OCENA WARTOŚCI GOSPODARCZYCH NOWYCH RODÓW OWSA NAGOZIARNISTEGO, UPRAWIANEGO W WOJEWÓDZTWIE RZESZOWSKIM

Transkrypt

1 ŻYWNŚĆ l(18)supl., 1999 DRTA BBRECKA-JAMR, RENATA TBIASZ-SALAC CENA WARTŚCI GPDARCZYC NWYC RDÓW WSA NAGZIARNISTEG, UPRAWIANEG W WJEWÓDZTWIE RZESZWSKIM Streszczenie W pracy przedstawin wyniki trzyletnieg ścisłeg dświadczenia plweg załżneg w latach w Krasnym k. Rzeszwa. Badaniami bjęt 14 nwych rdów wsa nagziamisteg i 2 dmiany (Akt i Adam) u których cenian wielkść plnwania raz niektóre cechy struktury pl. Stwierdzn przydatnść d uprawy wsa nagziamisteg w rejnie wjewództwa rzeszwskieg, szczególnie rdów ST 1407, ST 9118/92, ST 9536/93, ST 9537, ST 9307/92 i dmiany Akt. Wstęp W dbie rlnictwa eklgiczneg i prmwaniu zdrwej żywnści w świecie i Plsce, naukwcy rzpczęli intensywne badania nad stwrzeniem nwych wyskpiennych dmian wsa, które m gą stać się cennym źródłem żywnści dla ludzi i pełnwartściwej paszy dla zwierząt [14]. wies nagziamisty charakteryzuje się w prównaniu z plewinym wyższą wartścią dżywczą, zawiera więcej tłuszczu i białka. Psiada pdniesiną (d kł 3-6%) zawartść β-gluka, który w rganizmach ludzkich bniża stężenie serum LDL-chlesterlu. Genetyczne usunięcie łuski pprawił pzim zawartści składników pkarmwych i dżywczych [6, 13, 15]. Prwadzna hdwla ma na celu uzyskanie dmian wyskim pzimie plnwania w plskich warunkach klimatycznglebwych i przystswanie ich d miejscwych warunków, ulepsznych cechach jak: wyższy pln, większa dprnść na chrby, wyleganie i sypywanie się ziarna [2, 13, 15]. W Plsce wzmianki uprawie wsa nagziamisteg sptyka się w rejnach górskich i pdgórskich raz wj. rzeszwskim [13]. W 1997 rku zstała Prf, dr hab. D. Bbrecka-Jamr, mgr inż. R. Tbiasz- Salach, Zakład Uprawy i dwli Rślin, Akademia Rlnicza w Krakwie, Wydział Eknmii w Rzeszwie.

2 CENA WARTŚCI GPDARCZYC NW YC R D Ó W WSA NA GZIARNISTE G zarejestrwana pierwsza dmiana wsa nagziarnisteg Akt (d. ST-2393) pchdząca z ZDiAR w Strzelcach [7]. Celem niniejszych badań była cena wartści gspdarczych nwych rdów wsa nagziarnisteg w warunkach glebw-klimatycznych wj. rzeszwskieg. Materiał i metdy W pracy przedstawin wyniki ścisłeg dświadczenia plweg przeprwadzneg w latach w Stacji Dydaktyczn-Badawczej w Krasnem k. Rzeszwa. Przedmitem badań był 14 rdów wsa nagieg (ST-1407/97, ST-1454/91, ST- 1448/91, ST-296/91, ST-9118/92, ST-1651/91, ST-9643/92, ST-9536/93, ST-9537/92, ST-1567/91, ST-9613/92, ST-9611/92, ST-9505/92, ST- 9307/92) raz dwie dmiany Akt i Adam. Dświadczenie załżn metdą lswych blków, w trzech pwtórzeniach, na glebie brunatnej wytwrznej z lessu, składzie mechanicznym utwru pyłweg zwykłeg piaszczysteg. Zawartść próchnicy w y nsiła 2,1% a dczyn gleby był lekk kwaśny (p 5,9). Gleba charakteryzwała się średnią zawartścią w przyswajalny fsfr a niską w magnez i ptas. Zawartść mikrelementów była średnia. Pwierzchnia pletek d zbiru wynsiła 10 m2, a bsada 550 rślin na 1 m2. Agrtechnika nie dbiegała d pwszechnie przyjętych zasad dtyczących rślin zbżwych. Nawżenie mineralne zastswan w ilści na ha: N - 30 kg przedsiewnie i 30 kg pgłównie, P kg, K20-70 kg. Przedplnem były rśliny kpwe. wies wysian w klejnych latach badań w terminach: , i r. W kresie wegetacji stswan prysk Chwastksem Turb w ilści 2 l/ha. Prwadzn bserwacje faz rzwjwych. Przed zbirem pbran 10 rślin d znaczenia niektórych cech struktury pl jak: liczba kłsków i ziarniaków z wiechy raz masa ziarniaków z wiechy. W klejnych latach badań wies zbieran: , , r. Pln ziarna zstał kreślny przy wilgtnści 15%. W ziarniakach wsa znaczn zawartść białka i tłuszczu. Wyniki dświadczenia pracwan statystycznie ceniając isttnść różnic przy zastswaniu półprzedziału ufnści Tuckey a. Dane meterlgiczne uzyskan na pdstawie Biulety Meterlgiczneg IMiGW w Warszawie [7]. Średnie miesięczne temperatury pwietrza raz sumy padów w kresie wegetacji wsa w klejnych latach badań nie dbiegały znacząc d średnich z wiellecia (tab. 1). Najcieplejszym, a zarazem najbardziej suchym kazał się rk 1995, w którym średnia temperatura w kresie wegetacji wynsiła 15 C, zaś suma padów 302 mm. Najniższe temperatury zantwan w 1997 r. (14,3 C), w którym szczególnie chłdny był kwiecień (4,9 C), c negatywnie dbił się na wschdach rślin, a następnie na plnwaniu. W rku 1996 zantwan bardz wyskie pady, a pady w sierpniu (130 mm) spwdwały nierównmierne djrzewanie rślin, sypanie się ziarna i późniły zbiór. W ylęgania w czasie wegetacji wsa nie stwierdzn.

3 92 D rta Bbrecka-Jamr, Renata Tbiasz-Sałach pady (mm) i temperatura pwietrza ( C) w kresie wegetacji w latach Precipitatin (mm) and air temperature ( C) during vegetatin perid in Tabela 1 Wyszczególnienie Lata Miesiące Mnths Specificatin Year IV V VI VII VIII Temperatura ( C) Temperature ( C) Średnia wielletnia Mean fr years pady (mm) Precipitatin (mm) Suma z wiellecia Sum fr years ,6 12,2 17,2 20,1 18, ,8 16,0 16,7 16,9 17, ,9 14,6 17,0 17,4 17, ,98 13,27 16,0 18,64 17, ,0 58,0 115,0 10,0 53, ,0 104,0 28,0 72,0 130, ,0 74,0 51,0 117,0 34, ,73 62,46 74,1 82,74 70,14 Wyniki i dyskusja wies jest rśliną charakteryzującą się zróżnicwanym plnwaniem w zależnści d przebiegu pgdy w kresie wegetacji [1, 10, 11]. W przeprwadznym dświadczeniu średni pln badanych rdów i dmian wsa wynsił 3,12 t/ha. Stwierdzn isttną różnicę w plnwaniu rdów wsa w badanych latach. W rku 1995 pln wsa wynsił 4,78 t/ha i przewyższał 2,18 t/ha i 2,79 t/ha plny z rku 1996 i 1997 (rys. 1). Wyskie plnwanie wsa w 1995 r. był najprawdpdbniej uzależnine d krzystnych warunków pgdwych w kresie wegetacji (tab. 1). W fazie strzelania w źdźbł i kłszenia, uznawanych przez wielu autrów [8, 9, 10] za krytyczne pd względem zaptrzebwania w wdę spadł aż 115 mm. padu c mgł wpłynąć na zwyżkę pl. Spśród badanych rdów i dmian wsa isttnie najniżej plnwał ród ST ,77 t/ha. W grupie wsów najniżej pljących znalazły się także dmiana Adam i ród ST-2096/91 (rys. 1). Najwyższym plnem ziarna charakteryzwały się rdy ST-9118, ST-9536, ST-9307 (rys. 1). W klejnych latach badań plny badanych wsów były prawie dwukrtnie niższe niż w 1995 r. Przyczyną niższeg plnwania wsa w 1996 rku były najprawdpdbniej nadmierne pady w maju (104 mm) pwdujące wylegnięcie rślin w fazie strzelania w źdźbł, c spwdwał bniżenie liczby kisków i ziarniaków w wiesze (tab. 2). Również susza w czerwcu niekrzystnie wpłynęła na wielkść i jakść plnów.

4 CENA WARTŚCI GPDARCZYC NW YC R D Ó W WSA NA GZIARNISTEG.. 93 Pln - Yield [t/ha] 6 T 5 -- r - T t n ӀГ ) w* CΛ <Z5 s 40 T f CΛ V ) 40 N ϊ ζ M n V Д ta СЛ Cf l СЛ cn N n s ŕ ŕ r n 40 i n Ю i n 40 СЛ x сл (П ťs 40 x m ζ Λ Ш a Rys. 1. Fig. 1. Plny ziarna [t/ha]. Grain yields [t/ha]. Jeszcze bardziej niekrzystnym w przebiegu warunków pgdwych kazał się rk prócz graniczających plnwanie nadmiernych padów w kresie strzelania w źdźbł (117 mm) wystąpił ich niekrzystny wpływ na cechy struktury pl pdczas zawiązywania i wypełniania ziarna w lipcu. W 1996 rku isttnie najwyższy pln ziarna (3,08 t/ha) wydała dmiana Akt, zaś w 1997 r. rdy ST-9537/92 (2,44 t/ha), ST-296/91 (2,33 t/ha), ST-1454/91 (2,31 t/ha) i STK-1448/91 (2,30 t/ha) (rys. 1). Pln ziarna wsa w zależnści d warunków siedliskwych i agrtechnicznych mże wynsić według Mazurek [11] przy krzystnych warunkach 4,85 t/ha a przy mniej krzystnych 2,35 t/ha. Badania Lewandwskiej i Benhke [10] wykazały, że dmiany nagie plją średni 33% niżej w prównaniu z tradycyjnymi dając pln 3,4 t/ha. W przeprwadznym dświadczeniu większść badanych rdów wsa plnwała na pzimie 3,04-3,52 t/ha (rys. 1).

5 <N 03 <D p cd Tłusz Fat (%) Średnia z lat Mean frm years II 0L P U (N N in rfr in 4,90 I r- in in 't 4,40 I u n II c r s "t τγ 5,30 f 0 Białk Prtein (%) Średnia z lat Mean frm years ,60 1,05 Elementy struktury pl rdów i dmian wsa nagziamisteg raz zawartści białka (%) i tłuszczu (%). Elements f yield structure f hull-less ats strains and cultivars and prtein (%) & fat cntents (%). 13,80 Plny ziamiakówz wiechy Yield f grain per panicle (g) Liczba ziarniaków z wiechy Number f grain per panicle Liczba kłsków z wiechy Number f spikelets per panicle Lata - Years 13,50 13,50 Lata - Years Lata - Years Rdy i dmiany wsa Strains and cultivars f at ,03 12,43 13,80 13,20 12,47 12,93 14, 14,57 15, ,87 14,17 12,17 13,38 1, ,37 ' 54,69 34,70 51,30 78,07 26,91 25,57 26,20 28,79 f ST 1407 * 1,02 48,37 29,73 43,063 71,79 1,52 1,05 C 40 i- 70,24 89,90 30,90 32,62 23,83 25,43 43,45 f ST 1454/91 1,30 ^ i- ^ 1,62 1, ,45 49,28 42,53 80,03 72,10 u n <N 39,07 42,97 39,73 36,87 23,98 29,67 14,60 34,30 27,67 f ST 1449/91 <N N r- 55,45 0,97 1,52 1,49 1,34 1,23-0,95 c n 4 0 m in N ,33 55,39 46,91 50,13 53,43 30, 53,80 36,50 48,83 40,60 67,93 73,33 22,52 25,97 16,27 25,33 46,80 37,90 55, 65,57 66,33 37, ,95 29,94 30,19 26,74 30,02 35,90 31,10 Г-'- Г-; K 26,33 25,50 27,30 42,63 33,23 30,50 26,47 30,93 1,33 1,69 50,56 51,11 35,17 45,37 0,99 c- Г"; 55,03 42,87 44,77 ^ i 4 V V 0,93 46,97 49,91 45,65 61,47 65,10 54,55 66,90 35,36 34,11 30,72 LĽLZ 25,03 24,37 35,57 30,73 28,73 r - Г"; 42,75 38,27 Tfc n 1,98 2,04 38,60 44,53 37, 39,90 38,30 36,10 32,20 30,04 33,33 27,93 38,83 LĽ9Z f ST 296/91 II ST 9118/92 J ST 1675 I ST 9643/92 II ST 9536/93 J ST 9537/92 II ST 1567/91 f ST 9613/92 II ST 9611/92 f ST9505/92 63,85 80,27 N in 50,79 51,20 40,87 68,01 29,81 28,47! 29,83 20,93 22,80 15,93 37,45 30,33 39,20 30,23 29,51 25,18 39,23 34,80 f ST9307/92 II ADAM I AKT (ST 2393) f Średnia / mean un 22,66 11,22 10,13 )n. d. d Pi Q 2 2

6 CENA WARTŚCI GPDARCZYC NW YC R D Ó W WSA NAGZIARNISTEG.. 95 Cechami decydującymi w największym stpniu plnie ziarna u wsa są: liczba wiech z jednstki pwierzchni raz liczba kłsków i ziam w wiesze [3, 4, 11]. W przeprwadznych badaniach stwierdzn isttne interakcje pmiędzy liczbą kłsków i ziarniaków z wiechy a latami badań, c ptwierdza wpływ na te cechy warunków pgdwych (tab. 2 ). wies nagziamisty swją ppularnść zawdzięcza wyższej d innych zbóż zawartści białka i tłuszczu. dmiany uprawiane w świecie zawierają 17,1% białka, a plskie rdy wsa 13,8-16,6% [5, 8, 13, 14]. Ziarniaki rdów ST-1454, ST- 9643/92, ST-9613/92, ST-9611/92, ST-9505/92 i dmiana Adam charakteryzują się zawartścią białka w przedziale d 13,8 d %, a pzstałe niec niższą jeg zawartścią. Ziarniaki dmiany Akt charakteryzwały się najniższą zawartścią białka - 12,17%. Zawartść lipidów waha się d 3 d 11,6 % [5, 8, 13, 14]. U wszystkich badanych wsów nagziamistych zawartść tłuszczu mieściła się w przedziale 4,20-5,30% (tab. 2). W niski Najbardziej przydatnymi d uprawy w warunkach glebw klimatycznych wj. rzeszwskieg kazały się rdy ST 1407, ST 9307 i dmiana Akt. Na wielkść i jakść pl wsa nagziamisteg duży wpływ m ają warunki pgdwe, szczególnie rzkład i ilść padów w czasie wegetacji. Zawartść białka i tłuszczu w ziarniakach wsa nagziamisteg uprawianeg w wj. rzeszwskim jest zbliżna d zakładanych wartści dla wsów uprawianych w typwych dla nich warunkach. LITERATURA [1] CBRU Lista dmian rślin rlniczych 1997 r* [2] Dlnicki A.: Przydatnść nwych dmian i rdów wsa z ZDiAR Strzelce d uprawy w rejnach górskich Biuletyn IAR, 181/182, 1992, s [3] Frey K.J.: Yield cmpnents in ats. I Effect f seeding date. Agrn. J., 7, 1959, s [4] Frey K.J.: Yield cmpnents in ats. II The effect f nitrgen fertilizatin. Agrn. J., 10, 1959, s [5] Gąsirwski. Kwalewski W.: wies - rślina I w. Technlgia przetwórstwa wsa Przegląd zbżw-młynarski, 2, [6] Górny A.: Dziedziczenie zawartści β-gluka w ziarnie wsa. dwla rślin i nasiennictw.. Biul. Branż., 1, [7] IMiGW Biuletyn Agrmeterlgiczny. [8] Kawka A.: Lipidy ziarna wsa - zawartść, rzmieszczenie i skład frakcyjny. Pst. N. Ri., 1/96, 1996, s. 65. [9] Król M.: Wyniki dświadczeń z agrtechniki dmian zbóż IUNG Puławy 1972 cz. V wies s. 16.

7 96 Drta Bbrecka-Jamr, Renata Tbiasz-Salach [10] Lewandwska B. Behnke M.: Infrmatr-dmiany wsa. CBRU 1994 r. [11] Mazurek J.: Bilgia i agrtechnika wsa IUNG Puławy 1993 r. [12] Nita Z.: dwla wsa w ZDiAR Strzelce Biuletyn IAR, 175, 1990, s [13] Nita Z. rłwska-jb W.: dwla wsa nagziamisteg w ZDiAR w Strzelcach Biuletyn IAR, 197, 1996, s [14] Śniady R. i in.: wies nagi - rślina I w. Zdrwa Żywnść, 1, 1997, s. 28. [15] Zych J.: Czy wart uprawiać wies. Agrchemia, 2, 1997, s. 17. E S T I M A T I N G T E E C N M I C V A L U E F N E W STRAINS F ULL-LESS A T S C U L T I V A T E D IN T E R Z E S Z Ó W P R V I N C E Summary The results f a 3-year filed experiment carried ut in in Krasne near Rzeszów presented in this paper. The research cvered 14 new strains f hull-less at and 2 cultivars, in which the yield size as well as sme ther yield characters. The usefulness fr cultivatin f hull-less ats in the Rzeszów prvince expecially ST 1407, ST 9118/92, ST 9536/93, ST 9537, ST 9307/92 strains and the Akt cultivar was cnfirmed.