chowu, a w najlepszym razie do okresowego utrzymania się produkcji na niezmienionym poziomie. TABL. 25. OBSADA ZWIERZĄT GOSPODARSKICH NA 100 HA UŻYTKÓW ROLNYCH/GRUNTÓW ORNYCH W 1988 I 1996 R. WEDŁUG STANU W CZERWCU Lata Bydło Owce Konie Kozy Trzoda chlewna a - województwo b - Polska na 100 ha użytków rolnych w sztukach na 100 ha gruntów ornych w sztukach a 46,7 14,2 1,7-110,3 b 55,1 23,4 5,6-135, a 21,7 1,5 0,9 0,9 85,2 b 38,6 3,0 3,1 1,0 127,5 Średnio w województwie wrocławskim obsada bydła na 100 ha użytków rolnych w czerwcu 1996 r. wyniosła 21,7 szt., tj. 46,5% obsady odnotowanej w spisie 1988 r. (w kraju obsada bydła w 1996 r. wyniosła 38,6 szt., tj. 70,1% notowanej w 1988 r). Spadek obsady na 100 ha w województwie na przestrzeni 8 lat wyniósł dla bydła 25,0 sztuk (w kraju -16,5 sztuk). Obsada trzody chlewnej w 1996 r. wynosiła 85,2 sztuk na 100 ha gruntów ornych tj. 77,2% odnotowanej wielkości w 1988 r. (w kraju obsada trzody wyniosła 127,5 sztuk, tj. 94,1% obsady z 1988 r.). Spadek obsady w województwie na przestrzeni 8 lat wyniósł dla trzody chlewnej 25,1 sztuk na 100 ha gruntów ornych (w kraju tylko 8,0 sztuk). Zaobserwowano, że pogłowie zwierząt gospodarskich w województwie wrocławskim było znacznie niższe niż w innych województwach, bowiem wskaźniki obsady, w porównaniu zc wskaźnikami obsady krajowej, odbiegają na niekorzyść województwa zarówno w 1988 r. jak też w 1996 r. Już w 1988 r. obsada wskazuje na niskie stany pogłowia w województwie wrocławskim, zaś obsada z 1996 r, pokazuje nie tylko malejącą (podobnie jak w kraju) tendencję ale też tempo tego spadku było znacznie głębsze niż średnio w kraju. 25

28 TABL. 26. POGŁOWIE ZWIERZĄT W GOSPODARSTWACH INDYWIDUALNYCH WEDŁUG GRUP OBSZAROWYCH UŻYTKÓW ROLNYCH Grupy obszarowe Bydło Trzoda Owce Konie Kozy Drób11' użytków rolnych chlewna w odsetkach pogłowia ogółem Razem 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 1 ha i mniej 1,5 4,2 5,8 6,1 23,4 22, ,6 1,7 4,8 7,1 15,9 9, ,7 1,8 2,8 7,9 8,8 10, ,5 3,9 4,2 13,8 11,2 7, ,3 5,1 7,5 13,1 7,6 4, ,1 11,5 4,7 17,2 11,3 12, ,7 14,7 11,1 14,1 7,8 12, ,8 8,1 2,5 4,3 5,1 6, ,7 13,2 3,1 7,9 2,8 4, ,7 3,7 6,7 2,2 2,7 6,1 50 ha i więcej 35,4 32,1 46,8 6,3 3,4 3, ,9 2,6 8,4 2,8 0,6 1,5 100 ha i więcej 34,5 29,5 38,4 3,5 2,8 2,1 a/ 6-miesięczny i starszy Najwyższymi udziałami w hodowli bydła w województwie charakteryzują się gospodarstwa indywidualne plasujące się w grupach obszarowych od 7 do 15 ha użytków rolnych (30,8% pogłowia) oraz grupa dużych gospodarstw o powierzchni 100 i więcej ha użytków rolnych (34,5% pogłowia). Pogłowie trzody chlewnej lokuje się głównie w grupie gospodarstw o powierzchni od 7 do 15 ha użytków rolnych (26,2% pogłowia), oraz w gospodarstwach o powierzchni 50 i więcej ha użytków rolnych (32,1%). Pogłowie owiec warto utrzymywać już w gospodarstwach o powierzchni ha użytków rolnych (11,1% pogłowia), a nasilona hodowla notowana jest dopiero w gospodarstwach o powierzchni 50 i więcej ha użytków rolnych (46,8% pogłowia). Ponad połowa (58,2%) koni znajduje się gospodarstwach o powierzchni od 3 do 15 ha użytków rolnych), są to gospodarstwa średnie, dla których konie są liczącą się siłą pociągową i które są już w stanie utrzymać (paszowo) te zwierzęta. Ciekawostką w obecnych warunkach ekonomicznych stało się rosnące pogłowie kóz i to szczególnie w gospodarstwach najmniejszych, tj. do 1 ha użytków rolnych (23,4% całego pogłowia) oraz w gospodarstwach średnich o powierzchni od 1 do 10 ha użytków rolnych (54,8% pogłowia). Pogłowie drobiu skumulowało się w najmniejszych gospodarstwach, tj. do 1 ha użytków rolnych (22,9% całego pogłowia) oraz w gospodarstwach średnich o powierzchni od 7 do 10 ha użytków rolnych, w których udział pogłowia wynosił 25,0% całości. 26

29 Na podstawie udziałów pogłowia w gospodarstwach rolnych można domniemywać, że obecnie w województwie wrocławskim najbardziej intensywną produkcję zwierzęcą prowadzą gospodarstwa rolne posadowione w grupach obszarowych od 7 do 15 ha użytków rolnych oraz duże, tj. te o powierzchni 100 ha i więcej użytków rolnych. STRUKTURA STADA BYDŁA Stan w czerwcu 1996 r. 9% 86,2 tys. krowy cielęta B byczki i jałówki do 1 roku jałówki 1 roczne i starsze Eł buhaje, bukaty STRUKTURA STADA TRZODY CHLEWNEJ Stan w czerwcu 1996 r. 290,1 tys. warchlaki IB prosięta 0 lochy tuczniki i inne 27

30 BUDYNKI I BUDOWLE Powszechny Spis Rolny 1996 r. dostarczył informacji o budynkach i budowlach według ich gospodarczych i inwentarskich rodzajów. Spis budynków i budowli objął wszystkie gospodarstwa rolne (indywidualne gospodarstwa rolne, gospodarstwa osób prawnych i jednostek administracyjnych nie mających osobowości prawnej) bez użytkowników działek rolnych i bez właścicieli zwierząt. W 1996 roku 30,4 tys. gospodarstw w województwie dysponowało budynkami inwentarskimi i gospodarczymi w liczbie 50,7 tys. sztuk, z czego 22,3% stanowią obory, 24,9% to stodoły, 22,1% - budynki wielofunkcyjne, pozostałe to stajnie, chlewnie i kurniki. TABL. 27. BUDYNKI I BUDOWLE W GOSPODARSTWACH ROLNYCH ' Wyszczególnienie Ogółem Sektory prywatny publiczny Obory Stajnie Chlewnie Owczarnie Kurniki Budynki wielofunkcyjne Stodoły Szklarnie Tunele foliowe Pieczarkarnie Budynki mieszkalne a/ Bez budynków u użytkowników indywidualnych działek rolnych i u indywidualnych właścicieli zwierząt. Większość budynków inwentarskich wykorzystana była przez indywidualne gospodarstwa rolne (97,4%) a wykorzystanie budynków gospodarczych wyniosło 95,2%. Ponadto dane ze spisu wykazały, że w indywidualnych gospodarstwach rolnych było 92,4% szklarni, 97,4% tuneli foliowych, 95,2% pieczarkami (w kraju udziały te były zbliżone). 28

31 TABL. 28 GOSPODARSTWA ROLNE ' UŻYTKUJĄCE BUDYNKI I BUDOWLE WEDŁUG GRUP OBSZAROWYCH UŻYTKÓW ROLNYCH Grupy Gospodarstwa posiadające budynki obszarowe inwentarskie budynki stodoły budynki szklarnie tunele użytków wielo- miesz foliowe rolnych obory stajnie chlewnie kurniki funkcyjne kalne Ogółem ha loohaiwięcej a/ Bez indywidualnych działek rolnych i indywidualnych właścicieli zwierząt. Wolnostojącymi budynkami mieszkalnymi dysponowało 89,4% indywidualnych gospodarstw rolnych; pozostali użytkownicy mieszkali w mieszkaniach wielorodzinnych i blokach miejskich. Udział indywidualnych gospodarstw rolnych wg grup obszarowych dysponujących budynkami mieszkalnymi przedstawiał się następująco: - najniższy udział (88,7%) wystąpił w grupie dużych gospodarstw, tj. 50 i więcej ha użytków rolnych (ci użytkownicy najczęściej mieszkają w miastach), - najwyższy udział (94,3%) ujawnił się w grupie gospodarstw od 5 do 15 ha użytków rolnych (te gospodarstwa prawic wszystkie dysponują minimum jednym budynkiem mieszkalnym). Gospodarstw posiadających obory było 37,1%, chlewnie - 23,9%, stodoły - 41,4% a budynki wielofunkcyjne - 36,8% wszystkich gospodarstw rolnych. Najwięcej budynków inwentarskich i gospodarczych posadowione było w gospodarstwach rolnych o powierzchni od 5 do 15 ha użytków rolnych (np. w tej grupie gospodarstw znajduje się 5,6 tys. obór, tj. 49,6% wszystkich). 29

32 CIĄGNIKI I SAMOCHODY W Powszechnym Spisie Rolnym 1996 r., w gospodarstwach rolnych województwa było 23 tys. ciągników rolniczych, z czego 91,5% to ciągniki o mocy 24,1-110 KM. Na 1 ciągnik rolniczy w 1996 r. przypadało 17,3 ha użytków rolnych (w kraju sytuacja jest korzystniejsza, bo na 1 ciągnik przypada 13,7 ha użytków rolnych). TABL. 29. CIĄGNIKI I SAMOCHODY UŻYTKOWANE W GOSPODARSTWACH ROLNYCH Na 100 gospodarstw Powierzchnia Wyszczególnienie W sztukach w sztukach użytków rolnych przypadająca na 1 szt Ciągniki ,7 17,3 w tym o mocy*/: do 8,9 KM 70 0,1 5687,6 9,0-24, ,1 713,5 24,1-40, ,8 42,6 40,1-60, ,9 42,3 60, ,3 177,3 110 i więcej 840 1,6 474,0 Samochody osobowe ,0 15,4 Samochody ciężarowo-osobowe i ciężarowe do 2 ton ,7 86,7 Samochody ciężarowe powyżej 2 ton ,3 228,5 Przyczepy ,6 19,1 w tym o ładowności powyżej 2 ton ,4 139,1 a/ U użytkowników indywidualnych dziatek rolnych i indywidualnych właścicieli zwierząt ciągniki o mocy powyżej 24 KM były spisywane bez podziału na klasy mocy. Na 100 gospodarstw rolnych w województwie wrocławskim przypadało 43,7 szt. ciągników rolniczych (w kraju - 42,5 szt). Samochodów osobowych było 25,8 tys, tj. prawie co drugie gospodarstwo w województwie dysponowało autem; na 100 gospodarstw rolnych 49 gospodarstw wykazuje stan ich posiadania (w kraju 45,4 gospodarstwa). Samochodów ciężarowo-osobowych i ciężarowych do 2 ton było 4,6 tys., na 100 gospodarstw przypada 8,7 sztuk (w kraju - 6,2 sztuk), zaś samochodów ciężarowych powyżej 2 ton było w województwie 3,3 szt na 100 gospodarstw rolnych (w kraju - 2,8 sztuk). Liczba ogólna przyczep wyniosła 20,8 tys. sztuk, co daje nam wskaźnik 39,6 szt na 100 gospodarstw (w kraju wskaźnik ten wynosi 30,0 szt). 30

33 TABL. 30. LICZBA CIĄGNIKÓW I SAMOCHODÓW W GOSPODARSTWACH ROLNYCH WEDŁUG GRUP OBSZAROWYCH UŻYTKÓW ROLNYCH Grupy obszarowe Ciągniki Samochody użytków rolnych osobowe ciężarowo- ciężarowe osobowe Ogółem ha ha i więcej Największy udział ciągników rolniczych posiadają gospodarstwa rolne lokujące się w grupach obszarowych od 4 do 30 ha użytków rolnych, gdzie znajdowało się 15,7 tys. sztuk, tj. 68,3% stanu w województwie. Najwięcej samochodów osobowych odnotowano w grupie działek rolnych i bezrolnych właścicieli zwierząt gdzie spisano 8 tys. aut, tj. 34,9% całego stanu posiadania (w kraju, w tej grupie obszarowej gospodarstw udział wynosił 29,0%). Samochodów ciężarowo-osobowych najwięcej posiadały gospodarstwa 7-10 hektarowe, tj. 16,0% (w kraju 13,1%). 31

34 MASZYNY ROLNICZE Ostatni pełny spis maszyn i urządzeń rolniczych w gospodarstwach indywidualnych przeprowadzony był w 1987 r W 1996 r. w porównaniu z rokiem 1987, w gospodarstwach rolnych województwa liczba maszyn i urządzeń rolniczych wzrosła dwu-, trzykrotnie. Trzykrotnie więcej było kombajnów zbożowych, ziemniaczanych i buraczanych oraz potowych opryskiwaczy ciągnikowych, dwukrotnie wzrosła liczba sadzarek do ziemniaków. TABL. 31. WYBRANE MASZYNY I URZĄDZENIA ROLNICZE W GOSPODARSTWACH ROLNYCH Sektory Wyszczególnienie Ogółem prywatny publiczny w % ogółem Kombajny zbożowe ,8 4,2 Kombajny ziemniaczane ,1 0,9 Kombajny buraczane ,1 0,9 Rozsiewacze nawozów ,2 0,8 Rozrzutniki obornika ,6 1,4 Kosiarki ciągnikowe ,8 1,2 Kopaczki do ziemniaków ,5 0,5 Sadzarki do ziemniaków ,5 0,5 Przyczepy zbierające ,7 4,3 Prasy zbierające i486 98,0 2,0 Polowe opryskiwacze ciągnikowe ,0 1,0 Sadownicze opryskiwacze ciągnikowe ,2 0,8 Dojarki rurociągowe ,3 11,7 Konwiowc schładzarki do mleka ,7 0,3 O ile w 1987 roku udział indywidualnych gospodarstw rolnych wyposażonych w maszyny i urządzenia rolnicze wahał się w granicach od 2,9% (wyposażenie w przyczepy zbierające) do 37,6% (rozsiewacze do nawozów) to wg spisu dokonanego w 1996 r. udział sektora prywatnego w usprzętowicniu gospodarstw rolnych w podstawowe maszyny i urządzenia rolnicze w każdym przypadku przekraczał 95%. Zdecydowanie niższy procent stanowiły urządzenia typu dojarki rurociągowe, dla których udział ten wyniósł 88,3%. 32

35 TABL. 32. GOSPODARSTWA POSIADAJĄCE WYBRANE MASZYNY WEDŁUG GRUP OBSZAROWYCH UŻYTKÓW ROLNYCH Gospodarstwa posiadające Grupy maszyny do zbioru obszarowe zbóż, zielonek i kukurydzy ziemniaków kom- opryski użytków kombajny silosokombajny przyczepy prasy kombajny kopaczki bajny wacze rolnych zbożowe samo pozo zbiera zbiera ziemnia do bura sado bieżne stałe jące jące czane ziemniaków czane wnicze Ogółem ha i więcej W województwie wrocławskim udział gospodarstw wyposażonych w podstawowy sprzęt rolniczy przedstawiał się następująco: kombajny zbożowe posiadało 5,8% ogółu gospodarstw (bez użytkowników działek i właścicieli zwierząt), w sprzęt do mechanicznego zbioru ziemniaków wyposażonych było 4,8% gospodarstw, kopaczki do ziemniaków posiadało 10,9%, kombajny buraczane znajdowały się w 4,8% gospodarstw. Znikome było natomiast wyposażenie w silosokombajny (łącznic - 0,8% gospodarstw) i przyczepy zbierające (2,4%). Stan posiadania sprzętu rolniczego notowano głównie w gospodarstwach lokujących się w średnich i dużych grupach obszarowych, tj. od 5 ha użytków rolnych wzwyż. 33

36 TABL, PODSTAWOWE WSKAŹNIKI W UKŁADZlg GMINV MIASTA GMINY Użytki rolne Grunty orne Zasiewy Obsada na 100 ha UR w szt udział w (%) bydło trzoda chlewna pwierzchni ogólnej użytków rolnych gruntów ornych OGÓŁEM... 64,1 85,5 MIEJ? ikie 88,3 21,7 72,9 WROCŁAW... 70,1 77,4 51,1 6,6 34,9 Oleśnica... 83,0 85,5 89,9 10,2 12,9 Oława... 75,6 90,7 91,0 5,1 11,2 MIEJSKO - WIEJSKIE Bierutów... 72,2 63,8 97,4 27,5 62,5 w tym miasto... 92,4 89,5 98,5 27,1 32,8 Brzeg Dolny... 44,6 83,1 87,1 15,6 43,2 w tym miasto... 47,8 82,9 82,6 7,5 30,2 Jelcz-Laskowice... 54,6 81,6 85,4 18,4 29,3 w tym miasto... 77,5 84,0 88,9 23,5 6,6 Kąty Wrocławskie... 79,5 90,4 97,3 22,0 77,6 w tym miasto... 72,5 93,7 91,1 9,4 13,0 Milicz... 34,5 71,2 87,5 31,3 202,4 w tym miasto... 74,3 71,9 66,1 2,1 5,2 Oborniki Śląskie... 51,7 83,8 78,8 13,5 52,6 w tym miasto... 58,9 80,8 72,0 2,6 7,6 Sobótka... 61,4 87,9 97,3 26,4 55,1 w tym miasto... 17,1 87,3 95,3 4,2 67,5 Strzelin... 83,6 90,8 96,1 26,1 77,7 w tym miasto... 79,8 82,3 84,9 2,6 10,6 Środa Śląska... 69,4 92,5 97,4 16,3 69,3 w tym miasto... 83,0 90,3 96,9 2,2 62,7 Trzebnica... 77,1 77,7 88,3 23,1 70,4 w tym miasto... 86,0 54,4 70,2 0,3 5,3 Twardogóra... 39,9 65,6 63,9 19,8 60,9 w tym miasto... 58,6 87,3 58,1 14,6 29,4 Wiązów... 83,4 92,6 98,3 21,9 45,1 w tym miasto... 76,7 93,7 91,8 19,4 66,0 Wotów... 46,2 80,2 84,8 25,1 62,1 w tym miasto... 75,0 72,6 65,5 5,4 52,6 Żmigród... 60,3 81,1 78,9 28,7 85,8 w tym miasto... 72,8 87,0 70,7 11,9 68,1 WIEJ?»KIE Borów... 84,4 94,7 98,9 27,0 89,7 Cieszków... 51,1 87,1 96,4 30,7 131,7 Czernica... 57,7 81,7 77,6 10,5 57,2 Długołęka... 64,3 85,7 92,4 28,4 77,4 Dobroszyce... 42,5 85,4 93,9 28,0 64,0 Domaniów... 95,3 98,2 99,1 37,2 88,6 Jordanów Śląski... 86,4 92,9 99,3 21,5 85,4 Kobierzyce... 87,1 94,8 99,4 25,1 44,0 Kondratowicc... 83,0 94,8 98,3 25,2 50,3 Kostomłoty... 84,1 93,9 98,9 28,7 54,2 Krośnice... 43,3 69,8 78,8 28,3 82,8 Łagiewniki... 71,8 91,2 96,2 23,6 85,1 Malczyce... 69,6 90,2 94,9 21,3 136,5 Mietków... 68,4 92,1 99,5 16,1 72,4 Miękinia... 64,8 85,3 85,9 16,5 162,7 Oleśnica... 62,5 85,1 94,6 24,2 132,4 Oława... 69,7 90,1 96,5 23,7 46,9 Prusice... 75,4 87,0 94,0 25,9 94,9 Święta Katarzyna 63,2 88,3 93,5 14,8 51,0 Wińsko... 60,4 82,5 88,4 19,7 75,8 Wisznia Mała... 59,3 90,7 94,2 24,7 79,9 Zawonia... 49,8 80,5 87,1 27,9 53,2 Żórawina... 89,8 93,7 97,3 20,3 67,2 1/ Według siedziby użytkownika. 34

37 UDZIAŁ UŻYTKÓW ROLNYCH W POWIERZCHNI OGÓLNEJ (wg siedziby użytkownika) :-T;j Milicz Krośnice Twardogóra Wołów Brzeg Din. 'Oborniki śl. Zawonia Dobroszyce fl - t -j fri Czernica S Jelcz- ^ i Laskowice do 49,9% 50-59, , ,9 powyżej 80% 35

38 OBSADA BYDŁA NA 100 ha UŻYTKÓW ROLNYCH lilii '/N środaśl. j Brzeg Din Miękinia X J / L L <r~kri Wrocław v;.. I ; J św. Katarzyna Czernica / Jelcz* Laskowlce Mietków a do 9,9 szt , ,9 powyżej 30 szt. 36

39 TRZODA CHLEWNA NA 100 ha UŻYTKÓW ROLNYCH BrzegDln. 1 Wrocław z Jelcz- Laskowlce nć 1 j? Wiązów do 19,9 szt 20-49, , ,9 powyżej 110 szt 37

40 INFRASTRUKTURA GOSPODARSTW ROLNYCH Powszechny Spis Rolny dostarczył danych o wyposażeniu gospodarstw w podstawowe elementy infrastruktury technicznej. TABL. 33. GOSPODARSTWA ROLNE WEDŁUG WYPOSAŻENIA W WYBRANE ELEMENTY INFRASTRUKTURY TECHNICZNEJ Wyszczególnienie Ogółem w% w sztukach gospodarstw ogółem W tym gospodarstwa indywidualne w% w sztukach gospodarstw ogółem Gospodarstwa rolne ogółem: , ,7 wyposażone w wodociąg sieciowy , ,0 pobierające wodę ze studni , ,5 wyposażone w sieć gazową , ,1 wyposażone w sieć elektryczną 380 V , ,5 odprowadzające ścieki do kanalizacji , ,6 posiadające telefon , ,1 W 1996 r. w województwie z wodociągu sieciowego (publicznego) korzystało 49,4% gospodarstw rolnych (w kraju - 47,4%), z tym że indywidualne gospodarstwa rolne, wyposażone w wodociąg sieciowy, stanowiły 51,2% wszystkich indywidualnych gospodarstw rolnych województwa. Pobierających wodę ze studni było 11,4% gospodarstw rolnych (w kraju -18,3%). Wyposażenie w sieć gazową było stosunkowo niskie i wynosiło 8,1% gospodarstw rolnych (w kraju - 16,8%), natomiast w sieć elektryczną (380V) wyposażonych było 57,8% gospodarstw (w kraju - 68,4%). Nieco lepiej w porównaniu z krajem prezentuje się województwo w udziale gospodarstw odprowadzających ścieki do kanalizacji - jest ich 4,6% (w kraju 3,7%). W województwie mamy 18,4% gospodarstw rolnych posiadających telefon (w kraju - 21,8%). Zachodzący sukcesywnie postęp w wyposażaniu gospodarstw rolnych i wsi w podstawowe elementy infrastruktury technicznej, jakkolwiek zauważalny, nic jest na tyle dynamiczny by województwo nasze mogło lokować się w granicach średniej krajowej. W województwie jest gorsza sytuacja niż w kraju pod względem: wyposażenia w sieć gazową (o 8,7 pkt), sieć elektryczną (o 10,6 pkt) oraz sieć telefoniczną (o 3,4 pkt). Raport opracowały Helena Polak i Maria Stanek przy współudziale Zespołu Redakcyjnego d/s PSR 96 pod kierunkiem Przewodniczącej Bożeny Kodeniec Przedstawione wyniki Powszechnego Spisu Rolnego 1996 r. dają syntetyczny obraz podstawowych elementów rolnictwa w liczbach dla województwa wrocławskiego. Szczegółowych danych dostarczą wydzielone tematycznie publikacje, które będą się ukazywały sukcesywnie w roku

41 Wojewódzkie publikacje z wynikami Powszechnego Spisu Rolnego przeprowadzonego w 1996 r. I. UŻYTKOWANIE GRUNTÓW, POWIERZCHNIA ZASIEWÓW I ZWIERZĘTA GOSPODARSKIE W WOJ. WROCŁAWSKIM - wymieniony w tytule zakres tematyczny zaprezentowany zostanie wg grup obszarowych gospodarstw rolnych, form własności użytkowników, rodzajów upraw; stan pogłowia zwierząt wg gatunków i grup wiekowo-użytkowych, tendencje rozwojowe; dane grupowane dla ogółem województwa i wg gmin (o ile liczba jednostek w gminie nie ograniczy publikowania tych danych), retrospekcja danych, - przewidywana objętość ok. 200 stron form. A-4, wydanie publikacji - lipiec br., wstępnie wyszacowana cena 15,00 zł. II. BUDYNKI, BUDOWLE, INFRASTRUKTURA TECHNICZNA I ŚRODKI PRODUKCJI W ROLNICTWIE W WOJ. WROCŁAWSKIM - informacje o budynkach i budowlach wg kierunków przeznaczenia i stopnia wykorzystania, podstawowe dane o wyposażeniu gospodarstw rolnych w ciągniki rolnicze, samochody, przyczepy i ważniejsze maszyny, zaopatrzenie gospodarstw w wodę, gaz, stopień elektryfikacji i telefonizacji; zakres tematyczny j/w wg grup obszarowych gospodarstw rolnych, form własności użytkowników; dane grupowane dla ogółem województwa i wg gmin (o ile liczba jednostek w gminie nie ograniczy publikowania tych danych), - przewidywana objętość ok. 100 stron form. A-4, wydanie publikacji - lipiec 1997 r., wstępnie wyszacowana cena 10,00 zł. III LUDNOŚĆ I AKTYWNOŚĆ EKONOMICZNA LUDNOŚCI ZWIĄZANEJ Z ROLNICTWEM W WOJ. WROCŁAWSKIM - ludność zamieszkała w gospodarstwach domowych z użytkownikiem gospodarstwa rolnego, wg płci, wieku, poziomu wykształcenia, źródła utrzymania osób i gospodarstw domowych, pracujący w rolnictwie, bezrobocie na wsi, zależności między zasobami ludzkimi a sytuacją gospodarstw rolnych; wg grup obszarowych gospodarstw rolnych, form własności użytkowników, - przewidywana objętość ok 80 stron form. A~4, wydanie publikacji - sierpień 1997 r., wstępnie wyszacowana cena 10,00 zł. IV. WYBRANE ELEMENTY SYTUACJI EKONOMICZNEJ I POZAROLNICZA DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARSTW ROLNYCH W WOJ. WROCŁAWSKIM - elementy ekonomiczne rolnictwa w układzie województwo ogółem (oraz gminy) zawierają po raz pierwszy takie ciekawe cechy rolnictwa jak liczba ludności realizującej działalność pozarolniczą, rodzaj tej działalności (według EKD), poziom uzyskiwanych dochodów, poniesionych wydatków na zakup środków produkcji, przewidywania w ocenie rolników dotyczące wydatków i zamierzenia do roku 2000; wyniki prezentowane będą wg form organizacyjno-prawnych i grup obszarowych, - przewidywana objętość ok 100 stron form. A-4, wydanie publikacji - listopad 1997 r., wstępnie wyszacowana cena 10,00 zł. V. CHARAKTERYSTYKA I SYSTEMATYKA GOSPODARSTW ROLNYCH W WOJ. WROCŁAWSKIM - kompleksowa informacja o rolnictwie i wsi w postaci syntetycznych tablic; w publikacji tej wprowadzona zostanie nowa systematyka gospodarstw wg wzorców z UE, - przewidywana objętość ok. 70 stron form. A-4, wydanie publikacji - wrzesień 1997 r, wstępnie wyszacowana cena 10,00 zł. 39

42 ZASADY METODYCZNE I. Uwagi ogólne Powszechny Spis Rolny został przeprowadzony zgodnie z ustawą o powszechnym spisie rolnym 1996 r. z dnia 2 lutego 1996 r. (Dz. U. Nr 34, poz. 147). Termin spisu określono w w/w ustawie na czerwca 1996 r. według stanu na dzień 12 czerwca, godz Przemiany strukturalne w rolnictwie, jakie się dokonały w okresie ostatnich ośmiu lat, tj. od przeprowadzonego w 1988 r. pełnego spisu rolnego, a także potrzeba dostosowania statystyki do wymogów Unii Europejskiej wskazały na konieczność szerszego, niż dotychczas opisu gospodarstw rolnych, analizy ich struktury według klasyfikacji obszarowej, nasilenia chowu i upraw, klasyfikacji ekonomicznej (w tym według rodzaju działalności) w powiązaniu z: gospodarstwem domowym użytkownika gospodarstwa rolnego, ludnością związaną z rolnictwem i charakterystyką aktywności zawodowej ludności związanej z rolnictwem oraz zamierzeniami użytkowników gospodarstw rolnych do 2000 roku itd. Obok przedstawionego raportu, wyniki spisu zostaną zaprezentowane w 5 publikacjach wojewódzkich (uwzględniających dla podstawowych cech przekroje gminne): - Użytkowanie gruntów, powierzchnia zasiewów i zwierzęta gospodarskie, - Budynki, budowle, infrastruktura techniczna i środki produkcji w rolnictwie, - Ludność związana z rolnictwem i jej aktywność ekonomiczna, - Wybrane elementy sytuacji ekonomicznej gospodarstw rolnych i ich działalność pozarolnicza oraz zamierzenia użytkowników gospodarstw do 2000 roku, - Systematyka i charakterystyka gospodarstw rolnych. GUS opracuje 13 publikacji krajowych pod następującymi tytułami: - Użytkowanie gruntów i powierzchnia zasiewów, - Zwierzęta gospodarskie, - Budynki, budowle i infrastruktura techniczna, - Użytkowanie i jakość gruntów, - Powierzchnia zasiewów, sadów, łąk i pastwisk, - Ciągniki, maszyny rolnicze i inne środki transportowe, - Ludność związana z rolnictwem - część I i II, - Aktywność zawodowa ludności związanej z rolnictwem - część I i II, - Charakterystyka i systematyka gospodarstw rolnych, - Pozarolnicza działalność gospodarstw rolnych, - Przemiany agrarne, - Wybrane elementy sytuacji ekonomicznej gospodarstw rolnych i ich zamierzenia na przyszłość, - Rolnictwo na terenach zagrożonych. Ponadto w Bazie Danych Lokalnych (BDL) będą zamieszczone informacje o gminach i miejscowościach. 40

43 II. Zakres i tematyka Powszechnego Spisu Rolnego Powszechny spis rolny przeprowadzono u : - użytkowników indywidualnych gospodarstw rolnych, - osób fizycznych użytkujących działki rolne, - właścicieli zwierząt gospodarskich nie posiadających użytków rolnych lub posiadających użytki rolne o powierzchni poniżej 0,1 ha, - osób prawnych i jednostek organizacyjnych nie mających osobowości prawnej, których podstawowym rodzajem działalności jest prowadzenie upraw rolnych, warzywnictwa i ogrodnictwa, chów i hodowla zwierząt, działalność usługowa związana z uprawami rolnymi oraz chowem i hodowlą zwierząt (z wyjątkiem działalności weterynaryjnej), gospodarka łowiecka, hodowla i pozyskiwanie zwierząt łownych łącznie z pokrewną działalnością usługową oraz w jednostkach, które niezależnie od rodzaju działalności podstawowej są użytkownikami użytków rolnych o powierzchni przekraczającej 1 ha. Wykazy indywidualnych gospodarstw i działek rolnych oraz właścicieli zwierząt gospodarskich nie posiadających użytków rolnych lub posiadających użytki rolne o powierzchni poniżej 0,1 ha opracowały urzędy gmin/miast, przy wykorzystaniu wyników sprawozdawczości z gospodarstw państwowych, spółdzielczych i spółek, zgodnie z ustawą z dnia 11 maja 1994 r. o zadaniach zleconych gminie związanych z organizacją i prowadzeniem spisów rolnych (Dz. U. Nr 67, poz. 288). Dla jednostek nie objętych powszechnym spisem rolnym, tj. działek i obiektów rolnych o powierzchni użytków rolnych do 0,1 ha, ogrodów działkowych, wspólnot gminnych, działek rolnych i gospodarstw bez użytkowników i o zawieszonej działalności oraz obwodów wyłączonych ze spisu dokonano doszacunku począwszy od szczebla gminnego. Tematyka powszechnego spisu rolnego 1996 r. została ujęta na formularzach spisowych w siedmiu działach, tj.: I. Użytkowanie gruntów w gospodarstwie II. Powierzchnia zasiewów III. Zwierzęta gospodarskie IV. Budynki i budowle, infrastruktura i wyposażenie techniczne V. Ludność zamieszkała w gospodarstwie domowym z użytkownikiem gospodarstwa rolnego VI. Wybrane wydatki w gospodarstwie VII. Działalność rolnicza i pozarolnicza działalność gospodarcza prowadzona przez użytkownika indywidualnego gospodarstwa rolnego oraz osoby dorosłe pozostające we wspólnym z użytkownikiem gospodarstwie domowym. W ramach spisu w indywidualnych gospodarstwach rolnych zebrano następujące informacje: 1) dane o osobach będących właścicielami i użytkownikami indywidualnych gospodarstw rolnych oraz o osobach w ich gospodarstwie domowym: a) nazwisko i imiona właściciela, nazwisko i imiona użytkownika indywidualnego gospodarstwa rolnego, b) wykształcenie, c) rok urodzenia, płeć, d) wkład pracy w gospodarstwo rolne - przeciętna liczba miesięcy pracy w ostatnim roku oraz przeciętna dzienna liczba godzin pracy w sezonie wiosennym, letnim, jesiennym i zimowym, e) główne i dodatkowe źródła utrzymania, f) pozarolnicza działalność na rachunek własny. 41

44 g) czy w ciągu ostatnich trzech miesięcy przed terminem spisu aktywnie poszukiwały pracy poza swoim gospodarstwem rolnym, h) czy mogłyby zająć się pracą wyłącznie poza gospodarstwem rolnym; 2) o źródłach utrzymania gospodarstwa domowego; 3) o liczbie pracowników najemnych zatrudnionych w gospodarstwie rolnym; 4) o użytkowaniu gruntów, a w szczególności: a) powierzchnia gruntów ogółem, w tym użytków rolnych (gruntów ornych, sadów, łąk i pastwisk trwałych), lasów i gruntów leśnych oraz pozostałych gruntów i nieużytków, b) zmiany w powierzchni użytków rolnych w ciągu ostatnich sześciu lat, c) powierzchnia zasiewów głównych upraw, 5) o pogłowiu zwierząt gospodarskich według gatunków i grup wiekowo-użytkowych oraz liczbie pni pszczelich; 6) o budynkach, infrastrukturze i wyposażeniu technicznym, w tym: a) rodzaje budynków, budowli i ich powierzchnia, b) liczba ciągników rolniczych i innych środków transportowych oraz maszyn rolniczych, c) źródła zaopatrzenia w wodę, sposoby odprowadzania ścieków i usuwania śmieci, d) wyposażenie w sieć elektryczną, gaz i telefon, e) rodzaje urządzeń melioracyjnych; 7) o zadłużeniu gospodarstw rolnych; 8) o działalności gospodarczej ( rolniczej i pozarolniczej) prowadzonej przez użytkownika gospodarstwa rolnego lub osobę pozostającą z użytkownikiem we wspólnym gospodarstwie domowym; 9) o ważniejszych wydatkach poniesionych w okresie od 1 lipca 1995 r. do 12 czerwca 1996 r. i planowanych do 2000 r., w tym na: a) zakup gruntów, b) budowę lub modernizację budynków, c) powiększenie stada podstawowego, d) zakup ciągników rolniczych i innych środków transportowych oraz maszyn rolniczych; 10) o przewidywaniach dotyczących zmian w funkcjonowaniu gospodarstwa rolnego do 2000 r. Dla osób fizycznych użytkujących działki rolne zebrano również ww informacje z wyłączeniem informacji, o których mowa w pkt. 9, a dla właścicieli zwierząt gospodarskich zebrano informacje określone w punktach: 1,4 i 5. W ramach spisu u osób prawnych i w jednostkach organizacyjnych nie mających osobowości prawnej zebrano informacje o których mowa w punktach 3-9. Zgodnie z ustawą o powszechnym spisie rolnym po przeprowadzeniu spisu, tj. w dniach od 26 czerwca do 2 lipca przeprowadzono spis kontrolny w wylosowanych 5 obwodach spisowych w każdym województwie łącznie w ok. 12 tysiącach gospodarstw rolnych. Pełen opis metodologii losowania próby do spisu kontrolnego i uogólniania wyników zostanie opublikowany w projektowanym oddzielnym zeszycie dotyczącym metodologii powszechnego spisu rolnego

45 III. Ważniejsze definicje, pojęcia spisowe i zasady spisywania Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego, w tym indywidualne gospodarstwa rolne i działki rolne. Za indywidualne gospodarstwo rolne uważa się gospodarstwo rolne o powierzchni użytków rolnych przekraczającej 1 ha, będące własnością lub znajdujące się w użytkowaniu tej samej osoby fizycznej lub grupy osób. Za działkę rolną uważa się gospodarstwo rolne o powierzchni użytków rolnych od 0,1 ha do 1 ha włącznie. Za indywidualnych właścicieli zwierząt gospodarskich nie posiadających użytków rolnych lub posiadających użytki o powierzchni mniejszej niż 0,1 ha należy uważać osoby prywatne posiadające zwierzęta gospodarskie: bydło, trzodę chlewną, konie, owce, kozy, drób, zwierzęta futerkowe oraz pnie pszczele, przy czym spisu dokonano wówczas, gdy posiadali: 1 sztukę bydła lub (i) 5 sztuk trzody chlewnej albo 1 lochę lub (i) 3 sztuki owiec bądź kóz lub (i) 1 konia lub (i) 30 sztuk drobiu lub (i) 5 sztuk samic zwierząt futerkowych (w tym królików) lub (i) 1 pień pszczeli. Za użytkownika indywidualnego gospodarstwa rolnego lub użytkującego działkę rolną uważa się osobę fizyczną lub grupę osób, które faktycznie użytkują grunty, niezależnie od tego, czy są właścicielami, dzierżawcami, czy użytkują je z innego tytułu i niezależnie od tego, czy grunty te są zlokalizowane w jednej, czy w kilku gminach. Za gospodarstwo domowe użytkownika gospodarstwa rolnego uważa się zespół osób mieszkających i utrzymujących się wspólnie, jeżeli wśród nich jest osoba prowadząca indywidualne gospodarstwo rolne lub użytkująca działkę rolną. Do ogólnej powierzchni gruntów gospodarstwa (działki) zaliczono wszystkie bez wyjątku grunty wchodzące w skład gospodarstwa (działki), a więc wszystkie grunty użytkowane rolniczo (grunty orne, sady, ogrody przydomowe oraz grunty pod szklarniami i inspektami, łąki i pastwiska), wszystkie związane z nimi grunty użytkowane nierolniczo, jak lasy, podwórza, grunty pod zabudowaniami lub przeznaczone pod zabudowę, ogrody ozdobne, grunty pod wodami, drogi, torfowiska, kamieniołomy, żwirownie itp. oraz nieużytki, niezależnie od tytułu władania (własne, dzierżawione na zasadzie umowy i bezumownie, użytkowane z innego tytułu). Indywidualne gospodarstwa rolne spisywano w miejscu zamieszkania użytkownika i tam ujmowano całkowitą, ogólną powierzchnię, niezależnie od miejsca położenia gruntów. 43

46 IV. Ważniejsze grupowania i zakres publikowanych danych Dane dotyczące użytkowania gruntów i powierzchni zasiewów zostały ujęte w dwóch podstawowych grupach, tj. w sektorze publicznym i sektorze prywatnym. Do sektora publicznego zaliczono gospodarstwa własności państwowej (Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych), gospodarstwa będące własnością komunalną (gmin) oraz gospodarstwa stanowiące własność mieszaną (spółki z przewagą mienia państwowego). W sektorze prywatnym podstawowymi formami są: własność prywatna krajowa (gospodarstwa indywidualne, w tym indywidualne gospodarstwa rolne, gospodarstwa spółdzielcze i spółki prywatne), własność zagraniczna i własność mieszana. W publikacji w ramach sektora publicznego prezentuje się dane dla gospodarstw: - własności państwowej, w tym gospodarstw skarbowych, - własności komunalnej, - własności mieszanej. W ramach sektora prywatnego dane opracowano dla gospodarstw: - własności prywatnej krajowej, w tym dla: - gospodarstw indywidualnych, w tym dla indywidualnych gospodarstw rolnych, - spółdzielni produkcji rolniczej, które obejmują rolnicze spółdzielnie produkcyjne, spółdzielnie kółek rolniczych i inne gospodarstwa spółdzielcze o przeważającej działalności rolniczej, - własności zagranicznej, - własności mieszanej. Gospodarstwa indywidualne obejmują: - indywidualne gospodarstwa rolne, tj. gospodarstwa o powierzchni użytków rolnych powyżej 1 ha, prowadzone przez rolników na gruntach własnych i niewłasnych, - indywidualne działki rolne o powierzchni użytków rolnych od 0,1 ha do 1 ha włącznie użytkowane rolniczo przez osoby prywatne, - pracownicze ogrody działkowe, wspólnoty gminne, indywidualne gospodarstwa i działki rolne położone na terenach obwodów wyłączonych z powszechnego spisu rolnego oraz z różnych przyczyn nie spisane, działki i obiekty rolne o powierzchni użytków rolnych do 0,1 ha łącznie doszacowane na poziomie każdej z gmin w oparciu o rozliczenie gruntów, uwzględniające wyniki powszechnego spisu rolnego 1996 r. W zbiorczym rozliczeniu gruntów ujęto również grunty różne sektora publicznego i sektora prywatnego nie stanowiące gospodarstw rolnych (łącznie z lasami państwowymi) obliczone na podstawie sprawozdań R-02 - o użytkowaniu gruntów w gminie/mieście, sprawozdań R-05 - o użytkowaniu gruntów, powierzchni zasiewów i zbiorach w jednostkach państwowych i spółdzielczych, bilansu gruntów opracowanych w ramach prac przygotowawczych do powszechnego spisu rolnego i doszacunków pospisowych. Dane jednostkowe pozyskano z dokładnością do jednego ara. Od poziomu gminy, dane zbiorcze dla poszczególnych grup gospodarstw (obszarowych) automatycznie zaokrąglano do 1 hektara, w związku z czym mogą wystąpić pewne nieścisłości rachunkowe. Liczby te są poprawne pod względem merytorycznym. 44

47 Niezależnie od powyższych zbiorczych grupowań - rozliczeń makroekonomicznych według grup użytkowników - dla gospodarstw rolnych dokonano agregacji danych pod względem badanych cech, w większości według wytycznych podanych w..programme for the World Census of Agriculture 2000" opracowanym przez FAO Statistical Development Scries, a także analizy wyników spisu próbnego i propozycji kierunków analizy wyników powszechnego spisu rolnego opracowanych przez dr inż. Włodzimierza Dobkowskiego - doradcy Prezesa GUS. Zasady klasyfikacji / grupowania przedyskutowane i przyjęte przez Zespół do spraw powszechnego spisu rolnego 96 kierowanego przez dr inż. Lesława Zalewskiego - Pełnomocnika Prezesa GUS zostały odpowiednio zastosowane we wcześniej wymienionych publikacjach. Przyjęto grupowania według: - grup obszarowych powierzchni ogólnej, wyodrębniając następujące grupy: do 1 ha, 1-2, 2-3, 3-4, 4-5, 5-7, 7-10, 10-15, , , , , , i więcej; grup obszarowych powierzchni użytków rolnych, wyodrębniając następujące grupy: do 1 ha, 1-2, 2-3, 3-5, 5-7, 7-10, 10-15, 15-20, 20-30, , , , , , 1000 i więcej; (przy grupowaniu powierzchni zarówno ogólnej jak też i użytków rolnych przyjęto przedziały: 0,10-0,19; 0,20-0,49; 0,50-1,00; 1,01-1,99; 2,00-2,99; 3,00-3,99; 4, ; 5,00-6,99;?,00-9,99;10,00-14,99; 15,00-19,99; 20,00-29,99; 30,00-49,99; 50,00-99,99; 100,00-199,99 itd.) - grup obszarowych powierzchni użytków rolnych według rodzaju użytków, wyodrębniając, następujące grupy: do 1 ha, 1-2, 2-3, 3-5, 5-7, 7-10, 10-15, 15-20, 20-30, 30-50, 50 i więcej; - grup obszarowych gruntów pod zabudowaniami: do 0,1 ha, 0,1-0,2, 0,2-0,5, 0,5-1, 1-2, 2 i więcej; - grup obszarowych gruntów pod wodami użytkowymi: do 0,1 ha, 0,1-0,2, 0,2-0,5, 0,5-1, 1-2, 2-3, 3-5, 5-10, 10-15, 15-20, 20 i więcej; - grup obszarowych gruntów pod zasiewami ogółem i według upraw, wyodrębniając następujące grupy: do 1 ha, 1-2, 2-3, 3-5, 5-7, 7-10, 10-15, 15-20,20-30, 30-50, 50 i więcej; - wskaźnika jakości gruntów: do 0,4, 0,4-0,7, 0,7-1, 1 i powyżej; - powierzchni w m2 szklarni i tuneli foliowych: do 60, , , , , , , 2500 i więcej; - powierzchni w m2 pieczarkarni :do 60, , , , , 800 i więcej; - roku budowy i modernizacji budynków : przed 1918, , , , , , , , , , ; - wyposażenia w siłę pociągową: bez żywej i mechanicznej siły pociągowej, z żywą siłą pociągową, z 1 ciągnikiem, z 2 ciągnikami, z 3 ciągnikami, z 4 i więcej ciągnikami; - roku produkcji ciągnika w podziale na okresy; do 1950, , , , , , , , , 1991, 1992, 1993, 1994, 1995, 1996; - mocy w KM silnika w ciągniku: do 8.9, 9-24, 24,1-40, , , powyżej 110.1; - celu i wartości produkcji sprzedanej: nie prowadzące produkcji, produkujące na własne potrzeby, produkujące głównie na własne potrzeby, produkujące głównie na sprzedaż, których wartość produkcji sprzedanej wynosiła: , , , , , zł i więcej: - kierunków produkcji rolniczej: hodowla i nasiennictwo, sadownictwo i warzywnictwo, pozostałe uprawy roślinne, działalność mieszana, działalność usługowa, działalność związana z 45

48 pozyskiwaniem drewna, pozostała działalność związana z łowiectwem i leśnictwem, produkcja zawieszona lub brak produkcji, brak specjalizacji; - perspektyw rozwojowych gospodarstwa: rozwojowe, nierozwojowe, brak zdecydowanej opinii: - skali natężenia chowu poszczególnych gatunków zwierząt gospodarskich; - liczby pracujących z podziałem na pracujących w gospodarstwie rolnym i poza gospodarstwem według stałej aktywności zawodowej; - liczby osób zamieszkałych w gospodarstwie domowym z użytkownikiem gospodarstwa rolnego według źródeł utrzymania; - cech charakteryzujących użytkowników gospodarstw rolnych według: wieku i płci, mężczyźni - poniżej 25 lat, 25-34, 35-44, 45-64, 65 i więcej lat oraz kobiety - poniżej 25 lat, 25-34, 35-44, 45-64, 65 i więcej lat; poziomu wykształcenia rolniczego użytkownika: wyższe i policealne rolnicze, średnie zawodowe i zasadnicze rolnicze, kursy rolnicze i bez wykształcenia rolniczego; - wykształcenia ludności z podziałem na:: wyższe rolnicze, policealne rolnicze, średnie rolnicze, zasadnicze zawodowe rolnicze, kursy rolnicze, bez wykształcenia rolniczego; - ludności faktycznie zamieszkałej w gospodarstwach domowych z użytkownikiem gospodarstw rolnych uwzględniające dla kobiet i mężczyzn następujące przedziały wiekowe: 0-14, 15-19, 20-29, 30-39,40-49, 50-59, 60-64, 65 lat i więcej oraz wiek nie ustalony; - poziomu wykształcenia ludności faktycznie zamieszkałej w gospodarstwach domowych z użytkownikiem gospodarstw domowych dla kobiet i mężczyzn: wyższe w tym rolnicze, policealne w tym rolnicze, średnie zawodowe w tym rolnicze, średnie ogólnokształcące, zasadnicze zawodowe w tym rolnicze, podstawowe nieukończone i bez wykształcenia, nie ustalone; - inne grupowania gospodarstw według cech ujętych w spisie nie wymienione wyżej. W kolejnych publikacjach będą prezentowane i analizowane gospodarstwa według wyżej wymienionych klasyfikacji i powiązań między grupami cech charakteryzujących gospodarstwa rolne. 46

49

50

51