POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGII. Tom X X I Warszawa, 30 X II 1976 Nr 11. W o jc ie c h S t a b ę g a. [Z 8 rysunkami i 4 tabelami w tekście]

Transkrypt

1 FRAGMENTA POLSKA AKADEMIA NAUK INSTYTUT ZOOLOGII FAUNISTICA Tom X X I Warszawa, 30 X II 1976 Nr 11 W o jc ie c h S t a b ę g a Pająki (Aranei) Pienin [Z 8 rysunkami i 4 tabelami w tekście] W dotychczasowym piśmiennictwie można znaleźć wiadomości o występowaniu w P ieninach 141 gatunków pająków. W porównaniu z jakimkolwiek innym badanym pod tym względem regionem Polski liczba ta nie jest zbyt wysoka, jednak w Pieninach nie prowadzono dotąd system atycznych badań faunistycznych, a wzmianki o poszczególnych gatunkach nie stanowią żadnej Aviększej całości i są rozproszone po kilku pracach. K u l c z y ń sk i (1884) w opracowaniu Salticidae dawnej Galicji podaje 10 gatunków z Pienin: E uophrys erratica, E. frontalis, Evarcha falcata, H eliophanus aeneus, II. cupreus, N eon reticulatus, Philaeus chrysops, Sitticus pubeseens, S. rupicola i S. saxicola. W późniejszej pracy o podobnym charakterze (K u lcz y ń sk i 1890) wymienia spośród nich tylko P h. chrysops. Dane o tym gatunku powtarzają za nim K u n tze (1934), który dodaje jedno dalsze stanowisko, oraz D y l ew sk a (1965), a o wszystkich P e t r u se w ic z (1937). P r ó sz y ń sk i (1971) potwierdza na podstawie materiału W. K u lczyńskiego występowanie w Pieninach rzadkiego Sitticus saxicola. W iadomości o następnych gatunkach przyniosły dopiero moje badania, a także w ykorzystanie kartoteki zbioru W. K u lczyńskiego w trakcie opracowywania pająków do K atalogu fauny P olski (Pr ó sz y ń sk i i S taręga 1971 dalej wszędzie cytowane jako K atalog ). Na podstawie notatek W. K ulczyńskiego podane zostały w K atalogu 44 gatunki z niezbyt dokładną lokalizacją przeważnie tylko Pieniny lub najwyżej Krościenko, w' moich pracach (Staręga 1966, 1972, 1974, także K atalog ) znajdują się dane o 47 gatunkach, z których kilka jest potwierdzeniem wcześniej szych, niezbyt precyzyjnych wzmianek. Ostatnio D e l c h e v i K a ja k (1975) podali z pastwisk w Małych Pieninach koło Jaworek, 68 gatunków pająków. Liczba ta jest w rzeczywistości niższa (62 gatunki), gdyż część oznaczeń uległa zmianie już po podpisaniu pracy do druku i poprawki nie mogły zostać naniesione w całym nakładzie. Współautorka tej pracy, p. dr A. K a ja k upoważniła mnie do zamieszczenia poniższego sprostowania odnośnie do tabeli X I ich opracowania: A m aurobius sim ilis (B l a c k.) należy skreślić Zelotes serotinus (L. K o c h ) = Zelotes petreibsis (C. L. K o c h) M icaria pu licaria (Su n d.) = M icaria silesiaca L. K och

2 234 W. Staręga 9. Agroeca proxim o (O. P. Ca m b r.) = Agroeca cuprea (Me n g e ) Enoplognatha m andibularis (L u c a s) należy skreślić W ideria cucullata (C. L. K o c h) = Peponocranium orbiculatum (O. P.-Ca m br.) (J<?) H ypom m a fu lvu m (B o se n.) należy skreślić Donacochora speciosa (Th o r.) należy skreślić Tmeticus affin is (B l a c k.) należy skreślić H ypselistes flórens (O. P. Ca m b r.) należy skreślić M eioneta gulom (L. K och) = A gyneta gulosa -f A. cauta (O. P.-C.) Lepthypliantes leprosus (Oh l e r t) należy skreślić Bolyphantes luteolus (B l a c k.) = Bolyphnntes alticeps (Su n d.) ($?). Badaniami swymi objąłem przede wszystkim obszar Pienińskiego Parku Narodowego oraz rezerwaty w' wąwozie Homole i dolinie Białej Wody w Małych Pieninach. Główną uwagę skoncentrowałem na następujących środowiskach, wytypowanych w znacznej części w oparciu o opracowania fitosocjologiczne (P a n c e r -K otejow a i Zarzycki 1976). 1. Buczyna karpacka (Fagetum carpaticum typicum ). Systematyczne próby ilościowe pobierałem w dolinie Ociemnego Potoku ( Ociemne ; około m npm), uwzględniłem też materiał z doliny Kulińskiego Potoku, Zamkowej Góry, Wymiarek, Gródka, Czertezika, Sokolicy i przełęczy Szopka. 2. Buczyna ciepłolubna (C a rici-fagetum cephal anther eto sum) próby ilościowe i jakościowe z doliny Pienińskiego Potoku pod Białymi Skałami ( m npm). 3. Jedlina ciepłolubna (Carici-Fagetum abietetosum) próby ilościowe i jakościowe wyłącznie na Facimiechu ( m npm). 4. Las świerkowy (Piceełum excelsae) próby tylko jakościowa na wschodnich zboczach Czertezika, w dolinie Łonnego Potoku (las Łupiska), na obrzeżu polany Stolarzówka oraz w górnej części wąwrozu Homole ( m npm). 5. Olszyna karpacka (Alnetum incancie). Próby ilościowre pobierałem początkowo na półwyspie Kras, później w Czorsztynie (powyżej przystani flisackiej), jakościowe także poniżej Zawiesów ( m npm). 6. Łąka pienińska (A nthylli-t rifolietum ). Najwięcej materiału pochodzi z polany Stolarzówka, mniejsze serie także z polan: Burzana, Kumikówka, Limierczyki, Wyrobok oraz z doliny Ociemnego Potoku i przełęczy Szopka ( m npm). 7. Łąka ziołoroślowa (zbiorowisko półnaturalne z L aserpitium latifolium ) północne stoki masywu Trzech Koron ( m npm). 8. Murawa naskalna (Dendranthemo-Seslerietum i zbliżone). Większość materiału zebrano w Wąwozie Sobczańskim, część także wr masywie Trzech Koron, na Czerteziku i Sokolicy (północne zbocza) oraz na Zawiesacli i w wąwozie Homole ( m npm). 9. Murawa ksero termiczna (O rigano-brachypodietuui i zbliżone). Badania głównie wr Wąwozie Sobczańskim, na Grabczysze, w dolinie Białej W ody i w wrąwozie Homole, pojedyncze próby także z Flaków, Wąwrozu Gorczyńskiego, Ganku pod Trzema Koronami, grzbietu Długiego Gronika i z Hukowej Skały ( m npm). 10. Suche pastwisko (zbiorowisko sztuczne) na Podłaźcach powyżej Sromowiec Niżnich ( m npm). 11. Młaka (Yaleriano-Caricetum flarae). Materiał pochodzi częściowo znad Ociemnego Potoku w Krościenku, a częściowo znad Pienińskiego Potoku w miejscu przecięcia go przez szlak na przełęcz Szopka i ze źródła w dolinie Białej Wody ( in npm). 12. Żwirowiska (M yricarietalia) w korycie Dunajca w Czorsztynie (powyżej przystani; 490 m npm) oraz przy ujściu Pienińskiego Potoku (440 m npm). Oprócz wymienionych, zbierałem także w innych środowiskach, np. na tarasie Białej Wody w Jaworkach, w starym kamieniołomie andezytu na górze Wżar oraz w Krościenku na pniacli starych drzew przydrożnych, płotach, ścianach domów, 'wreszcie w zabudowaniach były to jednak próby wyłącznie jakościowe i o charakterze uzupełniającym.

3 3 Pająki (Aranei) Pienin Badania prowadziłem w latach , przedtem w 1970 r. byłem w Pieninach tylko kilka dni w czerwcu i wyniki tego wyjazdu zostały w znacznej części już wcześniej opublikowane (Staręga 1972). Okres badań obejmował miesiące od kwietnia do listopada, nieco materiahi miałem też z końca lutego wiadomości fenologiczne podaję w sposób zastosowany już uprzednio (Staręga 1974), tzn. pierwszą dekadę każdego miesiąca oznaczam literą p, drugą m i trzecią k, np.: pv, mv, kv, a jeśli odstęp między kolejnymi złowieniami nie przekracza 40 dni, podaję występowanie w sposób ciągły, np. pv -kv III. Metody zbierania materiału były różne w różnych środowiskach. W biotopach leśnych korzystałem głównie z sita, przesiewając ściółkę aż do warstwy głeby czy kamieni; przesiewki stosowano także na łące pienińskiej i ziołoroślowej oraz na murawie naskalnej i kserotermicznej. Do badań ilościowych pobierałem początkowo (1971) po 5, później ( ) po 3 próby każda z powierzchni 1 m 2 ściółki wyłącznie w buczynie karpackiej i ciepłolubnej, jedlinie ciepłolubnej i olszynie karpackiej. W środowiskach otwartych stosowałem koszenie czerpakiem tam, gdzie było to możliwe (głównie łąka pienińska i ziołoroślowa), a także wypatrywanie i chwytanie ekshaustorem pojedynczych pająków przede wszystkim pod kamieniami i w szczelinach skał czy kory drzew. Wykorzystałem też częściowo materiały z Małych Pienin zebrane przez studentów i pracowników Instytutu Biologii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach za przekazanie m i ich do opracowania i wykorzystania winien jestem Avdzięczność p. mgr Danucie S y r e k. Bardzo obfite i ciekawe materiały zebrali dla mnie także koledzy z Instytutu Zoologii PAN, w pierwszym rzędzie dr B. B u r a k o w sk i i K. W i n n i k, a także dr R. B ie l a w sk i, A. Gr a b o w sk a, T. P otęga, prof. dr A. R ie d e l i dr J. S a w o n ie w ic z oraz osoby spoza Instytutu: P. B ie l a w sk i, dr B. Ma l k in, mgr H. M o ń k o, R. P otęga i mgr A. R o d ziew icz. W szystkim Im chciałbym serdecznie podziękować. Szczególnie wdzięczny jestem towarzyszom wspólnych wycieczek: P. B ie l a w sk ie m u, drowi B. B u r a k o w sk ie m u, drowi W. -Tę d r y c z k o w sk ie m u oraz mojej żonie Joannie Buj a l s k ie j-staręga za pomoc przy pracy w terenie i przebieraniu masy wysiewek. Bardzo mi przy tych zajęciach pomagali także Halina M ońko i Wojciech W ójcik studenci W y działu Biologii Unhversytetu Warszawskiego w czasie swojej praktyki wakacyjnej we wrześniu 1973 r. Uwzględniłem również przechowywane w zbiorach Instytutu Zoologii PAN różne stare materiały. Łączna liczba opracowanych pająków wynosi 6650 okazów, z których 6079 udało mi się zaliczyć do 304 gatunków reszta to nieoznaczalne osobniki młode uwzględnione tjdko w próbach ilościowych. WYKAZ GATUNKÓW Titanoecidae Titanoeca quadriguttata (H a i i n ) Facimiech, dolina Białej W ody, Sromowce W yżnie, Podłaźce, Wżar. 27 okazów. Zamieszkuje środowiska suche i ciepłe: jedlinę ciepłolubną (Facimiech), suche pastwisko (Podłaźce), stary kamieniołom (Wżar) i murawę kserotermiczną (doi. Białej Wody, Sromowce Wyżnie), przy czym najliczniejszy jest w tym ostatnim. Kryje się pod kamieniami i w szczelinach skał. Spotykany do wysokości około m npm (Facimiech, Wżar). Fenologia p Y I- pvn,?: kv-pvn, j: kv (subad.), p V II-p IX.

4 236 W. Staręga 4 W K atalogu podany z Krościenka i Szczawnicy na podstawie notatek W. K u l c z y ń s k i e g o. Gatunek submedyterraneński, znany w Polsce z niewielu stanowisk w południowej części k raju po okolice W arszawy na północy. Amaurobiidae Amaurobius fenestralis (S t r o m ) Czertezik, Pieniński Potok, dolina Białej W ody, Sokolica, Zawiesy. 7 okazów. Stwierdzony w buczynie karpackiej i ciepłolubnej oraz na murawie naskalnej. Żyje w ściółce, pod korą pni, pod kam ieniami i w szczelinach skał. N ajwyższe stanowisko leży na około 740 m npm (Czertezik). Fenologia kix, j: pvi, ky II (subad.), pxi. Wymieniony w K atalogu z Pienin. Gatunek europejski, dość pospolity w całej Polsce. Callobius ćlaustrarius ( H a h n ) Czertezik, Oeiemne, Szopka, Wymiarki, Zamkowa Góra, Zawiesy, Białe Skały, Facimiecłi, Homole, Krościenko, dolina Białej Wody, Grabczycha. 249 okazów. Znajdowany do wysokości około 710 m npm regularnie w buczynie k a r packiej i ciepłolubnej, jedlinie ciepłolubnej i lesie świerkowym, a sporadycznie na skraju murawy kserotermicznej pod leszczynami. Żyje w ściółce i pod k a mieniami, w wielu próbach ilościowych, zwłaszcza z buczyny karpackiej, a w nieco mniejszym stopniu z buczyny ciepłolubnej, był zdecydowanym dominantem. Przykładowo w próbie z buczyny karpackiej z 17 V 1973 stanowił 40 %, a w próbie z buczyny ciepłolubnej z 22 V ,8 % wszystkich złowionych osobników*. Fenologia d: k il, mv, kix, $: k il, m IV -p IX, j : k il, m IY -p X I. Gatunek podany z Pienin (bez stanowisk) w K atalogu. Spotykany w całej Polsce, rzadki na nizinach, a w górach jeden z najliczniejszych pająków. Szeroko rozmieszczony gatunek europejsko-syberyjski. Dictynidae Alłella biuncata (M i l l e r ) Wymiarki, Facimiech, Wąwóz Sobczański. 3 okazy. Znaleziony av ściółce na południowym skraju buczyny karpackiej (około 710 m npm), w jedlinie ciepłolubnej (około 650 m npm) i na murawie kserotermicznej (około 550 m npm). Fenologia kx, k il, mx. Gatunek bardzo rzadki, w Polsce znany dotąd tylko z Jarnołtówrka w* Górach Opawskich (C z a j k a i W o ź n y.1971), a poza Polską z nielicznych stanowisk w Czechosłowacji, Austrii i BFN (subpontyjski?). Według L e h t i n e n a (1967) i W u n d e r l i c h a (1974) powinien należeć do rodzaju Altella S i m o n plan budowy narządów kopulacyjnych i pewma zmienność w* oszczeceniu goleni nóg potw ierdzają to przekonanie.

5 5 Pająki (A ranei) Pienin 237 Homolo, Wąwóz Sobczański. 2 okazy. Brommella falcigera (B alo g h) Złowiony wyłącznie na murawie kserotermicznej (około m npm). Fenologia m X I, kx. Bardzo rzadko spotykany gatunek, w Polsce znany dotychczas tylko z Mas y w u Ślęży (C z a j k a i W o ź n y 1970), a poza Polską z pojedynczych znalezisk na Węgrzech, w Czechosłowacji, Austrii, R FN i Szwecji (subpontyjski?). Diety na arundinacea (L i n n a e u s ) Stolarzówka, Grabczycha, Wąwóz Sobczański, Podłaźce, Krościenko, Niedzica. 11 okazów. Gatunek eurytopowy, znaleziony na łące pienińskiej, murawie kserotermicznej, suchym pastwisku i młace wydaje się, że czynnikiem decydującym o jego występowaniu jest nie wilgotność (młaka murawa kserotermiczna) a nasłonecznienie wszystkie znaleziska pochodzą z biotopów otw artych. N ajwyższe stanowiska w Pieninach leżą na poziomie około 600 m npm (Grabczycha, Stolarzówka). Fenologia $: kv -m Y II, j: m IY -py. Gatunek europejsko-syberyjski, pospolity w całej Polsce. Diety na pusilla T h o r e l l Stolarzówka, świerki na skraju polany, 22 V ??, 2 subad. $?. Dość pospolity w całym k raju gatunek europejsko-syberyjski. Dietyna uncinata T h o r e l l Ociemne, Czorsztyn, Krościenko, Stolarzówka. 25 okazów. Najczęściej spotykany w olszynie karpackiej (Czorsztyn, Krościenko), znaleziony także w buczynie karpackiej, na łące pienińskiej, młace oraz w sam ym Krościenku na ścianach zabudowań, pniach drzew przydrożnych i na śródpolnej miedzy. Najwyższe stanowisko leży w górnej części doliny Ociemnego Potoku, około m npm. Fenologia m Y -m Y I, $: m V -py H, j : p IX -m X. Z Pienin wykazany w K atalogu (bez stanowisk) oraz przeze mnie (Star ę g a 1972) z Krościenka. Pospolity w całej Polsce gatunek europejsko-syberyjski. Pholcidae Pholcus opilionoides (S c h r a n k ) Grabczycha, Homole, Wżar, Krościenko. 34 okazy. W ystępuje w w arunkach naturalnych na murawie kserotermicznej, a właściwie w dobrze nasłonecznionych i nagrzanych rumowiskach kamie nych,

6 2 38 W. Staręga 6 a w samym Krościenku w zabudowaniach. Najwyższe stanowisko (Wżar) leży na około 670 m npm. Fenologia w warunkach naturalnych < : pix, $: p I X - -m X I (pix?*), j: m X I; w zabudowaniach m V I-kV II, $: miv, m V I-m YTr, j : m -k Y II. Podany przeze mnie z zabudowań Krościenka (S t a r ę g a 1972). Gatunek europejsko-syberyjski, pochodzący chyba z basenu Morza Śródziemnego. Ku północy przechodzi z suchych i ciepłych biotopów naturalnych do zabudowań. Przez Polskę przebiega prawdopodobnie północna granica zasięgu, naturalne stanowiska znane są z Beskidu Zachodniego, W yżyny Krakowsko-Wieluńskiej i Małopolskiej, Gór Świętokrzyskich, Górnego i Dolnego Śląska, stanowiska synantropijne także z innych regionów kraju, na północy po Mazowsze i północną Wielkopolskę. Dysderidae Trzy Korony, Długi (kronik. 9 okazów. Harpactea hombergi ( S c o p o l i) Znaleziony na murawie naskalnej i kserotermicznej, na wysokości 573 i około 960 m npm. Fenologia myi, m X, j: m X. Podany przeze mnie (S t a r ę g a ) z Długiego Gronika. Gatunek prawdopodobnie submedyterraneński o północnej granicy zasięgu przebiegającej przez Polskę, notowany u nas z niewielu stanowisk w górach i na pogórzach południowej części kraju. Harpactea lepida (C. L. K o c h ) Zawiesy, 430 m npm, rumowisko kamienne, 6 VI j, 20 V jj. Gatunek subpontyjski, w Polsce znany z nielicznych znalezisk w Sudetach i na ich pogórzu oraz z Beskidu Śląskiego. Moje oznaczenie jest niezbyt pewne, gdyż miałem do dyspozycji tylko młode okazy, ale brak kolca na rzepce I I I pary nóg oraz niewielka liczba kolców na udzie IV pary zdają się wskazywać na ten właśnie gatunek. Harpactea rubicunda (C. L. K o c h ) Dolina Białej W ody, Wżar, Krościenko. 5 okazów. Znaleziony na murawie kserotermicznej na wysokości do około 670 m npm oraz w zabudowaniach. Fenologia m ly (w zabud.), $: m lv -m V, pix. Podany z Pienin (bez stanowisk) w K atalogu. Gatunek prawdopodobnie submedyterraneński, sięgający ku północy do Europy środkowej i wykazujący tu tendencję do przechodzenia do środowisk antropogenicznych, głównie dl zabudowań. W Polsce znany z niższych gór i wyżyn południowej części kraju po Wysoczyznę K aliską i Rawską oraz północne krańce W yżyny Lubelskiej.

7 7 Pająki (A ranei) Pienin 23 9 Segestria senoculata (L i n n a e u s ) Czertezik, Szopka, Homole, Wąwóz Sobczański, Wżar, dolina Białej W ody, Jaworki. 17 okazów. Łowiony w buczynie karpackiej (Czertezik, Szopka), lesie świerkowym (Homole) oraz na tarasie (w Jaworkach) i w dolinie Białej Wody pod korą pni drzew, a na murawie naskalnej (Wąwóz Sobczański) i w starym kam ieniołomie (Wżar) w szczelinach skał i pod kamieniami. Najwyższe stanowisko przeł. Szopka leży na poziomie około 780 m npm. Fenologia <$: px I, $: kvi, pix, j: kh, k lv -p V H, p IX -p X I. G atunek europejsko-syberyjski, pospolity w całej Polsce. Zodariidae Zodarion germanicum (C. L. K o c h ) Facimiecli, Czertezik, Sokolica, Trzy Korony, Zawiesy, Długi Gronik, Podłaźce. 15 okazów. Znaleziony w jedlinie ciepłolubnej, na murawie naskalnej i kserotermicznej oraz suchym pastwisku. Kryje się na ogół pod kamieniami, ale bywa aktywny także w dzień i biega wówczas nawet w pełnym blasku słońca. Najwyższe stanowisko leży około 960 m npm (Trzy Korony). Fenologia myi, <j>: p Y I-m V H, j: miv, myi, mx. Podany z Czertezika i Długiego Gronika (S t a r ę g a 1972) gatunek submedyterraneński (?) sięgający do Europy środkowej. W Polsce znany z Dolnego Śląska i Sudetów, z W yżyny Krakowsko-Wieluńskiej i Lubelskiej, Gór Świętokrzyskich oraz środkowego Mazowsza i Wielkopolski przez nasz kraj przebiega prawdopodobnie północna granica jego zasięgu. Agelenidae Agelena gradients C. L. K och Podany w K atalogu na podstawie notatek W. K u l c z y ń s k ie g o. Przeze mnie nie znaleziony. G atunek europejski, znany z całej Polski. Agelena labyrinihica (Cl e r c k ) Również na podstawie danych W. K u l c z y ń s k ie g o wykazany w K atalogu z Pienin bez stanowisk. W moim materiale nie stwierdzony. Gatunek europejsko-syberyjski, pospolity w całym kraju. Histopona torpida (C. L. K o c h ) Ociemne, Białe Skały, Zawiesy, Wąwóz Sobczański. 18 okazów. Najczęściej łowiona w buczynie karpackiej, spotykana także w buczynie ciepłolubnej (tu na wysokości około 670 m npm) i na murawie naskalnej. K ryje

8 240 W. Staręga 8 się w ściółce i pod kamieniami. Fenologia m lv -pv I, $: m V -kv I, j: kv, pyti, pix. W K atalogu wykazany z Krościenka. Gatunek alpejski, znany w Polsce z licznych stanowisk w Sudetach i na ich pogórzu, w Karpatach i na Wyżynie K rakowsko-w ieluńskiej. Krościenko. 9 okazów. Tegenaria domestica (C l e r c k ) Łowiony i obserwowany wyłącznie w zabudowaniach. Fenologia <$: py,?: kyti, j: mly, m -k\t L. Pospolity w całym k raju geopolityczny gatunek synantropijny. Tegenaria ferruginea ( P a n z e r ) Ujście Pienińskiego Potoku, Zawiesy, Krościenko. 23 okazy. Spotykany w zabudowaniach i na pniach przydrożnych drzew w K rościenku oraz w szczelinach skał (murawa naskalna). Fenologia <$: m IV -pv I, $: m Y -kv II, j: m IY -m IX. Podany z Pienin (bez stanowisk) w Katalogu, pospolity w całej Polsce gatunek europejsko-syberyjski występujący zarówno synantropijnie, jak i w środowiskach naturalnych. Tegenaria silvestris L. K o ch Ociemne, Homole, Zawiesy, Wąwóz Sobczański, Wżar. 10 okazów. Łowiony w buczynie karpackiej, lesie świerkowym i na murawie naskalnej zawsze pod kamieniami lub w ściółce. Najwyższe stanowisko (Wżar) leży na około 670 m npm. Fenologia <$: pix, $: pvu, p IX, j: k Y - p V III, px I. W K atalogu podany z Krościenka. Gatunek alpejski, znany w Polsce z całych K arpat i Sudetów oraz z Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej, Gór Świętokrzyskich i Masywu Ślęży. Textrix denticulata (O l i v ie r ) W ąwóz Sobczański, Trzy Korony. 3 okazy. Znaleziony na murawie naskalnej i kserotermicznej, a dokładniej w szczelinach skał. Stanowisko na Trzech Koronach leży na wysokości około 970 m npm. Fenologia subad. $: kv, <j>: myti, j: kx. Gatunek europejski, w Polsce rzadki, znany tylko z Gdańska, Gdyni i W rocławia. Goelotes atropos (W a l c k e n a e r ) Ociemne, Sokolica, Zamkowa Góra, Białe Skały, Facimiech, Czertezik, Trzy Korony, Zawiesy, Wąwóz Sobczański, Wżar. 96 okazów.

9 9 Pająki (Aranei) Pienin Najczęściej spotykany w buczynie karpackiej, dość częsty także w buczynie ciepłolubnej, złowiony ponadto w jedlinie ciepłolubnej, lesie świerkowym, na łące ziołoroślowej i murawie naskalnej zawsze w ściółce czy pod kam ieniami. Najwyższe stanowisko (Trzy Korony) leży na wysokości około 940 m npm. Fenologia py III,?: m Y -pix, j: m TY -m lx. Podany w K atalogu (sub C. terrestris) z Pienin, a przez D e l c h e v a i K a j a k (.1975) z Jaworek. Pospolity w całej Polsce gatunek europejski, częstszy w górach i na pogórzach. Coelotes inermis (L. K o ch ) Ocierane, Zamkowa Góra, Białe Skały, Facimiech, Czertezik. 22 okazy. W ystępuje wyłącznie w środowiskach leśnych: buczynie karpackiej i ciepłolubnej, jedlinie ciepłolubnej i lesie świerkowym w ściółce i pod k a mieniami. Najwyższe stanowiska leżą około m npm (Białe Skały, Facimiech). Fenologia miy, k Y U I-p IX, px I, $: iny T-pX I (pyth $*), j: mty, p -m Y II, pxi. W K atalogu wykazany z Pienin (bez stanowisk). Gatunek europejski, częściej spotykany w górach i na wyżynach, znany w Polsce z gór i wyżyn na południu kraju oraz z Gór Świętokrzyskich, Mazowsza i Wielkopolski. Coelotes saxatilis (B l a c k w a l l ) Dolina Białej W ody, 11 VII $. P ająka tego sam nie zbierałem, a jedyny okaz jakim dysponuję ma ety kietkę tylko z miejscem znalezienia, bez danych o biotopie. Z Pienin notowany już wcześniej, w K atalogu (sub C. atropos). Gatunek europejski, w Polsce znany z gór i wyżyn oraz z Puszczy Białowieskiej i środkowej Wielkopolski. Cybaeus angustiarum L. K och Ocierane, Białe Skały, Pieniński Potok, Homole, Czorsztyn. 29 okazów. Pająk ten zamieszkuje obfitującą w kamienie ściółkę leśną, najliczniejszy jest w lesie świerkowym, ale częsty też w buczynie ciepłolubnej; w buczynie karpackiej spotkany dwukrotnie, a w olszynie karpackiej tylko raz. Najwyższe stanowisko (Białe Skały) leży na wysokości około 640 m npm. Fenologia <$: pyu, $: p -m Y U, j: py, pyxe-pix. Podany z Pienin w K atalogu. Środkowo- i południowoeuropejski g atu nek gór i pogórzy (alpejski), czasem występujący także na nizinach. W Polsce znany z K arpat i Sudetów oraz z Niziny Sandomierskiej, Wyżyny Krakowsko- Wieluńskiej i Lubelskiej, Gór Świętokrzyskich, Dolnego Śląska i południowej Wielkopolski. 16

10 242 W. Staręga 10 Cicurina cicurea (F a b r ic iu s) Podany w K atalogu z Pienin (bez stanowisk) na podstawie notatek W. K u lczy ń sk ieg o. Przeze mnie nie znaleziony. Gatunek europejsko-syberyjski, notowany z całej Polski. Hahniidae Antistea elegans (B la ck w a ll) W ykazany w oparciu o dane W. K u lc z y ń s k ie g o w K atalogu (bez stanowisk). W moim materiale nie stwierdzony. Europejski gatunek podawany z prawie całego k raju poza wysokimi górami. Hahnia nar a (B la ckw all) Białe Skały, około 670 m npm, buczyna ciepłolubna, ściółka, 20 VI ?. Gatunek chyba europejski o niezbyt dokładnie poznanym rozmieszczeniu. W Polsce znany z niewielu stanowisk w południowej części k raju (po Mazowsze), głównie jednak na nizinach i wyżynach, a nie w wysokich górach. Halinia ononidum Sim on Szopka, Wymiarki, Białe Skały, Facimiecli, Trzj Korony, Ganek, Grabczycba, Wąwóz Sobczański. 54 okazy. Charakterystyczny element kserotermicznych m uraw i rumowisk, znaleziony ponadto w buczynie karpackiej i ciepłolubnej, jedlinie ciepłolubnej oraz na murawie naskalnej. Zbierany zawsze w ściółce. Sięga do około 960 m npm (Trzy Korony). Fenologia k il, kv, p IX -p X I, $: k il, m -kv, p IX -p X I, j: kv, mx. Gatunek o niedokładnie zbadanym areale, chyba jednak europejski, u nas znany z niewielu stanowisk rozproszonych po nizinnej części kraju oraz z Gór Świętokrzyskich. Hahnia pusilla C. L. K och Kurnikówka, Grabczycba, Homole. 3 okazy. Znaleziony raz na łące pienińskiej i dwukrotnie na murawie kserotermicznej, zawsze w ściółce. Xaj wyżej leży stanowisko na Grabczysze około 650 m npm. Fenologia mx, $: py, m X I. Europejski gatunek znany w Polsce ze stanowisk wprawdzie niezbyt wielu, ale rozsianych po prawie całym obszarze. Cryphoeca silvicola (C. L. K o ch) Ociemne, Czertezik, Zamkowa Góra, Wąwóz Sobczański, Grabczycba, dolina Białej Wody. 27 okazów.

11 11 P ająk i (A ranei) Pienin 2 43 Spotykany w buczynie karpackiej, na murawie naskalnej i kserotermicznej w ściółce lub pod korą pni. Najwyższe stanowisko (Czertezik) leży około 730 m npm. Fenologia g: mx, $: klv, kyi, mx, j: ky I-pY U, m X -p X I. Gatunek europejski o charakterze raczej górskim, w Polsce znany z K arpat i Sudetów oraz Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej i Gór Świętokrzyskich stare stanowiska w okolicach Gdańska chyba wym agają potwierdzenia, chociaż o statnio pająk ten znaleziony został także w Wielkopolskim Parku Narodowym (D z ia b a szew sk i 1973). Lycosidae A r ciosa cinerea (F a b r ic iu s) Pod Klejową Górą, w piasku nad Dunajcem, 30 VI c?. Gatunek holarktyczny, znany z całej Polski, złowiony w typowym dla siebie biotopie. A r ciosa maculata (H a h n ) Zawiesy, Czorsztyn, Sromowce Miżnie, Podskalnia Góra, ujście Pienińskiego Potoku. 14 okazów. Łowiony wyłącznie tuż nad brzegami Dunajca i wpadających doń potoków wśród kamieni i piasku typowy gatunek dla nadrzecznych żwirowisk, raz znaleziony także w olszynie karpackiej. Fenologia mly, pix, $: m ly - kyi, j: k Y I-m V n, mx. Gatunek alpejski, częstszy na wschodzie (zwłaszcza w Karpatach), w Polsce notowany z licznych stanowisk w całych K arpatach oraz z okolic Krakowa, Kzeszowa i W arszawy (ostatnie dwa znaleziska wym agają rewizji lub potw ierdzenia nowym m ateriałem). Aulonia albimana (W a l c k e n a e r) Zawiesy, Czorsztyn, Wąwóz Sobczański, Podlaźce, dolina Białej Wody. 8 okazów. Spotykany na m urawie naskalnej i kserotermicznej oraz na suchym p a stwisku. W szystkie znalezione osobniki biegały wśród rzadkiej traw y, nie n a tra fiłem nigdy na sieć, którą ten pogoniec ma budować. Stanowiska pienińskie leżą nisko, najwyżej do około 530 m npm. Fenologia kv -m V II, $*: k Y I- myii, j: k ly -k Y. G atunek chyba subpontyjski, rozpowszechniony w Europie środkowej i południowej oraz na Bliskim Wschodzie. W Polsce znany ze stanowisk głównie w południowej i wschodniej części k raju oraz w dolinie środkowej i dolnej Wisły. Pardosa agrestis (W e s t r i n g ) Czorsztyn, żwirowisko nad Dunajcem, 19 V ?. Europejsko-syberyjski gatunek znany ze stanowisk w całej Polsce. W P ieninach przeze mnie tylko raz zidentyfikowany, chociaż zbierany być może

12 244 W. Staręga 12 częście j m ło d e o so b n ik i są tu jed n a k n ie do o d ró żn ie n ia o d k ilk u p o k rew n y ch g a tu n k ó w. D e l c h e v i K a j a k ( ) p o d a ją g o z o k o lic J a w o r e k. Pardosa amentata (Cl e r c k ) Krościenko, Zawiesy, dolina Łonnego Potoku, Kras, Czorsztyn, Kurnikówka, Stolarzówka, Trzy Korony, Wąwóz Sobczański, Podłaźce, Pieniński Potok, dolina Białej Wody, Jaworki. 68 okazów. Typowym środowiskiem tego pogońca są wilgotne łąki i zarośla na brzegach wód. W Pieninach najczęściej spotykany był w olszynie karpackiej (Czorsztyn, Kras, Krościenko, Zawiesy), na żwirowiskach (Czorsztyn, Jaworki, doi. Białej Wody, ujście Pienińskiego Potoku, Wąwóz Sobczański) oraz na m łakach (Krościenko, Pieniński Potok) a rzadziej także na łące pienińskiej (Kurnikówka, Stolarzówka) i ziołoroślowej (Trzy Korony), murawie naskalnej i kseroterm icznej (Wąwóz Sobczański), suchym pastwisku (Podłaźce), w lesie świerkowym (dolina Łonnego Potoku) oraz w sadzie w Krościenku. Najwyższe stanowisko leży na wysokości około 940 m npm (Trzy Korony), olbrzymia większość znalezisk pochodzi jednak z poziomu m npm. Fenologia n ly - pvi,?: m V -p IX, $*: ky -ky I, py III, j: m ly -m Y, m Y H -p X I. Podawany z Pienin (bez stanowisk) w K atalogu oraz z Krościenka (zarośla pod Zimną Skałą; S t a r ę g a ). Pospolity wt całej Polsce gatunek liolarktyczny. Pardosa lugubris ( W a l c k e n a e r) Ociemne, Białe Skały, Kras, Stolarzówka, Kurnikówka, Burzana, Wymiarki, Limier* czyki, Zawiesy, Trzy Korony, Okrąglica, Długi Gronik, Grabczycha, Wąwóz Sobczański, Homole, Czorsztyn, ujście Pienińskiego Potoku, W żar. 55 okazów. Spotykany w większości badanych środowisk: w buczynie karpackiej (Ociemne) i ciepłolubnej (Białe Skały), w olszynie karpackiej (Kras), nu łące pienińskiej (Burzana, Kurnikówka, Limierczyki, Ociemne, StolarzówTka, W y miarki, Zawiesy) i ziołoroślowej (Trzy Korony), na murawie naskalnej (Oirąglica) i kserotermicznej (Długi Gronik, Grabczycha, Homole, Wąwróz Sobczański) oraz na żwirowiskach (Czorsztyn, ujście Pienińskiego Potoku) i w s ta ry n k a mieniołomie (Wżar). Częstszy i liczniejszy jest w biotopach otw artych, w leśnych trafia się sporadycznie i pojedynczo. Zasięg pionowy obejmuje cały ztkres wysokości Pienin od brzegów Dunajca (około 430 m npm) po Okriglicę w masywie Trzech Koron (około m npm). Fenologia m Y-nYT,?: k Y -p X I (także $*), j: ky -m X I. Podany wcześniej z Długiego Gronika (S t a r ę g a ). Gatunek europęjsko- -syberyjski pospolity w całej Polsce. Pardosa monticola (Cl e r c k ) Stolarzówka, Podłaźce, Wżar. 37 okazów.

13 13 P ająki (A ranei) Pienin 245 Typowym środowiskiem tego pająka jest w Pieninach suche pastwisko (Podłaźce). Na łące pienińskiej i w starym kamieniołomie złowiono zaledwie pojedyncze osobniki. Spotykany do około 670 m npm (Wżar). Fenologia <?: kv,?: kv, kyii, pix (?*), j: px I. Pospolity w całej Polsce gatunek europejsko-syberyjski. W Pieninach podany z Jaworek (D e l c iie v i K a j a k 1975). Pardosa morosa (L. K o ch ) Czorsztyn, Wąwóz Sobczański. 7 okazów. Złowiony w olszynie karpackiej (Czorsztyn) oraz na żwirowisku (Czorsztyn, Wąwóz Sobczański) wszystkie stanowiska leżą około 500 m npm. Fenologia <$: kv, m X, $*: mv, j (subad.): pix. Z Pienin (bez stanowisk) podany w K atalogu. Gatunek alpejski, sięgający od południowych K arpat po góry Hiszpanii, w Polsce znany z całych K arpat i Sudetów oraz pojedynczych stanowisk koło K rakowa i Rzeszowa. Pardosa nigriceps (T h o r e l l ) W moim materiale nie stwierdzony, wykazany z okolic Jaworek (D e l c h e v i K a ja k 1975). Gatunek europejski, znany z południowej, zachodniej i środkowej Polski być może przez nasz kraj przebiega północno-wschodnia granica jego zasięgu. Pardosa palustris (L i n n a e u s ) Stolarzówka, dolina Białej Wody, Podskalnia Góra, Podłaźce. 15 okazów. Znaleziony na łące pienińskiej, murawie kserotermicznej i suchym p astwisku w tym ostatnim środowisku najliczniej. Wszystkie stanowiska leżą dość nisko, najwyższe (Stolarzówka) na około 600 m npm. Fenologia J : k V - p v n,?: k y -k Y H. Znany z całej Polski gatunek europejsko-syberyjski. W ykazany z okolic Jaworek (D e l c h e v i K a j a k 1975, sub P. tarsalis). Pardosa pullata (Cl e r c k ) Ociemne, Kras, Stolarzówka, Jaworki. 24 okazy. Najczęściej spotykany na łące pienińskiej, najliczniej ale tylko raz znaleziony w buczynie karpackiej; stwierdzony ponadto w olszynie karpackiej oraz na tarasie potoku. Najwyżej leży stanowisko na Stolarzówce około 600 m npm. Fenologia py II,? (także $*): m V -k V II. Gatunek europejsko-kaukaski, pospolity w całej Polsce. Wymieniony także wśród pająków z Jaworek (D e l c h e v i K a j a k 1975).

14 246 W. Staręga 14 Pardosa riparia (C. L. K o c h ) Facimiech, Trzy Korony, Podłaźce. 7 okazów. Spotykany dość rzadko i w niewielkiej liczbie osobników, stosunkowo częstszy na łące ziołoroślowej, a w jedlinie ciepłolubnej i na suchym pastwisku znaleziony jednokrotnie. Najwyższe stanowisko (Trzy Korony) leży na około 950 m npm. Fenologia cj: kyt,?: kyi (?*)-m Y TI. Gatunek europejsko-syberyjski, wykazywany z prawie całej Polski, m. in. także z Jaworek (D e l c h e v i K a j a k 1975). Pardosa wagleri ( H a h n ) Czorsztyn, żwirowisko na brzegu Dunajca, 19 V cjc?> 1 1 j. Znaleziony w typowym dla siebie środowisku, na wysokości około 490 m npm. Gatunek alpejski, w Polsce znany tylko z K arpat. Z Pienin wymieniony w K atalogu. Pirata hygrophilus T h o r e l l Czorsztyn, dolina Białej Wody, Niedzica. 9 okazów. Łowiony w olszynie karpackiej, na młace (dolina Białej Wody) oraz nad stawem (Niedzica), a więc w środowiskach wilgotnych i przynajmniej częściowo zacienionych. Wszystkie stanowiska leżą nisko, najwyżej na 600 m npm (dolina Białej Wody). Fenologia mv, $*: mvh, j: k ly -m Y, pix. Pospolity w całej Polsce gatunek europejski. Pirata Tcnorri (S c o p o l i) Czorsztyn, Niedzica, ujście Pienińskiego Potoku, Podskalnia Góra, Wąwóz Sobczański. 12 okazów. Charakterystyczny mieszkaniec żwirowisk na brzegach górskich potoków i rzek spotykany w Pieninach wyłącznie w ty m środowisku. W szystkie stanowiska leżą na wysokości m npm. Fenologia $*: kyt-mvii, j: mv, myti. Szeroko rozmieszczony gatunek alpejski, znany w Polsce z K arp at i Sudetów oraz z okolic Krakowa. Pirata piraticus (Cl e r c k ) Niedzica, staw, 18 VII ??. Nie napotkany w żadnym z wytypow anych środowisk Pienin jego charakterystycznym biotopem są bowiem brzegi małych zbiorników wodnych. Pospolity w całej Polsce gatunek holarktyczny. Tarentula accentuata (L a t r e l l l e) Dolina Białej W ody, Grabczycha, Podłaźce. 4 okazy.

15 15 P ająki (Aranei) Pienin 247 Znaleziony na murawie kserotermicznej (około m npm) i suchym pastw isku (około 500 m npm). Fenologia $: my, subad. $: p X I, j: m l, G atunek pochodzący prawdopodobnie z basenu Morza Śródziemnego, rozpowszechniony w prawie całej Europie, a w Polsce występujący na niżu i w niższych partiach gór. Wykazany z Jaworek (D e l c h e v i K a j a k ). Tarent ula aculeata ( C le r c k ) Wąwóz Sobczański, około 500 m npm, murawa naskalna, 21 V j. G atunek europejsko-syberyjski, dość pospolity w całym kraju. Stolarzówka, Wyrobek. 4 okazy. Tarentula cuneata ( C le r c k ) Łowiony wyłącznie na łące pienińskiej, na wysokości do około 720 m npm. Fenologia - <?: my,?: k V -p V I (?* pyi), j: pix. Gatunek europejsko-syberyjski, znany ze stanowisk w całej Polsce, podany także z Jaworek (D e l c h e v i K a j a k 1975). Tarentula inquilina ( C le r c k ) Limierczyki, Wąwóz Sobczański, Grabczycha, Pieniński Potok, Trzy Korony. 11 okazów. Zamieszkuje środowiska odkryte, znaleziony na łące pienińskiej (Limierczyki), murawie kserotermicznej (Grabczycha, Wąwóz Sobczański) oraz na m łace w górnym biegu Pienińskiego Potoku. Okaz z Trzech Koron nie ma danych o środowisku. Najwyższe stanowisko (Limierczyki) leży na wysokości około 700 m npm. Fenologia <$: kix, $: kv II, p -k IX, subad. $: p -m Y II. Europejsko-syberyjski gatunek znany z kilkunastu stanowisk w c a ły m kraju, m. in. także z Jaworek (D e l c h e v i K a j a k 1975). Stolarzówka, Podłaźce. 3 okazy. Tarentula pinetorum T h o r e l l Znaleziony na łące pienińskiej (około 600 m npm) i suchym pastwisku (około 520 m npm). Fenologia <$: ky, $: my. Gatunek europejsko-syberyjski, w Polsce znany dotychczas tylko z K arkonoszy i Mazowsza. Tarentula trabalis (Cl e r c k ) Podany w K atalogu z Pienin (bez stanowisk) na podstawie notatek W. K a l c z y ń s k ie g o, w moim materiale nie reprezentowany. Gatunek europejsko-kaukaski, notow any z prawie całego kraju.

16 248 W. Staręga 16 Stolarzówka, Zawiesy. 2 okazy. Tricca lutetiana (S im o n ) Złowiony na łące pienińskiej i murawie naskalnej. Sięga do około 600 m npm (Stolarzówka). Fenologia i subad. $: pyi. Ezadki gatunek subpontvjski (?), w Polsce znany zaledwie z pięciu znalezisk na południowym wschodzie i Mazowszu. Wąwóz Sobczanski, Podłaźce. 2 okazy. Trochosa robusta (S im o n ) N apotkany na murawie kserotermicznej i suchym pastwisku, oba stanowiska leżą zaledwie około 500 m npm. Fenologia $: pyi-myee ($* myh). Gatunek prawdopodobnie europejsko-syberyjski, występujący głównie na obszarach o podłożu wapiennym lub lessowym, znany w Polsce z kilku stanowisk na niżu oraz z Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej, Gór Świętokrzyskich i Eoztocza. Trochosa ruricola (D e G e e r ) Stolarzówka, dolina Białej Wody, Wąwóz Sobczanski, Czorsztyn, Krościenko. 10 okazów. Znaleziony na łące pienińskiej, murawie naskalnej, żwirowisku oraz w sadzie (Krościenko). Najwyższe stanowisko (Stolarzówka) leży na około 620 m npm. Fenologia <$: miy, $: m -k Y, kv H, pix, j: ky, pyh. Gatunek europejsko-kaukaski, pospolity w całej Polsce, wykazany także z Jaworek (D e l c h e v i K a j a k 1975). Trochosa spinipalpis (F. P.-Ca m b r id g e ) Stolarzówka, około 600 m npm, łąka pienińska, 4 VI $*. Znany z kilkunastu stanowisk w całej Polsce gatunek europejski. D e l c h e v i K a ja k (1975) podają go z Jaw orek. Trochosa terricola T h o r e l l Białe Skały, Stolarzówka, Trzy Korony, Długi Gronik. 5 okazów. Stwierdzony w buczynie ciepłolubnej, na łące pienińskiej i ziołoroślowej oraz na murawie kserotermicznej. Najwyższe stanowisko Trzy Korony leży około 940 m npm. Fenologia ky, $: pvi-kyxe ($* myi), j: my. Pospolity w całym kraju gatunek europejsko-syberyjski. W ykazany z D ługiego Gronika ( S t a r ę g a ) i Jaworek (D e l c h e v i K a j a k ). Xerolycosa miniała (C. L. K o ch ) Zawiesy, 435 m npm, skałki wapienne (murawa naskalna), 3 VI subad. $. Europejsko-kaukaski gatunek znany z wielu stanowisk w całej Polsce.

17 17 P ająk i (Aranei) Pienin Xerolycosa neinoralis (W e s t r in g ) Dolina Białej Wody, Homole, Podłaźce. 12 okazów. Znaleziony na murawie kserotermieznej i suchym pastwisku. Wszystkie znaleziska leżą nisko, poniżej 600 m npm. Fenologia p-myte, $: pv il, pix, j : m Y -py H. Sucholubny gatunek europejsko-syberyjski, notowany z całej Polski, m. in. podany z Pienin (bez stanowisk) w K atalogu oraz z Jaworek przez D elchev a i K a ja k (1975). Pisauridae Pisaura mirabilis (Clek c k) Facimiecli, Krościenko, Stolarzówka, Ociemne, Zawiesy, Grabczycha, Homole, Wąwóz Sobczański. 22 okazy. Znajdowany w jedlinie ciepłolubnej (Facimiech), olszynie karpackiej (Krościenko), na łące pienińskiej (Ociemne, Stolarzówka), murawie naskalnej (Zawiesy) i kserotermieznej (Grabczycha, Homole, Wąwóz Sobczański) oraz na młace Ociemnego Potoku. Większość stanowisk leży nisko, m npm, tylko znalezisko na Facimiechu nieco wyżej, około 650 m npm. Fenologia ky -ky I,?: ky -m V II, j: m Y -ky I, p IX -m X I. Pospolity w całym kraju (poza wysokimi górami) gatunek europejsko - -syberyjski. Zoridae Zora nemoralis (B la ckw all) Szopka, Białe Skały, Zawiesy, Grabczycha. 23 okazy. Begularnie łowiony w buczynie ciepłolubnej i na murawie kserotermieznej, tylko raz w buczynie karpackiej (Szopka) i na murawie naskalnej (Zawiesy) zawsze w ściółce. Sięga do wysokości około 670 m npm (Białe Skały, Szopka). Fenologia <J: ky, $: p -k Y, mx, j: kh, m -ky, m X -p X I. W K atalogu wymieniony z Krościenka. Gatunek europejsko-syberyjski znany z prawie całej Polski. / Zora silvestris K ulczy ń sk i Białe Skały, około 660 m npm, buczyna ciepłolubna, ściółka, 9 X j. Gatunek europejski, w Polsce znany z niewielu stanowisk w K arpatach, z okolic Krakowa i Wrocławia oraz z Podlasia. Zora spinimana (Su n d e v a l l) Ociemne, Białe Skały, Zawiesy, Grabczycha, Homole, Podłaźce. 8 okazów.

18 250 W. Staręga 18 Znajdowany pojedynczo w różnych środowiskach: w buczynie karpackiej i ciepłolubnej, na murawie naskalnej (Zawiesy) i kserotermicznej (Grabczycha, Homole) oraz na suchym pastwisku zawsze w ściółce lub pod kamieniami. Najwyższe stanowiska (Białe Skały, Grabczycha, Homole) leżą na wysokości około m npm. Fenologia <$: pyi, $: px I, j: k Y -m Y II, m X -m X I. Gatunek europejsko-syberyjski, notowany z całej Polski. Podany z Pienin (bez stanowisk) w K atalogu oraz z Jaworek przez D e l c h e v a i K a j a k (1975). Araneidae Aculepeira ceropegia ( W a l c k e n a e r ) Białe Skały, Facimiech, Stolarzówka, Trzy Korony, Wąwóz Sobczański, Podłaźce, Krościenko, Jaworki. 63 okazy. Najczęściej spotykany na łące pienińskiej i ziołoroślowej oraz na młace, w innych biotopach (buczyna ciepłolubna, jedlina ciepłolubna, murawa kseroterm iczna, suche pastwisko, taras potoku) łowiony rzadziej i jeśli chodzi o biotopy leśne, na skrajach. Najwyższe stanowisko (Trzy Korony) leży około 950 m npm. Fenologia kvi, $: ky I-m V II, j: my-myti, p IX -m X. Gatunek europejsko-syberyjski, znany z całej Polski, znacznie częściej spoty k an y w górach. Agalenatea redii (S c o p o l i) Stolarzówka, około 600 m npm, łąka pienińska, 1 X j. Gatunek europejsko-syberyjski, znany z całej Polski poza wysokimi górami. Araneus alsine (W a l c k e n a e r ) Stolarzówka, około 600 m npm, łąka pienińska, 19 VII c?. Europejsko-syberyjski gatunek znany z całego kraju. Araneus angulatus Cl e r c k Facimiech, około 660 m npm, jedlina ciepłolubna, 27 VI ?. Gatunek holarktyczny, notow any z całej Polski. Araneus diadematus Cl e r c k Białe Skały, Facimiech, Doliny, Kurnikówka, Stolarzówka, Trzy Korony, dolina Białej Wody, Homole, Wąwóz Sobczański, Wżar, Krościenko. 68 okazów. Znajdowany najczęściej na łące pienińskiej (Kurnikówka, Stolarzówka) i ziołoroślowej (Trzy Korony) oraz na murawie kserotermicznej (dolina Białej Wody, Homole, Wąwóz Sobczański), znacznie rzadziej w innych środowiskach: buczynie ciepłolubnej (Białe Skały), jedlinie ciepłolubnej (Facimiech), lesie

19 19 P ająki (A ranei) Pienin 251 świerkowym (Doliny), starym kamieniołomie (Wżar) i zabudowaniach (Krościenko). Rozpina sieci najchętniej wśród wysokich ziół i krzewów, szczególnie jałowców. Sięga do wysokości około 950 m npm (Trzy Korony). Fenologia k Y II-p IX, $: kytx-kix, j: ky -k Y II, pix ; na początku września obserwowałem zaloty, do kopulacji jednak nie doszło sądząc po rozm iarach samica była już zapłodniona. Podany z Pienin (bez stanowisk) w K atalogu. Jeden z pospolitszych krajow ych pająków, notowany z całej H olarktyki. Araneus marmoreus Cl e r c k Białe Skały, Homole, Stolarzówka, Trzy Korony, Krościenko, Sewerynówka. 59 okazów. Znajdowany w różnych środowiskach: w buczynie ciepłolubnej, lesie świerkowym (Homole, Stolarzówka), na łące ziołoroślowej i młace. Sięga do około 960 m npm. Fenologia?: m IX, j: pv -m V IH. Xa początku lipca znalazłem w buczynie ciepłolubnej w jednej z prób ściółkowych ponad 50 świeżo w y lęgniętych młodych kokon musiał znajdować się w ściółce. Jedyny dorosły okaz złowiono na polance w buczynie ciepłolubnej, co wskazywałoby na migrowanie tego krzyżaka w m iarę wzrostu ze środowisk leśnych do łąkowych. W ykazany z Pienin (bez stanowisk) w K atalogu, pospolity w całej Polsce gatunek holarktyczny. W Pieninach spotykałem wyłącznie formę ty p o wą, do f. pyramidatus należy jeden młody okaz z Sewerynówki koło Szczawnicy. Araneus ąuadratus Cl e r c k Stolarzówka, około 600 m npm, łąka pienińska, 17 YII jj. G atunek europejsko-kaukaski, pospolity w całym kraju. Araneus sturmi (H a h n ) Czertezik, Stolarzówka, Sewerynówka. 4 okazy. Złowiony w buczynie karpackiej (Czertezik) oraz na łące pienińskiej (Stolarzówka) wśród ziół i na olchach. Najwyższe stanowisko leży na około 700 m npm (Czertezik). Fenologia $ : kv, mv JU L, j: pix. Notowany z całej Polski gatunek europejski. W K atalogu zaliczony do rodzaju Atea C. L. K o c h, jednak według najnowszej rewizji tej grupy (L e v i ) powinien należeć do rodzaju Araneus C l e r c k nazwa Atea okazała się jeszcze jednym synonimem obowiązującej nazwy rodzajowej. Araniella alpica (L. K o c h ) Czertezik, Zamkowa Góra, Białe Skały, Stolarzówka, Wymiarki, Trzy Korony, Wąwóz Sobczański, Podłaźce. 39 okazów. Spotykany najczęściej n a łące pienińskiej (Stolarzówka, Wymiarki,) i ziołoroślowej, rzadziej w innych środowiskach: buczynie karpackiej (Czertezik, Z am

20 252 W. Staręga 20 kowa Góra) i ciepłolubnej (Białe Skały), na murawie naskalnej (Wąwóz Sobczański) i suchym pastwisku (Podłaźce). Sięga do około 950 m npm. Fenologia $: kvi,?: p Y I-m Y II, j: in-ky, p IX -m X. Gatunek chyba alpejski, sporadycznie znajdowany także na nizinach, w Polsce znany ze wszystkich gór oraz z Wyżyny Krakowsko-Wieluńskiej, Dolnego Śląska i Puszczy Białowieskiej. Araniella cucurbitina (Cl e r c k ) Gródek, Ociemne, Białe Skały, Czorsztyn, Kras, Kurnikówka, Stolarzówka, Toporzyska, Trzy Korony, Długi Gronik, Wąwóz Sobczański, Podłaźce, Krościenko, Jaworki. 178 okazów. Łowiony w różnych biotopach, najczęściej i najliczniej na łące pieninskiej (Kurnikówka, Stolarzówka, Toporzyska), prócz tego w buczynie karpackiej (Gródek, Ociemne) i ciepłolubnej (Białe Skały), olszynie karpackiej (Czorsztyn, Kras, Krościenko), na łące ziołoroślowej (Trzy Korony), murawie kserotermicznej (Długi Gronik, Wąwóz Sobczański), suchym pastwisku (Podłaźce), młace (Krościenko) oraz na tarasie potoku Biała Woda (Jaworki) i pniach przydrożnych drzew (Krościenko). Xajwyższe stanowisko leży na wysokości około 950 m npm (Trzy Korony). Fenologia m Y I-kY II, $: k Y -ły II, j: py -k Y II, p IX -m X. Podany z Długiego Gronika, Krościenka i Toporzysk (Staręga 1972) oraz Jaw orek (D elch ev i K a ja k 1975, sub Araneus c.). Europejsko-syberyjsti g a tunek, jeden z najpospolitszych w całej Polsce. Araniella displicata (H e n t z) Ociemne, Stolarzówka, Krościenko. 3 okazy. Złowiony w buczynie karpackiej, na łące pienińskiej i młace. Xajw7ższe stanowisko leży na około 600 m npm (Stolarzówka). Fenologia j : py, p-m X. Dorosłe osobniki tego krzyżaka przebyw ają głównie w koronach drzew - środowisku, którego z powodu trudności technicznych prawie nie badałem. Gatunek holarktyczny, znany w Polsce z nielicznych stanowisk na całym obszarze. Araniella opisthographa (K u lc zy ń sk i) Gródek, Białe Skały, Czorsztyn, Kras, Stolarzówka, Trzy Korony, Podłaźce, Krościenko. 21 okazów. Najczęściej spotykany w olszynie karpackiej (Czorsztyn, Kras), na łące pienińskiej (Stolarzówka) i młace (Krościenko), sporadycznie także w innych biotopach: w buczynie karpackiej (Gródek) i ciepłolubnej (Białe Skały), na łące ziołoroślowej (Trzy Korony) i suchym pastwisku (Podłaźce). Przebyw a n a j chętniej wśród gałęzi drzew i krzewów. Sięga do około 950 m npm (Trzy K o rony). Fenologia <$: m Y I-m Y II, $: m Y I-kY II, j: py -py I, p IX -p X

21 2 1 P ająk i (Aranei) Pienin 253 G atunek o niezbyt dokładnie poznanym rozmieszczeniu, znany ze stanowisk rozsianych po prawie całej Europie; w Polsce podawany z niewielu znalezisk w całym kraju. Ostatnio Le vi (1974) uznał go za identyczny z A. cucurbitina, moim zdaniem jednak są to dwa odrębne gatunki, o czym świadczą: inny kształt embolusa, apofizy term inalnej i medialnej głaszczka samca, różnice w proporcjach epiginy, wreszcie różnice w ubarwieniu (4 lub 5 par czarnych kropek w tylnej części odwłoka) te ostatnie pozwalają rozróżniać nawet młode osobniki. Wśród kilkuset zbadanych przeze mnie przy różnych okazjach okazów A. cucurbitina i A. opisthographa nie było osobników wykazujących cechy pośrednie (np. po jednej stronie odwłoka 4, a po drugiej 5 kropek), co pozwala przypuszczać, że chodzi o dwa odrębne gatunki. Cyciosa conica ( P a l l a s ) Ociemne, Białe Skały, Facimieck, Czertezik, Stolarzówka, Trzy Korony. 16 okazów. W ystępuje głównie w środowiskach leśnych: w buczynie karpackiej i ciepłolubnej, jedlinie ciepłolubnej i lesie świerkowym (Czertezik), chociaż łowiony też na łące pienińskiej i ziołoroślowej. Najwyższe stanowisko leży na około 950 m npm (Trzy Korony). Fenologia <$: kvi, j: ky -m Y I, p IX -m X. W ykazany przeze mnie ( S t a r ę g a 1972) z Czertezika, pospolity w całej Polsce gatunek holarktyczny. Ilypsosinga pygmaea (S u n d e v a l l ) Grabczycka, około 600 m npm, murawa kserotermiczna, spod róży, 1 3 X 1973 l j. Gatunek europejsko-syberyjski, znany z całej Polski oprócz wysokich gór. Hypsosinga sanguinea (C. L. K ocu) Białe Skały, ujście Pienińskiego Potoku, Stolarzówka, Grabczycka, Wąwóz Sobczański, Krościenko. 18 okazów. Łowiony regularnie na łące pienińskiej (Stolarzówka), murawie kserotermicznej (Grabczycha, Wąwóz Sobczański) oraz młace (Krościenko), spotkany także w buczynie ciepłolubnej ale na polankach (Białe Skały, ujście Pienińskiego Potoku). Sięga do około 640 m npm (Białe Skały). Fenologia d: kyi, $: p -k Y I, j: mjy, p IX -k X. Gatunek europejsko-syberyjski, znany z niezbyt wielu stanowisk w całej Polsce poza wysokimi górami. Mangora acalypha (W a l c k e n a e k ) Facimieck, Kras, Ociemne, Stolarzówka, Długi Gronik, Grabczycka, Wąwróz Sobczański, Podłaźce, Krościenko. 34 okazy.

22 254 W. Staręga 22 Zbierany głównie w środowiskach odkrytych: na łące pienińskiej (Ociemne, Stolarzówka), murawie kserotermicznej (Długi Gronik, Grabczycha, Wąwóz Sobczański) oraz na suchym pastwisku (Podłaźce), rzadziej spotykany także w jedlinie ciepłolubnej (Facimiech), olszynie karpackiej (Kras) i na młace (Krościenko). Znajdowany do wysokości około 650 m npm (Facimiech). Fenologia <$: kyi, $: m V I-pV II, j: m lv -k Y I, p IX -m X. Wykazany z Długiego Gronika (Staręga 1972) gatunek europejsko-kaukaski, pospolity w całym kraju oprócz wysokich gór. Kras, Krościenko. 3 okazy. Nuctenea patagiata (C l e r c k ) Znaleziony wyłącznie w olszynie karpackiej. Oba stanowiska leżą na około 430 m npm. Fenologia kyi, $: pyt, j (subad.): kyt. G atunek holarktyczny, pospolity w całym kraju. Według opublikowanej niedawno kolejnej części rewizji rodziny Armeidae ( L e v i 1974) wszystkie podane w K atalogu gatunki rodzaju Cyphepeiri A r c h e r powinny należeć do rodzaju Nuctenea S im o n (nazwy te są synonim am i) Zawiesy, Krościenko. 7 okazów. Nuctenea sclopetaria (C l e r c k ) Złowiony na murawie naskalnej dokładniej na skałach tuż nad Dunaj- * cem (Zawiesy), oraz w sadzie. Oba znaleziska na wysokości około 430 m npm. Fenologia j: mty-pyt. Holarktyczny gatunek notowany z całej Polski. W K atalogu podany z Pienin (bez stanowisk). Poprawna nazwa gatunkowa powinna brzmieć sclopetaria (L e v i 1974) a nie sericata ( P r ó s z y ń s k i i S t a r ę g a 1971 etc.). Nuctenea umbratica (C l e r c k ) Krościenko. 4 okazy. Znaleziony w zabudowaniach i w sadzie (wysokość około 430 m npm). Fenologia kyee, j: mty. Gatunek europejski, znany z całej Polski. Singa liamata (C l e r c k ) Czorsztyn, Kras, Krościenko, Stolarzówka. 34 okazy. Żyje w biotopach wilgotnych, najczęściej spotykany w olszynie karpackiej (Czorsztyn, Kras, Krościenko), złowiony także na łące pienińskiej (Stolarzt wka) i młace (Krościenko). Większość stanowisk leży nisko ( m), najwyższe