Postulaty±ci Ameryka«scy

Transkrypt

1 Postulaty±ci Ameryka«scy Jerzy Pogonowski Zakªad Logiki i Kognitywistyki UAM pogon@amu.edu.pl KHL 62 Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL 62 1 / 24

2 Wst p Plan na dzi± Omawiamy prace niektórych matematyków ameryka«skich, publikowane w trzech pierwszych dekadach XX wieku w Transactions of the American Mathematical Society. Szczególn uwag po±wi camy wyªanianiu si poj metalogicznych (kategoryczno±ci oraz zupeªno±ci). Odczyt stanowi streszczenie fragmentu cz ±ci pierwszej przygotowywanej rozprawy Extremal Axioms. Oprócz oryginalnych tekstów ¹ródªowych wykorzystujemy te» ustalenia z: Awodey, Reck 2002, Corcoran 1981, Scanlan 1991, 2003, Tarski Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL 62 2 / 24

3 Wst p Projekt badawczy NCN Odczyt zostaª przygotowany w ramach projektu badawczego NCN 2015/17/B/HS1/02232: Aksjomaty ekstremalne: aspekty logiczne, matematyczne i kognitywne. Projekt jest realizowany w Zakªadzie Logiki i Kognitywistyki UAM ( ). Strona projektu: W ramach projektu przewiduje si dwa skromne stypendia dla doktorantów, ewentualnie zainteresowanych wspóªprac. Konkurs zostanie ogªoszony pod koniec 2016 roku. Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL 62 3 / 24

4 Wst p Tªo Matematyczne korzenie bada«logicznych Matematyka w Europie w XIX wieku Trend algebraiczny w logice Aksjomaty dla systemów liczbowych Rewolucyjne zmiany w algebrze, geometrii i analizie Matematyka w USA w XIX wieku O±rodki akademickie oraz wybitni matematycy American Mathematical Society (1888) Transactions of the American Mathematical Society (1900) Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL 62 4 / 24

5 Wst p Tªo Prapocz tki metalogiki Gottlob Frege, Bertrand Russell: logika jest jedna i uniwersalna. Gregorius Itelson (1904): Moreover, no science, no theory can be prior to or higher than Logic, which is the foundation of any science and of any theory; one can say, in parodying the word of Pascal: that which surpasses Logic surpasses us; thus there cannot be metalogic. Gerhard Stammler (1928): There is no metalogic as extralogical grounding of logic. Logic stands for itself. Pierwsze wyniki w metalogice: Löwenheim 1915, Skolem 1919, Bernays 1918, Post Carnap: Versuch einer Metalogik (1931). Alfred Tarski: Pocz tek Przygód Metalogicznych. Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL 62 5 / 24

6 Osoby Ojcowie Zaªo»yciele Postulaty±ci Ameryka«scy Eliakim Hastings Moore ( ). Postulaty dla: grup oraz geometrii n-wymiarowej. Pó¹niej: prace z analizy matematycznej. Oswald Veblen ( ). Postulates for: geometrii euklidesowej oraz rzutowej, kontinuum oraz zbiorów dobrze uporz dkowanych. Pó¹niej: prace z topologii algebraicznej oraz geometrii ró»niczkowej. Edward Vermilye Huntington ( ). Postulaty dla: grup, ciaª, dodatnich liczb caªkowitych i wymiernych, geometrii, wielko±ci ci gªych, algebry zespolonej, algebr Boole'a. Leonard Eugene Dickson ( ). Postulaty dla: grup, ciaª, ª cznych algebr liniowych. Liczne prace dotycz ce algebr z dzieleniem oraz algebraicznej teorii liczb. Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL 62 6 / 24

7 Osoby Ojcowie Zaªo»yciele Eliakim Hastings Moore Leonard Eugene Dickson Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL 62 7 / 24

8 Osoby Ojcowie Zaªo»yciele Oswald Veblen Edward Vermilye Huntington Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL 62 8 / 24

9 Osoby Inni Kilka dalszych postaci Robert Lee Moore ( ) B. A. Bernstein ( ) Earle Raymond Hedrick ( ) John Robert Kline ( ) Henry Maurice Sheer ( ) John Wesley Young ( ) Cassius Jackson Keyser ( ) Cooper Harold Langford ( ) Norbert Wiener ( ) Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL 62 9 / 24

10 Osoby Inni Cooper Harold Langford Robert Lee Moore Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL / 24

11 Osoby Wybrane prace Wybrane prace Prace Postulatystów Ameryka«skich s dost pne on line na stronach Transactions of the American Mathematical Society. Dickson, L.E Denitions of a group and a eld by independent postulates. Transactions of the American Mathematical Society 6, Moore, E.H On the projective axioms of geometry. Transactions of the American Mathematical Society 3, Huntington, E.V A complete set of postulates for the theory of absolute continuous magnitude. Transactions of the American Mathematical Society 3, Veblen, O A system of axioms for geometry. Transactions of the American Mathematical Society 5, Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL / 24

12 Osoby Cytaty Cytaty: Huntington A complete set of postulates for the theory of absolute continuous magnitude (1902): The object of the work which follows is to show that these six postulates form a complete set; that is, they are (I) consistent, (II) sucient, (III) independent (or irreducible). By these three terms we mean: (I) there is at least one assemblage in which the chosen rule of combination satises all the six requirements; (II) there is essentially only one such assemblage possible; (III) none of the six postulates is a consequence of the other ve. Powy»szy cytat jest reprezentatywny dla wszystkich prac Postulatystów Ameryka«skich dotycz cych zestawów postulatów. Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL / 24

13 Osoby Cytaty Cytaty: Huntington A set of postulates for ordinary complex algebra (1905): In the case of any categorical set of postulates one is tempted to assert the theorem that if any proposition can be stated in terms of the fundamental concepts, either it is itself deducible from the postulates, or else its contradictory is so deducible; it must be admitted, however, that our mastery of the processes of logical deduction is not yet, and possibly never can be, suciently complete to justify this assertion. A set of postulates for real algebra, comprising postulates for a one-dimensional continuum and for the theory of groups (1905): In conclusion, it should be noticed that the eight postulates of Ÿ 2 form a disjunctive, not a categorical set; for an abelian group may contain any nite number of elements, or be innite; and even if the number of elements in two groups is the same, the groups are not necessarily isomorphic; hence there are many propositions concerning K and + which are neither deducible from these postulates, nor in contradiction with them. Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL / 24

14 Osoby Cytaty Cytaty: Veblen A system of axioms for geometry (1904): [...] any proposition which can be made in terms of points and order either is in contradiction with our axioms or is equally true of all classes that verify our axioms. The validity of any possible statement in these terms is therefore completely determined by the axioms; and so any further axiom would have to be considered redundant. [Footnote: Even were it not deducible from the axioms by a nite number of syllogisms.] Thus, if our axioms are valid geometrical propositions, they are sucient for the complete determination of euclidian geometry. The foundations of geometry: A historical sketch and a simple example (1906): But if a proposition is a consequence of the axioms, can it be derived from them by a syllogistic process? Perhaps not. Uwaga: syllogistic process nale»y tu rozumie jako dowód. Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL / 24

15 Osoby Cytaty Cytaty: Veblen Euclid's parallel postulate (1905): How shall we use the word exist? There is a technical usage which says that a mathematical science... exists if no two propositions deducible from its hypotheses are in contradiction. In this sense (due to Hilbert) we are able to say that all mathematical sciences exist if arithmetic exists i.e., the science of positive whole numbers. One is tempted to say that surely the whole numbers 1, 2, 3,... etc. exist. But what would be the content of such statement? And do we know these numbers except by the propositions which we wish to prove consistent? Cytowane za: Scanlan 1991, 992. Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL / 24

16 Metodologia Wybór terminów pierwotnych Co jest najbardziej podstawowe? Algebra E.H. Moore: tabliczka dziaªania (rule of combination) dla grup. Huntington: dziaªania: (grupy); oraz (ciaªa);, oraz relacja < (algebra logiki); relacja ternarna (grupy). Dickson: funkcja (grupy); funkcje oraz (ciaªa); liniowo niezale»ne jednostki lub wspóªrz dne (ª czne algebry liniowe). Geometria E.H. Moore: punkty, proste, odcinki. Veblen: punkty i porz dek (relacja le»enia mi dzy). Huntington: sfery oraz inkluzja. Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL / 24

17 Metodologia Dedukcje Rozumowania matematyczne Wspóªczesny czytelnik mo»e bez trudno±ci czyta omawiane teksty, cho napisane zostaªy ponad sto lat temu. Postulaty±ci Ameryka«scy deklarowali korzystanie z formalizmu logicznego w przygotowywaniu dowodów, ale (z nielicznymi wyj tkami) nie u»ywali go w publikacjach. Postulaty±ci Ameryka«scy w kilku przypadkach poprawiali wyniki wcze±niej uzyskane przez innych. W kilku przypadkach dokonywali te» korekt wªasnych dokona«. Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL / 24

18 Metodologia Niezale»no± postulatów Ekonomia opisu Dowody niezale»no±ci postulatów prowadzone s metod znan z Grundlagen der Geometrie Hilberta. Aby pokaza,»e zbiór A postulatów jest niezale»ny, dowodzi si,»e dla dowolnego A A istnieje struktura speªniaj ca wszystkie warunki z A {A}, lecz nie speªniaj ca A. W dowodach niezale»no±ci omawiani autorzy korzystaj ze standardowych obiektów matematycznych: liczb caªkowitych, rzeczywistych i zespolonych, sfer oraz innych obiektów geometrycznych. Niektóre z rozwa»anych przykªadów s do± zabawne (np. egg-shaped objects w jednej z prac Huntingtona). Zdarzaj si te» trudne do wyja±nienia przykªady. Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL / 24

19 Poj cia metalogiczne Niesprzeczno±, niezale»no±, kategoryczno± Tworzenie poj metalogicznych Niesprzeczno±. Rozumiana semantycznie przez Huntingtona (istnienie struktury). Veblen zgªaszaª pewne zastrze»enia (zob. cytaty powy»ej). Wynikanie. Rozumiane na sposób semantyczny. Niezale»no±. Rozumiana na sposób przed chwil omówiony. Suciency. Termin wprowadzony przez Huntingtona (1902): nieodró»nialno± ze wzgl du na izomorzm. Kategoryczno±. Veblen zast piª powy»szy termin terminem categoricity (1904). Kategoryczno± w mocy. Nie jest brana pod uwag. Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL / 24

20 Poj cia metalogiczne Zupeªno±, deniowalno±, rozstrzygalno± Tworzenie poj metalogicznych Zupeªno±. Nie ma precyzyjnego poj cia zupeªno±ci, ale omawiani autorzy wyra»aj pewne przeczucia metodologiczne (zob. cytaty powy»ej). Deniowalno±. Denicje rozumiane jako skróty. Tarski skorygowaª pewne nietrafne stwierdzenia Veblena dotycz ce deniowalno±ci. Aksjomat zupeªno±ci Hilberta. Wspominany w pracach Huntingtona i Veblena. Rozstrzygalno±. Praca Langforda (1926) dotycz ca g stych liniowych porz dków. Neutralno± epistemologiczna. Postulaty±ci Ameryka«scy unikaj deklaracji lozocznych. Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL / 24

21 Pó¹niejsze badania Podstawy matematyki Wpªyw i kontynuacja Skolem 1919: twierdzenie Löwenheima-Skolema. Fraenkel 1923: rozwa»ania o zupeªno±ci. Carnap 1930: Gabelbarkeitssatz. Zermelo 1930: twierdzenia o izomorzmie dziedzin normalnych. Twierdzenia o izomorzmie w algebrze (Frobenius 1878, Hurwitz 1898/1923, Ostrowski 1916, Pontriagin 1932). Seminaria Tarskiego w Warszawie ( ): wypracowanie wielu poj metalogicznych. Tarski, Lindenbaum 1935: m.in. warunek wystarczaj cy dla implikacji zupeªno± kategoryczno±. Tarski 1940: uwagi o kategoryczno±ci i zupeªno±ci. Tarski: aksjomaty dla geometrii oraz teorii ciaª rzeczywi±cie domkni tych. Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL / 24

22 Sªowo ko«cowe Aksjomaty ekstremalne Logiczny i matematyczny punkt widzenia Przykªady aksjomatów ekstremalnych: Geometria: aksjomat zupeªno±ci (Hilbert), zast piony pó¹niej przez aksjomat ci gªo±ci. Arytmetyka: aksjomat indukcji (Peano). Algebra: aksjomat ci gªo±ci (Cantor, Dedekind). Twierdzenia o izomorzmie (Ostrowski, Frobenius, Hurwitz, Pontriagin). Teoria mnogo±ci: aksjomaty ograniczenia (Fraenkel, Gödel, Suszko, Myhill). Aksjomaty maksymalno±ci: aksjomaty istnienia du»ych liczb kardynalnych (Zermelo oraz wspóªczesne propozycje). Klasyczne prace o aksjomatach ekstremalnych: Carnap, Bachmann 1936, Baer 1928, Baldus 1928, Bernays 1955, Fraenkel Bar Hillel Levy Prace wspóªczesne: Hintikka (analiza pogl dów Carnapa), Schiemer (aksjomat ograniczenia Fraenkla). Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL / 24

23 Sªowo ko«cowe Co dalej? Charakterystyka modeli zamierzonych Cz ± I: Aspekty logiczne Tworzenie poj metalogicznych Konsekwencje twierdze«limitacyjnych Cz ± II: Aspekty matematyczne Przyj te oraz odrzucone aksjomaty ekstremalne Wspóªczesne wyniki dotycz ce kategoryczno±ci i zupeªno±ci Cz ± III: Aspekty kognitywne Do czego potrzebujemy modeli zamierzonych? Intuicje profesjonalnych matematyków Rozumienie w matematyce Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL / 24

24 Wybrane pozycje bibliograczne Awodey, S., Reck, E.H Completeness and Categoricity. Part I: Nineteenth-century Axiomatics to Twentieth-century Metalogic. History and Philosophy of Logic 23, 130. Carnap, R., Bachmann, F Über Extremalaxiome. Erkenntnis 6, Corcoran, J From Categoricity to Completeness. History and Philosophy of Logic 2, Scanlan, M Who were the American Postulate Theorists? The Journal of Symbolic Logic Volume 56, Number 3, Scanlan, M American Postulate Theorists and Alfred Tarski. History and Philosophy of Logic 24, Tarski, A On the Completeness and Categoricity of Deductive Systems. In: Mancosu, P The Adventure of Reason. Interplay between Philosophy of Mathematics and Mathematical Logic, Oxford University Press, Oxford, Jerzy Pogonowski (MEG) Postulaty±ci Ameryka«scy KHL / 24