WYNIKI EKONOMICZNE WYBRANYCH POLSKICH GOSPODARSTW MLECZNYCH W LATACH Agata Wójcik

Transkrypt

1 ROCZNIKI NAUK ROLNICZYCH, A. WÓJCIK SERIA G, T., z., WYNIKI EKONOMICZNE WYBRANYCH POLSKICH GOSPODARSTW MLECZNYCH W LATACH - Agata Wójcik Katedra Zarz¹dzania Przedsiêbiorstwami Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie Kierownik: prof. dr hab. Micha³ Œwit³yk S³owa kluczowe: gospodarstwa mleczne, produkcja mleka, koszty, przychody Key words: dairy farms, milk production, costs, returns S y n o p s i s. W artykule przedstawiono kszta³towanie siê cen mleka, ca³kowitych kosztów produkcji mleka, kosztów bezpoœrednich, kosztów pracy i ziemi, kosztów budynków, kosztów kwoty mlecznej oraz pozosta³ych kosztów w wybranych gospodarstwach polskich. Najwa niejszym Ÿród³em przychodów w analizowanych gospodarstwach by³y przychody ze sprzeda y mleka. Dodatkowym Ÿród³em przychodów by³a sprzeda byd³a, a tak e p³atnoœci bezpoœrednie oraz pozosta³e przychody. Artyku³ dostarcza tak e informacji o dochodowoœci oraz progach rentownoœci badanych gospodarstw. Do przeprowadzenia badania wykorzystano dane z wybranych gospodarstw polskich specjalizuj¹cych siê w produkcji mleka zebrane dla Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Mleka (European Dairy Farmers) w latach -. WSTÊP Zasadnicz¹ wad¹ polskich gospodarstw produkuj¹cych mleko jest ich struktura. W zdecydowanej wiêkszoœci s¹ to wci¹ gospodarstwa ma³e [Ko³oszycz, Mongia³o, Œwit³yk, s. ]. W r. gospodarstwa utrzymuj¹ce mniej ni krów stanowi³y % ogó³u gospodarstw prowadz¹cych produkcjê mleka. Jednoczeœnie sytuacja ta umo liwia wykorzystanie pastwisk w chowie krów [Rynek mleka..., s. ]. Relacje miêdzy ponoszonymi kosztami i uzyskiwanymi cenami za produkty wytwarzane na rynek mog¹ istotnie ró niæ siê w poszczególnych przedsiêbiorstwach rolniczych. Ró nice tkwiæ mog¹ w sposobie organizacji produkcji i miejscu, w którym prowadzona jest dzia³alnoœæ rolnicza. St¹d te w gospodarstwach istotne jest okreœlenie poziomu kosztów ich wp³ywu na osi¹gane wyniki oraz efektywnoœæ produkcji [Czarnota, s. ]. W Polsce sytuacja gospodarstw nastawionych na produkcjê mleka zale y od wielkoœci ekonomicznej i zwi¹zanej z tym skali produkcji mleka. Im wiêksze pod wzglêdem ekonomicznym gospodarstwa w Polsce, tym korzystniej wypadaj¹ na tle gospodarstw europejskich. Korzystna sytuacja dochodowa gospodarstw produkuj¹cych mleko w Polsce spowodowana jest szybkim wzrostem cen mleka po wst¹pieniu do Unii Europejskiej oraz relatywnie niskimi kosztami produkcji [Sass, s. ].

2 WYNIKI EKONOMICZNE WYBRANYCH POLSKICH GOSPODARSTW MLECZNYCH... Jednak e w gospodarstwach specjalizuj¹cych siê w produkcji mleka do roku spodziewany jest spadek dochodowoœci. Bêdzie on spowodowany wzrostem kosztów, którego nie bêd¹ w stanie pokryæ zmiany cen produktów oraz wzrost p³atnoœci bezpoœrednich [Wilczyñski, s. ]. Celem opracowania jest przedstawienie wyników ekonomicznych wybranych polskich gospodarstw mlecznych w latach -. Badane gospodarstwa nale ¹ do Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Mleka (ang. European Dairy Farmers EDF), które zrzesza przoduj¹cych producentów mleka w Europie, umo liwiaj¹c im wymianê doœwiadczeñ i wiedzy. EDF zosta³o za³o one w roku przez vti (Johann Heinrich von Thünen Institute Federal Research Institute for Rural Areas, Forestry and Fisheries) oraz DLG (Deutsche Landwirtschafts-Gesellschaft German Agricultural Society). Polska jest cz³onkiem w tym stowarzyszeniu od roku. EDF jest organizacj¹ powo³an¹ przez rolników dla rolników, umo - liwiaj¹c¹ im wymianê doœwiadczeñ i wiedzy, a równoczeœnie jest zwi¹zkiem wspó³pracuj¹cych producentów i przetwórców mleka oraz instytucji zwi¹zanych z ga³êzi¹ produkcji mleka. OBSZAR I METODYKA BADAÑ Do przeprowadzenia badania wykorzystano dane z wybranych polskich gospodarstw specjalizuj¹cych siê w produkcji mleka zebrane dla Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Mleka (EDF European dairy Farmers). Ka de z analizowanych gospodarstw uczestniczy³o w badaniu EDF w latach -. Gospodarstwa reprezentowa³y nastêpuj¹ce grupy pod wzglêdem wielkoœci stada: do krów gospodarstwo PL- ( krów), - krów gospodarstwo PL- ( krowy), - krów gospodarstwo PL- ( krów), - krów gospodarstwo PL- ( krowy), powy ej krów gospodarstwo PL- ( krowy). Do porównañ wykorzystano œrednie wszystkich kosztów w analizowanych gospodarstwach. Przy kosztach produkcji mleka uwzglêdniono metodykê liczenia obowi¹zuj¹c¹ w Europejskim Stowarzyszeniu Producentów Mleka [Wójcik, s. ]. Walut¹, która pos³u y³a do porównañ cen, by³ polski z³oty (z³). Przeliczono j¹ wed³ug œredniego rocznego kursu euro w NBP, odpowiednio:, z³/ euro ( r.),, z³/ euro ( r.),, z³/ euro ( r.),, z³/ euro ( r.). Wyniki skalkulowano w przeliczeniu na kg ECM (Energy Corrected Milk), tj. mleka o skorygowanej wartoœci bia³ka,% i t³uszczu %. Ka de z badanych gospodarstw utrzymywa³o wielkoœæ stada krów na zbli onym poziomie w kolejnych latach (tab..). Wyj¹tkiem by³o gospodarstwo PL-, które w r. powiêkszy³o swoje stado a o krów. Jednak nie skutkowa³o to powiêkszeniem produkcji, a w roku tak znacznego powiêkszenia stada gospodarstwo osi¹gnê³o najni sz¹ wydajnoœæ mleczn¹ we wszystkich badanych latach ( kg ECM). Jednoczeœnie gospodarstwo to charakteryzowa³o siê najwy sz¹ przeciêtn¹ produktywnoœci¹ ziemi ( kg ECM/ha powierzchni paszowej). Najwiêksz¹ wydajnoœæ uzyskiwa³o gospodarstwo utrzymuj¹ce krowy (PL-), œrednio kg ECM. to posiada³o u ytki rolne na w³asnoœæ. Znaczne zró nicowanie gospodarstw odnotowano pod wzglêdem produktywnoœci ywienia pasz¹ treœciw¹. Zdecydowanie wyró nia³o siê pod tym wzglêdem gospodarstwo PL-, w którym produktywnoœæ ywienia pasz¹ treœciw¹ wynosi³a œrednio kg ECM/kg paszy treœciwej.

3 A. WÓJCIK PL- PL- PL- PL- PL- Ceny mleka w badanych gospodarstwach by³y doœæ zró nicowane. Mo na zauwa yæ za³amanie siê cen w latach - (tab..). W wiêkszoœci gospodarstw uzyskiwana cena mleka nie pozwoli³a na pokrycie ca³kowitych kosztów produkcji mleka uwzglêdniaj¹cych koszty alternatywne. Wyj¹tkiem by³y gospodarstwa utrzymuj¹ce krów (PL-) i krowy (PL-), które pokry³y ca³kowite koszty produkcji mleka odpowiednio w latach: i oraz i. Najni szy przeciêtny ca³kowity koszt wyprodukowania kg ECM ponios³o gospodarstwo PL- ( krowy), w którym wyniós³ on z³/ kg ECM. W najwiêkszym gospodarstwie przeciêtne ca³kowite koszty produkcji mleka by³y najwy sze i wynios³y, z³/ kg ECM. Najwiêksze znaczenie w kosztach ca³kowitych w badanych gospodarstwach mia³y koszty bezpoœrednie. Najwy sze koszty bezpoœrednie ponosi³o gospodarstwo PL- ( krowy), przeciêtnie z³/ kg ECM. W r. koszty te wzros³y prawie dwukrotnie w stosun- Tabela. Charakterystyka wybranych gospodarstw polskich w latach - Liczb a krów [szt.] Produkcja mleka [t ECM] Wydajnoœæ mleczna [kg ECM] Pow. UR [ha] Dzier awa UR [%] WYNIKI BADAÑ Pow. pasz. [ha] Produktywnoœæ ziemi [kg ECM/ha Produktywnoœæ ywienia pasz¹ treœciwej pow. pasz.] [kg ECM/kg paszy],,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, ród³o: opracowanie w³asne na podstawie bazy danych EDF [Raport,,, ].

4 WYNIKI EKONOMICZNE WYBRANYCH POLSKICH GOSPODARSTW MLECZNYCH... PL- PL- PL- PL- PL- Tabela. ród³o: jak w tabeli. Poziom kosztów produkcji mleka w wybranych gospodarstwach polskich w latach - w z³ na kg ECM Cena mleka ca³kowite bezpoœrednie pracy budynków ziemi kwoty mlecznej pozosta³e,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, ku do roku bazowego. PL- ( krowy) ponosi³o najni sze koszty bezpoœrednie, które œrednio kszta³towa³y siê na poziomie z³/ kg ECM. Drugim co do wielkoœci elementem kosztów ca³kowitych by³y koszty pracy, których najwy sze i najni sze wartoœci kszta³towa³y siê podobnie jak w przypadku kosztów bezpoœrednich œrednio z³/ kg ECM w gospodarstwie PL- i z³/ kg ECM w gospodarstwie PL-. Odwrotna sytuacja mia³a miejsce w przypadku kosztów ziemi. PL- charakteryzowa³o siê najwy szymi kosztami ziemi, z powodu wysokich kosztów alternatywnych posiadanej ziemi. to wraz z gospodarstwem najwiêkszym pod wzglêdem wielkoœci stada ponosi³o równie najwy sze koszty budynków. Mia³ na to wp³yw wysoki udzia³ kosztów alternatywnych posiadanych budynków. kwoty mlecznej kszta³towa³y siê w badanych gospodarstwach na podobnym poziomie. Wyj¹tkiem by³o gospodarstwo najwiêksze, w którym koszty te by³y przeciêtnie dwukrotnie wy sze ze wzglêdu na ich wysok¹ wartoœæ w roku (z powodu kary za przekroczenie kwoty mlecznej). Ka de z badanych gospodarstw, oprócz gospodarstwa najmniejszego, ponios³o karê z tego tytu³u w r., jednak nie na tak wysokim poziomie. Oprócz gospodarstw PL- ( krów) i PL- ( krowy) gospodarstwa ponosi³y pozosta³e koszty produkcji mleka na zbli onym poziomie.

5 A. WÓJCIK Najwiêkszym co do wielkoœci elementem kosztów bezpoœrednich by³y koszty pasz w³asnych i zakupionych (tab..). Najwiêkszymi przeciêtnymi kosztami pasz w³asnych i zakupionych charakteryzowa³o siê gospodarstwo utrzymuj¹ce najwiêksze stado, œrednio z³/ kg ECM. W r. koszty te wzros³y dwukrotnie w stosunku do roku poprzedniego (z do z³/ kg ECM), na co mia³ wp³yw gwa³towny wzrost kosztów zakupu pasz. Najni sze przeciêtne koszty z tytu³u zakupu pasz i produkcji pasz w³asnych ponios³y gospodarstwa: PL- ( krowy) i PL- ( krowy), odpowiednio: i z³/ kg ECM. najmniejsze oraz gospodarstwo utrzymuj¹ce krowy nie ponios³y adnych kosztów na zakup byd³a. PL- w r. wyda³o na zakup byd³a a z³/ kg ECM. inseminacji kszta³towa³y siê w badanych gospodarstwach na zbli onym poziomie. weterynarza i leków równie by³y podobne w badanych gospodarstwach, poza gospodarstwami PL- ( krów) i PL- ( krowy), w których koszty te kszta³towa³y siê na dwa razy wy szym poziomie. PL- PL- PL- PL- PL- Tabela. bezpoœrednie produkcji mleka w wybranych gospodarstwach polskich w latach - w z³ na kg ECM Zakup zwierz¹ t Inseminacj a Weterynar z i leki Pasze w³asne i z zakupu Pozosta³e koszty bezpoœrednie,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,. w tabeli jak ród³o: Zaobserwowano znacz¹c¹ ró nicê w kosztach pracy (uwzglêdniaj¹cych wynagrodzenia, us³ugi obce oraz koszty nieop³acanej rodzinnej si³y roboczej) w badanych gospodarstwach (tab..). W gospodarstwach: PL- ( krów) i PL- ( krowy) œrednie koszty wynagrodzeñ i us³ug obcych wynios³y odpowiednio: i z³/ kg ECM. W trzech kolejnych gospodarstwach, posiadaj¹cych znacznie wiêksze stado, przeciêtne koszty wynios³y

6 WYNIKI EKONOMICZNE WYBRANYCH POLSKICH GOSPODARSTW MLECZNYCH... Tabela. pracy oraz wykorzystanie PL- PL- PL- PL- PL- Wynagrodzeni a i us³ugi obce [z³/ kg ECM] Nieop³acana rodzinna si³a robocza [z³/ kg ECM] pracy w produkcji mleka w wybranych gospodarstwach polskich w latach - Rodzinna si³a robocza [LU] Praca najemna [LU] Nak³ad pracy Produktywnoœæ na krowê [h] pracy [kg ECM/h],,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, LU Labour Unit = h ród³o: jak w tabeli. odpowiednio:, i z³/ kg ECM. Odwrotn¹ sytuacjê zaobserwowano w przypadku kosztów nieop³acanej rodzinnej si³y roboczej. W gospodarstwach PL- i PL- wynios³y one odpowiednio: i z³/ kg ECM, a w pozosta³ych gospodarstwach nie zanotowano kosztów alternatywnych pracy. Nak³ad pracy na krowê mala³ wraz z powiêkszaniem siê wielkoœci stada. Najwy sz¹ produktywnoœæ zaobserwowano w gospodarstwie najwiêkszym. Mo na te zauwa yæ, e w gospodarstwach: PL- ( krów), PL- ( krowy) i PL- ( krów) produktywnoœæ pracy ros³a w kolejnych latach. Najwy sze przeciêtne przychody ca³kowite uzyskiwa³y gospodarstwa o najwiêkszej i najmniejszej wielkoœci stada krów, odpowiednio: i z³/ kg ECM (tab..). Najwa - niejszym Ÿród³em przychodów dla badanych gospodarstw by³y przychody ze sprzeda y mleka, wiêc za³amanie siê cen mleka w latach - mia³o du y wp³yw na ich poziom. Œrednio najwy sze przychody z tytu³u sprzeda y zwierz¹t uzyskiwa³y gospodarstwa: PL- ( krów) i PL- ( krowy), odpowiednio: i z³/ kg ECM, a najni sze przychody gospodarstwo PL- ( krów) z³/ kg ECM. Przychody z innych Ÿróde³ uzyskiwa³y tylko gospodarstwa PL- ( krów) i PL- ( krowy).

7 A. WÓJCIK PL- PL- PL- PL- PL- Tabela. Przychody w gospodarstwach EDF w latach - w z³ na kg ECM ród³o: jak w tabeli. Przychod y ca³kowite S przeda mleka Sprzeda zwierz¹t P³atnoœci bezpoœrednie i saldo VAT Pozosta³e przychody,,,,,,,,,,,,, -,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, -,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, Najwy szy œredni dochód rolniczy netto (nieuwzglêdniaj¹cy kosztów alternatywnych) oraz dochód z tytu³u zarz¹dzania (uwzglêdniaj¹cy koszty alternatywne) uzyskiwa³o gospodarstwo utrzymuj¹ce najmniejsze stado krów, odpowiednio: i z³/ kg ECM (tab..) W gospodarstwie tym oraz w gospodarstwie utrzymuj¹cym krowy zaobserwowano gwa³towny wzrost dochodu rolniczego netto oraz dochodu z tytu³u zarz¹dzania w r. W pozosta³ych trzech gospodarstwach dochody systematycznie mala³y w ka dym kolejnym roku. Ujemny przeciêtny dochód rolniczy netto oraz dochód z tytu³u zarz¹dzania osi¹gnê³o gospodarstwo najwiêksze pod wzglêdem wielkoœci stada krów. Kalkulowany przez EDF pierwszy próg rentownoœci, jest cen¹ mleka konieczn¹ do pokrycia ca³kowitych kosztów produkcji mleka, nieuwzglêdniaj¹cych kosztów alternatywnych. Gospodarstwa PL- ( krów) i PL- ( krowy) nie osi¹gnê³y pierwszego progu rentownoœci w adnym badanym roku. najwiêksze osi¹gnê³o pierwszy próg rentownoœci w latach -. Drugi próg rentownoœci jest to cena mleka konieczna, aby pokryæ ca³kowite koszty produkcji mleka (bez kosztów kwoty mlecznej). Dwa najmniejsze gospodarstwa równie nie osi¹gnê³y drugiego progu rentownoœci w adnym badanym roku, a najwiêksze gospodarstwo osi¹gnê³o ten poziom we wszystkich badanych latach.

8 WYNIKI EKONOMICZNE WYBRANYCH POLSKICH GOSPODARSTW MLECZNYCH... PL- PL- PL- PL- PL- Tabela. Dochód rolniczy, ród³o: jak w tabeli. Dochód rolnicz y netto dochód z tytu³u zarz¹dzania oraz progi rentownoœci w gospodarstwach EDF w latach - w z³ na kg ECM Dochód z tytu³u zarz¹dzania Próg rentownoœci I PODSUMOWANIE Próg rentownoœci II Cena mleka,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,,, -, -,,,, -, -,,,,,,,,,,,,,,, -,,,, -, -,,,,, -,,,, -, -,,,, -, -,,,, -, -,,,, Przedstawione badania, wykonane na podstawie danych z wybranych polskich gospodarstw nale ¹cych do Europejskiego Stowarzyszenia Producentów Mleka, wskazuj¹, e gospodarstwa mleczne w Polsce w zale noœci od wielkoœci stada krów by³y zró nicowane pod wzglêdem ponoszonych kosztów produkcji mleka i osi¹ganych dochodów. Ceny mleka w badanych gospodarstwach by³y doœæ zró nicowane. Za³amanie siê cen w latach - mia³o najwiêkszy wp³yw na poziom uzyskiwanych przychodów. W wiêkszoœci gospodarstw uzyskiwana cena mleka nie pozwoli³a na pokrycie ca³kowitych kosztów produkcji mleka uwzglêdniaj¹cych koszty alternatywne we wszystkich badanych latach. Najkorzystniejszym poziomem kosztów produkcji mleka charakteryzowa³o siê gospodarstwo utrzymuj¹ce krowy. W gospodarstwie o najwiêkszym stadzie krów zaobserwowano najwy sze koszty produkcji mleka w ca³ym badanym okresie oraz koszty bezpoœrednie na poziomie niemal dwukrotnie wy szym od pozosta³ych badanych gospodarstw. Dochód rolniczy netto oraz dochód z tytu³u zarz¹dzania mala³ wraz ze wzrostem wielkoœci stada. Jednoczeœnie mniejsze gospodarstwa mia³y wiêkszy problem z osi¹gniêciem progów rentownoœci ni du e gospodarstwa.

9 A. WÓJCIK LITERATURA Czarnota P. : produkcji mleka w gospodarstwach wyspecjalizowanych w chowie byd³a mlecznego, Roczniki Naukowe SERiA, t. XI, z., s. -. EDF REPORT : European Dairy Farmers (EDF), Institutes of Farm Economics and Rural Studies, Federal Agricultural Research Centre (FAL), Braunschweig. EDF REPORT : European Dairy Farmers (EDF), Johann Heinrich von Thünen Institute. Federal Research Institute for Rural Areas, Forestry and Fisheries, Institute of Farm Economics, Braunschweig. EDF REPORT : European Dairy Farmers (EDF), Johann Heinrich von Thünen Institute. Federal Research Institute for Rural Areas, Forestry and Fisheries, Institute of Farm Economics, Braunschweig. EDF REPORT : European Dairy Farmers (EDF), Johann Heinrich von Thünen Institute. Federal Research Institute for Rural Areas, Forestry and Fisheries, Institute of Farm Economics, Braunschweig. Ko³oszycz E., Mongia³o Z., Œwit³yk M. : produkcji mleka w Polsce w roku, Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Szczecinie, Szczecin. Rynek mleka w Polsce, Agencja Rynku Rolnego, Biuro Analiz i Programowania, Warszawa. Sass R. : Polskie gospodarstwa mleczne na tle pañstw cz³onkowskich UE-, Roczniki Nauk Rolniczych. Seria G, t., z., s. -. Wilczyñski A. : Wyniki ekonomiczne gospodarstw produkuj¹cych mleko w latach - w ró nych scenariuszach cenowych, Roczniki Nauk Rolniczych. Seria G, t., z., s. -. Wójcik A. : i dochodowoœæ produkcji mleka w gospodarstwach krajów europejskich, Roczniki Nauk Rolniczych. Seria G., t., z., s. -. Agata Wójcik RESULTS OF SELECTED POLISH DAIRY FARMS IN - Summary Costs, outputs and profitability of selected Polish farms specializing in milk production in - are analyzed in this paper. The analysis made by using European Dairy Farmers data. Research includes milk price, total costs of milk production, direct costs, labour related costs, land costs, buildings costs, quota costs, milk and animal returns, farm income and break-even-points. Adres do korespondencji: mgr Agata Wójcik Katedra Zarz¹dzania Przedsiêbiorstwami Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie ul. o³nierska - Szczecin agata.wojcik@zet.edu.pl