Świadomość kobiet w zakresie pobierania komórek macierzystych z krwi pępowinowej w kontekście danych socjodemograficznych

Transkrypt

1 Pomeranian J Life Sci 2018;64(3):69-74 Świadomość kobiet w zakresie obierania komórek z krwi ęowinowej w kontekście danych socjodemograficznych Women s knowledge about umbilical cord blood stem cell banking: a socio-demograhic survey Dorota Branecka-Woźniak 1, Klaudia Sawionek 2, Marta Stanisz 1, Rafał Kurzawa 1, Przemysław Cieiela 1, Anna Jurczak 3 1 Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, Katedra i Zakład Ginekologii i Zdrowia Prokreacyjnego, ul. Żołnierska 48, Szczecin Pomeranian Medical University in Szczecin, Chair and Deartment of Gynecology and Reroductive Health 2 Samodzielny Publiczny Wielosecjalistyczny Zakład Oieki Zdrowotnej w Stargardzie, ul. Wojska Polskiego 27, Stargard Indeendent Public Multisecialty Health Care Center in Stargard 3 Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, Zakład Pielęgniarstwa Secjalistycznego, ul. Żołnierska 48, Szczecin Pomeranian Medical University in Szczecin, Deartment of Clinical Nursing marta.stanisz@um.edu.l ABSTRACT Introduction: Positive results of exerimental stem cell theraies have given hoe for effective treatments in various areas of medicine. The most valuable and widely used are cells taken from umbilical cord blood, which have an advantage over cells originating from other sources due to their greater abilities to regenerate. However, the level of knowledge on stem cells among those who can be their direct source remains unknown. Therefore, the main aim of the study was to investigate women s knowledge regarding stem cells and umbilical cord blood banking. Materials and methods: 180 atients from the Clinic of Obstetrics and Gynecology, Indeendent Public Clinical Hosital no. 2 of the Pomeranian Medical University in Szczecin (Poland) in the eriod from June to November 2015 were involved to the study. The author s own questionnaire was used, consisting of 20 questions. Statistical analysis was erformed with StatSoft Statistica 10 software, using Shairo Wilk test, Mann Whitney U test, Pearson s χ2 test, and Searman s correlation coefficient. The value < 0.05 was acceted as statistically significant. Results: Out of the surveyed women 83.89% knew about ossibility of taking stem cells from cord blood % of women were aware of the ossibility of alying them in the future. 88.1% of women who decided to store their umbilical cord blood took into account the ossibility of using the stem cells in the future. Those who refused (49.44%) cited financial roblems as the reason behind their decision. Higher level of knowledge about stem cell banking was observed among women living in urban areas, married, university graduates or those with a better financial situation ( < 0.001). Conclusions: 1. The level of women s general knowledge on stem cells was satisfactory. 2. Women s oinion on collecting and using stem cells from cord blood deended on the lace of living, marital status, level of education and financial situation. 3. High costs of collecting and storing cord blood adversely affected the decision on banking cord blood stem cells. Keywords: regnancy; stem cells; umbilical cord blood. ABSTRAKT Wstę: Pozytywne wyniki teraii ekserymentalnych z wykorzystaniem komórek dają szansę na skuteczne leczenie w różnych obszarach medycyny. Najbardziej wartościowe i coraz częściej wykorzystywane w teraiach są komórki ozyskiwane z krwi ęowinowej, które mają rzewagę nad komórkami ochodzącymi z ozostałych źródeł, onieważ cechują się większymi zdolnościami regeneracyjnymi. Poziom wiedzy na ten temat wśród osób, które mogą stanowić bezośrednie źródło ich ozyskiwania, ozostaje nieznany. Głównym celem racy było ozyskanie wiedzy na temat świadomości kobiet w zakresie obierania komórek z krwi ęowinowej. Materiały i metody: Badaniem objęto 180 acjentek Kliniki Położnictwa i Ginekologii Samodzielnego Publicznego Szitala Klinicznego nr 2 Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie w okresie od czerwca do listoada 2015 r. Wykorzystano autorski kwestionariusz zawierający 20 ytań. Analizę statystyczną wykonano w rogramie StatSoft Statistica 10. Wykorzystano: test Shairo Wilka, test U Manna Whitneya, test niezależności χ2 Pearsona, wsółczynnik korelacji Searmana. Za istotne statystycznie wyniki rzyjęto wskaźnik < 0,05. Wyniki: Wśród badanych kobiet 83,89% wiedziało o możliwości obierania komórek z krwi ęowinowej. Informacje na temat możliwości ich wykorzystania miało 65,56% osób. Kobiety, które zdecydowały się na obranie krwi ęowinowej (88,10%), jako owód odawały rzydatność komórek w rzyszłości. Przyczyną nieobierania były najczęściej względy finansowe (49,44%). Kobiety mieszkające w mieście, będące mężatkami, z wyższym wykształceniem i leszą sytuacją materialną mają wyższy oziom wiedzy w zakresie komórek. Wnioski: 1. Stan wiedzy ogólnej kobiet dotyczący komórek jest zadowalający. 2. Czynnikami determinującymi 69

2 Dorota Branecka-Woźniak, Klaudia Sawionek, Marta Stanisz, Rafał Kurzawa, Przemysław Cieiela, Anna Jurczak oziom wiedzy na temat obierania i wykorzystywania komórek są: miejsce zamieszkania, stan cywilny, wykształcenie oraz sytuacja materialna. 3. Wysokie koszty związane z rocedurą obierania oraz rzechowywania krwi ęowinowej wływają negatywnie na odejmowanie decyzji o jej bankowaniu. Słowa kluczowe: ciąża; komórki macierzyste; krew ęowinowa. WSTĘP Pozytywne wyniki teraii ekserymentalnych z wykorzystaniem komórek dają szansę na skuteczne leczenie w różnych obszarach medycyny [1]. Najbardziej wartościowe i coraz częściej wykorzystywane w teraiach są komórki ozyskiwane z krwi ęowinowej, które mają rzewagę nad komórkami ochodzącymi z ozostałych źródeł, onieważ cechują się większymi zdolnościami regeneracyjnymi [2]. Krew ęowinowa stanowi źródło komórek wykorzystywanych w rzeszczeach auto- i allogenicznych. We krwi ęowinowej wystęują również komórki niekrwiotwórcze, głównie mezenchymalne komórki macierzyste. Wiele cech odróżnia tę krew od krwi obwodowej, najważniejszy jednak z unktu widzenia translantologii hematologicznej jest fakt, iż koncentracja komórek krwi ęowinowej jest zbliżona do tej, jaka wystęuje w sziku kostnym obieranym do rzeszczeu [3]. Z krwi ęowinowej można ozyskać komórki, które charakteryzują się dużą lastycznością i obecnością na owierzchni antygenów uznawanych za markery komórek embrionalnych. Mogą one stanowić rekursory komórek wątroby, różnicować się w komórki nerwowe i glejowe, a w warunkach in vitro tworzyć odobne do wys trzustkowych struktury wytwarzające insulinę oraz etyd C [4]. Jak wynika z rzerowadzanych badań, odczas orodu, będącego stresem dla matki i dziecka, dochodzi do wyrzutu komórek ze sziku kostnego noworodka do krwi obwodowej. Powoduje to, że ilość wczesnych komórek we krwi ęowinowej jest nieorównywalnie większa niż we krwi obwodowej dorosłego człowieka [5]. Pobieranie krwi ęowinowej jest coraz częściej raktykowane na salach orodowych. Jest to roces rosty, nieinwazyjny i bezieczny zarówno dla matki, jak i dziecka. Osobami urawnionymi do rzerowadzania zabiegu są: lekarz secjalista w dziedzinie translantologii lub transfuzjologii klinicznej we wsółracy z lekarzem secjalistą w dziedzinie ołożnictwa i ginekologii, inny lekarz odbywający secjalizację w wyżej wymienionych dziedzinach, uoważniony rzez lekarza secjalistę w danej dziedzinie i dokonujący tych czynności od jego nadzorem oraz ołożna uoważniona rzez lekarza i dokonująca tych czynności od jego nadzorem [6]. Procedura olega na nakłuciu naczynia ęowiny o odęnieniu noworodka i obraniu krwi do secjalnego zestawu. Ilość obieranej krwi owinna być jak największa, jednak nie mniejsza niż 20 ml [5] i nie większa niż 180 ml. Inne źródła donoszą, że graniczną objętością kwalifikującą orcję krwi do rzeszczeienia i rzechowywania jest 50 ml [7]. Nastęnym etaem jest rearatyka, która jest niezbędna do rzygotowania komórek rzed rocesem namnażania ich in vitro lub do celów teraii genowej [8]. W tym rocesie krew ęowinowa ozbawiana jest nieożądanych erytrocytów, a jej objętość redukowana, aby obniżyć ryzyko hemolizy i zmniejszyć koszty rzechowywania. Po zamrożeniu róbka krwi ęowinowej umieszczana jest w zbiorniku z ciekłym azotem, gdzie się ją rzechowuje w temeraturze omiędzy 196 C a 125 C [9]. W ten sosób komórki macierzyste mogą być bankowane dłuższy czas. Dzisiaj wiadomo, że rzechowywane rzez 15 lat o rozmrożeniu nadal sełniają swoje zadania. Potwierdzono to raktycznie m.in. w Australii oraz USA [10]. Obecnie rzerowadzanych jest wiele badań nad otencjałem komórek ozyskiwanych z krwi ęowinowej. Naukowcom udało się już wyhodować komórki, które w rzyszłości ozwolą leczyć m.in. chorobę Parkinsona i inne choroby degeneracyjne układu nerwowego [11]. Podobne badania wykazały możliwości wykorzystywania komórek w teraiach dystrofii mięśniowych. Krew ęowinowa może być wykorzystana w leczeniu chorób hematologicznych (głównie anemii i talasemii), w niedoborach odorności lub chorobach nowotworowych. Potencjał komórek istotny jest także w teraiach chorób niehematologicznych, n. autyzmie, cukrzycy, utracie słuchu, dziedzicznych chorobach metabolicznych, chorobach sercowo-naczyniowych, toczniu rumieniowatym, marskości wątroby, uszkodzeniu rdzenia kręgowego. Z uwagi na dynamiczny rozwój wsółczesnej medycyny i farmakologii można rzyuszczać, że dzięki komórkom macierzystym w niedalekiej rzyszłości być może uda się ograniczyć rocesy starzenia i tym samym zaewnić możliwość wydłużenia życia. Tematyka związana z eksloracją oziomu wiedzy i świadomości kobiet ciężarnych w obszarze bankowania komórek wydaje się wobec tego istotna. Pozyskiwanie krwi ęowinowej jest indywidualną decyzją każdej matki, determinowaną wieloczynnikowo. Głównym celem niniejszej racy było ozyskanie wiedzy na temat świadomości kobiet w zakresie obierania komórek z krwi ęowinowej. Jako cele szczegółowe rzyjęto ozyskanie informacji na temat oinii kobiet ciężarnych o bankowaniu krwi ęowinowej w odniesieniu do danych socjodemograficznych oraz zidentyfikowanie czynników wływających na odejmowanie tej decyzji. MATERIAŁY I METODY Badaniem objęto gruę 180 kobiet ciężarnych, hositalizowanych w Klinice Położnictwa i Ginekologii Samodzielnego Publicznego Szitala Klinicznego nr 2 Pomorskiego Uniwersytetu Medycznego w Szczecinie w okresie od czerwca do listoada 70 ojs.um.edu.l/omjlifesci

3 Świadomość kobiet w zakresie obierania komórek z krwi ęowinowej w kontekście danych socjodemograficznych 2015 r., o uzyskaniu zgody kierownika jednostki. Wykorzystano autorski kwestionariusz ankiety, który zawierał 20 ytań o charakterze zamkniętym i ółotwartym jedno- oraz wielokrotnego wyboru. Pytania dotyczyły odstawowych danych socjodemograficznych, wiedzy ogólnej, otencjalnych możliwości wykorzystywania komórek oraz czynników determinujących decyzję o bankowaniu krwi ęowinowej. Badania rzerowadzono metodą sondażu diagnostycznego. Udział był anonimowy i dobrowolny, orzedzony ustną zgodą acjentki. Średnia wieku ankietowanych kobiet wyniosła 28,59. Najmłodsza ciężarna miała 16 lat, a najstarsza 42 lata. Szczegółową charakterystykę badanej gruy rzedstawiono w tabelach 1 i 2. Wyniki badań zostały oddane analizie statystycznej z użyciem rogramu StatSoft Statistica 10. Do rezentacji zmiennych zastosowano statystyki oisowe takie jak: liczba rzyadków ważnych, średnia arytmetyczna, odchylenie standardowe, mediana, dominanta, górny oraz dolny kwartyl, minimum, maksimum. Użyto wskaźnika struktury zawierającego udział rocentowy kolumny oraz całości. Wykorzystano statystyki matematyczne takie jak: testy doasowania rozkładu, korelacje niearametryczne oraz testy istotności różnic. Doasowanie do rozkładu normalnego, będące owodem zastosowania testów niearametrycznych, mierzono rzy użyciu testu Shairo Wilka. Wnioskowanie statystyczne oarto na wynikach testu U Manna Whitneya dla dwóch gru niezależnych, służącego do stwierdzenia istotności różnic w ołożeniu median. Miarą korelacji zmiennych nominalnych był test niezależności χ2 Pearsona. Jako wyniki oznaczające istotność statystyczną rzyjęto wyliczone rawdoodobieństwo testowe < 0,05. WYNIKI TABELA 1. Wiek badanej gruy n M ±SD Min. maks. Q1 Q3 Me W Wiek ,59 ±5, ,5 0,988 0,049 ; M ±SD średnia arytmetyczna ±odchylenie standardowe; min. maks. minimum maksimum; Q1 Q3 kwartyl dolny górny; Me mediana; W wynik testu Shairo Wilka; rawdoodobieństwo testowe TABELA 2. Charakterystyka badanej gruy Miejsce zamieszkania Stan cywilny Wykształcenie Liczba orodów Sytuacja finansowa Pobieranie komórek w orzednich orodach wieś 51 28,33 miasto ,67 zamężna ,00 stan wolny 54 30,00 odstawowe, zawodowe 23 12,78 średnie 57 31,67 wyższe ,55 oród ierwszy 94 52,22 oród drugi 46 25,56 oród trzeci 29 16,11 wieloródka >3 11 6,11 zła 19 10,56 dobra ,67 bardzo dobra 23 12,77 tak 9 5,00 nie 77 42,78 nie dotyczy 94 52,22 Zdecydowana większość badanej gruy (aż 83,89% kobiet) miała wiedzę na temat możliwości obierania komórek. Dla 29 (16,11%) ankietowanych temat był nieznany (tab. 3). Większość resondentek wskazała, że jest świadoma w zakresie możliwości wykorzystywania komórek z krwi ęowinowej. Niestety, rawie 35% kobiet nie ma wiedzy w tym zakresie (tab. 4). Sośród kobiet, które zdecydowały się obrać komórki macierzyste rzy orodzie (n = 42), nieco onad 88% swoją decyzję motywowało możliwością wykorzystania ich w rzyszłości. Jedynie 4 osoby uległy namowie rodziny i rzyjaciół, a 1 osoba kierowała się anującymi trendami i modą (tab. 5). Prawie 50% resondentek jako owód nieobierania komórek z krwi ęowinowej wskazało zbyt duże koszty. Brak wiedzy w tym zakresie zadeklarowało 15,56% ankietowanych kobiet, a 13 osób uważało to za zbędną rocedurę. Jedynie nieco onad 1% badanej gruy nie miał możliwości obrania komórek w trakcie orodu (tab. 6). TABELA 3. Wiedza na temat możliwości obierania komórek z krwi ęowinowej Wiedza na temat możliwości obierania komórek z krwi ęowinowej tak ,89 nie 29 16,11 TABELA 4. Świadomość możliwości wykorzystywania komórek z krwi ęowinowej Zamienna Świadomość możliwości z krwi ęowinowej tak ,56 nie 62 34,44 Pomeranian J Life Sci 2018;64(3) 71

4 Dorota Branecka-Woźniak, Klaudia Sawionek, Marta Stanisz, Rafał Kurzawa, Przemysław Cieiela, Anna Jurczak TABELA 5. Przyczyny obierania komórek z krwi ęowinowej Przyczyny obierania komórek z krwi ęowinowej możliwość wykorzystania w rzyszłości 37 88,10 rodzaj mody 1 2,38 namowa rodziców i rzyjaciół 4 9,52 ogółem ,00 TABELA 6. Przyczyny nieobierania komórek z krwi ęowinowej Przyczyny nieobierania komórek z krwi ęowinowej brak wiedzy 28 15,56 brak możliwości 2 1,11 w oinii ankietowanej nie jest to konieczne 13 7,22 zbyt wysokie koszty 89 49,44 inne rzyczyny 6 3,33 nie dotyczy 42 23,34 TABELA 7. Wiedza na temat otencjalnych możliwości wykorzystania komórek z krwi ęowinowej w zależności od miejsca zamieszkania Wiedza na temat możliwości Miejsce zamieszkania wieś miasto Tak 23 45, ,64 Nie 28 54, ,36 Ogółem , ,00 χ2 13,190 <0,001 ; χ2 wynik testu niezależności Pearsona; wyliczone rawdoodobieństwo testowe TABELA 8. Wiedza na temat otencjalnych możliwości wykorzystania komórek z krwi ęowinowej w zależności od stanu cywilnego Wiedza na temat możliwości zamężna Stan cywilny stan wolny Tak 96 76, ,74 Nie 30 23, ,26 Ogółem , ,00 χ 2 21,037 <0,001 ; χ2 wynik testu niezależności Pearsona; wyliczone rawdoodobieństwo testowe Wykazano, iż wiedza na temat możliwości wykorzystania komórek jest zależna od miejsca zamieszkania. Osoby mieszkające w mieście istotnie statystycznie częściej znają otencjalne możliwości zastosowania komórek w orównaniu z mieszkańcami wsi ( < 0,001). W tabeli 7 rzedstawiono omówione zależności. Wykazano również statystycznie istotną zależność omiędzy stanem cywilnym a znajomością otencjalnych możliwości z krwi ęowinowej. Kobiety zamężne znacząco częściej miały wiedzę na temat możliwości wykorzystywania komórek ( < 0,001), co rzedstawiono w tabeli 8. Istotna statystycznie zależność wystęuje także omiędzy oziomem wykształcenia a znajomością otencjalnych możliwości. Im wyższe wykształcenie, tym większa jest wiedza o zastosowaniu komórek ( < 0,001). Wyniki zarezentowano w tabeli 9. W rzyadku analizy sytuacji finansowej względem wiedzy na temat otencjalnych możliwości również wystęuje istotna statystycznie zależność. Osoby leiej sytuowane finansowo miały istotnie statystycznie większy zakres wiedzy na temat zastosowania komórek w orównaniu z kobietami, które deklarowały gorszą sytuację materialną ( < 0,001), co rzestawiono w tabeli 10. DYSKUSJA Komórki macierzyste w ciągu ostatnich lat stały się rzedmiotem zainteresowania wielu badaczy. Fakt ozyskiwania ich z krwi ęowinowej i duże możliwości wykorzystywania w leczeniu różnych schorzeń skutkuje nieustannym rozwojem badań w tym obszarze. Pozyskiwanie i bankowanie krwi ęowinowej staje się również coraz bardziej oularne. Jednak nadal wiele ciężarnych nie ma dostatecznej wiedzy w tym zakresie, co wykazano w analizie zarówno wyników własnych, jak i doniesień innych autorów. Niestety, w dostęnym iśmiennictwo nadal niewiele jest rac badawczych dotyczących świadomości kobiet w tym asekcie. Podczas analizy badań własnych wykazano, iż większość badanych kobiet miała wiedzę na temat obierania (83,89%) i wykorzystywania komórek (65,56%). Podobne wyniki zostały rzedstawione rzez Krawczyka i ws., wg których 78% kobiet deklarowało osiadanie wiedzy na temat możliwości obierania komórek z krwi ęowinowej [12]. Z kolei ciężarne badane rzez Ziębę i ws. rezentowały niższy oziom świadomości w tym zakresie. Około 50% ankietowanych nie miało ewności co do orawności definicji komórek. Jedynie 15% badanej gruy otwierdziło znajomość ojęcia, a aż 35% zadeklarowało brak wiedzy w tym zakresie [13]. Inni autorzy otrzymali odmienne wyniki. Według Katza i ws. aż 79,4% badanych zadeklarowało brak dostatecznej wiedzy na temat bankowania krwi ęowinowej [14]. Z kolei w badaniach Fernandeza i ws. odsetek kobiet z bardzo niskim oziomem wiadomości w tym zakresie wynosił 70% [15]. Zatem zarówno wyniki badań własnych, jak i doniesienia innych autorów są niesójne w tym zakresie. 72 ojs.um.edu.l/omjlifesci

5 Świadomość kobiet w zakresie obierania komórek z krwi ęowinowej w kontekście danych socjodemograficznych TABELA 9. Wiedza na temat otencjalnych możliwości z krwi ęowinowej w zależności od oziomu wykształcenia Wiedza na temat możliwości Poziom wykształcenia odstawowe, zawodowe średnie wyższe Tak 3 13, , ,00 χ2 Nie 20 86, , ,00 46,303 <0,001 Ogółem , , ,00 ; χ2 wynik testu niezależności Pearsona; wyliczone rawdoodobieństwo testowe TABELA 10. Wiedza na temat otencjalnych możliwości z krwi ęowinowej w zależności od statusu materialnego Wiedza na temat możliwości Sytuacja finansowa bardzo dobra dobra zła Tak 20 86, , ,79 χ2 Nie 3 13, , ,21 26,164 <0,001 Ogółem , , ,00 ; χ2 wynik testu niezależności Pearsona; wyliczone rawdoodobieństwo testowe W kontekście obecnych doniesień konieczne wydaje się odjęcie dalszych rac badawczych. W badaniach autorskich ciężarne, które ostanowiły obrać krew ęowinową odczas orodu, decyzję motywowały możliwością w rzyszłości (88,10%), namową ze strony rodziny (9,52%) oraz uleganiem anującej modzie (2,38%). Resondentki badane rzez Dinça i Sahina wskazywały na odobne rzyczyny aż 48,9% kobiet uznało, iż może to być rzydatne w rzyszłości [16]. Najistotniejsze w badaniach autorskich wydają się jednak rzyczyny nieobierania komórek, wśród których kobiety najczęściej wskazywały wysokie koszty związane z rocedurą (49,44%) oraz brak wiedzy na ten temat (15,56%). Krawczyk i ws. rzedstawili odobne czynniki [12]. Odrębne owody w swoich badaniach zarezentowali Dinç i Sahim. Według 68,7% kobiet zabieg ten nie był konieczny, 21,2% nie miało wiedzy na ten temat, natomiast aż 3% resondentek uznało, iż nie ma zaufania wobec banków [16]. Z uwagi na odobne wyniki doświadczeń wielu autorów należałoby oszerzyć wiedzę w tym zakresie oraz odjąć działania zmierzające do oleszenia świadomości wśród ciężarnych. Analizując wyniki badań własnych, można zauważyć, iż bardzo duży wływ na stan wiedzy i świadomość kobiet w zakresie obierania i wykorzystywania komórek ma miejsce zamieszkania. Wynikać to może z leszego dostęu do mediów i większych możliwości rozwoju w mieście. Z badań własnych wynika, że kobiety zamieszkujące miasto miały informacje o możliwościach zastosowania komórek częściej niż kobiety zamieszkujące wieś ( < 0,001) tabela 7. Innym czynnikiem socjodemograficznym, wływającym na świadomość kobiet w zakresie wykorzystywania komórek z krwi ęowinowej, jest stan cywilny. Z rzerowadzonej analizy wyników badań własnych wynika, że mężatki częściej niż kobiety stanu wolnego znały otencjalne możliwości z krwi ęowinowej ( < 0,001). Mężatki w 76,19% otwierdziły znajomość możliwości, natomiast w rzyadku kobiet stanu wolnego aż 59,26% rzyznało się do niewiedzy w tym zakresie (tab. 8). Równie istotnym czynnikiem determinującym oziom wiedzy wśród kobiet jest wykształcenie. Tylko 13,04% osób z wykształceniem odstawowym wiedziało o możliwości w orównaniu z 84% kobiet z wykształceniem wyższym. Również w doniesieniach Dinça i Sahina ciężarne z wykształceniem wyższym charakteryzowały się wysokim oziom wiedzy na temat komórek, krwi ęowinowej i możliwości ich wykorzystania w różnych chorobach ( < 0,05) [16]. Znajomość otencjalnych możliwości wykorzystywania komórek koreluje także ze statusem materialnym ankietowanych kobiet. Kobiety w gorszej sytuacji finansowej miały istotnie statystycznie mniejszą wiedzę w orównaniu z ciężarnymi w sytuacji bardzo dobrej lub dobrej ( < 0,001) tabela 10. WNIOSKI 1. Stan wiedzy ogólnej kobiet dotyczący komórek jest zadowalający. 2. Czynnikami determinującymi oziom wiedzy na temat obierania i wykorzystywania komórek z krwi ęowinowej są: miejsce zamieszkania, stan cywilny, wykształcenie oraz sytuacja materialna. 3. Wysokie koszty związane z rocedurą obierania oraz rzechowywania krwi ęowinowej wływają negatywnie na odejmowanie decyzji o jej bankowaniu. Pomeranian J Life Sci 2018;64(3) 73

6 Dorota Branecka-Woźniak, Klaudia Sawionek, Marta Stanisz, Rafał Kurzawa, Przemysław Cieiela, Anna Jurczak PIŚMIENNICTWO 1. Gluckman E, Rocha V. Cord blood translantation: state of the art. Haematologica 2009;94(4): doi: /haematol Kurtzberg J. Udate on umbilical cord blood translantation. Curr Oin Pediatr 2009;21(1): Machaj EK, Ołdak T, Gajkowska A, Szczecina R, Jastrzewska M, Kruszewski M, et al. Pozyskiwanie, rearatyka i zamrażanie krwi ęowinowej dla celów klinicznych. Acta Haematol Pol 2001;32(3): Bielec B, Stojko R. Komórki macierzyste krwi ęowinowej zastosowanie teraeutyczne. Postęy Hig Med Dośw 2015;69: Korycka A, Robak T. Komórki macierzyste krwi ęowinowej nadzieje i rzeczywistość. Acta Haematol Pol 2005;36(4): Rozorządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 grudnia 2009 r. w srawie szczegółowych warunków obierania, rzechowywania i rzeszczeiania komórek, tkanek i narządów. DzU nr 213, oz Machaliński B, Paczkowska E, Czajka R. Komórki macierzyste krwi ęowinowej. Klin Perinatol Ginekol 2006;42(1): Ołdak T, Machaj EK, Gajkowska A, Kruszewski M, Jastrzewska M, Pojda Z. Prearatyka orcji krwi ęowinowej rzeznaczonych do celów translantacyjnych. Diagn Lab 2002;38(4): Boruczkowski D. Krew ęowinowa. Przeszłość, teraźniejszość, rzyszłość. Ginekol Położ 2009;4(4): Polskie Towarzystwo Ginekologiczne: Oinia Zesołu Eksertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w srawie obierania i deonowania komórek krwi ęowinowej. Ginekol Pol 2010;81: Ende N, Chen R. Parkinson s disease mice and human umilical cord blood. J Med 2002;33(1-4): Krawczyk P, Baran A, Sioma-Markowska U, Machura M, Kubaszewska S, Kanabrocka A. Ocena wiedzy i oinii rodzących na temat komórek krwi ęowinowej. Ginekol Położ 2012;7(3): Zięba M, Dębska G, Strama T. Posawy kobiet wobec możliwości darowania i rzechowywania krwi ęowinowej w celach medycznych badania wstęne. In: Dobrowolska B, Foryś Z, Jaśkiewicz J, editors. Pielęgniarstwo na rzecz milenijnych celów rozwoju. Kraków: Oficyna Wydawnicza AFM; Katz G, Mills A, Garcia J, Hooer K, McGuckin C, Platz A, et al. Banking cord blood stem cells: attitude and knowledge of regnant women in five Euroean countries. Transfusion 2011;51(3): doi: /j x. 15. Fernandez VC, Gordon K, Van den Hof M, Taweel S, Baylis F. Knowledge and attitudes of regnant women with regard to collection, testing and banking of cord blood stem cells. CMAJ 2003;168(6): Dinç H, Sahin NH. Pregnant women s knowledge and attitudes about stem cells and cord blood banking. Int Nurs Rev 2009;56(2): doi: /j x. 74 ojs.um.edu.l/omjlifesci