Problematyka utrzymania bezpieczeństwa w ruchu drogowym

Transkrypt

1 KEMPA EWA 1 Problematyka utrzymania bezpieczeństwa w ruchu drogowym WSTĘP Zapewnienie bezpieczeństwa ruchu drogowego jest niezbędne z punktu widzenia Unii Europejskiej oraz dostosowania do wymagań innych uczestników ruchu drogowego w skali międzynarodowej. Wynikają one z rosnącego zapotrzebowania użytkowników na usługi transportowe, a także te związane z komfortem, szybkością przejazdu i dostępnością oraz elastycznością. Na drogach ciągle dochodzi do licznych wypadków, czasami śmiertelnych, które spowodowane są przez czynniki zależne, lub nie, od uczestników ruchu. Przyczynami wypadków lub kolizji mogą być zarówno błędy kierowców, jak i złe warunki pogodowe. Celem artykułu jest poruszenie problematyki bezpieczeństwa na polskich drogach, ze szczególnym uwzględnieniem uczestników ruchu drogowego. 1 TRANSPORT SAMOCHODOWY W POLSCE Od wielu lat na drogach w Polsce, podobnie jak na całym świecie, obserwujemy coraz większe natężenie ruchu. Przyczyną tego jest zwiększająca się liczba zarejestrowanych pojazdów oraz rosnąca mobilność społeczeństwa. Konsekwencją tej sytuacji jest wiele niekorzystnych zjawisk, do których możemy zaliczyć zagadnienia związane z oddziaływaniem transportu drogowego na środowisko oraz zagrożenia wypadkami komunikacyjnymi i ich skutkami. Przyczyny i skutki wypadków w systemie transportowym na całym świecie stanowią istotny problem społeczny i ekonomiczny [5]. Transport samochodowy ma na celu przemieszczanie osób, lub ładunków po drogach lądowych z wykorzystaniem pojazdów kołowych. Zaletą tego najpopularniejszego rodzaju transportu jest możliwość dojechania do każdego punktu rozładunkowego, a przewożone ładunki mogą być o różnych, nawet nietypowych gabarytach. Ze względu na możliwość dostosowania taboru do przewożenia różnych ładunków, samochodami może być transportowane prawie wszystko. Jeśli chodzi o czas przewozu, to w porównaniu, np. z koleją jest dość atrakcyjny, a przede wszystkim bardziej elastyczny. Ten rodzaj przewozu nie jest jednak pozbawiony wad, do których zaliczamy przede wszystkim dużą wypadkowość na drogach, wysokie koszty transportu oraz stosunkowo niewielką masę załadunkową. Transport samochodowy również negatywnie wpływa na środowisko bo emituje dużo zanieczyszczeń i zakłóca naturalne ekosystemy. Transport powinien służyć gospodarce i ludziom i mieć wpływ na rozwój gospodarczy, ale jednocześnie nie może zagrażać bezpieczeństwu ludzi oraz środowiska naturalnego. Dlatego aby ograniczyć degradację środowiska i zakłócanie naturalnych ekosystemów buduje się drogi poza strefami chronionego krajobrazu, a ekrany akustyczne mają chronić przed hałasem tereny zamieszkałe. Stosowanie benzyny bezołowiowej jest korzystne dla środowiska i pozytywnie wpływa na pracę pojazdów. 2 CZYNNIK LUDZKI W TRANSPORCIE SAMOCHODOWYM Na bezpieczeństwo w ruchu drogowym istotny wpływ ma osoba kierowcy, jako jednego z uczestników tego ruchu. Jego praca polega zwykle na bezpiecznym transporcie rzeczy lub ludzi, dlatego wykonujący ten zawód powinien charakteryzować się szybkim refleksem, mieć podzielną uwagę, odporność psychiczną oraz umieć szybko podejmować decyzję w razie jakiegokolwiek niebezpieczeństwa. 1 Politechnika Częstochowska, Wydział Zarządzania; Częstochowa, ul. Armii Krajowej 36B. Tel , ewakempa@onet.pl 5371

2 Kierowcy są zatrudniani przez przewoźników drogowych, czyli przedsiębiorców uprawnionych do wykonywania działalności gospodarczej z zakresie transportu samochodowego. Odpowiadają za przewiezienie ładunków, częściowe lub całkowite ich uszkodzenie, bądź zaginięcie, które nastąpiło w czasie pomiędzy przyjęciem towarów a ich wydaniem. Przewoźnik odpowiada również za opóźnienie dostawy oraz zaniedbania i czynności swoich pracowników [3, s. 126]. Dlatego odpowiedzialność kierowcy zawodowego nie polega jedynie na dotarciu do celu, ale również na bezpiecznym dowiezieniu ładunku. Dużym problemem w sektorze transportu są poważne dolegliwości zdrowotne kierowców, do których zaliczają się przede wszystkim: bóle kręgosłupa, nadwaga, częste infekcje, choroby układu pokarmowego i sercowo-naczyniowego oraz dolegliwości mięśniowo-szkieletowe. Główną przyczyną problemów zdrowotnych kierowców jest środowisko pracy, na które składają się: statyczny charakter pracy i jej zła organizacja, klimatyzacja, wibracje, niewłaściwa pozycja ciała podczas pracy, szkodliwość oparów i dymów, przenoszenie niebezpiecznych substancji, skaleczenia i rany, zmęczenie, monotonia pracy oraz oczywiście stale towarzyszący stres [4]. Aby uniknąć zagrożeń płynących z użytkowania pojazdów w transporcie drogowym, należy nie tylko kontrolować stan techniczny pojazdów, ale również systematycznie sprawdzać użytkowników jak i sposób przestrzegania przez nich przepisów ruchu drogowego. Pewność reakcji i niezawodność działania kierowcy zawodowego jest często związana z jego właściwościami psychofizycznymi, kulturą jazdy i innymi umiejętnościami, które mogą się okazać bezcenne na drodze. Kierowca, np. cysterny powinien wykazywać się [2, s. 3593]: 1. Sprawnościami sensomotorycznymi: a) cechy krytyczne: ostrość wzroku, rozróżnianie barw, widzenie stereoskopowe, widzenie o zmroku, powonienie, koordynacja wzrokowo-słuchowa, szybki refleks, spostrzegawczość, zręczność rąk; b) cechy przydatne: dobry słuch, zmysł równowagi, czucie dotykowe. 2. Zdolnościami a) cechy krytyczne: zdolność koncentracji uwagi oraz jej podzielność, wyobraźnia i myślenie twórcze, uzdolnienia techniczne; b) cechy przydatne: dobra pamięć i logiczne rozumowania. 3. Osobowością: a) cechy krytyczne: wytrzymałość na długotrwały wysiłek, samokontrola, umiejętność pracy w warunkach monotonnych oraz izolacji społecznej, odwaga i dokładność; b) cechy przydatne: odporność emocjonalna, umiejętność podporządkowania się, gotowość do pracy w nieprzyjemnych warunkach środowiskowych, odwaga, wytrwałość oraz cierpliwość. Praca kierowcy zawodowego jest wyjątkowo ciężka i wymagająca, dlatego najlepiej jeżeli posiada on komplet wyżej wymienionych cech i umiejętności. Ponadto, za bezpieczeństwo w ruchu drogowym odpowiedzialni są również inni użytkownicy dróg, od których wymaga się również umiejętności, refleksu i odpowiedzialności na drodze. 3 PRZYCZYNY I SKUTKI ZAKŁÓCEŃ W BEZPIECZEŃSTWIE RUCHU DROGOWEGO Na wielu drogach w kraju i za granicą dochodzi do wypadków, w których są ranni, czasem zabici, a ponadto rozbite samochody lub inne straty materialne. Zakłócenia w ruchu drogowym, których efektem mogą być wypadki i kolizje mogą być wywołane przez człowieka, lub z przyczyn od niego niezależnych. Możliwe przyczyny powstawania wypadków: 1. zły stan nawierzchni jezdni, doprowadza do powstawania drgań pojazdów, które mogą zmniejszyć jego przyczepność, 2. niekorzystne oddziaływanie warunków atmosferycznych, np. wystąpienie gęstej mgły ogranicza widzialność kierowcy, 3. oznakowanie drogi, np. na niestrzeżonych przejazdach kolejowych, 5372

3 4. złe oświetlenie drogi, np. na skrzyżowaniach, 5. otoczenie drogi, (wśród łąk i lasów zdarza się mniej wypadków i kolizji niż w terenie zabudowanym), 6. niedostosowanie prędkości jazdy przez kierującego pojazdem, 7. niedyspozycja kierowcy. Jak wyglądała liczba wypadków oraz ofiar śmiertelnych, rannych i ciężko rannych w badanych latach pokazano na rys wypadki ofiary ranni ciężko ranni Rys. 1 Zestawienie liczby ofiar śmiertelnych, rannych i ciężko rannych w wypadkach drogowych w Polsce w latach [6]. Jak widać na rysunku 1 liczba wypadków na polskich drogach w badanych latach zmniejszała się stopniowo, a wyjątkiem był jedynie rok 2011, który w porównaniu z rokiem poprzednim okazał się bardziej tragiczny w skutkach również w ilości ofiar śmiertelnych, rannych i ciężko rannych. W latach 2012 i 2013 widać jednak spadek liczby wypadków, ofiar śmiertelnych, rannych i ciężko rannych. Przyczyną tego może być ciągła modernizacja dróg w Polsce oraz większa świadomość uczestników ruchu drogowego. Nie w każdym rejonie Polski, jest taka sama liczba wypadków, a także ofiar śmiertelnych, co przedstawiono w tabeli 1. Tab. 1. Procentowe porównanie wypadków i ofiar śmiertelnych w wybranych województwach w latach [6] wypadki ofiary wypadki ofiary wypadki ofiary wypadki ofiary kraj 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% 100% W tym: łódzkie 10,7% 8,0% 10,6% 7,7% 10,5% 8,3% 10,7% 7,8% mazowieckie. 13,4% 16,8% 12,8% 17,0% 12,2% 16,4% 12,8% 16,7% dolnośląskie 5,9% 6,2% 7,4% 6,2% 8,7% 6,7% 7,2% 6,6% warmińskomazurskie. 4,4% 4,3% 4,1% 4,3% 4,3% 4,1% 4,5% 4,6% podkarpackie 5,1% 5,2% 5,3% 5,3% 4,9% 5,2% 5,0% 4,5% Zestawienie danych w tabeli 1wyraźnie wskazuje, że w badanych latach najwięcej wypadków i ofiar śmiertelnych w skali całego kraju było w woj. łódzkim i mazowieckim, natomiast najmniej w 5373

4 woj. warmińsko-mazurskim. Mogło to być spowodowane położeniem geograficznym i poziomem natężenia ruchu w tych rejonach. Ofiarami wypadków drogowych nie są tylko kierowcy, ale także pasażerowie i osoby piesze, co zostało przedstawione w tabeli 2. Tab. 2 Struktura ofiar śmiertelnych na polskich drogach wg środka transportu w latach [6] Piesi 31,6% 33,6% 32,4% 34,0% autobus 0,4% 0,3% 0,5% 0,5% inne 1,0% 1,0% 1,0% 1,2% motocykl 6,6% 7,0% 7,3% 7,5% motorower 2,1% 2,1% 2,3% 1,8% rower 7,2% 7,5% 8,4% 9,1% Sam. Ciężarowy 3,6% 3,3% 2,9% 2,7% Sam. Osobowy 47,4% 45,3% 45,2% 43,1% Razem pojazdach 68,4% 66,4% 67,6% 66,05 Ogółem 100% 100% 100% 100% Jak widać z tabeli 2, w badanych latach najwięcej osób zginęło w samochodach osobowych, a najmniej w autobusach, który okazuje się być najbezpieczniejszy środkiem transportu drogowego. W przypadku innych środków transportu tych ofiar jest mniej, co wynika z ich mniejszej popularności. Jednie z przypadku ofiar śmiertelnych wśród rowerzystów, widać tendencję wzrostową w badanych latach, co może wynikać z rosnącej popularności tego środka transportu. W każdym z badanych lat ponad 30 % ofiar śmiertelnych stanowili piesi, którzy często nie dostosowują się do zasad ruchu drogowego i np. w nieodpowiedni sposób przechodzą przez ulicę. Warto zaznaczyć, że pieszymi są również małe dzieci i osoby starsze, których reakcja nie zawsze jest jednoznaczna dla innych uczestników ruchu. 4 DZIAŁANIA NA RZECZ POLEPSZENIA BEZPIECZEŃSTWA W RUCHU DROGOWYM Zasady bezpieczeństwa w ruchu drogowym dotyczą reguł postępowania ujętych w ustawie Prawo o ruchu drogowym, wynikających ze specyfiki konkretnej sytuacji oraz tych, które mają charakter zwyczajowy. Można do nich zaliczyć: ostrożność, bezpieczną prędkość, a także ograniczone zaufanie do innych uczestników ruchu oraz własnych umiejętności. Nie zawsze jednak kierowca stosujący się do wymienionych zasad jest w stanie prowadzić samochód w taki sposób, aby mógł zapanować nad nim w każdym momencie i niezależnie od jakichkolwiek zewnętrznych okoliczności [1, s. 13]. Poziom bezpieczeństwa na drogach wymusza wykorzystanie nowoczesnych metod i narzędzi, które promują bezpieczne zachowania uczestników ruchu. W 2013 r. w Instytucie Transportu Samochodowego, dzięki funduszom europejskim powstało Polskie Obserwatorium Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego (POBR) Jego nadrzędnym celem jest zmniejszenie liczby ofiar wypadków drogowych w Polsce. Kluczem do osiągnięcia tego celu jest dostarczanie danych o zagrożeniach na polskich drogach i rozpowszechnianie wiedzy na temat bezpieczeństwa ruchu drogowego. POBR wskazuje na następujące działania na rzecz bezpieczeństwa ruchu drogowego [6]: 1. opracowanie programów mających na celu poprawę bezpieczeństwa ruchu drogowego w skali krajowej i na szczeblu europejskim, 2. przepisy prawne obowiązujące w Polsce i poza jej granicami, np. Konwencje ONZ, Dyrektywy UE, a także ustawy Parlamentu RP, które dotyczą zachowania i poprawy bezpieczeństwa w ruchu drogowym, 3. nadzór nad przestrzeganiem przepisów ruchu drogowego, który jest oparty na systemie punktów karnych, obowiązującym w Polsce i innych krajach UE; 5374

5 4. szkolenie kierowców poprzez edukację niezawodową (amatorzy) oraz zawodową (np. kierowcy zawodowi, czy instruktorzy nauki jazdy). Znaczenie ma skuteczność szkolenia nie tylko na terenie kraju, ale także poza nim. Organizacja kampanii społecznych, np. Klub pancernika ; 5. powołanie wielu instytucji w Polsce i innych krajach, które mają na celu egzaminowanie kandydatów na kierowców oraz prowadzenie badań naukowych o tematyce związanej z bezpieczeństwem ruchu drogowego. Wymienione działania są ważne i oczywiście należy je promować, ale nie zastąpią one umiejętności i odpowiedzialności kierowców oraz rozwagi innych uczestników ruchu WNIOSKI Problem bezpieczeństwa ruchu drogowego jest istotny, gdyż każdy człowiek jest, lub może być jego uczestnikiem. W Polsce wypadkowość na drogach jest bardzo duża, na co składa się wiele czynników związanych m.in. z zachowaniem kierowców, pieszych, stanem nawierzchni, czy oznakowaniem dróg. Wypadki drogowe to osobiste tragedie ludzkie pociągające za sobą zarówno straty społeczne, jak i materialne przede wszystkim dla ofiar i ich rodzin. Dodatkowo zostają także uszkodzone lub zniszczone pojazdy i inne urządzenia komunikacyjne, które są potrzebne do zachowania bezpieczeństwa w ruchu drogowym. Stale rosnąca liczba pojazdów powoduje większe natężenie ruch drogowego, co sprzyja wypadkom i kolizjom. Taka sytuacja może się nasilać, szczególnie przy złym stanie wielu polskich dróg, braku miejsca do parkowania, czy nieuwadze i brawurze kierowców i pieszych. Utworzenie POBR ma na celu nie tylko monitorowanie stanu bezpieczeństwa, ale także wypracowanie skutecznych sposobów na zmniejszenie i ograniczenie skutków wypadków. Poprawa bezpieczeństwa na polskich drogach wpłynie pozytywnie na wizerunek kraju na tle międzynarodowym, co może zwiększyć jego atrakcyjność gospodarczą i turystyczną. Streszczenie Każdego roku na polskich drogach dochodzi do wypadków, w których giną ludzie, a wielu zostaje rannych. Dlatego, aby zwiększyć bezpieczeństwo istotne jest przestrzeganie przepisów ruchu drogowego, ale także edukacja mająca na celu pobudzanie świadomości i wyobraźni potencjalnych uczestników ruchu drogowego w każdym wieku. W artykule pokazano jak kształtowała się liczba wypadków i ofiar śmiertelnych na polskich drogach z podziałem na wybrane województwa i w którym środku transportu ginie najwięcej osób. Ponadto opisano sposoby, które mogą być wykorzystane do poprawy bezpieczeństwa w ruchu drogowym. The problem of maintaining road safety Abstract Every year on the Polish road accidents occur in which people die and many are injured. Therefore, to increase security is important to adhere to traffic rules, but also education aimed at boosting awareness and imagination of potential road users of all ages. The article shows how developed a number of accidents and deaths on the roads of the Polish division of the selected province and where the means of transport most fatalities occur. In addition, processes that can be used to improve road safety. BIBLIOGRAFIA 1. Antoszowicz M., Dziekoński P.,Prawno-kryminalistyczna problematyka bezpieczeństwa komunikacyjnego w logistyce miejskiej w aspekcie wypadków komunikacyjnych z uwzględnieniem zdarzeń z udziałem pojazdów komunikacji miejskiej (cz.2); Logistyka 2014,nr 6 2. Bęczkowska S., Grabarek I., Czynnik ludzki w ocenie ryzyka w transporcie towarów niebezpiecznych, TTS 2012, nr Królik R., Transport of Special Load - the Example of Distribution of Glassworks Products. W:CECOL Proceedings of the II Central European Conference on Logistics Ed. by Maria Nowicka-Skowron. SWWZ Częstochowa 2011, 5375

6 4. Łuczak A., Bezpieczeństwo pracy w transporcie drogowym perspektywa europejska; Centralny Instytut Ochrony Pracy Państwowy Instytut Badawczy; (dostęp ) 5. (dostęp ) 6. (dostęp ) 5376