Gatunki obce problemem ogólnoświatowym

Transkrypt

1 Gatunki obce problemem ogólnoświatowym

2 Konwencja o ochronie różnorodności biologicznej Szczyt Ziemi, Rio de Janeiro, 1992 Europejska strategia dotycząca inwazyjnych gatunków obcych Konwencja Berneńska, 2003 Krajowa Strategia Ochrony i Umiarkowanego Użytkowania Różnorodności Biologicznej Program działań, 2003

3 Konwencja o ochronie różnorodności biologicznej Szczyt Ziemi, Rio de Janeiro, 1992 obowiązek zapobiegania introdukcji, kontroli, a nawet tępienia tych obcych gatunków, które zagrażają ekosystemom, siedliskom lub gatunkom wspierania i zachęcania do prowadzenia badań naukowych, które przyczyniają się do ochrony różnorodności biologicznej

4

5 Europejska strategia dotycząca inwazyjnych gatunków obcych Konwencja Berneńska, 2003 introdukcja gatunków obcych odbywa się bezpośrednio (celowe i przypadkowe wsiedlenia) lub pośrednio (likwidowanie barier geograficznych) na skutek działalności człowieka rozprzestrzenianie się tych gatunków jest szybkie i stanowi zagrożenie dla lokalnej różnorodności biologicznej.

6 Unijna strategia ochrony różnorodności biologicznej do 2020 r. maj r. - zostanie opracowany osobny akt prawny, w całości poświęcony inwazjom biologicznym. Działania te stanowią jedno z 6 zadań strategii ochrony bioróżnorodności w Europie.

7 Unijna strategia ochrony różnorodności biologicznej do 2020 r.

8

9 Weszło w życie z dniem szkody związane z NIS 12 mld EUR rocznie ponad gatunków obcych występujących w środowisku europejskim % rozmnożyło się i rozprzestrzeniło, powodując szkody w środowisku, gospodarcze i społeczne

10

11

12

13

14 Krajowa Strategia Ochrony i Umiarkowanego Użytkowania Różnorodności Biologicznej Program działań, 2003 monitoring gatunków obcych badanie źródeł i dróg ich ekspansji określenie ich wpływu na rodzime gatunki i ekosystemy powstrzymanie rozprzestrzeniania oraz kontrola liczebności gatunków obcych (szczególnie tych, które najbardziej zagrażają rodzimym zasobom różnorodności biologicznej)

15

16 Rozporządzenie Ministra Środowiska 9 września 2011 lista roślin i zwierząt gatunków obcych, które w przypadku uwolnienia do środowiska przyrodniczego mogą zagrozić gatunkom rodzimym lub siedliskom przyrodniczym 52 obce gatunki, których sprowadzanie do kraju, przetrzymywanie, prowadzenie hodowli, rozmnażanie i sprzedaż na terenie kraju wymaga zezwolenia Generalnego Dyrektora Ochrony

17

18

19

20 Ramowa Dyrektywa Wodna

21 Panek, 2011

22 Ramowa Dyrektywa Wodna Klasyfikacja stanu ekologicznego wód: bardzo dobry - wody o niezmienionych warunkach przyrodniczych lub zmienionych w bardzo niewielkim stopniu, dobry - niewielkie zmiany warunków przyrodniczych w porównaniu do warunków niezakłóconych umiarkowany - wody przekształcone w średnim stopniu, słaby - wody o znacznie zmienionych warunkach przyrodniczych, gdzie gatunki roślin i zwierząt znacznie różnią się od tych, które zwykle towarzyszą danemu typowi jednolitej części wód, zły - wody o poważnie zmienionych warunkach przyrodniczych, w których nie występują typowe dla danego rodzaju wód gatunki.

23 BMWP PL Biological Monitoring Working Party score

24 BMWP PL Biological Monitoring Working Party score

25 W jaki sposób włączyć problematykę gatunków obcych do oceny stanu ekologicznego wód?

26 Trudno powiedzieć! Olenin i in Arbaciauskas i in Panov i in. 2009

27 Jakie informacje zgromadzić? czynniki sprawcze introdukcji presja napływu gatunków obcych obecność gatunków obcych w ekosystemie (stan faktyczny) wpływ gatunków obcych na różne poziomy organizacji ekosystemu Arbaciauskas i in. 2008

28 Czynniki sprawcze sposoby introdukcji ocena ryzyka z nimi związanego drogi introdukcji rezerwuary gatunków obcych

29 Presja napływu tempo introdukcji gatunków obcych tempo związane z poszczególnymi sposobami introdukcji

30 Stan faktyczny ocena skażenia biocenozy gatunkami obcymi indeks skażenia biologicznego (biocontamination index BCI)

31 Indeks skażenia biologicznego (BCI) Komponent ilościowy (abundance contamination index) ACI = Na / Nt Na liczba osobników taksonów obcych Nt liczba osobników wszystkich taksonów Komponent jakościowy (richness contamination index) RCI = Ta / Tt Ta liczba taksonów obcych Tt liczba wszystkich taksonów Arbaciauskas i in Panov i in. 2009

32 Indeks skażenia biologicznego Stan ekologiczny: 0 bardzo dobry, 1 dobry, 2 średni, 3 słaby, 4 zły Arbaciauskas i in Panov i in. 2009

33 Indeks skażenia biologicznego Arbaciauskas i in. 2008

34 Kalibracja BCI Arbaciauskas i in. 2008

35 Indeks skażenia biologicznego różne poziomy taksonomiczne Arbaciauskas i in. 2008

36 Indeks skażenia biol. / BMWP Arbaciauskas i in. 2008

37 Wpływ gatunków obcych bardzo trudny do oceny wiele zmiennych brak danych prognozowanie wróżenie z fusów

38 Wpływ gatunków obcych dwie propozycje oceny: - poziom zanieczyszczenia biologicznego Olenin i in potencjał inwazyjny gatunków obcych Panov i in. 2009

39 Zanieczyszczenie biologiczne Wpływ obcych gat. inwazyjnych wystarczający do zaburzenia stanu ekologicznego poprzez negatywne efekty na poziomie: osobników (np. patogeny) populacji (np. hybrydyzacja, introgresja) siedliska (modyfikacje warunków fizyko-chemicznych) ekosystemu (zmiany przepływu energii i materii organicznej) ewentualne efekty socjo-ekonomiczne Elliott 2003 Olenin i in. 2007

40 Poziom zanieczyszczenia biologicznego liczebność/pospolitość gatunku obcego pięć klas: (A) nieliczny/rzadki (B) nieliczny/pospolity, średnio liczny/niezbyt pospolity, liczny / rzadki (C) nieliczny/wszędzie, średnio-liczny/pospolity, liczny/niezbyt pospolity (D) niezbyt liczny/wszędzie, liczny/pospolity (E) liczny/wszędzie

41 Poziom zanieczyszczenia biologicznego wpływ na rodzime gatunki pięć klas: (C0) brak wpływu (C1) słaby lokalne wypieranie (C2) średni zmiany w strukturze dominacji (C3) silny lokalne wymieranie (C4) bardzo silny wymieranie gatunków kluczowych

42 Poziom zanieczyszczenia biologicznego wpływ na siedliska pięć klas: (H0) brak zmian (H1) słaby lokalne zmiany siedliska (H2) średni redukcja przestrzenna siedlisk (H3) silny zmiany kluczowych siedlisk, lokalna utrata siedlisk (H4) bardzo silny utrata siedlisk kluczowych

43 Poziom zanieczyszczenia biologicznego wpływ na funkcjonowanie ekosystemu pięć klas: (E0) brak mierzalnego wpływu (E1) słaby mierzalny wpływ, brak zmian w liczbie zależności (E2) średni lokalna redukcja niektórych grup ekofunkcjonalnych (E3) silny lokalna reorganizacja sieci troficznych (E4) bardzo silny kompletna reorganizacja grup ekofunckcjonalnych i sieci troficznych

44 Potencjał inwazyjny gatunku obcego Stopień w jakim gatunek jest w stanie rozprzestrzenić się z miejsca pierwotnej introdukcji, wytworzyć rozradzającą się populację w danym ekosystemie, wpłynąć negatywnie na lokalną biocenozę i spowodować zauważalne efekty socjoekonomiczne. Panov i in. 2009

45 Potencjał inwazyjny gatunku obcego wysoki potencjał do rozprzestrzeniania się (HPS) wysoki potencjał do tworzenia rozradzających się populacji (HPE) wysoki potencjał do wywierania wpływu ekologicznego (HPI) Panov i in. 2009

46 Potencjał inwazyjny gatunku obcego niski potencjał średni potencjał duży potencjał

47 zarządzanie zlewnią ocena stanu ekologicznego czynniki sprawcze sposoby, kierunki, obszary napływu wpływ zanieczyszczenie biologiczne, potencjał inwazyjny presja tempo napływu stan faktyczny indeks skażenia biologicznego

48 Ecological Impact Scores vs Relative Impact Potential (RIP)

49

50

51 100 najgroźniejszych gatunków inwazyjnych na świecie 38 gatunków zwierząt lądowych 1 gatunek pasożyta wewnętrznego wg. IUCN

52 100 najgroźniejszych gatunków inwazyjnych na świecie ssaki owady ryby mięczaki ptaki płazy gady 14 gatunków wg. IUCN

53 100 najgroźniejszych gatunków inwazyjnych na świecie w Polsce 22 gatunki 10 gatunków obcych wg. IUCN

54 koza domowa (Capra hircus) jeleń szlachetny (Cervus elaphus) kot domowy (Felis catus) brudnica nieparka (Lymantria dispar) mysz domowa (Mus musculus) gronostaj (Mustela erminea) szczur wędrowny (Rattus norvegicus) pstrąg potokowy (Salmo trutta) szpak (Sturnus vulgaris) dzik (Sus scrofa) osa (Vespula vulgaris) lis (Vulpes vulpes) wg. IUCN 2009

55 wioślarka Cercopagis pengoi karp (Cyprinus carpio) racicznica zmienna (Dreissena polymorpha) krab wełnistoręki (Eriocheir sinensis) bas wielkogębowy (Micropterus salmoides) ) nutria (Myocastor coypus) pstrąg tęczowy (Oncorhynchus mykiss) królik (Oryctolagus cuniculus) żółw czerwonolicy (Trachemys scripta elegans) skórek zbożowy (Trogoderma granarium) wg. IUCN 2009

56 nutria (Myocastor coypus) pochodzenie: Ameryka Płd., Paragwaj, po Patagonię udomowienie, introdukcje: ~1920 w Europie w Polsce: ~1950, Kotlina Śremska dzikie populacje lokalne, nieliczne, redukcja w czasie ostrych zim

57 żółw czerwonolicy (Trachemys scripta elegans) pochodzenie: Ameryka Płn., USA udomowienie, introdukcje: ~1950 w Europie, Francja, Płw. Iberyjski w Polsce: ~1995, Wrocław, w całej Polsce, zimują, nie rozmnażają się

58 100 najgroźniejszych gatunków inwazyjnych w Europie gatunków obcych

59

60 Gatunki obce w Polsce aspx

61

62

63 Gatunki obce w Polsce 1999 r. ponad 233 gatunki pasożyty wew. (4%) wodne 44% lądowe 52%

64 Gatunki obce w Polsce dziś 1758 gatunki

65 Gatunki obce czy naturalne zmiany zasięgów

66 tygrzyk paskowany Argiope bruennichi

67 1993 Obecnie? 1993 tygrzyk paskowany Argiope bruennichi

68 szafranka czerwona Crocothemis erythraea

69 szafranka czerwona Crocothemis erythraea

70 krewetka - Palaemon elegans

71 Zasięg występowania Palaemon elegans na świecie

72 Zasięg występowania Palaemon elegans w Bałtyku?