Opracowanie: PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU ZMIANY STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO GMINY KOŚCIERZYNA

Transkrypt

1 Opracowanie: PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO PROJEKTU ZMIANY STUDIUM UWARUNKOWAŃ I KIERUNKÓW ZAGOSPODAROWANIA Zespół autorski: PRZESTRZENNEGO GMINY KOŚCIERZYNA mgr Agnieszka Burzyńska Egz. nr 1 mgr Łukasz Kowalski mgr Marcin Kulik mgr Ewa Sawon mgr Andrzej Winiarski Weryfikacja dr hab. Maciej Przewoźniak Gdańsk, 31 października 2012 r.

2 2 Spis treści: 1. PODSTAWY PRAWNE PROGNOZY I INFORMACJE O METODACH ZASTOSOWANYCH PRZY JEJ SPORZĄDZANIU Podstawy prawne Metody prognozowania INFORMACJE O ZAWARTOŚCI I GŁÓWNYCH CELACH PROJEKTU STUDIUM ORAZ JEGO POWIĄZANIACH Z INNYMI DOKUMENTAMI Charakterystyka ustaleń projektu Studium Wprowadzenie Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego Kierunki zagospodarowania przestrzennego określone w projekcie Studium... synteza Powiązania projektu Studium... z innymi dokumentami Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju Plan zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego Strategia rozwoju województwa pomorskiego Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe ANALIZA I OCENA STANU ŚRODOWISKA I JEGO POTENCJALNE ZMIANY Struktura środowiska przyrodniczego Położenie regionalne Środowisko abiotyczne Rzeźba terenu i budowa geologiczna Klimat Hydrografia Gleby Środowisko biotyczne Szata roślinna Fauna Procesy przyrodnicze i powiązania przyrodnicze z otoczeniem Zasoby użytkowe środowiska Potencjał agroekologiczny Zasoby leśne Atrakcyjność i przydatność rekreacyjna środowiska przyrodniczego Zasoby wodne Zasoby surowców Energetyka wiatrowa i solarna Tereny rozwojowe wsi Zagrożenia przyrodnicze Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji projektu Studium ANALIZA ISTNIEJĄCYCH PROBLEMÓW OCHRONY ŚRODOWISKA ISTOTNYCH Z PUNKTU WIDZENIA REALIZACJI PROJEKTU STUDIUM, W SZCZEGÓLNOŚCI NA OBSZARACH FORM OCHRONY PRZYRODY Stan antropizacji środowiska i główne problemy jego ochrony Źródła i stan antropizacji środowiska przyrodniczego Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego Hałas i wibracje... 77

3 Promieniowanie elektromagnetyczne Stan zanieczyszczenia wód i przekształcenia jej obiegu Przekształcenia litosfery Gospodarka odpadami Obiekty stwarzające zagrożenie wystąpienia poważnych awarii Problemy ochrony przyrody Formy ochrony przyrody na obszarze gminy i w jej bezpośrednim sąsiedztwie Planowane i proponowane formy ochrony na obszarze gminy Kościerzyna Otoczenie gminy Kościerzyna DZIEDZICTWO KULTUROWE ANALIZA CELÓW OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONYCH NA SZCZEBLU MIĘDZYNARODOWYM, WSPÓLNOTOWYM, KRAJOWYM I REGIONALNYM ISTOTNYCH Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTU STUDIUM Poziom międzynarodowy i krajowy Poziom regionalny Program ochrony środowiska województwa pomorskiego na lata z uwzględnieniem perspektywy (2007) Plan gospodarki odpadami dla województwa pomorskiego 2018 (2012) Studium możliwości rozwoju energetyki wiatrowej w województwie pomorskim (2003) Regionalna strategia energetyki ze szczególnym uwzględnieniem źródeł odnawialnych (2006) ANALIZA I OCENA PRZEWIDYWANYCH, ZNACZĄCYCH ODDZIAŁYWAŃ USTALEŃ PROJEKTU STUDIUM NA ŚRODOWISKO Wprowadzenie Przypowierzchniowa warstwa litosfery Wody powierzchniowe i podziemne Powietrze atmosferyczne Klimat Hałas Promieniowanie elektromagnetyczne Roślinność, zwierzęta i różnorodność biologiczna Wprowadzenie Roślinność Fauna Formy ochrony przyrody, w tym obszary Natura Wprowadzenie Rezerwat przyrody Parki krajobrazowe Obszary chronionego krajobrazu Obszary Natura Pozostałe obiektowe formy ochrony przyrody Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów Formy ochrony przyrody planowane i proponowane w gminie Kościerzyna Formy ochrony w otoczeniu gminy Kościerzyna

4 Zasoby naturalne Krajobraz Zabytki i dobra kultury Dobra materialne Gospodarka odpadami Ludzie Klasyfikacja oddziaływań projektu Studium... na środowisko Oddziaływanie skumulowane Postępowanie w sprawie oceny oddziaływania na środowisko INFORMACJE O MOŻLIWYM TRANSGRANICZNYM ODDZIAŁYWANIU USTALEŃ PROJEKTU STUDIUM NA ŚRODOWISKO ROZWIĄZANIA MAJĄCE NA CELU ZAPOBIEGANIE, OGRANICZENIE LUB KOMPENSACJĘ PRZYRODNICZĄ NEGATYWNYCH ODDZIAŁYWAŃ NA ŚRODOWISKO, MOGĄCYCH BYĆ REZULTATEM REALIZACJI PROJEKTU STUDIUM, W SZCZEGÓLNOŚCI ODDZIAŁYWAŃ NA CELE I PRZEDMIOT OCHRONY OBSZARÓW NATURA 2000 ORAZ INTEGRALNOŚĆ TYCH OBSZARÓW ROZWIĄZANIA ALTERNATYWNE DO ROZWIĄZAŃ ZAWARTYCH W PROJEKCIE STUDIUM PROPOZYCJE DOTYCZĄCE PRZEWIDYWANYCH METOD ANALIZY SKUTKÓW REALIZACJI POSTANOWIEŃ PROJEKTU STUDIUM ORAZ CZĘSTOTLIWOŚCI JEJ PRZEPROWADZANIA WSKAZANIE NAPOTKANYCH W PROGNOZIE TRUDNOŚCI WYNIKAJĄCYCH Z NIEDOSTATKÓW TECHNIKI LUB LUK WE WSPÓŁCZESNEJ WIEDZY WYKAZ ŹRÓDEŁ INFORMACJI UWZGLĘDNIONYCH W PROGNOZIE SPIS DOKUMENTACJI KARTOGRAFICZNEJ STRESZCZENIE PROGNOZY W JĘZYKU NIESPECJALISTYCZNYM Załączniki tekstowe 1. Uzgodnienie Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko projektu Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kościerzyna. 2. Uzgodnienie Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Kościerzynie zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko projektu Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kościerzyna. 3. Plan ochrony Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego - Rozporządzenie Nr 6/2001 Wojewody Pomorskiego (Dz. Urz. Woj. Pomorskiego Nr 64 z dnia 6 sierpnia 2001 r., poz. 748) Załącznik kartograficzny Prognoza oddziaływania na środowisko projektu zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kościerzyna. 1:

5 5 1. PODSTAWY PRAWNE PROGNOZY I INFORMACJE O METODACH ZASTOSOWANYCH PRZY JEJ SPORZĄDZANIU 1.1. Podstawy prawne Przedmiotem opracowania jest prognoza oddziaływania na środowisko projektu zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kościerzyna, opracowanego przez Pracownię Projektowo-Realizacyjną Dom Spółka z o.o. z siedzibą w Starogardzie Gdańskim. Prognoza wykonana została na podstawie Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz ze zm.). Ustawa ta, w art wprowadziła wymóg przeprowadzenia strategicznej oceny oddziaływania na środowisko dla projektu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy. Przeprowadzenie strategicznej oceny oddziaływania na środowisko jest też wymagane w przypadku wprowadzania zmian do już przyjętego dokumentu. Wg art. 51 ust. 2 ww. ustawy: Prognoza oddziaływania na środowisko: 1) zawiera: a) informacje o zawartości, głównych celach projektowanego dokumentu oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami, b) informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy, c) propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektowanego dokumentu oraz częstotliwości jej przeprowadzania, d) informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko, e) streszczenie sporządzone w języku niespecjalistycznym; 2) określa, analizuje i ocenia: a) istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu, b) stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem, c) istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, d) cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym, istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, oraz sposoby, w jakich te cele i inne problemy środowiska zostały uwzględnione podczas opracowywania dokumentu, e) przewidywane znaczące oddziaływania, w tym oddziaływania bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane, krótkoterminowe, średnio-terminowe i długoterminowe, stałe i chwilowe oraz pozytywne i negatywne, na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, a także na środowisko, a w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze,

6 6 powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki, dobra materialne z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy; 3) przedstawia: a) rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczanie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko, mogących być rezultatem realizacji projektowanego dokumentu, w szczególności na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru, b) biorąc pod uwagę cele i geograficzny zasięg dokumentu oraz cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz integralność tego obszaru - rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w projektowanym dokumencie wraz z uzasadnieniem ich wyboru oraz opis metod dokonania oceny prowadzącej do tego wyboru albo wyjaśnienie braku rozwiązań alternatywnych, w tym wskazania napotkanych trudności wynikających z niedostatków techniki lub luk we współczesnej wiedzy. Uzgodnienia dotyczące zakresu i stopnia szczegółowości informacji wymaganych w prognozie oddziaływania na środowisko projektu zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kościerzyna, wydane zostały przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku (załącznik 1) i Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Kościerzynie (załącznik 2). Prognoza oddziaływania na środowisko projektu zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kościerzyna, zwanego dalej Studium..., obejmuje następujące, podstawowe zagadnienia: charakterystykę ustaleń projektu Studium... ; analizę i ocenę stanu środowiska i jego potencjalne zmiany; analizę istniejących problemów ochrony środowiska istotnych z punktu widzenia realizacji projektowanego studium, w szczególności na obszarach form ochrony przyrody na obszarze projektu Studium i w jego otoczeniu; analizę i ocenę przewidywanych, znaczących oddziaływań ustaleń projektu Studium... na środowisko; rozwiązania mające na celu zapobieganie, ograniczenie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań na środowisko; propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektu Studium... oraz częstotliwości jej przeprowadzania; streszczenie w języku niespecjalistycznym. Prognozę opracowano na podstawie: Opracowania ekofizjograficznego podstawowego gminy Kościerzyna dla potrzeb studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (2012); materiałów archiwalnych Urzędu Gminy Kościerzyna; materiałów archiwalnych BPiWP Proeko w Gdańsku;

7 7 materiałów publikowanych dotyczących zagadnień metodycznych ocen oddziaływania na środowisko; materiałów publikowanych dotyczących gminy Kościerzyna i jej regionalnego otoczenia; prawa powszechnego i miejscowego ochrony środowiska Metody prognozowania W prognozie oddziaływania na środowisko projektu Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kościerzyna zastosowano następujące metody prognozowania: indukcyjno-opisową (od szczegółowych analiz po uogólniającą syntezę); analogii środowiskowych (na podstawie założenia o stałości praw przyrody); diagnozy stanu środowiska jako punktu wyjścia ekstrapolacji w przyszłość (wyniki przedstawiono w Opracowaniu ekofizjograficznym 2012); analiz kartograficznych (rys 1-7 i zał. kartograficzny). Ww. metody opisane są m.in. w pracach Przewoźniaka (1987,1995, 1997) oraz w Problemach Ocen Środowiskowych.

8 8 2. INFORMACJE O ZAWARTOŚCI I GŁÓWNYCH CELACH PROJEKTU STUDIUM ORAZ JEGO POWIĄZANIACH Z INNYMI DOKUMENTAMI 2.1. Charakterystyka ustaleń projektu Studium Wprowadzenie Pierwsze Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kościerzyna zostało sporządzone w 2002 r. na podstawie ustawy o zagospodarowaniu przestrzennym z 1994 r. i przyjęte Uchwałą nr VIII/295/2002 Rady Gminy Kościerzyna z dnia 10 października 2002 r. Od tego czasu nastąpiły dwie zmiany Studium zatwierdzone uchwałami: Nr VII/ 184/ 2004 Rady Gminy Kościerzyna z dnia 9 września 2004 r. w sprawie uchwalenia zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kościerzyna, obejmującej fragment wsi Rybaki: działki geodezyjne 41/1, 41/2, 201/4L oraz działki geodezyjne nr 187/6, 186/2, 185/3, 198/5, 197/3, 196/1 i wsi Łubiana, działki geodezyjne nr 188/2, 189/1, 189/2, 198/1, 198/2, 199, 200, 201, 340/1, 340/2; Nr VII/ 185/ 2004 Rady Gminy Kościerzyna z dnia 9 września 2004 r. w sprawie uchwalenia zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kościerzyna, obejmującej fragment wsi Gostomie działki geodezyjne nr 47/2, 47/3, 47/4, 47/6. Obie zmiany dotyczyły jedynie wyszczególnionych wyżej fragmentów gminy ustanowienia konkretnego przeznaczenia tych terenów i nie miały większego wpływu na dokument Studium dla całego obszaru gminy Kościerzyna z 2002 r. Zmiana Studium, będąca przedmiotem niniejszej prognozy oddziaływania na środowisko, sporządzona została jna podstawie Uchwały nr XII/262/09 Rady Gminy Kościerzyna z dnia 30 grudnia 2009 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia zmian w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kościerzyna. Uchwała ta została zmieniona Uchwałą Nr XI/89/11 Rady Gminy Kościerzyna z dnia 9 listopada 2011r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia zmiany Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kościerzyna dla części obrębu ewidencyjnego Gostomie oraz zmianą uchwały Nr XII/262/09 z dnia 30 grudnia 2009 r. o przystąpieniu do sporządzenia zmian w Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kościerzyna, wg której granica zmiany studium obejmuje obszar w granicach administracyjnych gminy Kościerzyna, z wyłączeniem nieruchomości oznaczonych numerami geodezyjnymi: /2, 127, 178/1, 178/2, 181, 182, 320, 340, 352, 387 oraz części nieruchomości oznaczonych numerami geodezyjnymi: 108, 179 i 319/2. Podstawowymi celami projektu zmiany Studium... są: weryfikacja i aktualizacja ustaleń studium w odniesieniu do dokumentów planistycznych ponadlokalnych, w tym w szczególności strategii rozwoju województwa pomorskiego, planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz uwarunkowań wynikających z zadań służących realizacji ponadlokalnych celów publicznych;

9 9 weryfikacja i aktualizacja ustaleń studium w odniesieniu do dokumentów wewnętrznych gminy; uwzględnienie prognoz demograficznych oraz najnowszych danych statystycznych w celu określenia kierunków zmian w przeznaczeniu terenów oraz wytyczenia nowych terenów rozwojowych, odzwierciedlających faktyczne potrzeby i tendencje w rozwoju miasta; weryfikacja i dostosowanie ustaleń studium do obowiązujących przepisów prawnych ze szczególnym uwzględnieniem przepisów ochrony środowiska i przyrody Uwarunkowania zagospodarowania przestrzennego Główne uwarunkowania, mające wpływ na zagospodarowanie przestrzenne gminy Kościerzyna, obejmują następujące zagadnienia: 1) Wnioski wynikające z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju. 2) Uwarunkowania i wnioski z uwarunkowań wynikające z planu zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego. 3) Uwarunkowania i wnioski z uwarunkowań wynikające z pozostałych dokumentów planów i programów województwa pomorskiego. 4) Uwarunkowania i wnioski z uwarunkowań wynikające z polityki przestrzennej w gminach sąsiednich. 5) Uwarunkowania i wnioski z uwarunkowań wynikające z lokalnych planów i programów gminy Kościerzyna. 6) Uwarunkowania wynikające z dotychczasowego przeznaczenia, zagospodarowania i uzbrojenia terenu. 7) Uwarunkowania wynikające ze stanu ładu przestrzennego i wymogów jego ochrony, w tym: - charakter środowiska przyrodniczego - zagadnienie omówione w rozdz. 3 Prognozy. - charakterystyka krajobrazu oraz stan zachowania dziedzictwa kulturowego na obszarze gminy - zagadnienie omówione w rozdz. 5 Prognozy. - główne problemy kształtowania ładu przestrzennego; 8) Uwarunkowania wynikające ze stanu środowiska, w tym rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej, wielkości i jakości zasobów wodnych oraz wymogów ochrony środowiska, przyrody i krajobrazu kulturowego, w tym: - ogólna charakterystyka zasobów środowiska przyrodniczego - zagadnienie omówione w rozdz. 3 Prognozy. - ustanowione formy ochrony przyrody - zagadnienie omówione w rozdz Prognozy. - osnowa ekologiczna - zagadnienie omówione w rozdz Prognozy. - źródła i stan zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego; zagadnienie omówione w rozdz Prognozy. - użytkowania terenu a środowisko przyrodnicze - zagadnienie omówione w rozdz. 3 Prognozy. 9) Uwarunkowania wynikające ze stanu dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej - zagadnienie omówione w rozdz. 5 Prognozy. 10) Uwarunkowania wynikające z warunków i jakości życia mieszkańców, w tym ochrony ich zdrowia 11 Uwarunkowania wynikające z zagrożenia bezpieczeństwa ludności i jej

10 10 mienia, w tym: - zagrożenia powodziowe zagadnienie omówione w rozdz Prognozy. - obiekty stwarzające zagrożenie wystąpieniem poważnej awarii - zagadnienie omówione w rozdz Prognozy. - zagrożenie ruchami masowymi - zagadnienie omówione w rozdz Prognozy. 12) Uwarunkowania wynikające z potrzeb i możliwości rozwoju gminy 13) Uwarunkowania wynikające ze stanu prawnego gruntów 14) Uwarunkowania wynikające z występowania obiektów i terenów chronionych na podstawie przepisów odrębnych, w tym: - Ustawa o ochronie przyrody - zagadnienie omówione w rozdz i 7.9. Prognozy. - Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami - zagadnienie omówione w rozdz. 5 i Prognozy. - Ustawa o lasach - zagadnienie omówione w rozdz. 7. Prognozy. - Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych - zagadnienie omówione w rozdz. 7. Prognozy. - Ustawa Prawo wodne - zagadnienie omówione w rozdz. 7. Prognozy. - Ustawa Prawo geologiczne i górnicze ( tereny i obszary górnicze) - zagadnienie omówione w rozdz i 7. Prognozy. 15) Uwarunkowania wynikające z występowania obszarów naturalnych zagrożeń geologicznych - zagadnienie omówione w rozdz Prognozy. 16) Uwarunkowania wynikające z występowania udokumentowanych złóż kopalin, zasobów wód podziemnych i uwarunkowania wynikające z występowania terenów górniczych wyznaczonych na podstawie przepisów odrębnych - zagadnienie omówione w rozdz i 7. Prognozy. 17) Systemy komunikacji i infrastruktury technicznej, w tym stopień uporządkowania gospodarki wodno-ściekowej, energetycznej oraz gospodarki odpadami - zagadnienie omówione w rozdz. 7. Prognozy. W projekcie zmiany Studium sformułowano następujące wnioski z analizy uwarunkowań i wnioskowanych zmian w przeznaczeniu terenów: ( ) W gminie Kościerzyna obserwuje się ogromną presję na wyznaczanie nowych, rozległych obszarów inwestycyjnych, mimo iż wiele terenów obecnie już zarezerwowanych w obowiązujących planach miejscowych, nie jest jeszcze zainwestowana. Jak wynika z analizy ruchu inwestycyjnego w gminie Kościerzyna ruchu obecnie w miarę ustabilizowanego - z roku na rok zmniejsza się ilość wydawanych wypisów i wyrysów z obowiązujących planów miejscowych co może być również spowodowane faktem zamieszczenia całych opracowań obowiązujących planów miejscowych na stronie internetowej gminy co ułatwia potencjalnemu inwestorowi zapoznanie się z możliwościami inwestycyjnymi bez zbędnych procedur formalnych oraz dodatkowych kosztów w dalszym ciągu liczba wydawanych pozwoleń na budowę utrzymuje się jednak na stosunkowo wyrównanym poziomie ok. 240 pozwoleń rocznie. Nie mniej z uwagi na spowolnienie ruchu inwestycyjnego spowodowanego kryzysem budowlanym rokuje się dalsze zmniejszanie ilości nowych przedsięwzięć budowlanych na terenie gminy Kościerzyna. Oprócz ogólnych tendencji do spowolnienia ruchu inwestycyjnego, w gminie Kościerzyna występuje szereg uwarunkowań, które mają wpływ na ustalanie kierunków rozwoju gminy. Wiele z nich w znaczący sposób może ograniczyć możliwość wyznaczenia nowych terenów inwestycyjnych. Te ograniczające

11 11 uwarunkowania można podzielić na trzy grupy: uwarunkowania przyrodnicze, uwarunkowania infrastrukturalne, uwarunkowania kulturowe i krajobrazowe; Wśród tych uwarunkowań wyodrębniono uwarunkowania bezwzględne (oznaczone kolorem szarym), tj. wynikające z przepisów prawa lub obowiązujących przepisów lokalnych oraz uwarunkowania względne (pozostałe), tj. ważne dla zachowania ładu przestrzennego i przestrzegania zasady zrównoważonego rozwoju oraz zachowania atrakcyjności gminy i konkurencyjności gminy wśród gmin kaszubskich, szczególnie w aspekcie rozwoju funkcji rekreacji i turystyki. Uwarunkowania przyrodnicze w tym wynikające z form ochrony przyrody: 1. południowa część gminy znajduje się w obszarze Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego z Planu ochrony Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego ( Dz. U. Woj. Pom. Nr 64 z dnia 6 sierpnia 2001r., poz 748) wynikają następujące ograniczenia: zakaz sytuowania budownictwa rekreacyjnego w bezpośrednim otoczeniu wsi; zakaz przeznaczania nowych terenów pod kompleksy rekreacyjne nakaz ograniczenia kierunków przestrzennego rozwoju wsi dopuszczone zabudowy wolnych działek we wnętrzu wsi, tworzenie pojedynczych nowych wzdłuż dróg wylotowych stworzenie wolnej od zabudowy strefy buforowej z celu ochrony zabytkowej panoramy wsi z kierunku północnego i zachodniego 2. Inne formy ochrony przyrody wymogi ustawy o ochronie przyrody obszary Natura 2000 w szczególności obszar specjalnej ochrony siedlisk w obszarach tych zabrania się działań, które mogą pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych oraz wpływać negatywnie na gatunki, dla których ochrony został powołany ten obszar jak również pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami; obszary Chronionego Krajobrazu oraz Parki Krajobrazowe zakaz budowy nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem obiektów służących turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej obowiązuje w terenach Parków Krajobrazowych oraz w Obszarach Chronionego Krajobrazu; 3. Utrzymanie walorów rekreacyjnych gminy nie przekraczanie progu chłonności rekreacyjnej istniejących zbiorników wodnych i odporności lasów: nie tworzenie nowych zespołów rekreacji indywidualnej lub znaczne ograniczenia w ich tworzeniu; ograniczenie rozwoju przestrzennego istniejących dużych zespołów rekreacji indywidualnej; 4. Planowane rezerwaty przyrody z racji planowanych rezerwatów przyrody sugeruje się ograniczenie budowy i rozbudowy obiektów budowlanych i urządzeń technicznych, z wyjątkiem obiektów i urządzeń służących celom rezerwatu przyrody.

12 12 5. Pozostałe planowane formy ochrony przyrody przede wszystkich sąsiedztwo planowanych użytków ekologicznych (lokalizacja wg opracowania ekofizjograficznego). 6. Obszar szczególnego zagrożenia powodzią w obszarach tych zabrania się w szczególności wykonywania urządzeń wodnych oraz wznoszenia innych obiektów budowlanych, sadzenia drzew i krzewów oraz zmiany ukształtowania terenu. 7. Wyznaczone w opracowaniu ekofizjograficznym, sporządzanym na potrzeby zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy progi ekofizjograficzne rozwoju przestrzennego wsi o zwartej zabudowie w odniesieniu do wszystkich wsi zaleca się lokalizacje nowego zainwestowania w obrębie istniejących struktur osadniczych. 8. Tereny najmniej konfliktowe dla lokalizacji elektrowni wiatrowych w przypadku wyznaczenia przez gminę terenów pod lokalizację elektrowni wiatrowych należy wziąć pod uwagę zakaz lokalizacji w tych terenach budynków mieszkaniowych i rekreacyjnych z uwagi na normy hałasowe. Uwarunkowania infrastrukturalne 9. Brak istniejącej lub projektowanej infrastruktury wodno kanalizacyjnej zmiany projektów budowlanych lub konieczność realizacji nowej infrastruktury jest rozwiązaniem kosztownym dla gminy i przy istniejących stanie wyposażenia w infrastrukturę oraz nowe tereny inwestycyjne jest działaniem zbędnym. 10. Lokalizowanie zabudowy wzdłuż dróg powoduje zmniejszenie wydolności komunikacyjnej istniejącej drogi, znaczne zwolnienie ruchu oraz wprowadzenie niebezpieczeństwa z uwagi na lokalizacje zjazdów z tej drogi, zlokalizowanych w niewielkich odległościach, ponadto może spowodować zamknięcie otwarć przestrzennych i wglądów w tereny rolnicze i wiejskie stanowiące walor krajobrazowy gminy, takie pasmowe sytuowanie zabudowy w przyszłości ogranicza możliwości wyznaczenia i zabudowy ewentualnych większych kompleksów zabudowy. Uwarunkowaniem ograniczającym jest również bliskie sąsiedztwo planowanej obwodnicy Kościerzyny. Uwarunkowania krajobrazowe i kulturowe 11. Tereny położone w zasięgu kształtowania otoczenia krajobrazowego o wysokich walorach ekspozycyjnych obszary te wymagają objęcia ścisłą ochroną istniejącej harmonii krajobrazowej i kształtowania przedpola ekspozycyjnego. 12. Obszary położone peryferyjnie z brakiem sąsiedztwa jakiegokolwiek zainwestowania lub zabudowy o pokrewnych funkcjach wyznaczenie nowych obszarów zabudowy z dala od istniejących spowoduje dalsze chaotyczne rozpraszanie się zabudowy, a przy obecnej ilości nowych niezainwestowanych obszarów wyznaczonych w planach pod zabudowę jest zupełnie zbędne i może jedynie negatywnie wpłynąć na i tak już dosyć zniszczony krajobraz gminy, który stanowił jeden z głównych walorów turystycznych tego regionu. 13. Obszary, dla których występuje konflikt sąsiednich funkcji np. tereny zabudowy rekreacyjnej i usługowo pensjonatowej w sąsiedztwie terenów wydobywania kruszyw naturalnych lub przy terenach produkcyjno przemysłowych. 14. Obszary wsi wpisane do rejestru zabytków - jakakolwiek ingerencja w istniejącą

13 13 zabudowę wymaga zgody konserwatora zabytków należy unikać prób zmiany zabytkowego układu urbanistycznego. 15. Wnioskowana funkcja terenu leży w sprzeczności z funkcją ustaloną w obowiązujących planach miejscowych zmiana istniejącej funkcji na funkcję wnioskowaną może ponadto skutkować dla gminy wypłatami odszkodowań z tytułu zmiany wartości nieruchomości. 16. Lokalizacja zabudowy nie usankcjonowanej prawomocnymi decyzjami administracyjnymi Kierunki zagospodarowania przestrzennego określone w projekcie Studium... synteza 1. Kierunki zmian w strukturze przestrzennej gminy oraz w przeznaczeniu terenów: a) obszary zdecydowanego przeznaczenie terenów według obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego - przeznaczenie poszczególnych terenów zostało w tym przypadku już zdecydowane, a studium jedynie je wpisuje w zmienianą politykę przestrzenną gminy, b) docelowa hierarchia ważniejszych ośrodków obsługi ludności - ustalono dla gminy następujący system ośrodków obsługi mieszkańców: główne ośrodki usługowe ośrodki obsługi ludności - wyznaczone w miejscowościach: Skorzewo; Łubiana; Wąglikowice; Wielki Klincz - w ośrodkach tych winny być zlokalizowane wszystkie funkcje i usługi podstawowe potrzebne do zaspokojenia podstawowych potrzeb mieszkańców gminy. Wiodącym przeznaczeniem ośrodków usługowych winna być funkcja administracyjno usługowo mieszkaniowa. główne ośrodki obsługi ruchu turystycznego wyznaczone w miejscowościach: Wdzydze; Gołuń; Szarlota w ośrodkach tych winny być zlokalizowane i dalej się rozwijać funkcje usługowe związane z ruchem turystycznym rozwój bazy noclegowej opartej na hotelach, motelach, pensjonatach i ośrodkach SPA jak również winno rozwijać się zaplecze gastronomiczne i kulturowo sportowe z odpowiednim zapleczem terenów aktywnych biologicznie służących celom rekreacyjnym. ośrodki z tendencją przekształceń w kierunku indywidualnej zabudowy mieszkaniowo - rekreacyjnej wyznaczone w miejscowościach: Dobrogoszcz, Grzybowo, Juszki, Czarlina w ośrodkach tych powinny być realizowane sukcesywne zmiany przestrzenne dążące do przekształceń miejscowości z przeznaczenia pod zabudowę zagrodowo - mieszkaniową w funkcję mieszkaniowo rekreacyjną. Docelowo ośrodki te powinny stanowić zaplecze mieszkaniowo rekreacyjne gminy rozwijane w kierunku rekreacji indywidualnej. ośrodki rozwoju rekreacji indywidualnej obszary predysponowane do utrzymania i rozwoju funkcji rekreacyjnych w gminie, z ograniczeniem powstawania nowych terenów rekreacyjnych, uwarunkowanym maksymalną możliwą chłonnością rekreacyjną terenu.

14 14 główne ośrodki usługowo produkcyjne - wyznaczone w miejscowościach: Mały Klincz; Kościerska Huta jako ośrodki obsługi usługowej oraz obszary lokalizacji głównych funkcji produkcyjnych w gminie. główne ośrodki mieszkaniowe wyznaczone w miejscowościach: Kłobuczyno, Kaliska Koscierskie; Korne; Kościerzyna Wybudowanie I Nowy Klincz jako ośrodki stanowiące główne zaplecze mieszkaniowe gminy Kościerzyna. Usługi wyższego stopnia są i pozostaną w mieście Kościerzyna. Rys. 1 Docelowa hierarchia ważniejszych ośrodków obsługi ludności Źródło: projekt zmiany Studium. 2. Kierunki zmian w przeznaczeniu terenów projektowane w studium w tym tereny rozwojowe gminy W zakresie głównych kierunków zmian w strukturze przestrzennej gminy

15 wyznaczono w Studium generalne typy obszarów: 15 a) obszar możliwego, docelowego zainwestowania zabudowy wsi - stanowi obszar zabudowany lub przeznaczony do zabudowy, w ramach którego zostaną zaspokojone potrzeby rozwoju przestrzennego wynikające z przyjętych kierunków rozwoju gminy, prognoz demograficznych, możliwości rozwoju komunikacji i infrastruktury przestrzennej oraz wniosków o zmianę przeznaczenia gruntów, wyznaczono następujące, podstawowe funkcje terenu: RM tereny rozwojowe dominującej funkcji zagrodowej, MN tereny rozwojowe dominującej funkcji mieszkaniowej, MU tereny rozwojowe dominującej funkcji mieszkaniowo-usługowej, U tereny rozwojowe dominującej funkcji usługowej, UP tereny rozwojowe dominującej funkcji usługowo produkcyjnej, ZR tereny rozwojowe dominującej funkcji letniskowo - rekreacyjnej, ZP tereny zieleni urządzonej parki, ZS tereny otwarte sportowo rekreacyjne, b) obszar możliwego, docelowego zainwestowania turystycznego i rekreacyjnego - stanowi obszar zabudowany lub przeznaczony do zabudowy, w ramach którego zostaną zaspokojone potrzeby rozwoju przestrzennego terenów letniskowo - rekreacyjnych, wynikające z przyjętych kierunków rozwoju gminy, prognoz demograficznych, możliwości rozwoju komunikacji i infrastruktury przestrzennej oraz wniosków o zmianę przeznaczenia gruntów. c) tereny zwartej zabudowy wsi - wyznaczono tereny tzw. zwartej zabudowy wsi w rozumieniu przepisów o ochronie przyrody. Są to obszary w obrębie których, możliwe jest zastosowanie wyjątku sytuowania zabudowy bliżej niż 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych - takie tereny wyznaczone są w miejscowościach: Sycowa Huta, Grzybowo, Grzybowski Młyn, Wąglikowice, Loryniec, Czarlina, Wdzydze, Gołuń, Szenajda, Juszki, Sarnowy, Stawiska, Nowa Kiszewa, Dębogórzy, Wielki Podleś. 3. Przeznaczenie terenów funkcje wiodące W projekcie zmiany Studium wyznaczono: a) obszary kontynuacji form i funkcji istniejącej zabudowy sąsiedniej - tereny te obejmują obszary najbliższego sąsiedztwa terenów zainwestowanych, b) nowe tereny rozwojowe, na których przewiduje się lokalizację zabudowy i zainwestowania o podstawowej, wiodącej funkcji określonej w studium i dla których należy zmienić/opracować miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, rozstrzygający między innymi o sposobach zaopatrzenia terenu w sieci infrastruktury technicznej oraz obsługę komunikacyjną, a także ustalający lokalne parametry dotyczące zagospodarowania terenu i kształtowania zabudowy. c) obszary rozmieszczenia urządzeń produkujących energię ze źródeł odnawialnych wraz ze strefą oddziaływania, w tym: - obszary predysponowane do lokalizowania elektrowni wiatrowych wraz z obszarem ich oddziaływania - w rejonach miejscowości Zielenin, Mały Klincz,

16 Wielki Klincz, Nowy Podleś, Wielki Podleś, Dębogóry; 16 - pozostałe obiekty produkujące energię ze źródeł odnawialnych - na rysunku studium zaznaczono obszary predysponowane do lokalizowania ogniw fotowoltaicznych; - na obszarze gminy przewiduje się możliwość lokalizacji lokalnych biogazowni i innych instalacji do wytwarzania biogazu rolniczego. Przewiduje się także budowę gminnej biogazowni - wskazana na załączniku graficznym (plansza Kierunki ) lokalizacja obiektu w rejonie miejscowości Mały Klincz ma charakter orientacyjny, d) obszary udokumentowanych zasobów naturalnych gminy - obszary udokumentowanych zasobów naturalnych i obszary potencjalnej eksploatacji złóż na podstawie dotychczasowej dokumentacji i prognoz występowania zasobów. 4. Kierunki i wskaźniki dotyczące zagospodarowania przestrzennego gminy wiejskiej Kościerzyna. a) podział terenów dla potrzeb ustalania kierunków i wskaźników - dla wszystkich terenów znajdujących się w zasięgu wyznaczonych granic obszarów możliwego, docelowego zainwestowania i zabudowy wsi oraz granic obszarów możliwego docelowego zainwestowania turystycznego i rekreacyjnego ustalono typy przeważającego użytkowania docelowego w 6 podstawowych kategoriach: A obszary bez szczególnych predyspozycji do wyznaczania nowych terenów rozwojowych: B obszary kontynuacji istniejących funkcji i form zabudowy, w tym: - B.1 obszar kontynuacji zabudowy zagrodowej B.2 obszar kontynuacji zabudowy mieszkaniowej jednorodzinne i/lub mieszkaniowo usługowej B.3 obszar kontynuacji zabudowy usługowo - produkcyjnej B.4 obszar kontynuacji zabudowy letniskowo - rekreacyjnej B.5 obszar kontynuacji zabudowy obsługującej ruch turystyczny C typowe obszary wiejskie predysponowane do przekształceń, w tym: C.1 w kierunku rozwoju zabudowy mieszkaniowej z dopuszczeniem usług towarzyszących C.2 w kierunku rozwoju zabudowy mieszkaniowej z dopuszczeniem usług towarzyszących oraz w kierunku rozwoju rekreacji indywidualnej. C.3 w kierunku rozwoju zabudowy letniskowej i rekreacyjnej w szczególności rekreacji indywidualnej. D obszary wielofunkcyjne predysponowane do przekształceń, wtym: D.1 w kierunku rozwoju zabudowy mieszkaniowo usługowej. D.2 w kierunku rozwoju zabudowy wielofunkcyjnej w szczególności zabudowy mieszkaniowo usługowej, usługowo produkcyjnej

17 17 E obszary zabudowy produkcyjnej, w tym: E.1 w kierunku rozwoju zabudowy mieszkaniowo usługowej E.2 w kierunku rozwoju zabudowy usługowo produkcyjnej z możliwością lokalizacji mieszkań/ lokali mieszkalnych dla właścicieli. E.3 w kierunku rekultywacji obszarów poeksploatacyjnych wykorzystanie terenu po rekultywacji na inne funkcje z predyspozycją dla lokalizacji terenów sportowo rekreacyjnych i ogólnodostępnych terenów zielonych. F nowe tereny inwestycyjne b) tereny o charakterze publicznym na obszarze gminy Kościerzyna wyszczególniono 22 planowane inwestycje, wymienione w tabeli 1, w celu poprawy jakości życia mieszkańców oraz turystów. Tabela 1. Inwestycje o charakterze publicznym Lp./oznaczenie Obręb Nr działki Postulowane przeznaczenie na mapie kierunków 1 Czarlina 503 Postulowane przeznaczenie pod usługi sportu i rekreacji z lokalizacja przystani. 2 Dębogóry Cz. dz. 129 Postulowane urządzone dojście do jeziora. 3 Dębogóry Teren oznaczony w obow. planie. 14.KP.ZP.WS W obrębie stawu postuluje się wyodrębnić tereny zabudowy RM oraz teren zieleni i parkingu na działalność sołectwa. 4 Dobrogoszcz 380 i 338/3 Postulowane przeznaczenia na usługi, rekreację, kąpielisko i sale wiejską. 5 Gostomie 291/4 Postulowane przeznaczenie części działki pod lokalizację placu zabaw ok. 1000m2. 6 Grzybowski Młyn 254/3 Postulowana lokalizacja przejścia pieszego wzdłuż rzeki oraz lokalizacja usług sportu i rekreacji. 7 Grzybowski Młyn 257 Postulowana lokalizacja usług sportu i rekreacji. 8 Juszki 140 Postulowane przy jeziorze zlokalizowanie usług sportu i rekreacji. 9 Łubiana 55/5 Postulowane przeznaczenie części działki nad rzeką pod sport rekreację. 10 Mały Klincz Pas działek równoległych do drogi powiatowej od nr 46/12 do nr 46/37 oraz cz. 398 do rzeki 11 Nowa Kiszewa 12 Nowa Kiszewa 13 Nowa Wieś Kościerska 14 Nowa Wieś Kościerska 15 Nowa Wieś Kościerska 16 Nowy Podleś 37/2 od strony zabudowań Postulowana lokalizacji ścieżki rowerowej do końca Małego Klincza. 141, 142 Postulowane przeznaczenie części działki pod plac zabaw. 171, 172/2 Postulowane przeznaczenie pod usługi kultury sala wiejska. 125 Postulowana lokalizacja placu zabaw oraz usług sportu i rekreacji. 159/1, 159/2 Postulowana lokalizacja Sali wiejskiej oraz usług publicznych. Teren oznaczony w Postulowane przeznaczenie pod usługi obow.planie sportu i rekreacji oraz budowę placu ZP zabaw. Postulowane przeznaczenie pod usługi sportu rekreacji i plac zabaw.

18 18 17 Puc 160 Postulowane przeznaczenie pod plac zabaw. 18 Skorzewo 810 Postulowane przeznaczenie pod usługi sportu i oświaty. 19 Szenajda Cz. dz.. nr 323/4 i cz. Postulowane przeznaczenie pod plac 323/3 zabaw, sport oraz rekreację. 20 Wdzydze 57/1 Przeznaczenie cz. działki pod usługi 21 Wielki Klincz 126, 127/1, 127/2, 377, 383, 392, 400, 435, 436, 479, 751, 753, 761, ( nieczynna linia kolejowa) kultury oraz usługi publiczne. Przeznaczenie pod ścieżkę turystyczną z prawa szlaku 22 Zielenin Cz. 161 Przeznaczenie pod usługi kultury sala wiejska. Źródło: projekt zmiany Studium. 5. Ograniczenia w zagospodarowaniu i użytkowaniu terenu w tym tereny wyłączone spod zabudowy a) obszary ciągów ekologicznych narażone na nadmierną ekspansję zabudowy wsi i użytkowania rekreacyjnego zakaz zabudowy. b) strefa 100 m od brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych wg. przepisów odrębnych w zasięgu obszarów chronionego krajobrazu i Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego zakaz lokalizowania nowych obiektów budowlanych z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej. c) obszar szczególnego zagrożenia powodzią, d) strefa ograniczenia wysokości zabudowy w związku z lądowiskiem Korne oraz lądowiskiem helikopterów na dachu szpitala w mieście Kościerzyna, e) zakład o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej (obiekt Rozlewni Gazu Płynnego PETROLINVEST SA w Łubianie), f) planowana obwodnica miasta Kościerzyna (obwodnica drogi krajowej nr 20) oraz obejście drogi wojewódzkiej 214 w ciągu tej drogi)> 6. Zakaz zabudowy o funkcji mieszkaniowej. a) obszary predysponowane do lokalizacji elektrowni wiatrowych w zasięgu ich ponadnormatywnego oddziaływania na hałas. 7. Ustalenia dotyczące obszarów oraz zasad ochrony środowiska i jego zasobów, ochrony przyrody, krajobrazu kulturowego i uzdrowisk a) generalne kierunki działań w ochronie środowiska: na granicy istniejącej oraz projektowanej zabudowy mieszkaniowej i zagrodowej, emisja hałasu pochodzącego z elektrowni wiatrowych nie może przekraczać dopuszczalnych wartości określonych w obowiązujących przepisach, działania w zakresie gospodarki ściekowej należy prowadzić przede wszystkim w kierunku rozbudowy kanalizacji sanitarnej; stosowanie zbiorników bezodpływowych dla istniejącego i nowowprowadzonego zainwestowania nie jest rozwiązaniem korzystnym dla środowiska, dlatego też na gminie spoczywa

19 19 obowiązek skutecznego wyegzekwowania i kontrolowania szczelności zbiorników oraz zapewnienie odbioru nieczystości i dowozu ich do oczyszczalni przez specjalistyczne przedsiębiorstwo; po wybudowaniu zbiorczej kanalizacji sanitarnej wszystkie obiekty należy obowiązkowo podłączyć do sieci, a zbiorniki bezwzględnie zlikwidować, nie dopuszcza się funkcjonowania równocześnie kanalizacji sanitarnej i zbiorników bezodpływowych; zaleca się, aby uzbrojenie terenu wyprzedzało lub było prowadzone równolegle z budową obiektów kubaturowych, zastosowanie przydomowych oczyszczalni ścieków winno nastąpić tylko i wyłącznie w przypadku braku innych możliwości w zakresie gospodarki ściekowej oraz powinno być poprzedzone precyzyjnym rozpoznaniem: warunków gruntowo-wodnych, ukształtowania terenu, wielkości działki, na której mają być zastosowane wybrane rozwiązania techniczne wraz z charakterem pracy oczyszczalni praca okresowa czy całoroczna, wody opadowe, spływające z terenów utwardzonych i zanieczyszczonych, obsługi produkcji w gospodarstwach hodowlanych, terenów zabudowy produkcyjnousługowej, zabudowy produkcyjnej, magazynów, składów należy odprowadzać do kanalizacji deszczowej lub też do gruntu wyłącznie po wcześniejszym ich podczyszczeniu, wszelkie zmiany stosunków gruntowo-wodnych, towarzyszące realizacji zapisów studium nie mogą trwale, negatywnie oddziaływać na tereny sąsiednie, a sposób odprowadzania wód opadowych winien uwzględniać uwarunkowania terenów sąsiednich i nie może powodować na nich szkód, emisja zanieczyszczeń pyłowych i gazowych do powietrza, pochodząca z planowanych inwestycji nie może przekraczać dopuszczalnych standardów emisyjnych ani powodować przekroczeń standardów jakości środowiska poza terenem planowanego zagospodarowania, planowane zagospodarowanie terenu nie może stanowić źródła zanieczyszczeń dla środowiska gruntowo-wodnego, należy dążyć do upowszechniania wśród mieszkańców selektywnej zbiórki odpadów zwłaszcza z podziałem na frakcję suchą i mokrą, zaleca się przestrzeganie w gospodarce rolniczej zasad biotechniki zapewniając wydolność środowiska naturalnego, odnawialność zasobów przyrodniczych, trwałość świata roślinnego i zwierzęcego oraz różnorodność i indywidualność przyrody i krajobrazu, zagospodarowanie terenu powinno odbywać się zgodnie z zasadą racjonalnego wykorzystania terenu, oznaczającą w szczególności zachowanie odpowiednich proporcji pomiędzy powierzchniami: zabudowy i biologicznie czynną, należy dążyć do zapewnienia ładu przestrzennego i estetyzacji krajobrazu m in. przez dbałość o detal architektoniczny, należy przestrzegać wszelkich zakazów i nakazów dla terenów prawnie chronionych, na granicach funkcji chronionych muszą być spełnione wszystkie określone przepisami normy, przy realizacji ustaleń studium należy uwzględnić przepisy dotyczące ochrony gatunkowej roślin, zwierząt i grzybów. b) obszary objęte ochroną na podstawie przepisów odrębnych: - ustanowione formy ochrony przyrody (zob. rozdz. 7.9);

20 c) obszary planowane do objęcia ochroną na podstawie przepisów odrębnych: - planowane formy ochrony przyrody (zob. rozdz ), d) środowisko przyrodnicze osnowy ekologiczne (zob. rozdz i ), e) obszary wskazane do wzmocnienia spójności ekologicznej (zob. rozdz i ), f) zasady ochrony zasobów środowiska (zob. rozdz ),: 20 Za zdecydowane priorytety ochrony środowiska w gminie Kościerzyna uznano: rekultywację terenów powyrobiskowych; rekultywację nielegalnych składowisk odpadów i wprowadzenie zgodnej z wymogami ochrony środowiska gospodarki odpadami stałymi; rozwój systemów odprowadzania i oczyszczania ścieków; ochronę walorów Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego. g) kształtowanie ekologicznych warunków życia. w ramach kształtowania ekologicznych warunków życia ludzi na obszarze gminy Kościerzyna należy: uzyskać pożądany stan czystości środowiska w zakresie jego abiotycznych składowych (atmosfera, hydrosfera, litosfera) ; ukształtować pożądany system osnowy ekologicznej, w tym terenów rekreacyjnych; stymulować kształtowanie się korzystnych warunków bioklimatycznych; poprawić jakość wody pitnej i produktów spożywczych; zabezpieczyć ludzi przed przyrodniczymi zjawiskami katastroficznymi; zwiększyć potencjał percepcyjno-behawioralny środowiska przyrodniczego. Na obszarze gminy Kościerzyna występuje kilka typów terenów o odmiennych, dominujących funkcjach, różniących się stanem antropopresji, w tym aktualnym zainwestowaniem. Dla terenów tych określono kierunki rewaloryzacji środowiska i ekologicznych warunków życia ludzi. tereny zabudowy mieszkaniowej i mieszkaniowo - usługowej (tereny oznaczone na planszy docelowa struktura przestrzenna jako: MN, MU) : rekultywacja i rewaloryzacja terenów zdewastowanych mechanicznie (klepiska, dojazdy do garaży, dzikie parkingi itp.) przez ich docelowe zagospodarowanie, w tym wprowadzenie zieleni; ukształtowanie zielonych połączeń z wewnętrznymi i zewnętrznymi przyrodniczymi terenami rekreacyjnymi; wzrost bioróżnorodności terenów zielonych przez wprowadzenie biogrup wielowarstwowej roślinności. tereny skupisk zainwestowania rekreacyjnego (tereny oznaczone na planszy docelowa struktura przestrzenna jako ZR) : podjęcie działań rewaloryzacyjnych środowiska przyrodniczego; ograniczenie rozwoju indywidualnego zainwestowania rekreacyjnego (intensyfikacja tego typu zainwestowania spowoduje dalsze pogorszenie walorów przyrodniczych);

21 21 wyposażenie w infrastrukturę techniczną ochrony środowiska; wyposażenie w elementy zainwestowania rekreacyjnego tzw. małej architektury. tereny produkcyjne, produkcyjno usługowe i usługowe w tym tereny eksploatacji kruszywa i ich bezpośrednie otoczenie (tereny oznaczone na planszy docelowa struktura przestrzenna jako: UP, GP) : utworzenie buforowych pasów wielowarstwowej zieleni o funkcjach aerosanitarnej, akustycznej i krajobrazowej; ograniczenie emisji zanieczyszczeń do atmosfery przez zmiany technologii lub instalację urządzeń redukcyjnych; podczyszczanie wód opadowych przed ich skierowaniem do odbiorników; neutralizacja ścieków komunalnych i produkcyjnych. strefy uciążliwego oddziaływania komunikacji samochodowej i kolejowej (na odcinkach przebiegu przez tereny zwartej zabudowy): ograniczenie uciążliwości akustycznej i aerosanitarnej komunikacji samochodowej i kolejowej przez zastosowanie technicznych ekranów akustycznych lub wprowadzenie w miarę istnienia rezerw terenowych pasów wielowarstwowej zieleni izolacyjnej; zwiększenie płynności ruchu pojazdów samochodowych i modernizacja nawierzchni dróg; uzupełnienie i wprowadzenie nasadzeń drzew odpornych na komunikacyjne zanieczyszczenia gazowe i pyłowe; zagospodarowanie wolnych terenów (nieużytków) wielowarstwową zielenią; podczyszczanie wód opadowych przed ich skierowaniem do odbiorników. h) obszary rekreacyjne: wszelkie zainwestowanie rekreacyjne - kubaturowe powinno być lokalizowane na terenach o umiarkowanych spadkach (wartość progową stanowi 10 0 ), w pobliżu brzegów jezior o dobrej dostępności (nie bliżej niż 100 m od brzegu) oraz powinno spełniać kryteria neutralności krajobrazowej i normy w zakresie infrastruktury technicznej ochrony środowiska (gospodarka wodno-ściekowa, logiczne źródła ogrzewania itp.). - z zagospodarowania rekreacyjnego należy wyłączyć otoczenie wszystkich jezior bezodpływowych i małych oraz średnich zbiorników o niewielkiej objętości ze względu na ich zagrożenie wzmożoną eutrofizacją. 8. Obszary i zasady ochrony dziedzictwa kulturowego i zabytków oraz dóbr kultury współczesnej. a) działania w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego dla całego obszaru gminy: monitoring stanu zachowania obiektów wpisanych do rejestru oraz do Gminnej Ewidencji Zabytków, a w razie potrzeby informowanie władz konserwatorskich o zagrożeniu budowli zabytkowych i ładu przestrzennego w gminie; wpisanie najcenniejszych zabytków do rejestru zabytków; stwarzanie ram prawnych umożliwiających przyznawanie dotacji do remontów poprawiających stan zachowania obiektów zabytkowych; rozwój działalności gospodarczej w oparciu o zabytkowe nieruchomości (agroturystyka, pensjonaty, ośrodki konferencyjne); zagospodarowywanie obiektów zabytkowych;

22 22 remonty i restaurowanie obiektów zabytkowych będących własnością gminy, w sposób zgodny z zaleceniami konserwatorskimi; promocja i zaznajomienie mieszkańców z dziedzictwem kulturowym gminy; oznaczenie, zabezpieczenie oraz wyeksponowanie obiektów zabytkowych w gminie (w tym stanowisk archeologicznych o własnej formie krajobrazowej); zagospodarowanie i utrzymanie przestrzeni publicznej w otoczeniu obiektów zabytkowych; sporządzenie studiów konserwatorskich cennych układów ruralistycznych gminy, b) generalne zasady przy lokalizowaniu nowej zabudowy i nowych sposobów zagospodarowania terenu: należy kontynuować historyczne zasady kształtowania krajobrazu kulturowego miejsca, obowiązuje kontynuacja regionalnych i lokalnych tradycji budowlanych, obowiązuje maksymalne ograniczenie ewentualnego negatywnego oddziaływania na krajobraz form przestrzennych niezbędnych dla rozwoju, a obcych kulturowo przy zastosowaniu wszelkich możliwych środków łagodzących. c) obiekty i obszary wpisane do rejestru zabytków (zob. rozdz. 5 i 7,12.); d) obiekty i obszary wskazane do objęcia ochroną (zob. rozdz. 5 i 7,12.); e) miejscowości dla których ustala się strefy ochrony konserwatorskiej zespołów ruralistycznych ( wg obowiązujących planów miejscowych) (zob. rozdz. 5 i 7.12.); f) miejscowości dla których ustala się strefy ochrony ekspozycji zespołów ruralistycznych ( wg. obowiązujących planów miejscowych) (zob. rozdz. 5 i 7.12); g) układy przestrzenne i zespoły zabudowy do zachowania ze względu na ich wartość historyczną, kompozycyjną i kulturową (zob. rozdz. 5 i 7.12); h) historyczne zespoły folwarczne/ podworskie z założeniem parkowym (zob. rozdz. 5 i 7.12); i) cenne aleje i obsadzenia dróg, parki i cmentarze do zachowania z uwagi na ich wartość kompozycyjną i środowiskowo kulturową (zob. rozdz. 5 i 7.12); j) niezbędny zasięg kształtowania otoczenia krajobrazowego o wysokich walorach ekspozycyjnych (zob. rozdz. 5 i 7.12); k) wsie na obszarze Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego.(zob. rozdz. 5 i 7.12). 9. Kierunki rozwoju systemów komunikacji i infrastruktury technicznej. a) kierunki rozwoju systemów komunikacji: polityka transportowa gminy: - cele polityki transportowej gminy Kościerzyna: o poprawa sprawności funkcjonowania układu drogowego gminy, o zapewnienie wysokiego standardu transportu zbiorowego i powstrzymanie spadku jego udziału w przewozach pasażerskich, o poprawa bezpieczeństwa użytkowników systemu transportowego, o poprawa stanu środowiska przez zmniejszenie ujemnego wpływu transportu. - cele polityki transportowej należy osiągać poprzez:

23 23 o poprawę sprawności funkcjonowania układu drogowego: o zapewnienie wysokiego standardu transportu zbiorowego: o poprawę bezpieczeństwa użytkowników systemu transportowego: o w zakresie poprawy stanu środowiska przez preferowanie transportu zbiorowego, rozwój układu tras rowerowych i stosowanie rozwiązań technicznych przyjaznych środowisku (ciche nawierzchnie, podczyszczanie wód opadowych z jezdni, przejścia dla zwierząt) rozwój sieci drogowej: - zasadniczy układ drogowy gminy pozostanie bez zmian; - jedynym nowym elementem będzie projektowana obwodnica miasta Kościerzyny; - w związku z przebiegiem obwodnicy w studium zaproponowano zmianę przebiegu drogi wojewódzkiej nr 214; transport kolejowy: - docelowo układ linii kolejowych na terenie gminy Kościerzyna nie ulegnie zmianie; - istniejące dwie linie kolejowe (linia PKP nr 201 Nowa Wieś Wielka Bydgoszcz - Kościerzyna Gdynia i linia PKP nr 211 Kościerzyna Lipusz Chojnice) będą modernizowane trasy rowerowe: - zgodnie z Planem zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego (2009) na terenie gminy Kościerzyna założono realizację: o w ramach układu tras międzynarodowych, nawiązujących do systemu EuroVelo trasy nr 4: Tysiąca Jezior: województwo zachodniopomorskie Miastko Bytów Sulęczyno Kościerzyna Skórcz Gniew Kwidzyn Prabuty Połatki województwo warmińsko-mazurskie; o w ramach układu tras międzyregionalnych, będących uzupełnieniem układu tras międzynarodowych o elementy powiązań międzyregionalnych, trasy nr 12: Trasa Zamków Polski Północnej: województwo zachodniopomorskie - Czarne Człuchów - Chojnice (z odgałęzieniem Silno - kujawsko-pomorskie Tuchola) - Konarzyny - Bytów - Sulęczyno - Kościerzyna - Stara Kiszewa - Skarszewy - Tczew - Malbork - Sztum - Gniew - Pieniążkowo - województwo kujawsko-pomorskie; o w ramach układu tras regionalnych (częściowo zrealizowanych) tras nr 116: Gdańsk Kolbudy Nowa Karczma Kościerzyna Dziemiany i nr 130: Kościerzyna Karsin Brusy Chojnice Debrzno. lotnictwo: - utrzymanie prywatnego lotniska w miejscowości Korne o funkcji sportowo rekreacyjnej; - nie przewidziano innych inwestycji lotniczych w gminie Kościerzyna. b) kierunki rozwoju systemów infrastruktury technicznej zaopatrzenie w wodę: - źródłem zaopatrzenia w wodę poszczególnych miejscowości gminy Kościerzyna będą istniejące systemy wodociągowe;

24 24 - projektuje się sukcesywną rozbudowę i modernizację urządzeń wodociągowych odprowadzenie ścieków sanitarnych: - znaczna część gminy jest skanalizowana: o o o o do oczyszczalni w miejscowości Wielki Klincz są odprowadzane systemem grawitacyjno pompowym ścieki z wsi: Kaliska Kościerskie, mały klincz, Dobrogoszcz i Wielki Klincz; do oczyszczalni ścieków w Łubianie odprowadzane są ścieki z miejscowości Łubiana, Korne i Nowa Karczma oraz ścieki bytowo gospodarcze z fabryki porcelany Lubiana. do oczyszczalni ścieków we Wdzydzach odprowadzane są ścieki od mieszkańców wsi Wdzydze i z istniejących ośrodków wczasowych, zlokalizowanych nad przyległymi jeziorami. do miejskiej kanalizacji sanitarnej w Kościerzynie odprowadzane są ścieki z miejscowości Szarlota. o do końca 2015r. zostanie zrealizowana kanalizacja sanitarna w miejscowościach: Skorzewo, Nowa Wieś Kościerska, Kościerzyna Wybudowanie, Kościerska Huta, Nowy Klincz, Wielki Podleś, Dębogórzy i Niedamowo; o o opracowano projekt koncepcyjny Rozwiązanie gospodarki ściekowej na terenie gminy Kościerzyna, obejmująca miejscowości: Gołuń, Wdzydze, Czarlina, Loryniec, Wąglikowice, Grzybowo, Grzybowski Młyn, Sycowa Huta, Lizaki, Juszki, Rybaki, Sarnowy, Stawiska, Nowa Kiszewa i Szenajda projekt zawiera 3 warianty, opracowywany jest 4. miejscowości, dla których nie zostały dotychczas sprecyzowane kierunki odprowadzenia ścieków to: Kłobuczyno, Dąbrówka, Puc i Zielenin. W zlewni w oczyszczalni w Nowym Klinczu ( choć nie są w granicach projektowanej aglomeracji) oraz miejscowości: Gostomie, Cząstkowo i Wietrznica w zlewni oczyszczalni Łubiana ( również nie są w granicach aglomeracji). odprowadzenie wód opadowych, regulacja stosunków wodnych: - budowa nowych układów kanalizacji deszczowej będzie się odbywała dla terenów rozwojowych objętych istniejącymi i przyszłymi MPZP; zaopatrzenie w ciepło: gospodarka energetyczna gminy w zakresie zaopatrzenia w ciepło wymaga pilnej modernizacji; w stanie istniejącym w strukturze paliw przeważa węgiel udział w zapotrzebowaniu na ciepło ok. 43 %, dalej plasuje się drewno ok. 25 %, olej opalowy 17 % i gaz ziemny 14 % zużywany głownie dla potrzeb technologicznych; w perspektywie należy dążyć do zmian w kierunku wykorzystywania odnawialnych źródeł energii oraz nowych technologii, wykorzystywanych do zaopatrywania w ciepło gospodarstw domowych jak i obiektów usługowych i usługowo produkcyjnych. zaopatrzenie w gaz: z uwagi na niebezpieczeństwo braku dostatecznej liczby odbiorców oraz rosnące

25 25 ceny gazu jak i brak bezpieczeństwa energetycznego, spowodowany prawie 100% importem gazu z zagranicy w najbliższej przyszłości nie rekomenduje się rozwoju gazyfikacji gminy w oparciu o gaz ziemny, jako działania własnego gminy; w przypadku gazyfikacji gminy należy przyjąć, iż zasięgiem obsługi systemu będą objęte miejscowości o największej liczbie mieszkańców: Łubiana, Wielki Klincz, Skorzewo, Nowy Klincz, Kłobuczyno, Kościerzynę Wybudowanie, Wąglikowice, Korne, Kaliska, Kościerską Hutę, Nowa Wieś Kościerska, Stawiska, Wielki Podleś, Nowa Kiszewa i Dobrogoszcz; zaopatrzenie w gaz będzie wymagało budowy stacji redukcyjno pomiarowej I stopnia dla potrzeb gminy oraz budowy ok. 40 km gazociągów średniego ciśnienia; gmina Kościerzyna jest jedną z gmin objętych koncesjami na poszukiwanie gazu łupkowego. W przypadku udokumentowania spodziewanych zasobów gazów z łupków ( konieczne prace badawcze i dokumentacyjne), oraz niższej lub co najmniej porównywalnej ceny tego gazu do gazu ziemnego konwencjonalnego gaz z łupków może się stać podstawowym źródłem paliwa dla całej gminy. Wówczas należy oprzeć gazyfikację całej gminy na bazie gazu z łupków. gospodarka odpadami: zgodnie ze wskazaniami zawartymi w "Planie gospodarki odpadami dla województwa pomorskiego 2018" (wg Uchwały Nr 416/Xx/12 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 25 czerwca 2012 roku w sprawie wykonania Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Pomorskiego 2018 ) ustalono regiony gospodarki odpadami komunalnymi gmina Kościerzyna została przypisana do Regionu Południowego, dla którego mają funkcjonować regionalne instalacje do przetwarzania odpadów komunalnych: RIPOK Stary Las i RIPOK Gostomie. W przypadku gdy regionalna instalacja uległaby awarii lub nie mogłaby przyjmować odpadów z innych przyczyn dla RIPOK Stary Las ma funkcjonować instalacja zastępcza: RIPOK Gilwa Mała, RIPOK Szadółki i RIPOK Sierzno, a dla RIPOK Gostomie - RIPOK Stary Las. Składowisko we wsi Gostomie pozostanie jako lokalne i nadal deponowane będą tam odpady z gminy Kościerzyna. Dla składowiska uzyskano pozwolenie zintegrowane do 2017 r. zaopatrzenie w energię elektryczną: modernizacja istniejącej linii 220 kv polegająca na zmianie napięcia na 400 kv. w miarę wzrostu obciążenia i rozwoju gminy należy rozbudowywać sieci średniego napięcia 15 kv oraz stacje transformatorowe 15/0.4 kv. istniejące linie napowietrzne należy sukcesywnie wymieniać na kablowe. sieci elektroenergetyczne niskiego napięcia 0.4 kv należy rozbudowywać głównie jako kablowe, energetyka odnawialna: - podstawowym kierunkiem rozwoju zaspokojenia potrzeb energetycznych będzie stopniowa eliminacja węgla i miału węglowego na rzecz paliw o niższej emisyjności, jak gaz i lokalne źródła energii np. słoma i siano, paliwo i biogaz pozyskiwane z upraw roślin energetycznych i przydomowych biogazowni,

26 26 niskotemperaturowa energia geotermalna, a także energia słoneczna na potrzeby przygotowania cieplej wody użytkowej i energia wiatru wykorzystywana w przydomowych elektrowniach wiatrowych; działania i zadania, stanowiące podstawy programu modernizacji gminnej gospodarki energetycznej w kierunku gospodarki energetycznej, wykorzystującej odnawialne źródła energii określono w tabeli 2: Tabela 2 Działania i zadania gminnej polityki energetycznej. Nr działania i zadania 1. Działania i zadania gminnej polityki energetycznej Podniesienie poziomu lokalnego bezpieczeństwa energetycznego poprzez zagospodarowanie wysokich zasobów energii odnawialnych i rozwój źródeł wykorzystujących te energie Wprowadzenie upraw roślin energetycznych na powierzchni ok. 10 % użytków rolnych 1.2. Wariant I wykorzystywanie drewna odpadowego oraz lignocelulozowych roślin energetycznych w procesie zgazowywania i spalania tych paliw Wariant II budowa gminnej biogazowej i sieci biogazu, spalanie biomasy Wariant III wprowadzenie na teren gminy gazu ziemnego, spalanie i zgazowanie biomasy Działania wspólne dla wszystkich wariantów Upowszechnianie indywidualnych źródeł zaopatrzenia w energię elektryczną w postaci przydomowych elektrowni wiatrowych. Upowszechnieniu stosowania kolektorów słonecznych do produkcji cieplej wody oraz sukcesywne wprowadzanie ogniw fotowoltaicznych. Upowszechnienie wykorzystywania niskotemperaturowej energii geotermalnej poprzez stosowanie do ogrzewania pomp ciepła typu woda woda oraz powietrze powietrze z wykorzystaniem gruntowych wymienników ciepła Upowszechnienie małych, przydomowych biogazowni Zmniejszenie oddziaływania energetyki na środowisko i obniżenie kosztów pozyskania energii, w tym: Poprawa stanu czystości powietrza atmosferycznego, poprzez min. sukcesywne zmniejszanie udziału węgla, aż do całkowitej eliminacji jego spalania, likwidacja źródeł niskiej emisji w zwartej zabudowie mieszkaniowej Zmniejszenie kosztów ogrzewania Edukacja, propagowanie i wspieranie różnych form wykorzystywania energii odnawialnych przez jej indywidualnych odbiorców, tym min: Utworzenie stanowiska energetyka gminnego i gminnego przedsiębiorstwa energetycznego 3.2. Utworzenie gminnego ośrodka doradczo informacyjnego OZE 10. Obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego o znaczeniu lokalnym. W Studium nie wyznaczono obszarów, na których rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego o znaczeniu lokalnym. Nie oznacza to jednak, że takie inwestycje w gminie Kościerzyna nie będą lokalizowane. Do inwestycji celu publicznego planowanych do realizacji na obszarze gminy można zaliczyć inwestycje zawarte w tabeli w punkcie 2.2. W Studium przewiduje się realizację urządzeń i obiektów oraz sieci inżynieryjnego uzbrojenia związane z zaopatrzeniem w wodę oraz odprowadzeniem ścieków w obszarze całej gminy. Dla nowych, znacznych powierzchniowo terenów

27 27 inwestycyjnych będą niezbędne realizacje dróg publicznych lokalnych i dojazdowych, a także lokalnych ciągów rowerowych i pieszych. 11. Obszary, na których rozmieszczone będą inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, zgodnie z ustaleniami planu zagospodarowania przestrzennego województwa i ustaleniami programów, o których mowa w art. 48 ust. 1. Oprócz wymienionych w studium w innych rozdziałach inwestycji o znaczeniu ponadlokalnym, np. ścieżek rowerowych, obwodnicy drogi krajowej nr 20 czy przebiegu ponadlokalnej infrastruktury elektroenergetycznej oraz gazociągu wysokiego ciśnienia, w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego (2009) ustalono następujące obszary i zadania - inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym. Tabela 3. Inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym zadania rządowe Lista projektów indywidualnych dla Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (lipiec 2009) p l Rodzaj zadania lokalizacja Oś priorytetowa III Zarządzanie zasobami i przeciwdziałanie zagrożeniom środowiska Zakupy sprzętu do szybkiej oceny ryzyka w przypadku wystąpienia poważnej awarii, organizacja systemu monitoringu dynamicznego przeciwdziałania poważnym awariom, w tym organizacja systemu i sieci teleinformatycznych Doskonalenie stanowisk do analizowania i prognozowania zagrożeń. 3 Wsparcie techniczne ratownictwa ekologicznego i chemicznego Cały kraj. 4 Wdrożenie nowoczesnych technik monitorowania powietrza, wód i hałasu poprzez zakupy aparatury kontrolno pomiarowej i analitycznej dla sieci laboratoriów Inspekcji Ochrony Środowiska. Doskonalenie systemu zapewnienia jakości poprzez organizację laboratoriów wzorcujących i referencyjnych dla potrzeb wzmocnienia systemu zarządzania jakością środowiska i ocen efektów ekologicznych programu. ETAP I Priorytet V Ochrona przyrody i kształtowanie postaw ekologicznych. 5 Opracowanie planów ochronnych dla obszarów Natura 2000 na obszarze Polski Oś priorytetowa VI Drogowa i lotnicza sieć TEN-T Cały kraj 6. Rozwój infrastruktury państwowego organu zarządzania ruchem lotniczym Cały kraj Oś priorytetowa VII Transport przyjazny środowisku Budowa sieci telekomunikacji GSM-R zgodnie z NPW ERTMS Infrastruktura dostępu drogowego i kolejowego do wschodniej części Portu Gdynia Cały kraj Oś priorytetowa VIII Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe. 9 Rozwój systemu automatycznego nadzoru nad ruchem drogowym (budowa centralnego systemu do automatycznego nadzoru nad ruchem drogowym) Cały kraj Oś priorytetowa XII Bezpieczeństwo zdrowotne i poprawa efektywności systemu ochrony zdrowia

28 Budowa i remont oraz doposażenie baz Lotniczego Pogotowia Ratunkowego ETAP Budowa i wyposażenie wojewódzkich centrów powiadamiania ratunkowego Cały kraj Tabela 4. Inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym zadania samorządowe. Inwestycje zawarte w Wieloletnim Programie Inwestycyjnym Województwa Pomorskiego na lata p l Rodzaj zadania lokalizacja. 1 Budowa infrastruktury szerokopasmowej regionalnej sieci informacyjnej "Pomorska Siec Szerokopasmowa " Całe województwo. 2 Zintegrowany System Informacji Turystycznej Województwa Pomorskiego województwo 12. Obszary, dla których obowiązkowe jest sporządzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na podstawie przepisów odrębnych, w tym obszary wymagające przeprowadzenia scaleń i podziału nieruchomości, a także obszary rozmieszczenia obiektów handlowych o powierzchni sprzedaży powyżej 400 m2 oraz obszary przestrzeni publicznej. W gminie Kościerzyna nie występują obszary, dla których obowiązkowe jest sporządzenie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego na podstawie przepisów odrębnych. W Studium nie wyznaczono obszarów wymagających scaleń i podziałów nieruchomości, terenów dla lokalizacji obiektów handlowych o powierzchni sprzedaży powyżej 400 m 2 oraz obszarów przestrzeni publicznej w rozumieniu ustawy. 13. Obszary, dla których gmina zamierza sporządzić miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, w tym obszary wymagające zmiany przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne. Gmina Kościerzyna pokryta jest prawie w 100% obowiązującymi planami miejscowymi, dlatego na obszarach obowiązujących planów miejscowych wszelka zmiana ustalonego prawnie stanu przestrzeni wymaga każdorazowej zmiany obowiązującego planu miejscowego. Wskazane jest sporządzenie zmian obowiązujących miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego w szczególności: dla wyznaczonych w kierunkach studium,potencjalnych nowych terenów inwestycyjnych; dla obszarów, na których w celu zmiany sposobu zagospodarowania i ustalonej funkcji oraz parametrów, należy dokonać korekty zapisów planów miejscowych; dla wszelkich inwestycji liniowych drogowych oraz infrastrukturalnych; dla terenów wyznaczonych pod urządzenia produkujące energię ze źródeł odnawialnych wraz z ich obszarem oddziaływania. Należałoby sukcesywnie sporządzać zmiany miejscowych planów/ miejscowe

29 29 plany zagospodarowania przestrzennego dla nowych terenów inwestycyjnych we wszystkich wsiach gminy Kościerzyna. 14. Kierunki i zasady kształtowania rolniczej i leśnej przestrzeni produkcyjnej. Postuluje się popularyzację zasad gospodarki rolnej, protegujących formy tzw. rolnictwa ekologicznego (zrównoważonego). Zmiana przeznaczenia gruntów rolnych na cele nierolnicze dotyczyć będzie terenów przeznaczonych pod zainwestowanie, wyznaczonych w Studium. W rolniczej przestrzeni produkcyjnej w zakresie lokalizacji zabudowy zagrodowej obsługującej gospodarstwa rolne, leśne i hodowlane dopuszcza się: rozbudowę istniejących siedlisk o drugi budynek mieszkalny lokalizację nowych siedlisk rolniczych, pod warunkiem posiadania przez inwestora zabudowy minimum 10 ha gruntów rolnych lub odpowiednio do rodzaju działalności leśnej lub jeziora na obszarze gminy Kościerzyna. W Studium ustalono zakaz zmiany przeznaczenia terenów leśnych na cele nieleśne, za wyjątkiem terenów eksploatacji surowców naturalnych, które po zakończeniu eksploatacji będą zrekultywowane w kierunku leśnym (tzw. czasowa zmiana terenów leśnych na eksploatację) lub na obszarach gdzie jest to konieczne dla realizacji inwestycji o charakterze publicznym. 15. Obszary szczególnego zagrożenia powodzią oraz obszary osuwania się mas ziemnych - zob. rozdz Obiekty lub obszary, dla których wyznacza się w złożu kopaliny filar ochronny. W granicach gminy Kościerzyna występują udokumentowane złoża surowców mineralnych, które posiadają, wyznaczone w koncesjach obszary i tereny górnicze. Mają one wyznaczone filary ochronne. 17. Obszary pomników zagłady i ich stref ochronnych oraz obowiązujące na nich ograniczenia prowadzenia działalności gospodarczej, zgodnie z przepisami ustawy z dnia 7 maja 1999 r. o ochronie terenów byłych hitlerowskich obozów zagłady (Dz. U. Nr 41, poz. 412 oraz z 2002 r. Nr 113, poz. 984 i Nr 153, poz. 1271) Na terenie gminy Kościerzyna nie występują obszary pomników zagłady. 18. Obszary wymagające przekształceń, rehabilitacji lub rekultywacji. obszary przekształceń zabudowy dysharmonijnej na terenach wiejskich, stanowiące element dysharmonijny krajobrazu kulturowego gdzie zaleca się: rewaloryzację struktury obszarów wpływających niekorzystnie na odbiór wartościowych obiektów lub widoków krajobrazu kulturowego, opracowanie studiów krajobrazowych analizujących wpływ zabudowy dysharmonijnej na historyczny krajobraz kulturowy i wskazujących możliwości i środki jego łagodzenia, przy konstruowaniu planu miejscowego, oraz likwidację obiektów i

30 30 zespołów obiektów dysharmonijnych, zdegradowanych i zdewastowanych technicznie. obszary humanizacji zabudowy blokowej w szczególności we wsi Łubiana - celem działań jest poprawa warunków życia mieszkańców, estetyzacja obiektów oraz uporządkowanie otoczenia, obiekty o wartościach historycznych - celem działań jest wykorzystanie istniejących obiektów do nowych działalności oraz przywrócenie przestrzeniom i budynkom należnej im roli w strukturze gminy, obszary rekultywacji obszarów zdegradowanych, do których zalicza się tereny eksploatacji kruszywa - rekultywacja tego terenu zgodnie z decyzjami administracyjnymi dotyczącymi działań rekultywacyjnych, ewentualne przekształcenia obszarów na nowe funkcje możliwe po zakończeniu rekultywacji terenów i określeniu docelowej funkcji obszarów. 19. Granice terenów zamkniętych i ich stref ochronnych. W obszarze gminy Kościerzyna występują tereny zamknięte - kolejowe, nie ustanowiono dla nich stref ochronnych. 20. Inne obszary problemowe, w zależności od uwarunkowań i potrzeb zagospodarowania występujących w gminie W Studium wyznaczono następujące obszary problemowe: obszary I tereny rozprzestrzeniania się zabudowy rekreacyjnej z naciskami na legalizację istniejących, nie usankcjonowanych prawnie obiektów letniskowych i rekreacyjnych; obszary II nadmierna rezerwa terenów przeznaczonych pod zainwestowanie; obszary III ponadlokalne inwestycje drogowe - (obejście DW 214 i obwodnica miasta Kościerzyna DK 20); obszar IV planowane uzdrowisko Kościerzyna planowane przez władze miasta w kooperacji z władzami gminy uzdrowisko w obszarze: północno zachodniej części miasta oraz w obszarze gminy obręb Gostomie na północ od drogi krajowej nr 20 od granic miasta do ośrodka wypoczynkowego w Garczynie w powiązaniu z obecnymi obszarami wydobycia kopalin na tym terenie a także w jego najbliższym sąsiedztwie.

31 2.2. Powiązania projektu Studium... z innymi dokumentami Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju do roku 2030 (KPZK 30) określa zasady prowadzenia polityki przestrzennej przede wszystkim w oparciu o ustrojową zasadę zrównoważonego rozwoju. Cel strategiczny polityki przestrzennego zagospodarowania kraju sformułowany jest następująco: Efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zróżnicowanych potencjałów rozwojowych dla osiągania ogólnych celów rozwojowych konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia, sprawności funkcjonowania państwa oraz spójności w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym w długim okresie. Osiąganie ww. celu musi się odbywać z zachowaniem spójności przyrodniczokulturowej służącej realizacji konstytucyjnej zasady zrównoważonego rozwoju. W KPZK 2030 wskazano sześć ściśle powiązanych i dopełniających się wzajemnie celów. Spośród nich do obszaru powiatu kościerskiego i gminy Kościerzyna można odnieść następujące działania szczegółowe służące realizacji celów rozwoju określonych w KPZK 2030: Wspomaganie restrukturyzacji obszarów wiejskich poprzez wzmacnianie potencjału rozwojowego w wymiarze lokalnym np. w zakresie produkcji energii w oparciu o lokalne źródła surowców, inwestycji w infrastrukturę techniczną (energetyka niskich napięć) zwiększenie produktywności działalności rolniczej. Budowanie potencjału dla specjalizacji terytorialnej poprzez wsparcie rozwoju wykorzystywania energii ze źródeł odnawialnych. Rozwój zintegrowanego transportu publicznego miasto wieś i poprawa dostępności do dóbr i usług publicznych. Optymalne wykorzystanie obszarów wiejskich o funkcjach rolniczych dla zapewnienia strategicznych interesów państwa poprzez ochronę najlepszych dla rolniczych i leśnych przed ich przeznaczeniem na cele nierolnicze i nieleśne. Przeciwdziałanie fragmentacji systemów przyrodniczych i dostosowanie struktur krajobrazu tworzących obszar korytarza ekologicznego do wymagań bytowych i migracyjnych grup gatunków chronionych o określonych potrzebach terytorialnych i powiększenie systemu o trasy przelotów ptaków, nietoperzy i migracji organizmów wodnych. Wprowadzenie gospodarowania krajobrazem zgodnie z zapisami Europejskiej Konwencji Krajobrazowej (EKK) w tym objęcie ochroną prawną najcenniejszych pod względem przyrodniczym i kulturowym krajobrazów 1 Dokumenty z zakresu ochrony środowiska rangi międzynarodowej, krajowej i regionalnej omówiono w rozdz Na podstawie projektu Studium.

32 32 naturalnych i historycznych, w tym układów ruralistycznych oraz stanowisk archeologicznych. Racjonalizacja gospodarowania ograniczonymi zasobami wód powierzchniowych i podziemnych kraju, w tym zapobieganie występowaniu deficytu wody na potrzeby ludności i rozwoju gospodarczego. Wprowadzony zostanie wymóg lokalizowania przemysłów wodochłonnych wyłącznie na obszarach wyznaczonych w planach wojewódzkich. Zabezpieczenie cennych gospodarczo złóż kopalin i zwiększenie wykorzystania surowców wtórnych. Przeciwdziałanie zagrożeniu utraty bezpieczeństwa energetycznego i odpowiednie reagowanie na to zagrożenie, m.in. zwiększenie możliwości wydobycia gazu ziemnego na terytorium Polski, w tym ze złóż niekonwencjonalnych (np. gaz łupkowy) oraz zwiększenie produkcji energii ze źródeł odnawialnych, w tym energię wiatru, biogazu i biomasy. Przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego poprzez prowadzenie planowania społeczno-gospodarczego i przestrzennego zdolnego do efektywnej koordynacji działań podmiotów publicznych i polityk publicznych a także wzmocnienie instytucjonalne i jakościowe planowania przestrzennego. Przedmiotem polityki przestrzennego zagospodarowania kraju jest całe jego terytorium, a jej cele i instrumenty są różnicowane w zależności od specyfiki poszczególnych obszarów funkcjonalnych i ukierunkowane są na wykorzystanie ich specyficznego potencjału geograficznego dla osiągania celów rozwojowych kraju. Dla realizacji celów KPZK 2030 wyznaczono obszary funkcjonalne, które będą delimitowane na różnych poziomach zarządzania (krajowym, regionalnym, lokalnym). Do gminy Kościerzyna można odnieść następujące typy obszarów funkcjonalnych: Wiejskie obszary funkcjonalne wymagające działań z zakresu efektywnego planowania inwestycji publicznych w warunkach zmniejszającego się zaludnienia i zagrożenia utratą funkcji, koordynacji działań prowadzonych na tych obszarach w ramach różnych polityk sektorowych, oraz działaniom restrukturyzacyjnym podejmowanym w ramach polityki rozwoju regionalnego, w tym polityki rozwoju obszarów wiejskich. Obszary te zostaną obowiązkowo ujęte w ramach wojewódzkich strategii rozwoju jako ustalenie wiążące. W pzpw zostaną uwzględnione dla rozwiązania wskazanych problemów. Obszary ochrony gleb dla celów produkcji rolnej wymagające ochrony przed zmianą użytkowania w dokumentach planistycznych (studium i plany zagospodarowania województw). Obszary kształtowania potencjału rozwojowego wymagające programowania działań ochronnych ze względu na ich wartość przyrodniczą, kulturową lub szczególne znaczenie dla ochrony zasobów naturalnych wymagające podjęcia niezbędnych działań zgodnych z przeznaczeniem każdego z tych obszarów. Obszary cenne przyrodniczo (Parki Krajobrazowe, Natura 2000, korytarze ekologiczne, obszary chronionego krajobrazu) powinny zachować funkcję przyrodniczą i ochronną. Na obszarach wyznaczanych dla ochrony krajobrazu ograniczeniu podlega przede wszystkim lokalizacja turbin wiatrowych, plantacji,

33 33 jednolitych upraw wielkopowierzchniowych i obiektów kubaturowych niedostosowanych dla otoczenia. Obszary ochrony krajobrazów kulturowych wymagają wprowadzenia do dokumentów planistycznych zintegrowanej ochrony środowiska kulturowego, umożliwiającej gospodarowanie krajobrazem w celu podniesienia konkurencyjności regionów. Obszary ochrony i kształtowania zasobów wodnych wymagają zapewnienia równowagi poboru i odtwarzania zasobów, przy jednoczesnym zapewnieniu odpowiednio wysokiego poziomu oczyszczania wód zużytych. Obszary ochrony strategicznych złóż kopalin wymagają określenia przestrzennego występowania złóż (delimitacji) należy także zdefiniować rodzaje działań możliwych do prowadzenia na tych terenach do czasu rozpoczęcia eksploatacji tych złóż. Obszary funkcjonalne wymagające restrukturyzacji i rozwoju nowych funkcji przy wsparciu instrumentów właściwych polityce regionalnej Obszary o najniższym poziomie dostępu do dóbr i usług warunkujących możliwości rozwojowe. Sformułowane wyżej cele i kierunki działań polityki przestrzennej wraz z typologią obszarów funkcjonalnych KPZK 2030 stanowią ustalenia i zalecenia wymagane do wprowadzenia do planów zagospodarowania województw i uwzględnienia w planowaniu na szczeblu gminnym Plan zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego Dnia r. Sejmik Województwa Pomorskiego uchwałą Nr 1004/XXXIX/09 przyjął zmianę Planu zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego. Generalny cel polityki przestrzennej zapisany w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego (2009) to: Kształtowanie harmonijnej struktury funkcjonalno-przestrzennej województwa sprzyjającej równoważeniu wykorzystywania cech, zasobów i walorów przestrzeni z rozwojem gospodarczym, wzrostem poziomu i jakości życia oraz trwałym zachowaniem wartości środowiska dla potrzeb obecnego i przyszłych pokoleń. Cele główne polityki przestrzennej zapisane w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego (2009) to: 1. Powiązanie województwa z Europą, w tym przede wszystkim z regionem bałtyckim. 2. Wzrost konkurencyjności i efektywności gospodarowania przestrzenią. 3. Osiągniecie średniego europejskiego poziomu rozwoju i jakości życia porównywalnej z krajami europejskimi. 4. Zahamowanie dewaloryzacji środowiska oraz ochrona jego struktur i wartości. 5. Podwyższenie walorów bezpieczeństwa i odporności na skutki awarii i klęsk żywiołowych. Cele określone w projekcie Studium... gminy Kościerzyna są zgodne z ww. zapisami dokumentu zwłaszcza w zakresie punktów 2 i 4.

34 34 Część ustaleń Planu zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego (2009) zaznaczone w tekście tłem szarym 3, są wiążące dla gminy przy sporządzaniu studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, a także jednostek organizacyjnych samorządu województwa przy realizacji określonych polityk. Podstawowe zasady gospodarowania przestrzenią określone w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego (2009) są następujące : 1. Stałe równoważenie struktury funkcjonalno-przestrzennej regionu, zróżnicowanej terytorialnie i warunkowanej dynamiką rozwoju. 2. Stosowanie trójochrony (integralnej ochrony wartości przyrodniczych, kulturowych i krajobrazu) dla utrzymania równowagi środowiska i poprawy warunków i jakości życia. 3. Redukcja napięć i konfliktów w strukturach przestrzennych, dążenie do harmonijnego powiązania potrzeb społecznych z cechami i funkcjonowaniem środowiska. 4. Poprawa i kształtowanie ładu przestrzennego. 5. Wykorzystywanie naturalnych predyspozycji środowiska w planowaniu przestrzennym dla zrównoważonego i wielofunkcyjnego rozwoju regionu. 6. Dążenie do poprawy stabilności i sprawności funkcjonowania struktur przestrzennych oraz zwiększanie ich odporności na czynniki zewnętrzne. 7. Zrównoważone wykorzystanie zasobów naturalnych, oszczędność energii i ograniczenie ilości odpadów. Projekt Studium w kierunkach zagospodarowania przestrzennego w większości uwzględnia powyższe zapisy, zwłaszcza w zakresie punktów 1, 2, 4, 5 i 7. W zakresach ochrony przyrody, zasobów środowiska, dziedzictwa kulturowego, ochrony krajobrazu istotne dla gminy Kościerzyna są zapisy Planu zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego (2009) dotyczące: utrzymania istniejących form ochrony przyrody oraz dążenia do poprawy ciągłości przestrzennej systemu obszarów chronionych i powiązań ekologicznych; ochrony gruntów leśnych, zasobów i jakości wód, zasobów biosfery, powietrza atmosferycznego oraz ochrony przed hałasem i wibracjami; ochrony i odnowy charakterystycznych zasobów dziedzictwa kulturowego regionu, m.in.: układu urbanistycznego miasta; rewitalizacji zabytkowych układów przestrzennych zwłaszcza: obiektów pokolejowych i zabytkowych struktur mieszkaniowych oraz wzbogacenie ich o nowe funkcje podwyższające atrakcyjność miejsca; objęcia ochroną miejsc o wyjątkowych wartościach, gdzie została zachowana historyczna struktura przestrzeni i szczególne walory przyrodniczo-krajobrazowe; zachowania ciągów alejowych dróg wojewódzkich, powiatowych i lokalnych ( ). W zakresie kształtowania systemu osadniczego gminy Kościerzyna szczególnie istotne są następujące zapisy: wyznaczenie w strukturze przestrzennej gmin obszarów wyłączonych z inwestycji mieszkaniowych i z inwestycji związanych z podstawową obsługą mieszkańców; stosowanie wzorców rozwoju przestrzennego, zapewniających najefektywniejsze wykorzystanie obszarów istniejącego zainwestowania oraz minimalizujących ekspansję na nowe obszary zainwestowania kosztem przestrzeni otwartych; minimalizowanie konfliktów planowanie obszarów monofunkcyjnych ograniczone do przypadków, gdy istnieje zagrożenie konfliktami funkcjonalnymi i przestrzennymi 3 Szare tło wg Planu zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego (2009)

35 35 planowanego zagospodarowania z funkcjami mieszkaniowymi, usługowymi oraz rekreacyjnymi; tworzenie przez gminy atrakcyjnych warunków osiedlania się m. in. przez kreowanie wysokiej jakości przestrzeni miejskiej, rozwój stref centralnych miast, w tym: rewitalizację obszarów śródmiejskich, politykę przestrzenną zawierającą rozwiązania łagodzące problemy i uciążliwości funkcjonowania transportu; stanowienie aktów prawa miejscowego zapewniających: wykorzystanie w pierwszej kolejności terenów niezainwestowanych, które znajdują się w centrach miast, lub w bezpośrednim ich sąsiedztwie oraz dogęszczanie istniejących obszarów zainwestowania przy równoczesnym zachowaniu lub poszerzaniu terenów zielonych i powierzchni biologicznie czynnej. W zakresie kształtowania warunków przestrzennych rozwoju gospodarczego gminy, w tym rozwoju turystyki w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego (2009) przewiduje się m.in. rozwój szlaków turystyki wodnej na Wierzycy i rozwój sieci tras rowerowych. W zakresie rozwoju infrastruktury transportowej i technicznej dla gminy Kościerzyna szczególnie istotne są następujące zapisy Planu zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego (2009): przez gminę przebiegają regionalne korytarze transportowe województwa: a) korytarz kaszubski (Chojnice Kościerzyna Lębork Łeba) b) korytarz pojezierny (Trójmiasto Kartuzy Kościerzyna Bytów Miastko); drogami o znaczeniu ponadregionalnym i regionalnym szczególnie ważnymi dla obsługi województwa pomorskiego jest m. in. droga krajowa nr 20 - przyjęto zasadność budowy obwodnic w miejscowościach leżących w ciągach dróg krajowych, między innymi drogi nr 20 w Kościerzynie; droga nr 214 (odc. Łeba Kościerzyna) wskazana została jako droga ważna dla powiązań krajowych (z możliwością zaliczenia w przyszłości do sieci dróg krajowych); główną rolę w transporcie kolejowym w powiązaniach regionalnych w województwie pomorskim odgrywać będą odcinki linii kolejowych, w tym odcinki znaczenia lokalnego, należą do nich m.in.: linie nr 201 na odcinku Gdynia Kościerzyna i nr 211 na odcinku Kościerzyna Lipusz; rozwój kolejowego transportu zbiorowego na obszarze województwa obejmować będzie m.in. kolej regionalną, której rozwój następować będzie w wyniku modernizacji (przebudowa, budowa dodatkowych torów) lub rewitalizacji linii kolejowych łączących obszar aglomeracji Trójmiasta z ośrodkami regionalnymi, w tym Kościerzyną; w ramach działań przewiduje się rewitalizację linii nr 201: Kościerzyna Gdynia Główna oraz odcinków linii nr 211 i 212 na odcinku Bytów Lipusz Kościerzyna (tzw. Kaszubska Kolei Regionalna);. bieżąca likwidacja nielegalnych składowisk, zamykanie i rekultywację składowisk gminnych, niespełniających wymagań prawnych, rekultywacja wszystkich zamkniętych, dotychczas nie zrekultywowanych składowisk. Wg art. 9, ust. 2 ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2003 r., Nr 80, poz. 707 z późniejszymi zmianami) Wójt, burmistrz albo prezydent miasta sporządza studium ( ), uwzględniając zasady określone w koncepcji

36 36 przestrzennego zagospodarowania kraju, ustalenia strategii rozwoju i planu zagospodarowania przestrzennego województwa oraz strategii rozwoju gminy. Projekt Studium gminy Kościerzyna poprzez ustalenia dotyczące kształtowania polityki przestrzennej uwzględniające ograniczenie oddziaływania na środowisko przyrodnicze, walory kulturowe i krajobraz uwzględnia w większości ww. zapisy Planu zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego (2009) (zob. rozdz. 7.) Strategia rozwoju województwa pomorskiego 4 Strategia rozwoju województwa pomorskiego (Uchwała nr 458/XXII/12 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 24 września 2012 roku w sprawie przyjęcia Strategii Rozwoju Województwa Pomorskiego 2020) określa m.in.: Cel operacyjny Wysoka efektywność przedsiębiorstw - Pozyskiwanie inwestycji zewnętrznych - Obszar Metropolitalny Trójmiasta oraz gminy położone wzdłuż infrastruktury regionalnych korytarzy transportowych. Cel operacyjny Unikatowa oferta turystyczna i kulturalna Rozwój sieciowych i kompleksowych produktów turystycznych - Obszary o wysokim potencjale turystyczno-rekreacyjnym środowiska przyrodniczego i kulturowego ( do takich obszarów można zaliczyć gminę Wiejską Kościerzyna. W obszarach tych ważnym, oczekiwanym efektem jest wykorzystanie w sposób racjonalny, efektywny i zrównoważony unikatowych walorów naturalnych, kulturalnych i dziedzictwa kulturowego, w tym kulinarnych. We wskaźnikach zakłada się do 2020 roku średnioroczny wzrost o 3% liczby turystów korzystających z noclegów poza sezonem turystycznym. Samorząd Województwa Pomorskiego zobowiązuje się do rozwoju regionalnych sieciowych produktów turystycznych obejmujących m.in. małe porty, morskie, mariny, szlaki rowerowe i kajakowe oraz śródlądowe drogi wodne, a także unikatowe dziedzictwo regionalne i ofertę kulturalną. Cel operacyjny Wysoki poziom kapitału społecznego - Kompleksowa rewitalizacja i rozwój przestrzeni publicznych. Cel operacyjny Lepszy dostęp do usług zdrowotnych - Poprawa dostępu do wysokiej jakości specjalistycznych usług zdrowotnych w zakresie chorób cywilizacyjnych - Obszar Metropolitalny Trójmiasta, w szczególności Gdańsk, Gdynia i Sopot oraz Słupsk, Ustka, Chojnice, Kwidzyn, Malbork, Starogard, Gdański, Lębork, Kościerzyna i Bytów. Cel operacyjny Sprawny system transportowy - Modernizacja infrastruktury wiążącej węzły multimodalne z układem transportowym regionu - Gminy położone w zasięgu infrastruktury regionalnych korytarzy transportowych wg Planu zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego, kumulujących główne ponadregionalne powiązania transportowe ( gmina Kościerzyna). W związku z realizacją celu oczekuje się od władz centralnych włączenia dróg wojewódzkich nr 235 i 214 (odcinek Kościerzyna-Łeba), Obwodnicy Północnej Aglomeracji Trójmiasta i Trasy Kwiatkowskiego do sieci dróg krajowych oraz 4 Na podstawie projektu Studium.

37 37 budowa obwodnicy Kościerzyny w ciągu drogi nr 20 a także modernizacja kluczowych linii kolejowych: nr 131 (Tczew-Chorzów), nr 201 (Gdynia-Nowa Wieś Wielka), nr 202 (Gdańsk-Stargard Szczeciński) i nr 203 (Tczew-Kostrzyn). Cel operacyjny Bezpieczeństwo i efektywność energetyczna - Wsparcie przedsięwzięć z zakresu efektywności energetycznej i z zakresu wykorzystania odnawialnych źródeł energii. Cel operacyjny Dobry stan środowiska - Rozwój systemów odbioru i oczyszczania ścieków komunalnych oraz wód opadowych i roztopowych tendencja do %, Ograniczanie zagrożeń powodziowych (Obszary narażone na niebezpieczeństwo powodzi wyznaczone we wstępnej ocenie ryzyka powodziowego oraz obszary wyznaczone na mapach zagrożenia powodziowego), Zachowanie walorów przyrody i poprawa spójności przyrodniczej (Obszary objęte prawnymi formami ochrony przyrody oraz obszary wpisujące się w strukturę korytarzy ekologicznych wg Planu zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego). Samorząd Województwa Pomorskiego zobowiązuje się do przyjęcia planów ochrony dla wszystkich parków krajobrazowych położonych na terenie województwa pomorskiego Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe W 2012 r. wykonane zostało Opracowanie ekofizjograficzne podstawowe gminy Kościerzyna dla potrzeb studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (2010). Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 września 2002 r. w sprawie opracowań ekofizjograficznych (Dz. U. Nr 155, poz. 1298) opracowanie to zawiera następujące, podstawowe zagadnienia: rozpoznanie i charakterystykę stanu oraz funkcjonowania środowiska, udokumentowane i zinterpretowane przestrzennie (załączniki graficzne); diagnozę stanu i funkcjonowania środowiska; wstępną prognozę dalszych zmian zachodzących w środowisku, polegającą na określeniu kierunków i możliwej intensywności przekształceń i degradacji środowiska, które może powodować dotychczasowe użytkowanie i zagospodarowanie; określenie przyrodniczych predyspozycji do kształtowania struktury funkcjonalnoprzestrzennej, polegające w szczególności na wskazaniu obszarów, które powinny pełnić przede wszystkim funkcje przyrodnicze; ocenę przydatności środowiska, polegającą na określeniu możliwości rozwoju i ograniczeń dla różnych rodzajów użytkowania i form zagospodarowania obszaru. Projekt Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Kościerzyna uwzględnia w większości uwarunkowania ekofizjograficzne określone w ww. opracowaniu.

38 38 3. ANALIZA I OCENA STANU ŚRODOWISKA I JEGO POTENCJALNE ZMIANY 3.1. Struktura środowiska przyrodniczego Położenie regionalne Gmina Kościerzyna położona jest w powiecie kościerskim, w centralnej części województwa pomorskiego (rys. 2). W ujęciu regionalnym, pod względem przyrodniczym gmina Kościerzyna położona jest w obrębie dwóch mezoregionów fizycznogeograficznych, tj.: Pojezierza Kaszubskiego i Borów Tucholskich Wschodnich (Przewoźniak 2002). Granica między tymi dwoma mezoregionami przebiega doliną Wierzycy oraz rynną jezior Sudomie i Osuszyno. Jak wszystkie granice regionalne, granica ta ma charakter przejściowej strefy, w której przenikają się cechy charakterystyczne dla sąsiadujących regionów. Pojezierze Kaszubskie jest regionem najbardziej zróżnicowanym przyrodniczo w granicach województwa pomorskiego. Do podstawowych, specyficznych jego cech należą: genetyczne i morfometryczne urozmaicenie rzeźby terenu; występowanie złożonych układów form dolinnych; znaczny udział terenów bezodpływowych powierzchniowego; duży wpływ jezior na kształtowanie się obiegu wody w zlewniach; ograniczenie od północnego wschodu szeroką, silnie "porozcinaną" dolinami erozyjnymi strefą krawędziową; mozaika litologiczno-glebowa i roślinna. Powierzchniowo przeważają na Pojezierzu Kaszubskim faliste i pagórkowate wysoczyzny morenowe. Kulminację osiągają one na Wzniesieniach Szymbarskich, z najwyższym szczytem Wierzycą (329 m n.p.m.), znajdującym się w odległości ok. 2,5 km w kierunku północnym od granic gminy Kościerzyna. Silne zróżnicowanie ukształtowania terenu wprowadzają głęboko wcięte rynny subglacjalne, w wielu miejscach wypełnione wodami jezior. Szczególne ich zagęszczenie ma miejsce w centralnej części Pojezierza Kaszubskiego, w rejonie zespołu Jezior Raduńsko- Ostrzyckich. Duże urozmaicenie środowiska abiotycznego jest przyczyną ukształtowania się na Pojezierzu Kaszubskim wielu zbiorowisk roślinnych. Wśród zbiorowisk leśnych przeważają na obszarach morenowych lasy bukowo-dębowe, a na obszarach sandrowych lasy sosnowe. Znacznie mniejszą powierzchnię zajmują lasy dębowograbowe (grądy) i łęgi, związane z siedliskami den dolinnych i dolinnych partii zboczy. W mozaikowym rozproszeniu występują zbiorowiska roślinne torfowisk, łąk i muraw oraz zbiorowiska wodne. Środowisko przyrodnicze Pojezierza Kaszubskiego jest w znacznym stopniu zantropizowane. Wynika to przede wszystkim z wielowiekowego użytkowania rolniczego, z dużego rozproszenia osadnictwa wiejskiego i rekreacyjnego oraz z gospodarczego charakteru lasów. 5 Na podstawie Opracowania ekofizjograficznego... (2012).

39

40 40 Pojezierze Kaszubskie obejmuje dwa regionalne płaty ekologiczne (Lasy Mirachowskie i Kartuskie) oraz górne odcinki regionalnych korytarzy ekologicznych Słupii, Łupawy, a przede wszystkim Łeby, Raduni i Wierzycy. Oprócz tego występuje tu gęsta sieć subregionalnych korytarzy ekologicznych. Specyfika środowiska przyrodniczego Pojezierza Kaszubskiego, a zwłaszcza duże urozmaicenie ukształtowania terenu i charakter jego użytkowania (duże rozdrobnienie, w tym także lasów) powodują, że występuje tu zarówno duża ekspozycyjność krajobrazowa jak i nagromadzenie wielu lokalnych wnętrz krajobrazowych. Bory Tucholskie Wschodnie obejmują centralną część południowego pasa województwa pomorskiego. Granica między Borami Tucholskimi Zachodnimi i Wschodnimi ma umowny charakter. Wynika ona głównie z występowania w części wschodniej rozległych, śródleśnych enklaw rolno-osadniczych, których brak w części zachodniej. Enklawy te występują przede wszystkim na tzw. wyspach morenowych. Największe z nich to enklawy Bruska, Czerska, Wielewska oraz mniejsze, jak Lipuska i Piechowicka. Granica między Borami Tucholskimi Wschodnimi a Pojezierzami Kaszubskim i Starogardzkim jest trudna do jednoznacznego wyznaczenia, gdyż sandry biorą początek na obszarach pojeziernych - występuje tu szeroka strefa przenikania się struktur morenowych i sandrowych. Bory Tucholskie Wschodnie, tworzą rozległe pola sandrowe, częściowo wykształcone w postaci poziomów terasowych. Ukształtowanie powierzchni równinnych sandrów urozmaicają rynny subglacjalne, doliny rzeczne i liczne wytopiska. Głównym ciekiem regionu jest Wda. Przepływa ona m. in. przez zespół Jezior Wdzydzkich, stanowiących największy i najpiękniejszy krajobrazowo kompleks jeziorny regionu (częściowo w granicach gminy Kościerzyna). Oprócz nich występuje tu duża liczba zróżnicowanych morfometrycznie jezior o genezie rynnowej i wytopiskowej. Dużej miąższości pokrywa piasków wodnolodowcowych i infiltracyjny typ stosunków wodnych warunkują małą żyzność siedlisk. Efektem tego jest zdecydowana przewaga kompleksów leśnych, reprezentowanych przez sosnowe bory. Należą one głównie do dwóch typów siedliskowych - boru suchego i boru świeżego. Środowisko przyrodnicze na terenie Borów Tucholskich Wschodnich jest w umiarkowanym stopniu zantropizowane. Główną przyczyną antropizacji jest tutaj gospodarka leśna oraz związane z nią sztucznie nasadzone drzewostany sosnowe, a także gospodarka rolna i sieć osadnicza i zagospodarowanie rekreacyjnoturystyczne. Bory Tucholskie Wschodnie stanowią część krajowego płata ekologicznego Borów Tucholskich największego kompleksu leśnego w Polsce, a rolę specyficznych korytarzy ekologicznych pełnią w nim strefy dolinne. Generalnie równinne ukształtowanie terenu i duża lesistość powodują, że krajobraz Borów Tucholskich Wschodnich jest umiarkowanie zróżnicowany, ale bardziej niż Borów Tucholskich Zachodnich. W rejonach dużych enklaw nieleśnych występują tu rozlegle panoramy widokowe, a koncentracja lokalnych walorów krajobrazowych ma miejsce w rejonach zbiorników wodnych i polan śródleśnych, tworzących wnętrza krajobrazowe.

41 3.2. Środowisko abiotyczne Rzeźba terenu i budowa geologiczna Na obszarze gminy Kościerzyna występują osady czwartorzędowe podścielone utworami trzeciorzędowymi i starszymi. Miąższość utworów czwartorzędowych sięga ok. 140 m. Urozmaicona rzeźba terenu gminy Kościerzyna, związana jest z działalnością lądolodu podczas zlodowacenia bałtyckiego (północnopolskiego). Występują tu formy pochodzenia lodowcowego, fluwioglacjalnego (wodnolodowcowego), rzecznego i akumulacji organicznej. W części północnej gminy, między miejscowościami Skorzewo (na zachodzie) i Kłobuczyno (na wschodzie) występuje główny ciąg moren czołowych, związany z główną fazę marginalną stadium pomorskiego zlodowacenia północnopolskiego. Generalnie obszar gminy Kościerzyna nachylony jest z północy i północnegowschodu w kierunku południowym. Wysokości bezwzględne osiągają tu wartości od ok. 134 m n.p.m. (południowo-zachodnia części gminy, w dolinie rzeki Wdy, w okolicach miejscowości Czarliny) do ok. 253 m n.p.m. (północno-wschodnia część gminy, w ciągu wzgórz Szymbarskich, w okolicach miejscowości Kłobuczyno). Różnica pomiędzy najwyżej i najniżej położonym punktem w gminie Kościerzyna wynosi zatem prawie 120 m. Strukturę środowiska przyrodniczego gminy Kościerzyna trzy podstawowe typy, nawiązujące do zróżnicowania geomorfologicznego. Są to (zał. kartogr. 1): typ środowiska przyrodniczego wysoczyzn morenowych; typ środowiska przyrodniczego sandrów; typ środowiska przyrodniczego rynien subglacjalnych i dolin rzecznych. Tereny należące do wymienionych typów wiążą funkcjonalnie głównie procesy uwarunkowane grawitacyjnie, z czego wynika autonomiczność struktur wysoczyznowych i częściowo sandrowych oraz podporządkowanie struktur rynnowych i dolinnych. Charakteryzuje je specyfika budowy środowiska (struktura materialna) i specyfika procesów przyrodniczych (struktura funkcjonalna), co znajduje swoje odzwierciedlenie w lokalnych układach komponentów środowiska przyrodniczego i we wzajemnym oddziaływaniu między nimi. Typ środowiska przyrodniczego wysoczyzn morenowych Rozległe płaty wysoczyzn morenowych występują w północno-wschodniej części gminy Kościerzyna. Wysoczyzna morenowa reprezentowana jest głównie przez formy moreny dennej falistej (deniwelacje do 5 m) i pagórkowatej (deniwelacje 5-10 m) z licznymi małymi zagłębieniami wytopiskowymi urozmaicającymi jej powierzchnię. W północnej-wschodniej części gminy występują najwyżej położone obszary (kulminacja ok. 253 m n.p.m.), które tworzą zgrupowania wzniesień moreny czołowej. Średnia wysokość obszarów morenowych wynosi od 180 do 220 m n.p.m. W podłożu obszarów morenowych występują przede wszystkim piaski gliniaste i gliny, rzadziej na niewielkich obszarach piaski luźne i słabogliniaste. W dnach zagłębień o płytkim zaleganiu pierwszego poziomu wody gruntowej wykształciły się liczne na tym obszarze torfy. W obrębie utworów piaszczysto-gliniastych, w związku ze zmienną budową geologiczną i różną przepuszczalnością, woda gruntowa występuje na zróżnicowanej głębokości, tworząc pierwszy poziom nieciągły.

42 42 Na terenach piaszczystych przeważa infiltracyjny typ stosunków wodnych, a na terenach z glinami w podłożu przepływowo- i spływowo-ewapotranspiracyjny. Na obszarze wzniesień czołowomorenowych, ze względu na znaczne nachylenia powierzchni stokowych występuje wzmożony spływ powierzchniowy, stwarzający na obszarach pozbawionych okresowo roślinności (agrocenozy) poważne zagrożenie erozyjne. Na pozostałych terenach spływ powierzchniowy powoduje zagrożenie erozyjne gleb, zwłaszcza na stokach użytkowanych jako grunty orne i o spadku powyżej Duży jest w obrębie płatów wysoczyzny morenowej udział obszarów bezodpływowych powierzchniowo, zarówno ewapotranspiracyjnych, jak i chłonnych. W zagłębieniach ewapotranspiracyjnych częste są niewielkie zbiorniki wodne tzw. oczka wodne. Ze względu na charakter struktury środowiska lokalny obieg materii stałej i płynnej ma niewielki zakres terytorialny, co wpływa na mały potencjał samooczyszczania się środowiska przyrodniczego w warunkach dostawy materii antropogenicznej, która akumulowana jest w dnach zagłębień stanowiących lokalne bazy denudacyjne. Dostawa materii antropogenicznej związana jest przede wszystkim z rolniczym użytkowaniem ziemi (nawożenie), które dominuje w centralnej i południowej-zachodniej części gminy. Wśród gleb obszarów morenowych przeważają gleby brunatne wyługowane, brunatne kwaśne i pseudobielicowe. Wspólne cechy tych gleb to: płytki poziom orno-próchniczny, nie przekraczający na stokach cm miąższości (efekt zmywu powierzchniowego), a w położeniach płaskich 25 cm; dwuczłonowa budowa (wierzchnia warstwa piaszczysta - dolna gliniasta) sprzyjająca odgórnemu oglejeniu; silne zakwaszenie całego profilu; mała zasobność w składniki odżywcze i niedobór mikroelementów; ograniczona aktywność biologiczna. Stosunki wodne gleb wykazują ścisły związek z rzeźbą terenu. W glebach wyżej położonych częste są niedobory wilgoci, zwłaszcza w okresie wegetacyjnym, przy małej ilości opadów. Zwiększone opady prowadzą do nadmiaru wody w glebach występujących w niższych położeniach, na powierzchniach podporządkowanych. Podobna zależność ma miejsce w przypadku procesów glejowych, które u podnóża stoków i w obniżeniach terenu zasilanych wodą z terenów wyniesionych są znacznie silniej wykształcone. Uogólniając charakterystykę typu środowiska przyrodniczego wysoczyzn morenowych, jego główne cechy to: autochtoniczność (mała dostawa materii z zewnątrz i relatywnie małe jej wynoszenie ku terenom podporządkowanym); litogeniczność (dominujące znaczenie powierzchniowej budowy geologicznej i ukształtowania terenu w kształtowaniu się lokalnych struktur przyrodniczych); mały powierzchniowy obieg materii stałej i płynnej oraz przewaga ewapotranspiracji i spływu (podłoże gliniaste) lub infiltracji (podłoże piaszczyste) w lokalnym obiegu wody.

43 43 Typ środowiska przyrodniczego sandrów Sandry na obszarze gminy Kościerzyna występują przede wszystkim w jej zachodniej i południowej części. Są to rozległe równiny o deniwelacjach w granicach kilku metrów, zbudowane głównie z materiału żwirowo-piaszczystego pochodzenia wodnolodowcowego, słabo segregowanego. Specyfiką sandrów jest słabe wykształcenie odpływu powierzchniowego i duży udział obszarów bezodpływowych. Przewaga infiltracji po stronie rozchodu w lokalnym obiegu wody, będąca efektem dużej przepuszczalności podłoża, pogłębia deficyt wody. Ubogie pod względem mineralogicznym podłoże sandru, skład mechaniczny utworów sprzyjający przemywnemu typowi stosunków wodnych w glebie i relatywnie głębokie zaleganie wody gruntowej warunkują niską żyzność siedlisk. Pierwszy poziom wody gruntowej występuje najczęściej poniżej 3 m p.p.t., tworząc z reguły ciągłe, swobodne zwierciadło. Stosunki wodne i zakwaszenie środowiska glebowego sprzyjają procesowi bielicowania gleb. Współczesne procesy morfodynamiczne na obszarze sandrów, z racji cech morfometrycznych i podłoża charakteryzującego się wysokim współczynnikiem infiltracji mają bardzo małe nasilenie. Pod względem morfodynamiki równiny sandrowe są pasywne. W użytkowaniu sandrów na obszarze gminy Kościerzyna dominują lasy, charakteryzujące się małą żyznością i niską odpornością na antropopresję. Wbrew powszechnemu poglądowi o monotonnym charakterze krajobrazu równin sandrowych, ich obszar w gminie Kościerzyna cechuje się wyrazistością form, głównie związanych z położonym w centralnej części krzyżowym układem rynien subglacjalnych wypełnionych wodami jeziornymi, które stanowią o jego niepowtarzalnym charakterze. Poza rynnami formami terenu urozmaicającymi rzeźbę sandrów są zagłębienia związane z wytapianiem martwego lodu. Zagłębienia te posiadają różne kształty i wymiary. Wytopiska większe są przeważnie płytkie, często wypełnione osadami (gytią i torfami) i charakteryzują się płaskimi brzegami. Mniejsze wytopiska są najczęściej głębsze, o regularnym kształcie i stromych zboczach. Typ środowiska przyrodniczego rynien subglacjalnych i dolin rzecznych Rynny subglacjalne i doliny rzeczne rozcinają zarówno obszary morenowe jak i sandrowe. Tworzą one w gminie Kościerzyna złożony układ form dolinnych o różnych rozmiarach i przebiegu (zarówno północno-południowym jak i wschodniozachodnim). Najlepiej wykształcony układ dolinny tworzą rynny Jezior Wdzydzkich, częściowo położone w południowej części gminy. Charakterystyczne jest, że większość rzek wykorzystuje zastaną sieć rynien subglacjalnych. Budowa i funkcjonowanie środowiska przyrodniczego den rynien i dolin jest konsekwencją szeregu procesów przyrodniczych. W podłożu obserwuje się przewagę utworów organogenicznych, torfowych i mułowo-torfowych, rzadziej występują utwory piaszczyste i piaszczysto-żwirowe. Typ stosunków wodnych określić można jako przepływowo-retencyjny, z płytkim zaleganiem pierwszego poziomu wód gruntowych - tzw. wód aluwialnych, przemieszczających się zgodnie z ogólnym nachyleniem dna doliny. Dominującą cechą rynien subglacjalnych jest występowanie jezior rynnowych. Ogółem w gminie Kościerzyna jest ok. 50 jezior o powierzchni ponad 1 ha, z których dominująca część to właśnie jeziora rynnowe, z największym, najgłębszym i najpiękniejszym jeziorem Wdzydze. Charakterystyczne dla szerokich i płaskich den subglacjalnych jest linijne odwadnianie przez cieki i systemy rowów melioracyjnych terenów użytkowanych głównie rolniczo, z

44 44 kompleksami łąkowo-pastwiskowymi. Lokalnie występują zbiorowiska leśne w postaci niewielkich zespołów leśnych, typu łęgów i olsów. Doliny, a zwłaszcza przepływające nimi rzeki umożliwiają przemieszczanie się diaspor wielu gatunków roślin, co wzbogaca lokalne zbiorowiska roślinne. Charakterystyczne jest klimatyczne zróżnicowanie dolin. W ich obrębie nasłonecznienie jest funkcją ekspozycji i wystromienia zboczy, występują tu inwersje termiczne i zastoiska chłodnego powietrza, podwyższona jest również w stosunku do terenów otaczających wilgotność względna powietrza i słabsze jest jego przewietrzanie. Głębokość wcięcia rynien, licząc do poziomu koryta cieków bądź poziomu wody w jeziorach wynosi do 20 m, najczęściej kilka kilkanaście m. Zbocza dolin zbudowane są z piasków, rzadziej z glin przykrytych w dolnych partiach piaszczystymi deluwiami. Konsekwencją tego jest powstawanie i pogłębianie niewielkich, suchych w przewadze form dolinnych oraz zmyw powierzchniowy próchnicznych poziomów glebowych. Materia wynoszona ze zboczy akumulowana jest w dnach dolin i w nieckach jeziornych. Morfodynamika zboczy rynien i dolin hamowana jest w znacznym stopniu przez porastające je lasy (zmniejszenie ilości opadu atmosferycznego docierającego do powierzchni ziemi przez piętro koron drzew, utrwalenie podłoża i hamowanie spływu przez roślinność runa i podszytu, przeciwdziałanie ruchom masowym przez systemy korzeniowe - głównie drzewostanu i podrostu). W przypadku występowania gruntów ornych znaczne jest ich zagrożenie erozyjne. Charakteryzując strukturę funkcjonalną należy podkreślić, że na zboczach występują silne, jednokierunkowe powiązania funkcjonalne przyrodniczych jednostek przestrzennych, uwarunkowane grawitacyjnie procesami przemieszczania materii ciekłej i stałej (denudacja, spływ powierzchniowy i podziemny odpływ wody oraz realizująca się m.in. dzięki nim migracja pierwiastków chemicznych). Uogólniając charakterystykę typu środowiska przyrodniczego rynien subglacjalnych i dolin rzecznych, jego podstawowe cechy to: allochtoniczność (znaczny udział materii z zewnątrz - akumulacja i wynoszenie); hydrogeniczność (dominująca rola wody jako czynnika strukturotwórczego środowiska w obrębie den dolinnych); znaczny, zwłaszcza linijny obieg materii stałej i płynnej; dominacja przepływu w lokalnym obiegu wody z istotnym udziałem retencji w odniesieniu do terenów zatorfionych i jezior; tranzytowy charakter migracji pierwiastków chemicznych Klimat Wg regionalizacji klimatycznej autorstwa Kwiecień i Tarnowska (1974) gmina Kościerzyna należy do krainy Pojezierza Pomorskiego najchłodniejszej i najbardziej zasobnej w opady. Występują tu najniższe minima absolutne temperatury powietrza oraz najwięcej dni przymrozkowych i mroźnych. Poza tym charakteryzuje się ona dużą liczbą dni pochmurnych i z mgłą oraz z pokrywą śnieżną. Warunki makro- i mezoklimatyczne gminy można ocenić na podstawie materiałów archiwalnych ze stacji klimatycznej zlokalizowanej na stacji w mieście Kościerzynie (Kwiecień, Taranowska 1974). Warunki te prezentują się następująco:

45 45 najniższa średnia temperatura luty -3,5 o C; najwyższa średnia temperatura lipiec 16,1 o C; średnia temperatura roku ok. 6,5 o C; liczba dni mroźnych z temp. maksymalną poniżej 0 o C 47,8 średnio w roku; liczba dni gorących z temp. maksymalną ponad 25 o C 15,6 średnio w roku; roczna suma opadów atmosferycznych wynosi 632 mm, z maksimum w miesiącach letnich (w lipcu 100 mm, czerwcu 77 mm i w sierpniu 76 mm); średnia prędkość wiatru w roku nie przekracza 1,4 m/s, najsilniejsze wiatry występują od grudnia do kwietnia (1,5-1,9 m/s), w ciągu roku przeważają wiatry zachodnie (21,2 %) i północno-zachodnie (12,5 %). Wg regionalizacji klimatycznej Polski autorstwa Wosia (1999) gmina Kościerzyna położona jest w regionie Wschodniopomorskim, wyróżniającym się na tle innych największą liczbą dni z pogodą przymrozkową bardzo chłodną, z dużym zachmurzeniem, a także pogodą przymrozkową bardzo chłodną z opadem i z drugiej strony małą liczbą dni bardzo ciepłych z opadem. Pod względem warunków topoklimatycznych podstawowe różnice na terenie gminy Kościerzyna występują między wyniesionymi wierzchowinami wysoczyzn morenowych i powierzchniami sandrowymi a formami wklęsłymi, zwłaszcza rynnami i doliną rzeczną, a także zagłębieniami wytopiskowymi. Pierwszą grupę form charakteryzuje dobre przewietrzanie i generalnie, wobec małych spadków terenu, równomierne nasłonecznienie. W przeciwieństwie do nich, formom wklęsłym odpowiada słabsze przewietrzanie, zróżnicowane nasłonecznienie w zależności od ekspozycji zboczy, występowanie inwersyjnych układów temperatury powietrza, zwiększona wilgotność powietrza i częstotliwość występowania mgieł. Wyraźną odrębnością klimatyczną, zróżnicowaną przede wszystkim w zależności od zwarcia i charakteru koron drzew, odznaczają się kompleksy leśne Hydrografia Wody powierzchniowe Gmina Kościerzyna jest zasobna w wody powierzchniowe. Występują tu liczne cieki i rowy melioracyjne oraz jeziora i mniejsze zbiorniki wodne, tzw. oczka wodne. Największymi ciekami w granicach gminy są Wda i Wierzyca (zał. kartogr. 1 i 3). Ogólna powierzchnia wód płynących i stojących stanowi ok. 6% powierzchni gminy. Pod względem hydrograficznym gmina Kościerzyna położona jest w zlewniach trzech rzek, tj.: Wierzycy obejmująca wschodnią część gminy; Wdy obejmująca zachodnią część gminy; Raduni obejmująca niewielki fragment gminy, na północ od wsi Skorzewo. Zlewnie Wierzycy i Wdy odwadniają łącznie ponad 95% powierzchni gminy. Granicę między tymi zlewniami stanowi dział wodny II rzędu. W przypadku zlewni rzeki Raduni granicę wyznacza dział wodny I rzędu, biegnący najwyższymi partiami terenu w północnej części gminy, oddzielając jednocześnie dorzecze Wisły (do którego należą zlewnie Wierzycy i Wdy) od dorzecza rzek przymorza (do

46 46 którego należy zlewnia Raduni). Działy wodne I i II rzędu przedstawiono na zał. kartogr. 1. Rzeka Wierzyca przepływa przez teren gminy Kościerzyna na odcinku niespełna 30 km, w jej północno-wschodniej, środkowej i południowej części. Rzeka posiada źródło na Pojezierzu Kaszubskim, w odległości zaledwie ok. 1 km na wschód od granic gminy, w okolicach wsi Piotrowo (sąsiednia gmina Somonino). Łączna długość Wierzycy to ok. 172,5 km, a powierzchnia zlewni to ok. 1602,6 km 2. Rzeka uchodzi do Wisły w okolicach miasta Gniewu na jej 876,7 km biegu, jako lewostronny dopływ. Głównymi dopływami Wierzycy są: Kacinka, Wietcisa z Rutkownicą i Strugą spod Trzcińska, Piesienica, Węgiermuca oraz Janka z dopływami Liską i Beką. Wierzyca przepływa przez liczne jeziora, głównie rynnowe, w tym m.in. znajdujące się na terenie gminy Kościerzyna jezioro Wierzysko i jezioro Zagnanie. Charakterystyczne przepływy i stany wód Wierzycy, opracowane na podstawie danych z posterunku sieci podmiastowej IMGW w miejscowości Sarnowy 6 (centralna część gminy), wynoszą: charakterystyczne stany SSW cm; rzędna wody SSW 144,43 m n.p.m.; SNW - 97 cm; rzędna wody SNW 144,25 m n.p.m.; charakterystyczne przepływy: SSQ 0,90 m 3 /s; SNQ 0,51 m 3 /s. Rzeka Wda przepływa przez południowo-zachodnią części gminy Kościerzyna na odcinku ok. 8,5 km. Rzeka wypływa z jeziora Wieckiego, ok. 10 km na zachód od granic gminy. Łączna jej długość to ok. 198,4 km, a powierzchnia zlewni to 2325,2 km 2. Wda stanowi lewostronny dopływ Wisły i wpada do niej na 813,5 km biegu w okolicach miasta Świecia. Podobnie jak Wierzyca, tak i Wda przepływa przez liczne jeziora, głównie rynnowe (m.in. jeziora: Schodno, Radolnie, Wdzydze). Charakterystyczne przepływy i stany wód rzeki Wda, opracowane na podstawie danych z posterunku sieci podmiastowej IMGW w miejscowości Wawrzynowo 7 (południowo-zachodnia część gminy), wynoszą: charakterystyczne stany SSW - 91 cm; rzędna wody SSW 136,10 m n.p.m.; SNW - 82 cm; rzędna wody SNW 136,01 m n.p.m.; charakterystyczne przepływy: SSQ 3,10 m 3 /s; SNQ 2,02 m 3 /s. 6 7 Dane za lata , źródło: Wyznaczenie granic bezpośredniego zagrożenia powodzią w celu uzasadnionego odtworzenia terenów zalewowych, 2004/2006, IMGW OM w Gdyni Dane za lata , źródło: Wyznaczenie granic bezpośredniego zagrożenia powodzią w celu uzasadnionego odtworzenia terenów zalewowych, 2004/2006, IMGW OM w Gdyni

47 47 Rzeka Radunia przepływa poza granicami gminy Kościerzyna, w minimalnej odległości ok. 5,5 km na północ od niej. Radunia jest lewym dopływem Motławy o łącznej długości ok. 103 km i powierzchni zlewni ok. 837 km 2. Średni spadek koryta wypisu ok. 1,6%. Obszarem źródliskowym rzeki jest, położona w sąsiedztwie gminy Kościerzyna od północy, zlewnia zespołu Jezior Raduńsko-Ostrzyckich. Gmina Kościerzyna charakteryzuje się występowaniem znacznej liczby zbiorników wodnych, z których 33 posiadają powierzchnię większą niż 10 ha. Są to przede wszystkim jeziora polodowcowe rynnowe, wytopiskowe i morenowe. Ponadto występują tu oczka wodne, szczególnie liczne we wschodniej części gminy. Największe zbiorniki wodne występują w południowej części gminy Kościerzyna. Należą do nich jeziora: Radolne, Gołuń i Jelenie, stanowiące wspólnie jezioro Wdzydze Północne (łącznie ponad 535 ha), a także bezpośrednio sąsiadujące z gminą jezioro Wdzydze Południowe, będące jednym z największych w województwie pomorskim (niespełna 920 ha). Do największych na terenie gminy (lub z nią sąsiadujące) zaliczamy również jeziora: Słupinko, Schodno, Sudomie, Osuszyno, Hutowo, Zagnanie, Gatno, Wierzynko, Garczyn, Dobrogoszcz. Ponadto w bliskim otoczeniu gminy, na północ od niej, znajduje się zespół Jezior Raduńsko-Ostrzyckich, w skład w których wchodzą m.in. jeziora: Raduńskie, Ostrzyckie, Dąbrowskie, Stężyckie, Brodno Małe, Brodno Wielkie, Kłodno, Patulskie i inne. Podstawowe dane morfometryczne wybranych jezior, występujących na terenie gminy Kościerzyna lub w jej bezpośrednim sąsiedztwie, przedstawia tabela 5. Jezioro Wdzydze (Wdzydze Północne i Południowe) to największe i najgłębsze jezioro na Pojezierzu Kaszubskim, zwane także Kaszubskim Morzem. Zbiornik stanowi ciekawy układ kilku mniejszych jezior dwie przecinające się rynny tworzące kształt krzyża o bardzo urozmaiconej linii brzegowej. Łączna długość ramion jeziora rozpostartych na wschód i zachód wynosi ok. 9 km, z północy na południe ramiona ciągną się na długość ponad 11 km. Ramię wschodnie nosi nazwę Gołuń (powierzchnia 321 ha, długość 6 27 km, szerokość 1 km), ramie zachodnie Radolne (długość 3 km, szerokość 0,7 km; tu od północy wpływa do jeziora Wdzydze rzeka Wda), ramie południowe Wielka Woda (inaczej Wdzydze Południowe, główna część jeziora Wdzydze, długość 8 km, szerokość 3 km; ta część zespołu wodnego osiąga największą głębokość ok. 68 m), ramie północne Jelenie ( powierzchnia ok. 74 ha, długość 2,8 km, szerokość 0,5 km). Wyjątkowość tego zbiornika, jak i lasów go otaczających została objęta ochroną m.in. w ramach Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego. Na jeziorze znajduje się 9 wysp, z których największa Wielki Ostrów nad Wielką wodą (Wdzydze południowe) ma 3 km długości.

48 48 Tabela 5. Charakterystyka morfometryczna wybranych jezior w gminie Kościerzyna i w jej bezpośrednim sąsiedztwie Nazwa Jeziora Powierzchnia zwierciadła wody [ha] Wysokość lustra wody [m n.p.m.] Objętość [tys. m3] Średnia głębokość [m] Maks. głębokość [m] Dobrogoszcz Gatno Garczyn Graniczne Osuszyno (Szarlota) Słupinko (częściowo w gminie) Schodno Sudomie Wdzydze Południowe (graniczy z gminą) Wdzydze Północne (Radolne, Jelenie i Gołuń) Wierzysko (graniczy z gminą) Zagnanie Źródło: Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza gminy Kościerzyna Wody podziemne 53,3 189, ,5 3,2 6,6 72,6 137, ,8 10,5 25,2 113,4 145, ,1 4,8 13,4 20,0 145, ,5 144, ,9 133, ,9 2,0 4,2 49, ,6 2,8 5,2 173,5 144, ,6 4,6 13,0 918,8 133,8-134, , ,8 133,8-134, ,0 7,6 18,8 52,5 146, ,0 144, ,0 9,0 19,5 Gmina Kościerzyna jest zasobna w wody podziemne, na co wpływają przede wszystkim poziomy wód czwartorzędowych w osadach fluwioglacjalnych. Są to holoceńskie poziomy wodonośne, występujące w piaskach tworzących przewarstwienia wśród glin, charakteryzujące się zróżnicowaną wydajnością w zależności od ilości opadów. Na wysoczyźnie poziom wodonośny występuje na głębokości ok n p.p.t. Na obszarach sandrowych warstwa wodonośna jest na głębokości ok m p.p.t.

49 49 Gmina Kościerzyna położona jest poza zasięgiem głównych zbiorników wód podziemnych. Najbliższy znajduje się w odległości ok. 1,7 km w kierunku wschodnim od gminy - jest nim GZWP nr 116, zbiornik międzymorenowy Gołębiewo. Jest to zbiornik o szacunkowych zasobach dyspozycyjnych 30 tys. m 3 /d i ustalonych zasobach dyspozycyjnych w zatwierdzonych dokumentacjach hydrogeologicznych 24,96 tys. m 3 /d Gleby Na terenie gminy Kościerzyna występują zróżnicowane warunki glebowe. Powierzchniowo zdecydowanie dominują gleby brunatne wyługowane i brunatne kwaśne oraz gleby bielicowe i pseudobielicowe, wykształcone na glinach zwałowych i piaskach. Znaczne powierzchnie zajmują także gleby pochodzenia organogenicznego torfowo-mułowe, murszowo-torfowe i torfy, występujące w rozproszeniu na terenach wytopiskowych oraz w dnach dolin rzecznych i rynnach polodowcowych. Ponadto na terenie gminy fragmentarycznie występują gleby glejowe oraz czarne ziemie zdegradowane i gleby szare (zał. kartogr. 2). Zróżnicowanie gleb na terenie gminy Kościerzyna związane jest z układem podstawowych jednostek geomorfologicznych (zob. rozdz ) Środowisko biotyczne Szata roślinna Gmina Kościerzyna posiada charakter rolniczo-leśny. Grunty rolne zajmują ponad ha, natomiast grunty leśne niespełna ha. Stanowią one odpowiednio ok. 37 % i ok. 47 % ogólnej powierzchni gminy (razem ok ha, tj. ok. 84%). Na terenie gminy Kościerzyna można wyróżnić trzy podstawowe grupy ekosystemów: ekosystemy nawiązujące do naturalnych zróżnicowane ekosystemy leśne oraz ekosystemy hydrogeniczne, w tym zbiorowiska torfowiskowe, szuwarowe i niektóre łąkowe; ekosystemy związane z krajobrazem wiejskim agrocenozy (grunty orne i ugory), łąki i pastwiska, przydomowe sady, ogrody i podwórka, roślinność cmentarna; ekosystemy terenów przekształconych antropogeniczne zwłaszcza poeksploatacyjnych oraz niektórych wiejskich i rekreacyjnych, a także roślinność ruderalna wokół zakładów przemysłowych. Typy ekosystemów związane są przede wszystkim ze zróżnicowaniem środowiska abiotycznego, do którego cech nawiązują układy biotyczne. Najwartościowszą przyrodniczo grupę ekosystemów tworzą ekosystemy leśne, wodne i nadwodne (hydrogeniczne).

50 50 Ekostystemy leśne Na terenie gminy Kościerzyna ekosystemy leśne reprezentowane są przez następujące typy zbiorowisk roślinnych 8 : żyzne lasy dębowo-grabowe (grądy); ubogie lasy bukowe i bukowo-dębowo; lasy łęgowe; bory mieszane i świeże; bory i brzeziny bagienne, olsy i zarośla wierzbowe; porolne i rekultywacyjne nasadzenia drzew. Powierzchniowo zdecydowanie dominują w gminie Kościerzyna bory mieszane i świeże. Stosunkowo duży jest również udział ubogich lasów bukowych i bukowodębowych oraz porolnych nasadzeń drzew. Żyzne lasy dębowo-grabowe i bukowe występują niewielkimi płatami przede wszystkim na zboczach dolin i przyległych częściach wierzchowin wysoczyznowych. Drzewostany lasów dębowo-grabowych budują przede wszystkim dęby a domieszkowo lipy drobnolistne. W skład niższego piętra drzew wchodzi głównie grab. Występują również: klon, jawor, olsza czarna, jesion, wiąz górski, brzozy, świerk, sosna i osika. Silnie rozwinięta jest warstwa krzewów. Charakterystyczne jest ponadto bogate runo. Leśne zbiorowiska grądowe gminy Kościerzyna są silnie przekształcone w wyniku gospodarki leśnej. Ubogie lasy bukowe i bukowo-dębowe występują przede wszystkim w północnej i północno-wsch. części gminy Kościerzyna, na obszarach morenowych. Oba zespoły występują na siedliskach uboższych i bardziej zakwaszonych niż grądy i żyzne buczyny, najczęściej na glebach rdzawych bielicowych, brunatnych kwaśnych i brunatnych bielicowanych. W drzewostanie kwaśnych buczyn dominuje niemal wyłącznie buk ze słabo rozwiniętym runem. W lasach bukowo-dębowych oprócz buka występuje także dąb szypułkowy i bezszypułkowy oraz sosna z bardziej urozmaiconym podrostem i runem. Stan zachowania tych zbiorowisk jest z reguły zły. Najlepiej zachowany jest płat buczyny w rezerwacie Czapliniec (zob. rozdz. 4.1.). Lasy łęgowe występują wyłącznie w dnach dolin, wzdłuż cieków oraz nad jeziorami, częściej we wschodnich fragmentach gminy Kościerzyna. Ich drzewostan buduje olsza czarna oraz domieszkowo jesion wyniosły, w podroście obserwuje się bogatą warstwę krzewów z leszczyną, kruszyną pospolitą i innymi. Siedliska lasów łęgowych zostały w większości wylesione i zajęte przez użytki zielone. Bory mieszane i świeże dominują powierzchniowo wśród zbiorowisk leśnych gminy Kościerzyna. Występują głównie na terenach sandrowych w południowej i zachodniej częściach gminy. Drzewostany borów buduje głównie sosna. Sporadycznie występuje dąb szypułkowy i bezszypułkowy. Warstwa podszytu lepiej rozwinięta jest w borach mieszanych. Runo złożone jest przede wszystkim z borówki czernicy i borówki brusznicy, śmiałka pogiętego i wrzosu. Stan zachowania borów jest zły. Wiele ich płatów porasta grunty porolne. 8 Opis na podstawie Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza gminy Kościerzyna 1997.

51 51 Bory i brzeziny bagienne występują rzadko na obszarze gminy Kościerzyna, na terenach o płytkim i bardzo płytkim poziomie wód gruntowych. Ich siedliska są w znacznym stopniu przekształcone wyniku osuszających prac melioracyjnych. W skład drzewostanów borów wchodzą sosna i brzozy brodawkowata i omszona. Odwrotne proporce mają miejsce w brzezinach. Oba zbiorowiska najczęściej współwystępują z torfowiskami. Olsy i zarośla wierzbowe występują małymi płatami nad ciekami i jeziorami, głównie w południowo-wschodniej części gminy. Drzewostan buduje olsza czarna z domieszkami brzozy, sosny a czasem dębu i osiki. W składzie runa tylko na niewielkich powierzchniach występuje charakterystyczny zestaw gatunków, na pozostałych runo budowane jest przez gatunki obce siedliskowo. Nieco lepiej zachowane są zbiorowiska zarośli wierzbowych, które współwystępują z olsami w dolinach rzecznych i wzdłuż brzegów jezior. Zarośla wierzbowe budują dwa gatunki wierzb - Salix cinerea i pentandra z domieszkami kruszyny, brzozy i olchy. W skład runa wchodzą głównie gatunki łąkowe, turzyce i paprocie. Porolne i rekultywacyjne nasadzenia drzew zajmują znaczne powierzchnie. Gatunkami, które tworzą monokultury szpilkowe są sosna i świerk. Biocenotyczna wartość monokultur jest ograniczona, duże znaczenie posiadają dla urozmaicenia krajobrazu i jako ostoje fauny. Zróżnicowanie siedliskowe zaznacza się w charakterze runa, które w położeniach żyźniejszych jest trawiasto-krzewinkowomszyste, natomiast w położeniach najsuchszych reprezentowane jest przez porosty i ksenofilne mchy. Zbiorowiska leśne pełnią istotne funkcje fizjotaktyczne, ekologiczne i krajobrazowe. Najważniejsze funkcje fizjotaktyczne to: hydrologiczna (wzrost retencji, ograniczenie spływu, wyrównanie stanów wód); glebotwórcza i gleboochronna (utrwalenie podłoża, ochrona przed erozją wodną i wietrzną); klimatotwórcza (specyficzne warunki klimatyczne wnętrza lasu i jego otoczenia); higieniczna (pochłanianie zanieczyszczeń atmosferycznych, dźwiękochłonność, ograniczenie spływu zanieczyszczeń do wód powierzchniowych). Funkcja ekologiczna lasów polega przede wszystkim na tworzeniu wartościowych nisz ekologicznych dla wielu gatunków zwierząt oraz na stymulowaniu migracji roślin i zwierząt w różnych skalach przestrzennych. Funkcja krajobrazowa wynika ze znaczenia zbiorowisk leśnych dla kształtowania fizjonomii terenu. Część lasów na terenie gminy Kościerzyna pełni funkcję lasów ochronnych (zob. rozdz i zał. kartograf 3). Ekosystemy hydrogeniczne Wartość przyrodnicza ekosystemów hydrogenicznych wynika z ich znaczenia dla różnicowania środowiska przyrodniczego w sensie materialnym oraz z ich roli w funkcjonowaniu środowiska, zwłaszcza w zakresie obiegu wody i procesów życiowych. Spośród występujących zbiorowisk najistotniejsze znaczenie dla funkcjonowania środowiska posiadają zespoły torfowisk, szeregu podmokłych łąk i pastwisk oraz zbiorowisk szuwarowych.

52 52 Torfowiska przejściowe i niskie najczęściej zajmują niewielkie, zatorfione obniżenia terenu o powierzchni poniżej 1 ha. Ze względu na swój akumulacyjny charakter materii odgrywają bardzo ważną rolę w obiegu materii. Szczególnie silnie narażone są na antropopresję torfowiska śródpolne, które występują w bezpośrednim sąsiedztwie agrocenoz (nawożenie pól jako źródło eutrofizacji). Łąki i pastwiska reprezentowane są przez zbiorowiska roślinne łąk mokrych, wilgotnych i świeżych. Zajmują z reguły powierzchnie wzdłuż cieków i jezior lub lokalnych zagłębień na wierzchowinach wysoczyzn, wzdłuż brzegów oczek wodnych. Przeważająca część siedlisk łąk i pastwisk jest przesuszona. Zbiorowiska szuwarowe (zarówno szuwary właściwe jak i turzycowe) występują głównie nad zbiornikami i ciekami, budują je najczęściej jednogatunkowe zespoły trzciny, pałki szerokolistnej lub wysokich turzyc. Największe powierzchnie na terenie gminy Kościerzyna zajmują szuwary trzcinowe (właściwe), o bardzo szerokiej amplitudzie ekologicznej i dużej ekspansywności. Szuwary turzycowe występują znacznie rzadziej, a powierzchnie przez nie zajmowane tworzą mozaikę kilku zespołów turzyc. Ekosystemy związane z krajobrazem wiejskim Rozległe powierzchnie w krajobrazie gminy Kościerzyna, zwłaszcza w jej północno-wschodniej części, zajmują agrocenozy grunty orne i ugory. W uprawie dominują rośliny zbożowe ozime, przede wszystkim żyto oraz okopowe - ziemniaki. Ograniczanie w ostatnich latach upraw zbożowych sprawiło, że niektóre powierzchnie są aktualnie ugorowane. Ugory pokrywa mieszana roślinność z gatunkami segetalnymi, ruderalnymi, a także wkraczającymi bardzo szybko przedstawicielami muraw napiaskowych. Już po kilku latach ugorowania wykształca się inicjalna murawa psammofilna. Zabudowie wiejskiej towarzyszą sady, ogrody itp., ze stosunkowo ubogim zestawem roślinności, z racji ubogich gleb. Są to zarówno typowe zbiorowiska ruderalne, z częstym udziałem m.in. bylicy piołunu, jak też rośliny hodowane ogrodowe. Skrajnym przykładem dewastacji pokrywy roślinnej są wyrobiska materiału piaszczystego i żwirowego całkowicie jej pozbawione (na obszarze gminy Kościerzyna prowadzona jest eksploatacja surowców mineralnych zob. rozdz. 5.6) lub z różnymi stadiami sukcesji roślinności ruderalnej Fauna 9 W gminie Kościerzyna występuje bogata i zróżnicowana fauna, reprezentowana przez wiele gatunków ryb, płazów (wszystkie chronione), co najmniej cztery gatunki gadów (wszystkie chronione), ponad sto gatunków ptaków (zdecydowana większość chroniona), kilkadziesiąt gatunków ssaków (wiele chronionych) i nieznaną liczbę gatunków bezkręgowców. Na terenie gminy Kościerzyna występuje kilkadziesiąt gatunków ryb, co związane jest z występowaniem cieków i znacznej liczby jezior. Najpospolitszym gatunkiem jest tutaj karaś Carassius carassius, z towarzyszącymi czasem szczupakiem 9 Na podstawie Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza gminy Kościerzyna, 1997.

53 53 Esox Lucius i okoniem Perca fluviatilis. Ponadto występują tu m.in.: strzebla przekopowa Phoxinus percnurus, lin Tinca tinca, płoć Rutilus rutilus,, ukleja Alburnus alburnus, węgorz Anguilla anguilla, ciernik Gasterosteus aculeatus, cierniczek Pungitius pungitius, wzdręga Scardinus erythtophatalmus, leszcz Abramis brama, sandacz Lucioperca lucioperca, czy jazgarz Acerina cernua. Największą osobliwością faunistyczną gminy Kościerzyna jest występujący w zespole Jezior Wdzydzkich endemiczny gatunek troci jeziorowej Salmo trutta m. lacustris. Tarliska tego ginącego gatunku ryby znajdują się we Wdzie powyżej jeziora i w jej dopływie Trzebiosze. Na terenie gminy Kościerzyna występuje 12 gatunków płazów, do których należą: traszka zwyczajna Triturus vulgaris, kumak nizinny Bombina bombina, ropucha zwyczajna Bufo bufo, grzebiuszka ziemna Pelobates fuscus, rzekotka drzewna Hyla arboreta, żaba jeziorkowa Rana lessonae, żaba wodna R. kl. esculenta., żaba trawna R. temporaria, żaba moczarowa R. arvalis. Ponadto w gminie stwierdzono 4 gatunki gadów: jaszczurka zwinka Lacerta agi lis,jaszczurka żyworodna L. vivipara, padalec Anguis fragilis i żmija zygzakowata Vipera Berus. Wszystkie gatunki płazów i gadów podlegają w Polsce ochronie (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r., w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. Nr 237, poz. 1419). Na obszarze gminy Kościerzyna zaobserwowano ponad 100 gatunków ptaków, spośród których większość podlega ochronie prawnej. W przypadku ssaków, stwierdzono obecność ponad 40 gatunków. Do chronionych należą m. in. bóbr i wydra Procesy przyrodnicze i powiązania przyrodnicze z otoczeniem Spośród procesów przyrodniczych najistotniejsze znaczenie w aspekcie zagospodarowania przestrzennego terenu mają procesy geodynamiczne 10 i hydrologiczne. Do procesów geodynamicznych wpływających na osłabienie nośności podłoża należą takie, jak (Racinowski 1987): wietrzenie (proces badany głównie gdy podłoże zbudowane jest z gruntów skalistych, a zjawisko to może powodować obniżenie wartości budowlanej podłoża lub stanowi trudność w jego przestrzennym zagospodarowaniu); powierzchniowe ruchy masowe (zachodzą głównie na stromych zboczach dolin i wysoczyzn); procesy wywołane wodami podziemnymi (tj. sufozja, wymoki, kurzawki, przebicie hydrauliczne, tiksotropia, podtapianie, kras), występujące przy szczególnych warunkach hydrotechnicznych podłoża; działanie powierzchniowych wód płynących (ablacja deszczowa, działalność cieków, powodzie); działanie powierzchniowych wód stojących (abrazja) dotyczy brzegów zbiorników wodnych, które pozostają w bezpośrednim kontakcie z falującą wodą; procesy wywołane działalnością wiatru (procesy eoliczne i korozja rzadko występująca na terenie Polski), dotyczą głównie obszarów z suchym, piaszczystym podłożem nie porośniętym roślinnością. 10 Zjawiska zachodzące w podłożu gruntowym i przekształcające jego pierwotną powierzchnię oraz właściwości, wywołane czynnikami naturalnymi i sztucznymi (Racinowski 1987).

54 54 Ww. procesy geodynamiczne należą do grupy naturalnie występujących w środowisku, choć część z nich może być spowodowana działalnością człowieka lub przez niego stymulowana (np. powierzchniowe ruchy masowe, procesy wywołane wodami podziemnymi, procesy eoliczne). Istnieją również procesy geodynamiczne wywołane inżynieryjną i wydobywczą działalnością człowieka. Na obszarze gminy Kościerzyna powierzchniowe ruchy masowe występować mogą lokalnie w obrębie pozbawionych roślinności zboczy o dużym nachyleniu oraz w obrębie terenów pagórkowatych, o znacznych deniwelacjach. Zagrożenie wystąpienia ruchów masowych mogą spotęgować niewłaściwe lokalizacje obiektów budowlanych, brak roślinności na zboczach (np. w wyniku zabiegów agrotechnicznych) i wprowadzanie sztucznych podcięć zboczy, skarp (rozdz. 3.4.). Pod względem procesów hydrologicznych, w dolinach i zagłębieniach terenu, mogą występować okresowe wylewy wód i podtapianie terenu w efekcie wahań pierwszego poziomu wody podziemnej. Ponadto na wystromionych stokach może wystąpić erozja wodna (zob. rozdz. 3.4.). Spośród pozostałych procesów przyrodniczych, lokalnie na obszarze gminy występuje sukcesja roślinności. Na terenach wieloletnich ugorów, zwłaszcza na skraju kompleksów leśnych, obserwowana jest sukcesja wtórna roślinności leśnej. Wkraczanie lasu rozpoczęło się spontanicznie, gdy przestały działać czynniki, które ograniczały możliwość "powrotu" zbiorowisk leśnych. Powiązania ekologiczne (migracje roślin i zwierząt) stymuluje przede wszystkim osnowa ekologiczna obszaru. Tworzy ją system terenów przyrodniczo aktywnych, płatów i korytarzy ekologicznych przenikających dany obszar, w tym przypadku rolniczo-osadniczy, umożliwiających przyrodnicze powiązania funkcjonalne w płaszczyźnie horyzontalnej. Istnienie osnowy ekologicznej warunkuje utrzymanie względnej równowagi ekologicznej środowiska przyrodniczego, wzbogaca jego strukturę materialno-funkcjonalną i urozmaica krajobraz w sensie fizjonomicznym. Podstawowymi elementami osnowy ekologicznej gminy Kościerzyna i jej bliskiego otoczenia (rys. 3) są, wskazane w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego (2009), elementy: rangi ponadregionalnej charzykowsko-kościerski płat ekologiczny; korytarz ekologiczny pojezierny-północny; rangi regionalnej: stężycko-kartuski płat ekologiczny; korytarz ekologiczny Doliny Wierzycy. Charzykowsko-kościerski płat ekologiczny rangi ponadregionalnej to rozległy obszar północnego krańca Borów Tucholskich (na styku z Pojezierzem Kaszubskim) i środkowo-wschodniej części Równiny Charzykowskiej; zwarte i duże powierzchniowo kompleksy leśne pomiędzy Kościerzyną i Bytowem na północy, a rejonem Jeziora Borzyszkowskiego na południowy-zachód i Kaliskami na południowy-wschód. W centralnej części położony jest zespół jezior wdzydzkich ( Plan zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego 2009).

55 55 Korytarz ekologiczny pojezierny-północny rangi ponadregionalnej obejmuje pas pojezierzy Polski północnej od Puszczy Augustowskiej i Białowieskiej przez Pojezierze Iławskie, dolinę Wisły, Bory Tucholskie, Pojezierze Kaszubskie. W granicach województwa obejmuje środkowo-zachodnią część lasów Pojezierza Iławskiego i dolinę rzeki Liwy, którą dociera do korytarza Wisły. Główny ciąg

56 56

57 57 korytarza przekracza Wisłę na linii kompleksu leśnego poniżej miejscowości Sadlinki. Druga (północna) odnoga korytarza przebiega od kompleksu leśnego w rejonie Sadlinek do kompleksu leśnego w sąsiedztwie rezerwatów Wiosło Małe i Wiosło Duże, dalej (doliną rzeki Struga Młyńska) do kompleksów leśnych w rejonie miejscowości i rezerwatu Udzierz. Tu następuje rozdzielenie linii przebiegu korytarza na część północną, biegnącą północnym krańcem Borów Tucholskich w rejon Jez. Wdzydze oraz południową, przez centralną częścią Borów Tucholskich dolina rzeki Brdy. Dalej północny fragment korytarza biegnie przez kompleksy leśne wzdłuż doliny Wdy, a następnie doliny Słupi. Fragment południowy poprzez lasy Wdeckiego i Tucholskiego Parku Krajobrazowego, wzdłuż doliny Brdy i w rejonie Parku Narodowego Bory Tucholskie, w kierunku południowo-zachodnim, lasami ku dolinie Gwdy. Ten fragment krajowego korytarza lokuje się w obrębie wielkiego płatu ekologicznego Borów Tucholskich i wspólnie z nim odgrywa ogromną rolę jako ostoja przyrodnicza, kształtując warunki zachowania różnorodności biologicznej całej środkowo-północnej Polski ( Plan 2009). Stężycko-kartuski płat ekologiczny rangi regionalnej stanowi obszar o silnym urozmaiceniu rzeźby i pokrycia terenu, obejmując liczne, rozdrobnione zespoły leśne, tworzące mozaikę przestrzenną z obszarami rolniczymi i licznym jeziorami. Rozciąga się od kompleksów leśnych otaczających Kartuzy (na północnym wschodzie) po kompleksy leśne na południowy-zachód od Stężycy ( Plan 2009). Korytarz ekologiczny Doliny Wierzycy rangi regionalnej rozciąga się od Jeziora Wierzysko na granicy płatu ekologicznego lasów charzykowsko-kościerskich w rejonie Kościerzyny, przez pd. część Pojezierza Kaszubskiego i Pojezierze Starogardzkie po dolinę Wisły. Jest to korytarz w znacznym stopniu przekształcony antropogenicznie, porozcinany i ograniczony przestrzennie terenami zabudowanymi i użytkowanymi rolniczo, z licznymi i dużymi jednostkami osadniczymi, takimi jak Stawiska, Stara Kiszewa, Starogard Gdański, Pelplin, Gniew. Jednak ze względu na swe cechy morfologiczne i fragmentaryczne otoczenie lasami, dolina wciąż zachowała w długich odcinkach cechy korytarza i jest jednym z ostatnich elementów łączności obszaru pojezierzy z doliną Wisły ( Plan 2009). Ponadto osnowę ekologiczną gminy Kościerzyna tworzą elementy rangi subregionalnej i lokalnej subregionalny korytarz ekologiczny w południowo-wschodniej części gminy, przebiegający równoleżnikowo od korytarza ekologicznego Doliny Wierzycy rangi regionalnej, poprzez znajdujący się na terenie gminy Kościerzyna zespół jezior: Hutowe, Gatno, Przywidz, Wierzchołek i Średnik i przyległe do nich płaty leśne, oraz ciągnący się dalej w kierunku wschodnim i północno-wschodnim ku dolinie Wietcisy ( na terenie sąsiednia gminy Liniewo); niewielkie płaty zbiorowisk leśnych i semileśnych, w tym porastające tereny hydrogeniczne nadwodne oraz w lokalnych zagłębieniach terenu; śródpolne zadrzewienia i zakrzewienia; szpalery i aleje drzew występujące wzdłuż dróg oraz cieków i rowów melioracyjnych; zbiorniki wodne i cieki.

58 3.5. Zasoby użytkowe środowiska Potencjał agroekologiczny Na obszarze gminy Kościerzyna występują kompleksy rolniczej przydatności gleb od 2. - pszennego bardzo dobrego do 9. - zbożowo-pastewnego słabego oraz kompleksy użytków zielonych 2z. średnie i 3z - słabe i bardzo słabe. Tabela 6 Gmina Kościerzyna Powierzchniowy udział poszczególnych kompleksów przydatności gleb na terenie miasta i gminy Kościerzyna Kompleksy przydatności rolniczej z. 3z. Powierzchnia [ha] UDZIAŁ PROCENTOWY 0,0 0,2 3,0 30,7 25,7 39,8 0,2 0, Źródło: Warunki przyrodnicze produkcji rolniczej woj. gdańskiego, Na terenie gminy Kościerzyna minimalny jest udział najlepszych kompleksów przydatności rolniczej gleb (2-3). Bardzo mały jest również udział gleb dobrych (4 kompleksu - żytniego bardzo dobrego), które stanowią zaledwie 3% gruntów ornych gminy. Gleby kompleksu 4 występują głównie w południowo-wschodniej części gminy (w okolicy Niedamowa i Małego Podlesia). Zdecydowanie wśród gruntów ornych gminy Kościerzyna przeważają gleby umiarkowane i słabe kompleksów 5-9, stanowiące blisko 97 % gruntów ornych. Kompleks 2. pszenny dobry charakteryzuje się występowaniem gorszych warunków glebowych (tj. okresowe niewielkie niedobory lub nadmiary wilgoci, obniżone ph, duża zwięzłość itp.) tylko w nieznacznym stopniu. Na zaliczanych do tego kompleksu glebach udają się wszystkie rośliny uprawne, lecz otrzymywanie wysokich plonów uzależnione jest w pewnym stopniu od poziomu agrotechniki i przebiegu pogody. Gleby kompleksu 3. - pszennego wadliwego obejmują gleby, które nie są zdolne do magazynowania większych ilości wody i w pewnych okresach wykazują jej niedobór. Takie układy stosunków wodnych powodują bardzo duże wahania plonów roślin. W latach mokrych plony mogą być wysokie, w latach suchych zaś bardzo niskie. W skład kompleksu 4. - wchodzą najlepsze gleby wytworzone z piasków gliniastych mocnych i gliniastych. W wyniku zabiegów agrotechnicznych gleby te potrafią osiągać wysoki stopień kultury. Kompleksy o umiarkowanej przydatności rolniczej: 5. - żytni dobry, 6. - żytni słaby i 8 zbożowo pastewny - stanowią razem największy odsetek gruntów (ponad 56% gruntów ornych miasta i gminy), występując w postaci rozległych płatów. Kompleks żytni dobry obejmuje gleby dość wrażliwe na suszę, przeważnie wyługowane i zakwaszone. Gleby te uważa się za typowo żytnio-ziemniaczane. Kompleks żytni słaby charakteryzuje się glebami nadmiernie przepuszczalnymi, mającymi słabą zdolność zatrzymywania wody, przez co dobór roślin uprawnych jest bardzo ograniczony, a plony zależą w dużym stopniu od ilości i rozkładu opadów. umożliwiający uprawy roślin charakterystycznych dla kompleksów pszennych. Kompleks 8. zbożowo-pastewny obejmuje ułamkową część powierzchni gruntów ornych (0,2%) są to gleby potencjalnie żyzne, ale wadliwe na skutek nadmiernego okresowego uwilgotnienia, plony są z reguły wyższe w latach suchych. Najmniejszy potencjał agroekologiczny charakteryzuje kompleksy: 7. - żytni bardzo słaby i 9. - zbożowo-pastewny słaby. Gleby kompleksu 7. są piaszczyste, ubogie w składniki pokarmowe, trwale za suche. Są to gleby żytnio-ziemniaczane,

59 59 dające niskie plony, a ekonomiczna opłacalność ich uprawy jest zerowa lub ujemna. W granicach gminy gleby kompleksów 7 i 9 zajmują aż 40,2% gruntów, przy znacznej dominacji gleb kompleksu 7 (39,8% ogółu gruntów ornych miasta i gminy Kościerzyna). Kompleks 2z. użytków zielonych średnich obejmuje łąki dwukośne o wydajności siana 2,5-3 t z ha. Pastwiska mają wydajność wystarczającą na wyżywienie 2 krów przez 130 dni (Gleboznawstwo, 1981). Kompleks 3z. użytków zielonych słabych i bardzo słabych obejmuje użytki na glebach zbyt suchych lub zbyt wilgotnych. Jednokośne łąki dają plon około 1,5 t siana. Pastwiska mogą wyżywić 1 krowę w ciągu 120 dni. Kompleksy dotyczące użytków zielonych zaliczone zostały do grupy o umiarkowanym potencjale agroekologicznym. W ogólnej ocenie potencjał agroekologiczny gminy Kościerzyna jest umiarkowany Zasoby leśne Na podstawie nielicznych danych na temat produkcji biomasy w zbiorowiskach leśnych Polski oraz danych fitosocjologicznych dotyczących charakterystyki poszczególnych zespołów leśnych gminy Kościerzyna, zestawić można przybliżony podział układów leśnych na 4 grupy - od posiadających największy potencjał produkcji biomasy w ciągu sezonu wegetacyjnego, po najniższy. Pierwszą grupę zbiorowisk, cechujących się relatywnie bardzo dużą produktywnością biomasy, tworzą zespoły grądu i łęgów. Układy te posiadają zasadniczo zwarty, wielowarstwowy, liściasty drzewostan, o wysokiej produkcji zarówno drewna, jak i masy listowia. Ma tu również znaczenie udział buka w drzewostanie, gdyż jest to drzewo w starszych klasach wieku światłożądne, szybko wypełniające wolną przestrzeń swoimi koronami. Zespoły z tej grupy cechuje także bogate, wielogatunkowe runo, dające również znaczny przyrost biomasy. Runo, szczególnie w grądach i łęgach, posiada dodatkowo aspekty sezonowe - wiosenny i letni, zwiększające roczny bilans produkcji biomasy runa. W płatach tych zespołów obecna jest często zwarta warstwa krzewów, dorzucająca do bilansu produkowanej biomasy znaczny wkład. Lasy łęgowe na obszarze gminy Kościerzyna występują rzadko, głównie w dnach dolin cieków, czasem również na ich zboczach, w miejscach wysięków wód gruntowych. Większy jest dział grądów, występujących na zboczach dolinnych, wierzchowinie oraz nad zbiornikami wodnymi. Największe płaty grądów występują na południowym brzegu jez. Wierzysko i na zboczach doliny Wierzycy. Zbiorowiska te są silnie przekształcone w wyniku prowadzonej gospodarki leśnej. Wprowadzenie nasadzeń sosny i innych obcych siedliskowo i geograficznie gatunków drzew spowodowało zniekształcenie, zubożenie składu i uproszczenie struktury warstwowej charakterystycznych tu zbiorowisk, co w skrajnych przypadkach doprowadziło do degradacji siedlisk. Drugą grupę, o dużej produkcji biomasy, tworzą zbiorowiska acidofilnych dąbrów, czyli ubogich lasów dębowo-bukowych, z udziałem sosny. Drzewostan bukowy lub ze znacznym udziałem buka warunkuje duży przyrost zarówno masy drewna, jak i listowia. Mniejszą rolę odgrywa tu warstwa krzewów, tylko niekiedy występująca w postaci podrostu buka, a także stosunkowo uboższe runo. Zbiorowiska ubogich lasów bukowych i bukowo-dębowych występują płatami na wierzchowinie morenowej.

60 60 Trzecia grupa zbiorowisk, o znacznej produkcji biomasy, to bory mieszane i świeże, bory i brzeziny bagienne, a także zarośla wierzbowo-olszowe i olesy. Posiadają one mniejsze zwarcie drzewostanu niż wcześniej przedstawione zbiorowiska, a także udział drzew szpilkowych w drzewostanie, głównie sosny i świerka. Olsy mają często mniejsze zwarcie drzewostanu, spowodowane specyficzną strukturą lasu - z kępami drzew i zabagnionymi przestrzeniami pomiędzy nimi. Zbiorowiska borowe występują na polach sandrowych, znajdujących się głównie w południowej i zachodniej części gminy. Bory i brzeziny bagienne zajmują małe powierzchnie, tworząc małe płaty występujące na całym obszarze gminy. Zajmują one przeważnie bezodpływowe powytopiskowe, zatorfione niecki terenowe, które w większości są zagrożone poprzez antropogeniczne osuszanie terenu. Olsy i zarośla wierzbowe występują powszechnie na terenie gminy w postaci małych płatów, nad ciekami i zbiornikami wodnymi. Największe zgrupowanie olsów znajduje się w południowo-wschodniej części gminy Kościerzyna. Czwartą grupę układów leśnych, o małej produkcji biomasy, stanowią nasadzenia drzew iglastych (rzadziej liściastych) na siedliskach porolnych i terenach rekultywacji. Wprowadzone zostały one na różnorodne siedliska. Uboższe siedliska warunkują na ogół słabsze przyrosty masy drzewnej nasadzonych iglaków. Warstwa krzewów jest najczęściej znikoma, podobnie jak runo, lepsze niekiedy w kwaśnej dąbrowie. Czasem w runie występują chwasty porolne (np. łubin). Zbiorowiska porolne występują powszechnie, natomiast rekultywacyjne nasadzenia drzew w wyeksploatowanych żwirowniach i piaskowniach (w okolicach Gostomia, Wieprznicy, Rybaków i Lizaków). Przedstawione zaszeregowanie zbiorowisk do grup produktywności biotycznej oraz sekwencja tych grup odnoszą się do cech przeciętnych fitocenoz. Poszczególne płaty mogą wykazywać jednak dość znaczne różnice, w zależności od zwarcia drzewostanu, jego wieku, przestojów starych drzew, obecności drzew szpilkowych, stanu runa i warstwy krzewów. Dlatego możliwe, że grupy zazębiają się pod względem produktywności biotycznej. Lesistość gminy Kościerzyna jest bardzo duża (powierzchniowy udział gruntów leśnych ok. 47%). Ogólnie, zasoby leśne gminy Kościerzyna, biorąc pod uwagę produktywność zbiorowisk i powierzchnię lasów, są duże Atrakcyjność i przydatność rekreacyjna środowiska przyrodniczego Potencjał rekreacyjny środowiska przyrodniczego gminy Kościerzyna jest bardzo duży. Jest to wynikiem zróżnicowanych jakościowo i bogatych ilościowo walorów przyrodniczych. Znaczna lesistość (47%) i różnorodność zbiorowisk roślinnych (rozdz ), duża jeziorność (prawie 6 %), urozmaicone ukształtowanie terenu oraz będące wypadkową współwystępowania ww. komponentów środowiska walory krajobrazowe, stwarzają warunki dla rozwoju funkcji rekreacyjnej. Występują tu warunki dla rozwoju wszystkich typów turystyki kwalifikowanej, w tym kajakarstwa, żeglarstwa, turystyki pieszej, rowerowej, konnej, narciarstwa biegowego itp. Ze względu na bardzo dużą presję na rozwój indywidualnych form rekreacji oraz relatywną bliskość Trójmiasta występuje duże zainteresowanie obszarem gminy Kościerzyna, jako miejscem rekreacji weekendowej.

61 61 Największe skupiska zainwestowania rekreacyjnego (zarówno ogólnodostępnego i indywidualnego) zlokalizowane są w zachodniej część gminy (o największej jeziorności i lesistości) oraz na jej północno- i południowo- wschodnich krańcach (zał. kartogr. 3). Najsilniejszym czynnikiem lokalizacyjnym obiektów rekreacyjnych są strefy przyjeziorne. Najbardziej intensywna kolonizacja letniskowa i rekreacyjna ma miejsce w rejonie większych jezior i ich zespołów (Radolne - Jelenie - Gołuń - Wdzydze Słupinko, Sudomie -Osuszyno - Sominko - Żółnowo - Mielnica, Sumino, Borowe - Małe Długie - Wielkie Długie, Wieprznickie - Garczyn) ale miejscami również nad mniejszymi jeziorami (Lubowisko, Długiego, Kramsko Małe, Karmsko Duże, Białe, Strupino, Zakrzewie, Długie, Chude, Wałachy, Dobrogoszcz, Wętfie, Gatno - Hutowe). W ogólne ocenie zasoby rekreacyjno-turystyczne środowiska przyrodniczego gminy Kościerzyna są bardzo duże Zasoby wodne Zasoby wodne obejmują zasoby wód powierzchniowych i podziemnych. W pierwszym przypadku w gminie Kościerzyna najważniejsze są zasoby wodne rzek zlewni Wdy i Wierzycy oraz jezior. W drugim decydują zasoby wód podziemnych pochodzące z różnych okresów geologicznych i o różnej dostępności i potencjale. Największymi ciekami w granicach gminy są: Wda z dopływami Trzebiochą i Pieliską oraz Wierzyca. Ich potencjał nie jest w pełni wykorzystywany. Na obniżenie potencjału cieków, a szczególnie Wierzycy wpływ ma niska jakość wód. Niewielki, północny fragment gminy położony jest w zlewni Raduni. Wody Raduni i jej dopływów zasilają ujęcie powierzchniowe dla miasta Gdańska w Straszynie. Gmina Kościerzyna charakteryzuje się dużą jeziornością. Na jej obszarze występują zarówno duże powierzchniowo zbiorniki wodne - 33 jeziora mają powierzchnię powyżej 10 ha jak i liczne drobne zbiorniki. Do największych jezior w granicach gminy Kościerzyna należą: fragment kompleksu jez. Wdzydze Północne, Radolne, Jelenie, Gołuń (536,8 ha); Jezioro Gatno (72,6 ha); Jezioro Osuszyno ( 86,5 ha); Jezioro Garczyn (113,4 ha); Jezioro Zagnanie (143,0 ha); Jezioro Sudomie (173,5 ha). Znaczny jest także potencjał wodny gminy w zakresie wód podziemnych. Wpływają na to zasoby wód czwartorzędowych w osadach fluwioglacjalnych. Jest to główny poziom eksploatowany przez ujęcia obsługujące miejscowości na obszarze gminy. Największe rezerwy wody o dobrej jakości występują na ujęciach Skorzewo, Grzybowo i Wielki Klincz, woda z ujęć w Skorzewie i Grzybowie nie wymaga uzdatniania. W mniejszym zakresie w zaopatrzeniu w wodę wykorzystywane są przypowierzchniowe warstwy wodonośne (holoceńskie poziomy wodonośne). Poza granicą gminy, w odległości ok. 1,5 km na wschód (okolice Lubania) wyodrębniono międzymorenowy zbiornik wód Gołębiewo, zaliczony do głównych

62 62 zbiorników wód podziemnych (GZWP) w Polsce. Jest to zbiornik nr 116 o szacunkowych zasobach dyspozycyjnych 30 tys. m 3 /d i ustalonych zasobach dyspozycyjnych w zatwierdzonych dokumentacjach hydrogeologicznych 24,96 tys. m 3 /d. W generalnej ocenie zasoby wodne gminy Kościerzyna są duże Zasoby surowców Na obszarze gminy Kościerzyna występuje gruba warstwa osadów czwartorzędowych (o miąższości ok. 140 m). Na przeważającym obszarze, poza północno-wschodnią, morenową częścią gminy, dominują utwory akumulacji wodnolodowcowej (piaski o różnej miąższości i granulacji). Bazę surowcową gminy stanowi głównie kruszywo naturalne. Według danych PIF (baza MIDAS) oraz wg Bilansu zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na r. (2011) na terenie gminy aktualnie występują następujące, udokumentowane złoża surowców mineralnych (tab. 7):

63 Tabela 7 Nazwa złoża Dębogóry Gostomek Gostomie II Gostomie III (A) Gostomie III (B) Gostomie IV Gostomie V Gostomie VI Grzybowo Grzybowo I p. C i D Grzybowo II Grzybowo III Grzybowo Sycowa Hura Udokumentowane złoża surowców mineralnych na terenie gminy Kościerzyna Typ kopaliny kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne Zasoby Pow. [tys. ton] złoża STAN ZAGOSPODAROWANIA ZŁOŻA KONCESJA geologiczn przemysłowe [ha] o bilansowe 1, eksploatacja zaniechana zniesiona 58, eksploatacja zaniechana zniesiona 43, złoże rozpoznane szczegółowo - 4, złoże rozpoznane szczegółowo - 24, złoże rozpoznane szczegółowo - 5, złoże rozpoznane szczegółowo - 207, eksploatacja zaniechana zniesiona 7, eksploatacja zaniechana zniesiona 16, złoże zagospodarowane DROŚ.G /07 (eksploatowane) 4, złoże rozpoznane szczegółowo - 9,8 bd bd złoże zagospodarowane (eksploatowane) 13, złoże zagospodarowane DROŚ- (eksploatowane) G , złoże rozpoznane szczegółowo - DROŚ- G

64 Loryniec Lubiana I i II Lubiana- Owśnica kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne 1, złoże rozpoznane szczegółowo eksploatacja zaniechana zniesiona 17, złoże rozpoznane szczegółowo - Łubiana I kreda i torf 1, złoże rozpoznane szczegółowo - Łubiana II Małe Podlesie Niedamowo II Niedamowo III Niedamowo IV Niedamowo p. Dębogóry Niedamowo p. Niedamowo Niedamowo VII Niedamowo VIII Owśnice Rybaki kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne 7,9 bd bd złoże rozpoznane szczegółowo - 0, złoże rozpoznane szczegółowo - 9, eksploatacja zaniechana zniesiona 7, złoże zagospodarowane (eksploatowane) DROŚ- G , złoże zagospodarowane OŚ-IV-74125/413/01 (eksploatowane) 20, eksploatacja zaniechana zniesiona 145, złoże eksploatowane okresowo - 8, skreślone z bilansu zasobów zniesiona r. 9,9 bd bd złoże rozpoznane szczegółowo - 13, eksploatacja zaniechana zniesiona 5, eksploatacja zaniechana zniesiona

65 Źródło: Rybaki II pole C Rybaki III Rybaki IV Rybaki V Rybaki VI Wielki Klincz Wieprznica kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne kruszywo naturalne 28, złoże zagospodarowane (eksploatowane) 50, złoże rozpoznane wstępnie - 4, skreślone z bilansu zasobów r. 30, skreślone z bilansu zasobów r. 104, złoże zagospodarowane (eksploatowane) 47, złoże rozpoznane wstępnie - 26, złoże rozpoznane szczegółowo - DROŚ.G /07 i DROŚ.G zniesiona zniesiona DROWOŚ.GL /06/07 i DROŚ.G baza MIDAS Państwowego Instytutu Geologicznego oraz Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce wg stanu na r. (dostępny na Nazwa złoża Typ kopaliny Pow. złoża [ha] geologiczno -bilansowe Zasoby [tys. ton] przemysłowe STAN ZAGOSPODAROWANIA ZŁOŻA KONCESJA Częstkowo (A) kruszyw o naturalne 100, złoże rozpoznane szczegółowo - Cząstkowo (B) kruszyw o naturalne 11, złoże rozpoznane szczegółowo - Źródło: Dokumentacja geologiczna złoża kruszywa naturalnego piaskowo-żwirowego i piaskowego Częstkowo pole A i pole B w kat. C 1, stan na dzień r.

66 66 Jak wynika z powyższej tabeli, aktualnie na terenie gminy prowadzona jest, na podstawie koncesji, eksploatacja następujących złóż kruszywa naturalnego: Gostomie II koncesja ważna od do , koncesjobiorcą jest SKANSKA S.A Oddział Mieszanek Drogowych ; Grzybowo II koncesja ważna od do , koncesjobiorcą jest zakład wydobywczy KRUSZYWO Sp. z o.o.; Grzybowo-Sycowa Huta koncesja ważna od do , koncesjobiorcą jest zakład wydobywczy KRUSZYWO Sp. z o.o.; Niedamowo III koncesja ważna od do , koncesjobiorcą jest P. Piotr Michalski, GRANIT IP ; Niedamowo IV koncesja ważna od do , koncesjobiorcą jest zakład Olsztyńskie Kupalnie Surowców Mineralnych Sp. z o.o. Rybaki II pole C koncesja ważna od do , koncesjobiorcą są Gdańska Grupa Konsultingowa SYSTEM Sp. z o.o. oraz Kruszywa Polskie Sp. z o.o. Rybaki VI koncesja ważna od do , koncesjobiorcą jest przedsiębiorstwo Kruszywa Polskie Sp. z o.o. Dla obszarów eksploatacji złóż wyznaczone zostały obszary i tereny górnicze, które przedstawiono na zał. kartogr. 3. Na terenie gminy Kościerzyna znajdują się również obszary perspektywicznego występowania złóż. W rejestracji MIDAS PIG zarejestrowanym taki obszarem jest Fingerowa Huta (kruszywo naturalne), w północno-zachodniej części gminy (zob. zał. kartogr. 3). Ponadto na terenie gminy w rejonie miejscowości: Gostomie, Owsiniczka, Cząstkowo, Skorzewo Wybudowanie, Wybudowanie Kłobuczyno, Nowy Klincz, Mały Podleś, Lisaki prowadzona jest sporadycznie eksploatacja kruszywa naturalnego. Eksploatacja w tych miejscach prowadzona jest przez miejscową ludność w lokalnym zakresie, w związku z tym przekształcenia litosfery są w ich przypadku umiarkowane, ograniczone do niewielkiego obszaru. Tereny, dla których zaniechano eksploatacji, w tym skreślone z bilansu zasobów surowców mineralnych, należy zrekultywować w kierunku rolniczym, leśnym lub wodnym. Zasoby surowców na obszarze gminy Kościerzyna, jak na warunki terenów pojeziernych, są znaczne Energetyka wiatrowa i solarna Gmina Kościerzyna położona jest w rejonie o korzystnych warunkach wietrznych dla lokalizacji elektrowni wiatrowych (rys. 4). Najkorzystniejsze warunki anemometryczne dla lokalizacji elektrowni wiatrowych w gminie występują w obrębie bezleśnych wzniesień wysoczyzny morenowej. Lokalizacja elektrowni wiatrowych w Polsce odbywa się pod hasłem wzrostu udziału logicznych źródeł energii w bilansie produkcji energii elektrycznej. Proekologiczność elektrowni wiatrowych polega na wykorzystaniu przez nie odnawialnego źródła energii oraz na braku emisji gazowych, ciekłych i stałych, zanieczyszczeń do środowiska. Są to jednak zarazem obiekty, które stwarzają

67 67 problemy z zakresu ochrony środowiska, zwłaszcza w aspekcie ochrony przyrody (głównie ptaków i nietoperzy), krajobrazu oraz emisji hałasu. Rys. 4 Gmina Kościerzyna na tle mapy Zasoby energii odnawialnej w Polsce energia wiatrowa ( Koncepcja przestrzennego zagospodarowania kraju 2030, 2012).

68 68 Wynik oceny środowiskowych uwarunkowań lokalizacji elektrowni wiatrowych na terenie obrębów Wielki Podleś, Nowy Podleś, Mały Klincz i Zielenin ( Opracowanie ekofizjograficzne 2012) wskazał, że są one tu mocno ograniczone. Ograniczenia wynikają przede wszystkim z prawnych uwarunkowań ochrony przyrody, uwarunkowań ekologicznych i sozologicznych (krajobrazowe mają subiektywny charakter). Możliwości lokalizacji elektrowni wiatrowych występują na użytkowanych rolniczo wierzchowinach wysoczyzny morenowej. Gmina Kościerzyna położona jest w strefie o umiarkowanych warunkach lokalizacji ogniw fotowoltaicznych (rys. 5). Rys. 5 Gmina Kościerzyna na tle mapy Ilość energii promieniowania słonecznego w Polsce w kwh/m 2 (Źródło: Tereny rozwojowe wsi Ocena potencjału transurbacyjnego obszaru gminy Kościerzyna wykazała, że wokół jednostek osadniczych o zwartej zabudowie występują różnorodne fizjograficzne, ekologiczne i prawne ograniczenia ich przestrzennego rozwoju. Większość wsi charakteryzuje się częściowymi ograniczeniami fizjograficznymi rozwoju, wynikającymi przede wszystkim z lokalnego występowania gruntów nienośnych i podmokłych, a lokalnie również terenów o znacznym nachyleniu (powyżej 10 0 ). Ograniczenia wynikające z występowania gleb wysokiej jakości dotyczą jedynie okolic Niedomowa i Małego Podlesia. Również duże powierzchnie lasów oraz powszechne występowanie ekosystemów torfowiskowych stanowią lokalne ograniczenia inwestycyjne. Ekosystemy torfowiskowe związane są głównie z rynnami polodowcowymi i dolinami rzecznymi oraz bezodpływowymi zagłębieniami terenu, zwłaszcza na wierzchowinie morenowej, we wschodniej części gminy. Do wsi o stosunkowo najkorzystniejszych ekofizjogarficznych warunkach dla rozwoju przestrzennego należą: Skorzewo, Nowa Wieś Kościerska, Kaliska Kościerskie, Puc, Mały Klincz, Wielki Klincz, Niedamowo, Korne oraz Gostomie.

69 3.6. Zagrożenia przyrodnicze 69 W warunkach środowiska przyrodniczego Polski do podstawowych zagrożeń przyrodniczych należą zagrożenie powodziowe, ruchy masowe (zagrożenie morfodynamiczne) i ekstremalne stany pogodowe. Do istotnych zagrożeń naturalnych należą przyrodnicze zjawiska katastroficzne. W warunkach przyrodniczych Polski naturalne zjawiska katastroficzne mogące mieć wpływ na bezpieczeństwo i działalność ludzi oraz na twory ich działalności to głównie powodzie, ruchy masowe wierzchniej warstwy litosfery i ekstremalne stany pogodowe. Dwóm pierwszym zjawiskom można przeciwdziałać przez świadome kształtowanie środowiska w postaci zabezpieczeń przeciwpowodziowych (regulacja odpływu ze zlewni przez działania hydrotechniczne i z zakresu struktury użytkowania terenu, wały przeciwpowodziowe, poldery itp.) oraz stabilizacji stoków (działania biologiczne, techniczne i biotechniczne). Ekstremalne stany pogodowe powodują okresową destabilizację funkcjonowania społeczno-gospodarczego, a przeciwdziałanie im polega na sprawnej organizacji mieszkańców danego terenu. Zagrożenie powodziowe W ujęciu prawnym, zgodnie z ustawą Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U. z 2005 r. Nr 239, poz z późn. zm. od 18 marca 2011 r. obowiązuje ustawa z 5 stycznia 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 32, poz. 159) obszarami szczególnego zagrożenia powodzią są: obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest średnie i wynosi raz na 100 lat; obszary, na których prawdopodobieństwo wystąpienia powodzi jest wysokie i wynosi raz na 10 lat; obszary, między linią brzegu a wałem przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim brzegiem, w który wbudowano trasę wału przeciwpowodziowego, a także wyspy i przymuliska, stanowiące działki ewidencyjne; pas techniczny w rozumieniu art. 36 ustawy z dnia 21 marca 1991 r. o obszarach morskich Rzeczypospolitej Polskiej i administracji morskiej. Spośród rzek występujących w granicach gminy Kościerzyna obszary o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% (woda stuletnia) i 10% (woda dziesięcioletnia) zostały wyznaczone dla: Wierzycy, w opracowaniu Wyznaczenie granic obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią w celu uzasadnionego odtworzenia terenów zalewowych etap II. Wierzyca (IMGW Oddział Morski w Gdyni, 2004/2005). Wdy, w opracowaniu Wyznaczenie granic obszarów bezpośredniego zagrożenia powodzią w celu uzasadnionego odtworzenia terenów zalewowych etap II. Wda (IMGW Oddział Morski w Gdyni, 2004/2005). W ujęciu formalno-prawnym na terenie gminy Kościerzyna obszary szczególnego zagrożenia powodzią wyznaczone są przez zasięg obszarów zalewowych wodą powodziową o prawdopodobieństwie wystąpienia 1% (powódź stuletnia). Zajmują one wąskie pasy terenu wzdłuż biegu rzek Wierzycy i Wdy (w dnach ich dolin), w południowo-zachodniej, północno-wschodniej oraz centralnej części gminy. Na ograniczenie zagrożenia powodziowego w zlewniach Wierzycy i Wdy korzystnie wpływa duża jeziorność zlewni, co determinuje zdolność retencji wody.

70 70 Ponadto, okresowo mogą pojawiać się podtopienia w obrębie dolin pozostałych cieków oraz w podmokłych zagłębieniach terenu. Powodować je mogą intensywne opady atmosferyczne i roztopy śniegu. Zagrożenie ruchami masowymi Zagrożenie ruchami masowymi uzależnione jest od wielu czynników, jak: morfogeneza terenu; morfometria terenu (kąty nachylenia terenu i wysokości względne); przypowierzchniowa budowa geologiczna; inne przejawy morfodynamiki; pokrycie terenu roślinnością; zabezpieczenia techniczne stoków. W przypadku terenów o naturalnych predyspozycjach do powstawania ruchów masowych, ingerencja antropogeniczna może doprowadzić do zachwiania stabilności stoku i uruchomienia procesów morfodynamicznych. Zgodnie z literaturą przedmiotu (Klimaszewski 1978), słabe ruchy masowe (soliflukcja 11 ) mogą pojawiać się już przy kącie nachylenia 2-7 0, przy może wystąpić silne spełzywanie i soliflukcja oraz osuwanie. Przy kącie nachylenia terenu możliwe jest silne osuwanie gruntu. Za osuwiskotwórcze uznaje się generalnie nachylenie terenu Powyżej 35 0 występuje zjawisko odpadania i obrywania mas skalnych i zwietrzeliny (Klimaszewski 1978). Wg Rejestracji i inwentaryzacji naturalnych zagrożeń geologicznych na terenie całego kraju (ze szczególnym uwzględnieniem osuwisk oraz innych zjawisk geodynamicznych) na terenie gminy Kościerzyna nie występują tereny zagrożone ruchami masowymi ziemi. Potencjalne zagrożenie morfodynamiczne na obszarze gminy Kościerzyna występuje na obszarach o spadkach powyżej 10. Duże wysokości względne i nachylenia zboczy dolin stwarzają zagrożenie morfodynamiczne zwłaszcza przy występowaniu naprzemian warstw utworów piaszczystych i gliniastych. Potencjalne zagrożenie potęgować mogą niewłaściwe lokalizacje obiektów, brak roślinności na stokach i występowanie sztucznych podcięć zboczy (skarp). Powszechnym zagrożeniem w warunkach środowiska przyrodniczego Polski są ekstremalne stany pogodowe, jak bardzo silne wiatry, długotrwałe, intensywne opady deszczu lub śniegu. Zapobieganie ekstremalnym stanom pogodowym jest niemożliwe a likwidacja skutków jest kwestią organizacyjną Potencjalne zmiany stanu środowiska w przypadku braku realizacji projektu Studium Narastające zmiany antropogeniczne wynikają z zajmowania nowych terenów pod zainwestowanie, co wiąże się na ogół z daleko posuniętą ingerencją w środowisko, związaną z przystosowaniem terenu od zabudowę. Są to przede wszystkim: 11 Proces pełznięcia pokrywy zwietrzelinowej, nasiąkniętej wodą (Klimaszewski 1978).

71 71 zmiany lokalnego ukształtowania terenu w wyniku robót ziemnych (nasypy gruntowe); przekształcenia w przypowierzchniowych strukturach geologicznych w związku z robotami ziemnymi (wymiana nienośnych gruntów organicznych na nośne); likwidacja pokrywy glebowej; zmiany aktualnego użytkowania gruntów; likwidacja istniejącej roślinności i wprowadzanie nowej; zmiany w lokalnym obiegu wody przez ograniczenie infiltracji i wzrost parowania (wprowadzenie sztucznych nawierzchni); obniżenie pierwszego poziomu wody podziemnej; modyfikacje topoklimatu w wyniku oddziaływania zabudowy; zmiany fizjonomii krajobrazu przez wprowadzenie obiektów kubaturowych na terenie dotychczas wolnym od zabudowy; emisja zanieczyszczeń do atmosfery, hałasu, promieniowania elektromagnetycznego, zanieczyszczeń wód powierzchniowych i podziemnych oraz odpadów. W przypadku braku realizacji projektu Studium... (w tym ustaleń dotyczących rozwoju osadnictwa, przemysłu i zagospodarowania rekreacyjno-turystycznego) ww. przekształcenia wystąpiłyby w mniejszym zakresie przestrzennym i jakościowym. Brak realizacji zapisów projektu Studium... może pogorszyć poziom życia mieszkańców oraz stan środowiska gminy Kościerzyna na terenach już zainwestowanych, w tym pozbawionych infrastruktury ochrony środowiska.

72 72 4. ANALIZA ISTNIEJĄCYCH PROBLEMÓW OCHRONY ŚRODOWISKA ISTOTNYCH Z PUNKTU WIDZENIA REALIZACJI PROJEKTU STUDIUM, W SZCZEGÓLNOŚCI NA OBSZARACH FORM OCHRONY PRZYRODY 4.1. Stan antropizacji środowiska i główne problemy jego ochrony Źródła i stan antropizacji środowiska przyrodniczego Gmina Kościerzyna posiada charakter rolniczo-leśny, a podstawową formą działalności gospodarczej są rolnictwo i turystyka. Znajdują się tu liczne gospodarstwa rolnictwa indywidualnego, gospodarstwa agroturystyczne oraz obiekty bazy turystycznej (obiekty indywidualnego zainwestowania rekreacyjnego, domy i ośrodki wypoczynkowo-wczasowe, hotele). Ponadto znaczny jest udział zakładów usługowych, rzemieślniczych i handlowych. Na terenie gminy Kościerzyna występują również zakłady produkcyjnoprzemysłowe. Związane są one przede wszystkim z branżą drzewną i meblarską oraz produkcją ceramiki. Do najważniejszych na terenie gminy należą m.in. przedsiębiorstwa: Zakład Porcelany Stołowej LUBIANA S.A produkcja porcelany we wsi Łubiana, jedyny zakład w powiecie kościerskim zatrudniający powyżej 1000 osób; Kościerskie Przedsiębiorstwo Produkcyjno-Usługowe UNIBUD obróbka materiałów pochodzenia drzewnego w Wielkim Klinczu; UNITRADE Sp. z o.o. zakład produkcji ścierniw we wsi Łubiana; LIMKO Sp. z o.o. zakład produkcji kalki ceramicznej we wsi Łubiana; PETROLINVEST Gdynia Sp. z o.o. na terenie gminy znajduje się rozlewnia gazu płynnego, we wsi Łubiana; SKANSKA S.A. na terenie gminy znajduje się zakład produkcji kruszyw tego przedsiębiorstwa, we wsi Gostomie (wykorzystuje złoże kruszywa naturalnego Gostomie II zob. rozdz. 5.6); Przedsiębiorstwo Budownictwa Elektroenergetycznego ELBUD Gdańsk S.A na terenie gminy znajduje się wytwórnia prefabrykatów żelbetowych tego zakładu, we wsi Owśnice; EL-TYNK zakład budowlany we wsi Dobrogoszcz. Do głównych przejawów antropizacji środowiska przyrodniczego gminy Kościerzyna należą: tereny użytkowania rolniczego, czego efektem są m.in. synantropizacja roślinności, degradacja struktury ekologicznej terenu oraz specyfika krajobrazu o cechach kulturowego krajobrazu rolniczego; osadnictwo wiejskie, w tym m.in. wsie: Czarlina, Częstkowo, Dębogóry, Dobrogoszcz, Gostomie, Grzybowo, Juszki, Kaliska Kościerskie, Kłobuczyno, Korne, Kościerska Huta, Kościerzyna-Wybudowanie, Loryniec, Łubiana, Małe Stawiska, Mały Klincz, Mały Podleś, Niedamowo, Nowa

73 73 Kiszewa, Nowa Wieś Kościerska, Nowy Klincz, Nowy Podleś, Puc, Rotembark, Sarnowy, Skorzewo, Stawiska, Sycowa Huta, Szarlota, Wąglikowice, Wdzydze Kiszewskie, Wielki Klincz, Wielki Podleś, Wieprznica oraz Zielenin źródła zanieczyszczeń do atmosfery ścieków komunalnych i gospodarczych oraz odpadów komunalnych i gospodarczych; miasto Kościerzyna położone w centralnej części gminy; droga krajowa nr 20 relacji Gdynia Kościerzyna Starogard Szczeciński, drogi wojewódzkie nr 214, nr 221 i nr 235, a także sieć dróg powiatowych oraz dróg lokalnych utwardzonych i gruntowych komunikacja samochodowa jako źródło emisji zanieczyszczeń atmosfery i hałasu; istniejące linie kolejowe: nr 201 relacji Nowa Wieś Wielka Bydgoszcz Kościerzyna Gdynia oraz nr 211 relacji Chojnice Bursy Kościerzyna; nasypy, mosty, wiadukty zlikwidowanej i rozebranej, byłej linii kolejowej nr 233; lądowisko we wsi Korne Lądowisko o charakterze rekreacyjnym, promujące tzw. agroturystykę lotniczą (lądowisko w Kornem jest kontynuacją tradycji lotniczych przedwojennej Pomorskiej Szkoły Szybowcowej LOPP w Gostomiu). Lądowisko Korne uzyskało wpis do ewidencji lądowisk przy Urzędzie Lotnictwa Cywilnego pod numerem 35 w dniu 7 maja 2007 r.; składowisko odpadów komunalnych w Gostomiu i odpadów przemysłowych w Lubianie; funkcjonujące kopalnie surowców mineralnych oraz wyrobiska i tereny poeksploatacyjne; sieci linii elektroenergetycznych: najwyższych napięć, wysokiego i średniego napięcia; gazociąg wysokiego ciśnienia. W sąsiedztwie gminy Kościerzyna koncentracja antropogenicznych przekształceń środowiska przyrodniczego ma miejsce w mieście Kościerzyna Zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego Do głównych źródeł zanieczyszczeń atmosfery w rejonie gminy Kościerzyna należą: emitory obiektów przemysłowych; indywidualne źródła ciepła na terenach zwartej zabudowy mieszkaniowej i usługowej (emisja niska); źródła ciepła obiektów rekreacji zbiorowej; emisja technologiczna z obiektów gospodarczo-hodowlanych; zanieczyszczenia komunikacyjne (emisja liniowa, wzdłuż ciągów komunikacji samochodowej przebiegających przez teren gminy);

74 74 emisję niezorganizowaną pyłu z terenów pozbawionych roślinności i z terenów o utwardzonej nawierzchni, głównie komunikacyjnych oraz dawnych wyrobisk surowców mineralnych, składowisk odpadów i innych; napływ zanieczyszczeń z miasta Kościerzyna. Spośród występujących na terenie gminy Kościerzyna zakładów przemysłowych do najsilniej oddziaływujących na warunki aerosanitarne należą: Zakład Porcelany Stołowej LUBIANA S.A w Łubianie, Kościerskie Przedsiębiorstwo Produkcyjno- Usługowe UNIBUD w Wielkim Klinczu, zakład produkcji ścierniw UNITRADE Sp. z o.o. w Łubianie, zakłady przerobu kruszywa naturalnego. Źródłami emisji są także indywidualne źródła energii cieplnej związane z zabudową mieszkaniową, usługową i rekreacyjną, o zróżnicowanych technologicznie i paliwowo paleniskach, jednak w znacznym stopniu tradycyjnie wykorzystujących: węgiel i drewno. W wyniku znacznego rozproszenia zabudowy wiejskiej związane z nią paleniska nie stanowią uciążliwego źródła zanieczyszczeń. Tylko w sytuacjach dużych zgrupowań zwartej zabudowy, sumaryczna wielkość emitowanych zanieczyszczeń może stanowić istotne źródło lokalnej uciążliwości (sezon grzewczy zimowy), głównie w formach ukształtowania terenu sprzyjających stagnacji zanieczyszczeń (formy dolinne i zagłębienia terenu) oraz w określonych sytuacjach pogodowych (np. mgły). Istotnym źródłem zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego jest również komunikacja samochodowa. Rozkład i natężenie zanieczyszczeń związany jest przede wszystkim z przebiegiem tras komunikacyjnych. Wielkość wpływu na środowisko komunikacji samochodowej w zakresie zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego uwarunkowana jest natężeniem ruchu pojazdów. Na terenie gminy Kościerzyna największym natężeniem ruchu charakteryzuje się droga krajowa nr 20 oraz drogi wojewódzkie nr 214, nr 221 i nr 235. Są to drogi o dużym natężeniu ruchu, szczególnie w sezonie letnim. W 2010 r. na drodze krajowej nr 2000 wykonano pomiary natężenia ruchu. Wyniki tych pomiarów, w podziale na odcinki znajdujące się na terenie gminy Kościerzyna i w jej otoczeniu przedstawia tabela 8. Tabela 8 Nr drogi Średniodobowy ruch pojazdów silnikowych w wybranych punktach pomiarowych w 2010 r. Nazwa odcinka Długość odcinka [km] Średni dobowy ruch pojazdów silnikowych [poj./doba] 20 Bytów Korne 24, Korne Kościerzyna 8, Kościerzyna, przejście 1 0, Kościerzyna, przejście 2 0, Kościerzyna Egiertowo 2, * średni dobowy ruch pojazdów silnikowych ogólnie dla dróg krajowych w Polsce wyniósł 9888 poj./dobę. Źródło: Generalny Pomiar Ruchu 2010, Transprojekt-Warszawa Sp. z o.o.

75 75 Komunikacyjne zanieczyszczenia atmosfery mogą powodować niekorzystne zmiany wartości produkcyjnej gleb i wpływać niekorzystnie na roślinność przydrożną (drzewa, krzewy i roślinność zielną) oraz na zdrowie mieszkających w otoczeniu dróg ludzi. To negatywne oddziaływanie spowodowane jest emisją spalin zawierających m.in. metale ciężkie, dwutlenek siarki i tlenki azotu oraz pył. Motoryzacyjne zanieczyszczenia atmosfery są związkami toksycznymi, powodującymi osłabienie fotosyntezy, degradację chlorofilu, zakłócenia w transpiracji i oddychaniu, przebarwienia, chlorozę, nekrozę liści, szybsze ich starzenie, upośledzenie wzrostu oraz zmniejszenie odporności na choroby i szkodniki (Łukasiewicz, 1995). Kolejnym źródłem pogorszenia warunków aerosanitarnych jest emisja niezorganizowana pochodząca z obiektów hodowlanych, dotyczy to w szczególności tlenków azotu oraz odorów. Na obszarze gminy Kościerzyna funkcjonują fermy hodowlane trzody chlewnej i zakłady drobiarskie. Podstawowym problemem jest brak na terenie gminy Kościerzyna stałej sieci monitoringu zanieczyszczeń powietrza atmosferycznego. Systematyczne pomiary prowadzone są tylko na obszarze miasta Kościerzyna nie są one jednak miarodajne dla obszaru gminy. Pośrednio stan atmosfery na terenie gminy określa charakter zainwestowania oraz emisja zanieczyszczeń. Stan czystości powietrza atmosferycznego w gminach województwa pomorskiego jest badany przez Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Gdańsku. Jakość powietrza w strefie kartusko-kościerskiej (do której należy gmina Kościerzyna) za 2009 r. oceniona została następująco ( Rocznej oceny jakości powietrza w województwie pomorskim. Raport za 2009 rok, 2010): klasyfikacja z uwzględnieniem parametrów kryterialnych pod kątem ochrony zdrowia klasy A dla poszczególnych zanieczyszczeń na obszarze strefy, poza: PM10 klasa C (niedotrzymane poziomy dla pyłu PM10 stacja WSSE w mieście Kościerzyna, ul. Rynek); zagrożone jest osiągnięcie poziomu docelowego benzo(a)pirenu z terminem jego osiągnięcia w 2013 r. (stacja WSSE w Kościerzynie, ul. Rynek); O 3 zachowane są poziomy docelowe dla ozonu założone do osiągnięcia w roku 2010 w całym województwie pomorskim i zagrożone są poziomy celów długoterminowych dla ozonu ustalonych na rok klasyfikacja stref z uwzględnieniem parametrów kryterialnych pod kątem ochrony roślin klasa A i zagrożone poziomy celów długoterminowych dla ozonu ustalonych na rok W 2010 r. ocena jakości powietrza dokonana została w podziale na nowy układ stref (ilość stref w województwie ograniczyła się do dwóch tj. strefy aglomeracji trójmiejskiej oraz, w pozostałej części województwa, strefy pomorskiej). Według informacji zawartych w Rocznej oceny jakości powietrza w województwie pomorskim. Raport za 2010 rok (2011) strefa pomorska, do której należy gmina Kościerzyna, oceniona została następująco: klasyfikacja z uwzględnieniem parametrów kryterialnych pod kątem ochrony zdrowia klasy A dla poszczególnych zanieczyszczeń na obszarze strefy, z wyjątkiem niedotrzymanych poziomów dla pyłu PM10, niedotrzymanych poziomów docelowych (2013 r.) benzo(a)piranu, niedotrzymanych poziomów dla ozonu w przypadku celów długoterminowych (2020 r.);

76 76 klasyfikacja stref z uwzględnieniem parametrów kryterialnych pod kątem ochrony roślin klasa A i zagrożone poziomy celów długoterminowych dla ozonu ustalonych na rok Uchwałą Nr 833/XXXV/09 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 25 maja 2009 r. przyjęto Program ochrony powietrza dla strefy kartusko-kościerskiej, mający na celu osiągnięcie poziomów dopuszczalnych pyłu zawieszonego PM10 oraz poziomu docelowego dla benzo[α]pirenu, którego przekroczenia wskazały oceny jakości powietrza za rok 2005, 2006 i 2007 wykonane przez Pomorskiego Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Gdańsku. W ww. Programie na podstawie analizy wyników modelowych przedstawiono szczegółowy opis obszarów przekroczeń pyłu zawieszonego PM10 o okresie uśredniania wyników pomiarów 24 godziny. Obszary te znajdują się w mieście Kościerzyna. Przekroczenia poziomu dopuszczalnego pyłu zawieszonego PM10 są spowodowane przede wszystkim emisją powierzchniową (komunalną), w drugiej kolejności emisją liniową (komunikacyjną): a) w emisji powierzchniowej największy udział ma emisja z indywidualnego spalania paliw na cele komunalno-bytowe, gdzie dominują paliwa stałe węgiel i drewno, b) w emisji liniowej największy udział ma emisja z unosu, czyli z zabrudzenia suchego, wzniecanego podczas ruchu pojazdów, zalegającego na jezdni pyłu. Rys. 6 Rozkład stężeń pyłu zawieszonego PM10 z emisji całkowitej w mieście Kościerzyna i w jego otoczeniu w gminie Kościerzyna ( Program ochrony powietrza dla strefy kartusko-kościerskiej 2009) Program (2009) zawiera listę działań długoterminowych zmierzających do ograniczenia zanieczyszczenia powietrza pyłem zawieszonym PM10 oraz dotrzymania poziomu docelowego dla benzo[α]pirenu w strefie kartusko-kościerskiej dotyczących następujących zagadnień: a) ograniczanie emisji powierzchniowej (niskiej, rozproszonej emisji komunalno bytowej i technologicznej),

77 77 b) ograniczanie emisji liniowej (komunikacyjnej), c) ograniczanie emisji z istotnych źródeł punktowych energetyczne spalanie paliw; d) ograniczanie emisji z istotnych źródeł punktowych źródła technologiczne, e) edukacja ekologiczna i reklama, f) planowanie przestrzenne, i harmonogram rzeczowo-finansowy realizacji poszczególnych zadań ze wskazaniem organów administracji i podmiotów, do których są skierowane zadania oraz terminy realizacji, koszty i źródła finansowania poszczególnych zadań dla miasta Kościerzyny oraz dla strefy kartusko-kościerskiej Hałas i wibracje Hałas i wibracje stanowią specyficzne formy uciążliwości antropogenicznych dla środowiska, wpływając przede wszystkim na warunki życia ludności i funkcjonowanie organizmów zwierzęcych. Źródła hałasu związane są przede wszystkim ze skupiskami ludności i formami jej działalności gospodarczej. Na terenie gminy Kościerzyna wyróżnić można następujące, główne typy uciążliwości akustycznej: hałas komunikacyjny zwłaszcza na drodze krajowej nr 20, ale także na drogach wojewódzkich, drogach powiatowych i parkingach, liniach kolejowych oraz w mniejszym stopniu na drogach lokalnych. Wg Maciaka (1996) wpływ na wielkość i rozprzestrzenianie się hałasu komunikacyjnego mają: charakter ruchu samochodowego (osobowy, ciężarowy, autobusowy), natężenie ruchu, średnia prędkość pojazdów i płynność ich ruchu, charakter dróg i ich otoczenia. Przy intensywności pojazdów na godzinę hałas osiąga db. Pomiary natężenia ruchu w 2010 r. na odcinkach drogi krajowej nr 20 znajdujących się w rejonie gminy Kościerzyna przedstawiono w tabeli 8; hałas pochodzący z zakładów przemysłowych (m.in. przemysłu drzewnego, stolarni, przemysłu ceramicznego, itp.) powodujących znaczną uciążliwość o charakterze lokalnym; hałas związany z wszelkimi formami rekreacji indywidualnej i zbiorowej (zwłaszcza w rejonie Wdzydz Kiszewskich i Gołunia), w tym związany z funkcjonowaniem lądowiska we wsi Korne (tzw. agroturystyka lotnicza ); hałas na terenach zainwestowania osadniczego wsi; hałas związany z funkcjonowaniem kopani kruszywa naturalnego. Na terenie gminy Kościerzyna prowadzone były pomiary hałasu przemysłowego przez Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w kilku zakładach, w których stwierdzono przekroczenia dopuszczalnego hałasu przenikającego do środowiska. Dopuszczalne poziomy hałasu w środowisku reguluje Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. (Dz. U. Nr 120 poz. 826). Rozporządzenie określa zróżnicowane dopuszczalne poziomy hałasu, w zależności od przeznaczenia terenu, wyrażone wskaźnikami hałasu L DWN, L N (mają zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem) oraz L Aeq D i L Aeq N (mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska,

78 w odniesieniu do jednej doby) Potencjalnym źródłem hałasu na obszarze gminy Kościerzyna będą planowane elektrownie wiatrowe (zob. rozdz. 7.) Promieniowanie elektromagnetyczne Na terenie gminy Kościerzyna występują obiekty stanowiące istotne źródła niejonizującego promieniowania elektromagnetycznego. Przez północną część gminy przebiegają linie elektroenergetyczne 110 kv i 220 kv (zob. zał. kartogr. 1). Linie elektroenergetyczne stwarzają uwarunkowania sozologiczne w zakresie promieniowania elektromagnetycznego dla kształtowania środowiska, polegające na ograniczeniu możliwości zabudowy terenów i ich otoczenia (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymywania tych pomiarów, Dz. U. Nr 192, poz. 1883). Ponadto na terenie gminy Stary Kościerzyna znajdują się stacje bazowe telefonii komórkowej, m.in. w rejonie wsi: Łubiana, Skorzewo, Wąglikowice, Wdzydze, Wielki Klincz. W przypadku stacji telefonii komórkowych, pola elektroenergetyczne są wypromieniowane na dużych wysokościach, w miejscach niedostępnych dla ludzi Stan zanieczyszczenia wód i przekształcenia jej obiegu Gmina Kościerzyna jest zasobna w wody powierzchniowe. Najważniejszymi ciekami są tu Wierzyca i Wda. Niewielki północny fragment gminy położony jest w zlewni Raduni (rzeka wypływa z Jeziora Stężyckiego położonego poza granicą gminy). Ponadto występują tu liczne zbiorniki wodne, z czego największe stanowi kompleks jezior wdzydzkich oraz jeziora: Słupinko, Sudomie, Osuszyno, Zagnanie, Gatno, Wierzynko, Garczyn i Dobrogoszcz. Wody podziemne w granicach gminy Kościerzyna występują w czwartorzędowym piętrze wodonośnym. Gmina położona jest poza zasięgiem głównych zbiorników wód podziemnych (zob. rozdz ). WIOŚ w Gdańsku bada okresowo stan zanieczyszczania wód i jezior występujących na terenie gminy Kościerzyna. Rzeka Wierzyca badana była po raz ostatni w 2010 roku (stan na maj 2012 r.). Dane opublikowano w Raporcie o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2010 r. (2011). W punkcie kontrolnym znajdującym się na 116,8 km rzeki, we wsi Nowa Kiszewa (część południowa gminy), stan wód Wierzycy oceniono następująco: II klasa (dobrej jakości) pod względem stanu biologicznego; PPD (poniżej potencjału dobrego) pod względem stanu fizykochemicznego; III klasa (umiarkowanej jakości) pod względem stanu/potencjału ekologicznego; Nie oceniono stanu chemicznego wód Wierzycy. 12 Wartości wskaźników długookresowych L DWN, L N oraz wskaźników L Aeq D i L Aeq N (równoważny poziom dźwięku w porze dnia i porze nocy) są takie same.

79 79 Rzeka Wda w 2010 r. badana była w punkcie pomiarowym zlokalizowanym poza terenem gminy Kościerzyna na 113,3 kilometrażu rzeki (punkt oddalony o ok. 20 km od granic gminy). Jej wody oceniono następująco ( Raport, 2011): II klasa (dobrej jakości) pod względem stanu fizykochemicznego i chemicznego; nie oceniono stanu biologicznego oraz stanu/potencjału ekologicznego Wierzycy. Rzeka Trzebiocha stanowiąca dopływ Wdy, znajdująca się w zachodniej części gminy Kościerzyna, badana była po raz ostatni w 2006 r., na stanowiskach we wsiach Korne oraz Loryniec. Wg danych opublikowanych w Raporcie o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2006 roku (2007) stan ogólny Trzebiochy oceniono jako zadowalający (ówczesna III klasa czystości), a stan sanitarny jako dobry (ówczesna II klasa czystości). Jeziora na obszarze gminy badane były przez WIOŚ w Gdańsku w ramach monitoringu podstawowego wód jeziornych. Poszczególne jeziora występujące w gminie objęte były monitoringiem w różnych latach. W 2010 r. badane były jeziora Wierzysko i Schodno. Stan ekologiczny JCW oceniono odpowiednio jako umiarkowany i jako dobry, pod względem przydatności rybackiej jeziora sklasyfikowano jako poza normą, a jez. Wierzysko dodatkowo było zagrożone eutrofizacją. jez. Schodno niezagrożone ( Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2010 r. (2011). W 2006 r. wykonano monitoring następujących jezior: Wdzydze Północne (Jelenie, Gołuń, Radolne), Wdzydze Południowe, Gatno, Hutowe. Wyniki badań wymienionych jezior przedstawiono w tabeli 9. Tabela 9 Klasa czystości, stan sanitarny i podatność na degradację wybranych jezior na terenie gminy Kościerzyna i w jej sąsiedztwie, badanych w 2006 r. Nazwa jeziora Stan sanitarny Klasa czystości Wdzydze Północne: - Jelenie - Gołuń - Radolne I I I I II II II II Podatność na degradację Wdzydze Południowe I II I Gatno I II II Hutowe I III II Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2006 roku (2007). II II II II Pozostałe, ważniejsze jeziora występujące na terenie gminy Kościerzyna badane były po raz ostatni w latach Wyniki badań prezentuje tabela 10.

80 80 Tabela 10 Klasa czystości i podatność na degradację wybranych jezior na terenie gminy Kościerzyna i w jej sąsiedztwie, badanych w latach Nazwa jeziora Rok badań Klasa czystości Podatność na degradację Garczyn 2005 III III Osuszyno 1997 III II Sudomie 1997 II III Żagnanie 2002 poza kategorią III Źródło: Raport o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2006 roku (2007). W przypadku jakości wód podziemnych, w 2009 r. Zakład Badania Zanieczyszczenia Środowiska IMGW w Poznaniu wykonał badanie stanu fizykochemicznego wód podziemnych znajdujących się wokół wysypiska odpadów w Gostomiu 13. Monitoring obejmował m.in. badanie poziomu wody i jej składu na czterech piezometrach (11,22-11,33 m p.p.t., 10,65-10,88 m p.p.t., 9,45-9,72 m p.p.t. oraz 10,47-10,80 m p.p.t.), a także badanie jakości wody podziemnej pobieranej z ujęcia znajdującego się w sąsiedztwie składowiska. Woda na poszczególnych poziome trach wykazywała: niewielkie, sezonowe zmiany zawartości związków organicznych i mineralnych. Stężenie niebezpiecznych metali było na poziomie śladowym. Wody spełniały wymogi I klasy czystości (tj. wody bardzo dobrej jakości). Nie stwierdzono również żadnego wpływu składowiska na jakość wód podziemnych. W przypadku wody z badanego ujęcia, jej jakość w zakresie badanych parametrów jest również dobra, a woda nadaje się do spożycia. Ponadto punkt monitoringowy jakości wód podziemnych zlokalizowany jest w mieście Kościerzyna i stanowi go ujęcie miejskie o głębokości 14 m (nr punktu w CBDW: ). Ostatnie badanie, wykonane w październiku 2010 r., pozwoliło zakwalifikować wody podziemne do I klasy czystości bardzo dobrej jakości. Potencjalne zagrożenie dla wód powierzchniowych i podziemnych na terenach nieskanalizowanych stanowi niedostateczny rozwój sieci kanalizacyjnej oraz ścieki gromadzone są w zbiornikach bezodpływowych, tzw. szambach, w przypadku ich nieszczelności, co jak wykazuje praktyka jest częstym zjawiskiem i/lub wylewania ścieków w przypadkowe miejsca. Źródłem zanieczyszczenia wód powierzchniowych i podziemnych mogą być nawozy, zarówno sztuczne jak i organiczne oraz chemiczne środki ochrony roślin stosowane w rolnictwie. Przy nieprawidłowym składowaniu następuje zanieczyszczenie wód gruntowych znacznie stężonymi składnikami nawozu, oddziałującymi na środowisko przez dłuższy czas. Poza tym stanowią potencjalne źródło zanieczyszczenia sanitarnego organizmami chorobotwórczymi. 13 Zamieszczone jako załączniki 2 do aktualizacji Planu gospodarki odpadami dla powiatu kościerskiego na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata

81 Gospodarka wodno-ściekowa Stopień skanalizowania gminy Kościerzyna jest niezadowalający i wynosi aktualnie ok. 38%, a łączna długość sieci kanalizacyjnej to ok. 48,3 km. Większość ścieków na terenie gminy Kościerzyna gromadzona jest w zbiornikach bezodpływowych, tzw. szambach. Na terenie gminy Kościerzyna funkcjonują następujące, komunalne oczyszczalnie ścieków (zob. zał. kartogr. 1): oczyszczalnia ścieków w Łubianie: użytkownik (prowadzący instalację) LUBEKO Sp. z o.o.; ilość odbieranych ścieków: 232 m³/d; przepustowość projektowa: 360 m³/d; obciążenie: 1276 RLM; sposoby oczyszczania: biologiczno mechaniczny; redukcja ładunku: BZT5 97%, CHZT 95%, fosfor og. 98%, azot og 94%, zawiesina 93%; ilość wytworzonych osadów ściekowych: brak danych; sposób zagospodarowania osadów: rekultywacja; odbiornik oczyszczonych ścieków: rzeka Pilica; oczyszczalnia ścieków w Wielkim Klinczu 15 : użytkownik (prowadzący instalację) Zakład Komunalny Gminy Kościerzyna; ilość odbieranych ścieków: 156 m³/d; przepustowość projektowa: 250 m³/d; obciążenie: 1775 RLM; sposoby oczyszczania: biologiczno mechaniczny; redukcja ładunku: BZT5 98%, CHZT 96%, fosfor og. 94%, azot og 93%, zawiesina 98%; ilość wytworzonych osadów ściekowych: 14 tsm/rok; sposób zagospodarowania osadów: składowanie na składowisku odpadów w Gostomiu; odbiornik oczyszczonych ścieków: rzeka Wierzyca; oczyszczalnia ścieków we Wdzydzach Kiszewskich: użytkownik (prowadzący instalację) Zakład Komunalny Gminy Kościerzyna; ilość odbieranych ścieków: 52 m³/d; przepustowość projektowa: 300 m³/d; obciążenie: 216 RLM; sposoby oczyszczania: biologiczno mechaniczny; 14 Na podstawie Programu ochrony środowiska dla gminy Kościerzyna na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata , 2004 oraz Program ochrony środowiska dla powiatu kościerskiego na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata , Obecnie realizowany jest projekt rozbudowy oczyszczalni ścieków w Wielkim Klinczu, do wydajności 660 m³/d.

82 82 redukcja ładunku: BZT5 98%, CHZT 94%, fosfor og. 96%, azot og 92%, zawiesina 94%; ilość wytworzonych osadów ściekowych: 5 tsm/rok; sposób zagospodarowania osadów: składowanie na składowisku odpadów w Gostomiu; odbiornik oczyszczonych ścieków: jezioro Gołuń. Ponadto w gminie istnieje znaczna ilość lokalnych oczyszczalni ścieków dla ośrodków wypoczynkowych, szkół, pojedynczych zakładów przemysłowych, które na ogół charakteryzuje mała przepustowość oraz niedostateczny stopień oczyszczania. Gmina Kościerzyna jest zaopatrywana w wodę podziemną z ujęć piętra czwartorzędowego. Stan sieci wodociągowej jest dobry. Stopień zwodociągowania wynosi ok. 87%. Na terenach niewyposażonych w sieć kanalizacyjną ludność zaopatruje się w wodę ze wierconych i kopalnych studni. Na terenie gminy znajdują się komunalne ujęcia wody we wsiach: Częstkowo, Gostomie, Grzybowo, Kłobuczyno, Ludwikowo, Łubiana, Nowy Klincz, Skorzewo, Wąglikowice, Wdzydze Kiszewskie, Wielki Klincz. Ponadto na ternie gminy Kościerzyna znajdują się ujęcia przemysłowe wód podziemnych Przekształcenia litosfery Do podstawowych przejawów przekształceń litosfery na obszarze Kościerzyna należą: zniszczenia geomechaniczne spowodowane realizacją liniowych elementów infrastruktury technicznej (tereny komunikacyjne); przekształcenia w obrębie i w sąsiedztwie wsi, związane z lokalizacją na tych na terenach nowego zainwestowania mieszkaniowego, komunikacyjnego, usługowego i przemysłowego. geomechaniczne zniszczenia zboczy dolin i terenów przyjeziornych w rejonach intensywnego zagospodarowania rekreacyjnego w wyniku nadmiernej penetracji - w wyniku rozwoju rekreacji przekształceniu ulegają w różnym stopniu wszystkie komponenty środowiska przyrodniczego, najbardziej zagrożone są wystromione zbocza rynien i dolin rzecznych; silnie degradowanymi elementami środowiska są szata roślinna i gleba, które narażone są przez wydeptywanie na niszczenie (rośliny) i zmianę właściwości fizycznych (gleby); skutki rolniczego użytkowania ziemi wyniku rolniczego użytkowania terenów nastąpiło znaczne zintensyfikowanie procesów erozyjnych szczególnie w obrębie zboczy dolinnych prowadzące do degradacji gleb; z gospodarką rolną związana jest również degradacja gleb w wyniku nadmiernego osuszania terenów rolniczych oraz przekształceń fizyko-chemicznych gleb (m.in. związanych ze stosowaniem nawozów sztucznych i środków ochrony roślin); wyrobiska głównie po materiale piaszczysto-żwirowym o różnym, zwykle dużym stopniu przekształceń litosfery; zniszczenia litosfery związane z gromadzeniem odpadów, szczególne silne a także negatywne, niekontrolowane przekształcenia związane z występowaniem dzikich składowisk odpadów.

83 83 Wszystkie wymienione tereny wymagają rekultywacji o kierunkach wynikających ze stopnia przekształcenia, charakteru środowiska przyrodniczego w otoczeniu oraz możliwości technicznych. W pierwszej kolejności dotyczy to wyrobisk po eksploatacji surowców i dzikich składowisk odpadów oraz terenów zniszczeń geomechanicznych. Na obszarze gminy Kościerzyna prowadzona jest obecnie eksploatacja kopalin (złóż kruszywa naturalnego) zob. rozdz Gospodarka odpadami W gminie Kościerzyna funkcjonują dwa składowiska odpadów, tj: składowisko odpadów komunalnych we wsi Gostomie (z kwaterą na odpady przemysłowe); składowisko odpadów przemysłowych we wsi Łubiana. Składowisko odpadów w Gostomiu jest własnością Gminy Kościerzyna i zarządzane przez Zakład Komunalny Gminy. Zajmuje powierzchnię ok. 5,82 ha. Od wschodu kwatera na odpady komunalne graniczy z kwaterą na odpady przemysłowe, którą użytkuje na podstawie umowy dzierżawy firma UNITRADE Sp. z o.o. Składowisko zostało oddane do użytkowania w 1989 r.. Kwatery zostały uszczelnione geomembraną HDPE o grubości 2 mm. Chłonność składowiska wynosi 1 mln m 3. Składowisko położone jest w odległości 500 m do najbliższego zabudowania. W bezpośrednim sąsiedztwie składowiska nie występują powierzchniowe cieki wodne. Najbliższa rzeka (Kania) przepływa w odległości ok. 800 m. Poziom wodonośny rozpoznany wierceniami występuje na głębokości m. Deponowane na składowisku odpady pochodzą z terenu dwóch gmin: Kościerzyna i Stężyca. Na składowisku nie prowadzi się segregacji odpadów, nie zostały także wydzielone kwatery na odpady niebezpieczne. Na składowisko w Gostomiu przyjmowane są głównie: niesegregowane odpady komunalne (w tym ulegające biodegradacji), odpady betonu i gruzu budowlanego, odpady z oczyszczalni ścieków (aktualizacja "Planu gospodarki odpadami dla powiatu kościerskiego na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata , 2011). Według informacji opublikowanych w Raporcie o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2010 roku (2011) składowisko odpadów komunalnych w Gostomiu: posiada pojemność całkowitą: Mg; ilość odpadów składowanych (unieszkodliwionyc) w 2010 r. to: ,7 Mg; średnia ilość odpadów deponowanych na dobę w 2010 r. to 73,69 Mg/250 dni rob. Składowisko odpadów przemysłowych w Łubianie jest własnością przedsiębiorstwa Zakłady Porcelany Stołowej LUBIANA S.A. Kierowane są tam odpady pochodzą z produkcji w ZPS LUBIANA S.A. Składowisko powstało w 1976 r. w miejscu byłego wyrobiska żwiru i kruszywa budowlanego, w odległości ok m od zakładu. Całkowita powierzchnia działki przewidzianej na składowisko odpadów wynosi ok. 4,7 ha, przy czym teren przeznaczony pod składowanie

84 84 odpadów posiada powierzchnię ok. 2,8 ha ( Plan gospodarki odpadami dla powiatu kościerskiego na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata , 2007). Według informacji opublikowanych w Raporcie o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2010 roku (2011) składowisko odpadów komunalnych w Łubianie: posiada pojemność całkowitą: ,3 Mg; ilość odpadów składowanych (unieszkodliwionych) w 2010 r. to: 1046,9 Mg. Ponadto na terenie gminy Kościerzyna znajduje się nieczynne składowisko odczynników chemicznych, środków ochrony roślin (tzw. mogilnik ). Zloklaizowane jest ono w podległości ok. 1,2 km od zabudowań wsi Skorzewo. Składowisko funkcjonowało w latach i obejmowało obszar ok. 40x40 metrów, jego powierzchnia wynosiła 0,19 ha. Mogilnik składał się z 3 komór o łącznej kubaturze ok. 150 m3. Teren był ogrodzony i dobrze oznaczony tablicami, częściowo porośnięty samosiejką sosny. Po zamknięciu składowiska usunięto z łącznie ok. 580 Mg odpadów. Obecnie jest ono zrekultywowane w kierunku leśnym zob. zał. kartogr. 1. Zgodnie ze wskazaniami zawartymi w "Planu Gospodarki Odpadami dla Województwa Pomorskiego 2010" (aktualizacja, 2009) system gospodarki odpadami oparty będzie na zakładach zagospodarowania odpadów (ZZO) o znaczeniu regionalnym. Na obszarze województwa pomorskiego funkcjonować będzie 9 takich obiektów. Składowisko we wsi Gostomie pozostanie jako lokalne i nadal deponowane będą tam odpady z gminy Kościerzyna, Dla składowiska uzyskano pozwolenie zintegrowane do 2017 r Obiekty stwarzające zagrożenie wystąpienia poważnych awarii Według informacji opublikowanych w Raporcie o stanie środowiska w województwie pomorskim w 2010 (2011) rozlewnia gazu płynnego we wsi Łubiana, należąca do przedsiębiorstwa PETROLINVEST Gdynia Sp. z o.o. należy do zakładów o dużym ryzyku wystąpienia potencjalnych poważnych awarii przemysłowych w rozumieniu Rozporządzenia Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej z późniejszymi zmianami. (Dz. U. z 2002 r. Nr 58, poz. 535 i Dz. U. z 2006 r. Nr 30, poz. 208). Niebezpieczeństwo wystąpienia awarii stwarza również transport samochodowy i kolejowy substancji niebezpiecznych. Na obszarze gminy Kościerzyna dotyczy to przede wszystkim drogi krajowej nr 20 oraz linii kolejowej nr 201. Zagrożenie poważną awarią związane jest w przebiegiem przez teren gminy gazociągu wysokiego ciśnienia. W przypadku wystąpienia awarii bądź uszkodzenia gazociągu istnieje zagrożenie wybuchu gazu z jednoczesnym pożarem, co może stanowić niebezpieczeństwo zwłaszcza dla terenów przyległych i skupisk ludności znajdujących się w okolicach magistrali gazowej.

85 85 Ponadto zgodnie z Programem ochrony środowiska gminy Kościerzyna na lata z uwzględnieniem perspektywy na lata (2004) do obiektów stwarzających zagrożenia (chemiczno-ekologiczne i pożarowe) należy zaliczyć m.in.: zakłady związane z przerobem drewna oraz stacje benzynowe Problemy ochrony przyrody Formy ochrony przyrody na obszarze gminy i w jej bezpośrednim sąsiedztwie Gmina Kościerzyna jest silnie wpisana w ekologiczny system obszarów chronionych województwa pomorskiego. Ze wszystkimi obiektami ochrony przyrody gmina Kościerzyna posiada istotne, terytorialne powiązania przyrodnicze, niezależnie od występowania lub braku bezpośredniego sąsiedztwa. Powiązania te realizowane są przede wszystkim przez migrację materii nieożywionej i przepływy energii w środowisku wodnym i atmosferycznym oraz przez sukcesję roślin i migrację zwierząt. Procesom tym sprzyja częściowe położenie gminy w największym na Niżu Polskim kompleksie leśnym i względnie mały stopień antropizacji tam środowiska przyrodniczego. W granicach gminy Kościerzyna i w jej bezpośrednim sąsiedztwie, spośród form ochrony przyrody w rozumieniu ustawy o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 roku (Dz. U r., Nr 92, poz. 880 z późn. zm.), występują (rys. 7 i zał. kartogr.): rezerwaty przyrody: Czapliniec w Wierzysku położony w centralnej części gminy Kościerzyna (na południe od miasta Kościerzyna); Strzelnica, sąsiadujący z gminą Kościerzyna, położony w całości na obszarze miasta Kościerzyna; Krwawe Doły, sąsiadujący z gminą od południa, położony w całości na obszarze gminy Stara Kiszewa; parki krajobrazowe i ich otuliny: Wdzydzki Park Krajobrazowy wraz z otuliną, obejmujące południowozachodnią część gminy; Kaszubski Park Krajobrazowy wraz z otuliną, obejmujące północną część gminy; obszar Natura 2000 specjalny obszar ochrony ptaków Bory Tucholskie PLB , obejmujący południowo-zachodnią oraz zachodnią część gminy Kościerzyna; obszary Natura 2000 obszary mające znaczenie dla Wspólnoty 17 : 16 Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 24, poz. 133), zmienionym rozporządzeniem z dnia 29 marca 2012 r. (Dz. U. Nr 0 poz. 358). 17 Zgodnie z Decyzją Komisji Europejskiej Commission Decision of adopting, pursuant to Council

86 86 Leniec nad Wierzycą PLH220073, położony w całości na ternie gminy Kościerzyna, w jej w centralnej części; Rynna Dłużnicy PLH220081, położony w całości na ternie gminy Kościerzyna, w jej w północno-zachodniej części; Dąbrówka PLH220088, obejmujący północno-wschodnią część gminy; Wielki Klincz PLH220083, obejmujący wschodnią część gminy; Jeziora Wdzydzkie PLH220034, obejmujący południowo-zachodnią część gminy; Uroczyska Pojezierza Kaszubskiego PLH220095, obejmujący północne krańce gminy; Nowa Sikorska Huta PLH220090, obejmujący północno-wschodni kraniec gminy; Piotrowo PLH220091, obejmujący północno-wschodni kraniec gminy; obszary chronionego krajobrazu: Lipuski OChK, obejmujący zachodnią część gminy; OChK Doliny Wierzycy, obejmujący południowo-wschodnią część gminy; Polaszkowski OChK, obejmujący południowo-wschodnią część gminy; Gowidliński OChK, obejmujący północno-zachodni kraniec gminy; OChK Borów Tucholskich, sąsiadujący z gminą od południa (na bardzo niewielkim obszarze wkracza na teren gminy). zespoły przyrodniczo-krajobrazowe: Rynna Raduńska - obejmuje północny kraniec gminy; Rynna Dąbrowsko-Ostrzycka - obejmuje północny kraniec gminy; użytki ekologiczne na obszarze gminy występują użytki ekologiczne ustanowione rozporządzeniem nr 2/2003 z 9 stycznia 2003 r. (Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 6, poz. 56), rozporządzeniem nr 49/06 z 06 marca 2006 r. (Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 37 poz. 753) oraz uchwałą Nr VI/224/09 Rady Gminy Kościerzyna z dnia r. zob. tab. 11; pomniki przyrody na obszarze gminy Kościerzyna pomniki przyrody ustanowione zostały różnorodnymi aktami prawnymi; stanowią je drzewa lub grupy drzew oraz w jednym przypadku głaz narzutowy zob. tab. 12. Ponadto, do 2007 r. centralna cześć gminy objęta była ochroną w postaci obszaru chronionego krajobrazu Szarlocki OChK, który został odwołany Uchwałą Nr VII/51/07 Rady Gminy Kościerzyna z dnia 6 czerwca 2007r. w sprawie likwidacji Szarlockiego Obszaru Chronionego Krajobrazu i tym samym utraciły moc zapisy dotyczące wymogów zagospodarowania na tym terenie.. Directive 92/43/EEC, a fourth updated list of sites of Community importance for the Continental biogeographical region(notified under document number C(2010)XXXX) (2010/XX/EU)

87 87

88 Rezerwaty przyrody 88 Rezerwat leśny Czapliniec w Wierzysku utworzono zarządzeniem Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 15 grudnia 1980 r. (MP Nr 30 z r., poz. 171). Celem jego utworzenia było zachowanie fragmentu starodrzewiu sosnowego oraz miejsca lęgowego czapli siwej. Za rezerwat uznany został obszar leśny o powierzchni 10,47 ha, znajdujący się w Leśnictwie Wierzysko nad jeziorem Książe. Jest to rezerwat częściowy typu faunistycznego. Kolonia lęgowa czapli w Wierzysku należy do nielicznych starych czaplińców w Polsce, które posiadają cenne dane o liczbie gniazdujących ptaków w okresie ostatnich 100 lat. Flora i zbiorowiska roślinne rezerwatu przedstawiają przeciętną wartość przyrodniczą. Z grupy roślin naczyniowych zanotowano tu zaledwie kilka gatunków chronionych oraz rzadkich i ginących w skali regionalnej. Główny walor szaty roślinnej to sosna w wieku ok lat. Obecność starodrzewiów sprawia, że zespół ptaków rezerwatu charakteryzuje się znacznym udziałem dziuplaków z dzięciołem czarnym i gołębiem siniakiem włącznie. Rezerwat Czapliniec w Wierzysku w całości znajduje się na obszarze gminy Kościerzyna (zob. zał. kartogr.). Sąsiadujący z gminą Kościerzyna rezerwat przyrody Strzelnica o powierzchni ok. 3,55 ha, utworzony został Zarządzeniem Ministerstwa Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego z dnia 15 grudnia 1980 roku (MP Nr 30 z r., poz. 171) w celu zachowania fragmentu starodrzewu o charakterze naturalnym ze skupieniem pomnikowych drzew. Występują tu rodzime dęby w wieku lat, rzadziej młodsze, a także zróżnicowane wiekowo okazy buka, najstarsze osiągają około 190 lat oraz 190-letnia sosna (przesadzona). Skład drzewostanu wzbogacają kilkudziesięcioletnie graby, brzozy brodawkowate, rzadziej inne gatunki. Grunty, na których znajduje się rezerwat pozostają w całości na terenie miasta Kościerzyna. Sąsiadujący z gm. Kościerzyna od południa rezerwat przyrody Krwawe Doły zajmuje ok. 13 ha. Utworzony został w 1996 r. Zarządzeniem MOŚZNiL z dnia w sprawie uznania za rezerwaty przyrody (MP 75/96, p. 681 grudnia). Celem jego utworzenia było zachowanie zbiorowisk leśnych typowych dla Borów Tucholskich. Rezerwat jest jednym z nielicznych obiektów chronionych w Polsce, gdzie przedmiotem ochrony jest wykształcony na siedliskach porolnych bór świeży z niewielkimi wstawkami boru suchego. Gleby rezerwatu noszą wyraźne cechy porolności i wskazują, że badany teren był w przeszłości wylesiony, a rosnące sośniny w wieku 100 lat są pierwszym pokoleniem lasu. Młodsze, ok. 50-letnie, pochodzą z nasadzeń sztucznych i są z reguły drugim pokoleniem lasu na gruncie porolnym. Rezerwat przyrody Krwawe Doły w całości znajduje się na terenie sąsiedniej gminy Stara Kiszewa.

89 Parki krajobrazowe 89 Kaszubski Park Krajobrazowy (KPK) utworzony został 15 czerwca 1983 roku. Położony jest w centralnej części Pojezierza Kaszubskiego i obejmuje zespół Jezior Raduńsko-Ostrzyckich, Wzgórza Szymbarskie oraz kompleks Lasów Mirachowskich z zespołem Jezior Potęgowskich. Całkowita powierzchnia Parku wynosi ok. 33 tys. ha. Środowisko przyrodnicze KPK reprezentuje zestaw cech typowych dla obszarów młodoglacjalnych. Park obejmuje obszar o bardzo urozmaiconym ukształtowaniu i użytkowaniu terenu. Wzniesienia morenowe, rozległe, faliste powierzchnie moreny dennej, długie ciągi rynien jeziornych, duża liczba różnych genetycznie jezior, doliny rzeczne, liczne obszary podmokłe i torfowiska oraz kompleksy lasów tworzą niepowtarzalne krajobrazy. Na terenie Parku występuje 650 gatunków roślin, wiele z nich to rośliny chronione, bardzo rzadkie (wrzosiec bagienny, żurawina błotna, bażyna czarna, wierzba borówkolistna, turzyca strunowa, skalnica torfowiskowa) i ginące. W Parku żyją sarny, dziki, jelenie, łosie, borsuki, jenoty, piżmaki, kuny leśne i łasice, 170 gatunków ptaków (m.in. czapla siwa, żuraw, brodziec samotny, orzechówka, gągoł, orzeł bielik, myszołów, krogulec), 9 gatunków płazów, 5 gatunków gadów i 40 gatunków ryb. Cechą obszaru KPK jest także duża jednorodność i stabilność poszczególnych elementów tożsamości kulturowej, poczynając od wartości przestrzennych (tradycja zabudowy, stosowania materiałów budowlanych, organizacji niwy siedliskowej i rolnej), poprzez wartości niematerialne (dialekty, zagadnienia etniczne, etnologiczne, życie intelektualne i religijne), po wartości materialne (substancja zabytkowa w przeszłości i współcześnie). Jest to obszar cenny ze względu na swoją autentyczność i ciągłość kulturową, ewolucyjny przebieg zjawisk i procesów kulturowych. KPK jest intensywnie użytkowany gospodarczo, zwłaszcza w zakresie rolnictwa, rekreacji i leśnictwa. Efektem tego jest znaczny stopień antropizacji, a miejscami, punktowo nawet dewastacji środowiska przyrodniczego. Charakterystyczne jest duże antropogeniczne obciążenie środowiska przyrodniczego, zwłaszcza pod względem zanieczyszczenia wód powierzchniowych i melioracji odwadniających. Największym problemem minionych lat był żywiołowy rozwój zainwestowania rekreacyjnego, zwłaszcza w postaci indywidualnych domków letniskowych. W wielu miejscach spowodowało to utratę walorów przyrodniczych i krajobrazowych. Dla ochrony środowiska KPK przed negatywnymi wpływami z otoczenia ustanowiono wokół niego otulinę o powierzchni ok. 32,5 tys ha. W otulinie położone są 62 miejscowości, zamieszkałe przez ponad 31 tys. ludzi. W granicy gminy Kościerzyna znajduje się tylko nieznaczny, południowy kraniec Parku (ok. 100 ha) i część jego otuliny (ok ha). Na obszarze Kaszubskiego Parku Krajobrazowego aktualnie obowiązuje Uchwała Sejmiku Województwa Pomorskiego nr 147/VII/11 z dnia 27 kwietnia 2011 roku w sprawie Kaszubskiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 66, poz. 1462). KPK nie posiada natomiast obowiązującego planu ochrony (zob. rozdz. 4.2.).

90 90 Wdzydzki Park Krajobrazowy (WPK) utworzony został 15 czerwca 1983 roku. Położony jest w północnej części Borów Tucholskich i obejmuje zespół Jezior Wdzydzkich wraz z ich otoczeniem. Całkowita powierzchnia Parku wynosi ok. 17,8 tys. ha, z czego prawie 64% zajmują lasy, grunty orne ok. 10%, a wody powierzchniowe stanowią ponad 10% jego powierzchni. WPK otacza otulina o łącznej powierzchni ponad 15 tys. ha. WPK obejmuje w większości obszar równiny sandrowej, ukształtowanej w postaci rozległego stożka napływowego przez wody roztopowe czwartorzędowego lądolodu. Równina ta jest nieznacznie nachylona w kierunku południowym, w przedziale wysokości od około 160 do 140 m n.p.m. Podstawowe zróżnicowanie ukształtowania terenu wprowadzają ciągi rynien polodowcowych, mniejsze jest znaczenie zagłębień wytopiskowych i sfalowanych powierzchni płatów morenowych. Rynny zajęte są przez jeziora lub wykorzystane przez rzeki. Na terenie WPK znajdują się 53 jeziora o powierzchni ponad 1 ha. Największy jest zespół Jezior Wdzydzkich (jez. Wdzydze, jez. Gołuń, jez. Radolne i jez. Jelenie), o łącznej powierzchni niespełna 1,5 tys. ha. Maksymalna głębokość jeziora wynosi 68 m, co stawia je pod tym względem na szóstym miejscu w Polsce. Zespół Jezior Wdzydzkich posiada ogromną wartość przyrodniczą. Jest to między innymi jedyny zbiornik w Polsce z endemiczną odmianą troci jeziorowej, która tarło odbywa w rzekach Wda i Trzebiocha, powyżej jeziora. Wśród lasów WPK dominują bory sosnowe głównie suboceanicznego boru świerzego i boru chrobotkowego. Niewielkie części Parku zajmują siedliska boru mieszanego dębowo-sosnowego i kwaśne dąbrowy. W podmokłych zagłębieniach terenu występują niewielkie kompleksy boru bagiennego. Mozaikowo występują torfowiska, głównie wysokie i przejściowe, z licznymi gatunkami roślin chronionych i rzadkich. Bardzo bogata i zróżnicowana jest fauna WPK. Występują tu rzadko spotykane gatunki ssaków, jak gronostaj, wydra i bóbr, którego populacja w ostatnich latach wyraźnie wzrosła. Ichtiofauna reprezentowana jest przez około 40 gatunków, bogata jest także awifauna. Podstawowe zagrożenie dla środowiska przyrodniczego WPK stwarza intensywne jego użytkowanie rekreacyjne. W granicach gminy Kościerzyna znajduje się północno-wschodnia część WPK (ok. 5,5 tys. ha) i jego otuliny (ponad 4 tys. ha). Na obszarze Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego aktualnie obowiązuje Uchwała Sejmiku Województwa Pomorskiego nr 145/VII/11 z dnia 27 kwietnia 2011 r. w sprawie Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 66, poz. 1460). WPK posiada plan ochrony - Plan ochrony Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego zatwierdzony Rozporządzenie, Nr 6/2001 Wojewody Pomorskiego - Dz. Urz. Woj. Pomorskiego Nr 64 z dnia 6 sierpnia 2001 r., poz. 748) - załącznik 1 (zob. rozdz. 7)

91 Obszary Natura Specjalny obszar ochrony ptaków Bory Tucholskie PLB obejmuje obszar ok. 322,5 tys. ha, położony w woj. kujawsko-pomorskim i woj. pomorskim. W obrębie obszaru występuje co najmniej 28 gatunków ptaków z Załącznika I Dyrektywy Ptasiej, 6 gatunków z PCK. Gniazduje tu 107 gatunków ptaków. W okresie lęgowym obszar zasiedla co najmniej 1% populacji krajowej następujących gatunków ptaków: bielik, kania czarna, kania ruda, podgorzałka, puchacz, rybitwa czarna, rybitwa rzeczna, zimorodek, żuraw, gągoł, nurogęś, tracz długodzioby; w stosunkowo wysokim zagęszczeniu występuje błotniak stawowy. W okresie wędrówek występuje, co najmniej 1% populacji szlaku wędrówkowego łabędzia krzykliwego (do 400 osobników) i żurawia (do 1800 osobników na noclegowisku). Zagrożenie dla obszaru stanowią przede wszystkim: eksploatacja torfu, kredy, piasku; zmiany stosunków wodnych, zagrożenie eutrofizacją siedlisk oligotroficznych; presja turystyczna, zabudowa letniskowa, zabudowa rozproszona, kłusownictwo, drapieżnictwo ze strony norki amerykańskiej, odpady, ścieki, zanieczyszczenie wód, zakładanie upraw plantacyjnych (borówka amerykańska). Obszar utworzony został dla ochrony następujących gatunków ptaków i ich siedlisk (ptaki z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG): Botaurus stellaris Bąk >5m; Cygnus cygnus Łabędź i i; Aythya nyroca Podgorzałka 1p; Pernis apivorus Trzmielojad 3p; Milvus migrans Kania czarna 8-11p; Milvus milvus Kania ruda 18-20p; Haliaeetus albicilla Bielik 12-13p; Circus aeruginosus Błotniak stawowy 33-38p; Pandion haliaetus Rybołów 1p; Porzana porzana Kropiatka 1-10p; Sterna hirundo Rybitwa rzeczna 25-80p; Chlidonias niger Rybitwa czarna p; Bubo bubo Puchacz 7-10p; Caprimulgus europaeus Lelek P; Alcedo atthis Zimorodek zwyczajny p. objaśnienia: p ilość par, i ilość osobników, m liczba samców, P - brak jakichkolwiek danych populacyjnych. W obrębie obszaru Natura 2000 Bory Tucholskie PLB występują następujące gatunki chronionych zwierząt i roślin, wymienione w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG: Zwierzęta: Castor fiber Bóbr europejski; Lutra lutra Wydra europejska, Lampetra planeri Minóg strumieniowy, Lampetra fluviatilis Minóg rzeczny; Rośliny: Saxifraga hirculus Skalnica torfowiskowa, Luronium natans Elisma wodna, Liparis loeselii Lipiennik Loesela. 18 Charakterystyka wg

92 92 Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Leniec nad Wierzycą PLH o powierzchni ok. 25 ha, obejmuje fragment doliny Wierzycy, brzeg jez. Wierzysko i przyległy las na siedlisku grądu subatlantyckiego, z zagłębieniami z torfowiskiem przejściowym i oczkami dystroficznymi. Nad rzeką występują łąki, a na ich skraju pod lasem, stwierdzono stanowisko leńca bezpodkwiatkowego Thesium ebracteatum, rośliny wymienionej w Załączniku II Dyrektywy Rady 92/43/EWG (stanowisko jest obserwowane od 27 lat, co wskazuje na trwanie populacji chronionego gatunku w tym miejscu). W zasięgu obszaru występują następujące typy siedlisk wymienione w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG (spełniające kryteria utworzenia obszaru Natura 2000): 3160 Naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne; 7140 Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością z Scheuchzerio-Caricetea); 9160 Grąd subatlantycki (Stellario-Carpinetum). Zagrożenie dla obszaru stanowią: postępujące osuszanie łąk nad Wierzycą powoduje osłabienie siedliska, co może mieć bezpośredni wpływ na kondycję stanowiska leńca; populacja jest częściowo osłabiona przez coroczne koszenie oraz wydeptywanie (przez skraj stanowiska przebiega droga gruntowa) oraz jednorazowe zrzucenie w pobliżu gruzu i śmieci; niektóre działania w ramach gospodarki leśnej mogłyby spowodować zniszczenie populacji (np. zrywka prowadzona przez stanowisko leńca). Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Rynna Dłużnicy PLH o powierzchni ok. 353,4 ha, obejmuje wąską, głęboko wciętą rynna w utworach sandrowych. Obszar ten jest bardzo wartościowy pod względem przyrodniczym, przede wszystkim ze względu na: znaczący siedliska 7230 ("Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk", w podtypie "Torfowiska źródliskowe i przepływowe Polski północnej"), kompleks przestrzenny innych typów siedlisk przyrodniczych, obejmujący związane z wodami źródliskowymi i wysiękami źródliska wapienne *7220, źródliskowe lasy olszowe na niżu *91E0, wilgotne łąki, dobrze zachowane szuwarowe i bagienne zbiorowiska na obrzeżach jezior i cieku. Wartość obszaru podnoszą dodatkowo takie cechy, jak: naturalny przebieg cieku i brak funkcjonującej obecnie sieci odwadniającej, ogólnie dobry stan zachowania mokrych siedlisk, występowanie gatunków roślin objętych ochroną prawną, zagrożonych, rzadkich i reliktowych, brak siedlisk zdegradowanych, dotychczas umiarkowane użytkowanie i przekształcenia gospodarcze, sprzyjające utrzymywaniu się flory ekstensywnie użytkowanych mokrych łąk, walory krajobrazowe wąskiej rynny z ciekiem łączącym niewielkie jeziora, torfowiskami i łąkami oraz leśnymi zboczami, wartościowy świat zwierząt, m.in. z obecnością bobra (żeremia) i terytorium bielika. Zagrożeniem dla obszaru jest niewielkie skupienie kilku domków, nie podłączonych do sieci kanalizacyjnej. Potencjalnymi zagrożeniami są: parcelacja siedlisk podmokłych i ich odwadnianie lub zasypywanie materiałem mineralnym, w celu uzyskania miejsc pod zabudowę, budowa kolejnych domków letniskowych,

93 93 nadmierna penetracja, a także niewłaściwa gospodarka leśna na zboczach doliny. Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Dąbrówka PLH zajmuje obszar o powierzchni ok. 505 ha. Ostoja znajduje się w czołówce najwartościowszych siedlisk strzebli błotnej w regionie. Występują tu w większości dobrze zachowane, rozległe i bezodpływowe zbiorniki i wyrobiska potorfowe o małym zagrożeniu, z liczną populacją strzebli błotnej Eupallasela perenurus (kod 4009). Ostoja chroni głównie siedlisko tego gatunku. Jeden ze zbiorników, koło Dąbrówki, jest siedliskiem elismy wodnej Luronium natans (kod 1831). Ostoja jest także miejscem występowania szeregu torfowisk przejściowych (kod 7140), zbiorników dystroficznych (kod 3160) oraz bogatych populacji roślin typowych dla nich. Szczególnie wartościowe są trzy torfowiska i towarzyszące im zbiorniki: jedno położone na SW od Kłobuczyna, dwa znajdujące się na NE od Dąbrówki. Na torfowisku "Dąbrówka" występują niewielkie fitocenozy rzadkiego zbiorowiska z Drosera intermedia i Eriophorum angustifolium, wykształcone na nagim torfie (siedlisko 7150). Śródpolny, mały zbiornik wodny z grążelem drobnym Nuphar pumila w rejonie Śledziowej Huty. Dość wartościowy kompleks wrzosowisk i psiar z jałowcami (kod 6230) na mineralnym obrzeżu torfowiska położonego bezpośrednio na południowy-zachód od Kłobuczyna. Najcenniejszymi z gatunków roślin, poza elismą wodną, są: widłaczek torfowy Lycopodiella inundata, grążel drobny Nuphar pumila oraz pływacze drobny i zwyczajny Utricularia minor, U. vulgaris, a także bebłek błotny Peplis portula. Zagrożeniem dla strzebli błotnej mogą być przede wszystkim: zarastanie i wysychanie zbiorników, związane z naturalną sukcesją i celowym odwadnianiem; spływy zanieczyszczeń z pól; presja rybacko-wędkarska, w tym nadmierne połowy i zarybianie gatunkami niepożądanymi, jak karaś srebrzysty i drapieżniki. Utrudnione mogą być w perspektywie możliwości ochrony zbiornika z elismą wodną. Jest on bowiem własnością prywatną, położony jest blisko wsi Dąbrówka, otoczony pastwiskami i gruntami ornymi, i jest stosunkowo mały. W rejonie, w którym rośnie elisma, znajduje się miejsce postoju łodzi i miejsce wędkowania. W niedalekim sąsiedztwie ma swój wodopój bydło z sąsiadujących pastwisk. Torfowiska przejściowe, zbiorniki dystroficzne, wrzosowiska i psiary: Torfowiska podlegały w większości eksploatacji; obecnie regenerują. Niektóre włączone są w systemy odpływu wód głębokimi rowami. Zagrożeniem dla cennych kompleksów torfowiskowych i zbiorników dystroficznych w rejonie Kłobuczyna i Dąbrówki są także spływy substancji biogennych z otaczających pól - prawdopodobnie również w związku z, obserwowanym w okolicy, wylewaniem na pola gnojowicy. Zagrożeniem dla wrzosowisk i psiar w otoczeniu torfowisk jest zarzucenie wypasu i związane z tym zarastanie ich różnymi gatunkami drzew. Generalnie obszar ostoi Dąbrówka PLH jest dość trudny do ochrony z uwagi na sposób użytkowania terenów w otoczeniu torfowisk (grunty orne, pastwiska, lasy porolne) oraz strukturę własnościową (własność w większości prywatna). Podstawowym problemem ochrony jest zachowanie właściwych stosunków wodnych w zlewniach bezpośrednich torfowisk i zbiorników wodnych.

94 94 Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Jeziora Wdzydzkie PLH o łącznej powierzchni ponad 13,5 tys. ha, obejmuje tu kompleks mezotroficznych jezior, położonych w krzyżujących się rynnach polodowcowych, wykształconych w obszarze sandrowym, spośród których największe jest jez. Wdzydze. W obszarze wyróżniono 17 rodzajów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG, które zajmują łącznie blisko 20% powierzchni obszaru. Cenne są tu zarówno jeziora lobeliowe (5 obiektów), jak również ramienicowe (7 zbiorników) oraz liczne zbiorniki dystroficzne, a także skupienie torfowisk wysokich i przejściowych, o typowo wykształconych zbiorowiskach roślinnych. Wartościowe elementy środowiska przyrodniczego kryją również tutejsze lasy, a zwłaszcza zbiorowiska lasów liściastych, szczególnie nad rzekami, zwłaszcza Wdą i Trzebiochą. Najcenniejszymi jeziorami ramienicowymi w ostoi są jeziora Wielkie Płocice, Sominko i Kotel, w tych zbiornikach zbiorowiska ramienic są najbogatsze, bezwzględnie dominują w litoralu, jeziora te są przy tym najlepiej zachowane. Jezioro Wdzydze Południowe jest zagrożone eutrofizacją, ma stosukowo ubogą florę ramienic, a ich zbiorowiska tych tworzą mozaikę ze zbiorowiskami roślin naczyniowych, niemniej ze względu na wielkość zbiornika oraz dużą powierzchnię bezwzględną zajmowaną w nim przez ramienice jego ochrona ma szczególne znaczenie. Walorem ostoi są stanowiska bardzo rzadkich gatunków roślin wodnych: w jez. Wielkie Płocice występuje populacja Chara polyacantha; w jez. Głęboczko (jezioro lobeliowe) występuje Nitella tenuissima; w jez. Wdzydze Południowe występuje Potamogeton xsalicifolius. W ostoi stwierdzono obecność 7 gatunków z Załącznika II Dyrektywy Siedliskowej. Licznie reprezentowane są rzadkie, zagrożone i chronione gatunki roślin, m.in. z flory torfowisk. Na terenie leśnictwa Wdzydze rośnie 11 drzew doborowych, wciągniętych do rejestru międzynarodowego. Obszar jest równocześnie ostoją fauny, m.in. związanej z biotopami wodno-błotnymi: bobra i wydry, kumaka nizinnego i traszki grzebieniastej. Występuje tu najliczniejsza w Polsce populacja reliktowej troci wdzydzkiej. Jest to również ważna ostoja ptasia o randze krajowej. Główne zagrożenia dla tego obszaru mającego znaczenie dla Wspólnoty Jeziora Wdzydzkie PLH stanowią: intensywna zabudowa brzegów jezior w celach rekreacyjnych; eutrofizacja jezior; wycinka drzew i krzewów; osuszanie i eutrofizacja torfowisk. Ponadto niekorzystne oddziaływania na siedlisko 3140 w południowym basenie Jeziora Wdzydze wynikają z obecności dużej ilości infrastruktury turystycznej wzdłuż południowego i wschodniego brzegu jeziora głównie ośrodki wypoczynkowe w miejscowościach Borsk i Lipa. Dużym zagrożeniem dla stanu niewielkich powierzchniowo jezior (ramienicowych, lobeliowych i dystroficznych) w ostoi jest ich użytkowanie przez prywatnych dzierżawców/właścicieli. Wiąże się to m.in. z nadmiernym lub niewłaściwym pod względem gatunkowym zarybianiem tych jezior, dostarczaniem karmy dla ryb oraz niszczeniem obrzeży.

95 95 Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Wielki Klincz PLH zajmuje obszar o powierzchni niespełna 290 ha. Obejmuje lekko falisty teren z polami uprawnymi i rozrzuconymi gospodarstwami, położony na południowy wschód od zwartej zabudowy Wielkiego Klincza. W zagłębieniu terenu obecne jest torfowisko przejściowe, w przeszłości eksploatowane, z kilkoma wyrobiskami oczkami wodnymi, o charakterze dystroficznym, w których występuje strzebla błotna. Otacza je zubożały bór bagienny i brzeziny oraz pas łąki. Wartość przyrodniczą posiada tu skupienie zbiorników z bogatą populacją strzebli błotnej, w terenie, który wydaje się umożliwiać bezpieczne bytowanie tego gatunku w przyszłości, przy podjęciu ochrony. Stanowi ważne uzupełnienie sieci ostoi, tworzonych dla ochrony wymienionego gatunku w województwie pomorskim, skupiającym największe jego zasoby w kraju. Zagrożeniem dla obszaru jest ewentualne niszczenie zbiorników (zasypywanie, osuszanie) lub ich naturalne zanikanie (zarastanie i wypłycanie), albo przekształcanie w stawy rekreacyjne, zwłaszcza zarybiane gatunkami ryb drapieżnych; intensyfikacja rolniczego lub rekreacyjnego zagospodarowania terenu, szczególnie z chemizacją. Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Nowa Sikorska Huta PLH o powierzchni 174,7 ha obejmuje swym zasięgiem fragment wysoczyzny morenowej o rzeźbie falistej z lokalnym wyniesieniem Serża Góra oraz z zespołem niewielkich torfowisk i oczek wodnych w lokalnych obniżeniach terenu. W ostoi znajduje się kilka niewielkich zbiorników zasiedlonych przez strzeblę. Powierzchnia tych zbiorników wynosi od 0,03 ha do 0,37 ha (razem 0,50 ha). W zbiornikach strzeblowych stwierdzono też liczne karasie pospolite i pojedyncze karasie srebrzyste. Populacja strzebli jest dość liczna, o niskim stopniu zagrożenia. Ostoja chroni siedliska tego gatunku. W obrębie stoi stwierdzono ponadto niewielkie i izolowane płaty trzech typów siedlisk przyrodniczych, jak: torfowiska przejściowe i trzęsawiska (7140), zbiorniki dystroficzne (3160), suche wrzosowiska (6230). Większość powierzchni tych siedlisk wykazuje niski stopień reprezentatywności i stan zachowania. Z grupy zagrożonych gatunków roślin naczyniowych występują pływacze Utricularia minor, U. vulgaris. Większość obszaru w otoczeniu zbiorników i torfowisk, w tym w ich zlewniach bezpośrednich, stanowią leśne zbiorowiska zastępcze (głównie drzewostany porolne) oraz pola i ugory o małej wartości przyrodniczej. Populacja strzebli w ostoi Nowa Sikorska Huta PLH jest stosunkowo słabo narażona na zmiany środowiskowe ze względu na leśne otoczenie zbiorników, które zasiedla strzebla oraz znaczną odległość zbiorników i ich zlewni od terenów rolniczych i osiedleńczych. W największym ze zbiorników obserwowano ślady nieznacznej presji wędkarskiej prawdopodobnie w stosunku do karasi. Potencjalnym zagrożeniem jest naturalna sukcesja roślinności, a tym samym zarastanie zbiorników, co zagraża zwłaszcza najmniejszym zbiornikom. Niektóre torfowiska podlegały w przeszłości eksploatacji; niektóre ze zbiorników powstały w wyniku eksploatacji torfu.

96 96 Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Uroczyska Pojezierza Kaszubskiego PLH zajmuje powierzchnię ok. 3,9 tys. ha. Położony jest w centralnej części Poj. Kaszubskiego i obejmuje zespół rozległych rynien polodowcowych, z jeziorami je wypełniającymi oraz fragmenty wysoczyzn i terenów sandrowych. Rejon omawianej ostoi jest najwyżej wyniesionym obszarem w całym pasie Poj. Pomorskiego (Wzgórza Szymbarskie, ze szczytem Wieżyca). Ostoja obejmuje jedne z najcenniejszych przyrodniczo, silnie zróżnicowane siedliskowo obszary Poj. Kaszubskiego. Wyraża się to m in.: występowaniem 19 typów siedlisk przyrodniczych wymienianych w zał. I Dyrektywy Siedliskowej. obecnością szerokiego inwentarza zagrożonych i chronionych gatunków roślin i zwierząt, w tym wielu wyszczególnianych w zał. II Dyrektywy Siedliskowej oraz w Dyrektywie Ptasiej, a także bogactwem gatunkowym i obecnością wielu zróżnicowanych zbiorowisk roślinnych leśnych i nieleśnych. Pod względem siedliskowym, florystycznym i fitocenotycznym cenne są m.in. następujące miejsca: torfowiska na przesmykach jezior w dnach dolin subglacjalnych; jeziora i ich obrzeża, zwłaszcza miejsca występowania kredy jeziornej w podłożu; obszary wypływów i wysięków wód; rozcięcia erozyjne; torfowiska kotłowe wykształcone w niewielkich lecz głębokich obniżeniach terenu, ponad górną krawędzią rynien, a także niewielkie zbiorniki w ich obrębie; wzgórza morenowe strefy marginalnej. Florę zagrożoną i chronioną reprezentuje przeszło 125 gatunków roślin naczyniowych. Obecne są 3 gatunki z zał. II Dyr. Siedliskowej obuwik pospolity, lipiennik, sierpowiec błyszczący. W przypadku fauny, stwierdzono: 10 gat. ptaków wymienionych w zał. I Dyr. Ptasiej (stanowiska lęgowe), 15 gat. ptaków regularnie migrujących, nie wymienionych we wspomnianym załączniku, 4 gatunki zwierząt kręgowych z zał. II Dyr. Siedliskowej: wydrę strzeblę błotną, traszkę grzebieniastą, kozę i ważkę - trzeplę zieloną. Walorem jest także obecność strzebli błotnej. Główne źródła zagrożeń środowiska przyrodniczego w rejonie ostoi Uroczyska Pojezierza Kaszubskiego PLH stanowią przede wszystkim : rozprzestrzenianie się zabudowy i obiektów rekreacyjnych; nasilająca się turystyka, zwłaszcza wypoczynkowa w okresie letnim, w tym zanieczyszczenie wód oraz zagospodarowanie i użytkowanie turystyczne jezior melioracje osuszające; włączanie pierwotnie izolowanych zagłębień do systemu odpływu powierzchniowego; zarzucenie użytkowania kośno-pastwiskowego w terenach intensywnie uwodnionych, z utrudnionym dostępem, przy jednoczesnej nadmiernej intensyfikacji użytkowania w niektórych obszarach łatwo dostępnych, suchszych; zbyt intensywna gospodarka leśna, zanieczyszczenie wód powierzchniowych i podziemnych. odwadnianie i eksploatacja torfu (w przeszłości) na torfowiskach przejściowych wprowadzanie w odnowieniach gatunków drzew obcych siedliskowo i geograficznie (głównie sosny, świerka, lokalnie jodły podokapowo), selektywne usuwanie ze starszych drzewostanów niektórych gatunków drzew liściastych,

97 97 Obszar mający znaczenie dla Wspólnoty Piotrowo PLH o powierzchni 483 ha obejmuje wysoczyznę moreny dennej przeciętą doliną rzeki Wierzycy, z zagłębieniami wypełnionymi różnej wielkości torfowiskami i zbiornikami wodnymi. W ostoi znajduje się m.in. obszar źródliskowy rzeki Wierzycy wraz z jej górnym odcinkiem (północno-wschodni kraniec gminy Kościerzyna). Obszar charakteryzuje się zróżnicowaną strukturą użytkowania terenu. Występują tu: duże powierzchnie nieużytków w postaci kompleksu torfowisk, bagien, zbiorników wodnych (w obniżeniach terenu); łąki i pastwiska (te głównie w dolinach cieków oraz na obrzeżach torfowisk); zróżnicowanej wielkości kompleksy leśne (najczęściej na stromych stokach wzgórz i dolin oraz w obrębie torfowisk); duże kompleksy pól uprawnych, zabudowa wsi Piotrowo oraz pojedyncze rozproszone gospodarstwa rolne osad związanych z obszarem; droga przecinająca ostoję, prowadząca z Kłobuczyna do Grabowskiej Huty oraz sieć lokalnych dróg gruntowych; linie energetyczne. Ostoja klasyfikuje się w czołówce najwartościowszych w regionie obszarów siedliskowych strzebli błotnej. Znajdują się tu liczne zbiorniki, w większości potorfowe i śródleśne, o stosunkowo małym zagrożeniu, z liczną populacją strzebli. Niektóre zbiorniki są stosunkowo duże. Ostoja chroni głównie siedliska strzebli. Ostoja jest także miejscem koncentracji torfowisk przejściowych (kod 7140), wysokich zdegradowanych (7120) zdominowanych przez wrzos, zbiorników dystroficznych (3160) oraz bogatych populacji roślin torfowiskowych. W obrębie torfowisk płaty boru bagiennego (*91D0). Szczególnie wartościowe jest torfowisko i zbiornik dystroficzny koło Piotrowa. Najcenniejszymi z gatunków roślin są: turzyca bagienna Carex limosa, przygiełka biała Rhynchospora alba, pływacze drobny i zwyczajny Utricularia minor, U.vulgaris. Lokalne stanowiska gwiazdnicy grubolistnej Stellaria cfr. crassifolia na wysiękach wód w obszarze wysoczyznowym w rejonie Chylowej Huty. Szerokie otoczenie zatorfionych obniżeń i zbiorników: o małych wartościach przyrodniczych. Stanowią je głównie leśne zbiorowiska zastępcze z dużym udziałem świerka, sosny, brzozy, lasy porolne, pola, ugory. Miejscami tylko występują izolowane powierzchnie kwaśnej buczyny niżowej (9110) oraz bardzo małe płaty grądu subatlantyckiego (9160) zasadniczo w złym stanie. Potencjalnymi zagrożeniami dla strzebli w całej ostoi mogą być próby odwadniania zbiorników, zanieczyszczenia substancjami biogennymi z pól i związane z tym przyspieszenie sukcesji (zarastanie zbiorników). Nie stwierdzono znaczącej aktywności wędkarskiej zagrażającej strzebli błotnej. Ponadto na obrzeżach obszaru zaobserwowano nieznacznie postępująca zabudowę, głównie letniskową. Potencjalnymi zagrożeniami dla torfowisk i zbiorników dystroficznych występujących na terenie ostoi są: zanieczyszczenie substancjami biogennymi spływającymi z pól; zanieczyszczenie wód związane z funkcjonowaniem gminnego wysypiska śmieci nieopodal północnej granicy ostoi (w Kaplicy, gm. Somonino), położonego w zlewni głównego kompleksu torfowiskowego; zanieczyszczenie wód, pogłębianie i odmulanie zbiorników wodnych, zasypywanie obrzeży torfowisk w związku z wprowadzaniem zabudowy letniskowej; przewidywać należy zwiększone zainteresowanie lokalizowaniem letnisk.

98 Obszary chronionego krajobrazu 98 Znajdujące się na terenie gminy Kościerzyna obszary chronionego krajobrazu, tj. Polaszkowski OChK, Gowidliński OChK, Lipuski OChK, i OChK Doliny Wierzycy, utworzone zostały na mocy Rozporządzenia Wojewody Gdańskiego Nr 5/94. Aktualnie na terenach ww. obszarów chronionego krajobrazu obowiązują przepisy uchwały Nr 1161/XLVII/10 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 28 kwietnia 2010 r. (Dz. Urz. woj. pom. Nr 80, poz. 1455) zob. rozdz Obszar Chronionego Krajobrazu Doliny Wierzycy o powierzchni ha, na obszarze gminy (ok ha ) położony w południowo-wschodniej części gminy. Obejmuje środkowy odcinek doliny charakteryzujący się bogactwem form morfologicznych, obecnością licznych jezior. Dużą wartości odznaczają się dobrze zachowane lasy dębowo-sosnowe i bukowo-dębowe w okolicach Pogódek. Gowidliński Obszar Chronionego Krajobrazu o powierzchni ha, na obszarze gminy (ok. 52 ha ) położony w północno-zachodniej części gminy. Obejmuje obszar o młodoglacjalnym krajobrazie wzgórz morenowych i rozległych równin sandrowych. Podstawowym walorem krajobrazowym jest silnie rozwinięta sieć hydrograficzna z licznymi jeziorami z których jez. Mausz i jez. Gowidlińskie należy do największych na Pojezierzu Kaszubskim. Lipuski Obszar Chronionego Krajobrazu o powierzchni ha, na obszarze gminy (ok ha ) położony w zachodniej części gminy. Obejmuje zalesione równiny sandrowe z licznymi jeziorami rynnowymi i wytopiskowymi, porośnięte borami mieszanymi z enklawami buczyn i lasów dębowo-bukowych. Polaszkowski Obszar Chronionego Krajobrazu o powierzchni ha, na obszarze gminy (ok. 572 ha ) położony we wschodniej części gminy. Obejmuje rozbudowany układ płytkich rynien zajętych przez liczne jeziora.. W otoczeniu przeważa falista wysoczyzna morenowa. Ponadto w bezpośrednim sąsiedztwie gminy Kościerzyna, ale poza jej granicami znajduje się Obszar Chronionego Krajobrazu Borów Tucholskich. Nie warunkuje on zasad inwestowania i gospodarowania w gminie. Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe Na terenie gminy Kościerzyna znajdują się małe fragmenty zespołów przyrodniczo-krajobrazowych, które utworzono na terenie Kaszubskiego Parku Krajobrazowego w 1998 r., na mocy Rozporządzenia Wojewody Gdańskiego Nr 11/98. Są to: Rynna Raduńska znajduje się w granicach gmin Chmielno, Stężyca i Kościerzyna, powierzchnia całkowita wynosi 3137 ha., z czego ok. 21 ha znajduje się na terenie gm. Kościerzyna); Rynna Dąbrowsko-Ostrzycka znajduje się w granicach gmin Chmielno, Kartuzy, Somonino, Stężyca i Kościerzyna, powierzchnia całkowita wynosi ok ha., natomiast powierzchnia na terenie gminy Kościerzyna to ok. 49 ha.

99 Użytki ekologiczne 99 Charakterystykę występujących na terenie gminy Kościerzyna użytków ekologicznych (zob. zał. kartogr.) przestawia poniższa tabela. Tabela 11 Użytki ekologiczne na obszarze gminy Kościerzyna Nr rej. WKP Nazwa użytku (opis) Pow. [ha] Nr i data aktu ustanawiającego 261 Wesków Bagna 2,42 rozp. nr 2/2003 z r. Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 6, poz Żabińskich Błoto (śródleśne oczko wodne) 285 Grzbowski Młyn 288 Kotel (śródleśne torfowisko) 289 Zabrody (łąki i torfowiska) (torfowisko przejściowe) 290 Torfowisko Szenajda (torfowisko) 292 Kiszewskie Bagno (torfowisko przejściowe) 293 Torfowisko Ludwikowi (torfowisko przejściowe) 294 Modrzewicowy Moczar 295 Żurawinowe Bagno (torfowisko wysokie) 296 Wełniankowe Mszary 297 Torfowisko nad Jeziorem Gołuń _ (torfowisko przejściowe i wysokie) Księże Łąki* (kompleks łąk i bagien) 1,43 rozp. nr 2/2003 z r. Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 6, poz. 56 2,4 rozp. nr 49/06 z r. Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 37, poz ,14 rozp. nr 49/06 z r. Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 37, poz ,91 rozp. nr 49/06 z r. Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 37, poz ,19 rozp. nr 49/06 z r. Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 37, poz ,36 rozp. nr 49/06 z r. Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 37, poz ,91 rozp. nr 49/06 z r. Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 37, poz ,9 rozp. nr 49/06 z r. Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 37, poz ,43 rozp. nr 49/06 z r. Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 37, poz ,17 rozp. nr 49/06 z r. Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 37, poz ,05 rozp. nr 49/06 z r. Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 37, poz. 753 uchwała Nr VI/224/09 Rady Gminy Kościerzyna z dn r. Opis położenia obr. Loryniec, część dz. 54,57,60,61,62,63,64,65,67, 68,69,70 obr. Loryniec, część dz. 103 (częściowo na terenie sąsiedniej gminy Dziemiany) obr. Grzybowo, część dz. 472 obr. Wdzydze, część dz. 493L i 536/2L obr. Wdzydze, część dz. 529/1L obr. Szenajda, część dz. 427L obr. Wdzydze, część dz. 505/2L obr. Cząstkowo, część dz. 147 obr. Wdzydze, część dz. 530/2L obr. Wdzydze, część dz. 530/2L (częściowo na terenie sąsiedniej gminy Karsin) obr. Wdzydze część dz. 541 obr. Wdzydze, część dz. 538/1L i 548/1L obr. Rybaki, dz. 472/5 i 473 *na załączniku kartograf. 1 użytek ekologiczny oznaczony numerem powołującej go uchwały, tj. VI/224/09. Źródło: Program ochrony środowiska powiatu kościerskiego, 2007 oraz CRFOP GDOŚ

100 Pomniki przyrody 100 Charakterystykę występujących na terenie gminy Kościerzyna pomników przyrody (zob. zał. kartogr.) przestawia poniższa tabela. Tabela 12 Pomniki przyrody w gminie Kościerzyna Numer rej. WKP 33 Obiekt chroniony trzy lipy drobnolistne Obwód [m] 2,44 2,56 2,58 Wysokość [m] Wiek 200 Położenie L. Wierzysko, przy leśniczówce 35 głaz 13,20 2,20 Owśnica, na polu sosna zwyczajna dąb szypułkowy grab zwyczajny cztery buki zwyczajne buk zwyczajny klon zwyczajny klon zwyczajny klon zwyczajny klon zwyczajny lipa drobnolistna klon zwyczajny dąb szypułkowy 3, , L. Srztelnica, obr. Kościerzyna, o.151 d L. Grzybowski Młyn, obr. Kościerzyna, o.344 f 2, Wlk. Klincz, park 3,70 3,87 3,40 3, , ,10 3,40 3, Wlk. Puc, park , ,01 2,82 3,21 17 Będominek, były cmentarz Kaliska, były cmentarz Zielenin, przy budynku mieszkalnym Kościerska Huta L. Grzybowski Młyn, obr. Kościerzyna, o.353g Akty prawne ustanawiające pomniki przyrody Orzeczenie nr 33 Prezydium WRN w Gdańsku z dn r. Orzeczenie nr 35 Prezydium WRN w Gdańsku z dn r. Orzeczenie nr 314 Dyr. Wydz. RLiS Urz. Woj. w Gdańsku z dn r. Orzeczenie nr 315 Dyr. Wydz. RLiS Urz. Woj. w Gdańsku z dn r. Zarządzenie Woj. Gdańskiego nr 42/86 z dn r. Zarządzenie Woj. Gdańskiego nr 42/86 z dn r. Zarządzenie Woj. Gdańskiego nr 11/89 z dn r. Zarządzenie Woj. Gdańskiego nr 11/89 z dn r. Zarządzenie Woj. Gdańskiego nr 11/89 z dn r. Rozporządzenie Woj. Gdańskiego nr 1/92 z dn r. Rozporządzenie Woj. Gdańskiego nr 1/92 z dn r.

101 klon zwyczajny dąb szypułkowy 101 3, Loryniec 4, Sycowa Huta 859 topola biała 5, Niedamowo lipa drobnolistna lipa drobnolistna klon zwyczajny dąb szypułkowy lipa drobnolistna modrzew europ. dąb szypułkowy robinia akacjowa daglezja zielona daglezja zielona dąb szypułkowy lipa drobnolistna 4,45 5, , Niedamowo, ferma Niedamowo Barkoczyn 3, Czarlina 2,70 3,18 6,80 3,15 2,52 1, , Lisaki 4, Lisaki 1052 klon jawor 3, buk purpurowy daglezja zielona daglezja zielona daglezja zielona 2,5 16 bd 2,3 2,4 2, bd Zielenin, teren bazy hodowlanej Niedamowo, park L. Strzelnica, obr. Kościerzyna, o.147 c Wieprznica, nad Jez. Wieprznickim Wawrzynowo, przy drodze leśnej przy budynku mieszkalnym L.Grzybowski Młyn, o. 356m Rozporządzenie Woj. Gdańskiego nr 1/92 z dn r. Rozporządzenie Woj. Gdańskiego nr 1/92 z dn r. Rozporządzenie Woj. Gdańskiego nr 1/92 z dn r. Rozporządzenie Woj. Gdańskiego nr 1/92 z dn r. Rozporządzenie Woj. Gdańskiego nr 1/92 z dn r. Rozporządzenie Woj. Gdańskiego nr 1/92 z dn r. Rozporządzenie Woj. Gdańskiego nr 1/92 z dn r. Rozporządzenie Woj. Gdańskiego nr 1/92 z dn r. Rozporządzenie Woj. Gdańskiego nr 1/92 z dn r. Rozporządzenie Woj. Gdańskiego nr 1/92 z dn r. Rozporządzenie Woj. Gdańskiego nr 3/93 z dn r. Rozporządzenie Woj. Gdańskiego nr 2/98 z dn r. Rozp. Woj. Pom. Nr 13/07 z r (Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 91, poz.1434). Rozp. Woj. Pom. Nr 13/07 z r (Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 91, poz.1434). Źródło: Program ochrony środowiska powiatu kościerskiego, 2007 oraz Centralny Rejestr Form Ochrony Przyrody (CRFOP) GDOŚ.

102 102 Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody z dnia 16 kwietnia 2004 r. (Dz. U r., Nr 92, poz. 880 z późniejszymi zmianami) na obszarze gminy Kościerzyna, tak jak w całej Polsce, obowiązuje ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. Podstawowe informacje nt. chronionych gatunków roślin i zwierząt zawiera niezbyt już aktualna Inwentaryzacja i waloryzacja przyrodnicza gminy Kościerzyna (1997). Informacje na temat ochrony gatunkowej na terenie gminy Kościerzyna zawarte są także w materiałach informacyjnych form ochrony przyrody rezerwatów przyrody, parków krajobrazowych i obszarów Natura 2000 (zob. powyżej) Planowane i proponowane formy ochrony na obszarze gminy Kościerzyna W granicach gminy Kościerzyna znajdują się obszary planowane/proponowane do objęcia ochroną prawną. Należą do nich: planowane rezerwaty przyrody, w tym: Torfowisko Gołubie ; Dolina Wdy i Trzebiochy ; Torfowisko Drzędno ; Jezioro Głęboczko ; Torfowisko Strupino ; Torfowisko Kotel ; Zatoka Krąg ; Wałachy ; Wyspa Trupczyn ; powiększenie istniejącego rezerwatu Krwawe Doły postulowane powiększenie Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego; powiększenie OChK Borów Tucholskich i Przywidzkiego OChK; planowany zespół przyrodniczo krajobrazowy Północny ; planowane użytki ekologiczne; planowane pomniki przyrody. Charakterystykę planowanych/proponowanych do objęcia ochroną prawną obszarów przedstawiono w rozdz. 7.1.

103 Otoczenie gminy Kościerzyna 103 W regionalnym otoczeniu gminy Kościerzyna, w odległości do ok. 15 km, występują następujące ustanowione, powierzchniowe formy ochrony przyrody i krajobrazu (rys. 6): rezerwaty przyrody: Szczyt Wierzyca w minimalnej odległości ok. 2,6 km w kierunku północnym od granic gminy; Ostrzycki Las w minimalnej odległości ok. 4,8 km w kierunku północnym; Orle nad Jeziorem Dużym w minimalnej odległości ok. 5,6 km w kierunku wschodnim; Brzęczek w minimalnej odległości ok. 12 km w kierunku wschodnim; Kręgi Kamienne w minimalnej odległości ok. 10,4 km w kierunku południowym; Bór Chrobotkowy w minimalnej odległości ok. 12 km w kierunku południowozachodnim; Jeziorka Chośnickie w minimalnej odległości ok. 12,2 km w kierunku północno-zachodnim; Jezioro Cechyńskie Małe w minimalnej odległości ok. 16 km w kierunku zachodnim; Jezioro Głęboczko w minimalnej odległości ok. 17 km w kierunku zachodnim; Mechowiska Czaple w minimalnej odległości ok. 19 km w kierunku północno-zachodnim ; Skotowskie Łąki w minimalnej odległości ok. 20 km w kierunku północnozachodnim; Żurawie Chrusty w minimalnej odległości ok. 15 km w kierunku północnym; Zamkowa Góra w minimalnej odległości ok. 12,5 km w kierunku północnym; Stare Modrzewie w minimalnej odległości ok. 14,2 km w kierunku północnowschodnim; Jar Rzeki Raduni w minimalnej odległości ok. 14 km w kierunku północnowschodnim; Wyspa na Jeziorze Przywidz w minimalnej odległości ok. 13,5 km w kierunku wschodnim. parki krajobrazowe: Zaborski Park Krajobrazowy w minimalnej odległości ok. 10,5 km w kierunku zachodnim; Park Krajobrazowy Dolina Słupi w minimalnej odległości ok. 17 km w kierunku północno-zachodnim od granic parku i ok. 5,5 km od jego otuliny; obszary Natura 2000, w tym: obszary specjalnej ochrony ptaków: o Wielki Sandr Brdy PLB w minimalnej odległości ok. 13,5 km w kierunku południowo-zachodnim;

104 104 o Dolina Słupi PLB w minimalnej odległości ok. 17 km w kierunku północno-zachodnim; obszary mające znaczenie dla Wspólnoty: o Stary Bukowiec" PLH w minimalnej odległości ok. 0,5 km w kierunku południowym; o Wilcze Błota PLH w minimalnej odległości ok. 4 km w kierunku południowo-wschodnim; o Hopowo" PLH w minimalnej odległości ok. 10 km w kierunku północno-wschodnim; o Jar Rzeki Raduni PLH w minimalnej odległości ok. 14 km w kierunku północno-wschodnim; o Huta Dolna" PLH w minimalnej odległości ok. 13 km w kierunku północno-wschodnim; o Przywidz PLH w minimalnej odległości ok. 12 km w kierunku wschodnim; o Szumleś" PLH w minimalnej odległości ok. 4 km w kierunku wschodnim; o Guzy PLH w minimalnej odległości ok. 13,5 km w kierunku wschodnim; o Dolina Środkowej Wietcisy" PLH w minimalnej odległości ok. 7 km w kierunku wschodnim; o Lubieszynek PLH w minimalnej odległości ok. 4,8 km w kierunku wschodnim; o Zielenina" PLH w minimalnej odległości ok. 15,5 km w kierunku wschodnim; o Dolina Wierzycy PLH w minimalnej odległości ok. 6,8 km w kierunku południowo-wschodnim; o Jezioro Krąg" PLH w minimalnej odległości ok. 5 km w kierunku południowo-wschodnim; o Młosino-Lubnia PLH w minimalnej odległości ok. 7,9 km w kierunku południowo-wschodnim; o Ostoja Zapceńska" PLH w minimalnej odległości ok. 17 km w kierunku zachodnim; o Studzienickie Torfowiska PLH w minimalnej odległości ok. 14 km w kierunku zachodnim; o Bytowskie Jeziora Lobeliowe" PLH w minimalnej odległości ok. 12 km w kierunku zachodnim; o Dolina Stropnej PLH w minimalnej odległości ok. 9 km w kierunku zachodnim; o Jeziora Lobeliowe koło Soszycy" PLH w minimalnej odległości ok. 17 km w kierunku północno-zachodnim; o Jeziorka Chośnickie PLH w minimalnej odległości ok. 11 km w kierunku północno-zachodnim;

105 105 o Jeziora Kistowskie" PLH w minimalnej odległości ok. 11,5 km w kierunku północno-zachodnim; o Mechowiska Sulęczyńskie PLH w minimalnej odległości ok. 5,5 km w kierunku północno-zachodnim; o Stary Bukowiec" PLH w minimalnej odległości ok. 0,5 km w kierunku południowym; o Wilcze Błota PLH w minimalnej odległości ok. 4 km w kierunku południowo-wschodnim; o Hopowo" PLH w minimalnej odległości ok. 10 km w kierunku północno-wschodnim; o Jar Rzeki Raduni PLH w minimalnej odległości ok. 14 km w kierunku północno-wschodnim; o Huta Dolna" PLH w minimalnej odległości ok. 13 km w kierunku północno-wschodnim; obszary chronionego krajobrazu: OChK Doliny Raduni w minimalnej odległości ok. 6,5 km w kierunku północno-wschodnim; OChK Północny część wschodnia w minimalnej odległości ok. 8,5 km w kierunku południowym; OChK Półniocny część zachodnia w minimalnej odległości ok. 8 km w kierunku południowo-zachodnim; OChK Doliny Wietcisy w minimalnej odległości ok. 7,2 km w kierunku wschodnim; Przywidzki OChK w minimalnej odległości ok. 4 km w kierunku wschodnim; Kartuski OChK w minimalnej odległości ok. 5,2 km w kierunku północnym; zespoły przyrodniczo-krajobrazowe: Rynna Brodnicko-Kartuska w minimalnej odległości ok. 6,5 km w kierunku północnym; Obniżenie Chmieleńskie w minimalnej odległości ok. 9,7 km w kierunku północnym; Dolina Łeby w Kaszubskim Parku Krajobrazowym w minimalnej odległości ok. 8,8 km w kierunku północnym; Rynna Mirachowska w minimalnej odległości ok. 15,7 km w kierunku północnym. W regionalnym otoczeniu gminy Kościerzyna znajdują się również użytki ekologiczne i pomniki przyrody.

106 106 W regionalnym otoczeniu gminy Kościerzyna (w odległości do ok. 15 km) planowane jest 19 : utworzenie Bytowskiego Parku Krajobrazowego, w odległości ok. 8 km na zachód od granic gminy; powiększenie Zaborskiego Parku Krajobrazowego, o tereny położone w odległości ok. 13 km na zachód od granic gminy; obszary chronionego krajobrazu: utworzenie OChK Górnej Słupi, Bukowiny i Łupawy, w odległości ok. 1,5 km w kierunku zachodnim od granic gminy; powiększenie Polszkowskiego OChK, o tereny położone w odległości ok. 5 km na wschód od granic gminy; powiększenie Przywidzkiego OChK, o tereny położone w odległości ok. 7 km na północny-wschód; utworzenie Skarszewskiego OChK, w odległości ok. 15 km w kierunku wschodnim. Ponadto proponowane jest przez organizacje pozarządowe specjalne obszary ochrony siedlisk Natura 2000 ( Shadow List 2010 ): Jezioro Książe koło Lipuszka (w odległości ok. 1,5 km na zachód od granic gminy) i Dolina Słupi, (w odległości ok. 8 km na północny-zachód) 19 wg Kostarczyk, Przewoźniak (2002) i wg Planu zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego (2009).

107 5. DZIEDZICTWO KULTUROWE Na obszarze gminy Kościerzyna występuje szereg zespołów i układów przestrzennych, które reprezentują znaczne wartości, konieczne do zachowania. Do wartościowych układów przestrzennych należą: 1. Układy przestrzenne, które należy bezwzględnie zachować z uwagi na ich wysokie walory kompozycyjne, krajobrazowe i kulturowe, w celu ochrony ich obecnego charakteru, ładu przestrzennego i harmonii krajobrazu: Będominem ( Obr. Zielenin) zespół ruralistyczny wsi, Juszki zespół ruralistyczny wsi, Loryniec zespół ruralistyczny wsi, Kaliska Kościerskie zespół ruralistyczny wsi, Niedamowo zespół ruralistyczny wsi, Szenajda zespół ruralistyczny wsi, Wąglikowice zespół ruralistyczny wsi, Wdzydze zespół ruralistyczny wsi wraz z obszarem muzeum KPE, Wielki Klincz zespół dworsko parkowy, Wielki Podleś zespół dworsko parkowy. Poza wymienionymi wyżej, cennymi układami przestrzennymi są również: Dobrogoszcz zespół ruralistyczny, Grzybowski Młyn zespół ruralistyczny osady, Kłobuczyno zespół ruralistyczny, Korne zespół ruralistyczny, Ludwikowi zespół dawnego leśnictwa, Małe Stawiska zespół ruralistyczny przysiółka, Mały Klincz zespół dworsko parkowy, Niedamowo zespół przestrzenny wsi, Nowa Kiszewa zespół ruralistyczny, Nowa Wieś Kościerska zespół ruralistyczny, Skorzewo zespół ruralistyczny, Wielki Klincz zespół przestrzenny wsi, Wielki Podleś zespół przestrzenny wsi. 2. Elementy struktury przestrzennej i pojedyncze obiekty, które należy bezwzględnie zachować z uwagi na ich wysokie walory kompozycyjne, krajobrazowe i kulturowe: Grzybowski Młyn ( Obr. Grzybowo) zespół młyna, Juszki domy mieszkalne: 2,3,6,7,8, 20, 23 z budynkiem gospodarczym, 18/19, budynek szkoły nr 1 wraz z budynkiem gospodarczym, Korne zespół młyna i zagroda nr 7, Kula Młyn ( Obr. Zielenin) zespół młyński, 20 Na podstawie projektu Studium.

108 108 Niedamowo zespół dworsko parkowy z folwarkiem oraz kościół parafialny p. w. św. Barbary z 1932 r. Nowa Kiszewa zespół młyna Wąglikowice budynek szkoły nr 20 wraz z bud. gospodarczym, budynek mieszkalny w zagrodzie 41 ( wybudowanie) Wdzydze chata rybacka, ob. MUZEUM KPE, nr rej. 161/ , chata gburska, ob. Muzeum KPE, nr rej.162/ Wielki Klincz zespół dworsko parkowy Wielki Podleś zespół dworsko parkowy oraz kościół filialny p.w. św. Andrzeja Boboli -1905) Wieprznica Młyn zespół młyński Poza wymienionymi wyżej, cennymi elementami struktury przestrzennej zespołami i pojedynczymi obiektami są również: tradycyjne układy zagród wszystkich typów ( w tym: usytuowanie budynków i rozmieszczenie zasadniczych elementów przestrzeni gospodarowania: - przedogródki, sady, podwórza, pastwiska przydomowe etc.) tradycyjne i specyficzne (np. tzw. poniatówki ) formy budynków mieszkalnych w budownictwie powstałym do 1939 roku tradcyjne formy budownictwa gospodarczego wszelkie pozostałości tradycyjnych form zagospodarowania wsi i zagród w tym: kapliczki, krzyże przydrożne, kuźnie, piwnice, piece chlebowe, tradycyjne formy ogrodzeń siedlisk, powstała przed 1039r. zabudowa o architekturze katalogowej związane z obsługą kolei, szkoły, plebanie, organistówki, leśniczówki, remizy straży pożarnej itp. Należy również wyodrębnić w strukturze gminy cenne elementy przyrodnicze takie jak aleje, parki i cmentarze, które reprezentują wysokie walory kompozycyjne i środowiskowo kulturowe. Do cennych parków na terenie gminy należą parki w Małym Klinczu, Niedamowie, Wielkim Klinczu, Wielkim Podlesiu i Wielkim Pucu. Do cennych cmentarzy oraz pozostałości po nich zaliczamy cmentarze w miejscowościach: Będominek, Dobrogoszcz, Gostomie, Grzybowski Młyn, Kaliska, Kłobuczyno, Nowa Kiszewa, Nowy Podleś i Wielki Podleś przy kościele. W gminie Kościerzyna szereg wsi zasługuje na ochronę walorów ekspozycyjnych krajobrazu kulturowego. Do wsi takich zaliczyć można: Będominek, Juszki, Loryniec, Kaliska Kościerskie, Niedamowo, Szenajda, Wąglikowice, Wdzydze, Wielki Klincz i Wielki Podleś. Tabela 13. Wykaz zabytków nieruchomych w gminie Kościerzyna wpisanych do rejestru zabytków województwa pomorskiego. Nr rejestru Nr dawnego Rejestru Organ wpisujący do rejestru Data wpisu do rejestru zabytków Obiekt Miejscowość WKZ w Koszalinie chata Lizaki II WKZ w Gdańsku prezbiterium kościoła p.w. Oczyszczenia NMP z Tyłowa Lizaki II

109 WKZ w Gdańsku układ ruralistyczny wsi Juszki WKZ w Gdańsku układ ruralistyczny wsi Wąglikowice Źródło: projekt Studium. Juszki Wąglikowice Dla gminy Kościerzyna została opracowana Gminna ewidencja zabytków, w której znalazł się wykaz zabytków: architektury, budownictwa, cmentarze, kapliczki parki i układy ruralistyczne razem 279 obiektów. Tabela 14 Wykaz stanowisk archeologicznych w gminie Kościerzyna Nr Obręb/ miejscowość 1 Czarlina osada 2 Czarlina osada 3 Czarlina ślad osadniczy Rodzaj stanowiska Rejestr Uwagi 4 Czarlina cmentarzysko płaskie /Dec. 219/A/ data wpisu 02.XII Wąglikowice cmentarzysko płaskie 6 Wąglikowice cmentarzysko płaskie 7 Łubiana skarb z V w. n.e. 8 Łubiana ślad osadniczy i cmentarzysko /Dec. 296 /A/ data wpisu 16.X Łubiana osada /Dec. 297 /A/ data wpisu 16.X Łubiana cmentarzysko płaskie /Dec. 295 /A/ data wpisu 16.X Łubiana skarb z V okresu epoki brązu 12 Sycowa Huta huta szkła nowożytna 13 Gostomie cmentarzysko kurhanowe /Dec. 355 /A/ data wpisu 11.XII Gostomie ślad osadniczy 15 Gostomie osada 16 Kłobuczyno cmentarzysko płaskie 17 Kłobuczyno cmentarzysko płaskie Gostomie osada 21 Gostomie ślad osadniczy 22 Gostomie ślad osadniczy 23 Gostomie grodzisko /Dec. 106 /A/ data wpisu 25.XI Owśnice cmentarzysko płaskie 25 Owśnice osada /Dec. 371 /A/ data wpisu 29.IV Owśnice ślad osadniczy 27 Owśnice osada /Dec. 372 /A/ data wpisu 27.IV Owśnice ślad osadniczy 29 Skorzewo cmentarzysko płaskie i osada 30 Skorzewo cmentarzysko płaskie 31 Skorzewo cmentarzysko płaskie 32 Skorzewo cmentarzysko płaskie /Dec. 375 /A/ data wpisu 30.IV Skorzewo ślad osadniczy

110 34 Skorzewo ślad osadniczy 35 Skorzewo ślad osadniczy 36 Skorzewo osada 37 Skorzewo cmentarzysko płaskie Skorzewo ślad osadniczy i cmentarzysko płaskie 39 Skorzewo cmentarzysko płaskie /Dec. 374/A data wpisu 30.IV Skorzewo osada 41 Skorzewo cmentarzysko kurhanowe /Dec. 373 /A/ data wpisu 28.IV Częstkowo cmentarzysko kurhanowe 43 Częstkowo cmentarzysko płaskie /Dec. 370 /A/ data wpisu 28.IV Częstkowo ślad osadniczy 45 Częstkowo cmentarzysko płaskie 46 Nowa Wieś dłutko brązowe 47 Nowa Wieś cmentarzysko płaskie /Dec. 196 /A/ data wpisu 17.XII Puc cmentarzysko płaskie 49 Puc cmentarzysko płaskie 50 Dąbrówka huta szkła nowozytna 51 Niedamowo cmentarzysko płaskie 52 Niedamowo cmentarzysko płaskie 53 Niedamowo cmentarzysko płaskie 54 Wielki Klincz cmentarzysko płaskie 55 Wielki Klincz cmentarzysko płaskie 56 Wielki Klincz kurhan i cmentarzysko płaskie /Dec. 378/A/ data wpisu 3.V Wielki Klincz cmentarzysko płaskie /Dec. 377 /A/ data wpisu 30.IV Wielki Klincz cmentarzysko płaskie /Dec. 376/A/ data wpisu 3.V Skorzewo cmentarzysko płaskie /Dec. 338 /A/ data wpisu 16.X Skorzewo ślad osadniczy 61 Skorzewo ślad osadniczy 62 Skorzewo kurhan /Dec. 354 /A/ data wpisu 11.XII Skorzewo ślad osadniczy 64 Skorzewo ślad osadniczy 65 Skorzewo ślad osadniczy 66 Cząstkowo cmentarzysko płaskie /Dec. 260 /A/ data wpisu 23.XII Cząstkowo cmentarzysko płaskie /Dec. 369 /A/ data wpisu 28.IV Zielenin cmentarzysko płaskie 69 Kłobuczyno cmentarzysko płaskie 70 Stawiska osada 71 Mały Podleś cmentarzysko płaskie 72 Mały Podleś cmentarzysko płaskie 73 Będominek cmentarzysko kurhanowe /Dec. 332 /A/ data wpisu 17.XII Będominek cmentarzysko płaskie /Dec. 331 /A/ data wpisu 16/XII Będominek osada 76 Gostomie cmentarzysko płaskie

111 77 Skorzewo punkt osadniczy 78 Skorzewo punkt osadniczy 79 Skorzewo punkt osadniczy 80 Kościerska Huta domniemane grodzisko (?) Źródło: projekt Studium. 111 Obwodnica Kościerzyny - konflikt

112 ANALIZA CELÓW OCHRONY ŚRODOWISKA USTANOWIONYCH NA SZCZEBLU MIĘDZYNARODOWYM, WSPÓLNOTOWYM, KRAJOWYM I REGIONALNYM ISTOTNYCH Z PUNKTU WIDZENIA PROJEKTU STUDIUM 6.1. Poziom międzynarodowy i krajowy Priorytety Unii Europejskiej w zakresie ochrony środowiska na lata formułuje VI Program Działań Wspólnoty w zakresie środowiska (Decyzja NR 1600/2002/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 22 lipca 2002r ustanawiająca Szósty Wspólnotowy Program Działań w zakresie środowiska naturalnego). Jego realizacja ma na celu zapewnienie wysokiego poziomu ochrony środowiska naturalnego i zdrowia ludzkiego oraz ogólną poprawę środowiska i jakości życia. Będzie realizowany poprzez 7 strategii tematycznych w zakresie: zrównoważonego użytkowania zasobów naturalnych, zapobiegania powstawaniu odpadów i upowszechniania recyklingu, poprawy jakości środowiska miejskiego, ograniczania emisji zanieczyszczeń, ochrony gleb, zrównoważonego użytkowania pestycydów oraz ochrony i zachowania środowiska morskiego. Program wspiera proces włączania problemów ochrony środowiska we wszystkie polityki i działania Wspólnoty w celu zmniejszenia nacisków na środowisko naturalne pochodzących z różnych źródeł. Cele określone w projekcie Studium... są zgodne z ww. zapisami. Ponadto ważne cele ekologiczne zapisane zostały w następujących dokumentach: ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską konwencjach międzynarodowych: Konwencja o ochronie gatunków dzikiej flory i fauny europejskiej oraz ich siedlisk, Berno (1979); Konwencja Ramsarska o obszarach wodno-błotnych, mających znaczenie międzynarodowe, zwłaszcza jako środowisko życiowe ptactwa wodnego (1975), ze zmianami wprowadzonymi w Paryżu (1982) i Reginie (1987); Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z Rio de Janeiro (1992); Konwencja o różnorodności biologicznej z Rio de Janeiro (1992); Ramowa konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu z Kioto, wraz z Protokołem (1997); Konwencja o dostępie do informacji, udziale społeczeństwa w podejmowaniu decyzji oraz dostępie do sprawiedliwości w sprawach dotyczących środowiska (Konwencja z Aarhus). innych dokumentach międzynarodowych: Europejska Konwencja krajobrazowa; Karta Lipska na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich. innych dokumentach UE: Strategia Zrównoważonego Rozwoju Unii Europejskiej. Przyjęta w 1997 r. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej zapewnia ochronę środowiska człowieka, kierując się zasadą zrównoważonego rozwoju. Zasadę tę uwzględnia II Polityka ekologiczna państwa oraz dostosowane do niej strategie i programy środowiskowe, w tym przede wszystkim:

113 113 Polityka ekologiczna państwa w latach z perspektywą do roku 2016, Krajowa strategia ochrony i umiarkowanego użytkowania różnorodności biologicznej Strategia gospodarki wodnej. Wymienione dokumenty strategiczne uwzględniają zobowiązania i cele ochrony środowiska przyjęte w ratyfikowanych przez Rzeczpospolitą Polską konwencjach międzynarodowych. Projekt Studium... opracowany jest w duchu tych dokumentów a ich wytyczne uwzględnia poprzez opracowania regionalne Poziom regionalny Program ochrony środowiska województwa pomorskiego na lata z uwzględnieniem perspektywy (2007) W Programie ochrony środowiska województwa pomorskiego z uwzględnieniem perspektywy na lata (Uchwała Nr 191/XII/07 Sejmiku Województwa Pomorskiego w Gdańsku z dnia 24 września 2007 r. ze zmianą wniesioną Uchwałą Nr 1042/XL/09 z dnia 30 listopada 2009 r.) wyznaczono cztery cele perspektywiczne (I-IV), nawiązujące do priorytetów VI Wspólnotowego Programu Działań w zakresie środowiska naturalnego oraz Polityki Ekologicznej Państwa na lata z perspektywą oraz 21 celów średniookresowych (1-21). Do istotnych w aspekcie polityki przestrzennej gminy Kościerzyna należą m.in.: osiągnięcie i utrzymanie dobrego stanu wód podziemnych i powierzchniowych; budowa systemu gospodarki odpadami, który w pełni realizuje zasadę zapobiegania i minimalizacji ilości wytwarzanych odpadów, zapewnia wysoki stopień ich odzysku oraz bezpieczne dla środowiska unieszkodliwianie; objęcie w najbliższej przyszłości wszystkich mieszkańców zorganizowanym systemem selektywnego zbierania odpadów, skuteczne rozwiązanie problemu odpadów niebezpiecznych; ochrona mieszkańców województwa przed hałasem zagrażającym zdrowiu i jakości życia; ochrona różnorodności biologicznej i krajobrazowej, powstrzymanie procesu jej utraty oraz poprawa spójności systemu obszarów chronionych ze szczególnym uwzględnieniem obszarów Natura 2000; racjonalizacja wykorzystania zasobów wód podziemnych, ochrona głównych zbiorników wód podziemnych stanowiących ważne źródło zaopatrzenia ludności w wodę; wzrost efektywności wykorzystania surowców, ze szczególnym uwzględnieniem zasobów wodnych i surowców energetycznych wykorzystywanych w gospodarce; promocja i wspieranie wykorzystania energii ze źródeł odnawialnych; Cele określone w projekcie zmiany Studium... są zgodne z ww. zapisami Programu. W aktualizacji Programu (wrzesień 2009) dodany został nowy cel średniookresowy: zapewnienie bezpieczeństwa energetycznego ze szczególnym uwzględnieniem ochrony zasobów środowiska i ograniczaniem powstawania

114 114 odpadów. Jednak miałby on być realizowany głównie poprzez dopuszczenie budowy innych źródeł energii elektrycznej: elektrowni (elektrociepłowni) węglowej, elektrowni (elektrociepłowni) gazowych i elektrowni jądrowej. W projekcie zmiany Studium gminy Kościerzyna zawarto liczne zapisy propagujące energię ze źródeł odnawialnych oraz wyznaczono rejony dopuszczonej lokalizacji elektrowni wiatrowych (rejon obrębów Wielki Podleś i Mały Klincz) Plan gospodarki odpadami dla województwa pomorskiego 2018 (2012) W Krajowym programie gospodarki odpadami 2014 (2010) określone zostały następujące cele główne: utrzymanie tendencji oddzielenia wzrostu ilości wytwarzanych odpadów od wzrostu gospodarczego kraju wyrażonego w PKB; zwiększenie udziału odzysku, w szczególności recyklingu w odniesieniu do szkła, metali, tworzyw sztucznych oraz papieru i tektury, jak również odzysku energii z odpadów zgodnego z wymogami ochrony środowiska; zmniejszenie ilości odpadów kierowanych na składowiska odpadów; wyeliminowanie praktyki nielegalnego składowania odpadów; utworzenie i uruchomienie bazy danych o produktach, opakowaniach i gospodarce odpadami (BDO). W Planie gospodarki odpadami dla województwa pomorskiego 2018 (Uchwała Nr 415/XX/12 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 25 czerwca 2012 r.) poza ww. celami głównymi przyjęto następujące cele: 1) w gospodarce odpadami komunalnymi: objęcie zorganizowanym systemem odbierania odpadów komunalnych wszystkich właścicieli nieruchomości w województwie najpóźniej do 1 lipca 2013 r.; objęcie wszystkich właścicieli nieruchomości w województwie systemem selektywnego zbierania odpadów najpóźniej do 1 lipca 2013 r.; zmniejszenie ilości odpadów komunalnych ulegających biodegradacji kierowanych na składowiska tak, aby nie było składowanych: w 2013 r. więcej niż 50%, w 2020 r. więcej niż 35%, wagowo całkowitej masy odpadów komunalnych ulegających biodegradacji w stosunku do masy tych odpadów wytworzonych na terenie województwa pomorskiego w 1995 r.; zmniejszenie do końca 2014 r. masy składowanych odpadów komunalnych do nie więcej niż 60 % masy wytworzonych odpadów komunalnych; osiągnięcie w terminie do 31 grudnia 2020 r. poziomu recyklingu i przygotowania do ponownego wykorzystania następujących frakcji odpadów komunalnych: papier, metal, tworzywa sztuczne, szkło w wysokości minimum 50 % wagowo; tworzenie punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych; rozwój selektywnego zbierania odpadów: niebezpiecznych w strumieniu odpadów komunalnych, zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego, odpadów wielkogabarytowych oraz z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych; wyeliminowanie praktyk nielegalnego składowania odpadów;

115 115 zrekultywowanie zamykanych lokalnych składowisk; prowadzenie stałego nadzoru, monitoringu zrekultywowanych składowisk oraz bieżących remontów wierzchowiny, skarp, urządzeń odgazowujących i odwadniających; opracowanie i realizacja planu działań naprawiających stan środowiska gruntowowodnego w przypadkach, gdy wyniki monitoringu wskazują na istotne zanieczyszczenie wód podziemnych wokół obiektów gospodarki odpadami; zwiększenie udziału przetwarzania odpadów komunalnych metodami termicznymi lub innymi nowoczesnymi metodami spełniającymi kryterium najlepszej dostępnej technologii. 2) w gospodarce odpadami niebezpiecznymi: minimalizacja ilości wytwarzanych odpadów niebezpiecznych oraz ograniczenie ilości odpadów poddawanych procesowi unieszkodliwiania poprzez składowanie; sukcesywne zwiększanie ilości odpadów poddawanych procesom odzysku; organizacja i rozwój nowych systemów zbierania odpadów niebezpiecznych. 3) dla wszystkich odpadów innych niż niebezpieczne i komunalne: zwiększenie udziału odpadów poddawanych procesom odzysku, zmniejszenie udziału ilości odpadów unieszkodliwianych poprzez składowanie. Wg Planu gospodarki odpadami (2012) gmina Kościerzyna położona jest w południowym regionie gospodarki odpadami. Region Południowy to blisko 191 tys. mieszkańców powiatów starogardzkiego, kościerskiego i gdańskiego. W regionie funkcjonuje RIPOK Stary Las, posiadający wystarczające zdolności przerobowe do przyjęcia i przetworzenia odpadów komunalnych z całego regionu. Nie było podstaw do wyznaczenia w regionie instalacji zastępczych. Dziewięć składowisk odpadów komunalnych zlokalizowanych w regionie Południowym przewidzianych jest do zamknięcia i rekultywacji. Są to składowiska w: Bietowie, Bobrowcu, Liniewskich Górach, Linowcu, Osieku, Osówku, Skarszewach, Strychu i Zblewie. W regionie przewidziano funkcjonowanie składowiska w Gostomiu (Gm. Kościerzyna), jako instalacji regionalnej w zakresie składowania pozostałości z sortowania zmieszanych odpadów komunalnych, gdyż pojemność kwatery jest wystarczająca, aby odpady te składować przez okres min. 15 lat. Planu gospodarki odpadami (2012) zawiera także omówienie zagadnienia składowiska odpadów w Gostomiu w gminie Kościerzyna. Wg Planu : Eksploatację składowiska w Gostomiu rozpoczęto w 1993 r. Składowisko zlokalizowane jest w odległości około 8,5 km w kierunku północno zachodnim od miasta Kościerzyna i około 2,0 km w kierunku południowo wschodnim od miejscowości Gostomie. W najbliższym sąsiedztwie działek zajmowanych przez składowisko odpadów znajdują się tereny leśne i grunty leśne, pastwiska, drogi, tereny różne, nieużytki (działka 135/5, 138/6) oraz pojedyncza zabudowa mieszkaniowa w odległości ok.500 m od składowiska. Zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego gminy Kościerzyna zatwierdzonym uchwałą Rady Narodowej Miasta i Gminy dnia 27 kwietnia 1990 r. Nr XVI/54/90 (Dz. Urz. Woj. Gd. Nr 16 z 15 czerwca 1990 r. poz.

116 ) oraz zmianami do tego planu zatwierdzonymi uchwałą Rady Gminy Kościerzyna dnia 18 grudnia 1992 roku (Nr VII/52/92/ Dz. Urz. Woj. Gd. Nr 6 z 19 marca 1993 poz.35) działki numer 138/5, 140/3, 140/7, 140/9 położone we wsi Gostomie, gmina Kościerzyna zatwierdzone zostały jako obszar przeznaczony pod wysypisko oraz wylewisko. Powierzchnia całkowita składowiska wynosi 5,82 ha z tego 2,50 ha zajmują kwatery I i II przeznaczone do rekultywacji, 1,62 ha nowa kwatera nr IV obecnie eksploatowana i rezerwa w postaci kwatery nr III o pow. 1,07 ha (nie ujęta w pozwoleniu zintegrowanym). Pozostałą powierzchnię zajmuje plac manewrowy łącznie z budynkami i wiatą, droga dojazdowa oraz stacja utylizacji gazu składowiskowego z pochodnią. Dno wszystkich kwater zostało uszczelnione geomembraną z folii HDPE gr. 2 mm. Na geomembranie w przesypce o miąższości 0.5 m został ułożony drenaż rozsączający z rur PCV Æ 100 mm wraz ze studzienkami zbierającymi. Całość składowiska jest ogrodzona siatką metalową. W skład całego kompleksu składowiska wchodzi zaplecze techniczne i socjalne składające się z następujących obiektów: 1. brama wjazdowa i wyjazdowa; 2. plac manewrowy o nawierzchni betonowej; 3. budynek socjalno biurowy; 4. portiernia; 5. elektroniczna waga najazdowa o nośności 40 Mg; 6. wiata na sprzęt; 7. brodzik dezynfekcyjny; 8. drogi technologiczne z płyt żelbetowych; 9. ogrodzenie z siatki; 10. rów opaskowy na wody opadowe; 11. drenaż wód odciekowych wraz ze studniami zbierającymi; 12. sieć wodociągowa i kanalizacyjna; 13. spychacz DT 75, ładowarka ZG-30 z kołami przeznaczonymi do ugniatania i zagęszczania odpadów; 14. sprzęt p- poż.; 15. instalacja odgazowująca z pochodnią typu zamkniętego do spalania biogazu. Plany inwestycyjne składowiska obejmują: 1) rekultywację, zamkniętych w 2011 r., kwater I i II. 2) zweryfikowanie obecnego pozwolenia zintegrowanego i uwzględnienie w nim kwatery nr III w celu wykorzystania jej do składowania azbestu - pojemność geometryczna kwatery 107,0 tys. m 3. Ustalenia projektu Studium gminy Kościerzyna są zgodne z Planem gospodarki odpadami dla województwa pomorskiego 2018 (2012) Studium możliwości rozwoju energetyki wiatrowej w województwie pomorskim (2003) W Studium możliwości rozwoju energetyki wiatrowej w województwie pomorskim (2003) jako tereny wyłączone z lokalizacji elektrowni wiatrowych uznano:

117 117 wszystkie tereny objęte formami ochrony przyrody; projektowane obszary ochronne, w tym zwłaszcza obszary planowane do włączenia do Słowińskiego Parku Narodowego oraz wytypowane w ramach tworzenia Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych NATURA 2000, projektowane i postulowane zespoły przyrodniczo- krajobrazowe; tereny tworzące osnowę ekologiczną województwa, której zasięg określony został w planie zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego; tereny położone w strefach ekspozycji obiektów dziedzictwa kulturowego: pomników historii, cennych założeń urbanistycznych i ruralistycznych oraz założeń zamkowych, parkowo-pałacowych i parkowo-dworskich; tereny zabudowy mieszkaniowej oraz intensywnego wypoczynku ze strefą 500 m; tereny w otoczeniu lotnisk wraz z polami wznoszenia i podejścia do lądowania. Ponadto dla lokalizowanych siłowni proponuje się zachowanie następujących minimalnych odległości od: dróg o nawierzchni utwardzonej i linii kolejowych 200 m, linii elektroenergetycznych niskiego i średniego napięcia 1 długość ramienia wirnika, wysokich i najwyższych napięć - 3 długości ramienia wirnika, ściany lasu 200 m, brzegów rzek i jezior o powierzchni 1-10 ha 200 m, akwenów wodnych powyżej 10 ha 500 m, brzegu morza m, odległość pomiędzy farmami o liczbie siłowni od 6 15 sztuk minimum 5 km, i od 10 do 30 sztuk minimum 10 km Regionalna strategia energetyki ze szczególnym uwzględnieniem źródeł odnawialnych (2006) W opracowaniu Regionalna strategia energetyki ze szczególnym uwzględnieniem źródeł odnawialnych (2006), wykonanym dla woj. pomorskiego, zawarto zapis o planowanym zwiększeniu do 2010 r. mocy zainstalowanych elektrowni wiatrowych do MW. Wśród celów strategicznych zawarty jest zapis o redukcji uzależnienia od tradycyjnych źródeł energii, poprzez zwiększenie udziału produkcji energii ze źródeł odnawialnych do poziomu co najmniej 19 % w 2025 r., m. in. poprzez promocję i rozwój elektrowni wiatrowych realizowanych w ramach tzw. parków (farm) wiatrowych, lokalizowanych zgodnie z warunkami określonymi w Planie zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego (2009) i przy spełnieniu wymagań ochrony środowiska i prawa budowlanego. Zgodnie z zapisami Regionalnej strategii energetyki ze szczególnym uwzględnieniem źródeł odnawialnych (2006), szacuje się, że z istniejących i potencjalnych zasobów biomasy można pokryć ok. 19% zapotrzebowania województwa na ciepło.

118 118 Aktualizację ww. Regionalnej strategii (2006) stanowi Program rozwoju elektroenergetyki z uwzględnieniem źródeł odnawialnych w Województwie Pomorskim do roku 2025 (przyjęty przez Zarząd Województwa Pomorskiego uchwałą nr 1155/350/10 z dnia 31 sierpnia 2010 r.). Wg ww. Programu (2010), za najlepszy dla rozwoju energetyki w województwie pomorskim, przyjęto scenariusz nr IV scenariusz zrównoważonego rozwoju sektora elektroenergetycznego. Zakłada on rozbudowę zarówno konwencjonalnych, jak i odnawialnych źródeł energii elektrycznej. Wg tego scenariusza wykonane zostaną liczne inwestycje, a między innymi farmy wiatrowe na lądzie, farmy wiatrowe na morzu oraz inne obiekty (np. biogazownie). W załączniku 2 do ww. Programu (2010) wymieniono ograniczenia dotyczące lokalizacji elektrowni wiatrowych: 1) ograniczenia przyrodnicze: Według Ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. nr 92, poz. 880 Art z dnia 16 kwietnia 2004 r.): Obowiązuje zakaz realizacji inwestycji z zakresu energetyki wiatrowej na terenach parków narodowych i rezerwatów przyrody; Istotne ograniczenia w lokalizacji elektrowni wiatrowych mogą występować na terenach parków krajobrazowych i obszarów chronionego krajobrazu; Obszary Natura 2000 elektrownie wiatrowe mogą być realizowane tylko wyjątkowo w przypadku, gdy w wyniku przeprowadzonej oceny oddziaływania na środowisko stwierdzony zostanie brak negatywnego wpływu na siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt, dla których został wyznaczony obszar Natura 2000; Określone ograniczenia w lokalizacji elektrowni wiatrowych mogą występować na terenach, na których ustanowiono formy ochrony przyrody w postaci pomników przyrody, stanowisk dokumentacyjnych, użytków ekologicznych lub zespołów przyrodniczo-krajobrazowych. Ograniczenia związane z lokalizacją farm wiatrowych występują również na terenach charakteryzujących się niekorzystnymi warunkami geotechnicznymi, takimi jak: torfowiska pojezierne, doliny rzeczne, tereny podmokłe ze zbiorowiskami roślinności torfowiskowej i łąkowej, na glebach torfowych i mułowo-torfowych oraz kompleksy leśne, akweny wodne, miejsca ważne dla ptaków tj. atrakcyjne żerowiska, trasy regularnych przelotów wędrówkowych, trasy regularnych dolotów na żerowiska. 2) Ograniczenia krajobrazowe: Ze względu na wysokość konstrukcji elektrowni wiatrowych obszarem istotnego konfliktu funkcjonalnego są: panoramy oraz ciągi widokowe na obiekty przyrodnicze, zabytki i wartościowe zespołu zabudowy, tereny rozwojowe przewidziane do zabudowy, tereny zagospodarowane na cele uzdrowiskowe i rekreacyjne. 3) Ograniczenia wynikające z poziomu hałasu w pobliżu obiektów energetyki wiatrowej: Obliczeniowy poziom hałasu wytworzony przez farmę wiatrową może osiągnąć w zależności od mocy i ilości turbin ponad 100dB w miejscu jego wytwarzania. Polskie prawo określa dopuszczalny poziom hałasu na terenach zabudowy mieszkaniowej oraz na terenach wypoczynkowo-rekreacyjnych poza miastem na 40 db w porze nocnej. W związku z tym tereny mieszkaniowe i rekreacyjne za strefą 500 m należy uznać za wykluczone z lokalizacji elektrowni wiatrowych. 4) Ograniczenia związane z występowaniem efektu stroboskopowego Praca obiektów energetyki wiatrowej związana jest również z występowaniem uciążliwego dla człowieka efektu odbijania promieni słonecznych od obracającego się wirnika.

119 119 5) Ograniczenia związane z bliskością lokalizacji lotnisk: Ze względu na znaczne wysokości obiektów energetyki wiatrowej w celu uniknięcia zagrożenia dla startujących i lądujących samolotów spod ich lokalizacji wyłączyć należy otoczenie lotnisk cywilnych, wojskowych oraz drogowych odcinków lotniskowych wraz z polami wznoszenia i podejścia do lądowania 6) Ograniczenia związane z bliską lokalizacją dróg i linii kolejowych: Ze względu na niebezpieczeństwo, jakie powoduje upadek wiatraka, przyjmuje się, ze nie powinny być one lokalizowane bliżej niż 200 m od dróg i kolei. Tereny dopuszczonej lokalizacji elektrowni wiatrowych w gminie Kościerzyna spełniają przytoczone wyżej zapisy studialnych opracowań regionalnych województwa pomorskiego. Szczegółowa lokalizacja elektrowni wiatrowych, wraz z ich obszarami oddziaływania zostanie ustalona na etapie sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego.

120 ANALIZA I OCENA PRZEWIDYWANYCH, ZNACZĄCYCH ODDZIAŁYWAŃ USTALEŃ PROJEKTU STUDIUM NA ŚRODOWISKO 7.1. Wprowadzenie Ocenę skutków środowiskowych przeprowadzono dla kierunków rozwoju przestrzennego gminy Kościerzyna ustalonych w projekcie Studium..... Przeanalizowano oddziaływania na: przypowierzchniową warstwę litosfery; wody powierzchniowe i podziemne; powietrze atmosferyczne i klimat; warunki akustyczne (hałas); roślinność; zwierzęta; różnorodność biologiczna; formy ochrony przyrody, w tym obszary Natura 2000; zasoby naturalne; zabytki; dobra materialne; krajobraz; ludzi. Oceniano oddziaływania bezpośrednie, pośrednie i wtórne, krótko-, średnio- i długoterminowe, chwilowe, okresowe i stałe. W podsumowaniu (tabela 16 w rozdz ) przedstawiono klasyfikację oddziaływań, zgodną art. 51 Ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 Nr 199, poz ze zm.) Przypowierzchniowa warstwa litosfery W zakresie oddziaływania na przypowierzchniową warstwę litosfery w gminie Kościerzyna istotne są zagadnienia dotyczące rozwoju osadnictwa, usług, rekreacji, lokalizacji elektrowni wiatrowych oraz rozwoju infrastruktury technicznej, a także eksploatacji kruszywa naturalnego i prac poszukiwawczych gazu łupkowego. Wg zawartego w projekcie Studium... bilansu terenów przeznaczonych pod nową zabudowę, prognozowane przekształcenia powierzchni ziemi związane z rozwojem zagospodarowania będą miały znaczny zasięg przestrzenny. Tereny rozwojowe przeznaczono pod następujące, podstawowe funkcje: RM tereny rozwojowe dominującej funkcji zagrodowej, MN tereny rozwojowe dominującej funkcji mieszkaniowej, MU tereny rozwojowe dominującej funkcji mieszkaniowo-usługowej, U tereny rozwojowe dominującej funkcji usługowej, UP tereny rozwojowe dominującej funkcji usługowo produkcyjnej, ZR tereny rozwojowe dominującej funkcji letniskowo - rekreacyjnej,

121 121 ZP tereny zieleni urządzonej parki, ZS tereny otwarte sportowo rekreacyjne. Tabela 15. Zestawienie powierzchniowe nowych terenów rozwojowych w gminie Kościerzyna wg podstawowych funkcji Funkcja Powierzchnia łącznie [ha] Orientacyjna liczba działek RM 7,81 51 MN 113, MU 392, U UP 59,5 193 ZR 70, ZP/ZP 20,3 - RAZEM 700, Źródło: projekt zmiany Studium. Pozostałe przekształcenia powierzchni ziemi związane będą z realizacją kierunków zagospodarowania dotyczących inwestycji o charakterze punktowym lub liniowym. W tym zakresie w projekcie Studium dopuszczono: lokalizacje elektrowni wiatrowych i innych źródeł energii odnawialnej; poszukiwania gazu łukowego; rozwój infrastruktury komunikacyjnej i technicznej (wodociągowej, kanalizacji sanitarnej, sieci elektroenergetycznej itd.); powierzchniowa eksploatacja surowców mineralnych (kruszywo budowlane). Na etapie inwestycyjnym, związanym z realizacją nowego zainwestowania osadniczego, przemysłowego, infrastruktury technicznej i układu drogowego zmiany przypowierzchniowej warstwy litosfery będą typowe i reprezentowane przede wszystkim przez: przekształcenia w przypowierzchniowych strukturach geologicznych, związane z pracami ziemnymi wykopy w celu posadowienia fundamentów budynków i obiektów technicznych, poprowadzenia ciągów komunikacyjnych oraz uzbrojenia terenu; zmiany aktualnego użytkowania gruntów (użytki rolne); likwidację pokrywy glebowej; powstanie odpadu w postaci gleby i ziemi wydobytej z wykopów pod fundamenty; przekształcenia fizyczne pokrywy glebowej w sąsiedztwie terenów planowanych inwestycji, przekształcenia fizyko-chemicznych właściwości gleb wystąpią również na terenach składowania materiałów budowlanych i w wyniku pracy sprzętu budowlanego. Przekształcenia litosfery na etapie inwestycyjnym mogą być istotne na terenach o znacznym nachyleniu. Generalnie, w projekcie zmiany Studium z lokalizacji nowych terenów inwestycyjnych wyłączono tereny o niekorzystnym ukształtowaniu terenu (nachylenia terenu przekraczające 10 o ). W projekcie Studium z lokalizacji nowych terenów inwestycyjnych wyłączono także tereny niekorzystne dla zabudowy ze względu na złe warunki gruntowo-wodne (doliny lub gleby organogeniczne).

122 122 Przekształcenia przypowierzchniowej warstwy litosfery mogą pojawić się podczas realizacji nowej, liniowej infrastruktury technicznej (np. światłowodów doziemnych, innej kablowej sieci telekomunikacyjnej i elektroenergetycznej, napowietrznych linii elektroenergetycznych oraz nowych odcinków kanalizacji i wodociągów). Rozmiar i charakter przekształceń będzie zależny od przebiegu, parametrów realizowanych obiektów (średnicy i długości) oraz przyjętych metod ich budowy. Najmniejsze oddziaływanie na litosferę na etapie budowy wywiera realizacja napowietrznych linii elektroenergetycznych. W przypadku kabli i instalacji doziemnych najmniej ingerującymi w środowisko są bezwykopowe metody ich lokalizacji, tj. metody przecisku i przewiertu sterowanego/mikrotunelingu. Podczas realizacji tymi metodami w znacznym stopniu ograniczony jest wpływ prac budowlanych na przypowierzchniowe warstwy litosfery i gleby. W zakresie powierzchniowej eksploatacji surowców mineralnych nie występuje rozróżnienie oceny skutków realizacji ustaleń Studium na etap inwestycyjny i funkcjonowania ustaleń. Zakres i charakter przekształceń środowiska przyrodniczego uzależniony będzie od rzeczywistej wielkości wydobycia, określonej w koncesji na eksploatację oraz od faktycznego stanu prac wydobywczych. Do typowych i nieuniknionych przekształceń środowiska przyrodniczego związanych z eksploatacją powierzchniową będą należeć: silne przekształcenie budowy geologicznej i naturalnych form ukształtowania terenu (w tym uruchomienie procesów denudacyjnych na wystromionych skarpach wyrobisk) - przykładowo miąższość złoża Stare Miasto (teren 1A.PG) wynosi od 2,5 m do 14,6 m, a grubość nadkładu waha się od 0,3 do 4 m - wyniku eksploatacji złóż powstaną głębokie do ok. 14 m wyrobiska, ze względu na wystromienie ich skarp oraz charakter utworów geologicznych (piaski wodnolodowcowe), zachodzić będą na nich procesy denudacyjne, przede wszystkim osuwiskowe, a także erozja wodna i korazja (erozyjna działalność wiatru); likwidacja pokrywy glebowej - nadkład w postaci gleby i piasków gliniastych może być wykorzystany do rekultywacji wyeksploatowanych wyrobisk; potencjalne zagrożenie zanieczyszczenia powierzchni terenu i gruntu produktami ropopochodnymi w sytuacjach awaryjnych. W zakresie poszukiwania gazu łupkowego przewidywane jest wystąpienie przekształceń w zakresie: oddziaływania na powierzchnię terenu (likwidacja pokrywy glebowej i przekształcenia w przypowierzchniowych strukturach geologicznych), związane z lokalizacją wierni i funkcjonowaniem placu, na którym wykonywane będą czynności związane z wierceniem i szczelinowaniem (przeciętnie o powierzchni od poniżej 1 ha do kilku ha), po zakończeniu wiercenia większa cześć użytkowanego placu będzie zrekultywowana i przywrócona do poprzedniego użytkowania, na powierzchni pozostanie głowica otworu (końcówka otworu wraz z odpowiednimi zaworami); oddziaływanie na głębokie struktury geologiczne (przewiercenie utworów geologicznych i poziomów wodonośnych na dużą głębokość - w polskich warunkach głębokość ewentualnego złoża to m.

123 123 Na etapie funkcjonowania ustaleń Studium nie będą powstawać znaczące przekształcenia wierzchniej warstwy litosfery, poza opisaną powyżej eksploatacją kopalin. Głównie będą to wydeptywanie i rozjeżdżanie terenu w wyniku obsługi komunikacyjnej (zwłaszcza na terenach dróg nieutwardzonych). W projekcie zmiany Studium zawarto koncepcję układu tras rowerowych, których realizacja ukierunkuje ruch rowerowy i ograniczy niekontrolowane rozjeżdżanie terenu. Na etapie funkcjonowania w zasięgu istniejących i planowanych terenów o funkcji zabudowy letniskowej i mieszkaniowo-usługowej lokalnie na terenach o spadkach przekraczających 10 o mogą wystąpić powierzchniowe przekształcenia litosfery i w efekcie uruchomienie procesów denudacyjnych, zwłaszcza erozyjnych. Przekształcenia powierzchni ziemi (wydepczyska) mogą być również związane z penetracją pieszą brzegów jezior i brzeżnych partii lasów na terenach intensywnie użytkowanych rekreacyjnie. Odpowiednie zagospodarowanie terenów wzmożonej penetracji rekreacyjnej, oraz dyscyplina rekreantów zminimalizują przekształcenia przypowierzchniowych warstw litosfery. Etap likwidacji dotyczyć może głównie rekultywacji terenów poeksploatacyjnych (kilka kilkanaście lat funkcjonowania), elektrowni wiatrowych (25-30 lat funkcjonowania) oraz innych źródeł energii odnawialnej (m. in. w związku z szybkim postępem technologicznym w tej dziedzinie). W projekcie zmiany Studium nie wskazano szczegółowych obszarów wymagających rekultywacji środowiska. Tereny poeksploatacyjne powinny podlegać rekultywacji zgodnie z odpowiednimi zatwierdzonymi projektami będącymi przedmiotem indywidualnych działań poszczególnych inwestorów. W przypadku elektrowni wiatrowych, po ok latach powierzchnia ziemi i gleby zostanie uwolniona od obiektów budowlanych oraz od betonu z fundamentu i dróg dojazdowych skutkować to będzie powstaniem dużych ilości odpadów materiałów budowanych. Po przeprowadzeniu rekultywacji tereny mogą być przywrócone do produkcji roślinnej (rolniczej, leśnej lub jako zieleń rekreacyjna). W projekcie Studium w kierunkach ochrony środowiska w zakresie ochrony litosfery i gleb wprowadzono następujące zapisy: ( ) rekultywacja wyrobisk poeksploatacyjnych; rekultywacja terenów przerobu kruszywa (po zakończeniu działalności); zachowanie istniejącej pokrywy roślinnej i jej wzmacnianie poprzez zadrzewienia, zakrzewienia i trwałe zadarnienia na obszarach zagrożonych ruchami masowymi i erozją wodną w strefach wysokich spadków > 10 % ; wprowadzenie możliwie małej intensywności zabudowy terenu na terenach o wysokich spadkach >10% w przypadku ich przeznaczenia pod zabudowę; ograniczenie przeznaczania gleb wysokiej jakości na cele nie związane z rolnictwem - preferowanie rozwoju terenów zabudowanych na obszarach występowania gleb słabszej jakości; zakaz lokalizacji zabudowy na glebach pochodzenia organicznego. Wdrożenie ww. zapisów Studium zminimalizuje niekorzystne przekształcenia wierzchniej warstwy litosfery.

124 Wody powierzchniowe i podziemne Zaopatrzenie w wodę Zgodnie z projektem Studium źródłem zaopatrzenia w wodę poszczególnych miejscowości gminy Kościerzyna będą istniejące systemy wodociągowe. Projektuje się sukcesywną rozbudowę i modernizację urządzeń wodociągowych Realizacja ww. ustaleń projektu Studium przyczyni się do racjonalizacji zużycia wody i poprawy jej jakości oraz pośrednio do poprawy ekologicznych warunków życia ludzi w gminie Kościerzyna. Odprowadzenie ścieków sanitarnych: Znaczna część gminy Kościerzyna jest skanalizowana: do oczyszczalni w miejscowości Wielki Klincz są odprowadzane systemem grawitacyjno pompowym ścieki z wsi: Kaliska Kościerskie, Mały Klincz, Dobrogoszcz i Wielki Klincz; do oczyszczalni ścieków w Łubianie odprowadzane są ścieki z miejscowości Łubiana, Korne i Nowa Karczma oraz ścieki bytowo gospodarcze z fabryki porcelany Lubiana. do oczyszczalni ścieków we Wdzydzach odprowadzane są ścieki od mieszkańców wsi Wdzydze i z istniejących ośrodków wczasowych, zlokalizowanych nad przyległymi jeziorami. do miejskiej kanalizacji sanitarnej w Kościerzynie odprowadzane są ścieki z miejscowości Szarlota. Ponadto do końca 2015 r. zostanie zrealizowana kanalizacja sanitarna w miejscowościach: Skorzewo, Nowa Wieś Kościerska, Kościerzyna Wybudowanie, Kościerska Huta, Nowy Klincz, Wielki Podleś, Dębogórzy i Niedamowo. Opracowano także projekt koncepcyjny Rozwiązanie gospodarki ściekowej na terenie gminy Kościerzyna, obejmująca miejscowości: Gołuń, Wdzydze, Czarlina, Loryniec, Wąglikowice, Grzybowo, Grzybowski Młyn, Sycowa Huta, Lizaki, Juszki, Rybaki, Sarnowy, Stawiska, Nowa Kiszewa i Szenajda. Miejscowości, dla których nie zostały dotychczas sprecyzowane kierunki odprowadzenia ścieków to: Kłobuczyno, Dąbrówka, Puc i Zielenin w zlewni oczyszczalni w Nowym Klinczu oraz miejscowości: Gostomie, Cząstkowo i Wietrznica w zlewni oczyszczalni Łubiana wymagają one przesądzenia docelowych kierunków odprowadzenia ścieków. Docelowe objęcie kanalizacja sanitarną terenów zwartej zabudowy miejscowości w gminie Kościerzyna jest rozwiązaniem optymalnym pod względem unieszkodliwiania ścieków. Obszar gminy jest wrażliwy na zanieczyszczenia (strefy wododziałowe, obszary źródliskowe, częściowo podłoże o dużym współczynniki infiltracji, liczne doliny i lokalne obniżenia terenu. W miejscowościach nie objętych siecią kanalizacji sanitarnej należy wspierać realizację przydomowych oczyszczalni ścieków. Odprowadzenie wód opadowych i regulacje stosunków wodnych W projekcie Studium dla terenów rozwojowych objętych istniejącymi i przyszłymi miejscowymi planami zagospodarowania przestrzennego przewidziano

125 125 budowę nowych układów kanalizacji deszczowej. Na każde odprowadzenie wód opadowych do wód otwartych lub ziemi konieczne będzie uzyskanie pozwolenia wodnoprawnego. Na etapie realizacji ustaleń projektu Studium w zakresie budowy infrastruktury technicznej (np. sieci wodociągowe, kanalizacyjne, kablowe elektroenergetyczne i telekomunikacyjne) oraz komunikacyjnej mogą wystąpić oddziaływania na wody powierzchniowe w rejonie przejść przez elementy sieci melioracyjnej. Ich realizacja będzie wymagała każdorazowo wcześniejszych uzgodnień z Zarządem Melioracji i Gospodarki Wodnej w Kwidzynie odnośnie utrzymania i adaptacji istniejących urządzeń melioracyjnych na tych terenach. Powierzchniowa eksploatacja kruszywa naturalnego Powierzchniowa eksploatacja surowców mineralnych w gminie Kościerzyna potencjalnie może wpływać na stosunki wodne, w wyniku naruszenia pierwszego poziomu wód podziemnych. Efektem tego mogą być np.: napływ wód do wyrobiska i powstanie zbiorników wodnych; obniżenie pierwszego poziomu wód podziemnych w otoczeniu wyrobisk zawodnionych (lokalne leje depresyjne); potencjalnie zmiany w zasilaniu podziemnym rzeki Dzierzgoń (o ile występuje) - złoża objęte koncesjami na eksploatacje połowione są w odległości kilkuset metrów od rzeki. Potencjalne, w sytuacjach awaryjnych możliwe jest zanieczyszczenie powierzchni terenu i wód gruntowych produktami ropopochodnymi. Zagrożenie to związane jest z użytkowaniem sprzętu eksploatacyjnego i ciężkich pojazdów samochodowych do transportu urobku. Prawdopodobieństwo zanieczyszczenia wód podziemnych jest znacznie mniejsze niż zanieczyszczenia gruntu, ze względu na dużą w przewadze głębokość zalegania pierwszego poziomu wód podziemnych. Poszukiwania gazu łupkowego Oddziaływania na wody podziemne na etapie prac poszukiwawczych gazu łupkowego dotyczyć mogą przede wszystkim 21 : przewiercania poziomów wodonośnych i potencjalnych zagrożeń dla jakości wód pitnych - w Polsce dotychczas wykonano ponad 7000 głębokich (głębszych niż 1000 m) otworów wiertniczych, pomimo to nie istnieją dotychczas żadne przypadki, w których podejrzewano by możliwość wpływu wiercenia na jakość wód pitnych; dużego zapotrzebowania na wodę (płyn) do szczelinowania i konieczności ujmowania wód do tego celu; w procesie szczelinowania poprzez otwór wiertniczy zatłacza się do formacji gazonośnych łupków dla jednego odcinka około m 3 wody z piaskiem i dodatkami chemicznymi; w pojedynczym otworze można wykonywać do kilkunastu indywidualnych szczelinowań, przy czym część płynu wracającego na powierzchnię po szczelinowaniu używana jest w następnym zabiegu - wstępne analizy przeprowadzone przez Państwową Służbę Geologiczną (Państwowy Instytut Geologiczny) dla obszaru potencjalnej produkcji 21 Opracowano na podstawie opracowania pt. Środowiskowe aspekty poszukiwań i produkcji gazu ziemnego łupkowego i ropy naftowej łupkowej, Ministerstwo Środowiska, Państwowy Instytut Geologiczny, 2011.

126 126 gazu łupkowego wykazują, że pobór wody do tych celów, w przypadku korzystania z wód pitnych, nie wpłynie znacząco na bilans zapotrzebowania na wodę; alternatywnie możliwe jest także wykorzystanie do szczelinowania naturalnych solanek o niskim stopniu zasolenia z głębokości większych niż wody pitne (w polskich warunkach mogą to być np. solanki z poziomów kredowych i jurajskich); ponadto trwają prace badawcze nad opracowaniem metody wykorzystania płynów na bazie skroplonych gazów (np. propan, azot, dwutlenek węgla); utylizacji wód powracających na powierzchnię po szczelinowaniu - siły sprężyste górotworu powodują wyparcie poprzez otwór wiertniczy na powierzchnię części zatłoczonych płynów; ilość płynów wracających na powierzchnie zależy od lokalnych warunków geologicznych i średnio wynosi ona około 20 % zatłoczonego płynu; skład płynu zmienia się zależnie od lokalnych warunków geologicznych; zazwyczaj jest to około 99 % wody wraz z naturalnym piaskiem kwarcowym, bądź też piaskiem syntetycznym (propantem), pozostała część płynu to dodatki chemiczne, modyfikujące własności płynu; płyn wracający na powierzchnię zwykle jest używany w kolejnym szczelinowaniu, z uwagi jednak na wrastające zasolenie stopniowo traci swe własności i musi być utylizowany. Pozostałe zagrożenia dla wód podziemnych, tj. możliwość zanieczyszczenia wód pitnych metanem czy płynem szczelinującym oraz możliwość wydostania się gazu ziemnego ze złoża do płytkich stref górotworu w przypadku awarii są mało prawdopodobne z uwagi na uwarunkowania budowy geologicznej Polski 22 w pierwszym przypadku i stosowane współcześnie technologie wiertnicze w drugim. Oddziaływanie zespołów elektrowni wiatrowych i infrastruktury towarzyszącej na wody sprowadzać się będzie do lokalnego ograniczenia infiltracji wody opadowej do gruntu na etapie eksploatacji. Woda ta dostanie się do gruntu przy fundamentach. Zatem i tak nastąpi zasilenie terenu w wody opadowe. Negatywny wpływ na środowisko wodne może nastąpić potencjalnie w wyniku sytuacji awaryjnych (np. wycieku oleju z generatora lub transformatora stacji elektroenergetycznych). Na etapie budowy i likwidacji planowanych elektrowni wiatrowych zagrożenie dla środowiska wodnego (ewentualnie) stanowić mogą nieprawidłowo magazynowane (składowane na niezabezpieczonym terenie) surowce lub materiały. Elektrownie wiatrowe będą obiektami bezobsługowymi i nie będą źródłem ścieków. Biogazownie Eksploatacja biogazowni może wpływać potencjalnie na środowisko gruntowo wodne w zakresie poboru wody, zanieczyszczenia wód ściekami i wodami opadowymi, szczególnie związkami azotu. Zagrożenie środowiska może wystąpić przede wszystkim w sytuacjach awaryjnych, jak: pęknięcie ścian zbiorników komór fermentacyjnych lub zbiorników magazynowych odpadów używanych do fermentacji; 22 Zasięg szczelinowania (aureola spękań wokół interwału w otworze, gdzie przeprowadza się zatłaczanie) wynosi w pionie około 100 m, w poziomie około 200 m. W polskich warunkach głębokość ewentualnego złoża to około m. Nad złożem występuje około 3000 m skalnego nadkładu, w większości o charakterze izolacji. Dopiero na najpłytszych metrach znajdują się poziomy wód pitnych.

127 in.: 127 awarię lub nieuwagę podczas przeładunku odpadów, substratów lub pozostałości pofermentacyjnych oraz ich wycieki do gruntu lub na tereny utwardzone obiektu; wycieki z wozów asenizacyjnych dostarczających odpady i substraty; nieprzestrzeganie reżimów technologicznych, inne nieprzewidywalne zdarzenia. W celu uniknięcia i zminimalizowania powyższych zagrożeń konieczne jest m. osiągnięcie i utrzymanie właściwej stabilności procesu fermentacji; odpowiednie uszczelnienie urządzeń, a w szczególności komór fermentacyjnych m.in. poprzez zastosowanie betonu, materiałów uszczelniających oraz zabezpieczających ścian zbiorników o odpowiedniej klasie; odpowiednie wykonanie i zapewnienie szczelności rurociągów technologicznych; eliminacja lub minimalizacja zastosowania w instalacjach elementów korodujących; stały monitoring - kontrola stanu technicznego obiektów urządzeń wraz z możliwością natychmiastowego odcięcia i zakończenia pracy wszystkich urządzeń. Do korzyści środowiskowych w zakresie oddziaływania na wody powierzchniowe i podziemne biogazowni, zwłaszcza rolniczych, należeć będą: ograniczenie zagrożeń związanych z zanieczyszczeniem gleby i wody odpadami z hodowli zwierząt (realizacja biogazowni pozwoli ograniczyć uciążliwości zakładów hodowlanych poprzez neutralizację powstających odpadów, zarówno stałych jak i płynnych). zmniejszenie ryzyka eutrofizacji wód powierzchniowych. Ogniwa fotowoltaiczne Oddziaływania na warunki wodne nie spowodują ogniwa fotowoltaiczne, z wyjątkiem niewielkiego wzrostu parowania. Wody opadowe w zdecydowanej większości spłyną po nachylonych powierzchniach ogniw i będą (jak dotychczas) infiltrować w podłoże. W projekcie Studium w kierunkach ochrony środowiska w zakresie ochrony wód powierzchniowych i podziemnych wprowadzono następujące zapisy: ( ) konsekwentna realizacja kanalizacji sanitarnej w gminie, zmierzająca do objęcia nią wszystkich wsi o zwartej zabudowie i zespołów zainwestowania rekreacyjnego; porządkowanie składowisk nawozów naturalnych w gospodarstwach rolnych (zabezpieczenie przed przenikaniem wód odciekowych do gruntu i wód powierzchniowych); wszelkie ewentualne inwestycje nie powinny pogorszyć stanu technicznoeksploatacyjnego urządzeń melioracji wodnych szczegółowych w tym rowów otwartych i drenowań; zachowanie na możliwie dużej powierzchni naturalnej obudowy biologicznej rowów odwadniających i tworzenie wzdłuż nich stref buforowych, w celu redukcji powierzchniowego spływu zanieczyszczeń;

128 128 zapewnienie należytej ochrony przed przedostawaniem się zanieczyszczonych wód opadowych z terenów zabudowanych, komunikacyjnych, oraz terenów utwardzonych poprzez podczyszczanie (separację zanieczyszczeń) i unikanie zrzutów wód opadowych bezpośrednio do jezior i rowów bezpośrednio uchodzących do nich; zachowanie lokalnych mokradeł na dnach dolin (zakaz osuszania i zasypywania); tworzenie warunków do zwiększenia retencji powierzchniowej wód ; na odcinkach cieków, poza zwartą zabudową, pozwolić na spontaniczne kształtowanie się koryta; Wdrożenie ww. zapisów Studium zminimalizuje niekorzystne efekty oddziaływania jego ustaleń na wody powierzchniowe i podziemne. Gmina Kościerzyna położona jest w zasięgu zlewni Wdy i Wierzycy, w dorzeczu Wisły. Plan gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły przyjęty został Uchwałą Rady Ministrów z dnia 22 lutego 2011 r. (M.P. z dnia 21 czerwca 2011 r.). W programie szczególną rolę zajmuje podsumowanie działań zawartych w Programie wodno-środowiskowym kraju (PWŚK). Działania te powinny zostać zrealizowane na obszarze dorzecza w celu zapewniania utrzymania lub poprawy, jakości wszystkich wód do 2015 r., a w uzasadnionych przypadkach w terminie późniejszym. Wody powierzchniowe Gmina Kościerzyna położona jest w zasięgu zlewni Wdy i Wierzycy: JCWP 23 Wda do wypływu z Jez. Wdzydze kod PLRW (silnie zmieniona część wód), stan dobry; zagrożona realizacja celów środowiskowych - derogacje czasowe ze względu na brak możliwości technicznych (dobry stan wód może zostać osiągnięty do roku 2021 lub najpóźniej do 2027 r.- art RDW); JCWP Wierzyca z Jez. Grabowskie i Wierzysko do wypływu z Jez. Zagnanie kod PLRW (silnie zmieniona część wód), stan wód zły; zagrożona realizacja celów środowiskowych - derogacje czasowe ze względu na brak możliwości technicznych (dobry stan wód może zostać osiągnięty do roku 2021 lub najpóźniej do 2027 r.- art RDW). Przy ustalaniu celów środowiskowych dla jednolitych części wód powierzchniowych brano pod uwagę aktualny stan JCWP w związku z wymaganym zgodnie z Ramową Dyrektywę Wodną (RDW) warunkiem niepogarszania ich stanu. Ponadto, ustalając cele uwzględniano także różnicę pomiędzy naturalnymi, a silnie zmienionymi oraz sztucznymi częściami wód. Ponadto, ustalając cele uwzględniano także różnicę pomiędzy naturalnymi, a silnie zmienionymi oraz sztucznymi częściami wód. Dla naturalnych części wód celem będzie osiągnięcie co najmniej dobrego stanu ekologicznego, dla silnie zmienionych i sztucznych części wód - co najmniej dobrego potencjału ekologicznego. Ponadto, w obydwu przypadkach, w celu osiągnięcia dobrego stanu/potencjału konieczne będzie dodatkowo utrzymanie co najmniej dobrego stanu chemicznego. Wody podziemne Teren planowanego przedsięwzięcia pod względem podziału na jednolite części 23 JCWP jednolita część wód powierzchniowych.

129 129 wód podziemnych położony jest w jednostce JCWPd nr 30 - kod PLGW240030, której stan ww. Planie 2011) oceniono jako dobry i osiągnięcie celów środowiskowych uznano jako niezagrożone. W Planie gospodarowania wodami na obszarze dorzecza Wisły (2011) zgodnie z art. 4 RDW dla wód podziemnych ustalono następujące cele środowiskowe: zapobieganie dopływowi lub ograniczanie dopływu zanieczyszczeń do wód podziemnych; zapobieganie pogarszani się stanu wszystkich części wód podziemnych (z zastrzeżeniami wymienionymi w RDW); zapewnianie równowagi między poborem a zasilaniem wód podziemnych; wdrożenie działań niezbędnych do odwrócenia znaczącego i utrzymującego się rosnącego trendu stężenia każdego zanieczyszczenia podstałego wskutek działalności człowieka. Wdrożenie ustaleń projektu Studium przyczyni się do osiągnięcia celów środowiskowych określonych dla JCWP Wda do wypływu z Jez. Wdzydze kod PLRW i dla JCWP Wierzyca z Jez. Grabowskie i Wierzysko do wypływu z Jez. Zagnanie kod PLRW Powietrze atmosferyczne Źródła ciepła Na terenie gminy Kościerzyna nie ma zorganizowanego systemu zaopatrzenia w ciepło. Zaspokajanie potrzeb cieplnych odbywa się obecnie indywidualnie. W projekcie Studium nie przewiduje się realizacji zbiorczych systemów zaopatrzenia w ciepło. Zgodnie z projektem Studium gospodarka energetyczna gminy Kościerzyna w zakresie zaopatrzenia w ciepło wymaga pilnej modernizacji, gdyż w stanie istniejącym w strukturze paliw przeważa węgiel udział w zapotrzebowaniu na ciepło ok. 43 %, dalej plasuje się drewno ok. 25 %, olej opalowy 17 % i gaz ziemny 14 % zużywany głównie dla potrzeb technologicznych - w perspektywie należy dążyć do zmian w kierunku wykorzystywania odnawialnych źródeł energii oraz nowych technologii, wykorzystywanych do zaopatrywania w ciepło gospodarstw domowych jak i obiektów usługowych i usługowo produkcyjnych. Projekt Studium zawiera ogólny zapis dopuszczający lokalizację alternatywnych obiektów produkcji energii cieplnej np. biogazowni i ogniw fotowoltaicznych. W zakresie możliwości lokalizacji biogazowi na obszarze gminy Kościerzyna czynnikami decydującymi mogą być: występowanie dużych gospodarstw rolnych i wytwarzanie bioodpadów przez nie - preferowane lokalizacje w ich sąsiedztwie; wartości kulturowe historycznych układów ruralistycznych, założeń dworskoparkowych i dworsko-folwarcznych w sąsiedztwie (zob. rozdz. 5); walory przyrodnicze otoczenia - lokalizacje poza obszarami objętymi ochroną przyrody (zob. rozdz. 4.2.);

130 130 sąsiedztwo istniejącej i projektowanej zabudowy mieszkaniowo-usługowej - lokalizacje poza ich bezpośrednim sąsiedztwem; możliwości odbioru biogazu - na podstawie przeprowadzonych uprzednio analiz w zakresie zapotrzebowania na biogaz i zastosowane instalacje grzewcze u odbiorców. Wskazane jest opracowanie gminnego planu zaopatrzenia w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, w którym ww. uwarunkowania zostaną rozpoznane i określone zostaną kierunki rozwoju i zadania możliwe do realizacji w tym zakresie. W projekcie Studium nie rekomenduje się rozwoju gazyfikacji gminy w oparciu o gaz ziemny, jako działania własnego gminy (ze względów ekonomicznych), ale gazyfikację wskazuje się jako jeden ze sposobów poprawy stanu środowiska w zakresie zanieczyszczenia atmosfery (dzięki wykorzystani gazu jako źródła ciepła i mniejszej emisji zanieczyszczeń do atmosfery, niż ze spalania węgla). Infrastruktura drogowa Istotnym źródłem zanieczyszczeń atmosfery są motoryzacyjne zanieczyszczenia powietrza. Wg projektu Studium zasadniczy układ drogowy gminy Kościerzyna pozostanie bez zmian. Jedynym nowym elementem będzie projektowana obwodnica miasta Kościerzyny. W związku z jej przebiegiem w Studium zaproponowano zmianę przebiegu drogi wojewódzkiej nr 214. W Raporcie o oddziaływaniu na środowisko przedsięwzięcia pn. Budowa Obwodnicy Kościerzyny w ciągu drogi krajowej nr 20 Stargard Szczeciński Gdynia (2008) w celu określenia prognozowanej emisji z planowanej obwodnicy przeprowadzono obliczenia rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń dla dwutlenku azotu, tlenku węgla, dwutlenku siarki oraz węglowodorów alifatycznych i aromatycznych dla prognozowanego natężenia ruchu na lata 2017 i Wyniki obliczeń wykazały, że na całym analizowanym odcinku drogi obwodowej poza liniami rozgraniczającymi nie wystąpią przekroczenia dopuszczalnych stężeń żadnego z analizowanych zanieczyszczeń. Przy utrzymaniu generalnie aktualnej sieci dróg, przy jednoczesnym wzroście liczby pojazdów, może wystąpić wzrost emisji zanieczyszczeń motoryzacyjnych do atmosfery, który będzie niwelowany przez postęp technologiczny w produkcji samochodów, skutkujący spadkiem emisji jednostkowej. Nowym źródłem emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych, mogą być drogi wewnętrzne w zasięgu terenów rozwojowych wsi. Wobec przewidywanego małego natężenia ruchu na tych drogach nie przewiduje się ich istotnej uciążliwości w zakresie emisji komunikacyjnych zanieczyszczeń atmosfery. Powierzchniowa eksploatacja surowców mineralnych w zakresie oddziaływania na powietrze atmosferyczne spowoduje: zanieczyszczenie atmosfery pyłami i przy dużej sile wiatru frakcją piaszczystą z pozbawionych roślinności wyrobisk; zanieczyszczenie atmosfery spalinami pochodzącym z transportu samochodowego i z urządzeń wydobywczych; Ww. oddziaływania pośrednio mogą spowodować pogorszenie warunków siedliskowych roślin (zanieczyszczenie powietrza i pokrywy glebowej) i pogorszenie

131 131 środowiskowych warunków życia ludzi (zob. rozdz ). Prace poszukiwawcze gazu łupkowego Prognozowane oddziaływanie na stan aerosanitarny w otoczeniu wiertni w zakresie emisji spalin z generatorów zasilających urządzenie wiertnicze oraz pomp do szczelinowania jest znikome. Odczuwalny może być przede wszystkim wzmożony ruch pojazdów I związana z nim emisja zanieczyszczeń komunikacyjnych, głównie na etapie zaopatrywania procesu szczelinowania (przewóz pomp, ewentualnie także wody, piasku i innych komponentów płynu do szczelinowania). Elektrownie wiatrowe, dopuszczone w projekcie zmiany Studium, stanowią źródło tzw. czystej energii. Ich wykorzystanie, dzięki zastępowaniu konwencjonalnych źródeł energii, przyczynia się do spadku emisji do atmosfery CO 2, SO 2, NO x i pyłów, co powoduje korzystne skutki środowiskowe w skalach od lokalnej (spadek zanieczyszczenia powietrza, lepsze warunki aerosanitarne życia ludzi) po globalną (ograniczenie klimatycznych i pochodnych skutków efektu cieplarnianego). W projekcie Studium przewidziano również lokalizację ogniw fotowoltaicznych, których zastosowanie także pozwala ograniczyć emisję zanieczyszczeń do atmosfery z konwencjonalnych źródeł energii. Eksploatacja biogazowni rolniczej może wpływać na stan zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego w zakresie substancji normowanych jak dwutlenek azotu, dwutlenek siarki, tlenek węgla, pył, węglowodory aromatyczne oraz nienormowanych substancje odorowe (siarkowodór). Zagrożenie atmosfery może być spowodowane m.in. przez: uszkodzenie, rozszczelnienie dachów komór fermentacyjnych i wydostanie się biogazu bezpośrednio do atmosfery; niesprawność pochodni do awaryjnego spalania biogazu, awarię instalacji do odwadniania i odsiarczania biogazu, nieprzestrzeganie reżimów technologicznych, nieutrzymywanie w należytym stanie urządzeń ochrony środowiska i aparatury kontrolno-pomiarowej, inne nieprzewidywalne zdarzenia. W celu uniknięcia i zminimalizowania powyższych zagrożeń konieczne jest: odpowiednie uszczelnienie urządzeń, a w szczególności komór fermentacyjnych m.in. poprzez zastosowanie betonu, materiałów uszczelniających oraz zabezpieczających ścian zbiorników o odpowiedniej klasie; odpowiednie wykonanie i zapewnienie szczelności rurociągów technologicznych; eliminacja lub minimalizacja zastosowania w instalacjach elementów korodujących; stały monitoring - kontrola stanu technicznego obiektów urządzeń wraz z możliwością natychmiastowego odcięcia i zakończenia pracy wszystkich urządzeń; zastosowanie systemu monitoringu składu powietrza, a w tym szczególnie w budynkach biogazowni.

132 132 Aby ograniczyć możliwe negatywne oddziaływane biogazowni w postaci emisji spalin, nieprzyjemnych zapachów oraz z uwagi na konsekwencje możliwych awarii, wymagane jest, aby biogazownia była zlokalizowana w odległości powyżej 300 m od siedlisk ludzkich, z uwzględnieniem występowania przeważających kierunków wiatrów, tak żeby przez jak najdłuższą część roku znajdowała się po stronie zawietrznej względem obiektów mieszkalnych oraz obszarów chronionych. Do korzyści środowiskowych płynących z zastosowania biogazowni w zakresie oddziaływania na stan aerosanitarny należą: zmniejszenie emisji do atmosfery gazów i pyłów powstających podczas spalania paliw kopalnych zastosowanie jako paliwa biogazu o niskiej emisji zanieczyszczeń, wpływa na ograniczenie zanieczyszczenia powietrza gazami i pyłami, co pośrednio wpływa na poprawę stanu gleb i wód, a także na jakość produkcji rolnej; ograniczenie emisji odorów oraz związków azotu do atmosfery w wyniku zastosowania procesu fermentacji prowadzonego w zamkniętych komorach biogazowni. W projekcie Studium w kierunkach ochrony środowiska w zakresie ochrony powietrza wprowadzono następujące zapisy: gazyfikacja przewodowa gminy i wdrażanie niskoemisyjnych i nieemisyjnych źródeł ciepła; ograniczenie emisji substancji do atmosfery przez zakłady szczególnie uciążliwe dla środowiska, w terenach zabudowy usługowej i produkcyjnej zalecane wprowadzanie wielowarstwowej zieleni o funkcji izolacyjnej, jako naturalnej bariery dla przedostawania się pyłów i zanieczyszczeń z terenów produkcyjnych, wyznaczenie obszarów preferowanych do rozwijania infrastruktury energetycznej opartej na źródłach odnawialnych. Wdrożenie ww. zapisów Studium zminimalizuje niekorzystne efekty oddziaływania jego ustaleń na zanieczyszczenie atmosfery Klimat Modyfikacje topoklimatu w wyniku realizacji ustaleń projektu Studium wystąpią głównie na terenach planowanego zainwestowania osadniczego, w wyniku oddziaływania nowo wprowadzonej zabudowy. Polegać one będą przede wszystkim na zmianach: termicznych (większa pojemność cieplna w stosunku do powierzchni pokrytej roślinnością, sztuczne źródła ciepła); anemometrycznych (powstanie lokalnej cyrkulacji jako efekt oddziaływania zabudowy (lub innych elementów zainwestowania lub zagospodarowania terenu) i podwyższenia temperatury), wilgotnościowych, np. zmniejszenie retencji przypowierzchniowej i przenikania wody do przypowierzchniowych warstw gruntu na terenach zabudowanych, a w

133 133 przypadku wyrobisk poeksploatacyjnych wzrost infiltracji wody do podłoża, możliwość powstania zbiorników wodnych w części wyrobisk. Ww. zmiany nie będą miały istotnego znaczenia dla warunków życia ludzi i dl a funkcjonowania przyrody ożywionej. Lokalne zmiany klimatyczne spowodują ogniwa fotowoltaiczne, w przypadku ich zastosowania na dużych powierzchniach. Pozytywne, pośrednie skutki klimatyczne w skali globalnej będą efektem zastosowania przewidzianych w projekcie zmiany Studium elektrowni wiatrowych, biogazowni i ogniw fotowoltaicznych, czyli tzw. alternatywnych źródeł energii, przyczyniających się do ograniczenia emisji zanieczyszczeń energetycznych do atmosfery i w konsekwencji ograniczających efekt cieplarniany w skali globalnej Hałas Na klimat akustyczny gminy Kościerzyna oddziaływać będą następujące rodzaje źródeł hałasu: hałas komunikacyjny motoryzacyjny związany z obsługą nowych obiektów mieszkaniowych, przemysłowych, usługowych i rekreacyjnych, obiektów infrastruktury technicznej i elektrowni wiatrowych oraz instalacji związanych z poszukiwaniem (obsługa wiertni gazu łupkowego) i eksploatacją kopalin (powierzchniowa eksploatacja kruszywa naturalnego); hałas komunikacyjny kolejowy; hałas ewentualnych urządzeń technologicznych obiektów usługowych; hałas rekreacyjny; hałas na etapie eksploatacji złóż kruszywa naturalnego (mechaniczna eksploatacja piasku i transport samochodowy urobku). hałas związany z funkcjonowaniem elektrowni wiatrowych; hałas na etapie prac poszukiwawczych gazu łupkowego (wiercenia i szczelinowanie). Hałas komunikacyjny Ze względu na umiarkowaną intensywność planowanej zabudowy nie przewiduje się wystąpienia znacznej uciążliwości komunikacji samochodowej. Obiekty rekreacyjne mogą okresowo powodować nasilenie ruchu samochodów, ale będą to uciążliwości sezonowe i prawdopodobnie krótkotrwałe. Hałas komunikacyjny kolejowy pozostanie na obecnym poziomie. W Raporcie o oddziaływaniu na środowisko przedsięwzięcia pn. Budowa Obwodnicy Kościerzyny w ciągu drogi krajowej nr 20 Stargard Szczeciński Gdynia (2008) przeanalizowano dwa warianty prognozy ruchu (poj./godz.) związane z realizacją obwodnicy Kościerzyny i z jej brakiem:

134 134 wariant bezinwestycyjny: sam. osob. sam. cięż pora dzienna pora nocna pora dzienna pora nocna pora dzienna pora nocna wariant realizacji obwodnicy: sam. osob. sam. cięż pora dzienna pora nocna pora dzienna pora nocna Wg Raportu o oddziaływaniu na środowisko przedsięwzięcia pn. Budowa Obwodnicy Kościerzyny w ciągu drogi krajowej nr 20 Stargard Szczeciński Gdynia (2008) budowa obwodnicy Kościerzyny wpłynie na zmniejszenie ruchu na istniejącej drodze krajowej i poprawę stanu aerosanitarnego i stanu klimatu akustycznego wokół tej drogi. W Raporcie dla przedsięwzięcia pn. Budowa Obwodnicy Kościerzyny w ciągu drogi krajowej nr 20 Stargard Szczeciński Gdynia (2008) na podstawie przeprowadzonej analizy akustycznej założono, ze zastosowane środki ochronne w postaci ekranów akustycznych pozwolą na zachowanie standardów jakości środowiska na granicy terenów podlegających ochronie. W przypadku hałasu technologicznego prognozowanie poziomu emisji hałasu z przyszłych obiektów przemysłowych, produkcyjno-usługowych i usługowych jest na etapie ustaleń projektu Studium.. niemożliwe, ze względu na brak informacji nt. ich charakteru, a zwłaszcza technologii i przewidywanej wielkości (np. powierzchnia handlowa, wielkość parkingów itp.). Zgodnie z przepisami prawa powszechnego ewentualna uciążliwość prowadzonej działalności usługowej i produkcyjnej winna być ograniczona do granic działki. Źródłem hałasu emitowanego z elektrowni wiatrowych do środowiska będzie praca rotorów i śmigieł turbin, powodująca emisję energii akustycznej do otoczenia. Są to źródła o dużej mocy akustycznej, powodujące okresowe (ok lat) zmiany klimatu akustycznego na terenach położonych w otoczeniu elektrowni wiatrowych. Czynnikiem zwiększającym zasięg oddziaływania jest usytuowanie ruchomych części turbiny na dużej, sięgającej od kilkudziesięciu do ponad stu metrów wysokości. Uruchomienie zespołu elektrowni wiatrowych zmienia (w okresie jego eksploatacji) stan klimatu akustycznego w środowisku w rejonie jego lokalizacji. Fakt ten znacząco wpływa na możliwość zmiany funkcji urbanistycznych i wprowadza ograniczenia związane z użytkowaniem terenów sąsiadujących z planowaną inwestycją. W odniesieniu do zespołów elektrowni wiatrowych, z

135 135 dotychczasowych doświadczeń wynika, że jako bezpieczną odległość zabudowy mieszkaniowej jednorodzinnej, zabudowy związanej za stałym lub czasowym pobytem dzieci i młodzieży, zabudowy wielorodzinnej i zamieszkania zbiorowego, zabudowy zagrodowej oraz terenów mieszkaniowo-usługowych od zespołu elektrowni wiatrowych (nie od pojedynczej elektrowni) należy przyjąć m w zależności od typu elektrowni i ich koncentracji. Jednocześnie wymagają one weryfikacji poprzez obliczeniowe analizy akustycznej, dla konkretnych lokalizacji elektrowni na etapie sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Obszary oddziaływania farm wiatrowych stanowią obszary rolnicze i leśne gminy, za wyjątkiem wyznaczonego obszaru urbanizacji, gdzie możliwe jest ustanowienie w planach miejscowych zakazu lokalizacji nowej zabudowy zagrodowej oraz ustanowienie ograniczeń w zagospodarowaniu i użytkowaniu terenu w związku z funkcjonowaniem farm wiatrowych. Eksploatacja biogazowni rolniczej może wpływać na klimat akustyczny poprzez emisję hałasu z urządzeń technicznych i środków transportu. W związku z tym zaleca się budowę biogazowni w odległości większej niż 300 m od obiektów chronionych akustycznie. Okresowym źródłem hałasu będą również wiercenia otworów poszukiwawczych gazu łupkowego. Wg opracowania pt. Środowiskowe aspekty poszukiwań i produkcji gazu ziemnego łupkowego i ropy naftowej łupkowej (2011) proces wiercenia generuje hałas w okresie 2-4 tygodni. Wzmożony hałas występuje również w czasie szczelinowania (praca pomp), trwającego zwykle kilka do kilkudziesięciu godzin. Natężenie hałasu podczas tego procesu nie przekracza poziomu 86 db w odległości 200 m od inwestycji. Dla porównania hałas generowany przez ruch uliczny w mieście to ok. 80 db. W uzasadnionych przypadkach możliwe jest stosowanie ekranów akustycznych. Planowana lokalizacja wiertni w gminie znajduje się w odległości ok. 400 m od najbliższych terenów istniejącej zabudowy mieszkaniowej wsi Stare Miasto. Poziomy hałasu, jakie mogą wytwarzać dopuszczone w projekcie Studium drogi oraz obiekty i instalacje muszą spełniać wymogi określone w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120 poz. 826), zmienione Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120 poz. 826). Rozporządzenie to określa zróżnicowane dopuszczalne poziomy hałasu, w zależności od przeznaczenia terenu, wyrażone wskaźnikami hałasu l dwn, l n (mają zastosowanie do prowadzenia długookresowej polityki w zakresie ochrony przed hałasem) oraz l aeq d i l aeq n (mają zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska, w odniesieniu do jednej doby) Wartości wskaźników długookresowych L DWN, L N oraz wskaźników L Aeq D i L Aeq N (równoważny poziom dźwięku w porze dnia i porze nocy) są takie same w poszczególnych kategoriach zagospodarowania).

136 Promieniowanie elektromagnetyczne Na obszarze gminy Kościerzyna nie przewiduje się lokalizacji ponadlokalnych źródeł energii elektrycznej dla zaopatrzenia ludności w energię elektryczną. Zaopatrzenie istniejących i projektowanych terenów inwestycyjnych będzie odbywać się poprzez rozbudowę istniejącej sieci średniego napięcia i budowę, w miarę potrzeb stacji transformatorowych. Zgodnie z ustaleniami projektu Studium : nastąpi modernizacja istniejącej linii 220 kv polegająca na zmianie napięcia na 400 kv; w miarę wzrostu obciążenia i rozwoju gminy będzie rozbudowywana sieć średniego napięcia 15 kv oraz stacje transformatorowe 15/0.4 kv. istniejące linie napowietrzne należy sukcesywnie wymieniać na kablowe; sieci elektroenergetyczne niskiego napięcia 0.4 kv należy rozbudowywać głównie jako kablowe. Ww. przedsięwzięcia musza spełniać wymogi Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 30 października 2003 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku oraz sposobów sprawdzania dotrzymywania tych poziomów (Dz. U. Nr 192, poz. 1883). W projekcie Studium na obszarze gminy Kościerzyna dopuszczono lokalizację elektrowni wiatrowych wraz z niezbędną towarzyszącą infrastrukturą elektroenergetyczną, poprzez którą wytwarzana energia elektryczna trafiać będzie do krajowego systemu elektroenergetycznego. Na obecnym etapie projektowania nie wiadomo, w jaki sposób elektrownie wiatrowe zostaną włączone do krajowego systemu energetycznego W Studium przewidziano również lokalizację biogazowni i ogniw fotowoltaicznych, które mogą być źródłem energii elektrycznej. W zakresie kierunków rozwoju telekomunikacji w projekcie Studium dopuszczono lokalizację sieci telekomunikacyjnych zarówno w tradycyjnych jak i w nowych technologiach. Rozwój systemów telekomunikacyjnych i teleinformatycznych przewodowych i bezprzewodowych w gminie będzie postępować stosownie do wzrostu zapotrzebowania na usługi telekomunikacyjne i teleinformatyczne. Zgodnie z ustaleniami projektu Studium lokalizacja nowych urządzeń i modernizacja istniejących będzie się odbywać na podstawie przepisów odrębnych w zakresie telekomunikacji. Na obecnym etapie oceny ze względu na ogólne zapisy w tym zakresie brak możliwości oceny potencjalnego oddziaływania promieniowania elektromagnetycznego infrastruktury telekomunikacyjnej Roślinność, zwierzęta i różnorodność biologiczna Wprowadzenie Wg projektu Studium.. w zakresie ochrony biosfery i krajobrazu przewidziano następujące, podstawowe kierunki działań: rewaloryzacja i realna ochrona środowiska przyrodniczego Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego; realna ochrona środowiska przyrodniczego obszarów chronionego krajobrazu;

137 137 zachowanie pełnej reprezentacji typów ekosystemów - pozostawić wszystkie naturalne struktury przyrodnicze, w tym ustawowo chronione zadrzewienia i zakrzewienia, oczka, bagna, torfowiska itp.; ustanowienie nowych form ochrony przyrody (projektowane rezerwaty przyrody, użytki ekologiczne i pomniki przyrody); ochrona występujących na terenie opracowania pomników przyrody zgodnie z wymaganą wokół nich strefą ochronną o promieniu 15 m; zachowanie zadrzewień, zieleńców i skupień roślinności wysokiej; wprowadzenie zalesień na grunty słabej jakości, rolniczo nieprzydatne nieprzeznaczone na inne cele, w szczególności w obszarach i przy granicach korytarzy i płatów ekologicznych; odpowiednie kształtowanie lokalnych korytarzy ekologicznych pomiędzy rozproszonymi ekosystemami podobnego typu, aby zlikwidować ich izolację przestrzenną; wprowadzanie nowych zadrzewień i zakrzewień wzdłuż ciągów komunikacyjnych; utrzymanie możliwie wysokiego udziału powierzchni biologicznie czynnej w strukturze terenów przeznaczonych pod zainwestowanie; utrzymanie lasów ochronnych oraz wsparcie procesu tworzenia kolejnych lasów ochronnych w gospodarce leśnej, na terenach planowanych farm wiatrowych zaleca się rozmieszczanie turbin, na skoncentrowanej, możliwie niewielkiej powierzchni, zaleca się wprowadzanie stonowanej kolorystyki turbin. Wdrożenie ww. zapisów Studium zminimalizuje niekorzystne efekty oddziaływania jego ustaleń na biosferę. Generalnie, lokalizacje planowanych inwestycji uwzględnione w projekcie zmiany Studium... położone są poza terenami najcenniejszymi przyrodniczo i tworzącymi osnowę ekologiczna gminy. (zał. kartogr.). W projekcie Studium... określone zostały elementy osnowy ekologicznej gminy Kościerzyna (zob. rozdz. 3.4.) oraz zasady ich ochrony, sformułowane wcześniej w Opracowaniu ekofizjograficznym (2012): W celu wzmocnienia ciągłości przestrzennej i wzbogacenia różnorodności osnowy ekologicznej obszaru gminy Kościerzyna wskazane są: wzmocnienie struktury płatów i korytarzy ekologicznych przez dolesienia, zadrzewienia i zakrzaczenia itp., głównie zboczy form dolinnych i najsłabszych gruntów rolnych; wzmocnienie i wprowadzenie obudowy biologicznej cieków przez zadrzewienia i zakrzaczenia, co ma na celu kształtowanie korzystnych warunków do wypełniania funkcji hydrosanitarnej, ekologicznej i krajobrazowej; ograniczenie barier antropogenicznych w systemie osnowy ekologicznej stanowią je przede wszystkim obiekty osadnicze i infrastrukturowe przegradzające" korytarze ekologiczne i zaburzające przez to ciągłość przestrzenną systemu (możliwe jest np. skonstruowanie przepustów pod ciągami komunikacyjnymi i być może likwidacja niektórych obiektów kubaturowych); jako podstawową zasadę należy przyjąć nie tworzenie nowych barier i nieintensyfikowanie istniejących;

138 138 rekultywacja w kierunku leśnym lub fitomelioracyjnym terenów zdewastowanych (wyrobiska i dawne wysypisko odpadów). Zachowanie i wzmocnienie osnowy ekologicznej stanowi podstawę racjonalnego wykorzystania potencjału środowiska i kształtowania równowagi ekologicznej obszaru gminy. Ochrona i kształtowane systemu osnowy ekologicznej gminy Kościerzyna, równolegle z ustawową ochroną przyrody w obrębie różnych jej form (zob. rozdz. 7.9.), sprzyjać będą funkcjonowaniu przyrody ożywionej, w tym ochronie roślinności i zwierząt i mogą spowodować wzrost bioróżnorodności Roślinność W procesie zagospodarowania przestrzennego gminy Kościerzyna obowiązywać ma ochrona elementów lokalnej osnowy ekologicznej. Ochrona i kształtowanie systemu osnowy ekologicznej, równolegle z ustawową ochroną przyrody sprzyjać będą funkcjonowaniu przyrody ożywionej, w tym ochronie roślinności i zwierząt. Oddziaływanie na roślinność związane może być z realizacją dopuszczonych w projekcie zmiany Studium nowych terenów osadniczych, przedsięwzięć inwestycyjnych (liniowych), w tym komunikacyjnych i infrastrukturowych np. dróg dojazdowych, kablowych linii elektroenergetycznych i telekomunikacyjnych, a także elektrowni wiatrowych i terenów eksploatacji kopalin. W większości likwidacja roślinności dotyczyć będzie roślinności agrocenoz i ruderalnej. Zgodnie z ustaleniami projektu Studium lasy na obszarze gminy podlegają ochronie w sensie terytorialnym. Gospodarka leśna ma być prowadzona według ustalonych zasad w planach urządzenia lasów. Miejscami na terenach nieleśnych w miejscach kolizji z nową zabudową, układem komunikacyjnym i siecią infrastruktury technicznej może wystąpić konieczność wycinki pojedynczych drzew i krzewów. Uwarunkowania ochrony drzew i krzewów na obszarze projektu Studium... zawiera Ustawa o ochronie przyrody (tekst jednolity Dz. U. z 2009, Nr 151, poz ze zm.): Art Usunięcie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości może nastąpić, z zastrzeżeniem ust. 2 i 2a, po uzyskaniu zezwolenia wydanego przez wójta, burmistrza albo prezydenta miasta na wniosek posiadacza nieruchomości. Jeżeli posiadacz nieruchomości nie jest właścicielem - do wniosku dołącza się zgodę jej właściciela. 2. Zezwolenie na usuniecie drzew lub krzewów z terenu nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków wydaje wojewódzki konserwator zabytków. 2a. Zezwolenie na usunięcie drzew w obrębie pasa drogowego drogi publicznej, z wyłączeniem obcych gatunków topoli, wydaje się po uzgodnieniu z regionalnym dyrektorem ochrony środowiska. 2b. Niewyrażenie stanowiska w terminie 30 dni od dnia otrzymania projektu zezwolenia, o którym mowa w ust. 2a, przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska uznaje się za uzgodnienie zezwolenia. 2c. Organ właściwy do wydania zezwolenia, o którym mowa w ust. 1, przed jego wydaniem dokonuje oględzin w zakresie występowania w obrębie zadrzewień gatunków chronionych. (...)

139 Wydanie zezwolenia na usunięcie drzew lub krzewów na obszarach objętych ochroną krajobrazową w granicach (...) rezerwatu przyrody wymaga uzyskania zgody (...) regionalnego dyrektora ochrony przyrody. 6. Przepisów ust. 1 i 2 nie stosuje się do drzew lub krzewów: 1) w lasach; 2) owocowych, z wyłączeniem rosnących na terenie nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków oraz w granicach parku narodowego lub rezerwatu przyrody - na obszarach nieobjętych ochroną krajobrazową; 3) na plantacjach drzew i krzewów; 4) których wiek nie przekracza 10 lat; 5) usuwanych w związku z funkcjonowaniem ogrodów botanicznych lub zoologicznych; 6) (uchylony); 7) usuwanych na podstawie decyzji właściwego organu z obszarów położonych między linią brzegu a wałem przeciwpowodziowym lub naturalnym wysokim brzegiem, w który wbudowano trasę wału przeciwpowodziowego, z wałów przeciwpowodziowych i terenów w odległości mniejszej niż 3 m od stopy wału; 8) które utrudniają widoczność sygnalizatorów i pociągów, a także utrudniają eksploatację urządzeń kolejowych albo powodują tworzenie na torowiskach zasp śnieżnych, usuwanych na podstawie decyzji właściwego organu; 9) stanowiących przeszkody lotnicze, usuwanych na podstawie decyzji właściwego organu; 10) usuwanych na podstawie decyzji właściwego organu ze względu na potrzeby związane z utrzymaniem urządzeń melioracji wodnych szczegółowych. Ewentualne usunięcie drzew lub krzewów wymagać będzie uzyskania zgody Wójta Gminy Kościerzyna. Nie przewiduje się istotnego zwiększenia oddziaływania zanieczyszczeń komunikacyjnych na roślinność w wyniku funkcjonowania ustaleń projektu Studium w stosunku do stanu aktualnego. W zakresie przekształceń szaty roślinnej spowodowanych przez penetrację rekreacyjną terenu największe zmiany może wywołać funkcjonowanie nowych terenów zabudowy rekreacyjnej i zainwestowania osadniczego. Może się to wiązać ze wzmożonym obciążeniem otoczenia związanym dojazdem, parkowaniem oraz penetracją pieszą otoczenia przez mieszkańców i turystów. Na etapie funkcjonowania ustaleń projektu Studium penetracja przez ludzi terenów zieleni urządzonej w otoczeniu obiektów mieszkalnych i usługowych może spowodować fizyczne zniszczenie roślinności i niekorzystne zmiany warunków siedliskowych (wzrost zwięzłości podłoża, osłabienie infiltracji wody i napowietrzania). Przeciwdziałać temu może zagospodarowanie terenu (utwardzone chodniki, mała architektura) i bieżąca pielęgnacja zieleni. Penetracja rekreacyjna terenu w zależności o stopnia nasilenia może prowadzić do zniszczeń roślinności runa i podszytu w pasie lasu i zmian struktury gatunkowej szaty roślinnej na pozostałych terenach. Stan przekształcenia (zniszczenia) środowiska przyrodniczego w wyniku użytkowania rekreacyjnego warunkują:

140 140 1) stan infrastruktury rekreacyjnej i sposób zagospodarowania terenu, 2) sposób spędzania czasu przez ludzi (formy rekreacji), w tym ich mobilność przestrzenna, 3) poziom kultury logicznej ludzi, 4) lokalne warunki przyrodnicze. Intensywna penetracja rekreacyjna terenu, zwłaszcza na zboczach o większym nachyleniu, może spowodować zniszczenia przejawiające się likwidacją roślinności runa i podszytu w lasach i zmianami struktury gatunkowej szaty roślinnej na pozostałych terenach oraz zmianami właściwości fizykochemicznych gleby, prowadzącymi w skrajnych przypadkach do uruchomienia procesów denudacyjnych (erozyjnych). Tereny zieleni znajdować się będą w zasięgu oddziaływania zanieczyszczeń komunikacyjnych. Motoryzacyjne zanieczyszczenia atmosfery są związkami toksycznymi, oddziaływującymi na zdrowie ludzi oraz powodującymi osłabienie fotosyntezy, degradację chlorofilu, zakłócenia w transpiracji i oddychaniu, przebarwienia, chlorozę, nekrozę liści, szybsze ich starzenie, upośledzenie wzrostu oraz zmniejszenie odporności na choroby i szkodniki (Reakcje biologiczne drzew, 2002) Fauna Tereny nowego zainwestowania osadniczego i infrastrukturalnego - na etapie budowy fauna wyemigruje prawdopodobnie okresowo na sąsiednie tereny, z wyjątkiem gatunków łatwo podlegających synantropizacji, o dużych zdolnościach adaptacyjnych do zmiennych warunków środowiskowych. Na etapie funkcjonowanie ustaleń projektu Studium na terenach nowego zainwestowania spodziewana jest dalsza synantropizacja fauny, zwłaszcza pospolitych gatunków ptaków, typowych dla terenów zabudowanych i drobnych gryzoni. W Studium nie przewiduje się budowy nowych dróg, w związku z tym nie wystąpi problem ich oddziaływania jako barier w przemieszczaniu się zwierząt (niezależnie od zagadnienia istniejących dróg jako takich barier). Powierzchniowa eksploatacja surowców mineralnych spowoduje: fizyczną likwidację fauny glebowej (edafon); likwidację siedlisk fauny, w tym siedlisk leśnych, głównie bezkręgowców lądowych, ptaków i ssaków; płoszenie zwierząt w trakcie prac eksploatacyjnych i transportu urobku samochodami. Fauna posiada znaczne zdolności adaptacyjne i prawdopodobnie dostosuje się do zmienionych warunków środowiskowych, przez zmiany w rozmieszczeniu przestrzennym. Oddziaływanie elektrowni wiatrowych na faunę na etapie eksploatacji, zwłaszcza na zwierzęta fruwające (głównie ptaki i nietoperze) może przejawiać się przez:

141 141 śmiertelność w wyniku kolizji z konstrukcjami elektrowni; zmiany rozmieszczenia zwierząt w wyniku utraty siedlisk i żerowisk na terenie lokalizacji elektrowni i w jego otoczeniu, w tym w wyniku akustycznego oddziaływania elektrowni wiatrowych; zmiany tras przelotów. Ptaki. Generalnie, liczba kolizji ptaków z turbinami jest funkcją liczebności ptaków użytkujących dany teren. Największą śmiertelność ptaków notowano w przypadku elektrowni wiatrowych zlokalizowanych na terenach (Gromadzki 2002): atrakcyjnych dla ptaków jako żerowiska; stanowiących trasy regularnych przelotów wędrówkowych; stanowiących trasy regularnych dolotów na żerowisko lub noclegowisko. Udokumentowano także wpływy składu gatunkowego ptaków na ich śmiertelność, co wynika z międzygatunkowych różnic wysokości przelotów i dobowego rozkładu aktywności wędrówkowej. Istotny wpływ na śmiertelność ptaków mają ponadto: parametry konstrukcji elektrowni: wysokość, średnica rotorów, prędkość obrotów rotorów, oświetlenie nocne; wielkość zespołu elektrowni i ich wzajemne rozmieszczenie; warunki meteorologiczne (przede wszystkim widoczność); pora doby: świt, dzień, zmierzch i noc (różna aktywność ptaków i widoczność); pora roku: wiosenne przeloty, lęgi, jesienne przeloty, zimowanie. Najbliższe dopuszczone w projekcie Studium tereny lokalizacji elektrowni wiatrowych (lokalizacje orientacyjne - do weryfikacji m.in. w planowanym monitoringu ornitologicznym) znajdują się w odległości ponad 250 m od obszaru Natura 2000 Lasy Iławskie" PLB Dopuszczone w projekcie Studium napowietrzne linie wysokiego napięcia 110 kv stanowiące element infrastruktury towarzyszącej zespołów elektrowni wiatrowych potencjalnie mogą oddziaływać fizycznie na faunę ptaków przez: śmiertelność w wyniku kolizji ze słupami lub przewodami; zmiany rozmieszczenia i zachowania ptaków spowodowane istnieniem linii. Oddziaływania te mogą mieć istotne znaczenie w przypadku zlokalizowania linii na obszarach: stanowiących ostoje ptaków; atrakcyjnych dla ptaków jako żerowiska; stanowiących trasy regularnych dolotów na żerowisko lub noclegowisko; stanowiących trasy regularnych przelotów wędrówkowych. Tereny takie powinny zostać rozpoznane w ramach planowanych monitoringów ornitologicznych. W celu ograniczenia zagrożenia dla fauny ptaków możliwe jest zastosowanie kabli doziemnych.

142 Nietoperze 142 Najważniejszymi miejscami żerowania nietoperzy w krajobrazie rolniczym są zwykle zbiorniki wodne (Downs i Racey 2006), zaś podstawowymi trasami przelotów między kryjówkami a żerowiskami liniowe elementy krajobrazu, zwłaszcza szpalery drzew (Verboom i Huitema 1997). Istotnymi miejscami żerowania dla nietoperzy mogą być również płaty liściastych starodrzewi i ich skraje (Walsh i Harris 1996, Russ i Montgomery 2002). Natomiast na terenach otwartych aktywność nietoperzy z rodzaju Pipistrellus spada do zera już w odległości 70 metrów od rzeki czy zbiornika wodnego, osiąga również minimalne wartości około 40 metrów od linii drzew (Downs i Racey 2006). Większość nietoperzy unika pozbawionych drzew, rozległych pól uprawnych (Lesiński i in. 2000). W świetle tych danych, turbiny położone w odległości większej niż metrów od zadrzewień liniowych i zbiorników wodnych stanowią jedynie niewielkie zagrożenie dla nietoperzy. Inne zwierzęta Gatunki dużych ssaków związane są przede wszystkim ze środowiskiem leśnym i okrajkowym. Ich pojawianie się na terenach rolnych jest krótkotrwałe. Oddziaływanie elektrowni wiatrowych (funkcjonujących na terenach użytkowanych rolniczo), na te zwierzęta nie będzie znacząco odmienne niż funkcjonowanie innych obiektów infrastrukturowych i gospodarczych. Elektrownie wiatrowe nie stanowią bariery dla zwierząt poruszających się po lądzie. Oddziaływanie fal dźwiękowych (w pełnym zakresie spektrum, w tym ultra- i infradźwięków), wibracji i ruchu śmigieł na kręgowce naziemne i wodne oraz na bezkręgowce jest prawdopodobne, ale nie było badane (Goc, Meissner, 2007). Ewentualna śmiertelność ptaków może powodować zmiany w rozmieszczeniu padlinożerców, dla których tereny elektrowni wiatrowych mogą stać się potencjalnym żerowiskiem. Z doświadczeń farm wiatrowych funkcjonujących w Europie Zachodniej wynika, że elektrownie wiatrowe nie powodują zmian w faunie naziemnej danego terenu. W literaturze naukowej dotyczącej wpływu elektrowni wiatrowych na zwierzęta brak informacji nt. ich oddziaływania na zwierzęta poruszające się po ziemi oddziaływanie takie stwierdzono tylko w odniesieniu do zwierząt fruwających, przede wszystkim ptaków, które mogą ulegać kolizjom z konstrukcjami elektrowni. Nieistotne jest także zagadnienie oddziaływania na zwierzęta infradźwięków. Poziomy hałasu infradźwiękowego mierzone w sąsiedztwie siłowni wiatrowych są bardzo małe, nieodczuwalne dla człowieka i nie powodują żadnych dowiedzionych ujemnych skutków dla organizmu człowieka. W związku z tym można przyjąć, że również dla zwierząt są one nieszkodliwe. Polskie prawo nie reguluje problemu oddziaływania hałasu oraz infradźwięków na zwierzęta. Obowiązujące Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U r., Nr 120, poz. 826), zmienione Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 14 czerwca 2007 r. w sprawie dopuszczalnych poziomów hałasu w środowisku (Dz. U. Nr 120 poz. 826), zawiera normy dopuszczalnego hałasu wyłącznie dla ludzi. Na etapie likwidacji ustanie wszelkie oddziaływanie inwestycji na zwierzęta, w tym na ptaki i nietoperze.

143 143 Szczegółowy zasięg terenów lokalizacji elektrowni wiatrowych wyznaczony zostanie na etapie sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego Na obszarach planowanych farm wiatrowych należy wykonać przedrealizacyjne monitoringi awifauny i nietoperzy z uwzględnieniem możliwości skumulowanego oddziaływania farm wiatrowych w sąsiednich gminach. Ogniwa fotowoltaiczne Oddziaływanie na ptaki mogą także spowodować ogniwa fotowoltaiczne, w przypadku ich zastosowania na dużych powierzchniach terenu, co mogłoby potencjalnie ograniczyć tereny miejsc odpoczynku lub żerowisk ptaków (w zależności od charakteru terenów, na których ogniwa zostałyby zainstalowane). Ogniwa fotowoltaiczne nie spowodują oddziaływania na nietoperze są to urządzenia niskie, nie stanowiące jakiejkolwiek bariery dla przelotów tych ssaków, jak ze względu na miejsca instalacji, nie ograniczające ich bazy pokarmowej i miejsc rozrodu oraz hibernacji. Ogniwa fotowoltaiczne mogą stanowić bariery w przemieszczaniu się zwierząt lądowych w przypadku ich lokalizacji w zasięgu korytarzy migracji zwierząt lądowych. W projekcie Studium przewidziano ochronę korytarzy ekologicznych w związku z tym zagrożenie takie nie wystąpi Formy ochrony przyrody, w tym obszary Natura Wprowadzenie Spośród form ochrony przyrody w gminie Kościerzyna występują (rys. 7 i zał. kartogr.): rezerwaty przyrody parki krajobrazowe obszary chronionego krajobrazu obszary Natura 2000 pomniki przyrody; użytki ekologiczne zespół przyrodniczo-krajobrazowy ochrona gatunkowa roślin, grzybów i zwierząt. Charakterystykę form ochrony przyrody na obszarze gminy Kościerzyna zawiera rozdz. 4. Poniżej przedstawiono prawne uwarunkowania ochrony i problemy jej wdrażania w świetle zapisów projektu Studium Rezerwat przyrody Zgodnie z ustawą z 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (tekst jednolity Dz. U. z 2009, Nr 151, poz ze zm.) na obszarze rezerwatów przyrody obowiązują następujące zakazy (art. 15, ust. 1):

144 144 1) budowy lub rozbudowy obiektów budowlanych i urządzeń technicznych, z wyjątkiem obiektów i urządzeń służących celom parku narodowego albo rezerwatu przyrody; 2) uchylony; 3) chwytania lub zabijania dziko występujących zwierząt, zbierania lub niszczenia jaj, postaci młodocianych i form rozwojowych zwierząt, umyślnego płoszenia zwierząt kręgowych, zbierania poroży, niszczenia nor, gniazd, legowisk i innych schronień zwierząt oraz ich miejsc rozrodu; 4) polowania, z wyjątkiem obszarów wyznaczonych w planie ochrony lub zadaniach ochronnych ustanowionych dla rezerwatu przyrody; 5) pozyskiwania, niszczenia lub umyślnego uszkadzania roślin oraz grzybów; 6) użytkowania, niszczenia, umyślnego uszkadzania, zanieczyszczania i dokonywania zmian obiektów przyrodniczych, obszarów oraz zasobów, tworów i składników przyrody; 7) zmiany stosunków wodnych, regulacji rzek i potoków, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody; 8) pozyskiwania skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, minerałów i bursztynu; 9) niszczenia gleby lub zmiany przeznaczenia i użytkowania gruntów; 10) palenia ognisk i wyrobów tytoniowych oraz używania źródeł światła o otwartym płomieniu, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody - przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 11) prowadzenia działalności wytwórczej, handlowej i rolniczej, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony; 12) stosowania chemicznych i biologicznych środków ochrony roślin i nawozów; 13) zbioru dziko występujących roślin i grzybów oraz ich części, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody - przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 14) połowu ryb i innych organizmów wodnych, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony lub zadaniach ochronnych; 15) ruchu pieszego, rowerowego, narciarskiego i jazdy konnej wierzchem, z wyjątkiem szlaków i tras narciarskich wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody - przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 16) wprowadzania psów na obszary objęte ochroną ścisłą i czynną, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych w planie ochrony oraz psów pasterskich wprowadzanych na obszary objęte ochroną czynną, na których plan ochrony albo zadania ochronne dopuszczają wypas; 17) wspinaczki, eksploracji jaskiń lub zbiorników wodnych, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody - przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 18) ruchu pojazdów poza drogami publicznymi oraz poza drogami położonymi na nieruchomościach będących w trwałym zarządzie parku narodowego, wskazanymi przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody - przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 19) umieszczania tablic, napisów, ogłoszeń reklamowych i innych znaków niezwiązanych z ochroną przyrody, udostępnianiem parku albo rezerwatu przyrody, edukacją ekologiczną, z wyjątkiem znaków drogowych i innych znaków związanych z ochroną bezpieczeństwa i porządku powszechnego; 20) zakłócania ciszy; 21) używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego, uprawiania sportów wodnych i motorowych, pływania i żeglowania, z wyjątkiem akwenów lub szlaków wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody - przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska;

145 145 22) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu; 23) biwakowania, z wyjątkiem miejsc wyznaczonych przez dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody - przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 24) prowadzenia badań naukowych - w parku narodowym bez zgody dyrektora parku, a w rezerwacie przyrody - bez zgody regionalnego dyrektora ochrony środowiska; 25) wprowadzania gatunków roślin, zwierząt lub grzybów, bez zgody ministra właściwego do spraw środowiska; 26) wprowadzania organizmów genetycznie zmodyfikowanych; 27) organizacji imprez rekreacyjno-sportowych - w parku narodowym bez zgody dyrektora parku narodowego, a w rezerwacie przyrody bez zgody regionalnego dyrektora ochrony środowiska. 2. Zakazy, o których mowa w ust. 1, nie dotyczą: 1) wykonywania zadań wynikających z planu ochrony lub zadań ochronnych; 2) uchylony; 3) prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem powszechnym; 4) wykonywania zadań z zakresu obronności kraju w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa; 5) obszarów objętych ochroną krajobrazową w trakcie ich gospodarczego wykorzystywania przez jednostki organizacyjne, osoby prawne lub fizyczne oraz wykonywania prawa własności, zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego. (...) 4. Generalny Dyrektor Ochrony Środowiska, po zasięgnięciu opinii regionalnego dyrektora ochrony środowiska, może zezwolić na obszarze rezerwatu przyrody na odstępstwa od zakazów, o których mowa w ust. 1, jeżeli jest to uzasadnione potrzebą: 1) ochrony przyrody lub 2) realizacji inwestycji liniowych celu publicznego, w przypadku braku rozwiązań alternatywnych i po zagwarantowaniu kompensacji przyrodniczej w rozumieniu art. 3 pkt 8 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska. 5. Regionalny dyrektor ochrony środowiska może zezwolić na obszarze rezerwatu przyrody na odstępstwa od zakazów, o których mowa w ust. 1, jeżeli jest to uzasadnione wykonywaniem badań naukowych lub celami edukacyjnymi, kulturowymi, turystycznymi, rekreacyjnymi lub sportowymi lub celami kultu religijnego i nie spowoduje to negatywnego oddziaływania na cele ochrony przyrody rezerwatu przyrody." Szczegółowe zasady ochrony przyrody w rezerwatach przyrody może wprowadzić plan jego ochrony. Bezpośrednio na terenie gminy Kościerzyna znajduje się jeden ustanowiony rezerwat przyrody Czapliniec w Wierzysku. Dla rezerwatu przyrody Czapliniec w Wierzysku plan ochrony nie został dotychczas ustanowiony 25. Aktualnie (2012) trwają prace przygotowawcze nad planem ochrony rezerwatu Czapliniec w Wierzysku w ramach projektu Plany ochrony rezerwatów na terenie RDLP w Gdańsku, realizowany przez Regionalną Dyrekcja Lasów Państwowych w Gdańsku wraz z Nadleśnictwami: Choczewo, Elbląg, Kartuzy, Kościerzyna, Lubichowo, Starogard, Wejherowo. 25 Poprzedni Plan ochrony rezerwatu Czapliniec w Wierzysku zatwierdzony Zarządzeniem Nr 206/2000 Wojewody Pomorskiego z dnia 14 grudnia 2000 roku przestał obowiązywać w 2004 r.. Informacja RDOŚ w Gdańsku.

146 146 Projekt Studium uwzględnia ww. przepisy wynikające z ustawy o ochronie przyrody, obowiązujące na obszarze rezerwatu Czapliniec w Wierzysku Parki krajobrazowe Wdzydzki Park Krajobrazowy Na terenach gminy Kościerzyna objętych ochroną przyrody w postaci Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego i w jego otulinie obowiązuje Uchwała Sejmiku Województwa Pomorskiego nr 145/VII/11 z dnia 27 kwietnia 2011 r. w sprawie Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 66, poz. 1460). Zgodnie z ww. Uchwałą: W Parku wprowadza sie następujące zakazy, z zastrzeżeniem ust. 2 i 3: 1) realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu art. 51 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627, z późn. zm.) 26 ; 2) umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk i złożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej, rybackiej i łowieckiej; 3) likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej lub zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych; 4) pozyskiwania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu; 5) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub budową, odbudową, utrzymaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych; 6) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody lub racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej; 7) budowania nowych obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem obiektów służących turystyce wodnej, gospodarce wodnej lub rybackiej; 8) likwidowania, zasypywania i przekształcania zbiorników wodnych, starorzeczy oraz obszarów wodno-błotnych; 9) wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia własnych gruntów rolnych; 10) prowadzenia chowu i hodowli zwierząt metodą bezściółkową; 11) utrzymywania otwartych rowów ściekowych i zbiorników ściekowych; 12) organizowania rajdów motorowych i samochodowych; 13) używania łodzi motorowych i innego sprzętu motorowego na otwartych zbiornikach wodnych 2. Zakazy wymienione w ust. 1 pkt. 7 jeżeli w trakcie postępowania strona wykaże brak niekorzystnego wpływu planowanej inwestycji na chronione: krajobrazy, siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin, grzybów i zwierząt - nie dotyczą: 1) określonych w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego 26 Obecnie obowiązuje ustawa dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227).

147 147 gmin obszarów zwartej zabudowy wsi gdzie dopuszcza się uzupełnianie istniejącej zabudowy mieszkaniowej i usługowej, pod warunkiem wyznaczenia nieprzekraczalnej linii zabudowy od brzegów wód zgodnie z linią wystepujacą na przylegających działkach; 2) istniejących siedlisk rolniczych gdzie dopuszcza się uzupełnianie zabudowy o obiekty niezbędne do prowadzenia gospodarstwa rolnego, pod warunkiem nie przekraczania dotychczasowej linii zabudowy od brzegów wód; 3) istniejących ośrodków wypoczynkowych, dla których miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego utraciły moc z dniem 1 stycznia 2004 r. gdzie dopuszcza się przebudowę i modernizację istniejącego zainwestowania w celu poprawy standardów ochrony środowiska oraz walorów estetyczno-krajobrazowych, pod warunkiem nie zwiększania powierzchni zabudowy, ilości miejsc pobytowych a także nie przybliżania zabudowy do brzegów wód. W odniesieniu do otuliny WPK w ww. Uchwale zapisano (par. 1, ust. 2): W celu zabezpieczenia Parku przed zagrożeniami zewnętrznymi, wynikającymi z działalności człowieka jest wyznaczona otulina Parku ( ) Wdzydzki Park Krajobrazowy (WPK) posiada zatwierdzony Plan ochrony WPK (Rozporządzenie Nr 6/2001 Wojewody Pomorskiego - Dz. Urz. Woj. Pomorskiego Nr 64 z dnia 6 sierpnia 2001 r., poz. 748) - załącznik 3. Ustalenia projektu Studium spełniają ww. zapisy Uchwały Sejmiku dotyczące WPK oraz przepisy Planu ochrony WPK. Część gminy Kościerzyna położona jest w otulinie Parku. Otulinę utworzono w celu zabezpieczenia Parku przed zagrożeniami zewnętrznymi; Dopuszczone w projekcie Studium zagospodarowanie nie będzie stanowić bezpośredniego i pośredniego zagrożenia dla walorów Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego. Kaszubski Park Krajobrazowy W Kaszubskim Parku Krajobrazowym i w jego otulinie obowiązuje Uchwała Sejmiku Województwa Pomorskiego nr 147/VII/11 z dnia 27 kwietnia 2011 r. w sprawie Kaszubskiego Parku Krajobrazowego (Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 66, poz. 1462). Zgodnie z ww. Uchwałą w Kaszubskim Parku Krajobrazowym i w jego otulinie obowiązują przepisy identyczne jak we Wdzydzkim Parku Krajobrazowym (zob. powyżej). Kaszubski Park Krajobrazowy (KPK) nie posiada obowiązującego planu ochrony. Ustalenia projektu Studium spełniają ww. zapisy Uchwały Sejmiku dotyczące KPK. Część gminy Kościerzyna położona jest w otulinie Parku. Otulinę utworzono w celu zabezpieczenia Parku przed zagrożeniami zewnętrznymi; Dopuszczone w projekcie Studium zagospodarowanie nie będzie stanowić bezpośredniego i pośredniego zagrożenia dla walorów Kaszubskiego Parku Krajobrazowego.

148 Obszary chronionego krajobrazu Zgodnie z uchwałą Nr 1161/XLVII/10 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 28 kwietnia 2010 r. (Dz. Urz. woj. pom. Nr 80, poz. 1455) w obrębie obszarów chronionego krajobrazu na terenie województwa pomorskiego, w tym w gm. Kościerzyna obowiązują m. in. następujące przepisy: (z wyłączeniami): 5 1. Na obszarach chronionego krajobrazu, wymienionych w 1 ust. 1, rozporządzenia wprowadza się następujące zakazy: 1) zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia ich nor, legowisk, innych schronień i miejsc rozrodu oraz tarlisk, łożonej ikry, z wyjątkiem amatorskiego połowu ryb oraz wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką; 2) realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. z 2008 r. Nr 199, poz ze zm.); 3) likwidowania i niszczenia zadrzewień śródpolnych, przydrożnych i nadwodnych, jeżeli nie wynikają one z potrzeby ochrony przeciwpowodziowej i zapewnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego lub wodnego lub budowy, odbudowy, utrzymania, remontów lub naprawy urządzeń wodnych; 4) wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu; 5) wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwsztormowym,, przeciwpowodziowym lub przeciwosuwiskowym lub utrzymaniem, budową, odbudową, naprawą lub remontem urządzeń wodnych; 6) dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli służą innym celom niż ochrona przyrody lub zrównoważone wykorzystanie użytków rolnych i leśnych oraz racjonalna gospodarka wodna lub rybacka; 7) likwidowania naturalnych zbiorników wodnych, starorzeczy i obszarów wodno-błotnych; 8) lokalizowania obiektów budowlanych w pasie szerokości 100 m od linii brzegów rzek, jezior i innych zbiorników wodnych, z wyjątkiem urządzeń wodnych oraz obiektów służących prowadzeniu racjonalnej gospodarki rolnej, leśnej lub rybackiej. ( ) 7 1. Zakazy, o których mowa w 5, nie dotyczą: 1) wykonywania zadań na rzecz obronności kraju i bezpieczeństwa państwa; 2) prowadzenia akcji ratowniczej oraz działań związanych z bezpieczeństwem powszechnym; 3) realizacji inwestycji celu publicznego 2. Zakaz, o którym mowa 5 pkt 2, nie dotyczy: 1) realizacji przedsięwzięć mogących znacząco oddziaływać na środowisko, dla których przeprowadzona ocena oddziaływania na środowisko wykazała brak znacząco negatywnego wpływu na ochronę przyrody obszaru chronionego krajobrazu, 2) realizacji przedsięwzięć potencjalnie mogących znacząco oddziaływać na środowisko dla których organ ochrony środowiska stwierdził brak konieczności przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na środowisko. ( ) 3. Zakazy, o których mowa 5 ust. 8 oraz 6, nie dotyczą:

149 149 1) obszarów zwartej zabudowy miast i wsi, w granicach określonych w studiach uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin (lub w równorzędnych dokumentach planistycznych), gdzie dopuszcza się uzupełnianie zabudowy mieszkaniowej i usługowej pod warunkiem wyznaczenia nieprzekraczalnej linii zabudowy od brzegu wód, określonej poprzez połączenie istniejących budynków na przylegających działkach, 2) siedlisk rolniczych - w zakresie uzupełniania istniejącej zabudowy o obiekty niezbędne do prowadzenia gospodarstwa rolnego, pod warunkiem nie przekraczania dotychczasowej linii zabudowy od brzegów wód, 3) wyznaczanych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego terenów dostępu do wód publicznych oraz w zakresie niezbędnym do pełnienia funkcji plaż, kąpielisk i przystani, 4) odcinków plaż nadmorskich, na których właściwy Dyrektor Urzędu Morskiego dopuszcza sytuowanie sezonowych obiektów budowlanych, 5) istniejących, obiektów letniskowych, mieszkalnych i usługowych, zrealizowanych na podstawie miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, które utraciły moc przed dniem 1 stycznia 2004 r. - gdzie dopuszcza się przebudowę i modernizację istniejącego zainwestowania w celu poprawy standardów ochrony środowiska oraz walorów estetyczno-krajobrazowych, pod warunkiem nie zwiększania powierzchni zabudowy, a także nie przybliżania zabudowy do brzegów wód, jeżeli w trakcie postępowania strona wykaże brak niekorzystnego wpływu planowanej inwestycji na chronione w danym obszarze ekosystemy i krajobraz. Ponadto Uchwała Nr 1161/XLVII/10 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 28 kwietnia 2010 r. w sprawie obszarów chronionego krajobrazu w województwie pomorskim (Dz. Urz. woj. pom. Nr 80, poz. 1455) określa również działania dotyczące czynnej ochrony ekosystemów leśnych, nieleśnych lądowych i wodnych w obrębie OChK: Ekosystemy leśne: 1) utrzymanie spójności przestrzennej i trwałości ekosystemów leśnych poprzez ograniczanie ich fragmentacji, zwłaszcza wzdłuż korytarzy ekologicznych rangi ponadregionalnej i regionalnej oraz przeznaczania na cele nieleśne, oraz niedopuszczanie do przeeksploatowania ich zasobów; 2) zwiększanie istniejącego stopnia pokrycia terenów drzewostanami, sprzyjanie tworzeniu zwartych kompleksów leśnych o racjonalnej granicy polno-leśnej, wprowadzanie zalesień w szczególności na takich terenach, gdzie z przyrodniczego i ekonomicznego punktu widzenia jest to możliwe np. korytarze ekologiczne; 3) wspieranie procesów naturalnego odnowienia o składzie i strukturze odpowiadającej siedlisku; tam gdzie nie jest to możliwe - używanie do odnowień gatunków właściwych siedliskowo z materiału miejscowego pochodzenia; 4) zwiększanie udziału gatunków domieszkowych i biocenotycznych; tworzenie stref ekotonowych z tych gatunków; 5) pozostawianie drzew o charakterze pomnikowym, przestojów, drzew dziuplastych, części obumarłych aż do całkowitego ich rozkładu; 6) podejmowanie działań w celu ustabilizowania stosunków wodnych, w szczególności na siedliskach wilgotnych i bagiennych, (tj. w borach i brzezinach bagiennych, olsach i łęgach) przez budowę obiektów małej retencji, zgodnie z programami małej retencji województwa pomorskiego; 7) zachowanie i utrzymywanie w stanie zbliżonym do naturalnego istniejących śródleśnych cieków, mokradeł, polan, torfowisk, wrzosowisk oraz muraw napiaskowych; niedopuszczanie do ich uproduktywnienia i sukcesji; 8) zwalczanie szkodników owadzich i patogenów grzybowych, a także ograniczanie szkod

150 150 łowieckich poprzez zastosowanie metod mechanicznych lub biologicznych; stosowanie środków chemicznych dopuszczalne tylko przy braku alternatywnych metod; 9) ochrona stanowisk chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów; w przypadkach stwierdzenia obiektów i powierzchni cennych przyrodniczo (stanowiska roślin, zwierząt, grzybów rzadkich, chronionych itp. oraz pozostałości naturalnych ekosystemow) wnioskowanie do właściwego organu ochrony przyrody o objęcie ich ochroną; 10) opracowanie i wdrażanie programów czynnej ochrony oraz restytucji gatunków rzadkich i zagrożonych; 11) wykorzystanie lasów dla celów rekreacyjno-krajoznawczych i edukacyjnych winno odbywać się w oparciu o wyznaczone szlaki turystyczne (zintegrowane i komplementarne ze szlakami turystycznymi, o których mowa w planie zagospodarowania przestrzennego województwa pomorskiego) oraz istniejące i nowe ścieżki edukacyjno-przyrodnicze wyposażone w elementy infrastruktury turystycznej i edukacyjnej zharmonizowanej z otoczeniem; 12) prowadzenie racjonalnej gospodarki łowieckiej, m.in. poprzez dostosowanie liczebności populacji zwierząt łownych związanych z ekosystemami leśnymi do warunków środowiskowych; 13) zwiększanie przez służby leśne i inne straże nadzoru nad lasami stanowiącymi i nie stanowiącymi własności Skarbu Państwa, w szczególności w zakresie prowadzenia zabiegów pielęgnacyjnych i hodowlanych, legalności pozyskania surowca drzewnego, kłusownictwa, a także przestrzegania przepisów dotyczących zachowania się w lesie. Ekosystemy łąkowe: 1) przeciwdziałanie sukcesji zarastających łąk i pastwisk oraz torfowisk bagien i innych podmokłości, poprzez koszenie lub wypas, a także mechaniczne usuwanie samosiewów drzew i krzewów na terenach otwartych, z możliwością pozostawiania kęp drzew i krzewów jako elementów zwiększania różnorodności biologicznej; 2) zachowanie śródpolnych torfowisk, bagien i innych podmokłości oraz oczek wodnych; 3) wprowadzanie trwałej zabudowy biologicznej zadarniania, zakrzewiania i zalesienia na obszarach użytków rolnych narażonych na rozwój procesów denudacyjnych i erozyjnych oraz obszarach nieużytków i zagrożonych suszą; 4) zachowanie zbiorowisk wydmowych, śródpolnych muraw napiaskowych, wrzosowisk i psiar; 5) propagowanie wśród rolników działań zmierzających do utrzymania trwałych użytków zielonych w ramach zwykłej, dobrej praktyki rolniczej a także programów rolnośrodowiskowych; wspieranie gospodarstw prowadzących produkcję mieszaną, w tym preferowanie hodowli bydła opartej o naturalny wypas metodą pastwiskową; zaleca się ochronę i hodowlę lokalnych starych odmian drzew i krzewów owocowych oraz ras zwierząt; promowanie agroturystyki i rolnictwa ekologicznego; 6) maksymalne ograniczanie zmiany użytków zielonych na grunty orne; 7) prowadzenie zabiegów agrotechnicznych zgodnie z wymogami zbiorowisk i zasiedlających je gatunków fauny, zwłaszcza ptaków (odpowiednie terminy, częstotliwość i techniki koszenia), w tym powrót do tradycyjnego użytkowania (koszenie ręczne) oraz opóźnienie pierwszego pokosu po 15 lipca, a w przypadku łąk wilgotnych koszenie we wrześniu z pozostawieniem pojedynczych kop siana na obrzeżach do końca lata; 8) preferowanie biologicznych metod ochrony roślin; 9) ochrona zieleni wiejskiej oraz kształtowanie zróżnicowanego krajobrazu rolniczego przez ochronę istniejących oraz formowanie nowych zadrzewień śródpolnych i przydrożnych; 10) kształtowanie stosunków wodnych na użytkach rolnych dopuszczalne tylko w ramach racjonalnej gospodarki rolnej, z bezwzględnym zachowaniem w stanie nienaruszonym

151 151 terenów podmokłych, w tym torfowisk i obszarów wodno-błotnych oraz obszarów źródliskowych cieków; 11) eliminowanie nielegalnego eksploatowania surowców mineralnych oraz rekultywacja terenów powyrobiskowych; w szczególnych przypadkach, gdy w wyrobisku ukształtowały się interesujące biocenozy wzbogacające lokalną różnorodność biologiczną, przeprowadzenie rekultywacji nie jest wskazane, zaleca się natomiast podjęcie działań ochronnych w celu ich zachowania; 12) eksploatacja surowców mineralnych przede wszystkim na obszarach objętych obecnie wydobyciem, jeśli brak przeciwwskazań środowiskowych i podejmowanie wydobycia na nowych terenach tylko w sytuacjach gdzie przeciwwskazania środowiskowe nie przeważają opłacalności ekonomicznej, wynikającej z oceny oddziaływania na środowisko; 13) wnioskowanie do właściwego organu ochrony przyrody o objęcie ochroną prawną ważnych stanowisk gatunków chronionych i rzadkich roślin, zwierząt i grzybów, także ekosystemów i krajobrazów; opracowanie i wdrażanie programów reintrodukcji, introdukcji oraz czynnej ochrony gatunków rzadkich i zagrożonych związanych z nieleśnym ekosystemami lądowymi; 14) utrzymywanie i w razie konieczności odtwarzanie lokalnych i regionalnych, nieleśnych korytarzy ekologicznych; 15) prowadzenie racjonalnej gospodarki łowieckiej, m.in. poprzez dostosowanie liczebności populacji zwierząt łownych związanych z ekosystemami otwartymi do warunków środowiskowych. Ekosystemy wodne: 1) zachowanie i ochrona ekosystemów wod powierzchniowych (naturalnych i sztucznych, płynących i stojących, w tym starorzeczy) wraz z pasem roślinności okalającej; 2) utrzymanie i odtwarzanie drożności biologicznej rzek jako elementów korytarzy ekologicznych poprzez zaniechanie budowy nowych piętrzeń dla celów energetycznych oraz poprzez budowę urządzeń umożliwiających wędrówkę organizmów wodnych w miejscach istniejących przegród; 3) tworzenie stref buforowych wokół zbiorników wodnych w postaci pasów zadrzewień i zadrzewień oraz trwałych użytków zielonych, celem ograniczenia spływu substancji biogennych i zwiększenia bioróżnorodności biologicznej; 4) prowadzenie prac regulacyjnych rzek tylko w zakresie niezbędnym dla rzeczywistej ochrony przeciwpowodziowej, zaleca się utrzymanie i odtwarzanie meandrów na wybranych odcinkach cieków; 5) zachowanie i wspomaganie naturalnego przepływu wód na obszarach międzywala; zaleca się stopniowe przywracanie naturalnych procesów kształtowania i sukcesji starorzeczy poprzez naturalne wylewy; 6) zwiększanie małej retencji wodnej w ramach programu małej retencji, przy czym zbiorniki takie winny równocześnie wzbogacać różnorodność biologiczną terenu, uwzględniając starorzecza i lokalne obniżenia terenu; w miarę możliwości technicznych i finansowych zaleca się odtwarzanie funkcji obszarów źródliskowych i innych siedlisk hydrogenicznych o dużych zdolnościach retencyjnych; 7) ograniczanie intensywności zagospodarowania stref przybrzeżnych, zwłaszcza na skarpach rzecznych i jeziornych, w celu zachowania ciągów krajobrazowych oraz ochrony samych skarp przed ruchami masowymi ziemi; 8) ochrona zlewni bezpośredniej jezior - w szczególności jezior lobeliowych - przed zainwestowaniem i użytkowaniem powodującym nasilenie procesów eutrofizacji; 9) rozpoznanie okresowych dróg migracji zwierząt, których rozwój związany jest bezpośrednio ze środowiskiem wodnym (w szczególności płazów) oraz podejmowanie działań w celu ich ochrony;

152 152 10) zapobieganie obniżaniu zwierciadła wód podziemnych, w szczególności poprzez ograniczanie budowy urządzeń drenarskich i rowów odwadniających na gruntach ornych, łąkach i pastwiskach w dolinach jeziornych i rzecznych oraz na krawędzi tarasów zalewowych; 11) gospodarka rybacka na wodach powierzchniowych powinna wspomagać ochronę gatunków zagrożonych oraz promować gatunki o pochodzeniu lokalnym, prowadząc do uzyskania struktury gatunkowej i wiekowej ryb właściwej dla danego typu wód; 12) wnioskowanie do właściwego organu ochrony przyrody celem obejmowania ochroną prawną zachowanych w stanie zbliżonym do naturalnego fragmentów ekosystemów wodnych oraz stanowisk gatunków chronionych i rzadkich reprezentatywnych dla ekosystemów hydrogenicznych; 13) opracowanie i wdrożenie programów restytucji oraz czynnej ochrony rzadkich i zagrożonych gatunków zwierząt, roślin i grzybów bezpośrednio związanych z ekosystemami wodnymi; 14) zachowanie i ewentualnie odtwarzanie korytarzy ekologicznych opartych o ekosystemy wodne celem zachowania dróg migracji gatunków związanych z wodą. Ustalenia projektu Studium w zasięgu obszarów chronionego krajobrazu Lipuskiego OChK (obejmujący zachodnią część gminy); OChK Doliny Wierzycy (obejmujący południowo-wschodnią część gminy); Polaszkowskiego OChK (obejmuje południowo-wschodnią część gminy); Gowidlińskiego OChK (obejmuje północno-zachodni kraniec gminy); OChK Borów Tucholskich (sąsiaduje z gminą od południa i na bardzo niewielkim obszarze wkracza na teren gminy) są zgodne z przepisami określonymi w Uchwale Nr 1161/XLVII/10 Sejmiku Województwa Pomorskiego z dnia 28 kwietnia 2010 r. w sprawie obszarów chronionego krajobrazu w województwie pomorskim (Dz. Urz. woj. pom. Nr 80, poz. 1455) Obszary Natura 2000 Głównym celem utworzenia sieci Natura 2000 jest utrzymanie bioróżnorodności poprzez ochronę cennych siedlisk oraz gatunków flory i fauny w państwach należących do Unii Europejskiej. Sieć obszarów Natura 2000 obejmuje obszary specjalnej ochrony ptaków i specjalne obszary ochrony siedlisk. Na obszarze gminy występują specjalny obszary ochrony ptaków Bory Tucholskie PLB oraz obszar mający znaczenie dla Wspólnoty: Leniec nad Wierzycą PLH220073, Rynna Dłużnicy PLH220081, Dąbrówka PLH220088, Wielki Klincz PLH220083, Jeziora Wdzydzkie PLH220034, Uroczyska Pojezierza Kaszubskiego, Nowa Sikorska Huta PLH220090, Piotrowo PLH W ustawie z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r., Nr 92, poz. 880 z późn. zm.) w odniesieniu do obszarów Natura 2000 zapisano m. in., że: Art Zabrania się, z zastrzeżeniem art. 34, podejmowania działań mogących, osobno lub w połączeniu z innymi działaniami, znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000, w tym w szczególności:

153 153 1) pogorszyć stan siedlisk przyrodniczych lub siedlisk gatunków roślin i zwierząt, dla których ochrony wyznaczono obszar Natura 2000 lub 2) wpłynąć negatywnie na gatunki, dla których ochrony został wyznaczony obszar Natura 2000, lub 3) pogorszyć integralność obszaru Natura 2000 lub jego powiązania z innymi obszarami. 2. Przepis ust. 1 stosuje się odpowiednio do proponowanych obszarów mających znaczenie dla Wspólnoty, znajdujących się na liście, o której mowa w art. 27 ust. 3 pkt 1, do czasu zatwierdzenia przez Komisję Europejską jako obszary mające znaczenie dla Wspólnoty i wyznaczenia ich jako specjalne obszary ochrony siedlisk. Art Jeżeli przemawiają za tym konieczne wymogi nadrzędnego interesu publicznego, w tym wymogi o charakterze społecznym lub gospodarczym, i wobec braku rozwiązań alternatywnych, właściwy miejscowo regionalny dyrektor ochrony środowiska, a na obszarach morskich - dyrektor właściwego urzędu morskiego, może zezwolić na realizację planu lub działań, mogących znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru Natura 2000 lub obszary znajdujące się na liście, o której mowa w art. 27 ust. 3 pkt 1, zapewniając wykonanie kompensacji przyrodniczej niezbędnej do zapewnienia spójności i właściwego funkcjonowania sieci obszarów Natura W przypadku gdy znaczące negatywne oddziaływanie dotyczy siedlisk i gatunków priorytetowych, zezwolenie, o którym mowa w ust. 1, może zostać udzielone wyłącznie w celu: 1) ochrony zdrowia i życia ludzi; 2) zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego; 3) uzyskania korzystnych następstw o pierwszorzędnym znaczeniu dla środowiska przyrodniczego; 4) wynikającym z koniecznych wymogów nadrzędnego interesu publicznego, po uzyskaniu opinii Komisji Europejskiej."; ( ) Art Na obszarach Natura 2000, z zastrzeżeniem ust. 2, nie podlega ograniczeniu działalność związana z utrzymaniem urządzeń i obiektów służących bezpieczeństwu przeciwpowodziowemu oraz działalność gospodarcza, rolna, leśna, łowiecka i rybacka, a także amatorski połów ryb, jeżeli nie oddziałuje znacząco negatywnie na cele ochrony obszaru Natura 2000."; 2. Prowadzenie działalności, o której mowa w ust. 1, na obszarach Natura 2000 wchodzących w skład parków narodowych i rezerwatów przyrody, jest dozwolone wyłącznie w zakresie, w jakim nie narusza to zakazów obowiązujących na tych obszarach. Zgodnie z Ustawą o ochronie przyrody (Dz. U. z 2004 r., Nr 92, poz. 880 z późn. zm.) dla obszaru Natura 2000 sprawujący nadzór nad obszarem sporządza projekt planu zadań ochronnych na okres 10 lat (projekt podlega ustanowieniu przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w drodze zarządzenia) i projekt planu ochrony (projekt podlega ustanowieniu przez ministra właściwego do spraw środowiska w drodze rozporządzenia). Projekty zadań ochronnych lub plany ochrony dla obszarów Natura 2000 położonych w zasięgu gminy Kościerzyna nie zostały dotychczas (jesień 2012 r.) zatwierdzone przez Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gdańsku. Uzupełniające przepisy prawa powszechnego w odniesieniu do obszarów Natura 2000 wprowadza Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 13 kwietnia 2010 r. w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania

154 154 Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. z 2010 r., Nr 77, poz. 510 ze zm. 27 ), zmienione Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 9 sierpnia 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie siedlisk przyrodniczych oraz gatunków będących przedmiotem zainteresowania Wspólnoty, a także kryteriów wyboru obszarów kwalifikujących się do uznania lub wyznaczenia jako obszary Natura 2000 (Dz. U. z dnia r., poz. 1041) obowiązuje od r. W gminie Kościerzyna znajdują się: obszar Natura 2000 specjalny obszar ochrony ptaków Bory Tucholskie PLB , obejmujący południowo-zachodnią oraz zachodnią część gminy Kościerzyna; obszary Natura 2000 obszary mające znaczenie dla Wspólnoty 29 : Leniec nad Wierzycą PLH220073, położony w całości na ternie gminy Kościerzyna, w jej w centralnej części; Rynna Dłużnicy PLH220081, położony w całości na ternie gminy Kościerzyna, w jej w północno-zachodniej części; Dąbrówka PLH220088, obejmujący północno-wschodnią część gminy; Wielki Klincz PLH220083, obejmujący wschodnią część gminy; Jeziora Wdzydzkie PLH220034, obejmujący południowo-zachodnią część gminy; Uroczyska Pojezierza Kaszubskiego PLH220095, obejmujący północne krańce gminy; Nowa Sikorska Huta PLH220090, obejmujący północno-wschodni kraniec gminy; Piotrowo PLH220091, obejmujący północno-wschodni kraniec gminy; Przedmiot i cele ochrony na ww. obszarach Natura 2000 w zasięgu gminy Kościerzyna omówiono w rozdz Najbliższe obszary Natura 2000 specjalnej ochrony ptaków w otoczeniu gminy Kościerzyna to Wielki Sandr Brdy PLB (w minimalnej odległości ok. 13,5 km w kierunku południowo-zachodnim) i Dolina Słupi PLB (w minimalnej odległości ok. 17 km w kierunku północno-zachodnim), a najbliższe obszary mające znaczenie dla Wspólnoty to Stary Bukowiec" PLH (w minimalnej odległości ok. 0,5 km w kierunku południowym), Wilcze Błota PLH (w minimalnej odległości ok. 4 km w kierunku południowo-wschodnim) i Hopowo" PLH (w minimalnej odległości ok. 10 km w kierunku północno-wschodnim) Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 24, poz. 133), zmienionym rozporządzeniem z dnia 29 marca 2012 r. (Dz. U. Nr 0 poz. 358). 29 Zgodnie z Decyzją Komisji Europejskiej Commission Decision of adopting, pursuant to Council Directive 92/43/EEC, a fourth updated list of sites of Community importance for the Continental biogeographical region(notified under document number C(2010)XXXX) (2010/XX/EU)

155 155 Pozostałe obszary Natura 2000 położone są w odległościach co najmniej kilkunastu km. Ustalenia projektu Studium... w zakresie oddziaływania na cele ochrony obszarów Natura 2000 oceniono następująco: zagrożeniem dla obszaru specjalnej ochrony ptaków Bory Tucholskie PLB są m.in. presja turystyczna i zabudowa letniskowa - efektem realizacji ustaleń projektu Studium... będzie nasilenie wymienionych zagrożeń, nie prognozuje się aby było to oddziaływanie znaczące; dopuszczone w projekcie Studium tereny lokalizacji elektrowni wiatrowych wymagają weryfikacji w zakresie oddziaływania na ptaki będące przedmiotem ochrony na obszarach Natura 2000 w trakcie rocznych monitoringów ornitologicznych dotyczy to w szczególności przelorów ptaków między obszarami Natura 2000; dopuszczone w projekcie Studium zagospodarowanie nie wpłynie bezpośrednio na pogorszenie stanu siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt, będących przedmiotem ochrony na obszarach Natura 2000 mających znaczenie dla Wspólnoty - nowe tereny rozwojowe przewidziane w projekcie Studium dopuszczone są poza ich zasięgiem i bliskim otoczeniem; realizacja ustaleń projektu zmiany Studium może pośrednio wpłynąć na stan siedlisk przyrodniczych oraz siedlisk gatunków roślin i zwierząt obszarów Natura 2000 mających znaczenie dla Wspólnoty możliwe oddziaływania wynikać mogą przede wszystkim z penetracji rekreacyjnej (niszczenie roślinności, wydeptywanie podłoża, płoszenie zwierząt) nie prognozuje się aby było to oddziaływanie znaczące; ustalenia projektu Studium... nie spowodują dezintegracji obszarów Natura 2000 na obszarze gminy Kościerzyna i nie wpłyną na spójność ich sieci na obszarze gminy i w jej otoczeniu Pozostałe obiektowe formy ochrony przyrody Zespoły przyrodniczo-krajobrazowe Zasady gospodarowania w obrębie zespołów przyrodniczo-krajobrazowych ustanowionych na obszarze Kaszubskiego Parku Krajobrazowego określa Rozporządzenie Nr 12/98 Wojewody Gdańskiego z dn. 3 września 1998 r. w sprawie zatwierdzenia Planu ochrony Kaszubskiego Parku Krajobrazowego oraz wyznaczenia w nim zespołów przyrodniczo krajobrazowych (Dz. Urz. Woj. Gdańskiego Nr 59 z dn. 14 września 1998 poz. 295): 1) zakazy: a) zmiany użytkowania łąkowego i leśnego na inne, b) budowy nowych dróg z wyjątkiem dojazdów do budynków i budowli, c) przekształcania istniejących i realizowanych obiektów wczasowych i turystycznych w zespoły zabudowy letniskowej, d) budowy nowych budynków i budowli: w oderwaniu od istniejącej zabudowy wiejskiej; na przesmykach miedzy jeziorami;

156 156 o wysokości większej niż dwie kondygnacje i poddasze lub 10,5 m (od najniższego poziomu terenu przy budynku do kalenicy), o spadkach dachów mieszczących się poza przedziałem o, i o agresywnej formie lub kolorystyce; e) używania urządzeń nagłaśniających na jeziorach oraz poza obiektami zamkniętymi w odległości do 100 m od ich linii brzegowej,. 2) ograniczenia: a) ( ), b) dopuszcza się lokalizacje ogólnodostępnych obiektów rekreacyjnych o wielkości do 30 miejsc noclegowych, o pełnym wyposażeniu w infrastrukturę ochrony środowiska, o architekturze dostosowanej do otoczenia, nawiązującej do tradycji regionalnej, c) realizacja tras spacerowych, ścieżek rowerowych, miejsc odpoczynku wraz z wyposażeniem w małą architekturę, wymaga uzgodnienia z Dyrektorem Parku, 3) preferencje w zakresie rozwoju rekreacyjnej bazy noclegowej: a) wynajem kwater w zabudowie mieszkalnej, b) wynajem kwater w zabudowie zagrodowej w ramach agroturystyki, 4) nakazy: a) zachowanie aktualnego stanu brzegów jezior z wyjątkiem odcinków przekształconych, wymagających rewaloryzacji oraz miejsc budowy kąpielisk, przystani i stanic wodnych, b) wprowadzanie zieleni izolacyjno-krajobrazowej wokół obiektów dewaloryzujących krajobraz, 5) warunki rekreacyjne i wymogi porządkowe rewaloryzacji istniejących obiektów budowlanych i zespołów zabudowy: a) porządkowanie obiektów przystani wodnych, wyposażenie w zestaw usług dla potrzeb turystyki wodnej, estetyzacja, b) porządkowanie otoczenia większych zgrupowań zabudowy rekreacyjnej, w celu dekompozycji krajobrazu, wprowadzenie zieleni izolacyjnej w otoczeniu, c) przeprowadzenie rewaloryzacji na podstawie sporządzanych studiów krajobrazowych. Użytki ekologiczne Użytki ekologiczne na terenie gminy Kościerzyna zostały ustanowione: Rozporządzeniem Wojewody Pomorskiego nr 2/2003 z dnia 9 stycznia 2003 roku (Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 6, poz. 56); Rozporządzeniem Wojewody Pomorskiego nr 49/06 z dnia 6 marca 2006 roku (Dz. Urz. Woj. Pom. Nr 37 poz. 753); Uchwałą Nr VI/224/09 Rady Gminy Kościerzyna z dnia 21 lipca 2009 roku. Przykładowe zakazy obowiązujące na obszarze użytków ekologicznych dotyczą (na podstawie uchwały Nr VI/224/09 Rady Gminy Kościerzyna): niszczenia, uszkadzania lub przekształcania obszaru; wykonywania prac ziemnych trwale zniekształcających rzeźbę terenu, z wyjątkiem prac związanych z zabezpieczeniem przeciwpowodziowym albo budową, odbudową, utrzymywaniem, remontem lub naprawą urządzeń wodnych; uszkadzania i zanieczyszczania gleby; dokonywania zmian stosunków wodnych, jeżeli zmiany te nie służą ochronie przyrody albo racjonalnej gospodarce rolnej, leśnej, wodnej lub rybackiej; likwidowania, zasypywania i przekształcania użytku; wylewania gnojowicy, z wyjątkiem nawożenia użytkowanych gruntów rolnych; zmiany sposobu użytkowania ziemi;

157 157 wydobywania do celów gospodarczych skał, w tym torfu, oraz skamieniałości, w tym kopalnych szczątków roślin i zwierząt, a także minerałów i bursztynu; umyślnego zabijania dziko występujących zwierząt, niszczenia nor, legowisk zwierzęcych z wyjątkiem wykonywania czynności związanych z racjonalną gospodarką rolną, leśną, rybacką i łowiecką; zbioru, niszczenia, uszkadzania roślin i grzybów chronionych; umieszczania tablic reklamowych. Projekt Studium.. nie narusza ww. zakazów - wdrożenie ustaleń projektu Studium nie spowoduje dewaloryzacji przyrody chronionej w uzytkach ekologicznych na terenie gminy Kościerzyna oraz w jej otoczeniu. Pomniki przyrody na obszarze gminy Kościerzyna ustanowione zostały różnorodnymi aktami prawnymi (zob. tab. 13), w których określono również zakazy obowiązujące w stosunku do nich. Na przestrzeni kilkunastu lat zasady gospodarowania w stosunku do pomników przyrody zmieniały się, zawierając odmiennie określone i zredagowane zakazy dotyczące postępowania wobec drzew i głazów. Poniżej przedstawiono przykładowe zakazy obowiązujące dla pomników utworzonych na mocy Zarządzenia Wojewody Pomorskiego Nr 195/2000 z dnia 11 grudnia 2000 r. w sprawie uznania za pomniki przyrody niektórych drzew i głazów w województwie pomorskim (ostatniego dotyczącego pomników przyrody - Dz. Urz. Woj. Pomorskiego. Nr 115, poz. 739). Wg powyższego Zarządzenia obowiązują następujące zakazy: w odniesieniu do drzew: 1) wycinania, niszczenia, pozyskiwania, uszkadzania i podkopywania drzew, 2) zrywania kory, pączków, kwiatów, owoców i liści z drzew, 3) rycia napisów lub znaków na drzewach, 4) umieszczania tablic, ogłoszeń, napisów albo innych znaków na drzewach nie związanych z ich ochroną, 5) wchodzenia na drzewa, 6) wznoszenia jakichkolwiek budynków, budowli, urządzeń lub instalacji podziemnych, naziemnych i nadziemnych w odległości (promieniu) do 15 m włącznie od drzew, 7) usuwania i niszczenia pokrywy glebowej, palenia ognisk oraz zanieczyszczania terenu wszelkiego rodzaju odpadami i innymi nieczystościami w pobliżu drzew (promieniu 15 m włącznie), 8) oddziaływania na drzewa w jakikolwiek inny sposób nie związany z ich ochroną. w odniesieniu do głazów: 1) rozbijania, rozsadzania, niszczenia i uszkadzania głazów jakimkolwiek innym sposobem, 2) przemieszczania (przesuwania) podkopywania i zakopywania głazów, 3) usuwania z głazów mchów, porostów lub innych roślin, rycia na głazach napisów lub znaków, umieszczania tablic, napisów lub innych znaków nie związanych z ich ochroną, 5) wchodzenia na głazy, 6) wznoszenia jakichkolwiek budynków, budowli, urządzeń lub instalacji w odległości

158 158 (promieniu) do 15 m włącznie od głazów, 1) na głazach i w ich pobliżu rozniecania ognia, usuwania i niszczenia pokrywy glebowej oraz zanieczyszczania i zaśmiecania terenu, 2) oddziaływania na głazy w jakikolwiek inny sposób nie związany z ich ochroną. Realizacja ustaleń projektu Studium... nie spowoduje negatywnego oddziaływania na pomniki przyrody i nie naruszy przepisów obowiązujących w stosunku do nich Ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody (tekst jednolity Dz. U. z 2009, Nr 151, poz ze zm., w tym wprowadzonymi ustawą z dnia 13 lipca 2012 r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektórych innych ustaw (Dz. U z 31 sierpnia 2012, poz. 985) obowiązuje od 1 października 2012 r. ( ): 1. Ochrona gatunkowa obejmuje okazy gatunków oraz siedliska i ostoje roślin, zwierząt i grzybów. 2. Ochrona gatunkowa ma na celu zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących na terenie kraju lub innych państw członkowskich Unii Europejskiej rzadkich, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem oraz objętych ochroną na podstawie przepisów umów międzynarodowych, których Rzeczpospolita Polska jest stroną, gatunków roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk i ostoi, a także zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej. 3. W celu ochrony ostoi i stanowisk roślin lub grzybów objętych ochroną gatunkową lub ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą być ustalane strefy ochrony. Szczegółowe przepisy w zakresie ochrony gatunkowej zawierają: Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 05 stycznia.2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. Nr 14, poz. 81); Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących grzybów objętych ochroną. Dz. U. Nr 168, poz. 1765; Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r., w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. Nr 237,poz. 1419). Na terenie gminy Kościerzyna występowanie gatunków roślin, grzybów i zwierząt chronionych jest najbardziej prawdopodobne na terenach objętych terytorialnymi formami ochrony przyrody i pozostałych terenach o charakterze seminaturalnym (np. tereny leśne, zadrzewienia i zarośla, tereny hydrogeniczne, wilgotne łąki, zbiorniki wodne). Ze względu na głównie rolniczy charakter terenów, które zostały przewidziane w projekcie Studium pod nowe zainwestowanie i sąsiedztwo terenów osadniczych, można z dużym prawdopodobieństwem przyjąć, że lista potencjalnych gatunków chronionych roślin i grzybów, a także zwierząt (poza ptakami), jest tu skromna i realizacja ustaleń projektu Studium... nie spowoduje negatywnego oddziaływania na nie. Ewentualna likwidacja stanowisk, siedlisk i ostoi gatunków chronionych będzie wymagała zastosowania procedur przewidzianych ustawą o ochronie przyrody (tekst

159 159 jednolity Dz. U. z 2009, Nr 151, poz ze zmianami, w tym wprowadzonymi Ustawą z dnia 13 lipca 2012 r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 31 sierpnia 2012 r., poz. 985) - ustawa ta obowiązuje od 1 października 2012 r. i zawiera m.in. zmiany dotyczące zasad ochrony gatunkowej i procedur wydawania decyzji dotyczących odstępstw od zakazów w stosunku do gatunków chronionych. Na etapie eksploatacji dopuszczonych w projekcie Studium elektrowni wiatrowych potencjalnie możliwe jest oddziaływanie elektrowni wiatrowych na chronione gatunki ptaków i nietoperzy. Ewentualne działania minimalizujące zawiera rozdz. 9., a szczegółowe zalecenia zostaną określone w raportach końcowych z przeprowadzonych monitoringów ornitologicznych i chiropterologicznych. Możliwe jest także oddziaływanie na chronione gatunki ptaków ogniw fotowoltaicznych, prze ograniczenie ich przestrzeni siedliskowej. Zgodnie z ustawą o ochronie przyrody (tekst jednolity Dz. U. z 2009, Nr 151, poz ze zm.) projekt studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, w części dotyczącej form ochrony przyrody wymaga uzgodnienia z Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska w zakresie ustaleń mogących mieć negatywny wpływ na ochronę przyrody Formy ochrony przyrody planowane i proponowane w gminie Kościerzyna W projekcie Studium uwzględniono obszary planowane i proponowane do objęcia ochroną prawną: planowane rezerwaty: Torfowisko Gołubie ; Dolina Wdy i Trzebiochy ; Torfowisko Drzędno ; Jezioro Głęboczko ; Torfowisko Strupino ; Torfowisko Kotel ; Zatoka Krąg ; Wałachy ; Wyspa Trupczyn ; powiększenie istniejącego rezerwatu Krwawe Doły powiększenie Wdzydzkiego Parku Krajobrazowego; powiększenie OChK Borów Tucholskich i Przywidzkiego OChK; planowany zespół przyrodniczo krajobrazowy Północny ; planowane użytki ekologiczne; planowane pomniki przyrody. W odniesieniu do planowanych i proponowanych form ochrony przyrody, po ich ustanowieniu mogą być wprowadzone zasady gospodarowania, w tym zakazy i nakazy wynikające z ustawy o ochronie przyrody oraz właściwych uchwał organów samorządu terytorialnego.

160 Formy ochrony w otoczeniu gminy Kościerzyna W regionalnym otoczeniu gminy Kościerzyna, w odległości do ok. 15 km, występują ustanowione formy ochrony przyrody wymienione w rozdz Są to rezerwaty przyrody najbliższy Szczyt Wierzyca w minimalnej odległości ok. 2,6 km w kierunku północnym od granic gminy; parki krajobrazowe najbliższy Zaborski Park Krajobrazowy w minimalnej odległości ok. 10,5 km w kierunku zachodnim; obszary Natura 2000, w tym: obszary specjalnej ochrony ptaków najbliższy Wielki Sandr Brdy PLB w minimalnej odległości ok. 13,5 km w kierunku południowozachodnim; obszary mające znaczenie dla Wspólnoty najbliższy Stary Bukowiec" PLH w minimalnej odległości ok. 0,5 km w kierunku południowym; obszary chronionego krajobrazu najbliższy OChK Doliny Raduni, w minimalnej odległości ok. 6,5 km w kierunku północno-wschodnim; zespoły przyrodniczo-krajobrazowe najbliższy Rynna Brodnicko-Kartuska w minimalnej odległości ok. 6,5 km w kierunku północnym. W regionalnym otoczeniu gminy Kościerzyna znajdują się również użytki ekologiczne i pomniki przyrody. Wdrożenie ustaleń projektu Studium nie stworzy zagrożeń dewaloryzacji form ochrony przyrody ustanowionych w otoczeniu gminy Kościerzyna, przede wszystkim ze względu na charakter ustaleń Studium oraz znaczne odległości form ochrony od obszaru gminy (z reguły kilka a nawet kilkanaście km). Zagrożenie takie nie wystąpi także w odniesieniu do planowanych w regionalnym otoczeniu gminy Kościerzyna form ochrony przyrody, jak Bytowskiego Parku Krajobrazowego (w odległości ok. 8 km na zachód od granic gminy, najbliższego OChK - Górnej Słupi, Bukowiny i Łupawy (w odległości ok. 1,5 km w kierunku zachodnim od granic gminy) i proponowanych przez organizacje pozarządowe specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000 (najbliższe to Jezioro Książe koło Lipuszka w odległości ok. 1,5 km na zachód od granic gminy oraz Dolina Słupi, (w odległości ok. 8 km na północny-zachód) Zasoby naturalne Zasoby agroekologiczne (glebowe) Gmina Kościerzyna charakteryzuje się umiarkowanym potencjałem agroekologicznym (zob. rozdz. 3.4.). W projekcie Studium postuluje się na terenach rolniczych, ochronę walorów środowiska przyrodniczego oraz utrzymanie produkcyjnej funkcji gruntów. Lokalizacja nowego zainwestowania osadniczego, infrastruktury komunikacyjnej i technicznej oraz elektrowni wiatrowych i innych źródeł energii odnawialnej na obszarze gminy Kościerzyna spowoduje wyłączenia terenów z produkcji rolnej. Ze względu na stosunkowo znaczny zasięg przestrzenny rozwoju osadnictwa i innych funkcji, nie będzie to oddziaływanie istotne.

161 161 Zgodnie z Ustawą z dnia 03 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych (tekst jednolity z 2004 r. Dz. U. Nr 121, poz ze. zm.): Art Przeznaczenia gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne wymagające zgody, o której mowa w ust. 2, dokonuje się w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego, sporządzanym w trybie określonym w przepisach o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. 2. Przeznaczenie na cele nierolnicze i nieleśne: 3 gruntów rolnych stanowiących użytki rolne klas I-III, jeżeli ich zwarty obszar projektowany do takiego przeznaczenia przekracza 0,5 ha wymaga uzyskania zgody Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej [obecnie Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi]; 4 gruntów leśnych stanowiących własność Skarbu Państwa wymaga uzyskania zgody Ministra Ochrony Środowiska Zasobów Naturalnych i Leśnictwa [obecnie Ministra Środowiska] lub upoważnionej przez niego osoby; 5 skreślony, 6 skreślony, 7 pozostałych gruntów leśnych wymaga uzyskania zgody marszałka województwa wyrażonej po uzyskaniu opinii izby rolniczej. Zasoby leśne, w tym lasy ochronne Lasy Skarbu Państwa w gminie Kościerzyna należą do Nadleśnictw: Kościerzyna, Kartuzy i Lipusz, wszystkie w Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Gdańsku. Aktualnie (jesień 2012 r.) obowiązują: Plan urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Kościerzyna na lata , zatwierdzony decyzją Ministra Środowiska z dnia 17 kwietnia 2009 r. (znak: DL-1pn /0773/09); Plan urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Kartuzy na lata , zatwierdzony decyzją Ministra Środowiska z dnia 9 kwietnia 2008 r. (znak: DL-L-lp /08); Plan urządzenia lasu dla Nadleśnictwa Lipusz na lata , zatwierdzony decyzją Ministra Środowiska z dnia 17 kwietnia 2009 r. (znak: DL-1pn /0773/09); Zgodnie z Ustawą z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. z 1991 r., Nr 101, poz. 444, z późn. zm): Art. 15. Za lasy szczególnie chronione, zwane dalej "lasami ochronnymi", mogą być uznane lasy, które: 1) chronią glebę przed zmywaniem lub wyjałowieniem, powstrzymują usuwanie się ziemi, obrywanie się skał lub lawin, 2) chronią zasoby wód powierzchniowych i podziemnych, regulują stosunki hydrologiczne w zlewni oraz na obszarach wododziałów, 3) ograniczają powstawanie lub rozprzestrzenianie się lotnych piasków, 4) są trwale uszkodzone na skutek działalności przemysłu, 5) stanowią drzewostany nasienne lub ostoje zwierząt i stanowiska roślin podlegających ochronie gatunkowej, 6) mają szczególne znaczenie przyrodniczo-naukowe lub dla obronności i bezpieczeństwa Państwa,

162 162 7) są położone: a) w granicach administracyjnych miast i w odległości do 10 km od granic administracyjnych miast liczących ponad 50 tys. mieszkańców, b) w strefach ochronnych uzdrowisk i obszarów ochrony uzdrowiskowej w rozumieniu ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o lecznictwie uzdrowiskowym, uzdrowiskach i obszarach ochrony uzdrowiskowej oraz o gminach uzdrowiskowych (Dz.U. Nr 167, poz. 1399, z 2007 r. Nr 133. Poz. 921 oraz z 2009 r. Nr 62, poz. 504), c) w strefie górnej granicy lasów. Art Minister właściwy do spraw środowiska, w drodze decyzji, uznaje las za ochronny lub pozbawia go tego charakteru, na wniosek Dyrektora Generalnego, zaopiniowany przez radę gminy - w odniesieniu do lasów stanowiących własność Skarbu Państwa. 1a. Starosta, po uzgodnieniu z właścicielem lasu i po zasięgnięciu opinii rady gminy, w drodze decyzji, uznaje las za ochronny lub pozbawia go tego charakteru w odniesieniu do pozostałych lasów. 2. Rada gminy powinna wyrazić opinię w ciągu dwóch miesięcy od dnia otrzymania wystąpienia o jej wyrażenie. W razie upływu tego terminu uważa się, że rada gminy nie zgłasza zastrzeżeń. Art. 17. Minister właściwy do spraw środowiska określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady i tryb uznawania lasów za ochronne oraz szczegółowe zasady prowadzenia w nich gospodarki leśnej. Część lasów na terenie gminy Kościerzyna uznana została za ochronne. Posiadają one następujące kategorie ochronności (zob. zał. kartogr.) wodochronne; glebochronne; stanowiące drzewostany nasienne; ochronne wokół miast. Zgodnie z ustaleniami projektu Studium lasy na obszarze gminy Kościerzyna podlegają ochronie w sensie terytorialnym i nie przewiduje się nowych funkcji na ich terenie, z wyjątkiem ewentualnej powierzchniowej eksploatacji surowców mineralnych. Strefy ochronne ujęć wód podziemnych i obszary ochronne GZWP. Dla ujęć wody podziemnej, dla których ustanowiono tereny ochrony bezpośredniej obowiązują zasady gospodarowania określone w decyzjach o ich ustanowieniu lub w pozwoleniach wodno-prawnych. W związku z wygrodzeniem terenów stref ochrony bezpośredniej, zostały one jednocześnie wyłączone z bezpośredniego oddziałania nie związanego z "ujmowaniem wody pracą urządzeń ściśle z tym związanych". Zgodnie z Ustawą Prawo wodne z dnia 18 lipca 2001 r. (Dz. U. Nr 115, poz. 1229, z późn. zm.) w obrębie terenów ochrony bezpośredniej należy: odprowadzać wody opadowe w taki sposób, aby nie mogły one przedostać się do urządzeń służących do poboru wody; zagospodarować teren zielenią;

163 163 szczelnie i poza granicę terenu ochrony bezpośredniej odprowadzać ścieki z urządzeń sanitarnych, przeznaczonych do użytku osób zatrudnionych przy urządzeniach służących do poboru wody; ograniczyć do niezbędnych potrzeb przebywanie osób nie zatrudnionych stale przy urządzeniach służących do poboru wody. Na obszarze gminy Kościerzyna nie występują Główne Zbiorniki Wód Podziemnych (GZWP). Nie przewiduje się wystąpienia zagrożeń dla wód podziemnych w związku z realizacją ustaleń projektu Studium.... Zasoby surowców W granicach gminy Kościerzyna występują udokumentowane złoża surowców mineralnych, które posiadają, wyznaczone w koncesjach obszary i tereny górnicze (zob. rozdz. 3.4.). Według Prawa geologicznego obszarem górniczym jest przestrzeń, w granicach której przedsiębiorca jest uprawniony do wydobywania kopaliny, podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji, podziemnego składowania odpadów oraz prowadzenia robót górniczych niezbędnych do wykonywania koncesji, a terenem górniczym jest przestrzeń objęta przewidywanymi szkodliwymi wpływami robót górniczych zakładu górniczego. Według Art. 53 pkt. 1, 2 i 3 Prawa geologicznego (...) dla terenu górniczego sporządza się miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, który powinien zapewniać integrację wszelkich działań podejmowanych w granicach terenu górniczego w celu: wykonania uprawnień określonych w koncesji; zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego; ochrony środowiska, w tym obiektów budowlanych. Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego może w szczególności wyznaczać filar ochronny, w granicach którego, ze względu na ochronę oznaczonych dóbr, wydobywanie kopalin nie może być prowadzone albo może być dozwolone tylko w sposób zapewniający ochronę tych dóbr. Według Art ustawy Prawo geologiczne i górnicze z dnia 9 czerwca 2011 r. (Dz. U. Nr 163, Poz. 981): 1. Obszary i tereny górnicze uwzględnia się w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. 2. Jeżeli w wyniku zamierzonej działalności określonej w koncesji przewiduje się istotne skutki dla środowiska, dla terenu górniczego bądź jego fragmentu można sporządzić miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego, na podstawie przepisów o zagospodarowaniu przestrzennym. ( ) 4. Plan, o którym mowa w ust. 2, niezależnie od wymagań określonych odrębnymi przepisami, powinien zapewniać integrację wszelkich działań podejmowanych w granicach terenu górniczego w celu: 1) wykonania działalności określonej w koncesji; 2) zapewnienia bezpieczeństwa powszechnego; 3) ochrony środowiska, w tym obiektów budowlanych. 5. Plan, o którym mowa w ust. 2, może w szczególności określić:

164 164 1) obiekty lub obszary, dla których wyznacza się filar ochronny, w granicach którego ruch zakładu górniczego może być zabroniony bądź może być dozwolony tylko w sposób zapewniający należytą ochronę tych obiektów lub obszarów; 2) obszary wyłączone z zabudowy bądź takie, w granicach których zabudowa jest dozwolona tylko po spełnieniu odpowiednich wymagań; koszt spełnienia tych wymagań ponosi przedsiębiorca. 6. Koszty sporządzenia projektu planu, o którym mowa w ust. 2, ponosi przedsiębiorca. W projekcie Studium uwzględniono tereny obejmujące swym zasięgiem udokumentowane złoża kruszywa naturalnego (częściowo objęte koncesjami na eksploatację kopalin (zob. rozdz. 3.4). Powierzchniowa eksploatacja surowców kruszywa naturalnego powoduje, całkowite zniszczenie środowiska przyrodniczego (w rejonach prowadzonych prac wydobywczych), co przy tego rodzaju działalności jest nieuniknione. Będą to przede wszystkim: przekształcenia przypowierzchniowej warstwy litosfery i możliwe uruchomienie procesów erozyjnych (zob. rozdz. 7.2.); zniszczenia aktualnie istniejącej roślinności i jej siedlisk na terenach planowanej eksploatacji (głównie agrocenoz i ruderalnej); ewentualne naruszenie stosunków wodnych, które pojawić się mogą w przypadku naruszenia poziomów wodonośnych i powodować będą przesuszenie terenu eksploatacji oraz jego bliższego i dalszego otoczenia); utrata lokalnych walorów fizjonomiczno-krajobrazowych; zanieczyszczenie atmosfery pyłami i przy dużej sile wiatru frakcją piaszczystą z pozbawionego roślinności terenu wyrobiska; zagrożenie hałasem, źródłem którego będzie mechaniczna eksploatacja i transport urobku; zagrożenie zanieczyszczenia atmosfery spalinami pochodzącym z komunikacji (samochody ciężarowe i ciągniki transportujące kruszywo) i z urządzeń wydobywczych. Zgodnie z obowiązującymi przepisami, po zakończeniu eksploatacji tereny te powinny podlegać rekultywacji zgodnie z odpowiednimi zatwierdzonymi projektami. Ochrona i kształtowanie zasobów rekreacyjnych W związku z realizacją projektu zmiany Studium nie przewiduje się degradacji walorów rekreacyjnych na obszarze gminy Kościerzyna W wyniku funkcjonowania ustaleń projektu zmiany Studium nastąpi wzrost ilościowy terenów rekreacyjnych. Może wystąpić nieznaczne pogorszenie stanu środowiska w ich obrębie i bezpośrednim sąsiedztwie. Będzie to oddziaływanie sezonowe i możliwe do ograniczenia lub wyeliminowania poprzez wprowadzenie odpowiedniego zagospodarowania terenu. Realizacja elektrowni wiatrowych może wpłynąć na obniżenie atrakcyjności turystycznej terenu poprzez wpływ na krajobraz (rozdz. 7.11) oraz oddziaływanie na ludzi (rozdz ). Postrzeganie elektrowni wiatrowych jako degenerujących krajobraz i walory turystyczne jest subiektywne.

165 7.11. Krajobraz 165 Nie przewiduje się wystąpienia negatywnego wpływu na krajobraz gminy Kościerzyna w wyniku realizacji projektu zmiany Studium, poza: powierzchniową eksploatacji kopalin; oddziaływaniem elektrowni wiatrowych; oddziaływaniem duzych zespołów ogniw fotowoltaicznych; obiektów związanych z poszukiwaniem i ewentualną eksploatacją gazu łupkowego (okresowego oddziaływania wiertni i obiektów towarzyszących na krajobraz). Oddziaływanie zainwestowania osadniczego, w tym zabudowy mieszkaniowousługowej i rekreacyjnej na krajobraz zależne będzie od ich formy architektonicznej. Powierzchniowa eksploatacja surowców mineralnych spowoduje całkowite przekształcenie (dewastację) walorów krajobrazowych terenów eksploatacji i znaczące przekształcenie w ich otoczeniu. Ogólne uwarunkowania krajobrazowe oceny zespołu elektrowni wiatrowych w gminie Kościerzyna Podstawowe, obiektywne uwarunkowania oceny wpływu na krajobraz lokalizacji elektrowni wiatrowych na obszarze gminy Kościerzyna to: przewidywana wysokość słupów poszczególnych siłowni wiatrowych wynosząca około m + ok. 50 m długości śmigła; konstrukcja obiektów w postaci litych słupów nośnych (stosowane są też kratownicowe); biała lub szara kolorystyka całej konstrukcji siłowni (ewentualnie czerwone końcówki śmigieł w przypadku wymogu oznakowania przeszkodowego, cieniowanie dolnej partii wieży w odcieniach zieleni); faliste ukształtowanie powierzchni obszaru gminy i zróżnicowanie morfologiczne terenu; występowanie kompleksów leśnych ograniczających widoki; zainwestowanie osadnicze wsi na terenie gminy, w tym znaczny udział zabudowy rozproszonej; przebieg dróg wojewódzkich, powiatowych i lokalnych przez obszar gminy; występowanie na obszarze gminy form ochrony przyrody, w których przedmiotem ochrony jest też krajobraz (Parki Krajobrazowe Kaszubski i Wdzydzki i OChK). Lokalizację elektrowni wiatrowych dopuszczono tylko na wybranych terenach obrębów geodezyjnych Wielki Klincz i Mały Podleś, co sprawi, że elektrownie nei będą znaczącymi elementami w krajobrazie gminy. Szczegółowa analiza krajobrazowa zespołów elektrowni wiatrowych w gminie Kościerzyna będzie możliwa na etapie sporządzania miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, po ustaleniu planowanych lokalizacji i parametrów elektrowni wiatrowych.

166 Ogniwa fotowoltaiczne a krajobraz 166 Ogniwa fotowoltaiczne mogą powodować znaczne oddziaływanie na krajobraz w przypadku zajmowania dużych powierzchni (fot. 1 i 2). Wpływ na oddziaływanie krajobrazowe ogniw mają też: ukształtowanie terenu w otoczeniu (ekspozycja krajobrazowa); użytkowanie terenu w otoczeniu, zwłaszcza występowanie lasów i zadrzewień (przesłony krajobrazowe); zainwestowanie terenu w otoczeniu (przesłony krajobrazowe w przypadku obiektów kubaturowych i ciągi ekspozycji krajobrazowej w przypadku dróg i linii kolejowych). Ocena oddziaływania na krajobraz ogniw fotowoltaicznych w gminie Kościerzyna będzie możliwa po określeniu ich lokalizacji. Czynnikiem wiodącym oceny będzie wielkość terenów zajętych prze kompleksy ogniw (zob. fot. 1 i 2).. Fot. 1 Przykład dużego zespołu paneli ogniw fotowoltaicznych (źródło:

167 167 Fot. 2 Przykład dużego zespołu ogniw fotowoltaicznych w kulturowym krajobrazie rolno-leśnym (źródło: Zabytki i dobra kultury W projekcie Studium sformułowano następujące działania w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego dla całego obszaru gminy: monitoring stanu zachowania obiektów wpisanych do rejestru oraz do Gminnej Ewidencji Zabytków, a w razie potrzeby informowanie władz konserwatorskich o zagrożeniu budowli zabytkowych i ładu przestrzennego w gminie, wpisanie najcenniejszych zabytków do rejestru zabytków, stwarzanie ram prawnych umożliwiających przyznawanie dotacji do remontów poprawiających stan zachowania obiektów zabytkowych, rozwój działalności gospodarczej w oparciu o zabytkowe nieruchomości (agroturystyka, pensjonaty, ośrodki konferencyjne), zagospodarowywanie obiektów zabytkowych, remonty i restaurowanie obiektów zabytkowych będących własnością gminy, w sposób zgodny z zaleceniami konserwatorskimi, promocja i zaznajomienie mieszkańców z dziedzictwem kulturowym gminy, oznaczenie, zabezpieczenie oraz wyeksponowanie obiektów zabytkowych w gminie (w tym stanowisk archeologicznych o własnej formie krajobrazowej), zagospodarowanie i utrzymanie przestrzeni publicznej w otoczeniu obiektów zabytkowych, sporządzenie studiów konserwatorskich cennych układów ruralistycznych gminy,